Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Biblia communis

Psalmus 21

Numérotation du verset Ps. 21,1

¶Psalmus David

¶Codd. : (Ps. 21) D30 Rusch Ps-G, def. C

in finem pro assumptione matutina¹.

¹ Psalmus David in finem pro assumptione matutina] om. P106, In finem pro assumptione matutina psalmus David Ps-G , pro susceptione matutina Ps-G (I) Ed1530 Clementina cum Ps-αγδε Ps-Moz ., In finem psalmus David pro assumptione matutina Tr511 D30 (+verba Christi cum pateretur), Pro adsumptione vel susceptione matutina Ω^S, Pro assumptione matutina vel secundum alios cerva matutina Ps-G (V) cum Ps-H : Victori pro cervo matutino canticum, Victori pro cerva matutina Ps-H (Θ^G²^K) >> GPL

Numérotation du verset Ps. 21,2 I

Deus Deus meus

respice in me² :

² in Ps-G (M² Q* Ψ^B² edd. ) D30 * Ω Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G D30 (eras.)

quare me dereliquisti ?

longe

a salute mea

verba

delictorum meorum.

Numérotation du verset Ps. 21,3 II

Deus meus

clamabo per diem

et non exaudies ¦

et nocte’

et non ad insipientiam mihi.

Numérotation du verset Ps. 21,4 III

Tu autem

in sancto habitas ¦

laus Israel.

Numérotation du verset Ps. 21,5 IV

In te speraverunt

patres nostri

speraverunt

et liberasti eos.

Numérotation du verset Ps. 21,6 V

Ad te clamaverunt

et salvi facti sunt ¦

in te

speraverunt et non sunt confusi.

Numérotation du verset Ps. 21,7 VI

Ego autem

sum vermis

et non homo ¦

opprobrium hominum

et abiectio plebis.

Numérotation du verset Ps. 21,8 VII

Omnes videntes me deriserunt

me ¦

locuti sunt labiis

et³ moverunt caput.

³ et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G (F I)

Numérotation du verset Ps. 21,9 VIII

Speravit

in Domino eripiat eum ¦

salvum faciat eum quoniam vult eum.

Numérotation du verset Ps. 21,10 IX

Quoniam tu es qui extraxisti me de ventre^†

spes mea ab uberibus matris mee ¦

Numérotation du verset Ps. 21,11

in te

proiectus sum ex utero.

Numérotation du verset Ps. 21,X

De ventre matris mee

Deus meus es tu ¦

Numérotation du verset Ps. 21,12

ne discesseris a me.

Numérotation du verset Ps. 21,XI

Quoniam tribulatio proxima est ¦

quoniam⁴

⁴ quoniam Ps-G D30 P106 Tr511 ] et Rusch cum Ps-R

non est

qui adiuvet.

Numérotation du verset Ps. 21,13 XII

Circumdederunt me

vituli multi ¦

tauri

pingues

obsederunt me.

Numérotation du verset Ps. 21,14 XIII

Aperuerunt super me os suum ¦

sicut leo rapiens

et rugiens.

Numérotation du verset Ps. 21,15 XIV

Sicut aqua

effusus sum ¦

et dispersa sunt

omnia⁵ ossa mea.

⁵ omnia Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] universa Ps-G

Numérotation du verset Ps. 21,XV

Factum est cor meum tamquam cera liquescens ¦ in medio ventris mei.

Numérotation du verset Ps. 21,16 XVI

Aruit

tamquam testa virtus mea^† et lingua mea

adhesit

faucibus meis ¦ et in pulverem⁶

⁶ pulverem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] pulvere Ps-G (F* L Φ^GV Q²) limum Ps-G (R I F²)

mortis

deduxisti me.

Numérotation du verset Ps. 21,17 XVII

Quoniam circumdederunt me canes multi ¦

consilium⁷

⁷ consilium Ω Ω^P Rusch Ed1530 ] concilium Ps-G D30

malignantium

obsedit me.

Numérotation du verset Ps. 21,XVIII

Foderunt

manus meas et pedes meos ¦

Numérotation du verset Ps. 21,18

dinumeraverunt

omnia ossa mea.

Numérotation du verset Ps. 21,XIX

Ipsi vero

consideraverunt

et inspexerunt me ¦

Numérotation du verset Ps. 21,19

diviserunt sibi

vestimenta mea et super vestem meam miserunt sortem.

Numérotation du verset Ps. 21,20 XX

Tu autem Domine ne elongaveris

auxilium tuum ¦

ad defensionem meam conspice.

Numérotation du verset Ps. 21,21 XXI

Erue a framea Deus⁸

⁸ Deus Ps-G (M² V D*) D30 (post corr.) Ω Rusch Ed1530 Clementina Corpus antiphonalium officii officii (n° 6395 versic. responsorii “De ore leonis”), ut ref. Cor2] om. Ps-G D30*

animam meam et de manu canis

unicam meam.

Numérotation du verset Ps. 21,22 XXII

Salva me ex ore leonis ¦

et a cornibus

unicornium

humilitatem meam.

Numérotation du verset Ps. 21,23 XXIII

Narrabo

nomen tuum fratribus meis ¦

in medio Ecclesie⁹

⁹ medio Ecclesie] media Ecclesia Ps-G

laudabo

te.

Numérotation du verset Ps. 21,24 XXIV

Qui timetis Dominum laudate eum ¦

universum semen

Iacob

glorificate¹⁰ eum.

¹⁰ glorificate Ps-G (L² plerique codd. et edd.) D30 Rusch cum Ps-ζ Ps-η² Ps-Med Ps-H ] magnificate Ps-G* (R F I L*) cum Ps-R et Hier. ep. 106 ; LXX (δοξάσατε)

Numérotation du verset Ps. 21,25 XXV

Timeat eum omne semen Israel ¦

quoniam non sprevit

neque despexit

deprecationem pauperis.

Numérotation du verset Ps. 21,XXVI

Nec avertit faciem suam a me ¦

et cum clamarem ad eum exaudivit me.

Numérotation du verset Ps. 21,26 XXVII

Apud te laus

mea

in ecclesia magna ¦

vota mea

reddam

in conspectu timentium eum.

Numérotation du verset Ps. 21,27 XXV$III

Edent

pauperes

et saturabuntur^†

et laudabunt Dominum qui requirunt eum ¦ vivent

corda

eorum

in seculum seculi.

Numérotation du verset Ps. 21,28 XXIX

Reminiscentur

et convertentur ad Dominum ¦ ¹¹

¹¹ *] om. punctuationem Rusch

universi fines terre.

Numérotation du verset Ps. 21,XXX

Et adorabunt in conspectu eius ¦

universe familie gentium.

Numérotation du verset Ps. 21,29 XXXI

Quoniam Domini¹² est

¹² Domini Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] Dei Ps-G (R F I)

regnum ¦

et ipse dominabitur gentium.

Numérotation du verset Ps. 21,30 XXXII

Manducaverunt

et adoraverunt omnes pingues terre ¦

in conspectu eius cadent omnes qui descendunt in terra¹³.

¹³ terra Ω Ω^P Rusch ] terram Ps-G D30

Numérotation du verset Ps. 21,31 XXXIII

Et anima mea

illi¹⁴ vivet ¦

¹⁴ illi Cor2 Rusch Ps-G ] ipsi L cum Ps-R Ps-H , illuc Φ^R*, illic Φ^R²

et semen meum serviet ipsi¹⁵.

¹⁵ ipsi] illi L cum Ps-R

Numérotation du verset Ps. 21,32 XXXIV

Annuntiabitur

Domino

generatio ventura^†

et annuntiabunt celi¹⁶

¹⁶ celi Ps-G (I² M² W² Φ^G* U² V D) D30 Ω Ω^P Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G

iustitiam eius

populo

qui nascetur ¦

quem fecit Dominus.

Psalmus 21

Numérotation du verset Ps. 21,1

^marg.| Deus, Deus meus] etc. Titulus [In finem Psalmus David pro assumptione, vel susceptione matutina, seu pro cerva matutina] Supra egit Propheta de multiplici gratia Christi et in fine de gloria Ascensionis eius. Sed quia hanc meruit per Passionem suam, ideo hic agit de Passione Christi. Titulus patet usque, ibi : Pro assumptione, etc. Et est sensus, Psalmus iste tendens in finem, est David, id est Christi, agentis pro assumptione matutina, etc. id est de passione, in qua oravit pro resurrectione mane facta. Et ideo dicit pro Assumptione, non de : vel [pro cerva matutina] idem est sensus. Humanitas Christi cerva matutina dicitur, quia sicut cerva mane surgit ad pascua, transiliens, utpote levis ; spinosa et lutosa : sic Christus carens pondere peccati, cito transiliit spinosa divitiarum et lutosa deliciarum huius vite, mane surgens ad pascua celestia. Psalmus iste primus est inter eos, in quibus aperte et perfecte de Passione Christi agitur.

^marg.| Et dicit Cassiodorus quod quinque sunt {2.47rb} Psalmi tales in hoc numero editi, in figura sanguinis Christi quinquies effusi. Primo in circumcisione : Lc. 2.c. ; secundo in sudore sanguinis, Lc. 22.e. ; tertio in flagellatione. Io. 19.a. ; quarto in fossione manuum et pedum ; quinto in apertione lateris.

^marg.| De his duobus habetur ia eodem capitulo Io. 19.
Prima effusio fuit in signum ; secunda in exemplum ; tertia et quarta in premium ; quinta in institutione Sacramentorum.

^marg.| Et ideo Missa in quinque partes dividitur. Prima pars est usque ad Evangelium et quatuor silentia : que sequuntur, quatuor alias partes distinguunt. Item canon in quinque partitus est. Prima pars usque ad, Qui pridie. Secunda usque, Memento, Tertia usque, Preceptis. Quarta, usque ad embolismum. Quinta usque, Libera nos Domine. Et dicitur embolismus, quasi superexcrescens, quia superaddita est orationi dominice. Est ergo materia huius Psalmi, Christi Passio.

^marg.| Modus. Tripartitus est Psalmus. Primo premittitur conquestio de derelictione Dei et preter hoc oratio. Secundo describitur Passio et petitur Resurrectio, ibi : Circumdederunt me vituli multi. Tertio fructus et utilitas Passionis ostenditur, ibi : Narrabo nomen tuum. Agens ergo primo de Passione, petit gloriosam Resurrectionem. Primo captans benevolentiam Iudicis, dicens.

Numérotation du verset Ps. 21,1
HSC2

^marg.| <Glossa dominicana> ¶ ^A ^a Deus Deus meus respice etc. Titulus In fine psalmus David pro assumptione vel susceptione matutina vel pro cerva matutina , id est psalmus iste tendens in Christum de cuius passione agitur est David id est Christi qui hic loquitur in persona sua vel ecclesie orans pro assumptione matutina id est pro resurrectione mane facta. Cerua enim est humana natura Christi qui lutum et spinas peccatorum transiit et mane in gloria resurrectionis // est assumpta. Passio autem Christi ita hic expresse ponitur quasi sit historia evangelica, non prophetia etc. Psalmus iste primus qui late et perfecte agit de passione et secuntur alii quatuor scilicet « Iudica Domine » ^b , « Exaudi Deus orationem » ^c , « Saluum me fac » ^d , « Deus laudem » ^e . Hii omnes a gemitu et oratione incipiunt et in salute hominum terminantur.

^a Fons : Petrus Lombardus , In Ps. 21, n°1-3, PL 191, 225 B-228 B.

^b Ps. 34.

^c Ps. 54.

^d Ps. 68.

^e Ps. 108.

^A ¶Codd. : P145 , f. 293va

^marg.| <Glossa dominicana>Psalmus iste tripartitur. Primo fit conquestio de relictione et oratio //. Secundo decribitur passio ubi oratur resurrectio ibi Circumdederunt. Tertio fructus et utilitas passionis ostenditur ibi Narrabo.

^marg.| <Glossa dominicana>Intentione monet compati Christo ut conregnemus.

Numérotation du verset Ps. 21,2

^marg.| {f} Deus] omnium per creationem.

^marg.| {g} Deus meus] per specialem cultum, quasi dicat, qui potes : quia Deus : et vis, quia Deus meus.

^marg.| {h} Respice in me] id est vide afflictionem meam. Loquitur enim quasi pendens in Cruce. Et dicit Hieronymus, quod Dominus in Passione cecinit hunc Psalmum et sequentes usque ad versum illum. In manus tuas commendo spiritum meum, etc. Cum ergo dicit : Respice in me sic afflictum : Latenter innuit se petere Resurrectionem. Sicut pauperes quando dicunt transeuntibus : Respicite in nos, volunt dicere, visa nostra miseria, moveat vos ad dandum nobis eleemosynam. Post orationem conqueritur, dicens.

^marg.| {i} Quare me dereliquisti] etc. id est penis exposuisti ?

^marg.| {a} {2.47va} Δ Longe a salute mea] Et hoc secundum opinionem Iudeorum. Et merito querit, quare. Propter tres rationes, quasi dicat, quare me cruciatibus Iudeorum exposuisti, cum sine peccato essem ? Is. 53.c. Eo quod iniquitatem non fecerit, neque dolus fuerit in ore eius. Unde et Pilatus respondit Iudeis, Ioann, 18.a. Ego nullam in eo invenio causam, scilicet mortis. Item cum multa bona eos docuerim. Mt. 26.e. Tamquam ad latronem existis cum gladiis et fustibus comprehendere me : quotidie apud vos eram docens in templo, etc. Item cum multa bona fecerim eis. Io. 10.f. Multa bona opera ostendi vobis ex Patre meo, propter quod eorum me lapidatis ? Post questionem ponit solutionem, scilicet quia hoc peccatum humani generis exigebat, ut pro nobis pateretur. Hoc est.

^marg.| {b} Verba] id est clamor.

^marg.| {c} Delictorum] id est peccatorum, que sunt.

^marg.| {d} Morum] scilicet hominum, supple hoc exigebant. Is. 53.c. Propter scelus populi mei percussi eum. Vel secundum istum eumdem sensum, planius potest construi sic : Deus, Deus meus, quare me dereliquisti ? sicut supra. Et subdit responsionem : Longe a salute mea verba delictorum meorum, id est clamor peccatorum hominum, elongat a me salutem, scilicet corporis, id est exigit, ut patiar in corpore, ut supra dictum est. Vel sic in alio sensu : Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti ? Hoc non mutatur. Et subiungit rationem quare. Ecce longe a salute mea, id est ideo me dereliquisti, quia tu es longe a salute mea, id est meorum membrorum infirmorum per peccatum, quia longe a peccatoribus salus. Et post addit : Verba delictorum meorum, supple, hec sunt, quasi dicat, quod dixit, [Dereliquisti] et longe a salute mea, non sunt mea, in propria persona : quia tu numquam me derelinquis ; sed sunt delictorum meorum, id est propter delicta eorum, qui sunt mei, ut sit transitio inter duos genitivos, secundum quod et ante lectum est.

Numérotation du verset Ps. 21,2
moraliter

^marg.| Moraliter potest exponi, ut loquatur in persona cuiuslibet fidelis, dicens :

^marg.| {f} Deus] creando.

^marg.| {g} Deus meus] redimendo, quia in redemptione datus fuit nobis. Io. 3.b. Sic Deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum daret : ut omnis, qui credit, etc. Propter hoc dicit [Meus]

^marg.| {h} Respice in me] Multipliciter
¶ Per Incarnationem.
¶ Per gratie infusionem.
¶ Per flagellationem.
¶ Per approbationem.
De primo in Ps. 12. « Usquequo, Domine, oblivisceris me in finem : usquequo avertis faciem tuam a me ». Lc. 1.g. « Visitavit et fecit redemptionem plebis sue. De respectu gratie. Lc. 22.g. Conversus Dominus respexit Petrum. Sap. 4.c. Gratia Dei et misericordia est in Sanctos eius et respectus in electos illius. De respectu discipline, vel flagellationis, Os. 4.c. Non visitabo super filias vestras, cum fuerint fornicate et super sponsas vestras, cum adulteraverint. De respectu approbationis, Gn. 4.a. Respexit Dominus ad Abel et ad munera eius ; ad Cain autem et ad munera illius non respexit.

^marg.| {i} Quare me dereliquisti ?] Dominus derelinquit :
Exponendo culpe. Ps. 36. Quoniam non derelinquet Sanctos suos, in eternum conservabuntur. Et : Non vidi Iustum derelictum.
¶Exponendo pene. Is. 54.b. Ad punctum in modico dereliqui te : et in miserationibus magnis congregabo te.
¶Non apponendo gratiam, vel subtrahendo eam. Is. 50.a. Quis est hic libellus repudii matris vestre, quo dimisi eam ? aut quis est creditor meus, cui vendidi vos ?
¶Suspendendo flagella. Ez. 16.e. Auferetur zelus meus a te et quiescam, nec irascar amplius.
¶Pene eterne tradendo. 1Par. 28.c. Si dereliqueris eum, proiiciet te in eternum.
{a} * Longe] etc. Hic respondet sue questioni.

