Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Biblia communis

Psalmus 68

Numérotation du verset Ps. 68,1

¶ In finem

¶Codd. : (Ps.68) D30 Ω ^M Ω^F Ω^X Ω^P Δ (ω¹ ) Rusch Ps-G

pro his qui commutabuntur

ipsi David¹.

¹ ipsi David Ω^X] David Ps-G , psalmus David. Vox Christi cum pateretur D30

Numérotation du verset Ps. 68,2 I

Salvum me fac Deus ¦

quoniam intraverunt aque

usque ad animam meam.

Numérotation du verset Ps. 68,3 II

Infixus sum

in limo² profundi ¦

² limo D30 Ω^F Ω^P Ω^X Δ P10489 Rusch ] limum Ps-G

et non est

substantia.

Numérotation du verset Ps. 68,III

Veni

in altitudinem³ maris ¦

³ altitudinem D30 Δ Ω^P Rusch ] altitudine Ω^F Ω^X ( ? macul. ) P10489² ( super ras. ), altitudines Ps-G

et tempestas demersit⁴* me.

⁴ demersit D30 Ω^P Ps-G ] dimersit Rusch

Numérotation du verset Ps. 68,4 IV

Laboravi

clamans^†

rauce⁵ facte sunt fauces mee ¦ defecerunt oculi mei

⁵ rauce Ps-G D30 Ω^X ω 1 P10489 Rusch ] sauce ω²

dum spero

in Deum meum⁶*.

⁶ Deum meum Ps-G D30 Δ Ω^P ] Deo meo Rusch Ps-G | <divisio.> clamans⁺ Δ] clamans’ D30 Ω^X

Numérotation du verset Ps. 68,5 V

Multiplicati sunt

super capillos capitis mei ¦

qui oderunt me gratis.

Numérotation du verset Ps. 68,VI

Confortati sunt

qui

persecuti sunt⁷ me⁸ inimici mei iniuste ¦ ⁹

⁷ persecuti sunt Ps-G D30 Ω^F Ω^X Δ P10489 ] persecuntur Φ^RGV Ω ^M cum Ps-R |

⁸ me] om. Ω^F |

⁹ <divisio.> mei iniuste ¦ Δ Ω^X] mei ¦ iniuste Ω ^M |

que non rapui tunc exsolvebam.

Numérotation du verset Ps. 68,6 VII

Deus

tu scis insipientiam meam ¦

et delicta mea

a te non sunt abscondita.

Numérotation du verset Ps. 68,7 VIII

Non erubescant

in me

qui exspectant

te Domine ¦ Domine virtutum.

Numérotation du verset Ps. 68,IX

Non confundantur

super me ¦

qui querunt te Deus Israel.

Numérotation du verset Ps. 68,8 X

Quoniam

propter te sustinui opprobrium ¦

operuit

confusio faciem meam.

Numérotation du verset Ps. 68,9 XI

Extraneus factus sum

fratribus meis ¦

et peregrinus

filiis matris mee.

Numérotation du verset Ps. 68,10 XII

Quoniam zelus domus tue

comedit me ¦

et opprobria exprobrantium tibi

ceciderunt

super me.

Numérotation du verset Ps. 68,11 XIII

Et operui

in ieiunio

animam meam ¦

et factum est

in opprobrium mihi.

Numérotation du verset Ps. 68,12 XIV

Et posui vestimentum meum

cilicium ¦

et factus sum illis in parabolam.

Numérotation du verset Ps. 68,13 XV

Adversum me

loquebantur¹⁰ qui sedebant

¹⁰ loquebantur Ps-G (F² plerique codd. et edd.) D30 Ω ^M Ω^F Ω^X Ω^P P10489 Ps- δ] exercebantur Ps-R Ps-G (R F* C I)

in porta ¦

et in me psallebant

qui bibebant

vinum.

Numérotation du verset Ps. 68,14 XVI

Ego vero

orationem meam

ad te Domine ¦ tempus beneplaciti Deus.

Numérotation du verset Ps. 68,XVII

In multitudine misericordie tue

exaudi me ¦

in veritate salutis tue¹¹.

¹¹ tue² Ω ^M Ω^F Ω^X] mee P10489

Numérotation du verset Ps. 68,15 XVIII

Eripe me

de luto

ut non infigar ¦

libera me¹²

¹² libera me Ps-R Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Ω ^M Ω^P Ω^X ω 1 P10489 ] liberer Ps-γ Ps-G ( C I ) LXX , liberar Ps-G ( R* ) , libera Ps-G (R²)

ab his qui oderunt me

et de profundis¹³* aquarum.¹⁴

¹³ profundis Ps-δ Ps-G Ω^P D30 ] profundo Ps-R Rusch |

¹⁴ <divisio.> infigar me ¦ Ω^P |

Numérotation du verset Ps. 68,16 XIX

Non me demergat

tempestas aque^†

neque

absorbeat me profundum ¦ neque urgeat super me puteus os suum. ¹⁵

¹⁵ <divisio.> aque⁺ profundum ¦ ω 1] aque ¦… profundum Ω ^M ; aque ’… profundum ( finis linee ) Ω^X, aque profundum ¦ Ω^P

Numérotation du verset Ps. 68,17 XX

Exaudi me Domine

quoniam

benigna

est misericordia tua ¦ secundum multitudinem miserationum tuarum

respice in¹⁶ me.

¹⁶ in F² Q² D30 Ω ^M Ω^F Ω^X Δ P10489 Rusch plerique codd. et edd. cum. Ps-R LXX ] om. C Ps-G (R F* I Q*) Ed1455 Ed1530, ad me Ps-H

Numérotation du verset Ps. 68,18 XXI

ne avertas¹⁷* faciem tuam a puero

¹⁷ avertas Ps-G D30 Ω^F Ω^P Δ P10489 Clementina ] auferas Rusch cum Ps-R

tuo ¦

quoniam tribulor

velociter

exaudi me.

Numérotation du verset Ps. 68,19 XXII

Intende anime mee

et libera eam ¦

propter inimicos meos eripe me. ¹⁸

¹⁸ <divisio.> mee… eam ¦ D30 ω 1 Ω^P] mee ¦… eam Ω ^M ; mee ’… eam ¦ Ω^X

Numérotation du verset Ps. 68,20 XXIII

Tu scis improperium meum

et¹⁹ confusionem meam ¦ ²⁰

¹⁹ et Ps-G D30 Ω ^M Ω^F Ω^X Rusch ] om. P10489 |

²⁰ meam] om. Ps-G | <divisio.> meum… meam ¦ Ω ^M Ω^P ω 1] meum ’... meam ’ Ω^X |

et reverentiam meam.

Numérotation du verset Ps. 68,21 XXIV

In conspectu tuo

sunt omnes qui tribulant me²¹ ¦ improperium²²

²¹ tribulant me] tribulantes M* Q* Φ^RGV Cor2 (anti. TRIBULANTES ME. Hec littera plus appropinquat hebreo qui habet ANGUSTIANTES ME vel ANGUSTIATORES MEI, et Ieronimo qui habet HOSTES MEI quam littera illa que habet QUI TRIBULANT ME ) |

²² improperium Rusch ] et praem. |

exspectavit cor meum

et miseriam.

Numérotation du verset Ps. 68,22 XXV

sustinui

qui

simul contristaretur

et non fuit ¦ qui²³ consolaretur²⁴ et non inveni. ²⁵

²³ qui Ps-G (R M² G² Ψ^B V) Δ Ω^F Ω^S Ω^X P10489 Rusch, cf. Ps-R ] et praem. Ps-G D30 Ω ^M Ω^P Clementina |

²⁴ consolaretur] + me Ps-G ( V ) |

²⁵ contristaretur et non fuit ¦ qui consolaretur D30 Ω ^M Ω^P ω 1] contristaretur ’ et non fuit qui consolaretur ’ Ω^X |

Numérotation du verset Ps. 68,XXVI

dederunt in escam meam²⁶ fel ¦

²⁶ escam meam ω 1 Ω^P Rusch ] esca mea Ps-G ( Q W Φ RGV K ) Cor2 (sic habet etiam Ieronimus) Ω ^M Ps-αδε Ps-Moz.

et in siti mea²⁷

²⁷ mea Ps-G D30 Rusch ] meo Ω^P

potaverunt me aceto.

Numérotation du verset Ps. 68,23 XXVII

Fiat mensa

eorum

coram ipsis

in laqueum ¦

et in retributiones

et in scandalum.

Numérotation du verset Ps. 68,24 XXVIII

Obscurentur

oculi eorum ne videant ¦

et dorsum eorum

semper incurva.

Numérotation du verset Ps. 68,25 XXIX

Effunde

super eos

iram tuam ¦

et furor ire tue

comprehendat

eos.

Numérotation du verset Ps. 68,26 XXX

Fiat habitatio

eorum deserta ¦ et in tabernaculis eorum non sit qui

inhabitet.

Numérotation du verset Ps. 68,27 XXXI

Quoniam quem tu percussisti

persecuti sunt ¦ et super dolorem

vulnerum

eorum²⁸

²⁸ eorum Ω^P] meorum Ps-G D30, om. Ω^F

addiderunt.

Numérotation du verset Ps. 68,28 XXXII

Appone

iniquitatem

super iniquitatem eorum ¦ et non intrent

in iustitiam tuam²⁹.

²⁹ iustitiam tuam D30 Ω ^M Ω^F Ω^X ω 1 P10489 Rusch ] iustitia tua Ps-G Ω^P

Numérotation du verset Ps. 68,29 XXXIII

Deleantur

de libro

viventium ¦

et cum iustis

non scribantur³⁰.

³⁰ scribantur D30 Ω^F Rusch Ps-G ] scribentur Ω^P

Numérotation du verset Ps. 68,30 XXXIV

Ego

sum pauper

et dolens ¦

salus tua Deus

suscepit me.

Numérotation du verset Ps. 68,31 XXXV

Laudabo nomen Dei

cum cantico ¦

et³¹ magnificabo eum

³¹ et Ps-R Ps-G ( F² I U* G* V D ) D30 Ω ^M Ω^F Ω ^X P10489 ω 1 Rusch Ed1530 Clementina ] om. Ps-G Cor2 (grecus et anti. non interponunt ET sed Ieronimus cum hebr.)

in laude.

Numérotation du verset Ps. 68,32 XXXVI

placebit Deo super vitulum

novellum ¦

cornua producentem

et ungulas. ³²

³² <divisio.> Deo… novellum ¦ D30 Ω^X ω 1] Deo ¦... novellum Ω ^M ¦

Numérotation du verset Ps. 68,33 XXXVII

Videant

pauperes

et letentur ¦

querite

Deum

et vivet anima vestra. ³³

³³ <divisio.> letentur ¦ Deum D30 Ω^P] letentur ¦… Deum ’ ω 1, letentur ’… Deum ’ Ω ^M ; letentur ’… Deum Ω^X

Numérotation du verset Ps. 68,34 XXXVIII

Quoniam exaudivit pauperes

Dominus ¦ et vinctos

suos

non despexit.

Numérotation du verset Ps. 68,35 XXXIX

Laudent illum celi

et terra ¦

mare

et omnia reptilia in eis.

Numérotation du verset Ps. 68,36 XL

Quoniam Deus salvam faciet

Sion ¦

et edificabuntur

civitates

Iude³⁴.

³⁴ Iude] Iudaeae Ps-G

Numérotation du verset Ps. 68,XLI

inhabitabunt

ibi ¦

et hereditate

acquirent eam.

Numérotation du verset Ps. 68,37 XLII

semen servorum eius

possidebit³⁵* eam ¦

³⁵ possidebit Ps-R ( T² P Q R U X edd. ) Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Cor2 (Ieronimus) Ω ^M Ω^F Ω^P Ω^X ω 1 P10489 Rusch ] possidebunt Ps-R Ps-G ( R I Q Φ^RGV) LXX, possidebant Cor2 (secundum hebr. et anti. et grecum)

et qui diligunt nomen eius habitabunt in ea.

Psalmus 68

Numérotation du verset Ps. 68,1

^marg.| ¶^A {2.171vb} Salvum me fac, Deus] etc.¹ Titulus. [In finem pro his qui commutabuntur ipsi David.] Quadruplex est mutatio. Prima est culpe, que incepit in primis parentibus peccantibus, cum humana natura mutata est de bono in malum corruptis naturalibus et amissis gratuitis et adhuc sepe fit in filiis : Et hec² potest dici permutatio. De hoc Threnum³ 4.a.^a Quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus. Eccl. 27.b. Stultus, ut Luna, mutatur. Secunda est pene, sive nature, qua mutamur de etate in etatem, de frigore in calorem et huiusmodi. De qua Iob. 14.a. Homo numquam in eodem statu permanet : Hec potest dici transmutatio. Tertia est gratie, que facta est per secundum Adam de malo in bonum et de bono in melius. De hac Is. 40.g. Qui sperant in Domino, mutabunt fortitudinem. Sic mutatus erat Apostolus dicens. Gal. 2.d. Vivo autem iam non ego, etc. Et hec potest dici commutatio. Quarta est glorie, que fiet, cum corruptibile hoc induet corruptionem et mortale hoc induet immortalitatem. 1Cor. 15.g. Et hec dicitur immutatio. Unde ibidem premittit Apostolus. Mortui resurgent incorrupti et nos immutabimur.

^a Lam. 4, 1.

^A ¶Codd. : (Ps. 68) Ed1703 ; sparsim contuli : Bou76 (135ra) Bg44 (125rb)

¹ etc.] om. Bg44

² hec] hoc Bg44

³ hoc Threnum] hac Trenum Ed1703

^marg.| Est ergo sensus tituli [Psalmus iste] dirigens nos [in finem] Christus, attribuitur [ipsi David] id est Christo, qui hic loquitur in persona capitis et membrorum, agens [pro his] id est de his [qui commutabuntur] id est de causa commutationis, scilicet de Passione Christi, que causa est, ut commutemur de malo in bonum et de bono in melius et etiam est causa immutationis. Unde competenter post precedentem psalmum sequitur iste. Quia in precedenti psalmo egit de Resurrectione et Ascensione : Unde quasi quis quereret viam et causam resurgendi et ascendendi, in hoc psalmo reddit causam et docet viam, agens de Passione Christi, per quam venit ad gloriam Resurrectionis et Ascensionis, sicut dicitur Phil. 2.a. Factus est obediens usque ad mortem, mortem autem Crucis, propter quod et Deus exaltavit illum, etc.

^marg.| Intentione monet nos, ut habentes oculum ad Passionem Christi, commutari laboremus et hoc libenter patiamur, ut possimus pervenire ad immutationem illam in eterna gloria.

^marg.| Modus. Quinque sunt partitiones. Primo precatur salvus fieri, quia multa patitur iniuste, quia que non rapuit, solvit. Secundo, que solverit, exponit, ibi [Deus, tu scis] Tertio malis predictis scutum orationis opponit, ibi [Ego vero] Quarto, contra adversarios prophetat, [Fiat mensa eorum] Quinto, dispensationem Incarnationis et sanctitatem propositi exponit, ibi [Ego sum pauper] Christus ergo in Passione constitutus dicit.

Numérotation du verset Ps. 68,2
I

^marg.| {m} Salvum me fac, o Deus] Pater. Et ostendit causam, quare hoc clamat.

^marg.| {a} {2.172ra} Δ Quoniam aque] id est populi Iudeorum insipidi. Aque enim multe, populi multi. Apc. 17.d.

