Psalmus 37

Numérotation du verset Ps. 37,1 

¶ Psalmus1 David
¶Codd. : (Ps. 37) D30 Glossa magna (Cbg150) ΩΒ ΩD (mf. valde obscurus) ΩM ΩG ΩP ΩS ΩX Bari1 Bari3 Rusch Ps-G, def. ΩC ΩF
1 Psalmus] om. Q
in rememoratione2 sabbati3*.
2 in rememoratione M W ΦRGP U G K D ΩB ΩS ΩV ΩX T5 Ed1530 ] in rememorationem Ps-G (C R ΦV) Clementina, de remoratione V, in commemorationem F I ; cf. Hier. ep . 121, 8, 24 ; om. ΩG ΩP |
3 sabbati Q W Ω X Ω S T5 Ed1530 cum Ps-α Ps-γ Ps-Moz ] om. Glossa magna (Cbg150) U V ΩG ΩP cum hebr. et Ps-H, die sabbati ΦGPR F K D30, diei sabbati C Amiatinus Sedulius L D Rusch , de sabbato Ps-R Ps-G , + hic confessio patientie et virtus ad salutem D30 | Psalmus… sabbati] om. P106 (50r) Bari1 Bari 3 Δ |
Numérotation du verset Ps. 37,2 I

Domine
ne in furore tuo
arguas me ¦ neque
in ira tua corripias me.
Numérotation du verset Ps. 37,3 II

Quoniam sagitte tue
infixe sunt mihi ¦ et confirmasti
super me manum tuam.
Numérotation du verset Ps. 37,4 III

Non est sanitas in carne mea4 a facie ire tue ¦
4 in carne mea plerique codd. et edd. cum hebr. LXX Ps-R Ps-H, cf. Ps. 37:8 ] carni mee Ps-G (R* F* I)
non est pax
ossibus meis a facie peccatorum meorum.5
5 <divisio.> carne mea ¦ ire tue non ... ossibus meis ¦ ΩP
Numérotation du verset Ps. 37,5 IV

Quoniam
iniquitates mee supergresse sunt caput6 meum ¦
6 supergresse sunt] sustulerunt Cbg150 (Augustinus) Ps-α Ps-β
et7 sicut onus
7 et D30² ΩB ΩP ΩX ( expunct.? ) Rusch cum Ps-Med ] om. Cbg150 D30* ΩG Ps-G
grave8 gravate sunt super me.
8 onus grave] fascis gravis Cbg150 Ps-α
Numérotation du verset Ps. 37,6 V

Putruerunt9
9 Putruerunt] Putrierunt R I, Computruerunt Cbg150 Ps-R Ps-α Ps-γ
et corrupte sunt cicatrices mee10 ¦
10 corrupte... mee] putrierunt livores mei Cbg150 (putruerunt pr. m., al. corr. putriuerunt?) Ps-α Ps-Med
a facie insipientie mee.
Numérotation du verset Ps. 37,7 VI

Miser factus sum
et curvatus11 sum
11 curvatus plerique codd. et edd. Cbg150 (vel) ΩX Ps-α Ps-Moz c Ps-Med Ps-G ] incurvatus Cbg150 cum Ps-H (Cbg150)
usque in12 finem ¦
12 in F² plerique codd. et edd. ΩX Rusch Ps-R ] ad Ps-G (R F*) cum Ps-γ Ps-δ
tota die
contristatus13
13 contristatus] + sum D
ingrediebar.
Numérotation du verset Ps. 37,8 VII

Quoniam lumbi mei
impleti sunt14 illusionibus ¦
14 lumbi... sunt] anima mea impleta est Cbg150 (vel), anima mea completa est Ps-R
et
non est sanitas in carne mea.
Numérotation du verset Ps. 37,9 VIII

Afflictus sum
et humiliatus sum15
15 sum ΩD ΩX] om. R²
nimis ¦
rugiebam
a gemitu cordis mei.
Numérotation du verset Ps. 37,10 IX

Domine
ante te16 omne desiderium meum ¦ et gemitus17 meus
16 te] + est F ΨB² Ps-R |
17 gemitus] + cordis ΩX* (expunct.) |
a18 te
18 a te Bari1 Bari3 ΩB etc. ] ad te ΩV
non est absconditus.
Numérotation du verset Ps. 37,11 X

Cor meum
conturbatum est in me 19*,
19in me Cbg150 ω 1 T5 ΩB ΩD ΩV ΩX P15205 Ed1540 (Parisiis Roberti Stephani quarta) cum Ps-R ] om. Corsiniana40E15 P1076 P10489 Bari1 Bari3 ΩM ΩG ΩP ΩS ΩT Ed1455 Rusch Ps-G
dereliquit
me virtus mea ¦ et20 lumen oculorum meorum
20 et ΩX etc. ] om. Cbg150, illegib. ΩD
et21 ipsum non est mecum.
21 et ΩD ΩG ΩP ΩX] id ΩS
Numérotation du verset Ps. 37,12 XI

Amici mei
et proximi mei ¦
adversum22 me
22 adversum] adversus Ps-G
appropinquaverunt
et steterunt.
Numérotation du verset Ps. 37,XII 

Et qui
iuxta me erant de longe steterunt ¦
et vim faciebant
qui querebant
animam meam.
Numérotation du verset Ps. 37,XIII 

Et qui inquirebant mala mihi23 locuti sunt
23 mala mihi] inv. T5
vanitates ¦ et dolos
tota die meditabantur.
Numérotation du verset Ps. 37,14 XIV

Ego autem
tamquam surdus non audiebam ¦
et sicut mutus non aperiens os suum.
Numérotation du verset Ps. 37,15 XV

Et
factus sum24 sicut25 homo non audiens ¦ et non habens
24 sum] om. ΩV |
25 sicut] ut L² Ps-R |
in ore suo redargutiones26.
26 redargutiones] ingripationes L² , increpationes Ps-R
Numérotation du verset Ps. 37,16 XVI

Quoniam in te Domine27
27 Domine P106 Ω ΩD ΩX Ed1455 Ps-G ] om. Rusch
speravi ¦
tu exaudies me 28 Domine Deus meus.
28 me R L² ΨB Bari3 T5 ΩD ΩP ΩS ΩX Rusch Ed1530 Clementina Ps-γ ] om. Cor2 (hebr. et anti. non interponunt ME ) D30 Cbg150 Bari1 ΩB ΩG ΩT ΩV P106 Ed1455 Ps-G
Numérotation du verset Ps. 37,17 XVII

Quia dixi
nequando supergaudeant
mihi inimici mei ¦ et dum commoventur
pedes mei
super me magna locuti sunt.
Numérotation du verset Ps. 37,18 XVIII

Quoniam
ego in flagella paratus sum29* ¦ et dolor meus in conspectu meo30 semper.
29 sum R F² C I (sub ÷) L² (ut vid.) V D ΩB ΩD ΩS ΩX Ps-R Clementina ] om. Cor2 (anti. non addunt SUM neque grecus) Ed1455 Rusch Ps-G |
30 in conspectu meo] ante me est L² cum Ps-R |
Numérotation du verset Ps. 37,19 XIX

Quoniam
iniquitatem meam annuntiabo ¦
et cogitabo
pro peccato meo.
Numérotation du verset Ps. 37,20 XX

Inimici autem mei31
31 autem - mei] inv. ΩB* ( corr.?)
vivunt32
32 vivunt ΩX] vivent Ps-G
et confirmati33
33 confirmat ΩD ΩX] firmati Ps-G
sunt
super me ¦
et multiplicati sunt
qui oderunt me inique. 34
34 <divisio.> vivunt ¦ ... super me ...ΩP
Numérotation du verset Ps. 37,21 XXI

Qui
retribuunt mala pro bonis detrahebant mihi ¦
quoniam sequebar bonitatem.
Numérotation du verset Ps. 37,22 XXII

Ne35*
35 Ne Ps-G (F L² W ΨB² V)D30 Ω ΩD ΩX T5² ] Non Ps-G Rusch , om. T5*
derelinquas me Domine Deus meus ¦ ne36 discesseris a me.
36 ne] om. T5
Numérotation du verset Ps. 37,23 XXIII

Intende
in adiutorium meum ¦ Domine Deus37
37 Deus ΩD ΩX Rusch cum Ps-L Ps-R ] om. Ps-G
salutis mee.