^marg.| {b} Verba] id est clamor.

^marg.| {c} Delictorum meorum longe] sunt, vel faciunt me longe esse a salute mea, id est a te, qui es salus et salvator mens. De isto clamore. Gn. 4.b. Vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra. Et Genesis 18.c.^f « Clamor Sodomorum et Gomorrheorum multiplicatus est et peccatum eorum aggravatum est nimis ». Hec verba sive clamor elongant nos a Deo, sicut dicitur Is. 59.a. Iniquitates vestre diviserunt inter vos et Deum vestrum.

^f Gn. 18, 20.

^marg.| Vel sic [verba delictorum meorum] videlicet parentum : Eve, dubitative respondentis ; Ne forte moriamur : Et Ade excusantis et peccatum in Deum retorquentis ; Mulier, quam dedisti mihi, etc. Gn. 3.a. etc. [Longe a salute] Hoc non mutatur.

Numérotation du verset Ps. 21,IHSC2

^marg.| <Glossa dominicana> ¶ ^B ^gChristus ergo sub persona veteris hominis pene et culpe expositi dicit Deus Deus. Geminatio hic fit ex affectu, vel Deus omnium per potentiam creationis. Deus meus proprie per cultum respice in me. Hoc non est in hebreo sed additum est a Septuaginta.

^g Fons : Petrus Lombardus , In Ps. 21, n°1-3, PL 191, 225 B-228 B.

^B ¶Codd. : P145 , f. 293va

^marg.| <Glossa dominicana> Quare me dereliquisti id est pene et culpe exposuisti. Hoc autem dicit Christus non autem pro se sed pro Ecclesia quia in eo unum est ut membra cum capite. Numquam enim Verbum Dei dereliquit Christum. [...]

Numérotation du verset Ps. 21,3

^marg.| {e} Deus meus, clamabo] Supra habitum est de oratione et conquestione ; hic autem ponit materiam orationis, scilicet quid oret : Deus meus, clamabo ad te in persona meorum.

^marg.| {f} Per diem] prosperitatis, ut non recedat. Vel per diem, id est propter diem, ut veniat.

^marg.| {h} Et nocte] adversitatis, ut non veniat : vel si iam affuerit, ut recedat. Hoc modo in persona membrorum suorum ex sensualitate orabat Mt. 26.d. Si possibile est, transeat a me calix iste. Adhuc quasi in prosperitate erat ; sed in foribus erat tribulatio : quia statim appropinquavit, qui eum tradidit, Iudas et cum eo turba multa cum gladiis et fustibus, ut ibi legitur. De hac die prosperitatis dicit Ps. 55. Ab altitudine diei ego timebo. Et Ier. 17.c. Diem hominis non desideravi, tu scis. De nocte Ps. 120. Per diem Sol non uret te, neque Luna per noctem. Iob. 35.c. Qui dedit carmina in nocte.

^marg.| {g} Et] licet sic clamem, tamen non exaudies. Contrarium invenitur Hbr. 5.b. ubi dicit quod exauditus est in omnibus pro sua reverentia. Sol. exauditus est in omnibus, que petiit ex ratione, non ex sensualitate. Et supra diximus ; quod hic petit ex sensualitate et in persona infirmorum. Dico, quod non exaudies. Et hoc erit.

^marg.| {i} Non ad insipientiam mihi] sed ad sapientiam, scilicet ut sapienter per humilitatem passionis redimam hominem lapsum per superbiam. Iob. 26.d. Prudentia eius percussit superbum. Eccl. 9.d. Civitas, scilicet Ecclesia, parva et pauci in ea viri : venit contra eam Rex magnus, scilicet Diabolus, etc. inventusque est in ea vir, scilicet Christus, sapiens et pauper, qui liberavit Urbem per sapientiam suam.

Numérotation du verset Ps. 21,3
moraliter

^marg.| {e} Deus meus, clamabo] quasi dicat, licet sim longe, tamen clamabo ad te, quia es Deus meus. Iob. 13.c. Si occiderit me, in ipso sperabo. Ps. 56. Clamabo ad Deum Altissimum, Deum qui benefecit mihi [Clamabo] inquam.

^marg.| {f} Per diem et non exaudies : et nocte] similiter clamabo et tamen non exaudies. Clamandum est ad Deum per diem et noctem ad litteram, ut sine intermissione oretur. 1. Thessal. 5.d. Sine intermissione orate. Item per diem et noctem, id est in die gratie et nocte peccati. Item per diem et noctem, id est in prosperitate et adversitate. Et licet sic clamet homo, tamen quandoque non exaudit eum Deus. Et sunt multe cause, quare non exaudit Deus hominem. Primo propter petentis indiscretionem. Mt. 20.c. Nescitis, quid petatis. Secundo propter petentis dubitationem. Iac. 1.a. Postulet in fide nihil hesitans. Tertio propter eius, pro quo petit, indignitatem, Ier. 15.a. Si steterint Moyses et Samuel coram me ; non est anima mea ad populum istum. 1Rg. 16.a. dixit Dominus ad Samuelem. Usquequo tu luges Saulem, cum ego proiecerim eum, ne regnet super Israel ? Quarto propter petentis indignitatem. Is. 1.d. Cum multiplicaveritis orationem, non exaudiam, manus enim vestre sanguine plene sunt. Quinto, propter inutilitatem eius, quod petitur. Unde Paulus non est exauditus de amotione stimuli. 2Cor. 12.c. Augustinus Multa bona prestantur invitis, quando eorum consulitur utilitati, non voluntati. Sexto propter hoc quod petitur malum, ut quando quis petit focariam, vel vindictam, vel huiusmodi. De tali dicit Ps. 108. Oratio eius fiat in peccatum. Propter hoc ergo dicit [Non exaudies] Et quia vir iustus cum se non exaudiri videt, non propter hoc blasphemat, sicut faciunt mali ; sed propter aliquam causarum predictarum se non exaudiri cognoscit. Ideo addit.

^marg.| {i} Et non ad insipientiam mihi] sed potius ad eruditionem. Unde Gregorius Clamantem me nocte continuo non exaudis ; quia unde me in temporali tribulatione quasi deseris, inde ad eternam sapientiam plus erudis. Unde bene sequitur.

Numérotation du verset Ps. 21,3
HSC2

^marg.| ¶ ^C ^h <Glossa dominicana> Deus meus clamabo per diem // id est in prosperis ut non habeant et nocte id est in tribulatione ut non habeat Et non exaudies //.

^h Fons : Petrus Lombardus , In Ps. 21, n°1-3, PL 191, 225 B-228 B.

^C ¶Codd. : P145 , f. 293va

^marg.| <Glossa dominicana> Nota : Augustinus ⁱ // hic videtur dicere Christum non veram tristitiam vel timorem habuisse et alibi dicit Christum tristitiam vel timorem assumpsisse ut veram carnem. Marci 14. ^j « Cepit Ihesus pavere et tedere ». // Solutio : veram mortem non timuit id est necessitate // illi defectui non subiacuit // et tamen verum timorem assumpsit, suscepit sicut carnem sed sola uoluntate miserationis non necessitate conditionis. Verum ergo timorem mortis habens dixit « Transeat a me calix iste »^k. Tamen maxime pro infirmis membris hoc dixit. //

ⁱ Cf. Augustinus Hipponenssis, Enarationes in Psalmos (Ps. 93), § 19, CCSL 39, p. 1321.74-76 : « Ergo tristis fuit ? Prorsus tristis, sed uoluntate suscipiens tristitiam quomodo uoluntate suscipiens carnem ; quomodo uoluntate carnem ueram, sic uoluntate tristitiam ueram ».

^j Mc. 14, 33.

^k Mt. 26, 39.

^marg.| <Glossa dominicana> Et non ad insipientiam quasi : clamavi in prosperis et adversis et non sum exauditus // sed hoc non est ad insipientiam mihi sed ad sapientiam vere enim audit Deus ad uoluntatem sed agit ad salutem ^l sicut medicus non agit ad uoluntatem egri sed ad sanitatem. [...]

^l audit…salutem ] Cf. Augustinus Hipponensis , In Iohannis epistolam ad Parthos, 6 (CCSL 37 ; PL 35, 2023) ut refert Glosa ord. in Ps., marg. nota manuscripta (ed. Strasbourg, 1481, t. 2, p. 479) : « Nota : Deus aliquando non exaudit ad uoluntatem sed ad salutem ».

Numérotation du verset Ps. 21,4

^marg.| {k} Tu autem in sancto habitas] Continuatio, dico quod non exaudies, ut liberes me, quin patiar ; sed tamen semper mecum eris et confortabis me. Hoc est, quod dicit, Tu autem o laus Israel, id est quem laudant videntes et non cognoscentes eum et per quem laudabiles sunt.

^marg.| {m} Habitas] permanenter.

^marg.| {l} In sancto] id est in me, qui sum Sanctus Sanctorum. Io. 14.b. Pater autem in me manens, ipse facit opera : non creditis, quia ego in Patre et Pater in me est ?

Numérotation du verset Ps. 21,4
moraliter

^marg.| {k} Tu autem in sancto habitas laus Israel] quasi dicat, si me non exaudis, non propter hoc blasphemabo, dicens quod non cures de tuis ; sed potius te laudabo, instructus per hoc, quod etsi non removes tribulationem, tamen es cum Sanctis in tribulatione. Hoc autem est [Tu autem o laus Israel] id est o Deus, quem laudat et laudare debet, qui te cognoscit.

^marg.| {m} Habitas] per gratiam.

^marg.| {l} In sancto] scilicet in eo, qui sine terra : id est sine terrenorum cupiditate, vel amore, licet videatur stultis, quod deseras eos et obliviscaris.

Numérotation du verset Ps. 21,4
HSC2

^marg.| ¶ ^D ^m <Glossa dominicana> Tu autem in sancto habitas // id est in sanctificatis a te et ideo non audis verba delictorum sed clamantes verbum uite // Laus Israel id est videntis te //

^m Fons : Petrus Lombardus , In Ps. 21, n°1-3, PL 191, 225 B-228 B.

^D ¶Codd. : P145 , f. 293va

Numérotation du verset Ps. 21,5

^marg.| {n} In te speraverunt] Continuatio. Vere, [Tu qui habitas in sancto] scilicet in me, confortabis me. Probatio. Per locum a minori : quia Patres antiquos confortasti ; ergo multo {2.47vb} fortius me. Hoc est, [in te speraverunt Patres nostri] secundum carnem. Nec frustrati sunt a spe. Unde sequitur :

^marg.| {o} Speraverunt et liberasti eos] ut populum Israel de Egypto. Ex. 14.d. Danielem de lacu. Dn. 14.g. Tres pueros de camino. Dn. 3.f.

Numérotation du verset Ps. 21,5
HSC2

^marg.| ¶ ^E ⁿ <Glossa dominicana> In te speraverunt patres nostri // quasi me non audis sed antiquos iustos. [...]

ⁿ Fons : Petrus Lombardus , In Ps. 21, n°1-3, PL 191, 225 B-228 B.

^E ¶Codd. : P145 , f. 293va

Numérotation du verset Ps. 21,6

^marg.| {a} {2.48ra} Δ Ad te clamaverunt] per operationem devotam in necessitatibus suis, sicut 2Par. 20.c. dixit Iosaphat. Cum ignoremus, quid facere debeamus, hoc solum habemus residui, ut ad te oculos nostros dirigamus.

^marg.| {b} Et salvi facti sunt] evadentes manus inimicorum. Nec solum salvi, sed victores effecti sunt. Unde addit :

^marg.| {c} In te speraverunt] congredientes cum hostibus.

^marg.| {d} Et ideo non sunt confusi quia speraverunt in te, non in se. Unde David dixit Philisteo 1Rg. 17.f. Tu venis ad me cum gladio et hasta et clypeo ; ego autem venio ad te in nomine Domini exercituum Dei agminum Israel. Idt. 6.d. Non derelinquis presumentes de te : et presumentes de se et de sua virtute gloriantes, humilias.

Numérotation du verset Ps. 21,6
moraliter

^marg.| {n} In te speraverunt] Adhuc ostendit quod non debet desperare, si non audiatur, per hoc, quod Dominus audivit Patres antiquos, quasi dicat, hec est mihi consolatio, quod eos audisti, quando expedivit eis : quia ex hoc cognosco, quod et nunc me audires, si scires mihi expedire, quia in te non stat. Et nota, quod hic ponitur ter [Speraverunt] et semel [clamaverunt] quia tria sunt speranda a Deo et pro quolibet eorum est clamandum, scilicet venia, gratia, gloria, ut sit spes venie prima, spes gratie secunda, spes glorie tertia. Et ponit etiam tria verba, que respondent huic triplici spei, scilicet liberasti eos : [salvi facti sunt : non sunt confusi. Liberasti eos] a peccato per veniam. [Salvi facti sunt] per gratiam. [Non sunt confusi] per gloriam, quam assecuti sunt. Et pro his omnibus necesse est orare Dominum. Unde interponit.

Numérotation du verset Ps. 21,6
moraliter

^marg.| {a} * Ad te clamaverunt] Hec omnia possunt notari alibi in Ps. 36. Revela Domino viam tuam, scilicet in confessione et tunc spera in eo, scilicet spe venie, spe gratie, spe glorie. Et sequitur de illis tribus. Et ipse faciet et educet, quasi lumen, iustitiam tuam et iudicium tuum, tamquam meridiem. Non dicit, quid faciet : unde intelligendum est de proprio eius officio, quod est misereri, hoc est dare veniam. Et educet quasi lumen, iustitiam tuam, dando gratiam. Et iudicium tuum, tamquam meridiem, quando de iudicio te ducet ad lucem perpetuam dando gloriam. Et de oratione subdit. Subditus esto Domino et ora eum. Hoc est, quod dicit hic [Ad te clamaverunt] scilicet in oratione. In oratione autem sunt multe circumstantie, que notantur in hoc versu : « Ad quem quis clamet, cur, quomodo, quando, quid, unde ? »

^marg.| Ad quem ; quia ad Deum. Unde hic dicit [Ad te] Et Ps. 119. Ad Dominum, cum tribularer, clamavi. Quis ; quia Iustus debet esse. Ps. 33. Clamaverunt Iusti et Dominus exaudivit eos. Et ibidem Oculi Domini super Iustos et aures eius in preces eorum.

^marg.| Cur ? scilicet lumen gratie. Unde Lc. 18.g. Cecus clamabat et Domino querenti, quid vis, ut faciam tibi ? Respondit : Domine, ut videam.

^marg.| Quomodo ? corde, ore, opere. 1Cor. 12.a. Nemo potest dicere Dominus Iesus, nisi in Spiritu sancto. Ibi Glossa Nemo quantuscumque potest dicere vere, id est cogitatione, verbo et opere. Ecce illa tria.

^marg.| Quando ? maxime in tribulatione. Os. 6.a. In tribulatione sua mane consurgent ad me.

^marg.| Quid ? scilicet vitam eternam. Ps. 26. Unam petii a Domino, hanc requiram, etc. Io. 16.e. Usque modo non petistis quicquam in nomine meo : petite et accipietis, ut gaudium vestrum sit plenum.

^marg.| Unde ? ex corde accenso caritate. 1Cor. 13.a. Si linguis hominum loquar et Angelorum ; caritatem autem non habeam, factus sum velut es sonans, aut cymbalum tinniens.

Numérotation du verset Ps. 21,7

^marg.| {e} Ego autem sum vermis] Supra dixerat Christus se non desperare, licet non esset exauditus in petitione, quam fecit secundum sensualitatem. Sed se innuit a Patre confortandum per locum a minori, quia Patres antiquos confortaverat Deus. Hic autem prosequitur illud, ostendens se maiorem illis patribus in natura et in merito. In natura, quia Deus et homo : In merito, quia plura passus. Dicit ergo [Ego sum vermis] Ego, cum pondere legatur, quasi dicat, ego in propria persona. Cum enim ante loqueretur in persona membrorum dicens : Deus meus, clamabo, etc. non dixit ibi, Ego. [Ego] ergo in persona propria sum vermis, id est sine coitu et semine natus de terra, scilicet Beata Virgine, de qua Ps. 84. Terra nostra dabit fructum suum. Non dixit reddet, sed dabit. Si enim semen suscepisset, tunc fructum reddere et non dare dici debuisset. Sed quia semen non suscepit, fructum quem protulit, non reddere, sed dare dicta est. In hoc ergo, quod se vocat vermem, ostendit se maiorem antiquis Patribus in natura, sed in natura humana. In hoc autem, quod dicit postea.