^marg.| {b} Intraverunt usque ad animam meam] id est prevaluerunt contra me ad hoc, quod tollunt animam meam crucifigendo me. Vel [Aque] id est tribulationes, intraverunt usque ad animam, quasi dicat, non solum extra, scilicet in carne sum tribulatus ; sed etiam intus in anima. Hoc est, quod ipse dicit. Mt. 26.d. Tristis est anima mea usque ad mortem.

^marg.| ¶Aqua bona
- Divinitas. Ier. 2.c. Me dereliquerunt fontem aque vive.
- Sapientia. Eccles. 1.a. Aqua sapientie salutaris potavit illum.
- Spiritualis intelligentia. Io. 2.a. Implete hydrias aqua.
- Dona Spiritus. Io. 7.f. Flumina de ventre eius fluent aque vive : hoc autem dicebat de Spiritu, quem accepturi erant credentes.
- Doctrina. Prv. 5.c. In plateis aquas tuas divide. Am. 4.c. Venerunt due et tres civitates ad unam, ut biberent aquam.
- Angeli. Gn. 1.a. Divisit aquas ab aquis.
- Iudicium. Am. 5.g. Revelabitur, quasi aqua, iudicium ; et iustitia, quasi torrens fortis.
- Populi. Apc. 17.d. Aque, super quas meretrix sedet, populi sunt.
- Exercitus. Is. 8.b. Adducet Dominus super eos aquas fluminis fortes et multas, Regem Assyriorum et omnem gloriam eius.
- Baptismus. Io. 3.a. Nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu. Ez. 36.e. Effundam super vos aquam mundam.
- Lacrima. Ioel. ult. d. Super omnes rivos Iuda ibunt aque.
- Refrigerium. Lc. 16.f. Intingat extremum digiti sui in aquam, ut refrigeret linguam meam.
- Felicitas eterna. Za. 14.b. In die illa exibunt aque vive de Hierusalem.

^marg.| ¶<Aqua> mala :
- Divitie. Nahum. 3.b. Cuius divitie mare, aque muri eius. Generatio carnalis. Is. 48.a. De aquis Iude existis.
- Delitie. Eccl. 11.a. Mitte panem tuum super transeuntes aquas.
- Femina. Eccl. 25.d. Ne des aque tue exitum : nec mulieri nequam veniam prodeundi.
- Mortalitas. 2Rg. 14.d. Omnes morimur et quasi aque dilabimur.
- Abundantia inopie. Iob. 27.d. Apprehendet eum, quasi aqua inopia.
- Tribulatio. Ct. 8.b. Aque multe non potuerunt extinguere caritatem.
- Seditio, sicut hic secundum Glossam
- Luxuria. Gn. 39.a. Effusus es sicut aqua, Iob. 24.c. Levis est super faciem aque, maledicta sit pars eius in terra.
- Heresis. Prv. 17.c. Qui dimittit aquam, caput est iurgiorum.
- Quicumque peccator. Ps. 76. Viderunt te aque, Deus : et turbate sunt abyssi.
- Pena temporalis. Os. 5.c. Effundam quasi aquam iram meam.
- Pena eterna. Iob. 24.c. Ab aquis nivium transeat ad calorem nimium.

^marg.| Contra Zacharie 9.c^b :"Eduxisti vinctos de lacu, in quo non erat aqua".
Solutio : In inferno non est aqua refrigerii sed aqua supplicii. Vel dicas, quod in limbo non erat aqua, scilicet sensibus pena. Et inde eduxit eos Dominus.

^b Cf. Za. 9, 11.

Numérotation du verset Ps. 68,2
moraliter

^marg.| Moraliter {m} Salvum me fac] etc. Hec est deprecatio penitentis, vel tentati loquentis, ad modum naufragantium, quorum navis rupta est et impletur aqua : tunc deprecantur Deum, ut salvas possint facere animas tantum, id est ut vivi possint evadere. Homo autem in hoc mundo est, sicut in mari. Mundus enim mare est : salsum per cupiditatem ; fetens per luxuriam ; tumens per superbiam. Aque sunt divitie et delicie et honores mundani et omnia peccata, que usque ad animam intrant per delectationem, suffocationem per consensum, submergunt per operationem, computrescere faciunt per consuetudinem. Unde Ioel. 1.d. Computruerunt iumenta in stercore suo. Navis, in qua transire debemus mare istud, est penitentia, vel innocentia. Clamat ergo penitens, vel tentatus dicens : Salvum me fac, Deus. Salvum non dicit divitem, vel fortem, vel sanum corpore, vel huiusmodi : quia homini, qui videt periculum suum, sufficit salus tantum : Sic accidit ad litteram frequenter in mari. Sic Esther, licet Rex Assuerus promitteret ei dimidium regni ; non tamen illud voluit petere, sed contenta salute sua et suorum dixit. Si inveni gratiam in oculis tuis, o Rex, dona mihi animam meam, pro qua rogo et populum meum, pro quo obsecro.

^marg.| {n} Me] non dicit pecora mea, vel bursas. Mt. decimo sexto d. quid prodest homini, si universum mundum lucretur, anime vero sue detrimentum patiatur ? o Deus non fortuna, aut casus, aut usura et dolus. Is. 45.d. Rogaverunt * Deum non salvantem.

^marg.| {a} Quoniam intraverunt aque] predicte, id est divitiarum amor, deliciarum appetitus, dignitatum ambitio.

^marg.| {c} Usque ad animam meam] He sunt aque maris rubri, in quo submerguntur Egyptii ; sed populus Domini illesus evadit. Quando autem aqua intrat in navi, quatuor sunt remedia propria et utilia valde. Primum est hauritorio proiicere aquam de navi : sic per timorem et confessionem debemus proiicere, quicquid intravit usque ad animam de aquis maris. Eccl. 1.c. Timor Domini expellit peccatum. Lam. 2.f. Effunde, sicut aquam, cor tuum, scilicet per confessionem. Secundum est alleviare navem proiiciendo in mare onera, que sunt in navi, quod fit per paupertatem spiritualem et eleemosynarum largitionem. Ion. 1.b. Miserunt vasa, que erant in navi in mare, ut alleviaretur ab eis. Sene. Nemo cum sarcinis enatat : sufficit periclitanti, si animam suam salvat. Mt. 19.d. Ecce nos reliquimus omnia, etc. Tertium remedium, est obturare foramina, per que intrat aqua. Hi sunt quinque sensus, quos debemus restringere, ne mors intret per fenestras nostras, Ier. 9.f. Quartum, est facere vota intrandi Religionem. Ioa. 1.d. Immolaverunt hostia, Domino et voverunt vota. In aqua autem potest homo aliquando ire, vel natare : Et ne hoc de se credatur, addit :

Numérotation du verset Ps. 68,3
II

^marg.| {d} Infixus sum in limo profundi] id est tentus et captus in iniquitate malitia, Iudeorum, qui tenaces sunt, ut limus, per avaritiam et profundi corde per malitiam. Infixus est ergo in limo, non quod ipse peccatis eorum consenserit ; sed quia ipsi per avaritiam et nequitiam circumdederunt eum et occidi fecerunt, scilicet ne amitterent locum et Gentem. Io. 11.f. Ecce limus tenax. Et iterum per invidiam et malitiam : Ecce profundum. De quo Is. 29.e. Ve qui profundi estis corde, ut a Domino abscondatis consilium, etc.

^marg.| {g} Et non est] mihi, substantia temporalis, quia Filius hominis non habet, ubi caput reclinet. Mt. 8.c. Divitie enim, vel hereditas terrena dicuntur substantia. Lc. 15.c. Da mihi portionem substantie, que me contingit. Hec autem omnino defuit Christo et precipue in morte, quando etiam vestimenta eius abstulerunt ab eo et nudus pependit in Cruce.

^marg.| Vel [Non est] mihi, substantia, id est virtus subsistendi, id est non apparet foris. Hab. 3.a. Ibi abscondita est fortitudo eius.

^marg.| Vel in hoc ostendit corruptionem Iudeorum : Non est substantia in Iudeis, scilicet talis, qualem creavi. {2.172rb} Is. 59.d. Vidit Dominus, quia non est vir.

Numérotation du verset Ps. 68,3
moraliter

^marg.| {d} Infixus sum] unde non possum me movere. Et aliquando infigitur arbor in terra feraci et fructum facit : Et hoc etiam removet, cum dicit.

^marg.| {e} In limo] sterili, turpi et tenaci. Hic limus est mundus iste, qui limosus est per luxuriam et infructuosus per superbiam et tenax per avaritiam. Gn. 14.b. Vallis silvestris habebat multos puteos bituminis.

^marg.| {f} Et ne putetur, quod calore solis desiccetur iste limus. Vide quod dicit : Profundi ubi non lucet sol : Ps. 57. Supercecidit ignis et non viderunt solem.

^marg.| {g} Item, ne putetur ibi esse finis⁴ seu fundum, in quo possit figi ancora, addit : Et non est substantia ubi firmiter stare possim. Ecclesiastes 1.a.^c : « Vanitas vanitatum et omnia vanitas ».

^c Qo. 1

⁴ finis] corr., sinis cacogr. Ed1703

^marg.| Et ita in hoc versu quatuor mala notantur : otiositas, tenacitas, tenebrositas, inanitas.

^marg.| Item nota, quod primus versus potest legi proprie in persona luxuriosorum de aquis voluptatum. Secundus in persona avarorum de limo divitiarum. Hab. 2.b. Usquequo aggravat contra se densum lutum. Tertius in persona ambitiosorum, scilicet.

Numérotation du verset Ps. 68,3
III

^marg.| {h} Veni] spontanee de tranquillo sinu Patris.

^marg.| {i} In altitudinem maris] id est in profundum amaritudinis seculi : ad amaros peccatores missus sum. Io. 16.f. Exivi a Patre et veni in mundum. Mt. 9.b. Non veni vocare Iustos, sed peccatores.

^marg.| {k} Et tempestas] id est persecutio Iudeorum.

^marg.| {l} Demersit me] in mortem. Hec autem persecutio iniusta fuit, quia nihil mali, sed multa bona feceram eis. Unde sequitur :

Numérotation du verset Ps. 68,3
moraliter

^marg.| {h} Veni] per me non vocatus.

^marg.| {i} In altitudinem maris] id est in dignitatem mundi.

^marg.| {k} Et tempestas demersit me] id est turbatio causarum et curarum : Ex dignitatibus enim oritur tempestas ista : Unde Iob. 37.b. Ab interioribus egredietur tempestas. Et Mt. 15.b. Cogitationes male, homicidia, etc. Et qui sunt interiores in Ecclesia et corda illius ? Utique clerici et prelati, a quibus egreditur omnis tempestas et omne malum, quod fit in Ecclesia. Unde Ier. 23.c. A Prophetis Hierusalem egressa est pollutio super omnem terram. Et quid movet hanc tempestatem ? Ventus inanis glorie. Is. 41.d. Ventus tollet et turbo disperget eos. Et loquitur ibi de montibus, per quos intelliguntur prelati. Os. 8.b. Ventum seminabunt et turbinem metent.

Numérotation du verset Ps. 68,4
IV

^marg.| {m} Laboravi] pro eis.

^marg.| {n} Clamans] predicando et vocando eos ad penitentiam. Mt. 11.d. Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis et ego reficiam vos. Io. 7.e. Stabat Iesus et clamabat dicens. Si quis sitit, veniat ad me et bibat. Et in tantum clamavi, quod.

Numérotation du verset Ps. 68,4
allegorice

^marg.| ⁵ {o} Rauce facte sunt fauces mee] Forsitan ad litteram verum fuit, quod tantum clamavit predicando, quod raucus factus est : Sed quia in Evangelio non exprimitur hoc, raucus factus fuisse dicitur, eo quod ipsum non intellexerunt Iudei, qui longe erant ab eo, non loco, sed voto : non corpore, sed corde. Ier. 12.a. Prope es tu ori eorum et longe renibus eorum. Is. 29.d. Populus hic labiis me honorat, etc. {2.172va} Δ Sed tamen discipuli intelligebant eum, ut in pluribus, quia iuxta cum erant : Sic enim est, quod hominem raucum non intelligunt remoti, sed proximi.

⁵ + allegorice marg. Ed1703

^marg.| {a} Defecerunt oculi mei] id est caligaverunt, ad litteram, in Passione.

^marg.| {b} Dum spero] tantum, [in Deum meum] Patrem. Unde dicebant Iudei : Confidit in Deo : liberet eum nunc, si vult. Mt. 27.e.

^marg.| Vel sic : Defecerunt oculi mei, id est Apostoli : Dum spero in Deum meum, id est in illo triduo, in quo expectabam a Deo Patre meo resuscitari. Tunc enim defecerunt isti oculi : quia non viderunt per fidem, amisso lumine fidei. In cuius rei signum successive extinguntur candele in die Cene et in Parasceve et in Sabbato Sancto in matutinis^d. De hoc in Ps. 87. « Oculi mei languerunt pre inopia », scilicet fidei et caritatis. Mt. 26.f. Tunc Discipuli omnes relicto eo fugerunt. Nec tantum hoc malum habui, quod illi me reliquerunt ; sed et aliud, quod plures me invaserunt. Unde sequitur :

^d Fons : Référence au rituel de l’office des ténèbres des jeudi, vendredi et samedi de la Semaine sainte, commun aux rites latins de la famille romaine (clergé séculier, canonial et régulier non monastique). La postille est ici témoin de l’état de la liturgie dominicaine antérieure à la réforme des Ecclesiastica officia d’Humbert de Romans, adoptée entre 1256 et 1267 (approbation pontificale) qui l’adopte. L’exemplaire portatif du maître de l’ordre, copié sous Jean de Verceil (1263-1283, †1284) le décrit ainsi : « Feria quinta in cena Domini et duabus sequentibus prior faciat officium ad horas in quibus in totis duplicibus est notatum. In matutinis quindecim candele coram altari preparentur et ante matutinas accendantur quarum singule ad inceptionem cuiuslibet psalmi una hinc et altera inde a sacrista extinguantur. Similiter fiat in sexta feria et sabbato » (Ordinarium officii ordinis fratrum praedicatorum, London, BL, Add. Add MS 23935, f. 27ra ) [MM2023]

Numérotation du verset Ps. 68,4
moraliter

^marg.| {m} Laboravi] Hoc ad prelatos et predicatores pertinet. Laboravi. Ecce opus.

^marg.| {n} Clamans] Ecce predicatio vel cantus in Ecclesia. Primum est contra otiosos. Secundum est contra silentium importunum. Et nota ordinem : quia prius est laborare, quam clamare, prius operari, quam docere. Act. 1.a. : « Cepit Iesus facere et docere ».

^marg.| {o} Rauce facte sunt fauces mee] Ecce nimietas laboris, vel clamoris contra subdolos operarios, qui minus faciunt, quam debent. {2.172va} * Bernardus : Non parcentes vocibus, loquitur de cantu in Ecclesia. Ier. 48.b. Maledictus, qui facit opus Dei negligenter.

^marg.| {a} Defecerunt oculi mei] ex vigiliarum continuatione. Hoc est contra pigros et somnolentos, qui non possunt una hora vigilare cum Domino. Mt. 26.d. Hic notantur duo, que predicatori et prelato necessaria sunt, videlicet ut de die laboret in predicando proximis et de nocte vigilet vacando Deo et orando, secundum quod in Psalmo 41^e. dicitur : « In die mandavit Dominus misericordiam suam et nocte canticum eius ». Et hec fiunt^f.

^e Ps. 41, 11.