Psalmus 37

Numérotation du verset Ps. 37,1 
marg.| Domine, ne in furore] etc. Titulus.   [Ps. David in rememoratione] Superius commendavit Propheta multipliciter statum bonorum et reprobavit statum malorum. Hic autem agit de penitentia, per quam acquiritur status bonorum et status malorum vitatur. Ibi cavere docuit, ne peccemus, cum dixit : Noli emulari, etc. Hic docet nos penitere, si peccaverimus. Eccles. 21.a. Fili, peccasti ? non adiicias iterum : Ecce primum. Sed de pristinis deprecare Deum : Ecce secundum. Et est iste psalmus tertius eorum, qui penitentiales dicuntur. Sed quia penitentia debet fieri in dolore, in timore, in amore : Ideo bene intitulatur psalmus iste de rememoratione. Unde is est sensus : Psalmus iste attribuitur David ; id est penitenti, qui psalmus habitus est in rememoratione, quia penitentia, de qua hic agitur, fit in rememoratione peccatorum, que generat in corde dolorem. Item in rememoratione suppliciorum, que generat timorem. Item in rememoratione premiorum, que accendit amorem. Intentio est monere ad penitentiam.
marg.| Modus. Quatuor sunt partes. Primo captat misericordiam, penas, quas patitur, summatim perstringens. Secundo ponit narrationem, in qua enumerat miserias, ibi, Putruerunt. Tertio, quia inter tot mala speravit in Domino, affirmat se audiendum a Domino cum commemoratione emendationis, ibi : Quoniam in te, Domine, speravi. Quarto ponit letam conclusionem de salute, ut certa sit spes imitantibus, sicut est in omnibus psalmis penitentibus, ibi : Ne derelinquas me. Penitens ergo primo petit a se removeri, quod maxime timet, scilicet damnationem eternam, dicens.
marg.| {f} Domine] Deus, cui servire volo.
marg.| {g} Ne in furore tuo arguas me] id est in eterna damnatione, qua condemnans impios furiosus apparebis. Is. 30.f. Ecce nomen Domini venit de longinquo, ardens furor eius. Secundo petit a se removeri penam purgatorii, dicens :
marg.| {h} Neque in ira tua corripias me] Sicut enim licet argui in furore et corripi in ira, gravia sint ; tamen primum gravius est, quam secundum : Sic licet eterna damnatio et purgatorii purgatio utrumque grave sit ; tamen damnatio eterna in infinitum gravior est. Unde dicit beatus Augustinus Ille ignis sic se habet ad nostrum ignem, sicut se habet veritas ad picturam : Et loquitur de igne purgatorii. Sed sicut se habet ignis purgatorii ad nostrum, sic se habet ignis gehenne ad ignem purgatorii. Ideo ergo timet non solum primum, sed et secundum. Unde dicit : Neque in ira tua corripias me. Hbr. 10.f. Horrendum est incidere in manus Dei viventis. Notandum est autem, quod cum petit se non corripi in ira et non argui in furore, non recusat corripi in misericordia et argui in mansuetudine, hoc est, in presenti flagellari. Ier. 10.d. Corripe me, Domine, verumtamen in iudicio et non in furore. In iudicio, scilicet presentis afflictionis, que est misericordia. Unde Augustinus Magna misericordia est, misericordiam in presenti non consequi. {2.97vb} 2Mcc.6.c. Etenim multo tempore non sinere peccatoribus ex sententia agere ; sed statim ultiones adhibere, magni beneficii indicium est. Hoc etiam petit Ps. 140. alibi : Corripiet me Iustus in misericordia et increpabit me. Huic petitioni respondet Dominus, Is. 48.b. Longe faciam a te furorem meum. Post ostendit se non debere argui in furore, quia iam arguitur in misericordia. Unde dicit.
marg.| {i} Quoniam sagitte] etc. Et hic captat benevolentiam. Secundo a propria miseria, quam primo captavit in persona Iudicis, ibi,   [Domine] Ostendit autem miseriam suam esse multiplicem. Prima est a peccato primi hominis. Unde dicit   [Quoniam sagitte tue infixe sunt mihi] id est penalitates, scilicet esuries, sitis, frigus, calor, lassitudo, egritudo : que sicut sagitte in arcu intenduntur et postea in obiectum corpus infiguntur ; sic istas penalitates intendit Dominus in arcu comminationis, dicens Ade, Gn. 2.c. Quocumque die comederis ex eo, morte morieris. Et cum comedit Adam, infixe sunt ei iste sagitte et nobis in eo. Unde bene dicit, non tantum fixe, sed infixe. Multum enim intime fixe fuerunt, que nos in ipso vulneraverunt. De arcu isto et sagittis dicitur in Ps. 7. Arcum suum tetendit et paravit illum et in eo paravit vasa mortis : sagittas suas ardentibus effecit. Arcus est comminatio, sive iustitia Dei et vasa mortis sunt predicte sex miserie, que mortem hominis inferunt. Sicut significatum fuit Ez. 9.a. ubi dicitur, quod sex viri veniebant de via porte superioris, que respicit ad Aquilonem et uniuscuiusque vas interitus in manus eius. Eadem vasa sagitte sunt, quas Dominus ardentibus effecit, id est igne peccati originalis et fomitis succensis. De his sagittis Iob. 5.c. In sex tribulationibus liberabit te et in septima, id est in morte non tanget te malum. Et hoc allegat hic, scilicet ut per istas sex tribulationes liberetur, ne in morte tangatur a malo pene gehennalis, vel purgatorii. Vel   [Sagitte] possunt vocari motus carnis, que sagitte Domini esse dicuntur, quia eas permittit infigi homini, ut humilietur. Iob. 6.a. Sagitte Domini in me sunt, quarum indignatio ebibit spiritum meum, id est spirituositatem et superbiam meam, 4Rg. 13.c. Sagitta salutis Domini, sagitta salutis contra Syriam, id est contra superbiam. Syria enim sublimis interpretatur. Sed ne quis diceret, quod parum infixe sunt, addit.
marg.| {l} Et confirmasti super me manum tuam] id est firmiter et fortiter me percussisti manu vindicante. Lam. 3.a. Tantum in me vertit et convertit manum suam. Post ostendit has sagittas universaliter esse infixas. Unde dicit.
marg.| {m} Non est sanitas in carne mea] quia totus homo corruptus est. Unde Is. 1.b. A planta pedis usque ad verticem non est in eo sanitas, id est in homine. Item ibidem. Super quo percutiam vos ultra addentes prevaricationem ? Rm. 7.c. Scio, quod non habitat in me bonum, hoc est, in carne mea.
marg.| {n} A facie ire tue] id est ab instantia vindicte in Adam et in me exercite. Ab hac facie. {2.98ra} Θ voluit se abscondere Adam, quando dixit Dominus : Adam, ubi es. Et respondit. Audivi vocem tuam in Paradiso et timui, eo quod nudus essem et abscondi me. Nec solum in corpore, sed et in anima ostendit se puniri, scilicet per corruptionem peccati originalis. Unde addit :
marg.| {a} Non est pax ossibus meis] id est interioribus viribus anime.
marg.| {b} A facie] id est ab instantia.
marg.| {c} Peccatorum] id est proximorum motuum.
marg.| {d} Meorum] quia a fomite, qui in me est, surgunt. Gal. 5.c. Caro concupiscit adversus spiritum. Rm. 7.d. Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis mee. Vel de peccatis actualibus potest hoc legi,   [A facie peccatorum] id est a prava consuetudine, que facies dicitur, qua sepius videntur et cognoscuntur per experientiam peccata. Nec solum pacem meam turbant, sed etiam prevalent. Unde sequitur :
marg.| {e} Quoniam iniquitates mee supergresse sunt caput meum] id est superaverunt rationem tripliciter, videlicet, quantum ad numerum, quia multe et quantum ad locum : quia usque in celum ascenderunt ; et quantum ad dominium ; quia me in servitutem redegerunt. De duobus primis dicitur 1. Esd. 9.d. Quoniam iniquitates nostre multiplicate sunt super caput nostrum et delicta nostra creverunt usque in celum. De tertio Io. 8.d. Qui facit peccatum, servus est peccati. Ps. 118. Gressus meos dirige secundum eloquium tuum, ut non dominetur mei omnis iniustitia. Et quia iugum Diaboli, vel peccati non est suave, nec onus leve, adiungit.
marg.| {f} Et sicut onus grave gravate] id est graviter impresse et gravantes et graviter deprimentes et manentes.
marg.| {g} Sunt super me] scilicet iniquitates. Unde Iob. 7.d. Quare posuisti me contrarium tibi, scilicet per peccatum et factus sum mihimetipsi gravis ? Et ut ostendat, quod est pondus aggravans, subdit : Cur non tollis peccatum meum, etc. Is. 58.b. Solve fasciculos deprimentes. Sed quid est, quod homo portat tantum onus et tamen non sentit ? Solutio. Quia mortuus est, vel ebrius, vel furiosus. Item nota, quod in his versibus annumerat mala sua per binarium. Et hoc est, quia natura peccati procedit per divisionem et ubicumque est peccatum, ibi est separatio et divisio. Unde Sap. 1.a. Perverse cogitationes separant a Deo. Is. 59.a. Iniquitates vestre diviserunt inter vos et Deum vestrum : et peccata vestra absconderunt faciem eius a vobis, ne exaudiret.