^marg.| {f} Et non homo] ostendit se eis esse maiorem in natura divina, id est per naturam divinam, quam habet ipse et non ipsi. Est enim sensus [Ego sum vermis et non homo] tantum supple, sed etiam Deus. Sic legitur hoc in bono de laude utriusque Christi nature. Quod autem sequitur.

^marg.| {g} Opprobrium hominum] etc. commendat eius meritum, scilicet quia hec passus est ex obedientia. Vel etiam hoc [ego sum vermis et non homo] potest legi de merito eius, sic scilicet {2.48rb} [Ego] filius Dei consubstantialis Patri, [Sum vermis] id est ita utiliter conculcatus, ut vermis [Et non homo] id est ita utiliter et in tantum, sicut non essem homo. Post specificat et enumerat illa, que passus est, in quibus maior fuit antiquis Patribus, quantum ad meritum [Opprobrium hominum] id est peccatorum. Est autem opprobrium, quando turpe aliquid homini imponitur, ut cum dicebant Iudei Christo, Demonium habes, Io. 8.f. Et Mt. 12.b. Hic non eiicit Demonia, nisi in Beelzebub Principe Demoniorum.

^marg.| {h} Et abiectio plebis] scilicet. Iudeorum, quando eo abiecto petierunt Barrabam. Lc. 23.c. Tolle hunc et dimitte nobis Barrabam. Et nota, quod Christus dicitur vermis propter multa. Primum est id, quod diximus, scilicet propter nascendi qualitatem. Secundo propter mollitiem. 2Rg. 23.a. David sedens in Cathedra sapientissimus inter tres, ipse est, quasi tenerrimus ligni vermiculus. David Christus, inter tres personas. Tertio, quia vermis hyeme transacta egreditur de terra : Sic Christus de Virgine transacta hyeme infidelitatis. Ct. 2.c. Hyems abiit et recessit. Is. 45.b. Aperiatur terra et germinet Salvatorem. Quarto, quia verme inescantur pisces ; sic Diabolus inescatus fuit : qui quando credidit glutire vermem humanitatis Christi, captus fuit hamo Divinitatis. Iob. 40.d. An extrahere poteris Leviathan hamo ? Quinto propter utilitatem et conculcationem, ut predictum est Is. 4.b. Reputavimus eum quasi leprosum et percussum a Deo et humiliatum, etc. et Is. 50.c. Corpus meum dedi percutientibus et {2.48va} Δ genas meas vellentibus : faciem meam non averti ab increpantibus et conspuentibus in me. Sexto, quia vermis trahit se ore et Christus predicatione. Gregorius Tunc via Domini ad cor dirigitur, cum sermo eius libenter auditur. Septimo, quia suaviter repit ; et Christus venit suaviter. Iob. 9.b. Si venerit ad me, non videbo eum ; si abierit, non intelligam. Vel suaviter, id est per suavitatem. Ps. 89. Supervenit mansuetudo et corripiemur. 3Rg. 19.c. Sibilus aure tenuis ibi Dominus. Octavo, quia occulte mordet et Christus occulte punit. Os. 5.d. Ego quasi tinea Ephraim. Ion. 4.c. Paravit Dominus vermem et percussit hederam et exaruit.

Numérotation du verset Ps. 21,7
moraliter

^marg.| Moraliter. Christus hodie sicut in Passione potest dicere.

^marg.| {e} Ego sum vermis et non homo] id est ita vilipensus et conculcatus a peccatoribus sicut vermis : quia nec homini auderent facere, quod mihi faciunt et in me et in membris. Unde conqueritur per Ier. 15.c. Ve mihi mater mea, ut quid me genuisti virum rixe, virum discordie in universa terra ? Omnes maledicunt mihi, dicit Dominus. Et Hbr. 6.a. Rursum crucifigentes sibimetipsis filium Dei et ostentui habentes. Sed ipse erit eis vermis ligni, secundum aliam proprietatem. Dicitur enim, quod verme illo nihil mollius, cum tangitur ; nihil durius, cum tangit. Ipse tanget eos acumine oris sui, dicens : Ite maledicti in ignem eternum : quos modo per patientiam mollitter sustinet, cum eum tangunt persequentes per peccatum. Ipse enim est patiens redditor. Eccl. 5.b. Ipse, ecce vermis. Patiens, ecce mollities. Redditor, ecce duritia. Hbr. 10.e. Irritam quis faciens legem Moysi, sine ulla miseratione duobus, vel tribus testibus moritur : quanto magis deteriora putatis mereri supplicia, qui filium Dei conculcaverit et Spiritui gratie contumeliam fecerit ? Ecce et de mollitie, qua permittit se tangi et conculcari : et de duritia, qua tanget in fine. Filium Dei conculcat, ut dicit Glossa qui eum vilipendit : quod facit, qui precepta eius omittit et consilia contemnit. Spiritui gratie contumeliam facit, ut dicit Glossa qui eum male vivendo a se abiicit. Item de his duobus Ps. 128. Supra dorsum meum fabricaverunt peccatores. prolongaverunt iniquitatem suam, Ecce Dei mollities, cum tangitur. Dominus iustus concidet cervices peccatorum, etc. Ecce duritia, cum tanget. Postea tria genera hominum peccatorum innuit, a quibus pastus est, scilicet Principes seculares, homines populares, prelatos Ecclesiasticos et Doctores. Unde dicit.

^marg.| {g} Opprobrium hominum] scilicet maiorum.

^marg.| {h} Et abiectio plebis] id est minorum.

^marg.| {a} * Omnes videntes me] scilicet prelati et litterati.

^marg.| {b} Deriserunt me] De primis bene dicit quod factus est opprobrium hominum, scilicet Principum et militum et nobilium. Inter quos, si quis Deo serviat, opprobriosus et ignominiosus reputatur, secundum quod dicitur 2Rg. 6.c. quod Michol filia Saul vidit David Regem subsilientem, atque saltantem coram Domino et despexit eum in corde suo. Et postea dixit ei : Quam gloriosus fuit hodie Rex, discooperiens se ante ancillas servorum suorum et nudatus est, quasi si nudetur unus ex scurris. Sic diceretur hodie a multis, si quis nobilis vellet se nudare a gloria mundana, ut coram Domino saltaret, ei devotius serviendo, cum tamen, sicut dicit Boethius, Deo servire regnare sit. Et Ecclesiastic. 23.d. Gloria magna est sequi Dominum, longitudo enim dierum assumetur ab eo. Et in hoc gloriabatur David et alii sancti patres. Unde respondit David Michol. Vivit Dominus, quia ludam ante Dominum, qui elegit me et precepit mihi, ut essem Dux super populum Domini Israel : ludam et vilior fiam plus quam factus sum et humilis ero in oculis meis et cum ancillis, de quibus locuta es, gloriosior apparebo. Sed Rex David paucos, aut nullos imitatores nobiles habet, qui hanc gloriam querant. Unde dicitur 2Mcc.4.c. Patrios quidem honores nihil habentes Grecas glorias optimas arbitrabantur. Grece glorie sunt mundane glorie. De equis et phaleris, de ebrietatibus et comessationibus, de iniuriis et vindictis et huiusmodi, talium hominum est opprobrium Dominus. Ps. 68. « Adversum me loquebantur qui sedebant in porta et in me psallebant qui bibebant vinum ». Unde et ipse Dominus opprobria multa sustinuit in domo Pontificis, in domo Presidis, in domo Herodis. Et abiectio plebis, id est minorum, qui abiecto suavi et levi onere Domini, dispersi sunt per Egyptum ad colligendas paleas terrenorum. Ex. 5.b. A minore enim usque ad maiorem omnes avaritie student. Ier. 6.c. Sap. 3.c. Qui neglexerunt Iustum et a Domino recesserunt : sapientiam enim et disciplinam qui abiicit, infelix est. Hi sunt divites huius mundi, qui obturant aures suas, sicut aspis, ne audiant veritatem. De quibus Ps. 57. Furor illis secundum similitudinem serpentis, sicut aspidis surde et obturantis aures suas, unam, scilicet terra et aliam cauda : Sic divites obturant unam aurem terra, scilicet amore terrenorum ; et aliam cauda, hoc est, sequela parentum et proximorum, sive {2.48vb} propinquorum. De quibus dicit Seneca « Mel musce sequuntur, cadavera lupi » ; predam sequitur turba ista et non hominem.

Numérotation du verset Ps. 21,7
moraliter

^marg.| Θ In persona autem viri iusti legitur : {e} Ego sum vermis et non homo] etc. Et notantur hic duo, que debet habere Vir iustus, videlicet, humilitatem et patientiam. Humilitas notatur ibi, Ego sum vermis et non homo. Patientia ibi [Opprobrium] etc. Et dicit duo, ex quibus homo debet humiliari, videlicet propriam fragilitatem et utilitatem, in quam incidit homo per peccatum. Item secundo dignitatem, quam perdidit. De primo dicit [Ego autem sum vermis] Iob. 25.b. Homo putredo et filius hominis vermis, id est. Adam, factus est putredo et filius eius, id est proles tota, vermis, scilicet a putredine natus.

^marg.| De secundo dicit : {f} Et non homo] quasi dicat, amisi dignitatem, quam habuit homo in prima creatione : quia factus est ad Imaginem et similitudinem Dei, potens non mori et affici : ad similitudinem, quantum ad gratuita ; ad imaginem quantum ad naturalia. Similitudinem amisit, Imaginem deturpavit. Lc. 10.e. Homo quidam descendebat a Hierusalem in Iericho, id est a statu illo digno in defectum peccati et incidit in latrones, Demones, qui despoliaverunt eum gratuitis et plagis impositis in naturalibus, abierunt, semivivo relicto : ecce [non homo]

^marg.| {g} Opprobrium hominum] Hic notatur patientia viri iusti in tribus, videlicet, in opprobriis : unde dicit [Opprobrium hominum] In persecutionibus .

^marg.| Unde dicit : {h} Et abiectio plebis] etc. In illusionibus.

^marg.| {a} Unde addit : {2.48vb} Θ Omnes videntes me deriserunt me] primum aggravat per hoc, quod dicit hominum, quasi rationalium et sapientium ; quorum verba magis ponderosa sunt et opprobria magis intolerabilia. Secundum per hoc, quod dicit plebis. Plus enim aggravat hominem, quando a vilioribus abiicitur. Tertium per hoc, quod dicit : Omnes videntes me. Aliquod enim esset remedium, si aliquem consolatorem haberet. De duobus primis Lc. 6.d. Beati eritis, cum exprobraverint vobis homines et eiecerint nomen vestrum, tamquam malum propter filium hominis, etc. De tertio Iob. 12.a. Deridetur Iusti simplicitas. Quomodo autem deridetur, subiungit.

^marg.| {c} Locuti sunt labiis et moverunt caput] quasi dicat, verbis et signo, quod sequitur [Speravit in Domino] etc. Et in hoc tanto plus commendatur patientia viri iusti, quanto maior ostenditur derisio que in pluribus aggravatur :
¶ Primo in eo, quod fit ab omnibus. Unde dicit : Omnes, etc.
¶ Secundo in eo, quod fit statim, cum videtur. Unde dicit : Videntes me, etc. Nec expectatur, quousque audiatur verbum eius, ut fieri solet. Iob. 21.a. Sustinete me, ut et ego loquar : et post mea, si videbitur, verba ridete.
¶ Tertio in eo quod non solum deridetur risu, sed et verbo, ibi [Locuti sunt labiis]
¶ Quarto, quia etiam fit motu capitis, quod maius est, ibi [Et moverunt caput] etc.
¶ Quinto, quia non deridetur propter stultitiam, vel propter malum, quod faciat ; sed propter bonum, Θ {2.49rb} scilicet quia sperat in Domino. {2.49rb} Unde dicit [Ps. 21, 9] {a} Speravit in Domino] Unde non dicit Iob : Deridetur Iusti stoliditas, sed iusti simplicitas.
¶ Sexto, quia non ipse solus deridetur, sed ipse Deus et quasi impotens reputatur.
Unde addit, quod dicunt {c} Eripiat eum] quasi, non poterit eripere.
¶ Septimo, quia in derisione non solum ascribunt Deo impotentiam ; sed et immisericordiam, dicentes {d} Salvum faciat] etc. supple, ut dicit. Et est sensus verbi eorum, ac si dicant : Dominus non curat de eo.

Numérotation du verset Ps. 21,8

^marg.| {a} Omnes videntes me] Supra ostendit Christum passum fuisse duo, scilicet opprobrium et abiectionem : modo addit tertium, derisionem, scilicet unde dicit [Omnes videntes me] scilicet mali. Et est hic accommoda distributio per Synecdochen.

^marg.| {b} Deriserunt me] Que derisio significata fuit Gn. 9.d. ubi Cham derisit Noe patrem suum nudatum. Noe Christus inebriatus amore humani generis, nudatus, ad litteram, in Cruce et derisus a malis filiis. Sed quia derisio fit multis modis, ponit tria genera derisionum. Fit enim quedam derisio per verba, que notatur, cum dicit.

^marg.| {c} Locuti sunt labiis] falsa imponendo, falsa promittendo. Mt. 27.e. Alios salvos fecit, seipsum non potest salvum facere : ecce falsa impositio. Si Rex Israel est, descendat nunc de Cruce et credimus ei : ecce falsa promissio. Et dicit Beatus Bernardus Que consequentia est ista, si Rex Israel es, etc. Immo si Rex Israel es, regni titulum non deseras. Alia derisio fit per nutus : de qua subdit.

^marg.| {d} Et moverunt caput] Mt. 27.e. Pretereuntes autem blasphemabant eum, moventes capita sua et dicentes : Vah ! qui destruis templum Dei, etc. Item est et alia derisio, que dicitur Ironia, quando bonum improperatur. Hac derisione dicebant, quod sequitur [Speravit in Domino] quod sic construe [Moverunt caput] etc. supple, dicentes.

Numérotation du verset Ps. 21,8
moraliter

^marg.| {a} Omnes videntes me deriserunt me] Videntes sunt prelati et Ecclesiastici viri, qui deberent esse oculi Ecclesie. Mt. 6.c. Lucerna corporis tui est oculus tuus, id est prelatus et Doctor Ecclesie. 1Rg. 9.b. Olim in Israel sic loquebatur unusquisque vadens consulere Deum : venite, eamus ad videntem. Qui enim Propheta dicitur hodie, vocabatur olim videns. De his ergo dicit [Omnes videntes me] id est omnes prelati et Doctores, nullum excipit.

^marg.| {b} Deriserunt me] deridet valde Dominum, qui ovem, quam ipse propriis humeris reportavit, ad custodiendam et pascendam susceptam, tondet et lupo strangulandam dimittit. Sic faciunt, qui curam animarum suscipiunt : et postmodum, de salute earum non curantes, vellera et pelles temporalium extrahunt, quantum possunt. De quibus dicit beatus Bernardus : Quem dabis de numero prelatorum, qui non magis invigilet evacuandis marsupiis, quam vitiis extirpandis. Quibus dicitur Is. 33.a. Ve qui predaris, nonne et ipse predaberis ? Et ve qui spernis, nonne et ipse sperneris ? Non enim sunt tales pastores ovium, sed predones : non servi Domini, sed contemptores. Hoc est [Deriserunt me] Legimus Io. 19.a. quomodo illuserunt ei milites, quia scilicet imposuerunt capiti eius coronam de spinis et induerunt eum veste purpurea et dicebant ei : Ave Rex Iudeorum et dabant ei alapas. Per spinas intelliguntur divitie, sicut Dominus dicit Mt. 13.c. Per vestem purpuream, fastus vestium, equorum, supellectilis et ceterorum apparatuum. Spinis istis coronant Dominum et purpura vestiunt prelati Ecclesie, qui congregantes et reservantes divitias, pompam vestium, equorum, ceterorumque sectantes, hec dicunt se facere ad honorem Domini et ad Ecclesie honestatem. Dt. 17.d. Cum fuerit Rex constitutus, non multiplicabit sibi equos, non habebit uxores plurimas, neque argenti et auri immensa pondera. Dicunt ei, Ave, quando cantant in Ecclesia, vel populo predicant ; sed manu dant ei alapas, cum contraria operantur. Mt. 23.a. Que dicunt, facite, etc. Unde quod sic fiat ista illusio, declarat Dominus, subdens.

^marg.| {c} Locuti sunt] cantando, predicando.