^f ¶Fons : Cf. Magister Iordanus de Saxonia, Libellus, § 61, Monumenta ordinis Praedicatorum historica, 16, p. 329 : « Diem impertiebatur proximis, noctem Deo, sciens quoniam in die mandavit dominus misericordiam suam et nocte canticum eius. Sane de suis oculis quasi quendam fontem effecerat lacrimarum, fuerunt ei lacrime eius panes die ac nocte; die quidem magis, cum missarum crebra et quotidiana celebraret sollemnia, nocte vero, cum super omnes infatigabilibus excubaret vigiliis ». [MM2023]

^marg.| {b} Dum spero] qui enim sperat in eum, vigilat ad eum, {2.172vb} et laudat eum credens, quod fauces et oculos vite gratos, immo et glorificatos reddet eis, quos laborantes et vigilantes invenerit. Mt. 24. Beatus ille servus, quem cum venerit Dominus, invenerit sic facientem, scilicet predicantem. Lc. 22.e. Beati sunt servi illi, quos, cum venerit Dominus, invenerit vigilantes. Qui autem tales sunt, odiosi sunt mundo, id est malis hominibus et stultis. Unde addit :

Numérotation du verset Ps. 68,5
V

^marg.| {c} Multiplicati sunt super capillos capitis mei] etc. id est inimici mei Iudei plures fuerunt persequentes me iniuste, quam fuissent mecum Apostoli, qui capillis comparatur : quia capiti Deo adherebant. Sed tunc ceciderunt capilli isti et fuit Dominus quasi calvus, quando in loco Calvarie fuit crucifixus : Quod significatum fuit 4Rg. 2.d. Ubi dicitur, quod cum ascenderet Eliseus in Bethel, pueri parvuli egressi sunt de civitate et illudebant ei dicentes ; Ascende, calve, ascende, calve. Eliseus Christum significat, quo per Crucem ascendente in Bethel, id est in domum Dei Patris, ubi mansiones multe sunt, Iudei sensu parvuli, sed malitia adulti, illudebant ei et faciebant Gentiles illudere, sicut dicitur Mt. 26. Et dicitur ibi : 4Rg. 2.d. Quod Eliseus maledixit illis : et egressi sunt de saltu duo ursi, qui laceraverunt ex eis quadraginta duos. Hi duo ursi fuerunt Titus et Vespasianus, qui Iudeos a Domino maledictos devoraverunt, id est captivaverunt.

^marg.| {d} Qui oderunt me gratis] id est sine causa, quia non merui et quia eis non profuit in aliquo odium illud, sed magis nocuit. Sed possent esse multi et debiles : Item possent odio habere et nihil facto nocere : et tunc magis tolerari possent. Unde hec duo removens, addit.

Numérotation du verset Ps. 68,5
moraliter

^marg.| {c} Multiplicati sunt super capillos capitis mei, qui oderunt me gratis] id est sine causa. Tales enim, qui Sanctos habent odio, infiniti et innumerabiles sunt sicut capilli. Unde Ecclesiast. 1.d. Stultorum infinitus est numerus. Item innumerabiles, id est indigni numero sunt.

^marg.| {d} Qui oderunt me gratis] id est quia gratis predicabam eis, quod gratis acceperam, gratis dando et corripiendo malos. Sed propter hoc oderunt me multi. Unde et in Ps. 39. Dicitur : Annuntiavi et locutus sum. Et quid ex hoc ? Multiplicati sunt super numerum, scilicet inimici. Am. 5.c. Odio habuerunt corripientem in porta et loquentem perfecte abominati sunt. Aliquando etiam prevalent mali in persecutione bonorum. Unde etiam addit.

Numérotation du verset Ps. 68,5
VI

^marg.| {e} Confortati sunt] ad litteram Iudei per Herodem et Pilatum.

^marg.| {f} Qui persecuti sunt me inimici mei] scilicet Iudei. Et hoc.

^marg.| {g} Iniuste] sicut ipse dixit eis. Io. 10.f. Multa bona opera ostendi vobis ex Patre meo : propter quod horum opus me lapidatis ?

^marg.| {g}Item [Iniuste] quia dixerunt Io. 19.a. Nos legem habemus et secundum legem debet mori. Is. 10.a. Ve qui condunt leges iniquas. Et licet sine culpa sua pateretur ; non tamen sine nostra culpa et non sine utilitate nostra. Unde addit :

^marg.| {h} Que non rapui, tunc exsolvebam] quasi dicat, alius rapuit et furtum commisit : et ego pro eo suspensus sum. Adam enim et Eva raptores fuerunt : quia comedentes pomum vetitum, voluerunt rapere et contrectare rem alienam invito Domino, scilicet gloriam Dei, vel Divinitatem, suggerente diabolo : Eritis sicut Dii, etc. Sed pro hac culpa Dominus exsoluit penam.

^marg.| {i} Tunc] id est quando in Crucis patibulo pro nobis pependit. Quod significatum est Gn. 31.f. Ubi dicit Iacob : Ego omne damnum reddebam : quicquid furto peribat, a me exigebat. Et dicit Augustinus Quedam magna summa penarum debebatur Deo pro genere humano. Et Anselmus : Solvere non potuit nisi Deus : solvere non debuit nisi homo : oportuit ergo, ut Deus fieret homo.

Numérotation du verset Ps. 68,5
moraliter

^marg.| {e} Confortati sunt] id est ad horam prevalent contra me, non animam inclinando, sed corpus affligendo. Iob. 14.d. Roborasti eum paululum, ut in perpetuum transiret.

^marg.| {f} Quia persecuti sunt me inimici mei iniuste] Et quod iniuste, apparet, quia.

^marg.| {h} Que non rapui, tunc exsolvebam] id est non merueram, quod sustinebam.

^marg.| {k} Deus, tu scis] Secunda pars, ubi ostendit, que exsolverit, id est propter que peccata nostra passus fuerit, videlicet, propter peccata malitie et ignorantie. Unde dicit : O [Deus] Pater.

^marg.| {l} Tu scis insipientiam meam] id est meorum a me luendam.

^marg.| {m} Et delicta] scienter facta.

^marg.| {n} Mea] id est meorum a me portanda.

^marg.| {o} A te non sunt abscondita] Dicit enim sua esse delicta nostra, que ipse portavit. 1Pt. 2.d. Peccata nostra ipse pertulit. Hec non erant abscondita Patri, qui propter ea delenda Filium misit. 2Cor. 5.d. Eum, qui non noverat peccatum, pro nobis fecit Deus peccatum, id est hostiam pro peccato, ut nos efficeremur iustitia Dei in ipso : Ecce commutatio, de qua in titulo agitur. De his duobus in persona Christi dicitur Eccl. 23.a. Ut ignorationibus eorum non parcat mihi et delicta eorum non appareant. Vel sic.

Numérotation du verset Ps. 68,6
VII

^marg.| {k} Deus, tu scis insipientiam meam] etc. id est tu scis, quod nec ignoranter, nec scienter peccavi : Usualis sermo. Vel sic : Tu scis insipientiam meam, id est quod quasi insipienter passus sum. Stultus enim videtur mercator, qui pro vili re multum laborat et magnum pretium dat. Hec est visio, de qua Prv. 30.a. Visio, quam locutus est vir, cum quo Deus erat : et qui Deo secum morante confortatur, ait : Stultissimus sum virorum et sapientia hominum non est mecum, scilicet terrena, animalis, diabolica, que divitias querit, delicias diligit, honores appetit, que paupertatem et dolorem et ignominiam Crucis mee stultitiam estimat. 1Cor. 1.d. Nos predicamus Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, Gentibus autem stultitiam, ipsis autem vocatis Iudeis, atque Grecis, Christum Dei virtutem et Dei sapientiam, quia quod stultum est Dei, sapientius est hominibus.

Numérotation du verset Ps. 68,6
moraliter

^marg.| {k} Moraliter : Iustus, qui in principio est accusator sui, ut dicitur Prv. 18.c. Dicit Deus quem nihil latet. ^B

^B ¶Codd. : Bou76 (90vb) Ed1703

^marg.| {l} Tu scis insipientiam meam et delicta mea a te non sunt abscondita] Hic confitetur iustus et ignorantiam et peccata. Et datur nobis hic doctrina confitendi, non tantum grossa peccata, sed etiam negligentiam addiscendi et omissionem faciendi, cum dicit : Insipientiam meam et delicta. Iustus enim non tantum stercora cum pala eiicit de domo conscientie sue, sed et cum scopa minutos pulveres congregat et proiicit. Mt. 12.d. Invenit eam scopis mundatam. Item iste versus proprie est contra hypocritas, qui volunt videri sapientes et Iusti, unde nec insipientiam, nec delicta sua confitentur, sed callide celant : et scientiam et iustitiam, quam non habent, ostentant. Unde dicit Iob. 36.b. Simulatores et callidi provocant iram Dei. Hypocrite enim sunt simulatores quantum ad ostentationem bonorum : et callidi, quantum ad occultationem peccatorum suorum et ex hoc provocant iram Dei. Quia sicut dicitur Pr. 28.b. Qui abscondit scelera sua, non dirigetur ; qui autem confessus fuerit et reliquerit ea, misericordiam consequetur. Et licet Iustus confiteatur ignorantiam et delicta, non tamen vult, quod in eo scandalizentur homines :

Numérotation du verset Ps. 68,7
VIII

^marg.| ⁶Et quia talia sustinui peto, ut {2.173ra} Δ {a} Non erubescant in me id est non frustrentur in me moriente et non resurgente.

⁶ + allegorice marg. Ed1703

^marg.| {b} Qui expectant te] cum desiderio, Domine.

^marg.| {c} Domine virtutum] dator. Vel [Virtutum] id est Angelorum. Tum enim erubescerent, si Christus non resurgeret. Et sic orat pro antiquis, qui adhuc futuram Incarnationem et Passionem et Resurrectionem expectabant. Consequenter autem orat pro modernis dicens.

Numérotation du verset Ps. 68,7
VIII moraliter

^marg.| {a} {2.173rb} * Unde addit : Non erubescant in me] etc. Hoc precipue debet orare et querere quilibet Iustus et Religiosus, ut ita se habeat, quod non faciat dedecus Religioni sue et fratribus suis : Cum enim unus se male gerit, alii erubescunt in eo, sicut Paulus dicit. Gal. 4.c. Confundor in vobis. Dn. 13.c. Postquam locuti sunt senes contra Susannam, erubuerunt servi vehementer, quia numquam dictus fuerat sermo huiusmodi de Susanna, que interpretatur lilium et significat innocentiam Religionis, sive cuiuslibet Religiosi.

^marg.| {b} Qui expectant te, Domine] Boni Religiosi expectant Dominum, sicut premium laboris sui et sicut portionem hereditariam, ideo nolunt hic remunerari, nec volunt aliquid in terra possidere, ut eum tandem possideant in eternum. Is. 30.d. Beati omnes, qui expectant eum. Lc. 12.e. Et vos similes hominibus expectantibus Dominum suum. Is. 64.c. Oculus non vidit, Deus, absque te, que preparasti expectantibus te. Sed sunt multi, qui nolunt expectare ; sed hic volunt sumere hereditatem transitoriam : Et significantur tales per Tribum Ruben et Gad et dimidiam Tribum Manasse, que noluerunt expectare, quod haberent sortem suam in terra promissionis, sed extra citra Iordanem acceperunt terram aptam ad alenda pecora. Nm. 13.c. et Ios. 1.a.

^marg.| {c} Domine virtutum] datur, ut tui sint fortes ad expectandum. Supra Ps. 97. Ipse dabit virtutem et fortitudinem plebi sue. Et ut desiderii sui intentionem ostendat et quod petit, citius impetret, idem iterum petit, cum subiungit.

Numérotation du verset Ps. 68,7
IX

^marg.| {d} Non confundantur super me : qui querunt te, Deus Israel] Sed cum supra dixisset : Qui expectant te : Hic repetens dicit : Qui querunt te, quia non sufficit expectare, nisi diligenter queratur bene operando. Unde dicit supra : Ps. 26. Expecta Dominum, viriliter age, quasi dicat expectando non sis otiosus. Postquam autem se accusavit et pro suo defectu, ne noceret aliis, exoravit, ut magis edificentur alii et ut gratus appareat : incipit postmodum bona sua explicare, dicens.

Numérotation du verset Ps. 68,7
moraliter

^marg.| {d} Non confundantur super me] moriente, quod quidem esset, si non cito resurgerem.

^marg.| {e} Qui querunt te] bonis operibus et fide.

^marg.| {f} Deus Israel] id est videntium Deum per fidem. Fides autem aufert confusionem, sicut dicit Apostolus Rm. 19.c. Omnis qui credit in eum non confundetur. Et ostendit quod debet exaudiri dicens.

Numérotation du verset Ps. 68,8
X

^marg.| {g} Quoniam propter te sustinui opprobrium] Propter te, id est propter testimonium tui. Et in hoc ostendit se fuisse passum, non tantum martyrium corporis, sed et cordis, cum dicit.

^marg.| {h} Opprobrium] Sicut enim verbera affligunt corpus ; ita opprobria verborum affligunt cor. Et ipse sustinuit opprobria verborum, quando dicebant ei. Io. 8.f. Nonne bene dicimus nos, quia Samaritanus es et Demonium habes : Et Mt. 27.e. Vah ! qui destruis templum Dei, nec hoc tantum, sed et

^marg.| {i} Confusio operuit faciem meam] secundum illud Mar. 14.g. Ceperunt quidam conspuere in eum et velare faciem eius. Is. 50.c. Faciem meam non averti ab increpantibus et conspuentibus in me. Iob. 30.b. Faciem meam conspuere non verentur. Et posset aliquis dicere, quare parentes eius et amici non defendebant eum ? Ad hoc solvit dicens.

Numérotation du verset Ps. 68,8
moraliter

^marg.| {g} Quoniam propter te sustinui opprobrium] etc. Et enumerat hic multa, que necessaria sunt precipue Religiosis viris. Primum est patientia in adversis. Quedam autem adversitas fit per verba, quedam per facta. De prima dicit : Propter te sustinui opprobrium. Et dicit : Propter te, non dicit, propter meritum meum. 1Pt. 4.d. Nemo vestrum patiatur, ut homicida, aut fur. De secunda addit.

^marg.| {i} Operuit confusio faciem meam] Non enim tantum debet sustinere opprobrium ; sed et quod in maxilla percutiatur. Mt. 5.f. Si quis percusserit te in dexteram maxillam, prebe ei et alteram. Et de his duobus simul ibidem a. Beati eritis, cum maledixerint vobis homines et persecuti vos fuerint, etc. Secundum quod est necessarium est, abiectio carnalis affectionis. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 68,9
XI

^marg.| {k} Extraneus factus sum fratribus meis] id est cognatis et consanguineis, secundum quod dicitur Io. 7.a. Neque enim fratres eius credebant in eum.

^marg.| {l} Et peregrinus filiis matris mee] Synagoge, id est Iudeis, quia sicut peregrini spoliantur ab hospitibus et predonibus : sic Christus nudus fuit positus in Cruce et eo fuit gravius ; quo a filiis matris sue hoc ei factum fuit. Ct. 1.b. Filii matris mee pugnaverunt contra me. Et ostendit causam, quare talia sustinebat, videlicet, propter Ecclesiam Dei construendam. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 68,9
moraliter

^marg.| {k} Extraneus factus sum fratribus meis et peregrinus filiis matris mee] Et repetendum est, quod supra dictum est : Propter te, qui dixisti, Mt. 10.d. Veni separare hominem adversus Patrem suum et filiam adversus matrem suam et nurum adversus socrum suam, etc. Dt. 33.a. Qui dixit patri suo et matri sue : nescio vos et fratribus suis ignoro illos et nescierunt filios suos. Ibi Gregorius Debemus copulam terrene cognitionis agnoscere, sed si cursum vie Dei prepedit ignorare. Tertium, quod necessarium est, est zelus animarum in quolibet et in Religioso zelus ordinis. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 68,10
XII

^marg.| {m} Quoniam zelus domus tue] id est amor de domo tua, id est Ecclesia edificanda.