prol.| * De qua ira. Apc. 6.d. Dicent montibus et petris ; Cadite super nos et abscondite nos a facie sedentis super thronum et ab ira agni. Non est ergo mirum, si hic operit se cilicio et penitentia, qui cogitat de illa ira, in qua volent operiri montibus et non poterunt. Unde dicit Iere. 31.d. Postquam convertisti me, egi penitentiam : et postquam ostendisti mihi, percussi femur meum : confusus sum et erubui : quoniam sustinui opprobrium adolescentie mee, id est postquam convertisti me ad videndum faciem tuam iratam et postquam ostendisti mihi eam, percussi corpus meum exteriori afflictione penitentie et cor meum confusione et contritione. Et hec duo etiam dicuntur hic, scilicet penitentia in maceratione carnis, cum dicit, [Non est sanitas in carne mea] Et contritio, sive dolor cordis, cum subiungit.
marg.| {a} Non est pax ossibus meis] id est interioribus meis.
marg.| {b} A facie peccatorum meorum] quasi dicat, cum respicio peccata, que feci, non habeo pacem cordis ; sed dolorem et confusionem. Et hoc precipue, quia multa sunt. Unde sequitur :
marg.| {e} Quoniam iniquitates mee supergresse sunt caput meum] etc. sicut primo expositum est.
marg.| {h} Putruerunt] Secunda pars, in qua expressius enumerat miserias, quas sustinet ; quas tamen in prima parte enumerare incipit, sed magis in summa. Supra enim dixit de miseria corporis, ibi :   [Quoniam sagitte] Et de miseria spiritus, ibi :   [Non est pax ossibus meis] etc. Et ibi primo conqueritur de inquietudine mentis, quam faciunt primi motus, ut ibi expositum est. Secundo conqueritur de dominio peccati, ibi,   [Quoniam iniquitates] Tertio conqueritur de onere peccati, ibi,   [Sicut onus] etc. Hic autem quarto conqueritur de diuturnitate peccati, dicens,   [Putruerunt , {2.98rb}   et corrupte sunt cicatrices mee] id est peccata, que cicatrices vocat, quia sicut ex vulnere remanet cicatrix ; sic ex peccato macula, nisi deleatur per penitentiam. Lc. 10.e. Plagis impositis, id est peccatis, abierunt. Iste ergo plage, sive cicatrices, non tantum imposite sunt, sed et pre diuturnitate putruerunt et corrupte sunt et ideo fetent. Unde Ier. 8.g. Numquid resina non est in Galaad, aut medicus non est ibi ? Quare ergo non est obducta cicatrix filie populi mei ? Aliquando etiam obducuntur cicatrices exterius et non sanantur vulnera interius : et tunc putrescunt et corrumpuntur. Sic est de peccato, quando factum exterius intermittitur et tamen voluntas interius recluditur, non sanatur vulnus, sed putrefit. Propter hoc docet Is. 1.e. sanare vulnera, dicens, Lavamini, mundi estote, auferte malum cogitationum vestrarum ab oculis meis. Quiescite agere perverse. A corde enim incipienda est curatio, alioqui non sanatur vulnus, licet cicatrix obducatur.   [Putruerunt] Hoc respicit peccata carnalia. Unde Ioel. 1.d. Computruerunt iumenta in stercore suo. Ubi dicit Gregorius Iumenta in stercore suo computrescere, est carnales homines in fetore luxurie vitam finire. Ier. 13.a. Abii ad Euphratem et ecce computruerat lumbare, ita ut nulli usui aptum esset. Euphrates interpretatur ubertas et significat divitias ; lumbare significat continentiam. Sed in uberibus divitiis computrescit et perit castitas. Ier. 5.b. Saturavi eos et mechati sunt. Ier. 32.d. Possederunt et non obedierunt voci tue, Domine. Ibi dicit Glossa quod nihil est medium inter possessionem et inobedientiam.
marg.| {i} Corrupte sunt] Hoc respicit peccata spiritualia. Unde Naum 2.a. Reddet Dominus superbiam Israel, quia vastatores dissipaverunt eos et propagines eorum corruperunt.   [Putruerunt] dico   [et corrupte sunt a facie insipientie mee] id est propter insipientiam meam, scilicet quia non sentiebam amaritudinem peccati et dolorem vulnerum meorum, quia si sapiens fuissem et saporassem amaritudinem peccatorum, non ita dimisissem vulnera putrefieri, sed Medico ostendissem et medicinam recepissem. Ambrosius . Periculosissime egrotat, qui se egrotare ignorat. Is. 5.d. Propterea populus meus captivus ductus est, quia non habuit scientiam, Bar. 3.c. Quoniam non habuerunt sapientiam, perierunt propter suam insipientiam. In cantico Dt. Gens absque consilio et sine prudentia, utinam saperent et intelligerent et novissima providerent. Saperent amaritudinem preteritorum peccatorum. Intelligerent vanitatem presentium rerum. Novissima providerent, quantum ad necessitatem futurorum, scilicet quomodo respondebunt in iudicio et accipient pro meritis sive bonum, sive malum. Quinto conqueritur de damno, quod facit peccatum, dicens.
marg.| {m} Miser factus sum] Miseria et beatitudo contraria sunt. Beatus autem dicitur, cui omnia optata succedunt. Unde miser est, qui frustratur desideriis suis. Miser ergo fit homo per peccatum : quia illi pene obligatus est, in qua omne desiderium frustrabitur : Vel quia postquam homo computruit in peccato, Diabolus iam non ministrat ei facultatem peccandi, licet peccare desideret. Unde Os. 2.b. Sequetur amatores suos et non apprehendet eos et queret eos et non inveniet. Et quod sic faciat miserum peccatum, dicitur Prv. 14.d. Miseros facit populos peccatum. Miserum ergo facit peccatum, quia eterne miserie obligat peccatorem. Sed pauci reputant, vel advertunt hanc miseriam. Apc. 3.d. Dicis, quia dives sum et nullius indigeo : et nescis, quia miser es et miserabilis, etc. Sextum, de quo conqueritur, est incurvatio sue mentis ad terrena. Unde dicit.
marg.| {2.98va} Θ {a} Et curvatus sum] ad terrena. Ps. 16. Oculos suos statuerunt declinare in terram. De his duobus, infra in Ps. 68. Obscurentur oculi eorum, ne videant : (hic potest notari miseria, quia nihil tantum appetitur in terra quantum visus) et dorsum eorum semper incurva, id est rationem. Et hoc non parum temporis. Sed.
marg.| {b} Usque in finem vite mee] Et vere usque in finem : Quoniam.
marg.| {c} Tota die contristatus ingrediebar] viam, que tendit ad mortem, id est vellem, nollem, quotidie appropinquabam morti. Iob. 7.b. Dies mei velocius transierunt, quam a texente tela succiditur : et consumpti sunt absque ulla spe. Ps. 120. Dominus custodiat introitum tuum et exitum tuum. Et hoc est septimum malum, quod facit peccatum : quia etiam abbreviat vitam peccatoris, secundum quod dicitur in Ps. 54. Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos. Octavum est illusio : Unde dicit.
marg.| {e} Quoniam lumbi mei impleti sunt illusionibus] id est delectationibus carnalibus : Que non vocande sunt delectationes ; sed potius illusiones, propter duas causas. Primo, quia statim post, vellet homo non peccasse. Unde dixit Philosophus : Non emo tanti penitere. Hoc dixit, quia quedam mulier magnum pretium petebat ab eo, ut consentiret ei. Secundo, quia per momentaneam delectationem eterno incendio obligatur peccator. Talis non potest penis illudi. Unde Gregorius Momentaneum est, quod delectat ; eternum est, quod cruciat. Et idem Gregorius Quid insanius, quam pro momentanea delectatione eternis se mancipare suppliciis ? Et intelligitur hoc tam de lumbis mentis, quam de lumbis carnis, Lc. 12.e. Sint lumbi vestri precincti, etc. Ibi require. Nonum est, quia corpus debilitatur per peccatum. Unde dicit.
marg.| {f} Et non est sanitas in carne mea] 1Cor. 6.d. Qui fornicatur, in corpus suum peccat. Prv. 5.b. Ne des alienis honorem tuum et annos tuos crudeli, scilicet Diabolo, ne forte impleantur extranei viribus tuis et labores tui sint in domo aliena : et gemas in novissimis, quando consumpseris carnem et corpus tuum. Vel   [Non est sanitas in carne mea] quia ex seipsa infirmitatem habet. Mt. 26.d. Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma. Decimum est, quia homo laborem multum sustinet in peccato. Unde dicit.
marg.| {g} Afflictus sum] scilicet labore, Ier. 9.b. Ut inique agerent, laboraverunt. Undecimum, quia viles fiunt homines per peccatum : Unde addit :
marg.| {h} Et humiliatus sum nimis] quia factus sum servus peccati et diaboli. Io. 8.d. Qui facit peccatum, servus est peccati. Ier. 2.g. Quam vilis facta es nimis iterans vias tuas ! Duodecimum est, quia homo non satiatur peccato : Unde addit :