^marg.| {d} Labiis et moverunt caput] mentem rebus caducis et mobilibus per amorem copulando. Hoc est, quod dicitur. Is. 29.d. Appropinquat populus iste ore suo et labiis suis glorificat me ; cor autem eius longe est a me. Caput autem et cor, sive mens, pro eodem accipiuntur. Movent ergo caput, scilicet a Deo, quia mentem in mobilibus ponunt. Unde hec fuit pena Cain, qui occidit Abel, scilicet tremor capitis. Cain possessio : Abel luctus interpretatur. Sed in prelatis amor possessionum interficit luctum, quando intenti temporalibus, pro peccatis subditorum plorare non curant. Et in penam huius interfectionis habent tremorem capitis, id est animi dispersionem in presenti ; quod tamen non est nisi signum, vel initium pene future, ubi erit fletus et stridor dentium. Mt. 25.c. Et petit Christus ab his liberari, cuius liberatio esset eorum conversio. Unde dicit :

Numérotation du verset Ps. 21,9

^marg.| {a} {2.49ra} Δ Speravit] Christus.

^marg.| {b} In Domino] Deo Patre.

^marg.| {c} Eripiat eum] de manibus nostris.

^marg.| {d} Salvum faciat eum] id est resuscitet eum.

^marg.| {e} Quoniam vult eum] ut ipse dicit Sap. 2.d. Si verus filius Dei est, suscipiet illum et liberabit illum de manibus contrariorum. Mt. 27.e. Confidit in Deo, liberet nunc eum, si vult, dixit enim, quia filius Dei sum.

Numérotation du verset Ps. 21,10

^marg.| Unde dicit {f} Quoniam tu es] etc. Supra ostendit Christus, que passus est a Iudeis : Hic autem petit ab his liberari et protegi a Patre, cum dicit : Ne discesseris a me : Usque ibi enim pendet constructio. Sed primo ponit causas et allegat rationes quare Dominus Pater debet eum protegere. Primum quod allegat est dignitas Nativitatis. Unde dicit : Ne discesseris a me, etc. Conceptum sine carnali concupiscentia, extraxisti de ventre matris Virginis, manente integritate et pudicitia. Ez. 44.a. Porta hec clausa erit, non aperietur et vir non transiet per eam : quoniam Dominus Deus Israel ingressus est per eam. Ingressus in uterum in Conceptione, ingressus in mundum in Nativitate.

^marg.| Secunda causa est confidentia quam allegat, subdens : {g} Spes mea ab uberibus matris mee] supple tu es. Ab uberibus matris mee, id est secundum humanitatem, qua suxi ubera. Ct. 8.a. Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris mee ? Lc. 11.d. Beatus venter, qui te portavit et ubera que suxisti. Nam secundum Deitatem non est Pater spes filii.
Tertia causa quam allegat, est immunitas a peccato.

Numérotation du verset Ps. 21,10
moraliter

^marg.| *{f} Quoniam tu es, qui extraxisti me de ventre matris] id est Ecclesie, cuius venter est cetus prelatorum, ubi debet fieri conceptio filiorum. Ct. 7.a. Venter tuus, sicut acervus tritici vallatus liliis : Ita olim. Nunc autem dicit Ecclesia Ier. 4.e. ventrem meum doleo, ventrem meum doleo. Quare ? Is. 37.a. Filii venerunt usque ad partum, non est virtus pariendi.

^marg.| {g} Spes mea ab uberibus matris mee] Ubera matris sunt predicatores. Ct. 7.b. Duo ubera tua, quasi duo hinnuli et gemelli capree. Non dicit in his, sed ab his se sperare in Deo. Os. 9.c. Da eis, Domine. Quid dabis eis ? Da eis vulvam sine liberis et ubera arentia.

Numérotation du verset Ps. 21,10
moraliter

^marg.| {f} Quoniam tu es qui extraxisti me] secundum quod supra diximus, constructio pendet usque ibi : Ne discesseris a me. Et petit hic vir iustus, ut non derelinquatur a Domino in predicta tribulatione.

^marg.| Et allegat hic sex : Primum est Dei liberalitas quam allegat gratias agendo de impenso beneficio, cum dicit : Quoniam tu es, qui extraxisti me de ventre. Mater est concupiscentia. Ez. 16.a. Pater tuus Amorrheus et mater tua Cethea. Amorrheus interpretatur amarus et significat Diabolum, qui amarus est, per invidiam et trahit ad amaritudinem Inferni. Cethea interpretatur garrula et significat concupiscentiam, que semper garrit, inquirendo voluptatem et clamando Affer, affer. Huius matris venter, est prava consuetudo, in qua sicut in ventre formantur filii Diaboli et nutriuntur spermate voluptatis. Lc. 21.d. Ve pregnantibus et nutrientibus in illa die. Ier. 20.d. Maledicta dies, in qua natus sum, scilicet in utero isto. Allegat ergo vir iustus, quod Dominus non derelinquat eum. Primo, quia iam tantum ei contulit beneficium, quod extraxit eum de ventre isto, hoc est, a peccati consuetudine. Et est bona allegatio, teste Apostolo Rm. 5.b. Si enim cum inimici essemus, reconciliati sumus Deo per mortem filii eius : multo magis reconciliati, salvi erimus in vita ipsius. Et dicit, extraxisti, quia per violentiam : Ipse enim est agnus Dei, qui tollit peccata mundi. Io. 1.d. Et Gal. 1.c. Qui me segregavit ex utero matris mee et vocavit per gratiam suam.

^marg.| {g} Secundum quod allegat, est confidentia sua. Unde dicit Spes mea] supple, tu es ab uberibus matris mee. Ubera predicte matris sunt delectatio in opere. Lam. 4.a. Lamie nudaverunt mammas : id est Demones, vel concupiscentie pretenderunt falsas delectationes. Is. 28.c. Quem docebit scientiam et quem intelligere faciet auditum ? Ablactatos a lacte, avulsos ab uberibus. Et hoc est, quia : Animalis homo non percipit ea, que sunt spiritus Dei, 1Cor. 2.d. Est ergo sensus : Tu es spes mea ab uberibus matris, id est propter spem, quam habeo in te, ablactavi me et separavi ab omni delectatione carnali. Et ideo, quia tu mihi dulcior es, quam ista, ideo ne discesseris a me. De hoc dicit Bernardus Sit suavis et dulcis affectui Dominus Iesus Christus, contra male dulces vite carnalis illecebras : vincat dulcedo dulcedinem, quemadmodum clavus clavum repellit. Et quod ista sit bona allegatio, significatum fuit Gn. 21.a. ubi dicitur, quod crevit puer Isaac et ablactatus est, fecitque Abraham convivium grande, in die ablactationis eius. Gaudet enim Deus et gaudere debet Ecclesia quando quis ab huiusmodi delectationibus separatur.

Numérotation du verset Ps. 21,11
moraliter

^marg.| {h} Tertio allegat, quod Domino derelictus est. Unde dicit : In te proiectus sum ex utero] sicut solent matres immisericordes proiicere parvulos. Ps. 9. Tibi derelictus est pauper. Et est sensus : In te proiectus sum ex utero, id est postquam ab utero, id est a consuetudine peccandi recessi : In te proiectus sum ex utero, id est nullum habui, qui curam mei gereret, aut mihi faveret. Sap. 2.c. Gravis est nobis etiam ad videndum : quoniam dissimilis est aliis vita illius et immutate sunt vie eius. Ps. 26. Pater meus et mater mea dereliquerunt me ; Dominus autem assumpsit me.

^marg.| {i} Quarto allegat Dei iustitiam, qui suos debet defendere et conservare, cum dicit De ventre matris mee Deus meus es] Deus per cultum ; meus, per amorem. Et ideo ne discesseris a me, qui dixisti Io. 14.c. Si quis diligit me, sermones meos servabit et Pater meus diliget eum et ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus.

^marg.| {m} Quinto allegat instantem suam necessitatem, cum subiungit Quoniam tribulatio proxima est] Ps. 33 « Multe tribulationes Iustorum » etc. Quia Iustus tribulatur a mundo, a carne, a Diabolo. Mundus tribulat persequendo, caro blandiendo, Diabolus seducendo.

^marg.| De prima tribulatione Io. 16.g. Θ In mundo pressuras habebitis. De secunda 1Cor. 7.c. Tribulationem, carnis habebunt huiusmodi. De tertia Ps. 12. Qui tribulant me, exultabunt, si motus fuero. Prima tribulatio proxima est, quoniam iuxta nos. Ez. 2.c. Increduli et subversores sunt tecum et cum scorpionibus habitas. Secunda tribulatio carnis proxima est, quia intra nos. Mi. 7.b. Ab ea, que dormit in sinu tuo, custodi claustra oris tui, id est vide ne seductus carnis blanditiis, habenas laxes gule desideriis. Tertia tribulatio, scilicet Diaboli, proxima est, quia est circa nos. Iob. 19.b. Simul venerunt latrones eius, fecerunt sibi viam per me, obsederunt in gyro tabernaculum meum. 1Pt. 5.c. « Vigilate quia adversarius vester diabolus tamquam leo rugiens circuit, querens quem devoret ».

^marg.| Sexto allegat paupertatem suam, cum dicit : {a} Et non est, qui adiuvet] me, scilicet in tribulatione ista. Iob. 19.b. Noti mei, quasi alieni, recesserunt a me. Eccl. 13.d. Dives commotus confirmatur ab amicis ; humilis autem cum ceciderit, expellitur et a notis. Unde Ovidius : « Donec eris felix, multos numerabis amicos, Tempora si fuerint nubilia, solus eris ».

Numérotation du verset Ps. 21,11

^marg.| {h} In te proiectus sum] vel iactatus, vel confirmatus ex utero. Nos proiicimur in iram in utero et ex utero quia omnes concipimur in peccato et nascimur filii ire. Christus vero proiectus est, vel confirmatus in Deum ex utero quia sine peccato conceptus est et natus fons gratie. Gn. 2.a. Homo non erat qui operaretur terram, scilicet Beata Virginem, sed fons ascendebat de terra, scilicet Christus fons gratie qui, nascens de Virgine, ascendit de terra, non descendit ut peccator.

Numérotation du verset Ps. 21,12

^marg.| Quarta causa, quam allegat, est amor Dei ab instanti conceptionis : Unde subdit {i} De ventre matris mee] etc. id est ab instanti conceptionis. Per hoc, quod dicit : Deus meus, notatur amor. Vel sic : tu es Deus meus de ventre matris mee, id est secundum humanitatem, quam de matre traxi. Nam secundum Deitatem non dicitur Pater Deus filii, sed Pater filii et idem Deus cum filio. Propter hoc ergo : Ne discesseris a me.

Numérotation du verset Ps. 21,12
XI

^marg.| {m} Quoniam tribulatio] etc. Supra allegavit dignitatem, scilicet quod dignus erat, ut liberaret eum et confortaret Pater : Hic autem allegat articulos necessitatis duos. Primus est, quoniam tribulatio proxima est, quasi dicat, necesse habeo, ut non discedas a me, quoniam tribulatio, etc. scilicet in corpore meo, in quo crucior usque ad mortem, prope in contumeliis, propior in iniuriis et damnis, proxima est in flagellis. Vel proxima, id est in proximo tempore et loco. Unde Mt. 26.e. {2.49va} Δ in fine orationis sue dixit Discipulis suis : Ecce appropinquat hora et filius hominis tradetur in manus peccatorum : surgite, eamus hinc : ecce appropinquabit, qui me tradet. Secundum est, quoniam non est auxiliator. Unde addit :

^marg.| {a} Et non est, qui adiuvet] Is. 63.a. Torcular calcavi solus et de Gentibus non est vir mecum. Et infra b. Circumspexi et non erat auxiliator : quesivi et non fuit, qui adiuvaret.

Numérotation du verset Ps. 21,11
moraliter

^marg.| {h} In te proiectus sum ex utero] Ecclesie, qui me deberet portare, sed proiicit me. Ps. 16. Proiicientes me nunc circumdederunt me.

^marg.| {i} De ventre matris mee] id est ex quo fui proiectus a ventre matris mee, id est a cetu prelatorum et ab uberibus separatus, id est a Predicatoribus.

^marg.| {k} Deus meus es tu] id est tota et sola fiducia mea, quia in illis iam non confido. Ideo

Numérotation du verset Ps. 21,12
moraliter

^marg.| {l} Ne discesseris a me] id est a {2.49rb} meis. Et necesse est.

^marg.| {m} Quoniam tribulatio] etc. Propinqua est a Demonibus, qui turbant pacem et bella procurant : Et propior ab hereticis, qui fidem violant : proxima est {2.49va10} * a falsis Christianis, qui mores corrumpunt, hoc est, bellum intestinum. Ct. 1.b. Filii matris mee pugnaverunt contra me.

^marg.| {a} Et non est qui adiuvet] Is. 63.b. Circumspexi et non erat auxiliator : quesivi et non fuit, qui adiuvaret.

Numérotation du verset Ps. 21,13

^marg.| {b} Circumdederunt] etc. Secunda pars, in qua describit Passionem. Et ordinem eius ponit, ostendens, quod Christus primo captus fuit : Unde dicit : Circumdederunt me undique vituli multi, id est Iudei lascivi et sine iugo Dei. Io. 18.b. Cohors et Tribunus et ministri Iudeorum comprehenderunt Iesum. Lam. 4.d. Spiritus oris nostri Christus Dominus captus est in peccatis nostris. Secundo fuit ligatus, de quo dicit.

^marg.| {c} Tauri pingues] id est Iudei contra Dominum recalcitrantes.

^marg.| {d} Obsederunt me] id est sicut homines obsideri solent in castris, ne evadant ; ita me ligaverunt, ne effugere possem. Unde Io. 18.b. dicitur : Comprehenderunt Iesum et ligaverunt eum : Quod figuratum est Gn. 22.b. Quando Abraham colligavit Isaac, ut immolaret eum. Tertio adiudicatus est morti : Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 21,13
moraliter

^marg.| Moraliter] dicit Christus, sive Ecclesia.

^marg.| {b} Circumdederunt me vituli multi] id est prelati mali et cornuti, qui dicuntur vituli propter duo. Primo, quia vituli sunt lascivi ; sic et prelati. Am. 6.a. Ve vobis, qui opulenti estis in Sion, Optimates capita populorum. Et post addit : Qui dormitis in lectis eburneis, lascivitis in stratis vestris. Os. 8.a. Proiectus est vitulus tuus Samaria, id est prelatus tuus, o Ecclesia. Iratus est furor meus in eis, usquequo non poterunt emundari, scilicet ab immunditia luxurie sue ? Secunda causa est, quia hodie habent iugum {2.49vb} discipline et aratrum predicationis, quia arare non curant ; sed solum bibere et comedere. Ier. 50.b. Effusi estis, sicut vitulus super herbam. Ier. 5.b. Ibo igitur ad optimates et loquar eis : Ipsi enim cognoverunt viam Domini et iudicium Dei sui : et ecce hi magis simul confregerunt iugum, ruperunt vincula : Hi ergo vituli circumdederunt Dominum. Sed quia circumdatio prelatorum sumitur in bono quandoque, ut Za. 9.b. Circumdabo domum meam ex his, qui militant mihi. Et in Ps. 124. montes in circuitu eius et Dominus in circuitu populi sui : Ideo specificat et ostendit quod circumdederunt eum in malo sensu, dicens :

^marg.| {e} Tauri pingues obsederunt me] Et nota quod idem est, vacca, vitulus, taurus : sed ratio est diversa. prelati enim mali dicuntur vacce propter mollitiem et remissionem. Am. 4.a. Audite vacce pingues, qui estis in monte Samarie, etc. id est in prelatione Ecclesie. Is. 3.a. Dabo pueros Principes eorum et effeminati dominabuntur eis. Et in eodem b. Et mulieres dominate sunt eius, scilicet populi. Tauri dicuntur propter superbiam. Iob. 15.c. Cucurrit adversus Deum erecto collo et pingui cervice armatus est. Vituli dicuntur propter luxuriam, ut predictum est. Et sicut ex tauro et vacca nascitur vitulus ; sic ex superbia et remissione oritur luxuria. Et bene dicit : Tauri pingues : quia ex pinguedine divitiarum, quas habent, venit superbia eorum. Ps. 72. Prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum. Dt. 32.b. Incrassatus est dilectus et recalcitravit. Dicuntur autem divitie pinguedo : quia pinguedo excecat hominem, maxime quando in capite est, vel circa oculos : Sic divitie in prelatis, qui sunt oculi. Iob. 15.d. Operuit faciem eius crassitudo. Item pinguedo facit hominem ponderosum : sic divitie. Lc. 18.e. Quam difficile, qui pecunias habent, intrabunt in regnum celorum ! Isti tauri pingues obsederunt Dominum in circuitu, ita quod non potest populus venire ad Deum propter exempla mala prelatorum. Unde conqueritur Dominus Os. 11.d. Circumdedit me in negotiatione sua Ephraim. Ephraim interpretatur auctus, vel fertilitas : unde bene significat istos tauros pingues, qui negotiatione sua circumdederunt Dominum, ne alii veniant ad ipsum, id est in malis operibus suis, quibus ostendunt se negare Deum. Tit. 1.d. Confitentur se nosse Deum ; factis autem negant, cum sint abominati et incredibiles et ad omne opus bonum reprobi. Propter hoc dicebat Dominus Mt. 23.b. Ve vobis Scribe et Pharisei, qui clauditis regnum celorum ante homines, vos enim non intratis, nec alios intrare sinitis. Hieronymus Nihil adeo nocet Ecclesie Dei, quam quod vere dicitur : peiores sunt clerici, quam laici. Et verius adhuc dixisset, si dixisset : peiores sunt prelati, quam subditi.