^marg.| {n} Comedit me] id est totum me sibi vindicavit et absorbuit : Vel Comedit me, id est fuit causa mortis mee.

^marg.| {o} Et opprobria exprobrantium tibi ceciderunt super me] quasi dicat non sufficit eis occidere et crucifigere me ; sed crucifixo mihi opprobria et tibi in me dixerunt. Mt. 27.e. Si filius Dei es, descende de Cruce. Et postea : Confidit in Deo : liberet nunc eum, si vult : Dixit enim : quia filius Dei sum. Hoc autem fecerunt, quia nesciverunt eum esse Deum. 1Cor. 2.b. Si enim cognovissent, numquam Dominum glorie crucifixissent.

^marg.| ¶Dominus dicitur zelotes :
- Quia ponit custodes sponse. Ct. 5.b. Invenerunt me custodes, qui circuierunt civitatem, etc.
- Quia respicit per foramina. Ct. 2.c. Respiciens per fenestras, prospiciens per cancellos.
- Quia venit improvisus. Lc. 12.f. Veniet Dominus servi illius, in die, qua non sperat, etc.
- Quia habitum mutat. Is. 59.d. Opertus est Dominus quasi pallio zeli, etc.
- Quia aufert sponse adultere vestes. Ez. 16.d. Auferam iustificationem tuam.
- Quia non parcit in die vindicte. Pr. 16.d. Zelus et furor viri non parcet in die vindicte.
- Quia valde irascitur nocentibus sponse. Za. 1.c. Letatus sum Hierusalem, etc.

Numérotation du verset Ps. 68,10
moraliter

^marg.| {m} Quoniam zelus domus tue] Ecclesie.

^marg.| {n} Comedit me] id est attenuavit per sollicitudinem. 2Cor. 11.f. Preter illa, que extrinsecus sunt, instantia mea quotidiana, sollicitudo omnium Ecclesiarum : Quis infirmatur et ego non infirmor ? quis scandalizatur et ego non uror ? 3Rg. 19.b. Zelo zelatus sum pro Domino Deo exercituum : quia dereliquerunt pactum Domini filii Israel. Iam autem non est, qui zeles domum Dei, possumus dicere, quod zelus domus Dei comedit omnes zelatores suos, quia iam nullus superest, omnes enim, que sua sunt, querunt : et domus sue zelum habent, non domus Dei. Unde Aggai 1.c. Dicit Dominus exercituum : Domus mea deserta est et vos festinatis unusquisque in domum suam, etc. Quartum est fervor ad Deum. Unde sequitur :

^marg.| {o} Et opprobria exprobrantium tibi ceciderunt super me] quasi lapis grandis ledens, id est reputavi ea mihi dicta, vel facta. Hoc non possunt dicere multi, qui opprobria sibi dicta conantur modis omnibus improbare et iniurias sibi factas totis nisibus vindicare ; sed de opprobriis, que dicunt contra Deum heretici et de iniuriis, quas ei faciunt falsi Christiani, non curant. Ier. 15.c. Omnes maledicunt mihi. Quintum est carnis maceratio : Que in duobus consistit, in subtractione delectabilium et appositione asperorum. De primo dicit.

Numérotation du verset Ps. 68,11
XIII

^marg.| {p} Et operui] etc. id est potentiam. Christus enim sitiens et esuriens salutem humani generis in Cruce ieiunavit, quia non ibi nisi unum latronem comedit et in isto ieiunio operuit animam suam : quia potentiam non exercuit se vindicando, nec Deum esse ostendit : unde eum {2.173va} Δ sicut purum hominem damnatum contemnebant,

^marg.| {a} Unde addit: Et factum est in opprobrium mihi] quia propter hoc irridebant eum et convicia dicebant, quia videbatur homo impotens. Vel sic : Operui, id est humiliavi. In ieiunio animam meam. Vel ad litteram operuit in ieiunio macie et tristitia naturali, unde homo impotens videbatur. Et quomodo videbatur, subiungit.

Numérotation du verset Ps. 68,11
moraliter

^marg.| {p} Et operui in ieiunio animam meam] id est abstinui a delectationibus. Et per hoc operui animam meam, quasi scuto contra tentationes carnales. Unde dicit Hieronymus Ieiunio sanantur pestes corporis. Vel operui in ieiunio, contra frigus et calorem inferni. * Iob. 24.c. Transibunt ab aquis nivium ad calorem nimium. De secundo dicit.

Numérotation du verset Ps. 68,12
XIV

^marg.| {b} Et posui] etc. Cilicium Christi fuit caro humana, in qua sitivit et alias infirmitates nostras ipse portavit. De hoc cilicio, sive sacco, secundum aliam litteram dicit Christus supra. Ps. 29. Conscidisti saccum meum, in Passione et circumdedisti me letitia, in Resurrectione.

^marg.| {c} Et factus sum illis in parabolam] id est in similitudinem maledicti, ut dicerent sic : Contingat tibi, sicut contigit Christo, secundum quod dicitur. Ier. 29. Ponat te Dominus sicut Sedechiam et sicut Achab. Et qui erant principales in hoc facto ? Scribe et Pharisei : Unde subdit.

Numérotation du verset Ps. 68,12
moraliter

^marg.| {b} Et posui vestimentum meum cilicium] Unde Ier. Cinis et cilicium arma sunt penitentium. Sed quia malitia tales habet in derisum, cuilibet istorum duorum iungitur derisio. Unde dicit.

^marg.| {a} Et factum est in opprobrium mihi] Et postea.

^marg.| {c} Et factus sum illis] scilicet mundanis hominibus.

^marg.| {d} In parabolam] in opprobrium, videlicet, cum mihi loquuntur. Nunc enim in tantum processit mundi malitia, quod ex quo homo vult abstinere a malo et facere bonum, reputatur hypocrita et papelardus vocatur. Eccl. 11.d. Bona in mala convertens insidiatur et in Electis imponit maculam. Sic facit mundus. Is. 59.c. Conversum est retrorsum iudicium, facta est veritas in oblivionem et qui recessit a malo, prede patuit. Hoc autem magis fit a clericis, quam ab aliis : Unde addit :

Numérotation du verset Ps. 68,13
XV

^marg.| {e} Adversum me] etc. id est illi, qui iudicabant populum, Iudices enim in porta sedebant, ut dicitur Dt. 16.d. Iudices constitues in omnibus portis. Hi erant Pontifices et Pharisei et Scribe, qui loquebantur adversum Iesum facientes concilia adversus eum. Io. 11.f. Collegerunt Pontifices et Pharisei concilium adversus Iesum et dicebant : quid facimus, etc. Ier. 18.d. Tu autem, Domine, scis omne consilium eorum adversum me in mortem ; ne propitieris iniquitati eorum.

^marg.| {f} Et in me psallebant, qui bibebant vinum] quasi dicat in conviviis suis irrisorie loquebantur et cantabant de me et contra me. Prv. 23.c. Noli esse in conviviis potatorum et qui carnes conferunt ad vescendum.

^marg.| Vel : Qui bibebant vinum, luxurie et erroris, in me psallebant, deridendo. Trenorum 3.b.^g Factus sum in derisum omni populo, et⁷ canticum eorum tota die. Et infra {g} Ego sum Psalmus eorum^C.

^g Lam. 3.

^C ¶Codd. : Bou76 Ed1703

⁷ et Ed1703] om. Bou76

Numérotation du verset Ps. 68,13
moraliter

^marg.| {e} Adversum me loquebantur, qui sedebant in porta] etc. scilicet prelati et clerici, qui deberent iudicare iuste et non temerarie. Sed in alio sensu nunc possunt dici sedere in porta, quia sedent per otiositatem : in porta, per curiositatem ; et in Iustos psallunt per lasciviam et malitiam : qui bibunt vinum, per gulositatem. Hec enim vitia magis in clericis, quam in aliis regnant. Unde Am. 6.a. Ve qui opulenti estis in Sion. Et post. b. Qui dormitis in lectis eburneis et lascivitis in stratis vestris, qui canitis ad vocem psalterii, sicut David putaverunt se habere vasa cantici, bibentes in phialis vinum, etc. Et subiungit de pena eorum : Quapropter nunc migrabunt in capita transmigrantium. Prv. 4.c. Comedunt panem impietatis et vinum iniquitatis bibunt. Ioel. 1.b. Ululate omnes, qui bibitis vinum in dulcedine. Lev. 10.b. Vinum et omne, quod inebriare potest, non bibetis, quando intrabitis tabernaculum.

Numérotation du verset Ps. 68,14
XVI

^marg.| ⁸ {g} Ego vero] Tertia pars, ubi Christus contra predicta mala orationem opponit, quasi dicat licet illa mala mihi inferant ; ego tamen non reddo malum pro malo ; sed bonum pro malo et pro ipsis oro. Hoc est, quod dicit : In me psallebant, etc. mala predicta faciebant. Ego vero dirigo, vel direxi.

⁸ + allegorice marg. Ed1703

^marg.| {h} Orationem meam ad te, Domine] Pater. Lc. 23.e. Pater, ignosce illis. Nec tantum pro illis, sed et pro seipso oravit : Unde dicit : Meam : Et ostendit quod exaudiri debet eius oratio. Primo, quia tempus pacis est et reconciliationis. Unde dicit.

^marg.| {k} {2.173vb} Tempus beneplaciti] est, o [Deus] scilicet tempus gratie. Is. 49.c. In tempore placito exaudivi te.

^marg.| ¶Tempus triplex :
- Consilii ante legem.
- Precepti post legem.
- Beneplaciti post legem.
- De hoc tempore beneplaciti in Psalmo 101^h : « Tu exsurgens misereberis Sion quia tempus miserendi eiusquia venit tempus ». Secunda causa, quam allegat, est multitudo misericordie Dei. Unde dicit.

^h Ps. 101, 14.

Numérotation du verset Ps. 68,14
XVImoraliter

^marg.| {g} Ego vero orationem meam] etc. Moraliter, vox est Iusti, vel Religiosi, qui supra ostendit, quomodo propter suum ieiunium et cilicium insultant ei homines mundani : Unde hic ad Deum orandum recurrit, quia in alio non invenit, nisi contrarietatem et malum. 2Par. 20.c. Cum ignoremus, quid agere debeamus, hoc solum habemus residui, ut ad te nostros oculos dirigamus. Et potest hoc esse thema in Quadragesima, quia tunc est.

^marg.| {k} Tempus beneplaciti] et reconciliationis. Unde tunc cantat Ecclesia : Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. 2Cor. 6.a. Et in hymno: Ecce tempus idoneum, medicina peccaminum. In hoc ergo tempore precipue debet homo penitens dirigere orationem suam ad Deum et dicere : Ego vero, in propria persona, non vicaria tantum dirigo.

^marg.| {h} Orationem meam] non alienam.

^marg.| {i} Ad te, Domine] non ad homines. Mt. 6.a. Cum oratis, nolite fieri sicut hypocrite tristes, qui amant in Synagogis et in angulis platearum stantes orare, ut videantur ab hominibus : Amen dico vobis, receperunt mercedem suam. Debet autem dirigi oratio non vacua, vel sola, sed bene comitata. Et hoc est, quod sequitur.

Numérotation du verset Ps. 68,14
XVII

^marg.| {l} In multitudine misericordie tue exaudi me] Tertia est veritas promittentis, de qua dicit.

^marg.| {m} In veritate salutis tue] id est in veritate, qua promisisti per Prophetas salvare sperantes in te et clamantes ad te. Ps. 90. Clamavit ad me et ego exaudiam eum. Ier. 29.c. Invocabitis me ; et ego exaudiam vos. Et ostendit, quid pro se petat. Primum est, ut a sensualitate sua non superetur. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 68,14
XVIImoraliter

^marg.| {l} In multitudine misericordie] etc. Multitudo misericordie Dei est dare celestia et dimittere peccata : parvitas, seu paucitas misericordie eius est dare temporalia, magnam debemus petere, sicut David dicebat, Ps. 50. Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam. Sed multi petunt parvam et parvam reputant magnam. Sicut homines fascinati festucam parvam credunt esse magnam trabem, sicut Loth, qui dixit, Gn. 19.d. Queso, Domine mi, quia invenit servus tuus gratiam coram te et magnificasti misericordiam tuam, quam fecisti mecum, ut salvares animam meam, non possum in monte salvari, ne forte comprehendat me malum et moriar : Est civitas hic iuxta, ad quam possum fugere, parva ; salvabor in ea. Ecce quod magnam misericordiam reputat salutem corporis temporalem. Loth interpretatur declinans et significat homines mundanos, qui a recto itinere declinant ad manendum in civitatibus huius mundi. Sed vir iustus istam temporalem salutem, que falsa est, non petit ; sed eternam, que vera est. Unde addit :

^marg.| {m} In veritate] etc. non in falsitate salutis humane. Ps. 59. Vana est salus hominis.

Numérotation du verset Ps. 68,15
XVIII

^marg.| {n} Eripe me de luto] corporis, dicit Christus pro anima sua, se a digniori denominans : Sicut Act. 20.e. dicit Paulus : Neque animam meam facio pretiosiorem, quam me, id est vitam meam, vel animalitatem non prepono anime mee. [Eripe] dico, me de luto isto.

^marg.| {p} Ut non infigar] ei tanta dilectione sensualitatis, ut nolim mori pro salute mundi. Sensualitas enim in ipso Christo contradixit saluti nostre. Unde dixit. Mt. 26.d. Transeat a me calix iste ; quid ergo mirum, si in nobis querit dominium ? Hoc autem oravit, non pro indigentia potentie, quia omnipotens erat ; sed ad doctrinam nostram et ostensionem vere humanitatis sue. Secundo petit liberari a Iudeis. Unde addit :

^marg.| {a} {2.174ra} Δ Libera me ab his, qui oderunt me] id est a Iudeis. Io. 15.d. Oderunt me et Patrem meum. Tertio, ab eorum profundis consiliis et machinationibus. Unde adiungit.

^marg.| {b} Et de profundis aquarum] id est de consiliis eorum, que profunda erant et occulta ; sed tamen sicut aqua fluxerunt, quia ipsi comprehensi sunt in consiliis, quibus cogitaverunt comprehendere Christum. Quarto petit liberari ab impetu doloris et pene dicens.

Numérotation du verset Ps. 68,15
moraliter

^marg.| {n} Eripe me de luto] In hoc versu petit vir iustus liberari ab illo infelici ternario, 1Io. 2.c. videlicet, a concupiscentia carnis, concupiscentia oculorum et superbia vite. Unde dicit : eripe me, id est extra rape per violentiam.

^marg.| {o} De luto] id est de carnali libidine. Sicut enim lutum fit ex aqua et terra : sic libido ex aquis divitiarum et carne generatur et nutritur. In hoc luto tenaci infixi sunt in Egypto filii Israel, id est clerici in mundo. Ex. 1.c. Ad amaritudinem perducebant vitam eorum operibus duris luti et lateris, scilicet libidinis et cupiditatis.