marg.| {i} Rugiebam] id est peccare querebam, sicut leo rugiens circuit, querens quem devoret. Sed hoc non ficte faciebam exterius : Sed.
marg.| {k} A gemitu cordis mei] quasi rugitus exterior procedebat a desiderio et dolore interiori. Mt. 15.b. De corde exeunt cogitationes male, homicidia, adulteria, fornicationes, etc. Sed hoc, Domine, non poteram abscondere a te, cui omnia nuda sunt et aperta. Et hoc est, quod sequitur.
marg.| {l} Domine, ante te omne desiderium meum] id est tibi manifestum est et patens.
marg.| {m} Et gemitus meus a te non est absconditus] sed apertus, Ps. 7. Scrutans corda et renes Deus. Tertiumdecimum malum, quod facit peccatum, est, quod aufert pacem cordis. Unde sequitur, quod dicit.
prol.| Θ
prol.| {a} Cor meum
marg.| {f} Domine, ne] etc. Possunt autem hec exponi in persona penitentis, non inflictam miseriam deplorantis, ut supra habitum est, sed assumptam penitentiam coram Domino memorantis et dicentis, Domine, ne in furore tuo arguas me, id est ne punias in inferno.
marg.| {h} Neque] etc. neque punias me in purgatorio, aut in illo igne maxime, qui precedet faciem Christi ad iudicium venientis, quo mundi facies comburetur. De quo 2Pt. ult. c. Expectate et properate in adventum Domini nostri Iesu Christi, per quem celi ardentes solventur et elementa ignis ardore tabescent.
marg.| {i} Quoniam] etc. id est auctoritates Sacre Scripture.
marg.| {k} Infixe] etc. De quibus infra Ps. 113. Sagitte potentis acute. He debent infigi cordi nostro, non semper portari in pharetra.
marg.| {l} Et confirmasti] etc. quasi dicat ego sagittis predictis vulneratus me supposui manui tue, eligens te in Dominum, secundum quod dicitur, 1Pt. 5.b. Humiliamini sub potenti manu Dei. Tu vero misericors non me repulisti ; sed electionem meam confirmasti. Hoc est   [Confirmasti manum] etc. Per hoc, quod dicit, Confirmasti, duo notantur. Per firmasti notatur firma constantia. Per   [confirmasti] vera continuatio. Per   [super] humilitas penitentis. Ostendit autem magnitudinem penitentie sue, cum subditur.
marg.| {m} Non] etc. id est in corpore meo, non est membrum, quod penitentia non castiget : ita ut caro infirmetur, ut spiritus convalescat. 2Cor. 12.d. Cum infirmor, scilicet carne, tunc potens sum, videlicet spiritu. Rm. 9.d. Sicut exhibuistis membra vestra servire iustitie ad iniquitatem ; ita nunc exhibete membra vestra servire iustitie in sanctificationem. Et hoc.
marg.| {n} A facie] id est a respectu et memoria.
marg.| {o} Ire] etc. quasi dicat quia previdi illam futuram iram. Ideo hic ago penitentiam.
prol.| * De qua ira
marg.| Potest autem totum exponi in bonum, ut sic dicatur ab illo loco.
marg.| {h} Putruerunt] etc. Ut dicat penitens,   [Putruerunt et corrupte sunt cicatrices mee] id est putredinem et corruptionem earum sensi, id est peccatorum. Unde quedam littera melius habet : Computruerunt et deterioraverunt, etc. Ioel. 2.e. Ascendet fetor eius et ascendet putredo eius : quia superbe egit. Am. 4.c. Ascendere feci putredinem castrorum vestrorum in nares vestras, id est putredinem peccatorum, per que quasi castra Deum impugnabatis. Et hoc.
marg.| {k} A facie] id est a cognitione.
marg.| {l} Insipientie mee] Unde Naum 3.b. Revelabo pudenda tua in facie tua. Et hoc sequitur.
marg.| {m} Miser factus sum] id est penitens, secundum quod dicit Iac. 4.c. Miseri estote et lugete et plorate, quasi dicat, miseros vos cognoscite et sic lugete. Qui enim non sentit se esse miserum, non petit misericordiam.
prol.| *
prol.| {a} Et curvatus
marg.| marg.|*
marg.| {a} Et curvatus sum] id est satisfactioni me subdidi. Mi. 6.b. Quid dignum offeram Domino ? Curvabo genu Deo excelso. Et non ad horam, sed.
marg.| {b} Usque in finem] id est perseveranter. Mt. 10.c. Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Et quomodo possit homo perseverare, subiungit.
marg.| {c} Tota die contristatus] de peccatis tristitia, que secundum Deum est : que penitentiam in salutem stabilem {2.98vb} operatur, ut dicitur 2Cor. 7.c.
marg.| {d} Ingrediebar] penitentiam, id est ingredientem me reputabam et incipientem, non perfectum, sicut dicitur infra Ps. 76. Et dixi, nunc cepi. Et Eccl. 18.a. Cum consummaverit homo, tunc incipiet. Qui enim incipit, sollicitus est magis et timet, ne forte non possit perficere ; et ideo ardentius agit. Et hoc satis innuitur 2Cor. 7.c. ubi post illa verba, que predicta sunt, adiungitur : Ecce enim hoc ipsum secundum Deum contristari quantam in nobis operatur sollicitudinem, sed defensionem, sed indignationem, sed timorem, sed desiderium, sed emulationem, sed vindictam. Et vere incipientem et imperfectum me possum et debeo reputare.
marg.| {e} Quoniam lumbi mei impleti sunt illusionibus] scilicet motibus carnis ad me humiliandum, sicut in Paulo, 2Cor. 12.b. Ne magnitudo revelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis mee, qui me colaphizet.
marg.| {f} Et non est sanitas in carne mea] immo languor, concupiscentia, fomes, lex carnis, de qua Rm. 7.d. Ego ipse mente servio legi Dei ; carne autem legi peccati.
marg.| {g} Afflictus sum] corpore. 1Cor. 9.d. Castigo corpus meum et in servitutem redigo.
marg.| {h} Et humiliatus sum nimis] in corde. Hoc necesse est post predictam abstinentiam, ne de ea superbiat. Unde supra Humiliabam in ieiunio animam meam.
marg.| {i} Rugiebam] in confessione.
marg.| {k} A gemitu cordis mei] a contritione, a qua cum exit confessio, non sicut narratio, vel fabula profertur ; sed sicut rugitus. Unde Iob. 3.d. Quasi inundantes aque, sic rugitus meus. Et sic notantur hic illa tria, que sunt in penitentia, scilicet confessio et satisfactio, cum dicitur   [Rugiebam] Contritio, cum dicitur   [A gemitu cordis mei] Quod autem dicitur   [humiliatus sum] unicuique debet adiungi : quia quodlibet debet fieri in humilitate. Et etiam notandum quod dicit   [Nimis] Humiliatur enim satis quis, cum subdit se maiori : humilitat se valde, qui se subdit pari : sed ille subdit se nimis, qui se subdit inferiori. De prima humiliatione, 1Pt. 5.b. Humiliamini sub potenti manu Dei. De secunda Eccles. 7.b. Humilia valde spiritum tuum : quoniam vindicta carnis impii, ignis et vermis. De tertia, hic. et Phil. 2.a. Semetipsum exinanivit. Et post. Humiliavit semetipsum formam servi accipiens. Lam. 3.c. Recordare paupertatis mee et transgressionis, etc. Et posset aliquis dicere, quare ita gemis et rugis ? Et reddit causam, scilicet quia Deo placet. Unde sequitur :
marg.| {l} Domine, ante te omne desiderium meum] id est tibi placet. Sicut Mt. 11.d. Ita Pater, quoniam sic placitum fuit ante te.
marg.| {m} Et gemitus meus a te non est absconditus] quia usque ad te penetrat et tibi acceptus est. Ps. 50. Sacrificium Deo spiritus contribulatus : cor contritum et humiliatum, Deus, non despicies. Et Ps. 11. Propter miseriam inopum et gemitum pauperum, nunc exsurgam, dicit Dominus.
prol.| *
prol.| {a} Cor meum
marg.| {g} Afflictus sum] etc. Posset autem exponi de Christo totum a principio, quia quedam conveniunt ei in persona membrorum ; quedam autem in persona sua. Sed ab illo loco   [Afflictus sum] etc. magis proprie in persona Christi exponitur, ut dicat Christus   [Afflictus sum] in Passione multiplici afflictione, scilicet sputis, alapis, opprobriis, Crucis afflictione, spinarum coronatione, vestis illusione, aceti potatione, pedum et manuum fossione et huiusmodi, que pro nobis sustinuit patienter : et nos miseri pro eo non volumus sustinere. Lam. 1.d. Attendite et videte, si est dolor, sicut dolor meus. Is. 53.b. Ipse vulneratus est propter iniquitates nostras, attritus est propter scelera nostra.
marg.| {h} Et humiliatus sum nimis] quasi dicat, excessi in humilitate, Lc. 9.d. Moyses et Elias visi erant in Maiestate : et dicebant excessum eius, quem completurus erat in Hierusalem. Lam. 3.c. Recordare paupertatis mee et transgressionis, etc.