Numérotation du verset Ps. 21,14

^marg.| {e} Aperuerunt] etc. dicentes : Crucifige eum : Et falsum testimonium ferentes contra eum. Is. 5.a. Expectavi ut faceret iudicium et ecce iniquitas : et iustitiam et ecce clamor. Iniquitas in falso testimonio : clamor ille, scilicet Crucifige, crucifige. Aperuerunt os contra eum, qui non aperuit os suum ; sed sicut ovis ad occisionem pro eis ductus est et coram tondente se obmutuit. Is. 53.c. Os suum contra os Dei, id est filium, qui est os Patris. Ct. 1.a. Osculetur me osculo oris sui. Ad exaggerandum autem hec tria mala, subdit.

^marg.| {f} Sicut leo rapiens et rugiens] Rapiens refertur ad primum et ad secundum ; rugiens vero ad tertium. Leo rapit cum magna aviditate ; sic ipsi cum magna aviditate et desiderio Dominum comprehenderunt et ligaverunt. Rugit, cum magna crudelitate ; et ipsi ex magna nequitia clamabant : Crucifige, crucifige. Ier. 12.b. Facta est mihi hereditas mea, quasi leo in silva, dedit contra me vocem suam. Post hec autem secuta est mors Christi : Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 21,14
moraliter

^marg.| {e} Aperuerunt] etc. Leo aperit os ad duo, scilicet ad rapiendum, vel devorandum et ad rugiendum. Similiter prelati aperiunt os suum ad rapiendum bona pauperum et ad rugiendum precepta precipitando et austere comminando, iniuste et indiscrete excommunicando. De rapina prelatorum dicit Dominus Mi. 3.a. Audite, Principes Iacob et Duces domus Israel : Numquid non vestrum est scire iudicium, qui odio habetis bonum et diligitis malum, qui violenter tollitis pelles eorum desuper eis et carnem eorum desuper ossibus eorum ? etc.

^marg.| Si quis autem eis velit resistere, statim sequitur rugitus preceptorum, comminationum, excommunicationum. Ez. 34.a. Cum austeritate imperabatis eis et cum potentia.

^marg.| Item Mi. 3.b. Qui mordent dentibus suis et predicant pacem ; ecce devoratio : Et si quis non dederit in ore eorum quippiam, sanctificant super eum prelium, ecce rugitus. Sanctificatur super aliquem prelium, quando excommunicatur.

^marg.| Et nota, quod Dominus addit : [Super me] dupliciter. Primo super me, id est contra me. Mt. 25.d. Quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis.

^marg.| Vel [Super me] id est loco mei, sicut vulgariter dicitur : Iste accepit hoc mutuo super me, id est loco mei, quasi dicatur, mihi imputatur debitum et ego teneor solvere. Sic Domino imputatur iniquitas prelatorum. Is. 52.b. Ablatus est populus meus gratis, id est sine causa spoliatus et depredatus. Et per quos sit factum, subdit : Dominatores eius inique agunt, dicit Dominus. Et quod Domino imputetur, subiungit : Et iugiter tota die nomen meum blasphematur. Sed Dominus satisfaciet lesis, quia malefactores puniet. Ps. 49. Existimasti, inique, quod ero tui similis, quasi dicat, non ero. Unde subdit : Arguam te et statuam te contra faciem tuam, quia iudicium durissimum his, qui presunt, fiet et potentes potenter tormenta patientur. Sap. 6.a.

Numérotation du verset Ps. 21,15

^marg.| {g} Sicut aqua effusus sum] id est sanguis meus effusus est {2.50ra} Δ sicut aqua, id est viliter, aperte et abundanter : Sic enim effunditur aqua. Mortem autem Domini secuta est mors spiritualis Apostolorum : Unde addit :

^marg.| {a} Et dispersa] etc. id est Apostoli, qui sicut ossa erant aliis firmiores, dispersi sunt, quando a Domino recesserunt in Passione, secundum quod predixerat eis Io. 16.g. Ecce venit hora et iam nunc venit : ut dispergamini unusquisque in propria et me solum relinquatis. Za. 13.c. Framea mea suscitare super pastorem meum et super virum coherentem mihi, dicit Dominus exercituum. Framea, Passio est : Pastor, Christus, qui coheret Patri per unitatem essentie. Et addit : Percute pastorem et dispergentur oves gregis. Post ostendit sex causas, quare Apostoli fugerunt in Passione. Prima fuit annihilatio divine doctrine : Unde dicit.

^marg.| {b} Factum est] etc. id est doctrina mea.

^marg.| {c} Tamquam cera liquescens] id est evanuit ad ignem. Passionis : Et hoc.

^marg.| {d} In medio] etc. id est infirmioribus et mollioribus meis ; qui significantur per mollitiem ventris. Dicitur autem doctrina Domini cor eius, quia ipse tenere eam diligit, sicut vulgariter dicitur : Iste est cor illius, id est multum diligit illum. Mc. 1.d. dixit Iesus : Eamus in proximos vicos et civitates, ut ibi predicem : ad hoc enim veni. Ecce quantum dilexit doctrinam, qui propter eam venit in mundum. Item dicitur cor, quia corpus Christi, quod est Ecclesia, vivificat. Dt. 8.a. Non in solo pane vivit homo ; sed in omni verbo, quod procedit de ore Dei. Secunda causa fuit cessatio miraculorum, de qua dicit.

Numérotation du verset Ps. 21,15
moraliter

^marg.| {g} Sicut aqua effusus sum] Christus se comparat aque. * Eccl. 24.d. Ego quasi fluvius Dorix et sicut aqueductus exivi a Paradiso : Et propter tres rationes comparatur aque. Primo, quia aqua lavat, irrigat et lapsum facit pedibus : Sic Christus lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo. In huius rei signum lavit pedes Discipulorum. Io. 13.a. Item Christus irrigat terram, id est Ecclesiam. Eccl. 24.d. Rigabo hortum plantationis : et inebriabo partus mei fructum. Gn. 2.a. Fons ascendebat a terra irrigans superficiem terre, id est Christus de Beata Virgine irrigans Ecclesiam. Item Christus occasionaliter fecit lapsum pedibus, Lc. 2.e. Ecce positus est hic in ruinam et in resurrectionem multorum, etc. Dicit ergo effusus, etc. scilicet a peccatoribus. Qui enim postquam Christus habitat in eo per gratiam, ad peccatum revertitur, Christum effundit. Eccl. 21.c. Cor fatui, quasi vas confractum, omnem sapientiam non tenebit, id est Christum, qui est omnis sapientia, id est perfecta. Sed sicut aquam effundit eum, qui de effusione illa non curat, nec dolet : sic non curatur de aqua, si effundatur. Ier. 2.c. Duo mala fecit populus meus : me dereliquerunt fontem aque vive, ecce effusio : et foderunt sibi cisternas dissipatas, que continere non valent aquas, ecce effusio, sicut aqua, quasi dicat non curaverunt, nec {2.50rb} per penitentiam redierunt, sed foderunt, etc. Cisterne dissipate, que continere non valent aquas, sunt mundi voluptates et delicie et divitie, que in estate, quando magis necessaria esset aqua, exsiccantur, id est in articulo mortis. Iob. 27.d. Dives, cum dormierit, nihil secum afferet, etc. Cisterna divitis aquam perdiderat in estate, quam abunde habuerat in hyeme : qui in igne infernali positus guttam aque petens, non fuit exauditus ; sed dictum est ei : Fili, recordare, quia recepisti bona in vita tua, scilicet in hyeme tua ; et Lazarus similiter mala : Nunc autem hic consolatur ; tu vero cruciaris, scilicet siti et calore in estate tua.

^marg.| {a} Et dispersa] etc. Ossa Christi, vel Ecclesie, sunt clerici et prelati, quia ossa candida sunt, fortia et portant carnem ; ita clerici et prelati debent habere candorem duplicem, scilicet innocentie et castitatis, vel cordis et corporis munditiam, de quibus Lam. 4.b. Candidiores Nazarei eius nive, nitidiores lacte : Ecce duplex candor. Item debent esse fortes. Ct. 3.c. Lectulum Salomonis 60. fortes ambiunt ex fortissimis Israel. Lectulus Salomonis, id est Christi, est Ecclesia, quam ambiunt prelati et clerici, qui debent esse fortes et sub numero 60. quia debent esse fortes et perfecti in adimpletione 10. mandatorum et sex operum misericordie. Item non solum fortes, sed ex fortissimis Israel : ut sint fortes resistendo vitiis, fortiores bene operando, fortissimi adversa patienter sustinendo. Tales possunt ambire lectulum Salomonis, id est servare Ecclesiam. Unde dicitur 2Mcc.12.g. At vero fortissimus Iudas hortabatur populum conservare se sine peccato. Item debent portare carnem, id est imbecilles supportare. Rm. 15.a. Debemus nos firmiores imbecillitatem infirmorum sustinere. Hec ossa dispersa sunt omnia, quia prelati et clerici dispersi sunt ad exteriora, non collecti ad interiora. Unde sicut dictum est de populo, Ex. 5.b. Dispersus est populus super omnem terram Egypti ad colligendas paleas : Sic potest modo dici de prelatis illud Lam. 4.a. Dispersi sunt lapides Sanctuarii in capite omnium platearum.

^marg.| {b} Factum est cor meum] etc. Cor Christi sunt Religiosi, qui sunt intimi in corpore Christi, quod est Ecclesia. Os. 2.c. Ducam eam in solitudinem et loquar ad cor eius. Istud cor factum est sicut cera liquescens, quia ad modum cere dissolvuntur ad ignem cupiditatis et concupiscentie : et imago Dei et signaculum Christi, quod solebat in eis esse impressum, iam non apparet in multis. Ps. 67. Sicut fluit cera a facie ignis ; sic pereant peccatores a facie Dei, id est pereat in eis facies Dei. De qua facie, vel signaculo dicit Dominus ad Ecclesiam, Ct. 8.b. Pone me ut signaculum super cor tuum, id est super Religiosos contemplativos : pone me, ut signaculum super brachium tuum, id est super activos. Sed Diabolus signaculum istud in seipso ad ignem ambitionis delevit : Cui dicitur Ez. 28.c. Tu signaculum similitudinis plenus sapientia et perfectus decore in delitiis Paradisi Dei fuisti. Et post dicitur : Elevatum est cor tuum in decore tuo, perdidisti sapientiam tam, etc. Cordi Ecclesie, id est religioni ignem concupiscentie, cupiditatis, ambitionis et huiusmodi apposuit : Et sic iam factum est cor istud tamquam cera liquescens per dissolutionem. Et hoc

^marg.| {d} In medio ventris mei] id est inter infirmos et molles Ecclesie, id est seculares. Ps. 105. Et commixti sunt inter gentes et didicerunt opera eorum et servierunt sculptilibus eorum et factum est illis scandalum. Os. 8.c. Devoratus est Israel, nunc factum est in nationibus, quasi vas immundum, quia ipsi ascenderunt ad Assur.

^marg.| Potest hic versus exponi de beata Virgine. Ipsa enim dicitur cor Christi, quia eam summe dilexit et ipsa intima fuit in corpore Christi mystico. Ipsa liquefacta est per dolorem et amorem ad ignem Passionis Christi. Sicut enim dicitur Lc. 2.e. Et tuam ipsius animam pertransibit gladius. Et Ct. 5.b. dicit ipsa : Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est : Illud verbum Io. 19.e. Mulier, ecce filius tuus.

Numérotation du verset Ps. 21,16

^marg.| {e} Aruit tamquam] etc. id est arida visa fuit in Passione virtus, qua ante Passionem faciebat miracula : In Passione vero non fecit miracula, non quia non potuit, cum semper esset omnipotens, sed quia noluit : aridam putabant virtutem eius illi, qui dicebant : Alios salvos fecit, seipsum non potest salvum facere. Mt. 27.e. In cantico Habacuc « Cornua in manibus eius » scilicet brachia Crucis, ibi, scilicet in Cruce, abscondita est fortitudo eius, non dicit perdita, sed abscondita. Secundum Gregorium potest legi in bono [Aruit tamquam] etc. Quid testa ante ignem, nisi molle lutum ? sed ei ex igne agitur, ut solidetur. Virtus ergo humanitatis Christi, tamquam testa aruit, quia ab igne Passionis ad virtutem incorruptionis crevit.
¶{f} Tertia causa fuit silentium ipsius Christi, qui nihil loquebatur : unde addit Et lingua] etc. id est nihil loquebar, quasi essem mutus. In hoc sensu sumitur Ez. 3.g. ut sit vox Patris ad filium : Adherere faciam linguam tuam palato tuo et eris mutus, nec quasi vir obiurgans, quia domus exasperans est. Is. 53.c. Coram tondente se obmutescet. Mt. 27.b. Et non respondit ei ad ullum verbum, ita ut miraretur Pilatus vehementer.
¶ {g} Quarta est mors Christi et desperatio de Resurrectione : Unde ait. Et in pulverem] etc. o Pater secundum opinionem Iudeorum, qui credebant meum corpus {2.50va} Δ incinerandum esse. Ps. 87. Estimatus sum cum descendentibus in lacum.
¶ Quinta causa fuit detractiones Iudeorum, de quo subdit.

Numérotation du verset Ps. 21,16
moraliter

^marg.| {e} Aruit tamquam] etc. Hoc de necessitate sequitur, ex quo dispersa sunt ossa et cor aruit, quod debilitetur corpus. Unde dicit [Aruit tamquam] etc. Testa enim si percutiatur, cito frangitur : Sic Ecclesia tempore isto in membris suis cito frangitur, si percutiatur tentatione, vel adversitate. Unde dicitur ei Naum. 3.c. Omnes munitiones tue sicut ficus cum grossis suis, si concusse fuerint, cadent in os comedentis. Et hec debilitas precipue provenit ex defectu verbi Dei, de quo subdit.

^marg.| {f} Et lingua mea] etc. Ps. 101. Percussus sum, ut fenum et aruit cor meum : quia oblitus sum comedere panem meum, scilicet panem verbi Dei. Post nimiam debilitationem et defectum victualium necessario sequitur mors : Unde addit :

^marg.| {g} Et in pulverem mortis deduxisti me] per peccatum, id est deduci permisisti, sicut dicitur : Et ne nos inducas in tentationem, Mt. 6.b. Nec dicit solum in mortem [sed in pulverem mortis] * quia omnia bona, que peccatum invenit in homine, mortificat et incinerat. Nec est spes, quod per se possit resurgere. Iob. 31.b. Ignis est usque ad consumptionem devorans et omnia eradicans genimina.

Numérotation du verset Ps. 21,17

^marg.| {a} Quoniam circumdederunt me canes multi] id est Iudei oblatrantes et mordentes per detractionem. Dicuntur etiam canes propter immunditiam, crudelitatem, loquendi indiscretionem, impudentiam et aviditatem. Is. 56.d. Canes impudentissimi nescientes saturitatem. Sexta causa fuit conventus malorum, de quo subiungit.

^marg.| {b} Concilium] vel consilium malignantium Iudeorum, vel Gentilium crucifigentium.

^marg.| {c} Obsedit me] pertinaciter usque ad mortem meam.

^marg.| Vel sic [Consilium malignantium] scilicet Principum, Sacerdotum et Phariseorum. [Obsedit me] in sepulchro, de quo consilio et obsidione : Mt. 27.g. Convenerunt Principes Sacerdotum et Pharisei ad Pilatum, dicentes : Domine, recordati sumus, quia seductor ille dixit, adhuc vivens : post tres dies resurgam. Iube ergo custodiri sepulchrum usque in diem tertium. Et sequitur obsidio. Illi autem abeuntes munierunt sepulchrum, etc. Sed ipse evolavit resurgendo. Nihil valent obsidendo in circuitu hominem, qui posset volare : ita nihil valuit eis, quia ipse volavit super pennas ventorum, ut supra habitum est in Ps. 17.

