Psalmus 118

Numérotation du verset Ps. 118,1 (1-א)

¶ Alleluia.1 ALEPH. 2
¶Codd. : (Ps. 118-1) Bari1 Rusch Ps-G
1 Alleluia] ALLELUIA ad CXVII pertinet finem in calce Ps. 118 Stut23 (hebr. et graec. diff.) ¶Nota : De notis criticis Psalterio adiunctis in psalterio Stut23 (Ps. 40, 71, 88, 105, 111, 112, 113 [ mutil. ], 114, 115, 116, 117 Hieronymo industria tributis , Donatiano De Bruyne , vide DE BRUYNE , «Le Psautier de Stuttgart (Landesbibliothek n° 23)», Speculum 3 (1932), 365. [MM2023] |
2 Litteras hebraicas omittunt Hi Δ | Aleph D30] Alleluia praem. Fi179 |
Numérotation du verset Ps. 118,(1.I) 

Beati immaculati
in via ¦
qui
ambulant in lege
Domini.
Numérotation du verset Ps. 118,2 (1.II)

Beati
qui scrutantur testimonia eius ¦
in toto corde
exquirunt3 eum.
3 exquirunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Bari1 Rusch cum Ps-R ] exquirent Ps-G , exquir’t Hi
Numérotation du verset Ps. 118,3 (1.III)

Non enim qui operantur iniquitatem ¦
in viis eius ambulaverunt.
Numérotation du verset Ps. 118,4 (1.IV)

Tu mandasti ¦ mandata tua
custodire4
4 custodire Ps-G ( R M Q ΦV* W U G K ΦV² ΨB* ) Rusch cum Ps-R ] custodiri Ps-G (ΦV² ΨB² reliqui codd. et edd. ) Hi D30 ω 1 ω 2 Bari1 cum Ps-αγδ
nimis.
Numérotation du verset Ps. 118,5 (1.V)

Utinam
dirigantur vie mee ¦
ad custodiendas iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,6 (1.VI)

Tunc
non confundar ¦
cum perspexero
in omnibus mandatis tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,7 (1.VII)

Confitebor tibi
in directione cordis ¦
in eo quod didici iudicia iustitie tue.
Numérotation du verset Ps. 118,8 (1.VIII)

Iustificationes tuas custodiam ¦
non me derelinquas
usquequaque.
Numérotation du verset Ps. 118,9 (2-ב)

Beth5.
5 Beth] Beph domus vox novelli populi D30
Numérotation du verset Ps. 118,(2.I) 

In quo corrigit6
6 corrigit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Ω 2 Rusch cum Ps-R ] corriget Ps-G
adolescentior
viam suam ¦
in custodiendo sermones tuos.
Numérotation du verset Ps. 118,10 (2.II)

In toto corde meo
exquisivi te ¦
ne7 repellas me
7 ne Ps-G ( M ² Q* ΦP ΨB V D) D30 Ω ω 1 Ω 2 e dd. Rusch cum Ps-R ] non Ps-G
a mandatis tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,11 (2.III)

In corde meo 
abscondi
eloquia tua ¦
ut non peccem tibi.
Numérotation du verset Ps. 118,12 (2.IV)

Benedictus es Domine ¦
doce me
iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,13 (2.V)

In labiis meis ¦
pronuntiavi
omnia iudicia oris tui.
Numérotation du verset Ps. 118,14 (2.VI)

In via
testimoniorum tuorum delectatus sum ¦
sicut in omnibus divitiis.
Numérotation du verset Ps. 118,15 (2.VII)

In mandatis tuis
exercebor ¦
et considerabo
vias tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,16 (2.VIII)

In iustificationibus tuis meditabor ¦
non obliviscar sermones tuos.
Numérotation du verset Ps. 118,17 (3-ג)

Gimel8.
8 Gimel D14 D30 ΩS Rusch ] om. Ps-G ( R* K ΨB) Hi Ω M Δ , + plenitudo vel tribulatio. Vox confessoris D30
Numérotation du verset Ps. 118,(3.I) 

Retribue servo tuo ¦
vivifica me9 10
9 vivifica me] vivam Ps-G (I ΨB) cum hebr. LXX Ps-R Ps-H |
10 <divisio.> tuo  ¦ ... me D30² Δ] tuo... me  ¦ D14 D30* Hi |
et11 custodiam sermones tuos.
11 et Ps-G D14 D30 Hi ω 1] ut Ps-G (Q) Ω 2
Numérotation du verset Ps. 118,18 (3.II)