marg.| {i} Rugiebam a gemitu] etc. id est fortiter et terribiliter quantum ad malos, clamabam, dicens : In manus tuas commendo spiritum meum. Lc. 23.f. Clamans voce magna Iesus ait. In manus tuas, etc. Et Mt. 27.f. Clamavit Iesus voce magna : Eli, Eli, etc. Et post, Iesus autem iterum exclamans voce magna emisit spiritum. Is. 21.c. Clamavit, ut leo, super speculam Domini : ego sum stans iugiter per diem, etc. Item clamavit in oratione, Hbr. 5.b. Clamore valido et lacrimis preces offerens. Et bene dicit   [Rugiebam] quia ipse est leo de Tribu Iuda, Apc. 5.b. Sed non in vanum clamavi, quia exauditus sum. Unde addit :
marg.| {l} Domine, ante te omne desiderium meum] etc. Sicut supra expositum est de penitente. Hbr. 5.b. Δ : « Cum clamore valido et lacrimis preces offerens, exauditus est pro sua reverentia. Prv. 11.d. Desiderium Iustorum omne bonum.
marg.| {a} Cor meum conturbatum est] tristitia naturali, propassionis et compassionis. Unde Mt. 26.d. Cepit Iesus contristari et mestus esse. Tunc ait illis : Tristis est anima mea usque ad mortem. Ps. 21. Factum est cor meum, tamquam cera liquescens, in medio ventris mei. Io. 11.d. Infremuit Iesus spiritu et turbavit semetipsum.
marg.| {b} Dereliquit me virtus mea] secundum opinionem Iudeorum, dicentium Mt. 27.e. Alios salvos fecit, seipsum non potest salvum facere.
marg.| {c} Et lumen oculorum] id est Apostolorum, quasi dicat, ipsi Apostoli excecati fuerunt et me non cognoverunt per veram fidem. Ps. 87. Oculi mei languerunt pre inopia. Vel sic : Oculi, sunt prelati et Predicatores : Horum oculorum lumen fuerunt Apostoli, Mt. 5.b. Vos estis lux mundi.
marg.| {d} Et ipsum] lumen.
marg.| {e} Non est mecum] Za. 13.c. Percute pastorem et dispergentur oves gregis. Io. 16.g. Venit hora et iam nunc venit, ut dispergamini unusquisque in propria et me solum relinquatis.
marg.| {f} Amici mei et proximi mei] Iudei et Iudas.
marg.| {h} Adversum me appropinquaverunt] Mt. 26.e. Ecce appropinquabit, qui me tradet : Adhuc eo loquente, ecce Iudas unus de duodecim venit et turba multa cum gladiis et fustibus, etc. Et accedens ad Iesum dixit : Ave Rabbi et osculatus est eum. Dixitque illi Iesus : Amice, ad quid venisti ?
marg.| {i} Et steterunt] quia non propter hoc, quia ita benigne locutus est et seipsum obtulit eis, cessaverunt a malitia.
marg.| {k} Et qui iuxta me erant] scilicet Apostoli, qui comitabatur me.
marg.| {l} De longe steterunt] quia reliquerunt me. Unde Mt. 26.f. Tunc Discipuli omnes, relicto eo, fugerunt, etc. Petrus autem sequebatur a longe.
marg.| {m} Et vim]
prol.| Δ faciebant
marg.| {2.99ra} Θ
marg.| {a} Cor meum conturbatum est in me] Et bene dicit   [In me] quia quandoque boni viri conturbantur in exterioribus ; sed quando in se revertuntur, pacificantur. Sed mali etiam in seipsis conturbantur. Unde Is. 57.d. Impii quasi mare fervens, quod quiescere non potest : et redundant fluctus eius in conculcationem et lutum. Et non est pax impiis, dicit Dominus. Quartum decimum est, quia debilem et impotentem reddit hominem. Unde addit :
marg.| {b} Dereliquit me virtus mea] que consistit in bonis gratuitis et naturalibus. Sed per peccatum spoliatur homo gratuitis et vulneratur in naturalibus, sicut dicitur Lc. 10.e. Homo quidam descendebat ab Hierusalem in Iericho et incidit in latrones, qui etiam despoliaverunt eum et plagis impositis, abierunt, semivivo relicto. Lam. 1.b. Abierunt absque fortitudine ante faciem subsequentis. Quintum decimum est, quia excecat mentem hominis. Unde sequitur :
marg.| {c} Et lumen oculorum meorum] supple, reliquit me.
marg.| {d} Et ipsum] lumen.
marg.| {e} Non est mecum] Lumen oculorum, Christus est, qui est lumen de lumine, Io. 1.a. Erat lux vera, que illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Et hoc lumen relinquit hominem propter peccatum eiusdem hominis ; unde homo cecus fit, Ps. 57. Supercecidit ignis et non viderunt Solem : vel sic potest construi, ut in hac clausula, non nisi unum : vel si duo sunt, alterum superfluat, ut dicatur   [et ipsum] id est verum   [lumen oculorum meorum non est mecum] Et non mutatur sensus. Et sic habemus in hoc versu, quod peccatum aufert homini velle bonum, posse bonum et nosse bonum. Velle bonum, cum dicit : Cor meum conturbatum est : quia sicut dicitur. Sap. 17.c. Semper presumit seva, perturbata conscientia : Posse bonum, cum dicit   [Dereliquit me virtus mea] Nosse bonum, cum dicit :   [Et lumen oculorum meorum] Item hunc versum sic exponit
prol.| Beatus Bernardus [Cor meum conturbatum est] et inde dolor.   [Dereliquit me virtus mea] et inde pavor.   [Et lumen oculorum meorum : et ipsum non est mecum] et inde error. Et addit. O quam malam trinitatem. Quare tristis es, anima mea et quare conturbas me ? Spera in Deo, quoniam adhuc confitebor illi, cum error a ratione, dolor a voluntate, pavor a memoria recesserit et successerit mira serenitas, plena suavitas, eterna securitas. Primum faciet Deus veritas. Secundum Deus caritas. Tertium Deus potestas. Quid simile experiuntur filii huius seculi in carnis illecebris, in mundi spectaculis, in Satane pompis ?
prol.| *
marg.| {a} Cor meum] etc. Hic ponit tria, que sunt in penitente, contra tria, que sunt in peccatore. In peccatore enim est delectatio in corde, fortitudo mala in opere, presumptio nequam in defensione. Que tria tanguntur Is. 5.e. Ve qui dicitis malum bonum et bonum malum : ponentes amarum in dulce et dulce in amarum, scilicet delectando in peccato et bonum abiiciendo. Ecce primum. Ve qui potentes estis ad bibendum vinum, viri fortes ad miscendam ebrietatem. Ecce secundum. Ve qui sapientes estis in oculis vestris et coram vobismetipsis prudentes. Ecce tertium. Contra primum dicit hic.
marg.| {a} Cor meum conturbatum est] id est omnino turbatum in me, non in Deo, in quo pax habetur. Io. 16.g. Ut in me pacem habeatis. Ps. 41. Ad meipsum anima mea conturbata est. Gregorius Iustum est, ut in se semper merores inveniat, qui relicto vero gaudio, in se gaudia querebat. Contra secundum dicit.
marg.| {b} Dereliquit me virtus mea] Bene dicit,   [mea] qua fortis erat ad malum, sicut asinus in parte posteriori. Et assumet me virtus divina, ut sim fortis ad bonum et turbatus de peccatis. Nam talem turbatum non derelinquit virtus Altissimi. Unde Marie, que interpretatur amarum mare et significat penitentiam, dicit Angelus, Lc. 1.d. Virtus Altissimi obumbrabit tibi. Ideo notabiliter dicitur Is. 40.g. Qui sperant in Domino, mutabunt fortitudinem. Non dicit amittent, nec sument ; sed mutabunt, in quo uno verbo notatur, quod deponent {2.99rb} malam et sument bonam. Contra tertium dicit.
marg.| {c} Et lumen oculorum meorum] etc. quod, scilicet me sapientem ostendebat in oculis meis et ita defendebam peccatum. Unde dicit Dominus Io. 9.g. Si ceci essetis, peccatum non haberetis ; nunc autem, quia dicitis, videmus, peccatum vestrum manet. Hec tria inveniuntur in conversione Pauli : Ibi enim dicitur, quod tremens, ac stupens dixit : Domine, quid me vis facere ? Act. 9.a. In quo notatur conturbatio cordis, quia tremebat et stupebat. Item ibi dicitur : Cadens in terram audivit vocem, etc. In quo notatur id, quod hic dicitur :   [Dereliquit me virtus mea] Unde cantatur de ipso : Prostratus sevissimus persecutor ; sed erectus est fidelissimus Predicator : Ecce mutatio fortitudinis. Item ibi dicitur : Apertisque oculis, nihil videbat : Hoc est, quod hic dicitur : Et lumen oculorum meorum et ipsum non est mecum.
marg.| {f} Amici mei] Supra habitum est, quid patitur peccator in seipso a peccatis suis : et secundum aliam expositionem, quomodo penitentiam suam implet. Hic autem ostendit penitens, que et quot patitur in sua penitentia a proximis. Primum est, amicorum impugnatio. Unde dicit :   [Amici mei] ficti.
marg.| {g} Et proximi mei] cognatione, vel cohabitatione.
marg.| {h} Adversum me appropinquaverunt] cum me viderunt penitentiam assumere, volentes me retrahere. Unde Ecclesiast. 6.a. Est amicus secundum tempus suum et non permanebit in tempore tribulationis : Isti enim sunt amici hominis, quamdiu seculariter vultu vivere et pascere et potare eos : Sed quando tribulatur spiritus eius et movetur ad penitentiam, non permanent. Et propter hoc bene sequitur ibi : Ab inimicis tuis separare, id est a Demonibus, quibus es iunctus per peccatum, sed separare ab eis per penitentiam : Et non solum hoc, sed et ab amicis tuis attende, ne, scilicet impediant penitentiam tuam. Secundum, est impugnationis continuatio. Unde addit :