^marg.| {a} Quoniam circumdederunt me canes multi] et diversi. Sunt enim canes Iudei, ut supra dictum est. Et Cassiodorus dicit : Canis ignotos oblatrat, sic Iudei novam doctrinam Domini minime recipientes contra eum oblatrabant. Item canes dicuntur Idololatre, sive Gentiles. Mt. 15.c. Non est bonum sumere panem filiorum et mittere canibus. Item heretici. Mt. 7.a. Nolite sanctum dare canibus. Item schismatici. Phil. 3.a. Videte canes, videte malos operarios, videte concisionem. Item Apostate, Prv. 26.b. Sicut canis, qui revertitur ad vomitum suum, sic imprudens, qui iterat stultitiam suam. 2. Pet. 2.d. Canis reversus ad vomitum suum et sus lota in volutabro luti. Item raptores. Dt. 23.c. Non offeres pretium canis in domo Domini tui. Glossa : Rapacis dona. Quid mirum ergo, si Dominus moritur in membris suis, cum tot canes circumdant eum mordentes et devorantes quantum possunt ? Et preter hoc etiam alia est infestatio, de qua subdit.

^marg.| {b} Concilium malignantium obsedit me] Malignantes dicuntur, quasi malo igne ardentes, secundum quod dicitur 1Io. 5.d. Totus mundus in maligno positus est, id est in malo igne. Hic est ignis luxurie, de quo Ps. 77. Iuvenes eorum comedit ignis. Horum malignantium est consilium illud. Sap. 2.b. Non pretereat nos flos temporis : Coronemus nos Rosis, antequam marcescant : nullum pratum sit, quod non pertranseat luxuria nostra. Illud consilium obsedit hodie Dominum in templo suo, id est in Ecclesia et in multis posuit ignem luxurie, in templo Domini. Hoc est consilium Balaam, qui dedit consilium Balach, ut mitteret filias Madian coram filiis Israel. Apc. 2. Habes illic tenentes doctrinam Balaam, qui docuit Balach mittere scandalum coram filiis Israel, edere et fornicari. Et dicit Gregorius Tantus est in mulieribus apparatus et pompa vestium, tam subtilis et inexcogitata tricatura, tam dolosi et astuti respectus earum, tam fraudulenti et fallaces incessus earum, quod singula membra, que castitati servire debuerant, in castitatis periculum videantur potius coniurasse.

^marg.| {d} Foderunt manus meas] Supra in persona Christi determinavit Propheta modum traditionis Christi et adiudicationis morti : Hic autem passionem eius duobus modis describit. Primo per confixionem manuum et pedum, ibi [Foderunt] etc. Dicit ergo : Foderunt Iudei manus meas et pedes meos cum acumine clavorum. Nec dicit, transfixerunt, sed foderunt ; ut notet fructum, qui inde secutus est, scilicet eterna beatitudo : Unde Versus :
«Fossa parit tellus optato tempore fructus, |
Fossa caro Christi celica regna dedit ».

^marg.| De hac fossione, Is. 2.c. Ingredere in petram, abscondere {2.50vb} in fossa humo a facie timoris Domini, id est in vulneribus Christi : Ct. 2.d. Veni, columba mea, in foraminibus petre ; in caverna macerie. Petra Christus est. 1Cor. 10.a. Petra autem erat Christus. Ier. 48.d. Relinquite civitates, habitate in petra, habitatores Moab : estote, quasi columba, nidificans in summo ore foraminis.

Numérotation du verset Ps. 21,17
moraliter

^marg.| Moraliter. {d} Foderunt manus meas] etc. Vox est Christi capitis vel corporis eius, quod est Ecclesia. Manus Domini, vel Ecclesie fodere, est bonis operibus detrahere. Pedes fodere, est bonos affectus depravare. Sed qui faciunt hoc ? Malignantes, de quibus immediate premissum est, [Concilium malignantium] etc. quod moraliter exposuimus de luxuriosis : Unde de ipsis sequitur.

^marg.| {d} Foderunt manus meas] bonis operibus bonorum detrahendo.

^marg.| {e} Et pedes meos] sic affectus eorum ab amore meo retrahendo. Luxuriosi enim precipue detrahunt bonis, dicendo, quod sint papelardi et hypocrite : Unde de ipsis conqueritur Dominus Mal. 3.b. Me configitis Gens tota, id est omnes gentiliter et bestialiter viventes per luxuriam. Vel dicit Gens tota, quia fere omnes sunt luxuriosi. Et dixistis : In quo configimus te ? In decimis et in primitiis. Per decimas intelligitur operatio et impletio decem mandatorum : Per primitias, impletio novi mandati caritatis. In decimis ergo Dominum crucifigunt, vel configunt Gentes, id est luxuriosi, qui otia sectantes, decem mandata implere negligunt et implentibus aliis detrahunt : et hoc est, quod hic dicit : Foderunt manus meas. In primitiis eum configunt, quia post concupiscentias suas euntes, novum mandatum dilectionis non servant et alios retrahunt. Et hoc est, quod dicit : Foderunt pedes meos : et ex hoc sequitur.

Numérotation du verset Ps. 21,17
moraliter 2

^marg.| Potest et totum breviter exponi moraliter de anima fideli, ut dicat.

^marg.| {d} Foderunt demones manus meas] et pedes meos, opera et cogitationes tentando. Mt. 24.d. Si sciret paterfamilias, qua hora fur veniret, vigilaret utique et non sineret perfodi domum suam.

Numérotation du verset Ps. 21,18

^marg.| {f} Dinumeraverunt] etc. id est ita me extenderunt in Cruce, quod poterant dinumerari omnia ossa mea.

^marg.| {g} Ipsi vero] Iudei.

^marg.| {h} Consideraverunt] oculis cordis per invidiam.

^marg.| {i} Et inspexerunt] oculis corporis per nequitiam et crudelitatem ; et videntes dolorem meum, letati sunt : Unde {2.51ra} Δ dicunt in Ps. 34. Euge, euge viderunt oculi nostri.

Numérotation du verset Ps. 21,18
moraliter

^marg.| {f} Dinumeraverunt omnia ossa mea] dicit Christus vel Ecclesia, id est fortes in corpore meo, ad paucitatem redegerunt, ita quod de facili numerari possunt, quia de ossibus Domini et Ecclesie, facta est caro diaboli. Diabolus enim quasi Simia contrafecit Dominum : Dominus enim de osse fecit mulierem ; et Diabolus de ossibus Domini, id est de fortibus Ecclesie facit molles et effeminatos. Exemplum et signum pariter habemus in Samsone, de quo Iud. 19.e. dicitur, quod Dalila fecit eum dormire super genua sua et in sinu reclinare caput, vocavitque consortem et rasit septem crines eius : et statim ab eo fortitudo recessit. Samson quemlibet fortem significat : Dalila carnem, vel meretricem : Crines septem, virtutes septem, scilicet tres theologicas et quatuor cardinales : vel septem dona Spiritus sancti. Tonsor Diabolus, de quo Ier. 50.c. Exossavit eum Nabuchodonosor Rex Babylonis. Adaptatio plana est. Similiter est exemplum de David et Salomone et multis aliis. Prv. 6.d. Mulier viri, id est fortis et virilis, pretiosam animam capit.

^marg.| {g} Ipsi vero consideraverunt] dicit Christus : Ipsi cum pondere, quasi precipui in Ecclesia, scilicet clerici et prelati.

^marg.| {h} Consideraverunt et inspexerunt] scilicet Christum in Scripturis. Multi quidem oculo intellectus ; pauci vero oculo affectus. Vel me consideraverunt dicit Ecclesia, sicut filii Ruben et Gad viderunt aptas alendis pecoribus Iazer et Galaad : et post quesierunt eas a Moyse et obtinuerunt eas : sic Scholares primo videntes Dominum in sacra Scriptura, quando sunt novi Theologi, post convertunt oculum ad videndum Ecclesiam, scilicet in qua Ecclesia sint meliores prebende : et postmodum tantum faciunt, si possunt, quod Moyses, id est Dominus Papa concedit eis aliquam, vel aliquas earum. Hoc est, quod dicit : [Ipsi consideraverunt] etc. Primo caput et post corpus.

Numérotation du verset Ps. 21,18
moraliter 2

^marg.| {f} Dinumeraverunt omnia ossa mea] id est dinumerare me fecerunt fortia opera, ut haberem vanam gloriam. 1Par. 21.a. Consurrexit Satan contra Israel et incitavit David, ut numeraret Israel.

^marg.| {g} Ipsi vero] Demones consideraverunt me, id est considerare me fecerunt opera mea exteriora.

^marg.| {i} Et inspexerunt me] quantum ad interiora, Iudei et alii, quasi dicat, ostendi {2.51rb7} Θ omnia mea ad iactantiam contra istud preceptum Domini : Mt. 6.a. Nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua : ut sit eleemosyna tua in abscondito. Iob. 31.c. Si vidi Solem, cum fulgeret. Ibi Glossa Sol in fulgore est bonum opus in manifestatione. Soli boni bona opera sua non vident, que aliis videnda prebent : Et ex hoc sequitur.

Numérotation du verset Ps. 21,19

^marg.| {a} Diviserunt sibi] milites.

^marg.| {b} Vestimenta mea] in quatuor partes.

^marg.| {c} Et super vestem] etc. id est super tunicam inconsutilem, secundum quod habetur Io. 19.d. Milites, cum crucifixissent eum, acceperunt vestimenta eius et fecerunt quatuor partes unicuique militi partem : Erat autem tunica inconsutilis desuper contexta per totum : Dixerunt ergo ad invicem : Non scindamus eam, sed sortiamur de illa, cuius sit. Et subiungit Evangelista, quod illud factum est a militibus, ut hec Scriptura impleretur, scilicet : [Diviserunt sibi vestimenta mea] etc. Post orat Christus. Et primo petit auxilium velox, dicens illi ita.

Numérotation du verset Ps. 21,19
moraliter

^marg.| {a} Diviserunt sibi vestimenta mea] Vestimenta enim Christi et Ecclesie sunt sacramenta Ecclesie, bona temporalia Ecclesie et populi qui sunt in Ecclesia. Is. 49.e. Leva oculos tuos et vide : omnes isti congregati sunt, venerunt tibi : vivo ego, dicit Dominus : quia omnibus his velut ornamento vestieris. Hec vestimenta sibi dividunt, quando quilibet portionem suam in Ecclesia, vel quilibet suam Ecclesiam recipiunt.

^marg.| {c} Et super vestem meam miserunt sortem] Vestimenta in plurali dicuntur prebende et minores Ecclesie. Vestis in singulari dicitur cathedralis ecclesia quam non dividunt quia non possunt sed mittunt super eam sortem in quo notatur eorum contentio, qua non possunt unanimiter eligere, sed sorte, id est casu fiunt hodie Episcopi. Appellant enim et tunc ponit Papa Episcoporum aliquem de quo non sperabatur, secundum quod dicitur Eccl. 11.a. Insuspicabilis portavit diadema.

Numérotation du verset Ps. 21,19
moraliter 2

^marg.| {a} Diviserunt] etc. quasi dicat secundum illud Gregorius depredari desiderat, qui thesaurum in via portat : ostendi bona mea latronibus et ipsi spoliaverunt me : Hoc est diviserunt a me sibi non ad utilitatem, sed ad gloriam suam et letitiam.

^marg.| {b} Vestimenta mea] id est virtutes meas. De quibus vestimentis, Col. 3.b. Induite vos, sicut electi Dei viscera misericordie, benignitatem, humilitatem, modestiam, patientiam, etc. Et quod sic per vanam gloriam amittantur bona hominis, figuratum fuit 4Rg. 28.c. ubi Ezechias ostendit omnia, que erant in domo sua nunciis Regis Babylonis et venit Isaias ad eum, dicens ? Quid viderunt isti in domo tua ? Et respondit : Omnia, que sunt in domo mea, viderunt : Nihil est enim, quod non monstraverim eis in thesauris meis. Et statim dixit ei Isaias : Audi sermonem Domini : Ecce dies venient et auferentur omnia, que sunt in domo tua in Babylonem, non remanebit quicquam, ait Dominus. Per nuntios Nabuchodonosor significantur suggestiones Diaboli, vel ipsi Demones suggerentes vanam gloriam. Cetera plana sunt. Nec solum per vanam gloriam amittuntur vestes iste virtutum ; sed etiam per quodlibet peccatum mortale. Unde etiam de aliis peccatis tentant nos Demones, ut auferant a nobis istas vestes. Et hoc est, quod subditur.

^marg.| {c} Et super vestem] etc. id est sicut mittentes sortem super eamdem rem, singuli singulas et diversas sortes ponunt ; ita singuli Demones diversas tentationes miserunt super vestem meam, ut eam auferrent. Unde ipsi dicunt sibi invicem, vel dicunt ad peccatores illud Prv. 1.b. Sortem mitte nobiscum : marsupium sit unum omnium nostrum. Et ibi premissum est, quod dicunt : Insidiemur sanguini : abscondamus tendiculas contra insontem frustra. Sed.

Numérotation du verset Ps. 21,20

^marg.| {d} Tu autem, Domine] Pater.

^marg.| {e} Ne elongaveris auxilium tuum a me] sed accelera me iuvare. Secundo petit auxilium non tantum velox, sed et sedulum, dicens.

^marg.| {f} Ad defensionem meam conspice] id est continue, vel ex toto aspice : Deinde ostendit, a quibus petit liberari. Et primo a morte, ibi :

Numérotation du verset Ps. 21,20

^marg.| {d} Tu autem, Domine] Oratio est Christi vel Ecclesie ; quasi illi ita dividunt me et contendunt ; sed tu, Domine, ne elongaveris auxilium tuum a me ; sed adiuva me ad resistendum malitie eorum.

^marg.| {f} Ad defensionem meam conspice] id est defende me a filiis meis, qui pugnant contra me. Et quod hoc petat, ostendit subdens :

Numérotation du verset Ps. 21,20
moraliter 2

^marg.| {d} Tu Domine] etc. ad bonum faciendum.

^marg.| {f} Ad defensionem meam] contra tentationes Demonum.

^marg.| {g} Conspice] id est continue aspice : quia ipsi continue me infestant et ipsi vestem laniare nituntur. Iob. 30.c. Qui me comedunt, non dormiunt : in multitudine eorum consumitur vestimentum meum.

Numérotation du verset Ps. 21,21

^marg.| {h} Erue a framea, Deus] id est a morte, que scindit et dividit animam a corpore.

^marg.| {i} Animam meam] tibi similem. Secundo petit liberari Christus a potestate Diaboli : Unde dicit.

^marg.| {k} Et de manu canis] id est de potestate Diaboli : Erue.

^marg.| {l} Unicam meam] id est animam meam. Dicitur enim Diabolus canis. Unde in persona eius dicit Golias ad David 1Rg. 17.f. Numquid ego canis sum, quod tu venis ad me cum baculo ? Golias Diabolum, David Christum, baculus Crucem significat. Et anima Christi bene dicitur unica, quia prerogativam habuit et in immunitate peccati : quia sine omni peccato et quantum ad potentiam : et iterum in plenitudine gratiarum, quia dedit ei soli Deus Pater non ad mensuram : Io. 3.d. Sed videtur contrarium : Za. 13.c. Framea suscitare super pastorem meum et super virum coherentem mihi, dicit Dominus, id est super Christum. Et hoc dicit Christus : Erue a framea, scilicet ut non moriatur. Sed petit, ut non detineatur sub framea, scilicet ut cito resurgat, quod notat, cum dicit : Erue. Tertio petit liberari ab impetuoso clamore Iudeorum, de quo dicit.

Numérotation du verset Ps. 21,21

^marg.| {h} Erue a framea] etc. id est libera me a schismatica lingua.

^marg.| {k} Et de manu canis] etc. id est cathedralem Ecclesiam, ne veniat in {2.51rb} manum prelati qui sit canis per concupiscentiam carnis. Dicitur enim canis esse animal luxuriosum et gulosum. Aut qui sit leo per rapacitatem et concupiscentiam oculorum : Aut unicornis per ferocitatem et superbiam. Et hoc est, quod dicit : Erue a framea, Deus, animam meam, etc.

Numérotation du verset Ps. 21,21
moraliter

^marg.| {h} Erue a framea, Deus, animam meam] Sic orare debet anima mea in angustia tentationis posita. [Framea] est peccatum : Unde Ecclesiastici 21.a.^o Quasi rhomphea bis acuta omnis iniquitas.

^o Sir. 21.

^marg.| {k} Et de manu canis] id est Diaboli.