Revela
oculos meos ¦
et considerabo mirabilia de lege tua.12 13
12 tua ω 1] om. Ω 2 |
13 <divisio.> meos  ¦ et considerabo D30 ω 1] meos et considerabo  ¦ Ω 2 |
Numérotation du verset Ps. 118,19 (3.III)

Incola
ego sum in terra ¦
non
abscondas a me
mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,20 (3.IV)

Concupivit anima mea desiderare
iustificationes tuas ¦ 14
14 <divisio.> mea... tuas  ¦ D30 ω 1 Ω 2] mea... tuas D14, mea  ¦ ... tuas Hi
in omni tempore.
Numérotation du verset Ps. 118,21 (3.V)

Increpasti
superbos ¦
maledicti
qui declinant
a mandatis tuis.15
15 <divisio.> superbos  ¦ maledicti D30 Hi Ω 2] superbos maledicti  ¦ D14
Numérotation du verset Ps. 118,22 (3.VI)

Aufer
a me opprobrium et contemptum ¦
quia
testimonia tua
exquisivi.
Numérotation du verset Ps. 118,23 (3.VII)

Etenim
sederunt
principes† et16 17 adversum me loquebantur ¦
16 et Ps-G D30 Hi²] om. Ps-G (ΨB) Hi* ΩS* |
17 <divisio.> principes+ D14² D30² ω 1] principes D14 D30 Ω 2 |
servus autem tuus
exercebatur
in iustificationibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,24 (3.VIII)

Nam
et testimonia tua
meditatio mea est18 ¦
18 meditatio] om. cacogr. ΩS | est Ps-G (ΦR K² ΨB V D) D30 Ω ω 1 Ed1530 ... Clementina Rusch cum LXX Ps-R ] om. Ps-G Cor2 (antiq. non interponunt)
et consilium meum
iustificationes tue.
Numérotation du verset Ps. 118,25 (4-ד)

Deleth.19
19 Deleth] + pauper vel tabule sive ianua D30
Numérotation du verset Ps. 118,(4.I) 

Adhesit
pavimento anima mea ¦
vivifica me
secundum verbum tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,26 (4.II)

Vias meas enuntiavi
et exaudisti me ¦
doce me iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,27 (4.III)

Viam iustificationum tuarum
instrue me ¦
et exercebor in mirabilibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,28 (4.IV)

Dormitavit anima mea
pre tedio ¦
confirma me
in verbis tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,29 (4.V)

Viam iniquitatis amove a me ¦
et de20 lege tua miserere mei.
20 et D14 Cor2 (hebr. et antiq. neque DE neque IN sed neque Ieron. neque grecus) ω 1 Ps-G ] + de Ps-G (ΨB) Hi Ω Clementina Rusch cum Ps-R , + in Ps-G (V D) D30 cum Ps-γ
Numérotation du verset Ps. 118,30 (4.VI)

Viam
veritatis elegi ¦
iudicia21 tua non sum oblitus.
21 iudicia D14 D30 ω 1 Ps-G ] et praem. ΩS
Numérotation du verset Ps. 118,31 (4.VII)

Adhesi testimoniis tuis Domine ¦
noli me confundere.
Numérotation du verset Ps. 118,32 (4.VIII)

Viam mandatorum tuorum
cucurri ¦
cum dilatasti cor meum.
Numérotation du verset Ps. 118,33 (5-ה)

He22.
22 He] + Ipsa vel suscipiens. Vox monachorum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(5.I) 

Legem pone mihi Domine viam iustificationum tuarum ¦
et exquiram eam semper.
Numérotation du verset Ps. 118,34 (5.II)

Da mihi intellectum
et scrutabor legem tuam ¦
et custodiam illam in toto corde meo.
Numérotation du verset Ps. 118,35 (5.III)

Deduc me in semita mandatorum tuorum ¦
quia ipsam volui.
Numérotation du verset Ps. 118,36 (5.IV)

Inclina cor meum in testimonia tua ¦
et non in avaritiam.
Numérotation du verset Ps. 118,37 (5.V)

Averte
oculos meos
ne videant
vanitatem ¦
in via tua vivifica me.
Numérotation du verset Ps. 118,38 (5.VI)