marg.| {i} Et steterunt] quasi dicat, non recesserunt. Tertium, est amicorum destitutio, quod plus est, quam impugnatio. Aliquando enim impugnat quis et manet amicus : De quo dicit.
marg.| {k} Et qui iuxta me erant] id est mihi iuncti per amicitiam.
marg.| {l} De longe steterunt] separati, rupto vinculo amoris. Iob. 19.c. Fratres meos longe fecit a me. Et post. Abominati sunt me quondam consiliarii mei et quem maxime diligebam, aversatus est me. Talis amicus non erat
prol.| Beatus Bernardus qui dicit ad Eugenium Papam : Olim mihi invisceratus es, non mihi tam facile a medullis extraheris : ascende in celum, descende in abyssum, non recedes a me : sequar te, quocumque ieris. Quartum, est violenta persecutio. Unde addit :
marg.| {m} Et vim faciebant] Sic multoties faciunt aliqui agentibus penitentiam : cogunt eos infringere ieiunia et omittere orationes et huiusmodi.
prol.| Θ
prol.| {a} Qui querebant
marg.| {2.99va} Θ
marg.| {a} Qui querebant animam meam] non sibi, sed Diabolo. Sibi enim querunt temporale emolumentum ; sed Diabolo venantur animam. Canes enim venatici sunt ipsius Diaboli. Et quando ceperunt bestiam, Diabolus dat eis pellem, id est exteriora ; interiora autem sibi retinet ; quia corpus et animam retinet, assanda in igne gehenne. Sed eorum violentie violentius est resistendum, unde Eccles. 4.d. Pro iustitia agonizare pro anima tua et usque ad mortem certa pro iustitia ; et Deus expugnabit pro te inimicos tuos. Sed quidam sunt ita molles et effeminati, quod nolunt agonizare ; sed dimittunt sibi vim fieri. Quidam autem bene vim vi repellunt. De utrisque satis bene habetur 1Mcc.2.b. ubi dicitur, quod cum fugisset Mathathias et sequaces eius multi in desertum, venerunt adversus eos viri exercitus Regis Antiochi et constituerunt adversus eos prelium in die Sabbatorum : et illi non responderunt eis, nec lapidem miserunt, nec oppilaverunt loca occulta : et mortui sunt ex eis usque ad mille animas hominum. Antiochus est Diabolus, qui magnum habet exercitum. Mathathias et sequaces eius, sunt penitentes. Cetera omnia plana sunt satis et notabilia. Et sequitur ibi de viris, qui resistunt violentie malorum. Dixit vir proximo suo ; si omnes fecerimus, sicut fratres nostri fecerunt : et non pugnaverimus adversus Gentes pro animabus nostris, citius disperdent nos a terra. Et ostendit modum, quo persecuti sunt eum, scilicet opere, ore et corde. Opere per hoc, quod dicit ;   [Vim faciebant] etc. Ore, per hoc, quod sequitur.
marg.| {b} Et qui inquirebant mala mihi, locuti sunt vanitates] id est de vanis et inutilibus, scilicet de mundi divitiis et carnis deliciis, quas mihi suggerebant. Is. 22.d. Comedamus et bibamus, etc. Prv. 1.b. Omnem pretiosam substantiam reperiemus ; implebimus domus nostras spoliis : marsupium sit unum omnium nostrum, etc. Et quod hec sint vana et vanitas, dicit Eccles. 1.c. Vidi cuncta, que fiunt sub Sole : et ecce universa vanitas. Non dicit, supra Solem, quia ibi est veritas, non vanitas. Inquirunt autem mala avari proprie. Unde 1Cor. 1.c. Ubi inquisitor huius seculi ? Item detractores. Unde dicit Basilius. Musca sanam carnem non curat et ulceri insidet. Et Gregorius super Ez. 19. Cum bona, que vident, accusare nequeunt ; mala, que non vident, ad accusationem trahunt. Item persecutio cordis notatur, cum subiungit.
marg.| {d} Et dolos tota die meditabantur] Ier. 9.c. Pacem cum amico suo loquitur et occulte ponit ei insidias. De his tribus non agit hic recto ordine, quia primo est peccatum cordis, deinde oris, tertio operis. Et transvertit hic ordinem, ad innuendum perversitatem peccati. De his tribus Lc. 6.d. Beati eritis, cum vos oderint homines et cum separaverint vos et exprobraverint et eiecerint nomen vestrum, tamquam malum propter filium hominis. Postea ostendit, quomodo se habuit erga ista. Et primo ostendit quod ex verbis eorum non irritabatur. Unde dicit.
marg.| {g} Ego autem] quasi dicat, illi ita : Ego autem tamquam surdus non audiebam, id est non audire videbar, quia dissimulabam. De tali surdo dicitur Lv. 19.c. Non maledices surdo. Secundum est, quia nec verbo reclamabat. Unde addit :
marg.| {f} Et sicut mutus non aperiens os suum] Ez. 3.g. Linguam tuam adherere faciam palato tuo : et eris mutus, nec quasi vir obiurgans. Tertio ostendit patientiam eius non solum esse exterius, sed etiam interius in corde. Unde subiungit.
marg.| {g} Et factus sum, sicut homo non audiens] Hic enim idem dicit quod primo dixit : Ego autem tamquam surdus, etc. Sed illud refertur ad exteriorem patientiam ; istud autem ad interiorem. Vel primum ad contumelias, istud autem ad laudes, sive adulationes. Unde dicit Hieronym. Si ad patriam tendimus, cantus Sirenarum non audiamus. Sirene, sunt adulatores. De quibus Is. 13.d. Et Sirene in delubris voluptatis, id est in domibus Magnatum, qui faciunt se adorari, sicut idola. Quarto ostendit quod nec se excusavit. Unde dicit.
prol.| {2.99vb}
marg.| {h} Et non habens] supple, factus sum homo   [non habens in ore suo redargutiones] quibus, scilicet se excusans, illos argueret, quia me iniuste persequebantur arguendo. Est ergo sensus. Illos, qui me arguebant, non redarguebam ; sed patienter sustinebam, licet eos possem redarguere. Rm. 12.d. Non vosmetipsos defendentes, carissimi ; sed date locum ire. Hec quatuor per ordinem tangit Iob. 3.d. Nonne dissimulavi, nonne silui, nonne quievi et venit super me indignatio ? Dissimulavi, quia non ostendi impatientiam exterius. Silui, quia non reclamavi. Quievi, quia non fui turbatus interius. Venit super me indignatio, quia non repuli eam excusando me.
prol.| Δ faciebant, qui querebant animam meam] scilicet Iudei, qui me violenter captum duxerunt ad Principem Sacerdotum. Unde ibi Mt. 26.e. dicitur : Accesserunt et manus iniecerunt in Iesum et tentaverunt eum. Et postea sequitur : Tenentes Iesum duxerunt ad Caipham, Principem Sacerdotum.
marg.| {a} Et qui inquirebant mala mihi] id est Iudei, qui inquirebant, utrum in eo invenirent causam mortis, sicut dicitur in Ps. 63. Scrutati sunt iniquitates.
marg.| {c} Locuti sunt vanitates] id est falsitates, dicendo falsa testimonia. Vel Locuti sunt vanitates, id est in vanum, quia non poterant aliquid probare contra eum. Unde in Ps. ei, quod modo premissum est, adiungitur : Defecerunt scrutantes scrutinio. De his omnibus habetur Mt. 26.f. Principes Sacerdotum et omne concilium querebant falsum testimonium contra Iesum, ut eum morti traderent ; et non invenerunt, cum multi falsi testes accessissent.
marg.| {d} Et dolos tota die meditabantur] Non dixit, quod loquerentur tota die, vel vim facerent tota die ; quia aliquando oportebat eos cessare ; sed a maligna cogitatione numquam cessabant. Ps. 51. Tota die iniustitiam cogitavit lingua tua.
marg.| {e} Ego autem tamquam surdus non audiebam et sicut mutus non aperiens os suum] Hic notatur et ostenditur patientia eius. Is. 53.c. Quasi agnus coram tondente se obmutescet et non aperuit os suum. In futuro autem ; et loquetur et vindicabit se, quia ipse est patiens redditor. Eccles. 5.b. Is. 42.c. Dominus sicut fortis egredietur, sicut vir preliator suscitabit celum, vociferabitur et clamabit, super inimicos suos confirmabitur ; tacui, semper silui, patiens fui ; sicut parturiens loquar, etc. Et nota, quod sunt plures cause, quare non audit homo.
marg.| Non audit, qui
- Surdus est. Is. 42.c. Surdi audite et ceci intuemini.
- Dormit. Eccl. 22.a. Cum dormiente loquitur, qui narrat stulto sapientiam.
- Distat, infra Ps. 72. Qui elongant se a te, peribunt. Item Ps. 86. Laboravi clamans.
- Obturat aures, Ps. 57. Sicut aspidis surde et obturantis aures suas.
- Dissimulat, 1Rg. 10.d. Ille dissimulabat se audire.
- Mortuus est, Sap. 13.d. Non erubescit loqui cum eo, qui sine anima est.
- Contemnit, Prv. 13.a. Qui illusor est, non audit, cum arguitur.
- Idolum est, Ps. 113. Aures habent et non audient.
- Positus est in loco silentii. 1Rg. 2.b. Impii in tenebris conticescunt.
- Positus est in tumultu. Is. 17.d. Tumultus turbarum, sicut sonitus aquarum.
- Positus est in loco obtruso. Iob. 7.c. Numquid mare sum ego, aut cetus, quia circumdedisti me carcere ?