^marg.| {p} Ut non infigar] non ut non tangam ; velit, nolit homo, oportet, ut aliquando comedendo et bibendo sentiat et tangat libidinem per aliquam delectationem. Sed equi fortes de facili transeunt lutum istud et non infiguntur. Hab. 3.d. Viam fecisti in mari equis tuis, in luto aquarum multarum.

^marg.| {a} * Libera me ab his, qui oderunt me] id est a demonibus : Et hic tangitur superbia, que proprie demonibus competit.

^marg.| {b} Et de profundis aquarum] id est de amore divitiarum. Et ad hec duo ultima non addit aliquid, sed simplicitur petit ab his liberari. Non sic autem ad primum, sed addit. Ut non infigar, quia non oportet hominem etiam tangere superbiam, aut divitiarum amorem ; sed simpliciter illa fugere : non sic autem carnem, quam sustentare oportet. Et quia etiam sancti viri non semper ab his liberantur, quin de ipsis tententur, ideo petit consequenter, ut etsi accedant per tentationem et delectationem : non tamen prevaleant per consensum, aut operationem. Unde sequitur :

Numérotation du verset Ps. 68,16
XIX

^marg.| {c} Non me demergat tempestas aque] id est impetus pene non me vincat : ipse enim non fuit in hac tempestate demersus, quia totam aquam bibit. Ps. 109. De torrente in via bibit. Quinto, ab inferno, cum dicit.

^marg.| {e} Neque absorbeat me profundum] id est infernus. Unde pro defunctis cantat Ecclesia : Ne absorbeat eas Tartarus. Et sumitur de loco isto. Iob. 17.d. In profundissimum inferni descendent omnia mea. Sexto, petit liberari a limbo, ut etiam ibi non teneatur. Unde addit :

^marg.| {f} Neque urgeat super me puteus os suum] id est non includar in Limbo : Limbus enim vasis, dicitur os eius. Urgere autem idem est, quod cogere, id est coagere. Coagere autem os suum, est claudere os suum, sicut cum bursa clauditur, eius orificium coagitur. Nihil ergo aliud est hic : Neque urgeat super me puteus os suum, quam si diceret : non claudat super me violenter os suum, ut inde non exeam. Ps. 15. Quoniam non derelinques animam meam in inferno. Iterum repetit orationem, dicens.

Numérotation du verset Ps. 68,16
moraliter

^marg.| {c} Non me demergat] In hoc versu petit penitens liberari a tribus peccatis, scilicet inani gloria, avaritia, luxuria, dicens. Non me demergat ex toto.

^marg.| {d} Tempestas aque] Per tempestatem intelligitur pompa superborum. Os. 12.a. Ephraim pascit ventum et sequitur estum. Per aquam significantur dona gratie, quia lavant sordes. Tempestas ergo aque periculosior est, quam tempestas terre, quia superbia, que ex spiritualibus bonis oritur, periculosior est et magis Deo displicet. Hab. 3.b. Numquid in fluminibus iratus es, Domine, etc.

^marg.| {e} Neque absorbeat me profundum] avaritie. Eccl. 5.b. Avarus non implebitur pecunia.

^marg.| {f} Neque urgeat super me] etsi aperiat.

^marg.| {g} Puteus] id est luxuria, os suum. Prv. 23.c. Fovea profunda meretrix et puteus angustus aliena. Hec plus ceteris urget, eo quod vicinior est nature. Unde Apostolum coegit clamare. Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius ? Rm. 7.c. In his autem, que deprecor.

Numérotation du verset Ps. 68,17
XX

^marg.| {h} Exaudi me, Domine] Pater. Et allegat primo Dei misericordiam, dicens.

^marg.| {i} Quoniam benigna est misericordia tua] quia ut servum redimeres me, Filium tradidisti. Secundo allegat consuetudinem miserendi, cum subiungit.

^marg.| {k} Secundum multitudinem miserationum tuarum respice in me] pendentem in Cruce. Ps. 83. Protector noster aspice, Deus et respice in faciem Christi tui, in Cruce. Tertio allegat humilitatem suam, cum subdit.

Numérotation du verset Ps. 68,17
moraliter

^marg.| {h} Exaudi me, Domine] non meis meritis, sed.

^marg.| {i} Quoniam benigna est misericordia tua] Dn. 9.e. Non in iustificationibus nostris prosternimus preces nostras ante faciem tuam ; sed in miserationibus tuis multis. Unde etiam sequitur hic.

^marg.| {k} Secundum multitudinem miserationum tuarum respice in me] Sap. 4.c. Gratia Dei et misericordia est in Sanctos eius et respectus in Electos illius.

Numérotation du verset Ps. 68,18
XXI

^marg.| {l} Et ne avertas faciem tuam a puero tuo] id est a me servo tuo : Ecce humilitas, quod Filius Dei vocat se servum. Vel in hoc etiam allegat innocentiam suam. Puer enim dicitur, quasi purus et pueri innocentiam habens. De hoc puero dicit Pater. Is. 42.a. Ecce servus meus, suscipiam eum : Ecce scilicet in Cruce : Sed inde suscepit eum Deus in gloria. Quarto allegat necessitatem suam, dicens.

^marg.| {n} Quoniam tribulor] Ecce necessitas.

^marg.| {o} Velociter exaudi me] Facies Dei Patris, dicitur Filius, quia per ipsum agnoscitur, sicut homo per faciem. Dicit ergo Christus homo : [Ne avertas faciem tuam a puero tuo] id est numquam separetur a me Divinitas Filii, quoniam tribulor, ego caro, non ipse Deus impassibilis. Et in quo exaudiri petit, aperit dicens.

Numérotation du verset Ps. 68,18
moraliter

^marg.| {l} Et ne avertas faciem tuam] id est presentiam, quin adsis ad adiuvandum et consolandum me. E contra dicit de malis : Ier. 18.c. Disperdam eos coram inimico : dorsum et non faciem, ostendam eis.

^marg.| {m} A puero tuo] adhuc tenero et indigente pedagogo : Et in hoc notatur humilitas, quia homo se semper debet reputare incipientem et quasi puerum. Sicut alibi dicit Ps. 76. Et dixi : nunc cepi. Os. 11.a. Puer Israel et dilexi eum, quasi dicat, quia se puerum reputat, ideo dilexi eum.

^marg.| {n} Quoniam tribulor] tentationibus.

^marg.| {p} Exaudi me] Eccl. 35.d. Speciosa misericordia Dei in tempore tribulationis, quasi nubes pluvie in tempore siccitatis.

^marg.| {o} Velociter] Is. 65.d. Antequam clament, ego exaudiam. Et quasi Dominus quereret, quid petis ? Respondet.

Numérotation du verset Ps. 68,19
XXII

^marg.| {q} Intende anime mee] qui corpus videris dereliquisse in manus inimicorum. Hoc est, quod habetur Mt. 27.f. Quod circa horam nonam clamavit Iesus voce magna dicens : Eli, Eli, lammazabathani, hoc est, Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me ? Et iterum. Clamans voce magna emisit spiritum. Et quid clamavit, dicit Lucas, quod exclamans voce magna, ait. In manus tuas commendo spiritum meum. Et hoc est, quod dicit : Intende anime mee, scilicet suscipiens eam.

^marg.| {r} Et libera eam] de inferno cum preda magna, sicut dicitur Za. 9.c Et non solum animam libera, sed et corpus resuscita. Hoc est, quod sequitur.

^marg.| {s} Propter inimicos meos] confundendos et convertendos.

^marg.| {t} Eripe me] de morte et corruptione. Ps. 15. Non derelinques animam meam in inferno, nec dabis Sanctum tuum videre corruptionem. Et ut impetret gloriam Resurrectionis replicat et repetit ignominiam Passionis, per quam meruit gloriam Resurrectionis : et ostendit passionem suam fuisse universalem, quasi per inductionem partium. Et primo ostendit {2.174rb} se fuisse passum in auditu. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 68,19
XXII moraliter

^marg.| {q} Intende, anime mee] quasi dicat, non peto salutem corporis, sed anime. Intende ergo [anime mee] Et quare petis hoc ?

^marg.| {s} Propter inimicos meos] demones, qui me infestant.

^marg.| {t} Eripe me] quasi de medio eorum, quia in circuitu obsederunt me. Iob. 19.b. Obsederunt in gyro tabernaculum meum.

Numérotation du verset Ps. 68,20
XXIII

^marg.| {u} Tu scis] etc. quod mihi dixerunt Iudei. Secundo, quod in facie passus est : Unde addit :

^marg.| {x} Et confusionem meam] Confusa enim est facies eius in sputis et alapis. Postea ostendit quod in toto corpore passus est, quasi dicat et sic de singulis. Unde dicit.

^marg.| {y} Et reverentiam meam] Alia littera habet verecundiam vel ignomiam. Verecundia enim magna et ignominia est homini, quando ut fur fustigatur et flagellatur et tandem suspenditur. {2.174va} Δ De his tribus dicitur Iob. 16.b. Aperuerunt super me ora sua, ecce improperium : et exprobrantes percusserunt maxillam meam, ecce confusio faciei : saturati sunt penis meis, ecce verecundia et ignominia Passionis. Et dico, quod tu scis ista, quia.

Numérotation du verset Ps. 68,20
XXIII moraliter

^marg.| {u} Tu scis improperium meum] quo improperant cordi meo demones, eo quod dimisi peccatum. Eccl. 29.d. Gravia sunt hec homini habenti sensum, correptio domus et improperium feneratoris, id est diaboli.

^marg.| {x} Et confusionem meam] qua confundor in corde pro peccatis, que feci. Eccl. 4.c. Est confusio adducens gratiam et gloriam.

^marg.| {y} Et reverentiam meam] quam exhibeo Confessori meo et Sacramentis Ecclesie. Eccles. 4.a. Presbytero humilia animam tuam. Item [Reverentiam meam] id est timorem, quasi dicat et Deum timeo et homines revereor. Non sicut ille, qui dicebat. Lc. 18.a. Deum non timeo, nec hominem revereor. Eccl. 5.b. De propitiatu peccatorum noli esse sine metu. Dixi, quod tribulor : nec oportet, Domine, quod tibi, qui omnia nosti, antequam fiant, exprimam, a * quibus tribulor : Quia.

Numérotation du verset Ps. 68,21
XXIV

^marg.| {a} In conspectu tuo sunt omnes, qui tribulant me] quia nihil te latet. Ier. 18.d. Tu autem, Domine scis omne consilium eorum adversum me in mortem. Et posset aliquis putare, quod Christus, qui sic loquitur, ista invitus sustinuisset. Unde consequenter ostendit Passionem suam fuisse voluntariam, dicens.

^marg.| {b} Improperium expectavit cor meum et miseriam] id est ex corde et libera voluntate hec expectavi, non fugi. Sunt enim aliqui, quorum licet corpora expectent aliquid pene ; tamen corda eorum fugiunt eam. Sed non sic Christus. Is. 53.c. Oblatus est, quia ipse voluit. Improperium, dicit, quantum ad verba. Miseriam, quantum ad verbera et Passionem. De his duobus. Sap. 2.d. Contumelia et tormento interrogemus eum. Posset etiam facilius tolerare Passionem talem, si socium haberet, vel consolatorem : Unde ad maiorem exaggerationem pene sue, utrumque excludit, dicens.

Numérotation du verset Ps. 68,21
XXIV moraliter

^marg.| {a} In conspectu tuo sunt omnes, qui tribulant me] sive sint homines, sive demones. Vel specialiter de clericis conqueritur hic Christus, vel vir iustus, dicens : In conspectu tuo, etc. quasi dicat non sustineo tribulationem, nisi ab illis, qui excubant in tabernaculo Domini, quia sicut Annas et Caiphas Pontifices tribulaverunt Dominum persequendo eum : ita hodie clerici et prelati tribulant eum, persequendo Iustos et simplices et polluendo Ecclesiam. Ez. 43.b. Fabricati sunt lumen suum iuxta limen meum et postes suos iuxta postes meos : et murus erat inter me et eos : et polluerunt nomen sanctum meum. Ier. 11.c. Quid est, quod dilectus meus in domo mea multa scelera facit ?

^marg.| {b} Improperium expectavit cor meum et miseriam] Vox {2.174vb} est Christi et vix est, qui vere possit hoc dicere : quia corda hominum non expectant, nec appetunt improperium, sed gloriam non miseriam, sed delicias et voluptatem. Sed tandem confundentur ab expectatione sua et poterunt dicere illud. Iob. 30.d. Expectabam bona et venerunt mihi mala. Beata Catharina dixit : Expecto pro te gladium. Nec hoc magnum : quia ipse Christus pro te expectavit Crucem anxia expectatione. Lc. 12.f. Baptismo habeo baptizari : et quomodo coarctor, quousque perficiatur ? Lc. 22.b. Desiderio desideravi hoc Pascha manducare vobiscum.

Numérotation du verset Ps. 68,21
XXV

^marg.| {c} Et sustinui] id est sustinens expectavi.

^marg.| {d} Qui simul contristaretur et non fuit] Unde Is. 63.a. Torcular calcavi solus et de Gentibus non fuit vir mecum. Sed videtur contrarium, quia Apostoli multum fuerunt contristati de morte eius. Unde in hymno dicitur : « Tristes erant Apostoli : De nece sui Domini » etc. Et Io. 16.d. Vos autem contristabimini ; sed tristitia vestra vertetur in gaudium. Solutio : Dicendum est cum Glossa quod contristati sunt Apostoli ; sed tamen ex affectione carnali : et ideo non simul cum illo : quia ipse contristabatur non de sua pena ; sed de damnatione impiorum Iudeorum.

^marg.| {e} Et qui consolaretur] supple, expectavi [et] tamen, non inveni consolatorem. Ps. 141. Considerabam ad dexteram et videbam : et non erat, qui cognosceret me, id est qui se haberet per modum cognoscentis Lam. 1.f. Longe factus est a me consolator. Alii habuerunt consolatores in afflictione sua : Sicut Iacob. Gn. 37.g. Et congregatis cunctis liberis, etc. Et Iob. secundo d. Audientes tres amici Iob omne malum, quod accidisset ei, venerunt singuli de loco suo, condixerant enim sibi, ut pariter venientes eum consolarentur. Et Rachel plorantis filios et nolentis consolari super eis. Ier. 31.c. Postmodum ostendit Passionem suam consummatam esse in gustu et olfactu. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 68,21
XXV moraliter

^marg.| {c} Et sustinui, qui simul contristaretur : et non fuit] Hic arguit Christus, vel vir iustus mundum de immisericordia : quia non est, qui compatiatur Christo crucifixo, vel pauperi tribulato. Am. 6.b. Nihil patiebantur super contritione Ioseph. Iam non est Iob, qui dicat : Flebam quondam super eo, qui afflictus erat et compatiebatur anima mea pauperi. Iob. 30.d. Nec superest Paulus, qui possit dicere : Quis infirmatur et ego non infirmor, etc. 2Cor. 11.g. Non est etiam, qui faciat, quod minus est, videlicet, qui consoletur desolatos. Unde addit :

^marg.| {e} Qui consolaretur et non inveni] Lam. 1.g. Audierunt, quia ingemisco ego : et non est, qui consoletur me. Eccl. 4.a. Vidi calumnias, que sub Sole geruntur et lacrimas innocentium et neminem consolatorem. Et posset aliquis dicere, immo multi sunt, qui compatiuntur pauperibus et pascunt Christum in pauperibus. Verum est, sed cum cordis amaritudine. Unde contra eos, qui aliquando pascunt pauperes, dicit quod sequitur.