Statue servo tuo eloquium tuum ¦
in timore tuo.
Numérotation du verset Ps. 118,39 (5.VII)

Amputa opprobrium meum
quod suspicatus sum ¦
quia iudicia tua iocunda.
Numérotation du verset Ps. 118,40 (5.VIII)

Ecce concupivi
mandata tua ¦
in equitate tua
vivifica me.
Numérotation du verset Ps. 118,41 (6-ו)

Vav23.
23 Vav] + et ipse vox sacerdotum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(6.I) 

Et veniat super me
misericordia tua
Domine ¦ salutare tuum
secundum eloquium tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,42 (6.II)

Et respondebo exprobrantibus24
24 exprobrantibus ΩX] exprobantibus D30*
mihi verbum ¦
quia25 speravi
25 quia] qui D30*
in sermonibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,43 (6.III)

Et ne auferas
de ore meo verbum veritatis
usquequaque ¦
quia in iudiciis tuis supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,44 (6.IV)

Et custodiam
legem tuam
semper ¦ in seculum
et in seculum seculi.
Numérotation du verset Ps. 118,45 (6.V)

Et ambulabam in latitudine ¦ quia mandata tua exquisivi.
Numérotation du verset Ps. 118,46 (6.VI)

Et loquebar in26 testimoniis tuis
26 in D30 Clementina (1592) ω1 Ps-G Rusch ] de Hi (in ras. ?) Ω M Clementina (1593 1598*) cum Ps-R
in conspectu
regum ¦
et non confundebar.
Numérotation du verset Ps. 118,47 (6.VII)

Et meditabar in mandatis tuis ¦
que dilexi.27
27 <divisio.> meditabar... tuis  ¦ D30 ω 1] meditabar  ¦... tuis Hi
Numérotation du verset Ps. 118,48 (6.VIII)

Et levavi
manus meas
ad mandata que dilexi ¦
et exercebar28
28 exercebar Ps-G D14 Rusch Clementina ] exercebor Ps-G (Q ΦRGP G* K ΨB V) D30 Hi Ω ω 1 Ed1530 cum Ps-R
in iustificationibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,49 (7-ז)

Zai29.
29 Zai] + Oliva vel fornicatio. Vox viri sancti D30
Numérotation du verset Ps. 118,(7.I) 

Memor esto verbi tui servo tuo ¦
in quo mihi spem dedisti.
Numérotation du verset Ps. 118,50 (7.II)

Hec me consolata est in humilitate mea ¦
quia eloquium tuum vivificavit me.
Numérotation du verset Ps. 118,51 (7.III)

Superbi inique agebant
usquequaque ¦
a lege autem tua
non declinavi.
Numérotation du verset Ps. 118,52 (7.IV)

Memor fui
iudiciorum tuorum
a seculo Domine ¦
et consolatus sum.
Numérotation du verset Ps. 118,53 (7.V)

Defectio tenuit me ¦
pro peccatoribus30
30 pro Ps-G (I M K ΨB* V D edd. ) Hi² D30 Ω ω 1 Rusch cum Ps-Med] pre Ps-G (R F L Q Φ U G ΨB²) Hi* cum Ps-R
derelinquentibus legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,54 (7.VI)

Cantabiles mihi
erant iustificationes tue ¦ in loco peregrinationis mee.
Numérotation du verset Ps. 118,55 (7.VII)

Memor fui nocte31*
31 nocte Ps-G (W ΨB* V D) D14 D30 Hi ΩS ω 1 Ed1530 ... Clementina ] in nocte Cor2 (hebr. et antiq. et Ieron. et grecus) Ω M Ps-G Rusch
nominis tui Domine ¦
et custodivi
legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,56 (7.VIII)

Hec
facta est mihi ¦
quia iustificationes tuas exquisivi.
Numérotation du verset Ps. 118,57 (8-ח)

Heth32.
32 Heth] Eth. Vita vox doctorum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(8.I) 

Portio mea Domine33 :
33 Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D14 D30 Ω D ω1 Rusch cum Ps-R ; cf. Corpus antiphonalium officii officii (n° 4316)] Dominus Ps-G (R F I L)
dixi custodire legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,58 (8.II)

Deprecatus sum faciem tuam
in toto corde meo ¦ miserere mei secundum eloquium tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,59 (8.III)