- Prudens est, quia non audit contumelias. Iob. 39.a. Clamorem exactoris non audit.
marg.| {i} Quoniam in te, Domine, speravi] Tertia pars, in qua affirmat, se esse exaudiendum. Continuatio. Hec mala patienter sustinui : Sed   [Tu, Domine Deus meus] non es oblitus mei. Sed.
marg.| {k} Exaudies me] in tribulatione clamantem. Et hoc   [Quoniam in
prol.| Θ te, Domine,
marg.| marg.|
marg.| {g} Et factus sum] etc. Vel possunt ita legi isti quatuor versus, ut ea, que in his dicuntur, cause sint eius, quod premisit. Factus sum, sicut homo non audiens et non habens in ore suo redargutiones. Et hoc.
marg.| {i} Quoniam] etc. quasi dicat, sustinui, nec reclamavi, propter ista, que sequuntur. Et est prima ratio, expectatio premii, quod est ipse Deus. Unde dicit : Quoniam in te, Domine, speravi, id est speravi, quod te haberem in premium. Ps. 70. Quoniam tu es, Domine, spes mea. Secunda ratio est, quia eos, qui talia patiuntur, exaudit Dominus in petitionibus suis. Unde sequitur :
marg.| {k} Tu exaudies me, Domine Deus meus] ut supra expositum est.
prol.| * Tertia
marg.| {2.100ra} Θ te, Domine, speravi] Ps. 119. Ad Dominum, cum tribularer, clamavi : et exaudivit me. Ier. 17. Spes mea tu in die afflictionis mee.   [In te] non in homine. Ier. 17.a. Maledictus homo, qui confidit in homine. Et vere   [Speravi] cuius hoc fuit indicium.
marg.| {a} Quia dixi] id est petii a te.
marg.| {b} Nequando] id est aliquando.
marg.| {c} Supergaudeant mihi] id est valde gaudeant super me.
marg.| {d} Inimici mei] Demones, vel mali homines. Et unde gaudent inimici ? Sol. Eccl. 18.d. Si prestes anime tue concupiscentias eius, dabit te in gaudium inimicis tuis. Eccl. 8.b. Omnes morimur et in gaudium volumus venire. Glossa inimicorum, quasi dicat. Memorare novissima tua : et in eternum non peccabis, ut dicitur Eccles. 7.d. Et non immerito petii.
marg.| {e} Et] id est quia : Dum commoventur pedes mei ; id est dum affectibus titubant et a Deo remoti ad peccatum tendunt.
marg.| {f} Super me magna locuti sunt] insultando et deridendo. Lam. 2.e. Aperuerunt super te os suum omnes inimici tui. Vere me exaudies : Quoniam in te speravi, ut ostensum est. Et etiam.
marg.| {g} Quoniam ego in flagella paratus sum] id est quoniam paratus sum, quamlibet penitentiam facere. Et non ficte, sed ex vero corde et contrito. Unde addit :
marg.| {h} Et dolor meus] id est dolor pro peccato meo habitus.
marg.| {i} In conspectu meo semper] id est respicio semper oculo intellectus peccatum, non ad delectandum, sed ad dolendum. Et sic, dolor sumitur hic pro causa doloris, scilicet pro peccato. Sed tamen nota, quod debet recoli ad dolendum. Sic exaudivit Dominus David. 2Rg. ult. c. quando dixit. Ego sum, qui peccavi : ego sum, qui inique egi. Ecce quod ex dolore cordis confitebatur peccatum. Et postea ostendit se paratum in flagella, dicens. Vertatur, obsecro, manus tua contra me. Et notantur hic tres partes penitentie, scilicet satisfactio, cum dicit : In flagella paratus sum. Contritio, cum dicit, Dolor meus, etc. Confessio in hoc, quod sequitur.
marg.| {k} Quoniam iniquitatem meam] etc. in confessione. Et quia confessio debet esse premeditata, subiungit.
marg.| {l} Et cogitabo pro peccato meo] ne scilicet aliquid remaneat incontritum, vel non dictum in confessione. Is. 38.c. Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine anime mee. Sic ergo construe.   [Quoniam ego in flagella paratus sum : et dolor meus in conspectu , etc.  quoniam iniquitatem meam annuntiabo et cogitabo pro peccato meo] Repete : Tu exaudies me : Quia tales penitentiam agentes, exaudit Dominus. Ps. 50. Sacrificium Deo spiritus contribulatus, etc. Prv. 28. Qui abscondit scelera sua, non dirigetur ; qui autem confessus fuerit et reliquerit ea, misericordiam consequetur.
prol.| * Tertia est, ne inimici gaudeant de impatientia sua. Unde sequitur :
marg.| {a} Quia dixi : nequando supergaudeant mihi inimici mei] scilicet si impatiens fuero. Ps. 12. Qui tribulant me, exultabunt, si motus fuero. Quarta est, ne patiatur eorum irrisionem. Unde addit :
marg.| {c} Et dum commoventur pedes mei, super me magna locuti sunt] Ps. 34. Dixerunt euge, euge, viderunt oculi nostri. Item Ps. 24. Neque irrideant me inimici mei. Quinta est, quia scit se maiora meruisse. Unde dicit.
marg.| {g} Quoniam ego in flagella paratus sum] id est bene merui flagellari. Prv. 19.d. Parata sunt derisoribus iudicia et mallei percutientes stultorum corporibus. Ecce gravia flagella. Sexta ratio, est memoria peccatorum. Unde sequitur :
marg.| {h} Et dolor meus in conspectu meo semper] Septima ratio, quare non remurmurat, vel reclamat, est, quia habet os alii officio mancipatum, scilicet confessioni peccatorum. Unde subiungit.
marg.| {k} Quoniam iniquitatem meam annuntiabo] Iob. 7.c. Non parcam ori meo : loquar in tribulatione spiritus mei. Octava est, quia etiam cor est alio studio occupatum, scilicet ad cogitandum de peccatis : Unde dicit :
marg.| {l} Et cogitabo pro peccato meo] non perpetrando, sed delendo. Hic possunt fieri due distinctiones : Una ibi :
marg.| {e} Dum commoventur pedes mei] quia dicuntur pedes boni et pedes mali et utrobique multipliciter :
prol.| {2.100rb} Pedes.
prol.| ¶¶Boni.
- Ad litteram. Lc. 10.g. Maria sedens secus pedes Domini, audiebat verbum illius.
- Dei stabilitas. Ps. 17. Caligo sub pedibus eius. Is. ult. a. Terra scabellum pedum meorum.
- Christi humanitas. Iob. 20.c. Vidit duos Angelos, unum ad caput et unum ad pedes. Per caput intelligitur Divinitas ; per pedes humanitas.
- Christi paupertas. Lc. 7.f. lacrimis cepit rigare pedes eius et capillis, id est temporalibus tergebat.
- Infirmi in Ecclesia. 1Cor. 12.b. Si dixerit pes : quia non sum manus, non sum de corpore ; num ideo non est de corpore ?
- Martyres. Ps. 67. Ut intingatur pes tuus in sanguine. Dt. 33.d. Tingat oleo pedem suum, ferrum et es calceamentum eius.
- Apostoli. Is. 52.b. Quam pulchri super montes pedes annuntiantis et predicantis pacem. Eph. 6.c. Calceati pedes in preparatione Evangelii pacis.
- Predicatores. Apc. 10.a. Posuit pedem suum dextrum super mare.
- Virtutes. Eccl. 24.a. Sublimium colla propria vi calcavi. Ps. 8. Omnia subiecisti sub pedibus eius.
- Afflictiones. Iob. 29.a. Lavabam pedes meos butyro.
- Merita Sanctorum. Rm. ult. c. Deus pacis conteret Satanam sub pedibus vestris.
- Desideria. Ez. 1.b. Pedes eorum pedes recti. Ps. 121. Stantes erant pedes nostri.
- Finales Sancti. Ps. 17. Qui perfecit pedes meos tamquam cervorum. Hab. 3.d. Et ponet pedes meos quasi cervorum.
- Ultima regna. Dn. 2.e. Pedum pars ferrea ; pars fictilis.
- Sustentatores pauperum. Iob. 29.c. Oculus fui ceco et pes claudo.
- Finis vite. 1Rg. 2.b. Pedes Sanctorum suorum servabit. Ps. 56. Laqueum paraverunt pedibus meis. Gn. 3.c. Tu insidiaberis calcaneo eius.
- Immortalitas. Ez. 37.c. Steterunt super pedes meos.
- Mali.
- Mala voluntas. Lam. 1.c. Sordes eius in pedibus eius.
- Pronitas ad malum. Prv. 1.b. Pedes eorum ad malum currunt. Ps. 13. Veloces pedes eorum ad effundendum sanguinem.
- Superbia. supra Ps. 35. Non veniat mihi pes superbie.
- Spes cassa. Prv. 25.c. Dens putridus et pes lassus, qui sperat super infideli.
- Licentia voluptatis. Mt. 22.b. Ligatis manibus et pedibus, id est licentia peccandi ablata.
- Hypocrisis. 2Rg. 9.d. Miphiboseth claudus erat utroque pede. Miphiboseth interpretatur, decor ignominie. Utroque pede, id est scientia et virtute.
- Mors iniqui. Iob. 18.b. Tenebitur planta eius laqueo.
- Inconstantia animi. Is. 23.b. Ducent eam longe pedes sui ad peregrinandum.
- Consensus suggestionis. Bar. 5.c. Exierunt a te pedibus, ducti ab inimicis.
- Item ibi :
marg.| {g} Quoniam ego in flagella paratus sum] facienda est alia distinctio, secundum primam expositionem : quia paratus debet esse homo ad flagella propter multas causas.
prol.| Videlicet,
prol.| Propter magnitudinem premii. 1Cor. 9.d. Illi quidem, ut corruptibilem coronam accipiant ; nos autem incorruptam. 2Cor. 4.d. Id enim, quod in presenti est momentaneum et leve tribulationis nostre, supra modum in sublimitate eternum glorie pondus operabitur in nobis. Rm. 8.d. Non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam, que revelabitur in nobis.