Numérotation du verset Ps. 68,22
XXVI

^marg.| {f} Et dederunt in escam meam fel] Ad litteram in cibo non datur fel ; sed hoc ideo dictum esse dicere possumus, quia vinum est cibus et potus. Et dicitur Mt. 15.b. Quod dederunt ei vinum myrratum. Et Mt. 27.d. Dederunt ei vinum bibere cum felle mixtum. Item mystice dat intelligere, quales erant pessimi Iudei, quam acidi, quam acetosi et ideo cum gustasset, noluit bibere : quia eos reprobabat. Et hoc est : Dederunt in escam meam, id est seipsos amaros exhibuerunt, ita ut non posset eos incorporare.

^marg.| {g} Et in siti mea potaverunt me aceto] Ad litteram verum fuit et mystice, quia ipse sitiebat eorum salutem et ipsi non ministraverunt ei, nisi acredinem et corruptionem cordium suorum.

Numérotation du verset Ps. 68,22
XXVI moraliter

^marg.| {f} Et dederunt in escam meam fel] id est cum cordis et vultus amaritudine dederunt illum cibum, quem pauperibus dabant. Sed hilarem datorem diligit Deus. 2Cor. 10.b. Et illud : Super omnia vultus accessere boni. Et bene dicit : In escam meam, quasi non in escam alienam hoc fecerunt : quia illud, quod dant divitibus et histrionibus, cum magna hilaritate. Eccl. 35.b. In omni dato hilarem fac vultum tuum.

^marg.| {g} Et in siti mea potaverunt me aceto] quia da litteram, vinum corruptum, quod iam bibi non potest, dant pauperibus : sed histriones et meretrices bibunt bonum vinum. Non servant illud, quod dicitur Prv. 3.b. Honora Dominum de tua substantia et de primitiis frugum tuarum ad pauperibus.

Numérotation du verset Ps. 68,23
XXVII

^marg.| ⁹ {h} Fiat mensa eorum] Quarta pars, ubi prophetat contra adversarios, quasi dicat, ipsi mihi esurienti et sitienti talem mensam posuerunt, quod [dederunt in escam meam fel] etc. sed hec, mensa eorum fiat coram ipsis in laqueum peccati.

⁹ + allegorice marg. Ed1703

^marg.| {l} Et in retributionem] pene eterne.

^marg.| {m} Et in scandalum] quod ibi erit in pena, quia de bonis aliorum offendentur, quasi dicat propter hoc, quod mihi fecerunt, hoc eis eveniet, quod peccatis illaqueabuntur et tormentis punientur et de bonis offendentur. Vel de pena temporali legatur, ut sit sensus. Propter hoc, quod mihi fecerunt, capientur laqueo Romanorum. Et retribuetur eis pena corporum et scandalum, id est offensio cordium.

^marg.| Vel aliter et petit eos puniri in intelligentia legis, de qua gloriantur.

^marg.| {h} Fiat mensa] Mensa dicitur sacra Scriptura, ubi mentes fidelium reficiuntur. Ps. 22. Parasti in conspectu meo mensam adversus, etc. Hec [mensa] dicitur [eorum] id est Iudeorum, videlicet : quia lex fuit eis. Hec facta est eis.

^marg.| {k} In laqueum] per erroneam intelligentiam.

^marg.| {l} Et in retributionem] illis in multas contrarietates implicando.

^marg.| {m} Et in scandalum] in eis, qui {2.175ra} Δ morum sunt deviando. Quartum ponit Apostolus Rm. 11.b. ubi ponit istos duos versus, dicens : David dicit. Fiat mensa eorum coram ipsis in laqueum et in captionem, etc. In captionem fit eis ; littere nimis adherendo. Ibi, enim capiuntur, quasi in angusto loco, nec ad spatiositatem sensus mystici possunt se vertere. Sic ergo in hoc versu ponit triplicem penam eorum, scilicet laqueum, retributionem, etc. Quarta eorum pena est cecitas mentis, unde subiungit.

Numérotation du verset Ps. 68,23
moraliter

^marg.| {h} * Fiat mensa eorum] Moraliter. Supra secundum sensum moralem arguit divites huius mundi de duritia erga pauperes, quod cum felle amaritudinis dant illud, quod dant et quod acetum et ea, que corrupta sunt, dant Deo, cum tamen de pretiosioribus dandum esset ei, qui omnia dat, ipsi autem cum divitibus aliis et meretricibus et histrionibus omnia devorant. Unde hic ostendit consequenter, quod non sine magno peccato fit hoc, nec sine divina ultione preterietur. Unde dicit.

^marg.| {h} Fiat mensa eorum] id est fercula mense sue et commensales, qui cum eis in mensa comedunt.

^marg.| {i} Coram ipsis in laqueum] peccati, quasi dicat in hoc primo puniuntur, quod conscientia eorum remordet eos de hoc ipso.

^marg.| {k} Vel sic : In laqueum coram ipsis quia scienter peccant male acquirendo divitias, ut laute possint vivere. Unde ab hoc vult eos retrahere Apostolus dicens. 1Tim. 6.b. Habentes alimenta et quibus tegamur, his contenti simus : nam qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem et laqueum diaboli.

^marg.| {l} Secundo puniuntur in hoc, quod si qua bona faciunt, non reservat eis Dominus ad retributionem eternam, sed est retributio eorum hic. Unde addit : Et in retributionem bonorum, scilicet que faciunt, sicut dictum est diviti Epuloni. Lc. 16.f. Recepisti bona in vita tua.

^marg.| {m}Tertio, in hoc, quod committunt crimen in proximos scandalizando eos, qui iuxta eos famelici ieiunant. Unde addit : Et in scandalum scilicet proximi. Rm. 14.d. Bonum est non manducare carnem, neque* bibere vinum, neque in quo frater tuus offenditur, aut scandalizatur. Et in eodem : Noli cibo tuo illum perdere, pro quo mortuus est Christus.

^marg.| Item mercatoribus fit mensa eorum in laqueum, id est in deceptionem aliorum, quia ibi faciunt dolos et ad hoc invitant alios ad comedendum secum, ut super mensam cum fuerint inebriati, circumveniant eos in emptione et venditione. Epicuris fit in retributionem, quia ad hoc invitant alios, ut ab ipsis reinvitentur. Contra quod dicit Dominus. Lc. 14.c. Cum facis prandium, aut cenam, noli vocare amicos tuos, neque fratres tuos, aut cognatos, neque vicinos divites, ne forte et ipsi reinvitent te et fiat tibi retributio, etc. Ebriosis autem fit in scandalum, id est in rixam et contentionem, vel etiam in scandalum, id est in casum, quia stare non possunt, vel ad domum redire pre ebrietate. Prv. 23.d. Cui ve, cuius patri ve, cui rixe, cui fovee, cui sine causa vulnera, cui suffossio oculorum ? Nonne his, qui morantur in vino et student in calicibus epotandis ?

^marg.| Item exponi potest de mensa sacre Scripture. De qua Prv. 9.a. Sapientia proposuit mensam. Ex. 25.c. Facies mensam de lignis Sethim. Ligna Sethim imputribilia, sunt verba Domini, de quibus Mt. 24.c. Celum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt. Hec mensa fit in laqueum illius, qui non faciunt, que dicunt. Prv. 13.b. Qui detrahit alicui rei, ipse se in futurum obligat.

^marg.| Item fit in retributionem eis, qui hoc fine addiscunt, ut sciant, vel sciantur. Eccl. ult. d. Dominus dedit mihi linguam mercedem meam.

^marg.| Item fit in scandalum eis, qui nolunt recipere sanam doctrinam. Io. 6.f. Multi audientes ex {2.175rb} Discipulis dixerunt, durus est hic sermo, quis potest eum audire ? Et dixit ei Iesus. Hoc vos scandalizat. 2Tim. 4.a. Erit tempus, cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad sua desideria coacervabunt sibi magistros prurientes auribus et a veritate quidem auditum avertent, etc.

^marg.| Item exponi potest de mensa altaris, de qua 1Cor. 10.e. Non potestis mense Domini participes esse et mense demoniorum. Que fit multis Sacerdotibus : et aliis indigne sumentibus, in laqueum peccati, 1Cor. 11.g. Qui enim manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit : Et in retributionem pene, secundum quod ibidem dicitur : Ideo inter vos multi infirmi et imbecilles et dormiunt multi : quia multi ad litteram infirmantur et turpiter moriuntur, eo quod presumant indigne accedere ad hanc mensam et in scandalum proximorum, qui scandalizantur de hoc, quod ministri mense Domini immunde vivunt. Unde Is. 52.b. Dominatores populi inique agunt, scilicet Sacerdotes et prelati, dicit Dominus et iugiter tota die nomen meum blasphematur.

^marg.| Item exponitur de mensa nummulariorum et usurariorum. Mt. 21.b. Mensas nummulariorum evertit. Hec fit eis, in laqueum per dolum : Et in retributionem, per usuram : Et in scandalum, per exactionem.

Numérotation du verset Ps. 68,24
XXVIII

^marg.| {a} Obscurentur oculi eorum, ne videant] Hoc est primum et commune in omnibus peccatoribus, quod excecat eos diabolus, ne cognoscant viam veritatis, vel lucem. Quod significatum est in hoc, quod Philistiim excecaverunt Samsonem : Idc. 16.c. Quem cum apprehendissent Philistiim, statim eruerunt oculos eius. Similiter Babylonii Sedechiam. 4Rg. ultim. b.

^marg.| {c} Et dorsum eorum semper incurva] Permissive hoc sequitur, quod cum oculi obscurati sunt, ne videant, dorsum incurvetur ad portandum onus peccatorum. Is. 10.a. Ne incurvemini sub vinculo. Excecatio autem in intellectu fit, incurvatio autem in affectu. Vel per oculos, prelatos : per dorsum subditos intellige. Cum excecantur prelati incurvantur et corruunt subditi. Mt. 15.b. Cecus si ceco ducatum prestet, ambo in foveam cedunt. Dixit de culpa, subiungit de pena, dicens.

Numérotation du verset Ps. 68,24
moraliter

^marg.| {a} Obscurentur oculi eorum] spirituales.

^marg.| {b} Ne videant] veritatem. Rm. 11.c. Cecitas ex parte contigit in Israel. Quinta pena, est incurvatio ad terrena, que sequitur cecitatem, unde subiungit.

^marg.| {c} Et dorsum eorum] id est rationem, vel affectionem, que debet hominem erigere, sicut spina dorsi.

^marg.| {d} Semper incurva] ad terrena. Ps. 37. in persona eorum. Miser factus sum et curvatus sum usque in finem. Vel per oculos, maiores Iudeorum : per dorsum, minores eorum intellige. Sexto, imprecatur eis captivitatem factam a Romanis. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 68,25
XXIX

^marg.| {e} Effunde] Domine, Pater.

^marg.| {f} Super eos] Iudeos.

^marg.| {g} Iram tuam] id est abundanter afflige eos per Romanos.

^marg.| {h} Et furor ire tue comprehendat eos] id est sententia iudicii tui futuri, quod per me facies, qui apparebo malis furiosus. Postea imprecatur eis penam illam, quam ipsi maxime timebant et pro qua vitanda Christum occiderunt, scilicet amissionem loci et Gentis et ruinam et desertionem ipsius templi. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 68,25
moraliter

^marg.| {e} Effunde super eos iram tuam] sicut funditur aqua fervens super porcos ut evellantur pili. Ps. 78. Effunde iram tuam in Gentes, que te non noverunt, Ecce obscuratio oculorum, de qua in precedenti versu habitum est : Et in regna, que nomen tuum non invocaverunt, Ecce incurvatio dorsi. Recti enim invocant nomen Domini, sed curvi invocant terram.

^marg.| {h} Et furor ire tue comprehendat eos] ne effugiant, sicut comprehenditur fur. Modo libere vagantur, sed tunc comprehendentur. Unde Eccl. 32.d. Quasi pullus equinus fugabitur et ubi non speravit, apprehendetur. Sicut enim pullus equinus, dum pullus est, libere vagatur, quocumque vult : sic peccatores dum vivunt : Sed subito morientes, ubi non speraverunt, apprehenduntur, scilicet inter angustias mortis, sicut pullus inter angustias murorum. Lam. 1.a. Omnes persecutores eius apprehenderunt eam, id est animam inter angustias quasi inter duos muros. Sunt autem isti duo muri, murus peccatorum et murus infirmitatis. Murus peccatorum arcet eam ab ingressu celi : murus infirmitatis arcet eam ab hoc mundo, sive a corpore. Et in hac angustia apprehendunt eam demones et ducunt in infernum et quid de his, que possidebant ?

Numérotation du verset Ps. 68,26
XXX

^marg.| {i} Fiat habitatio eorum deserta] id est Hierusalem et terra, quam ipsi inhabitabant.

^marg.| {k} Et in tabernaculis eorum] id est in templo.

^marg.| {l} Non sint, qui inhabitent] In domibus habitatur quasi exteriori, id est corporali habitatione, sed in templo inhabitabitur interiori inhabitatione, scilicet mente et devotione. Et utrumque hic removet. De hoc habetur Is. 1.c. Derelinquetur filia Sion, scilicet Hierusalem, sicut umbraculum in vinea et sicut tugurium in cucumerario et sicut civitas, que vastatur. Ier. 9. Dabo Hierusalem in acervos arene. Et ponit causam istius destructionis, cum subiungit.

Numérotation du verset Ps. 68,26
moraliter

^marg.| Fiat habitatio eorum deserta] Hoc ad litteram sepe videmus accidere, quod in domibus magnis et palatiis usurariorum et raptorum, post mortem eorum nullus habitat. Hoc est, quod sequitur.

^marg.| {k} Et in tabernaculis eorum] id est in illis palatiis, que non fuerunt eis, nisi tabernacula, quia parum ibi morati sunt.

^marg.| {l} Non sit qui inhabitet] Non enim habent heredes, qui valeant domos illas manutenere et habitare. Sap. 4. Adulterine plantationes non dabunt radices altas, nec stabile firmamentum collocabunt. Item dicit : Non sit, etc. quia etsi mali ibi habitent ; non tamen ibi habitat quis : Malus enim non est quis, sed quasi quis. Is. 22.e. Quis hic, aut quasi quis hic, quia excidisti tibi hic sepulchrum, excidisti in excelso memoriale, diligenter, in petra tibi tabernaculum. Et sic sedet sola civitas plena populo : Lam. 1.a. Et hoc est eis.

Numérotation du verset Ps. 68,27
XXXI

^marg.| {m} Quoniam quem tu] Pater, percussisti, persecuti sunt, id est me filium tuum. Deus enim Pater percussit filium pro nobis, cum eum morti exposuit et mori fecit. Is. quinquagesimo tertio c. Propter scelus populi mei percussi eum. Et Za. 3.c. Percute pastorem et dispergentur oves gregis, Deus percussit eum ex bonitate : et misericordia sua, sed ipsi persecuti sunt eum ex invidia et malitia sua.

^marg.| {a} {2.175va} Δ Et super dolorem vulnerum meorum addiderunt] quasi dicat Christus, habebam cor vulneratum et merens pro peccatis Iudeorum et ipsi super hunc dolorem vulnerum cordis apposuerunt vulnera corporis, crucifigentes me, Iob. 16.c. Concidit me vulnere super vulnus, Ier. 8.f. Dolor meus super dolorem et in me cor meum merens et ecce vox clamoris, etc. Vel sic, Super dolorem vulnerum meorum, scilicet manuum et pedum.