^marg.| {l} Unicam meam] id est animam. Et vocatur hic Diabolus canis, leo et unicornis. Canis lingit et oblatrat ; sic Diabolus in tentatione lingit blandiendo et latrat suggerendo. Leo rapit et raptum fortiter tenet ; sic Diabolus rapit hominem in consensu vel operatione et fortiter tenet in consuetudine : Unde Ecclesiastici 21.a.^p Si accesseris ad illa, scilicet peccata, suscipient te dentes Leonis, dentes eius interficientes animas. Unicornis ferit et impetit cornu suo ; sic Diabolus ferit et impetit peccatores in inferno. Est ergo Diabolus canis in tentatione : Leo in peccati perpetratione : Unicornis in pene solutione. Et ideo orat anima fidelis : Erue a framea Deus animam meam et de manu canis unicam meam. Salva me ex ore leonis et a cornibus, etc.

^p Sir. 21.

Numérotation du verset Ps. 21,22

^marg.| {m} Salva me ex ore Leonis] Ier. 12.b. Facta est mihi hereditas mea quasi leo in silva, dedit contra me vocem suam.
{n} Quarto a superbia Romanorum, ibi : Et a cornibus unicornium salva humilitatem meam] id est me humilem. Dicebantur enim Romani unicornes propter Monarchiam, quam habebant. Totus enim mundus subiectus erat eis : Cornua eorum superbia eorum, qua ceteros ventilabant.

Numérotation du verset Ps. 21,23
moraliter

^marg.| {o} Narrabo] etc. Tertia pars, in qua determinat Propheta multiplices fructus Passionis dominice. Primus est manifestatio nominis Domini, de quo dicit : Narrabo, id est manifestabo, dicit Christus : Narrabo, inquam, cum suscitaveris me.

^marg.| {p} Nomen tuum] o Deus Pater.

^marg.| {q} Fratribus meis] apost<olis>. Io. 20.d. Vade ad fratres meos, etc. Hbr. 2.c. exponit hoc verbum Apostolus, dicens de Christo : Non confunditur eos vocare fratres dicens : Narrabo nomen tuum fratribus meis. Istis autemfratribus narravit et manifestavit nomen {2.51va} Δ Domini postquam resurrexit, sicut dicitur Act. 1.a. Quibus et prebuit seipsum vivum post Passionem suam in multis argumentis per dies 40. apparens eis et loquens de Regno Dei. Secundus fructus fuit universalis Ecclesie laudatio. Unde subdit.

^marg.| {a} In medio Ecclesie] id est aperte, quia per universalem Ecclesiam.

^marg.| {b} Laudabo te] id est faciam laudari. Hab. 3.a. Et laudis eius plena est terra. Ps. 18. In omnem terram exivit sonus eorum, etc. Et statim convertit Christus sermonem ad suos fideles, hortans eos ad laudem : Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 21,23
moraliter

^marg.| {o} Narrabo] etc. Moraliter hoc debet dicere prelatus. Et notantur hic tria, que debet dicere prelatus
¶ Ut predicet, ibi : Narrabo.
¶ Ut sit humilis, ibi : Fratribus meis.
¶ Ut sit communis, non personarum acceptor, ibi : In medio Ecclesie.

^marg.| {o} Narrabo] non tacebo. Unde supra. Celi enarrant.

^marg.| {p} Nomen tuum] unicum, non fabulas. Unde supra. Celi enarrant gloriam Dei.

^marg.| {q} Fratribus meis] Hic notatur humilitas. Gregorius * Sit rector bene agentibus per humilitatem socius. Eccles. 32.a. Rectorem te posuerunt fratres tui, noli extolli ; sed esto in illis quasi unus ex illis.

^marg.| {a} In medio Ecclesie laudabo te] id est in medio fidelium, ut omnibus sim communis, {2.51vb} et inde laudetur Deus : Unde Ps. 47. Suscepimus, Deus, misericordiam tuam in medio templi tui, id est tu prelato benigno et communi. Et sequitur. Secundum nomen tuum, sic et laus tua. Vel [In medio Ecclesie laudabo te] id est coram omnibus, ut exemplum laudandi te et verbo et facto dicam eis : Magnificate Dominum mecum. Et hoc est, quod sequitur.

Numérotation du verset Ps. 21,24
moraliter

^marg.| {c} Qui timetis Dominum] timore filiali, vel initiali.

^marg.| {d} Laudate eum] Alios non monet, ut laudent, nisi timentes Dominum : quia sicut dicitur Eccl. 15.c. Non est speciosa laus in ore peccatoris. Timor vero Domini expellit peccatum. Eccl. 1.c. Et qui sunt illi, qui eum timent, explanat, dicens :

^marg.| {e} Universum semen Iacob] non carnale, sed spirituale.

^marg.| {f} Glorificate eum] id est omnes, qui sunt de Ecclesia. Quod expressius exponit, dicens.

Numérotation du verset Ps. 21,24
moraliter

^marg.| {c} Qui timetis Dominum] Hic enim notantur tres status filiorum Ecclesie, quos debet prelatus suo exemplo monere, ut laudent Deum, ore, opere, atque corde, scilicet incipientes, proficientes et perfecti. Incipientibus dicit [Qui timetis Dominum] Incipientium enim est timere, secundum illud Ps. 100. Initium sapientie timor Domini. Et Eccl. 1.c. timor Domini expellit peccatum, quod est incipientium.

^marg.| {d} Laudate eum] corde, ore, opere. Et licet tam incipientes, quam proficientes et perfecti debeant ipsum laudare corde, ore, opere ; tamen magis proprie incipientes laudant eum ore confitendo peccata, secundum illud Ios. 7.c. Fili mi, da gloriam Deo et confitere, etc. Proficientes autem opere ; perfecti vero corde in contemplatione et meditatione. Proficientibus autem dicit.

^marg.| {e} Universum semen Iacob glorificate eum] Iacob enim luctator dicitur et proficientes luctantur ex una parte tentationibus, ex alia, operibus. Perfectis autem dicit.

Numérotation du verset Ps. 21,25

^marg.| {g} Timeat eum] etc. id est qui Deum contemplantur per veram fidem. Et nota, quod intermiscet hic, laudate et timete, ad innuendum, quod laus debet esse cum timore : Laus enim ex gaudio cordis procedit, quod nisi reprimeret timor, cito in dissolutionem solveretur. Ps. 2. Servite Domino in timore et exultate ei cum tremore. Et quare sic debet laudari et glorificari, subdit.

^marg.| {h} Quoniam non sprevit] negligendo.

^marg.| {i} Neque despexit] contemnendo.

^marg.| {k} Deprecationem pauperis] id est mei pauperis in terra, dicit Christus.

^marg.| {l} Nec avertit] etc. repellendo orationem meam, qua petii, ut resurgerem, ut supra dictum est. Unde addit :

^marg.| {m} Et] id est [Cum clamarem] etc. Hbr. 5.b. In omnibus exauditus est pro sua reverentia. Deinde convertit sermonem ad Patrem, respondens, quod Ecclesia ita laudat eum, sicut hortabatur Christus. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 21,25
moraliter

^marg.| {g} Timeat eum omne semen Israel] id est contemplantes et perfecti. Et quod incipientium est, scilicet timere, attribuit perfectis, ut quantumcumque perfecti, semper se reputent incipientes. Ps. 76. Et dixi, nunc cepi. Et quare debeat Deus laudari, subdit.

^marg.| {h} Quoniam non sprevit] etc. Eccl. 35.c. Non despiciet Dominus preces pupilli, nec viduam, si effundat loquelam gemitus. Eccl. 9. Desiderium pauperum exaudivit Dominus, preparationem, etc. Hic laudat Ecclesia Dei bonitatem in tribus contra tria mala, que faciunt divites huius mundi. Sunt enim quidam, qui negant pauperibus munus a manu : Et hoc malum est, de quo Eccl. 29.c. Conclude eleemosynam in sinu pauperis. Alii negant pauperibus etiam munus a lingua, de quo Eccl. 4.a. Congregationi pauperum affabilem te facito : Et hoc negare peius est. Alii negant, non solum ista duo, sed tertium munus, scilicet munus a corde, de quo Ps. 40. Beatus, qui intelligit super egenum et pauperem. Hoc autem faciunt, quando contemnunt et despiciunt pauperes et non compatiuntur eis : Et hoc pessimum est. Iob. 31.b. Si despexi pretereuntem, eo quod non haberet indumentum. Sed Dominus ideo laudandus est : quia econtrario ipse dat munus a corde : Unde dicit. [Quoniam non sprevit, neque despexit deprecationem pauperis] Nec solum hoc, sed et munus a lingua. Unde addit :

^marg.| {l} Nec avertit faciem suam a me] Sed et tertium, scilicet munus a manu : Unde dicit.

^marg.| {m} Et cum clamarem ad eum, exaudivit me] dando, quod volebam.

Numérotation du verset Ps. 21,26

^marg.| {n} Apud te laus mea] Sic debet dicere quelibet fidelis anima, scilicet incipiens, proficiens et perfecta Deo : [Apud te laus mea] quasi dicat, a te habere desidero, ut te possim laudare, non me : Ac si diceret : Domine, labia mea aperies : et os meum annuntiabit laudem tuam. Vel [apud te laus mea] supple sit, ut eam approbes. Ps. 118. Voluntaria oris, etc.

^marg.| {o} In Ecclesia magna] Tunc enim te laudare potero : et tibi placebit mea laudatio, si sim merito de Ecclesia magna, quam magnam fecisti et numero et merito per Passionem tuam, Eph. 5.e. Christus dilexit Ecclesiam et seipsum tradidit pro ea, ut sanctificaret eam, ut exhiberet ipse sibi gloriosam Ecclesiam non habentem maculam, neque rugam. Vel [Apud te est laus mea] non apud me, vel meos, id est te solum laudo, non me, vel meos. Is. 12.a. Fortitudo mea et laus mea Dominus, etc. Vel [Apud te est laus mea] scilicet hoc, quod in me laudabile est, apud te est, scilicet quod sum factus ad imaginem tuam, quod redemptus sanguine tuo, quod glorificandus misericordia tua. Ideo dicit Apostolus 1Cor. 1.d. Qui gloriatur, in Domino glorietur, etc. Ps. 34. Confitebor tibi in Ecclesia magna.

^marg.| {p} Vota mea reddam] Incipiens reddit votum abstinentie in penitentia : Proficiens reddit votum iustitie in opere caritatis : Perfectus votum obedientie in religione. Ps. 65. Reddam tibi vota mea : que distinxerunt labia mea : Is. 19.d. Vota Domino vovebunt et solvent.

^marg.| {q} In conspectu timentium eum] ut in omnibus honoretur Deus. Mt. 2.b. Sic luceant opera vestra coram hominibus, etc. Ps. 118. Particeps ego sum omnium timentium te, etc.

Numérotation du verset Ps. 21,26
moraliter

^marg.| {n} Apud te laus mea] o Pater.

^marg.| {o} In Ecclesia magna] id est toto orbe diffusa. Vel magna, id est a te magnificata, id est [apud te] quia sicut dicitur Io. 5.d. Qui non honorificat filium, non honorificat Patrem : Unde Io. 13.d. Nunc clarificatus est filius hominis et Deus clarificatus est in eo. Vel sic [Laus mea est apud te] in celo. In Ecclesia magna, id est in Ecclesia triumphante. Ps. 83. Beati, qui habitant in domo tua, Domine : in secula seculorum laudabunt te. Tertius fructus Passionis Christi est obsequium fidelium : Unde subdit.

^marg.| {p} Vota mea reddam] id est promissa, que promisi in Baptismo, dicens : Abrenuncio Diabolo et omnibus pompis eius et credo in Deum, etc. Et loquitur hic Christus in persona membrorum. Et sequitur iste fructus ex Passione, quia ipse Baptismus ex Passione vim habet regenerandi. Rm. 6.a. Quicumque baptizati sumus in Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus. Et hoc erit.

^marg.| {q} In conspectu] etc. id est in conspectu totius Ecclesie : Unde et fontes sunt in medio Ecclesie et solemniter conveniunt Christiani ad Ecclesiam communem, ut ibi orent et serviant Domino. Quartus fructus est spiritualis comestio Eucharistie, de quo sequitur.

Numérotation du verset Ps. 21,27

^marg.| {r} Edent pauperes] etc. id est spiritualiter comedent. Et quid comedent, determinat Io. 6.e. Panis, quem ego dabo, caro mea est. Ostendit autem hic primo, quod panis iste est sufficiens, cum dicit, [Pauperes] De communibus enim et plenariis ferculis solet dari pauperibus et non de interferculis. De sufficientia istius panis habetur 3Rg. 17.c. Hec dicit Dominus Deus Israel, hydria farine non deficiet et lecytus olei usque in diem, in qua daturus est Dominus pluviam super faciem terre, non minuetur. Hydria farine, corpus Christi, lecytus olei sanguinem eius significat, que non {2.52ra} Δ deficient in Ecclesia usque in diem iudicii, in quo pluet Dominus illam pluviam, de qua dicit Ez. 38.g. Ignem et sulphur pluam super eum et super exercitum eius, id est super Diabolum et sequaces eius. Mt. 28.d. Ecce ego vobiscum sum, scilicet in Sacramento altaris, omnibus diebus usque ad consummationem seculi. Item ideo bene dicit : [edent pauperes] quia non comedunt eum spiritualiter, nisi pauperes, id est contemptores divitiarum et humiles. Qui enim plus diligit seculum, quam Deum, non comedit eum spiritualiter ad salutem, licet comedat eum sacramentaliter ad damnationem suam. Unde dicit Augustinus Quid est Christum manducare ? Non hoc solum, scilicet in Sacramento corpus eius accipere (multi enim indigne accipiunt) sed in ipso manere et habere in se Christum manentem, secundum quod ipsemet dicit Io. 6.f. Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, scilicet spiritualiter, in me manet et ego in eo. Et

^marg.| Beatus Bernardus dicit : Manducare spiritualiter corpus Christi, est Passionis et Redemptionis Christi sacra attentius recolligere beneficia, ad sumendum suaviter in conscientia et recolendum fideliter in memoria. Secundo ostendit quod panis iste est reficiens, ibi :

^marg.| {a} Et saturabuntur] Ps. 147. Et adipe frumenti satiat te. Prv. 13.d. Iustus comedit et replet animam suam ; venter autem impiorum insaturabilis. Is. 55.a. Comedite bonum et delectabitur in crassitudine anima vestra. Panis Eucharistie dicitur bonus antonomastice, sive bonum. Tertio ostendit quod panis iste est iucundus, id est generat iucunditatem, ibi :

^marg.| {b} Et laudabunt Dominum] gratias agendo. Ps. 62. Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea et labiis exultationis laudabit os meum. Quarto ostendit eum esse sapidum et dulcissimum, cum dicit.

^marg.| {c} Qui requirunt eum] id est iterum querunt. Eccl. 24.c. Qui edunt me, adhuc esurient : et qui bibunt me, adhuc sitient. Quinto ostendit quod iste panis est perficiens, cum dicit :

^marg.| {d} Vivent corda eorum in seculum seculi] id est in eternum. Io. 6.e. Si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in eternum. Et bene dicit : [Corda eorum] id est comedentium hunc cibum. Corde, id est spiritualiter. Unde dicit Ambrosiusquod cibus ille non vadit in ventrem, sed in mentem.

Numérotation du verset Ps. 21,27
moraliter

^marg.| {g} Edent pauperes] Sup<ra> egit de merito fidelium : Hic agit de eorum premio. Unde dicit : Edent pauperes in regno Dei, qui* hic ieiunant : Non dicit, quid, sed Lc. 14.d. Beatus, qui manducabit panem in regno Dei, Ps. 77. Panem Angelorum manducavit homo. Io. 6.e. Ego sum panis vivus : Eccl. 24.c. Qui edunt me, adhuc esurient : et qui bibunt me, adhuc sitient.

^marg.| {a} Et saturabuntur] secundum illud Ps. 16. Satiabor, cum apparuerit gloria tua. Lc. 6.d. Beati, qui nunc esuritis : quia saturabimini scilicet

^marg.| Est autem quadruplex satietas.
- Bonorum. Ps. 103. De fructu operum tuorum satiabitur terra, id est Ecclesia.
- Beatorum. Ps. 16. Satiabor, cum apparuerit gloria tua.
- Malorum. Eccl. 5.c. Saturitas divitis non sinit eum dormire, etc.
- Damnatorum. Prv. 1.d. Fructum adinventionum suarum comedent, suisque consiliis saturabuntur.