- Quia per illa scit se eternam penam evadere. Unde GregoriusSancti temporalem penam lucrum putant, quia per hanc eternam se evadere non ignorant. Hab. 3.d. Ingrediatur putredo in ossibus meis et subter me scateat, {100va} ut requiescam in die tribulationis, etc.
- Quia videt se meruisse illa. Unde Mi. ult. b. Iram Domini portabo, quia peccavi ei. Ier. 10.d. Hec infirmitas mea : portabo illam.
- Quia necesse est, ut patiatur illa ; quia aut homo punit in presenti ; aut Deus puniet vel in futuro, vel etiam in presenti. Unde debet facere de necessitate virtutem. Ier. 49.c. Ecce quibus non erat iudicium, ut biberent calicem, bibentes bibent ; et tu quasi innocens relinqueris ?
- Quia per hec Discipulus Christi esse probatur. Unde Mt. 36.d. Qui vult venire post me, abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me. BernardusTotus debet esse in disciplinis Discipulus Christi ; ut humilietur ad timorem, erudiatur ad scientiam, exerceatur ad patientiam, coronetur ad gloriam.
- Quia quanto homo pronior est ad flagella toleranda, tanto Deus pronior est ad miserendum. 2Rg. ult. c. ego sum, qui peccavi, ego inique egi : vertatur, obsecro, manus tua contra me : et tunc quando dixit hoc, Dominus misertus est eius et ipsius populi.
- Quia sunt signa ad habendam eternam beatitudinem. Hbr. 12.b. Flagellat omnem filium, quem recipit. Ibi dicit Augustin. Si exceptus es a numero flagellorum, exceptus es a numero filiorum.
- 
marg.| {a} Inimici autem mei] Penitens iste, demonstrativo modo utitur. Superius enim commendavit partem suam ; hic autem infirmat partem adversariorum, captans benevolentiam a persona eorum. Et primo ostendit eorum falsam beatitudinem. Continuatio. Illi ita mihi fecerunt ; et ego ita me habui patienter et penitentiam feci ; Inimici autem mei, scilicet mali et mundani homines.
marg.| {b} Vivunt] id est fruuntur temporalibus. Iac. 4.d. Que est vita vestra ? Vapor ad modicum parens et deinceps exterminabitur. Iob. 21.a. Quare impii vivunt, sublimitati sunt, confortatique divitiis ? Hanc vitam non habebat Paulus, qui dicit 1Cor. 15.d. Quotidie morior propter vestram gloriam, fratres. Secundo ostendit eorum vanam securitatem. Unde addit :
marg.| {c} Et confirmati sunt] in malo suo, secure peccantes. Eccles. 8.b. Quia non profertur cito contra malos sententia, absque ullo timore filii hominum perpetrant mala. Iob. 22.c. Domus eorum secure sunt et pacate : et non est virga Dei super illos. Tertio ostendit eorum malitiam, qua Iustos opprimunt. Unde addit :
marg.| {d} Super me] quasi dicat, ex sua prosperitate et securitate opprimebant me. Sap. 2.b. Opprimamus Iustum pauperem. Hab. 1.a. Quare taces conculcante impio iustiorem se ? Et facies homines quasi pisces maris. Quartum est, quia multi sunt. Unde dicit.
marg.| {e} Et multiplicati sunt] Eccles. 1.d. Stultorum infinitus est numerus. Postea ostendit modum, quomodo persequuntur eum, scilicet corde, ore et opere. Cordis persecutio notatur, cum dicit.
marg.| {f} Qui oderunt me] Non perfecto odio, de quo in Ps. 138. Perfecto odio oderam illos. Sed.
marg.| {g} Inique] id est ex sola malitia et non causa aliqua urgente. Ps. 24. Respice inimicos meos : quoniam multiplicati sunt et odio iniquo oderunt me. Io. 15.d. Oderunt me gratis. Et quod sic inique oderunt. Probatio.
marg.| {b} Qui retribuunt mala pro bonis detrahebant mihi] Mala pro malis retribuerent, si causam haberent et odirent ; sed quia retribuunt mala pro bonis, ideo manifestum est, quod ex pura malitia et iniquo odio hoc faciunt. Persecutio operis notatur ibi : Qui retribuunt, etc. Persecutio oris, ibi :
marg.| {i} Detrahebant mihi] Retribuere bona pro malis, lex Dei est et procedit ex caritate. Retribuere bona pro bonis, lex mentis est : et hec procedit ex equitate. Retribuere mala pro malis, lex carnis est : et hec procedit ex iniquitate. Retribuere mala pro bonis, lex Diaboli est : et procedit ex perversitate. De prima Mt. 5.g. Diligite inimicos vestros, benefacite his, qui oderunt vos. {2.100vb} De secunda, Prv. 8.b. Ego diligentes me diligo. De tertia. Rm. 12.d. Nulli malum pro malo reddentes. De quarta Ier. 18.d. Numquid redditur pro bono malum, quia foderunt foveam anime mee ? Et hoc faciunt proprie detractores. Unde bene dicit ; Detrahebant mihi ; id est de bono meo aliquid trahebant et extrahebant, quantum poterant, illud occultis morsibus obfuscantes. Prv. 13.b. Qui detrahit alicui rei, ipse se in futurum obligat. Ps. 100. Detrahentem secreto proximo suo hunc persequebar. Rm. 1.d. Detractores Deo odibiles. Hec autem omnia faciebant, non ex alia causa, nisi.
marg.| {k} Quoniam sequebar bonitatem] id est quia volebam fieri bonus. Prv. 13.d. Detestantur stulti eos, qui fugiunt mala. Et 14.a. Ambulans recto itinere et timens Deum, despicitur ab eo, qui infami graditur via.
marg.| {l} Ne derelinquas me] etc. Quarta pars ubi exultans de salute, qua expectat salutis Auctorem, rogat, ut eum ad salutem perducat. Et petit primo gratiam conservantem, cum dicit : Ne derelinquas me, etc. Secundo gratiam promoventem, cum dicit : Intende in adiutorium. Tertio gratiam consummantem, cum dicit : Domine, Deus salutis mee. Dicit ergo : Ne derelinquas me in tribulatione. Ps. 90. Cum ipso sum in tribulatione.
marg.| {m} Domine] quem timeo.
marg.| {n} Deus] quem colo.
marg.| {o} Meus] quem diligo. Dt. 4.e. Deus misericors Dominus Deus tuus est : non dimittet te. Eccl. 23.a. Domine Pater et Dominator vite mee, ne derelinquas me in cogitatu illorum. Et si ad modicum videaris derelinquere me, secundum quod dicitur Is. 54.b. Ad punctum in modico dereliqui te ; tamen omnino.
marg.| {p} Ne discesseris a me] Aliquando enim derelinquit mater puerum, ut videat, si stare et incedere possit ; sed tamen non discedit ab eo, sed iuxta eum est ; ut si forte titubare ceperit, apponat manum, ne cadat. Sic Dominus in tribulatione et tentatione facit. Unde Is. cum dixisset : Ad punctum in modico dereliqui te, adiunxit : Et in miserationibus magnis congregabo te. Et post addit : Misericordia autem mea non recedet a te et fedus pacis mee non movebitur. Et in Ps. 88. Visitabo in virga iniquitates eorum et in verberibus peccata eorum ; misericordiam autem meam non dispergam ab eo : neque nocebo ei in veritate mea, quasi dicat, licet modo videar nocere, sed tamen non noceo in veritate, sed prosum : Sicut Medicus non nocet egro, licet urat, vel in aliquo ledat eum : Sic ergo petit gratiam conservantem. Postea autem petit gratiam promoventem, dicens.
marg.| {q} Intende in adiutorium meum] id est intente adiuva me, ut proficiam. Idem infra dicitur Ps. 69. Deus, in adiutorium meum intende. Et notandum quod istum versiculum dicit Ecclesia in principio omnium horarum : quia versiculus iste valet contra omnes tentationes. Et cum incipimus orare, Diabolus incipit tentare. Unde cum oramus, docemur a Domino abscondere nos, ne Diabolus possit adire nos. Mt. 6.a. Tu autem cum oraveris, intra in cubiculum tuum et clauso hostio, ne scilicet Diabolus intret, ora Patrem tuum. Et ut Dominus intendat, non sua merita, sed Domini beneficia allegat, dicens.
marg.| {r} Domine Deus salutis mee] quasi dicat, spero et audacius peto hoc a te : quia mihi maiora fecisti : quia me proprio sanguine redemisti : Quod notat, cum dicit : Domine, scilicet qui me in servum emisti. Item quia me de nihilo creasti : Quod notat, cum dicit : Deus, scilicet qui me creasti. Item quia a te etiam maius expecto, scilicet eternam salvationem : Unde addit : Salutis mee, scilicet auctor, dator et promissor. Et memorans promissum, tacite requirit solvendum : Unde hic petit gratiam consummantem, quam expectat ab eo, qui dedit conservantem et promoventem, prevenientem et subsequentem. Phil. 3.d. Salvatorem expectamus Dominum nostrum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostre, configuratum corpori claritatis sue : Ad quam nos perducat salutis Auctor Iesus Christus, Amen.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 37), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 29/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_37)
Signaler un complément d'information

Notes :