^marg.| {b} Addiderunt] vulnus lateris. Unde nec mortuo pepercerunt, sed et custodes sepulchro apposuerunt. Unde Ier. 12.c. ubi habemus. Numquid avis discolor hereditas mea mihi ? Alia littera dicit. Numquid spelunca hyene hereditas mea mihi ? Hyena corpora defunctorum persequitur et effossa devorat. Et propter hoc preter predictam penam captivitatis, tripliciter puniti sunt, qui ex eis non penituerunt. Prima pena, est ruina de peccato in peccatum. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 68,27
moraliter

^marg.| {m} Quoniam quem tu percussisti] scilicet pauperem, quem Dominus percutit virga paupertatis et infirmitatis. Ps. 101. Percussus sum ut fenum, quod separatur a terra. Iob. 5.c. Percutit et manus eius sanabunt.

^marg.| {n} Persecuti sunt] depredando et nudum spoliando : Contra illud Is. 42.a. Calamum quassatum non conteret et linum fumigans non extinguet. Is. 3.c. Quare atteritis populum meum et facies pauperum commolitis ?

^marg.| {a} * Et super dolorem vulnerum meorum] dicit Dominus, que eisdem pauperibus intuleram ad correctionem.

^marg.| {b} Addiderunt] non fomentum olei, vel emplastri ; sed dolorem alterius vulneris. addentes afflictionem afflicto. Et ideo, Domine.

Numérotation du verset Ps. 68,28
XXXII

^marg.| {c} Appone iniquitatem super iniquitatem eorum] id est permitte, ut ruant de iniquitate in iniquitatem. Lam. 1.c. Peccatum peccavit Hierusalem, propterea instabilis facta est. Secunda pena est amissio bonorum spiritualium. Unde addit :

^marg.| {d} Et non intrent in iustitiam tuam] Iustitiam appellat viam veritatis, quam intrat homo per bona spiritualia. De hac iustitia, Mt. 6.d. Primum querite regnum Dei et iustitiam eius. Tertia pena est amissio vite eterne. Unde sequitur :

Numérotation du verset Ps. 68,28
moraliter

^marg.| {c} Appone iniquitatem super iniquitatem eorum] Is. 15.d. Apponam super Dibon additamenta. Dibon, interpretatur sufficiens ad intellectum, vel abundanter intelligens, id est qui posset addiscere, non vult : vel qui habet scientiam et non facit, Lc. 12.f. Servus sciens voluntatem, etc. Eccl. 1.d. Qui apponit scientiam, apponit et dolorem. Vel Appone iniquitatem super iniquitatem, id est redditum, super redditum, prebendam super prebendam : Is. 27.a. In die illa visitabit Dominus in gladio suo duro et furti super Leviathan, quod interpretatur additamentum.

^marg.| {d} Et non intrent in iustitiam tuam] Rm. 10.a. Ignorantes iustitiam Dei et suam statuere volentes, iustitie Dei non sunt subiecti.

Numérotation du verset Ps. 68,29
XXXIII

^marg.| {e} Deleantur de libro viventium] id est appareant deleti. Loquitur illo tropo, quo res dicitur fieri, quando innotescit, quasi dicat appareat, quod non sunt scripti.

^marg.| {f} Et cum Iustis non scribantur] de quibus Lc. 10.c. Gaudete, quia nomina vestra scripta sunt in celis, Ex. 32.g. Aut dimitte eis hanc noxam, aut dele me de libro tuo, quem scripsisti. Hic autem videtur obiiciendum, quia dicitur infra : In libro tuo omnes scribentur. Et dicitur Dn. 12.a. Salvabitur populus tuus omnis, qui inventus fuerit scriptus in libro. Et secundum quod lectum est, non potest dici, quod primo scribantur et postea deleantur. Diximus enim deleantur, id est non scripta appareant, supponentes, quod de libro vite non potest deleri, qui ibi semel scriptus fuerit. Ex hoc ergo sequitur, quod omnes salvabuntur. Solutio : Duplex est liber, scilicet presentis iustitie et predestinationis. De primo multi delentur, de secundo nulli, Ex. 32.g. Qui peccaverit mihi, delebo eum de libro meo.

Numérotation du verset Ps. 68,30
XXXIV

^marg.| {g} Ego sum pauper : Quinta pars, ubi agit Christus de dispensatione et fructu Passionis, ut considerato fructu illius, libentius imitemur eum in Passione. Dicit ergo Christus : ego sum pauper, Mt. 8.c. Filius hominis non habet, ubi caput reclinet.

^marg.| {h} Et dolens] in Cruce. Lam. 1.d. Attendite et videte, si est dolor sicut dolor meus. Et quis fructus sequitur ? Ecce.

^marg.| {i} Salus tua, Deus, suscepit me] id est gloria tua, qua salvas, in qua letantur salvati, me suscepit, resurgentem, {2.175vb} et ascendentem. Ps. 70. De abyssis terre iterum reduxisti me. Et cum gloria suscepisti me. Et in spe huius susceptionis in gloria.

Numérotation du verset Ps. 68,30
moraliter

^marg.| {g} Moraliter Ego sum pauper] quadruplici paupertate, rerum, amicorum, voluntatis, consilii. Et certe iste paupertates divitie sunt, Prv. 13.a. Est quasi pauper, cum in multis divitiis sit, Lc. 6.c. Beati pauperes, quia vestrum est regnum Dei.

^marg.| {h} Et dolens] quadruplici dolore, scilicet pro peccatis propriis, pro peccatis alienis, pro dilatione patrie, pro incolatu miserie. Ps. 119 : « Heu mihi ! quia incolatus meus prolungatus est ». Seneca. Si vis vacare anime, aut pauper sis oportet, aut pauperi similis : Quia ob hoc solum amanda Ecclesie paupertas, quia a quibus ameris, ostendit.

^marg.| {i} Et salus tua, Deus, suscepit me] tales sine dubio salvantur, Prv. 29. d. Superbum sequitur humilitas et humilem spiritu suscipiet gloria. Sed multi a contrario possunt dicere : Ego sum dives et letus et ideo non salus, sed damnatio suscipiet me. Act. 14.d. Per multas enim tribulationes oportet intrare in regnum celorum. Hieronymus : Nimis delicatus est, qui vult gaudere cum mundo et regnare cum Christo. Ideo non salutem, sed ve damnationis promittit eis Dominus. Lc. 6.d. Ve vobis divitibus, qui habetis hic consolationem vestram. Ideo etiam dicitur Lc. 16.e. Homo quidam erat dives et induebatur purpura et bysso et epulabatur quotidie splendide : Ecce quod nec pauper, nec dolens erat et non suscepit eum salus Domini, sed mors inferni. Unde ibi sequitur, Mortuus est dives et sepultus est in inferno. Sunt etiam quidam pauperes et dolentes, quos salus Domini non suscipit, quia non recipiunt cum gratiarum actione paupertatem, sed potius Deum blasphemant et murmurant contra eum. Unde ostendit hic vir salvandus se talem non esse, cum subiungit.

Numérotation du verset Ps. 68,31
XXXV

^marg.| {k} Laudabo] in Cruce.

^marg.| {l} Nomen Dei cum cantico] David, dicens illum Ps. 21. Deus meus, respice in me. Qui intitulatur. Pro assumptione, vel pro susceptione matutina.

^marg.| {m} Et magnificabo eum in laude] per Apostolos, quibus apparebo post Resurrectionem et mittam eos per mundum laudare nomen Dei. Unde in Ps. 21. ille dicit : Narrabo nomen tuum fratribus mei, scilicet Apostolis, in medio Ecclesie laudabo te, per eos.

Numérotation du verset Ps. 68,31
moraliter

^marg.| {k} Laudabo nomen Dei] in paupertate et dolore, immo de paupertate et dolore, Iob. trigesimo quinto c. Qui dedit carmina in nocte, id est laudem in tribulatione. Sed quidam aliquando laudant Deum in tristitia ut multi Monachi. Vel ut temporale beneficium ab eo recipiant, ut multi clerici : De quibus Lc. 15.d. Quanti mercenarii in domo patris mei, etc. Unde utrumque horum excludit, cum addit.

^marg.| {l} Cum cantico] Canticum enim est exultatio mentis habita de eternis. Sunt etiam quidam, qui eum laudant ore, sed non opere : Unde subiungit, quod non ita faciet.

^marg.| {m} Et magnificabo eum in laude] Ps. 33. Magnificate Dominum mecum, Lc. 1.e. Magnificat anima mea Dominum.

Numérotation du verset Ps. 68,32
XXXVI

^marg.| {n} Et placebit Deo] ista laus.

^marg.| {o} Super vitulum novellum] id est plus quam sacrificia legis, in qua offerebatur vitulus unius anni. Unde ad hoc exprimendum addit : Cornua producentem et ungulas. Et hoc :

Numérotation du verset Ps. 68,32
moraliter

^marg.| {n} Et ista laus placebit Deo super vitulum novellum. Vituli novelli, sunt iuvenes etate et novitii, sive novelli in Religione, quasi in templo mactandi pro peccatis aliorum hominum, cum ipsi sint innocentes. Super tales imposita laus placet Deo, cum psallunt et cantant.

^marg.| {p} Cornua producentem et ungulas] Quidam producunt parva cornua, scilicet superbie et controversie. Ex. 21.c. Si bos cornupeta fuerit ab heri et nudiustertius et contestati sunt Dominum eius, nec recluserit eum, occideritque virum, aut mulierem et bos lapidibus obruetur et dominum eius occident, id est prelatum, vel Magistrum novitiorum. Sed bona sunt cornua miserationis. Is. 5.a. Vinea facta est dilecto meo, in cornu filio olei. Iob. 42.d. Nomen tertie cornustibii, Lam. secundo a. Confregit in ira furoris sui omne cornu Israel, id est vasa olei sancti. Item, ungulam oportet habere, id est virum fortem. Gn. 49.c. Mordens ungulas, Ex. 10.g. Non remanebit ex eis ungula, id est in potestate diaboli, vel Pharaonis, Iud. 5.c. Ungule equorum ceciderunt euntibus in preceps, etc. Hoc est contra temerarios. Notandum etiam, quod naturaliter prius ungule et postea cornua producuntur : quia prius oportet habere discretionem, quam potestatem.

Numérotation du verset Ps. 68,33
XXXVII

^marg.| {a} {2.176ra} Δ Videant pauperes] qui non possunt vitulos emere.

^marg.| {b} Et letentur] quia sacrificio laudis possunt Deum placare, si ex puro corde procedat. Unde addit :

^marg.| {c} Querite Deum] toto corde. Ps. 118. In toto corde meo exquisivi te. Et non dicit, emite, sed tantum [querite]

^marg.| {d} Et vivet anima vestra] id est non morietur per peccatum, vel si mortua fuerit, resurget. Et secure querite, invenietis enim.

Numérotation du verset Ps. 68,33
allegorice

^marg.| {a} Videant pauperes] orat Christus, ut Abraham et alii, qui in Limbo sunt satis pauperes, videant lumen Christum.

^marg.| {b} Et letentur] ex eo quod Io. 8.g. Abraham vidit et gavisus est. Et vos crucifixores Iudei.

^marg.| {c} Querite Deum] Christum per fidem.

^marg.| {d} Et vivet anima vestra] in fide, vel ex fide. Hab. 2.a. Qui incredulus est, non erit anima eius recta in semetipso ; Iustus autem in fide sua vivet. Si quesierunt et vixerunt anime eorum, qui dixerunt Act. 2.f. Quid faciemus, viri fratres, etc. dico, quod [videant pauperes] qui sunt in Limbo [et letentur] Quare ?

Numérotation du verset Ps. 68,33
moraliter

^marg.| {a} * Videant pauperes] quia divites ceci sunt, habent enim terram in oculis, 2Cor. 4.a. Deus huius seculi excecavit mentes infidelium, id est divitum. Unde Hieronymus. Ille veram fidem de Deo non habet, qui cupit in his miseriis fieri dives.

^marg.| {b} Et letentur] quoniam ipsorum est regnum celorum. Divites autem plorent et lamententur. Iac. 5.a. Agite nunc, divites, plorate ; et ululate in miseriis vestris, que advenient vobis. Tamen omnibus tam pauperibus, quam divitibus adhuc datur tempus penitentie. Unde omnibus dicitur, quod sequitur.

^marg.| {c} Querite Deum] corde, ore, opere. Vel fide, spe et caritate. Item diligenter, sapienter, perseveranter. Nam qui {2.176rb} sic querit, invenit. Unde Mt. 7.a. Omnis, qui querit, invenit : Is. 55.b. Querite Dominum, dum inveniri potest. So. 2.a. Querite Dominum omnes mansueti terre, quia iudicium eius estis operati [querite] dicit in presenti, quia postea non invenietur. Io. 7.e. Queretis me et non invenietis. Os. 5.b. In gregibus suis et in armentis suis vadent ad querendam me et non invenient. Iob. 28.b. Non invenitur in terra suaviter viventium, id est in luxuriosis. Abyssus, id est avarus dicit, non est in me et mare loquitur, non est mecum, id est superbus, Ct. 3.a. In lectulo meo per noctes quesivi, quem diligit anima mea : quesivi illum et non inveni. Quare querendus est Deus ? Quia ipse est via, per quam solam eundum est et in qua non potest errari. Item quia ipse est veritas, que ducit et conducit in via. Item quia ipse est vita, in qua sola vivitur. Io. 14.a. Ego sum via, veritas et vita ; Act. 17.f. In ipso vivimus, movemur et sumus. In ipso vita, vivimus : In ipso via, movemur : In ipso veritate, sumus. Ideo sequitur.

^marg.| {d} Et vivet anima vestra] hic vita gratie et in futuro vita glorie, Am. 5.d. Querite bonum et non malum, ut vivatis. Et quasi quereret aliquis : Quomodo queram illum ? Ubi, vel per quid invenitur ? Respondet, quod per paupertatem invenitur : Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 68,34
XXXVIII

^marg.| {e} Quoniam exaudivit] semper.

^marg.| {f} Pauperes Dominus] licet sit Dives et magnus. Ps. 21. Et non despexit deprecationem pauperis. Nec desperetis propterea, si in peccatis estis. Quoniam.

^marg.| {g} Et vinctos] peccatorum vinculis.

^marg.| {h} Suos] id est a se solvendos, sicut dicit Ps. 50. Tibi soli peccavi. Sicut medicus vocat egros suos, quos a se curandos novit.

^marg.| {i} Non despexit] eos quin eos salvat, si ad eum clamaverint et propter hoc misit me, ut eos solverem. Is. 42.b. Dedi te in fedus populi, in lucem Gentium, ut aperires oculos cecorum ; et educeres vinctum de domo carceris, sedentes in tenebris. Vel aliter ab illo loco.

^marg.| {e} Quoniam exaudivit Dominus] id est respiciet eos per me, ac si clamorem eorum exaudisset, quia descendam ad eos.

^marg.| {g} Et vinctos suos] qui ibi tenebantur in inferno.

^marg.| {i} Non despexit] quia misit me, ut solvam eos. Hoc est, quod Christo dicit Zacharie 9.cⁱ Tu quoque in sanguine Testamenti eduxisti vinctos de lacu. Et propter tanta beneficia laudandus est Deus. Unde sequitur :

ⁱ Cf. Za. 9, 11.