^marg.| {b} Et laudabunt Dominum] Ps. 83. In secula seculorum laudabunt te. Non post comestionem, sed comedendo laudabunt. Et laudando comedent, quia utrumque continuum, utrumque eternum. Augustinus in libro de civitate Dei. Videbimus, amabimus, laudabimus. Videbimus sine fine, amabimus sine fastidio, laudabimus fine fatigatione. Hic animus, hic affectus, hic actus, hic finis fine fine.

^marg.| {c} Qui requirunt eum] hic cordis desiderio et operis exercitio. Vel [Qui requirunt] ibi, id est iterum querunt, id est appetunt : Sicut dicit quidam ; Fruuntur, nec fastidiunt, quo frui magis sitiunt.

^marg.| {d} Vivent corda eorum in seculum seculi] scilicet pauperum, quorum corpora in isto seculo mortificantur. Ps. 43. Propter te mortificamur tota die. Eccl. 44.c. Corpora ipsorum in pace sepulta sunt : et nomen eorum vivet in generatione et generationem.

Numérotation du verset Ps. 21,28

^marg.| {e} Reminiscentur] etc. Supra habiti sunt quatuor fructus {2.52rb} Passionis Christi : Hic autem ostenditur quintus, scilicet conversio Gentium, de quo dicit.

^marg.| {g} Universi fines terre] id est Ecclesia collecta de toto Orbe.

^marg.| {e} Reminiscentur] Domini per fidem, quam predicabunt Apostoli.

^marg.| {f} Et sic convertentur ad Dominum] per caritatem, diligentes Dominum ex toto corde et ex tota anima et ex tota fortitudine. Dt. 6.a. Et sic credentes et diligentes :

^marg.| Δ {b} Universe familie Gentium] id est Gentilium.

^marg.| {a} Adorabunt in conspectu eius] id est coram eo, per reverentiam debitam. Eosdem vocat fines terre et familias Gentium, scilicet Gentiles. Sed primum dicit universaliter, secundum particulariter. Et bene coniunguntur ista tria. [Reminiscentur, convertentur, adorabunt] quia in fide, que notatur in primo : et caritate, que notatur in secundo, debet fieri adoratio. Io. 4.c. Veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et veritate. In spiritu fidei et veritate caritatis, de qua 1. Io. 3.d. Non diligamus verbo, neque lingua, sed opere et veritate. Post ostendit, quare Dominus debeat adorari, scilicet

^marg.| {c} Quoniam Domini est regnum] etc. Dn. 7.d. Dedit ei potestatem et honorem et Regnum et omnes populi, Tribus et lingue ipsi servient.

^marg.| {d} Et] ideo ipse dominabitur Gentium in futuro, scilicet in eternum. Unde subdit Dn. : Potestas eius, potestas eterna, que non auferetur et Regnum eius, quod non corrumpetur.

Numérotation du verset Ps. 21,28
moraliter

^marg.| Moraliter. {e} Reminiscentur et convertentur ad Dominum universi fines terre] id est omnes, in quibus finita est terra. Non dicit, cuius debeamus reminisci ; sed debemus reminisci multorum et propter multa.

^marg.| Debemus reminisci
- Peccatorum.
¶- Preteritorum, ut doleamus. Is. 38.c. Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine anime mee.
¶- Presentium, ut ea suppeditemus. Gn. 3.c. Ipsa conteret caput tuum. Et ut eis indignemur. Prv. 16.b. Indignatio Regis nuncii mortis.
¶- Futurorum, ut ea fugiamus. Eccl. 21.a. Quasi a facie colubri fuge peccata.
- Beneficiorum
¶- Preteritorum, ut gratias reddamus, 1. Thes. 5.b. In omnibus gratias agentes. Iud. 9.c. Nunc igitur si reddidistis vicem beneficiis eius, qui pugnavit pro vobis et animam suam dedit periculis, ut erueret vos de manu Madian, supple, reminiscimini. Lam. 3.c. Recordare paupertatis et transgressionis mee, absynthii et fellis.
¶- Presentium, ut ei serviamus. Ps. 48. Confitebitur tibi, cum benefeceris ei. Eccl. ult. c. Danti mihi sapientiam, dabo gloriam.
¶- Futurorum, ut nos ad ea preparemus, Mt. 19.b. Quid boni faciam, ut vitam eternam habeam ?
- Potestatis Domini, ut eum timeamus. Ier. 10.a. Quis non timebit te, o Rex Gentium, etc.
- Sapientie eius, ut erubescamus peccare. Unde vers.
- Cum quid turpe facis, quod me spectante ruberes. Cur spectante Deo non magis ipse rubes ? Prv. 15.a. In omni loco oculi Domini contemplantur bonos et malos.
- Misericordie Dei, ne desperemus. Ps. 144. Suavis Dominus universis et miserationes eius super omnia opera eius. Et Beatus Bernardus Maior est Christi pietas, quam quevis iniquitas. Unde Ecclesia cantat in princ. Quadrag. Tribularer, si nescirem misericordias tuas, Domine. Ps. 88. Misericordias Domini in eternum cantabo.
- Mortis incerte, ut omnia contemnamus. Hieronymus Facile contemnit omnia, qui se semper cogitat moriturum. Plato : Summa Philosophia est assidua mortis cogitatio. Eccl. 7.d. Fili, memorare novissima tua et in eternum non peccabis.
- Adversitatis eterne, ne in presenti prosperitate elevemur. Eccl. 11.d. Si multis annis vixerit homo et in his omnibus letatus fuerit, meminisse debet tenebrosi temporis et dierum multorum, qui cum venerint, vanitatis arguentur preterita, etc.
- Prosperitatis eterne, ne in presenti adversitate deprimamur. Rm. 8.d. Non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam, que revelabitur in nobis. 5. Cor. 4.d. Id enim, quod in presenti est momentaneum et leve tribulationis nostre, supra modum in sublimitate eterne glorie pondus operatur in nobis. Eccl. 11.c. In die malorum ne immemor sis bonorum, etc. Si bene reminiscerentur istorum, fieret, quod sequitur.

^marg.| {f} Et convertentur] etc. id est ex toto verterent se ad Dominum, ut preter eum aliud non quererent et essent universi homines fines terre, quia in eis amor terrenorum finiretur et deficeret. Vel sic, ut fines terre dicantur avari, in quibus terra habitat : quia non cogitant, nisi de terrenis : de quibus Prv. 17.d. Oculi stultorum in finibus terre. Stultos dicit avaros. Lc. 12.c. Stulte, hac nocte, etc. Eccl. 34.a. Quasi qui apprehendit {2.52va} umbram et persequitur ventum ; sic qui attendit ad visa mendacia. Eccl. 5.b. Avarus non implebitur pecunia. Ps. 61. Divitie si affluant, etc. Agg. 1.b.

Numérotation du verset Ps. 21,28
moraliter

^marg.| Qui mercedes congregavit, misit eas in saccum pertusum. Et per familias Gentium, significantur diversa genera {2.52vb} peccatorum carnalium, que faciunt hominem gentilem, id est irrationalem. Est ergo sensus : Si avari et luxuriosi reminiscantur illa, que prediximus, avari convertentur ad Dominum, relicto amore terrenorum : et luxuriosi diversis generibus luxurie servientes, relictis peccatis, soli Deo servient. Hoc est quod dicit.

^marg.| {a} Et adorabunt] etc. Dei, scilicet.

^marg.| {b} Universe familie] etc. Za. 12.d. Plangent terre familie et familie seorsum. Quare ? Quia et sibi deservientes remunerat et servientes peccatis condemnabit : Unde sequitur :

Numérotation du verset Ps. 21,29

^marg.| {c} Quoniam] etc. quod scilicet promisit Sanctis, Mt. 5.a. Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum. Et Eccl. 23.d. Gloria magna est, sequi Dominum : longitudo enim dierum assumetur ab eo.

^marg.| {d} Et ipse] etc. id est gentiliter viventium, id est se Dominum ostendet. Retrudet enim eos in infernum : Unde Zacharie 9.c^q : « Potestas eius a mari usque ad mare et a fluminibus usque ad fines terre », scilicet a mari huius mundi usque ad amaritudinem inferni : ut eos, qui in isto mari se submergunt, in illo mari proiiciat et a fluminibus deliciarum usque ad fines terre, id est usque in infernum : quia qui nolunt hic ponere finem terre, id est terrenitati sue, ibi invenient finem terre, velint nolint, quia de terra transibunt ad ignem : Unde Dt. 32.c. Ignis succensus est in furore meo et ardebit usque ad inferni novissima, devorabitque terram, id est terrenos, cum germine suo, id est cum omnibus sequacibus eorum. Vel terram vocat cupiditatem, germen, vitia alia, que ex cupiditate procedunt, secundum illud 1Tim. 6.b. Radix omnium malorum cupiditas. Et hoc est, quod sequitur.

^q Za. 10, 10

Numérotation du verset Ps. 21,30

^marg.| {e} Manducaverunt] etc. Manducaverunt servientes gule et adoraverunt ventrem suum. Phil. 3.d. Quorum Deus venter est. Dn. 14. Nonne tibi videtur Bel esse vivens Deus ? nonne vides, quanta comedat et bibat quotidie ? Et ait Daniel : Ille est intrinsecus luteus, forinsecus ereus.

^marg.| Vel per manducaverunt significatur peccatum gule, per adoraverunt peccatum luxurie, quod ex gula sequitur. Ps. 105. Initiati sunt Beelphegor : et comederunt sacrificia mortuorum. Hieronymus Venter et genitalia vicina sunt, etc.

^marg.| Vel per manducaverunt concupiscentia carnis et voluptas intelligatur ; per adoraverunt peccatum cupiditatis, quod similiter sequitur ex illo. Prv. 30.b. Due sunt sanguisuge filie, etc. Et sic per adoraverunt tria peccata intelliguntur, scilicet gula, luxuria, avaritia, quia ista tria in S<acra> Scriptura idololatria vocantur. De gula dictum est : Quorum Deus venter est. De luxuria dicitur in Ps. 105. Et initiati sunt Beelphegor. De avaritia Eph. 5.b. dicitur, quod est idolorum servitus. Et hoc faciunt.

^marg.| {g} Omnes pingues terre] id est divites, in quibus illa tria vitia regnant. Et quod sequitur.

^marg.| {h} In conspectu] etc. id est a conspectu eius terribili in die iudicii.

^marg.| {i} Cadent] in infernum.

^marg.| {k} Omnes qui descendunt in terram] id est qui in terrenis ponunt cor suum et amorem, quem in celestibus solum ponere deberent : Unde de talibus dicitur Apc. 6.d. quod Reges terre et Principes et Tribuni et divites et fortes. Ecce pingues terre dicent montibus et petris : cadite super nos et abscondite nos a facie sedentis super thronum et ab ira agni : quoniam venit dies magnus ire ipsorum : et quis poterit stare ? quasi dicat, nullus. Ps. 72. Deiecisti eos, dum allevarentur. Sed [In conspectu] etc. non dicit in terra, quia boni descendunt in terram per humilitatem, ut ascendant in celum. Lc. 14.c. Qui se humiliat, exaltabitur.

^marg.| Vel de talibus dicitur, quod in presenti cadunt in conspectu eius : quia peccatores et viles sunt coram Domino, licet alti et honorabiles sint coram mundo. Lc. 16.d. Vos estis, qui iustificatis vos coram hominibus ; Deus autem novit corda vestra : quia quod hominibus altum est, abominatio est apud Deum. Illi ita cadent : Sed

Numérotation du verset Ps. 21,30

^marg.| {e} Manducaverunt] etc. Supra habuimus de spirituali manducatione Eucharistie, ibi : Edent pauperes, etc. Hic agit de manducatione sacramentali, que communis est bonis et malis : Unde dicit.

^marg.| {g} Omnes pingues terre] id est terrena diligentes et superbi.

^marg.| {e} Manducaverunt] corpus Christi in Sacramento.

^marg.| {f} Et adoraverunt] exterius offerendo et genua flectendo. Sed nec manducatio eis profuit, nec adoratio Deo placuit. De primo dicit Apost. 1Cor. 11.g. Quicumque manducaverit panem, vel biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini. De secundo, scilicet de adoratione, dicit Dominus Is. 1.d. Cum veniretis ante conspectum meum, quis quesivit hec de manibus vestris, ut ambularetis in atriis meis, ne offeratis ultra sacrificium frustra, etc. Et post : Solemnitates vestras odivit anima mea, facta sunt mihi molesta, laboravi sustinens : Et cum extenderitis manus vestras, avertam oculos meos a vobis : et cum multiplicaveritis orationem, non exaudiam : Manus enim vestre plene sunt sanguine : Unde et addit hic.

^marg.| {h} In conspectu eius] id est Domini.

^marg.| {i} Cadent] id est peccabunt.

^marg.| {k} Omnes qui descendunt in terram] terrena diligendo, quasi dicat, eo ipso, quod tales presumunt accedere ad Sacramentum, peccabunt : ita erit de malis, dicit Christus. Sed de me et de meis, qui digne sumunt corpus meum, non ita. Sed quid ?

Numérotation du verset Ps. 21,31

^marg.| {l} Et anima mea] et meorum.

^marg.| {m} Illi vivet] id est per eum. Mei enim vivent hic per gratiam, in futuro per gloriam.

^marg.| {n} Et] pro, quia.

^marg.| {o} Semen meum] id est fideles, quos ego genui per fidem.

^marg.| {p} Serviet ipsi] amore iustitie, non timore pene. De generatione ista 1Io. 5.a. Omnis, qui credit, quoniam Iesus est Christus, ex Deo natus est. De duobus, scilicet de generatione et servitio. Is. 53.d. Si posuerit animam suam pro peccato, videbit semen longevum : Ecce primum. Et voluntas Domini in manu eius dirigetur : Ecce secundum. Et quomodo erit hoc, subiungit, quod fiet per predicationem Apostolorum. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 21,31

^marg.| {l} Anima mea illi vivet] dicit vir iustus, id est stabit in gratia, que est vita anime, ita quod non cadet per mortem peccati. Illi, id est ad honorem eius. Ps. 58. Fortitudinem meam ad te custodiam. Rm. 14.a. Tu quis es, qui iudicas alienum servum ? quasi dicat, non tuum, sed Dei et addit : Suo Domino stat, aut cadit : stabit autem. Potens est enim Deus statuere illum. Phil. 1.c. Mihi vivere Christus est et mori lucrum.

^marg.| {n} Et semen] etc. id est imitatores mei : Et quasi quis quereret : Habebisne imitatores ? Subdit, ita, quia.

^marg.| {q} Annuntiabitur Domino] id est ad honorem Domini.

^marg.| {r} Generatio ventura] id est regeneratio, qua in corpore et anima regenerabimur accipientes stolam glorie : De qua generatione Mt. 19.d. Cum sederit filius hominis in sede Maiestatis sue, sedebitis et vos super sedes duodecim iudicantes duodecim Tribus Israel, quasi dicat vir iustus, multos habebo imitatores : quia nunciata illa futura regeneratione, nascentur multi in presenti per gratiam. Nec solum illa gloria annuntiabitur, ut alliciantur ad bonum ; sed et futura pena nunciabitur eis, ut retrahantur {2.53ra} a malo. Unde

^marg.| {s} Et annuntiabunt celi] id est celestes viri.

^marg.| {t} Iustitiam eius] qua malos puniet.

^marg.| {u} Populo] illi.

^marg.| {x} Qui nascetur] per gratiam.

^marg.| {y} Quem fecit Dominus] quia totum est opus Dei. Iac. 1.c. voluntarie, id est ex pura sua benignitate genuit nos, ut simus initium aliquod creature eius. Tit. 3.b. Non ex operibus iustitie, que fecimus nos ; sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit.

Numérotation du verset Ps. 21,32

^marg.| {q} Annuntiabitur Domino] id est ad honorem Domini.

^marg.| {r} Generatio ventura] id est illi, qui regenerandi sunt et futuri filii Dei ; beati dicentur ab Apostolis, secundum illud. Mt. 11.a. Pauperes evangelizantur : et beatus, qui non fuerit scandalizatus in me. Et generationi illi, cum generata fuerit, predicabunt Apostoli doctrinam Dei : Hoc est, quod sequitur.

^marg.| {s} Et annuntiabunt celi] hoc est, Apostoli.

^marg.| {t} Iustitiam eius] id est Dei filium, vel mandata Dei, per que iuste vivitur.

^marg.| {u} Populo, qui nascetur] ut dictum est.

^marg.| {x} Quem fecit Dominus] id est creavit ex nihilo ; sed Christus refecit eum, id est recreavit eum, non de nihilo, sed sanguine proprio : Unde dicit Beatus Bernardus Memento, homo, te, etsi de nihilo factum, non tamen de nihilo redemptum, 1Cor. 6.d. Empti estis pretio magno.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 21), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 28/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_21)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 21

<26. Psalterium>

Psalmus 21