Numérotation du verset Ps. 68,34
moraliter

^marg.| {e} Quoniam exaudivit pauperes Dominus] quasi dicat, si queritis Deum, sitis pauperes : quia pauper fuit et tales libenter exaudit. Unde Ps. 9. Desiderium pauperum exaudivit Dominus : preparationem cordis eorum audivit auris tua. Eccl. 35.c. Non accipiet Dominus personam in pauperem et deprecationem lesi exaudiet. Et hoc.

^marg.| {g} Et vinctos suos] id est sibi per votum paupertatis et continentie et obedientie astrictos [non despexit] Vel etiam [vinctos suos] id est illos, quos ipsemet ligat infirmitatibus, vel tribulationibus, ut ab eo non elongetur. Sed primi, qui seipsos voluntarie ligant, cariores sunt ei : Utrique tamen ad eum trahuntur. Unde Os. 11.b. In funiculis Adam traham eos, in vinculis caritatis. Funiculi Adam, sunt infirmitas, tribulatio, fames, sitis et huiusmodi.

^marg.| Vincula caritatis sunt vota religionis quibus se ligat homo pro amore Dei. Non autem tantum in statu religionis potest inveniri Deus¹⁰ sed et in quolibet statu extra peccatum. ^D

^D ¶Codd. : Bg44 (174va) Ed1703

¹⁰ inveniri Deus] inv. Bg44

Numérotation du verset Ps. 68,35
XXXIX

^marg.| {k} Laudent illum celi et terra : et mare et omnia reptilia in eis] ad litteram, id est propter ista, que creavit, laudetur Creator in eis :
- In celo reptat vespertilio.
- In terra serpens.
- In mari cygnus.

^marg.| Hec ipsa etiam laudaverunt illum in Passione. Celi enim sua lumina extinxerunt. Terra tremuit. Mare non legitur commotum ; sed necesse fuit, ut mota terra moveretur et mare : et etiam propter Lunam, cuius motum sequitur mare.

Numérotation du verset Ps. 68,35
mystice

^marg.| {l} Vel mystice : Celi] id est Apostoli.

^marg.| {m} Terra] Ecclesia de Iudeis.

^marg.| {n} Mare] Gentiles.

^marg.| {o} Reptilia] cetera genera hominum, vel omnes peccatores terrenis adherentes. Et merito laudandus est.

Numérotation du verset Ps. 68,35
moraliter

^marg.| {k} Unde addit Laudent illum celi] id est clerici ^E

^E ¶Codd. : Bg44 (174va) Ed1703

^marg.| {m} Et terra] id est agricole.

^marg.| {n} Mare] id est mercatores.

^marg.| {o} Et omnia reptilia in eis] scilicet milites qui homines ledunt. Et dicit : [in eis] quia cum clericis et agricolis et mercatoribus portionem accipiunt et utrisque auferunt. Non tamen dico, quod sic faciendo possint invenire Deum ; sed sicut dicit Ioannes Baptista. Lc. 3.c. Neminem concutiatis, etc. Et deberent reptare super terram, non ad depredandum, sed ad defendendum eam : Unde dicuntur esse brachia corporis Ecclesie sicut clerici dicuntur oculi, quia eam debent illuminare.

^marg.| {k} Vel sic : Laudent illum celi] id est contemplativi.

^marg.| {m} Et terra] id est activi.

^marg.| {n} Mare] id est penitentes.

^marg.| {o} Et omnia reptilia in eis] id est omnes debiles et infirmi tam inter contemplativos quam inter activos et penitentes et ideo debetis laudare Deum.

Numérotation du verset Ps. 68,36
XLmystice

^marg.| {p} Quoniam Deus salvam faciet Sion] id est Ecclesiam. Extra Sion non est locus salvationis. Quod significatum fuit in diluvio, ubi tantum salvati sunt, qui fuerunt in arca, Gn. 7.d. 1Pt. 3.d. In diebus Noe cum fabricaretur arca, in qua pauci, id est octo anime salve facte sunt per aquam, quod nunc similis forme salvos facit Baptisma.

^marg.| {q} Et edificabuntur] etc. id est per orbem particulares Ecclesie confitentium Christum, qui de Iuda est. Is. 40.c. Dic civitatibus Iude, ecce Deus vester, ecce Dominus in fortitudine veniet et brachium eius dominabitur, quasi dicat bene poterit edificare.

Numérotation du verset Ps. 68,36
XL aliter

^marg.| {2.176rb} {p} Quoniam Deus] etc.¹¹ * Item de religione possunt legi isti tres versus sic¹². [Quoniam Deus salvam faciet Sion] id est regionem¹³ quam Dominus specialiter salvat quia ibi est securior et facilior et compendiosior via salutis. Unde Gn. 19.d. « Ne stes in omni loco circa regionem¹⁴ sed in monte salvum te fac ». Abdias 1.g.¹⁵ ^j « Ascendent salvatores in montem Sion iudicare montem Esau et erit Domino regnum¹⁶ ». Hoc est quod sequitur. ^F

^j Abd. 1, 21.

^F ¶Codd. : Bg44 (175ra) Ed1703

¹¹ Quoniam Deus etc. Ed1703 ] Θ [mystice] praem. Ed1703

¹² sic] om. BG44

¹³ regionem] religionem Bg44

¹⁴ regionem] religionem Bg44 *

¹⁵ Abd. 1.g. d1703 Abdias in fine Bg44

¹⁶ regnum] regum Bg44

^marg.| {q} Et edificabuntur civitates Iude] id est domus religiose, ubi est civium unitas, ubi confitentur Domino et confessione laudis et confessione peccatorum. Amos in fine¹⁷ ^k : « Convertam captivitatem populi mei et edificabunt civitates desertas et inhabitabunt ». <Civitates¹⁸> deserte sunt religiones que¹⁹ nec redditus nec possessiones habent non quia deserantur a suis edificatoribus ; immo dicit Abdias quod edificatas inhabitabunt. ^G

^k Am. 9, 14.

^G ¶Codd. : Bg44 (175ra) Ed1703

¹⁷ in fine Bg44 ] 9.d. Ed1703

¹⁸ Civitates] om. Bg44

¹⁹ que] qui Bg44

Numérotation du verset Ps. 68,36
XLmoraliter

^marg.| {p} Quoniam Deus salvam faciet Sion] id est contemplativos. ^H

^H ¶Codd. : Bg44 (175ra) Ed1703

^marg.| {q} Et edificabuntur civitas Iude] id est civitas activorum et civitas penitentium quorum utrique sunt confitentes peccata. ^I

^I ¶Codd. : Bg44 (175ra) Ed1703

^marg.| Vel per Sion Ecclesiam specule Romane intelligere possumus que, si salvata esset, tunc edificarentur²⁰ civitates Iude, id est alie Ecclesie que imitative fidei Romane confitentur, sed nunc, quia caput infirmum est, cetera membra dolent. ^J

^J ¶Codd. : Bg44 (175ra) Ed1703

²⁰ edificarentur] edificabuntur Bg44

Numérotation du verset Ps. 68,36
XLI

^marg.| {r} Et inhabitabunt ibi] fideles, scilicet pauperes spiritu, de quibus predixerat. {2.176va} Δ Et non dicit tantum habitabunt sed [inhabitabunt] quidam enim ibi habitant numero, sed non inhabitant merito.

^marg.| {a} Dicit ergo Inhabitabunt ibi] id est in Ecclesia, quasi dicat non erit deserta. So. 3.c. Derelinquam in medio tui populum pauperem et egenum : et sperabunt in nomine Domini reliquie Israel, id est Apostoli, Rm. 9.f. Reliquie Israel salve fient.

^marg.| {c} Et] ipsi Apostoli [hereditate] id est perpetua possessione.

^marg.| {d} Acquirent eam] Ecclesiam, predicatione et martyrio, sicut Christus. De quo dicit Apostolus, Act. 20.f. Posuit vos Episcopos regere Ecclesiam, quam acquisivit sanguine suo.

Numérotation du verset Ps. 68,36
XLI mystice

^marg.| Unde et hic²¹ subiungit : {r} Et inhabitabunt ibi] non tantum per annum vel dimidium^K sed Θ {c} Et hereditate acquirent eam] Et bene dicit [acquirent] quia magnum prelium est quandoque in corde hominis inter rationem et sensualitatem, antequam homo ingrediatur Religionem. ^L

^K ¶Codd. : Bg44 (175ra) Ed1703

^L ¶Codd. : Bg44 (175ra) Ed1703

²¹ Unde et hic] Hic unde subiungit Bg44

^marg.| Item cum intraverit, multum oportet eum laborare et negotiari, antequam ad summum Religionis attingat ; et antequam apicem, vel arcem contemplationis ascendat, 1Mcc. 13.g. dicitur quod Simon acquisivit arcem Sion, quod Iudas non potuit facere, nec Ionathas, id²² est obedientia, contemplationem²³ capit, non confessores vel datores sacramentalium²⁴, id est activi. Non omnibus autem datur ut, istam arcem Sion id est religionem, intrent vel habitent²⁵ unde determinat quibus datur.^M

^M ¶Codd. : Bg44 (175ra) Ed1703

²² id] om. Bg44

²³ contemplationem] contemplatio<n>e Bg44 * , in praem. Bg44²

²⁴ sacramentalium] sacramentarium cacogr. Bg44

²⁵ intrent vel habitent] intrant vel habitant Bg44

Numérotation du verset Ps. 68,36
XLI moraliter

^marg.| {r}* Et inhabitabunt] iste civitates ^N

^N ¶Codd. : Bg44 (175ra) Ed1703

^marg.| {b} Ibi] id est in obedientia Ecclesie Romane. Sed quamdiu ? Dum ipsa manet in Christo. Io. 15.a. Si manseritis in me et verba mea in vobis manserint, quodcumque volueritis, petetis et fiet vobis.^O

^O ¶Codd. : Bg44 (175ra) Ed1703

^marg.| {c} Et hereditate] id est perpetua possessione.^P

^P ¶Codd. : Bg44 (175ra) Ed1703

^marg.| {d} Acquirent eam] id est acquisitive tenebunt ad Dei lucra, non terrena.^Q

^Q ¶Codd. : Bg44 (175ra) Ed1703

Numérotation du verset Ps. 68,37
XLII

^marg.| {e} Et semen] etc. id est prelati, successores Apostolorum.

^marg.| {f} Possidebunt eam] non semen hereticorum.

^marg.| {g} Et qui diligunt] etc. id est habentes fidem operantem per dilectionem.

^marg.| {h} Habitabunt in ea] non exibunt per hereses, nec discedent sequentes Antichristum, sicut multi, de quibus 1Tim. 4.a. In novissimis temporibus discedent quidam a fide, attendentes spiritibus erroris et doctrinis demoniorum, etc.

^prol.| 37$mystice

^marg.| {e} Et semen servorum eius] id est²⁶ qui paupertatem apostolorum volunt imitari.²⁷

²⁶ est] + illi Bg44

²⁷ eius] + Solutio et 2 lin. vac. vel lac. Bg44

^marg.| {f} Possidebit eam] non progenies viperarum, Mt. 3.b.²⁸ ^l Dn. 13.f. Semen Chanaan et non Iuda, species decepit {2.176vb} te, scilicet species mundi, que multos decipit et allicit, unde nolunt Religionem intrare. ²⁹

^l Mt. 3, 7 ; Mt. 12, 34.

²⁸ Mt. 3.] Mt. 13 Bg44

²⁹ eius] + Solutio et 2 lin. vac. vel lac. Bg44

^marg.| Item : [Semen servorum eius] sanctorum confessorum qui religiones instituerunt. Semen sancti Benedicti sunt monachi, semen sancti Augustini canonici, semen sancti Francisci fratres minores, semen sancti Dominici ordo Predicatorum. Hi ergo possidebunt eam. Et per quid ? Per amorem. ³⁰

³⁰ eius] + Solutio et 2 lin. vac. vel lac. Bg44

^marg.| {g} Unde sequitur : Et qui diligunt nomen ³¹ * eius habitabunt in ea] Amanti enim nihil est difficile. Et si tenet argumentum a destructione consequentis ex premissa, sequitur : [Qui diligunt nomen eius habitabunt in ea] ergo qui non habitant in ea, non diligunt nomen eius³².

³¹ nomen] corr., nemen cacogr. Ed1703

³² eius] + Solutio et 2 lin. vac. vel lac. Bg44

Numérotation du verset Ps. 68,37
moraliter

^marg.| {e} Et semen servorum eius possidebunt eam ³³ ] id est imitatores apostolorum ut non tantum de nobilibus nec tantum de Romanis fiant cardinales aut Papa sed tantum de bonis cuiuscumque generis vel nationis.^R

^R ¶Codd. : Bg44 (175ra) Ed1703

³³ servorum... eam] etc. Ed1703

^marg.| {g} Unde sequitur : et qui diligunt nomen eius habitabunt in ea] Ipsi enim debent esse amici Sponsi et ipsi tenent locum Petri, a quo Dominus requirit dilectionem. Io. ult. d. Simon Ioannis diligis me plus his ? Et si ipsi respondeant cum Petro. Etiam, Domine, tu scis, quia amo te. Faciant, quod sequitur. Pasce agnos meos. Et post. Pasce oves meas. Non tonde, sed pasce. Multi sunt hodie in Ecclesia tonsores ovium³⁴ et pauci pastores. Sed in tonsione ovium fugit Iacob a Laban (Gn. 31.c) et Iudas incestum commisit (Gn. 38.c). Et Nabal³⁵ offensam³⁶ David et deinde mortem incurrit (Primo Regum 25.g^m) et Amnon³⁷ interfectus est (Secundo Regum 13.e³⁸ ⁿ). Nunc potest dici quod dicitur Primo Machabeorum 1.d.^o ubi³⁹ loquitur de Sion ad litteram « Edificaverunt civitatem David⁴⁰», id est Romam, muro magno et firmo et turribus firmis : et facta est illis in arcem. Ad litteram enim magnas turres faciunt de velleribus ovium quas tondent⁴¹, id est⁴² de spoliis subditorum, quod utique non faciunt [qui diligunt nomen eius et qui , inquit, diligunt nomen eius habitabunt in ea. Si enim alii ibi habitant, inde sequitur ruina Ecclesie. Unde 1Mcc. 1.d. postea verba, que diximus, sequitur. Et posuerunt illic, id est in Sion Gentem peccatorum viros iniquos et convaluerunt in ea et congregaverunt spolia Hierusalem et reposuerunt illic et facti sunt in laqueum magnum et factum est hoc⁴³ ad insidias sanctificationi et in dolum⁴⁴ magnum in Israel et effuderunt sanguinem innocentem per circuitum sanctificationis et contaminaverunt sanctificationem.^S

^m Cf. 1Rg. 25, 9.

ⁿ Cf. 2Rg. 13, 30¶39.

^o 1Mcc. 1, 35.

^S ¶Codd. : Bg44 (175ra) Ed1703

³⁴ in Ecclesia... ovium] runsores ( sic pro tunsores vel tonsores) Bg44

³⁵ Nabal] Naab Bg44 *, Ioab Bg44 ² (corr.)

³⁶ offensam] sic Bg44 Ed1703

³⁷ Amnon] scrips., Amon Bg44 Ed1703

³⁸ 2Rg. Bg44 ] 1Rg. Ed1703

³⁹ 1Mcc. 1.d. ubi] ibi id est Bg44

⁴⁰ David] om. Bg44

⁴¹ tondent Ed1703 ] tundant Bg44 * , tundunt Bg44²

⁴² id est] om. Bg44

⁴³ hoc] hic Bg44

⁴⁴ dolum] dyabolum Bg44

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 68), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 29/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_68)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 68

<26. Psalterium>

Psalmus 68