Cogitavi vias meas ¦
et converti34 pedes meos in testimonia tua.
34 converti Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 Ω D ω1 Rusch cum Ps-R ] avertisti Ps-G (F I L)
Numérotation du verset Ps. 118,60 (8.IV)

Paratus sum
et non sum turbatus ¦ ut custodiam mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,61 (8.V)

Funes peccatorum circumplexi sunt me ¦
et legem tuam non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,62 (8.VI)

Media nocte
surgebam ad confitendum tibi ¦
super iudicia iustificationis tue.
Numérotation du verset Ps. 118,63 (8.VII)

Particeps
ego sum
omnium timentium te ¦
et custodientium
mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,64 (8.VIII)

Misericordia tua Domine35
35 tua Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 Ω D ω1 Rusch cum Ps-R ] Domini Ps-G
plena est terra ¦ iustificationes tuas
doce me.
Numérotation du verset Ps. 118,65 (9-ט)

Teth36.
36 Teth] + bonum. Vox sanctorum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(9.I) 

Bonitatem fecisti
cum servo tuo Domine37 ¦
37 Domine Ps-G Hi D30 Rusch ] + vivificame D14 cum Ps-δ
secundum verbum tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,66 (9.II)

Bonitatem
et disciplinam
et scientiam
doce me ¦
quia mandatis38 tuis credidi.
38 mandatis Ps-G D14 D30 ω 1 Rusch ] in praem. Ps-G (I D) Hi Ω cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 118,67 (9.III)

Priusquam
humiliarer
ego deliqui ¦ propterea eloquium tuum custodivi.
Numérotation du verset Ps. 118,68 (9.IV)

Bonus es tu ¦ et in bonitate tua doce me iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,69 (9.V)

Multiplicata est
super me iniquitas superborum ¦
ego autem
in toto corde meo39
39 meo Ps-G (I Q² W ΦP U K² ΨB² V* D*) D14 D30 * Hi* ΩS ω 1 Rusch Clementina cum Ps-R ] om. D30 ² ( in ras. ) Hi² Ps-G
scrutabor mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,70 (9.VI)

Coagulatum est
sicut lac cor eorum ¦
ego vero
legem tuam meditatus sum.
Numérotation du verset Ps. 118,71 (9.VII)

Bonum
mihi quia humiliasti me ¦
ut discam
iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,72 (9.VIII)

Bonum mihi lex oris tui ¦
super millia auri et argenti.
Numérotation du verset Ps. 118,73 (10-י)

Ioth40.
40 I + Scientia vel principium. Vox propositorum et confessorum ac virginum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(10.I) 

Manus tue fecerunt me
et41 plasmaverunt me ¦
41 me et] et ω 1 ( in ras. #) (hapax)
da mihi
intellectum ut42 discam mandata tua.43
42 ut Ps-G (R M Q* W ΦP U G ² ΨB V D) D30 Ω ω 1 Rusch Ed1530 ... cum Ps-R ] et Clementina Ps-G |
43 discam mandata usque intellectum et sciam (Ps. 118, 73-125 cum glossa)] def. Lunel |
Numérotation du verset Ps. 118,74 (10.II)

Qui timent te
videbunt me
et letabuntur ¦ quia
in verba tua44
44 verba tua D14 Hi ω 1 Rusch Ps-G ] verbo tuo D30 (hapax)
supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,75 (10.III)

Cognovi
Domine quia equitas
iudicia tua ¦
et
in veritate tua45
45 in veritate tua Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] veritate Ps-G
humiliasti me.
Numérotation du verset Ps. 118,76 (10.IV)

Fiat misericordia tua
ut consoletur me ¦
secundum eloquium tuum servo tuo.
Numérotation du verset Ps. 118,77 (10.V)

Veniant mihi miserationes tue et vivam ¦
quia lex tua meditatio mea est.
Numérotation du verset Ps. 118,78 (10.VI)

Confundantur superbi
quia iniuste
iniquitatem fecerunt in me ¦ ego autem
exercebor
in mandatis tuis.
Numérotation du verset Ps. 118,79 (10.VII)

Convertantur mihi
timentes te ¦ et qui
noverunt testimonia tua.
Numérotation du verset Ps. 118,80 (10.VIII)

Fiat
cor meum immaculatum ¦
in iustificationibus tuis
ut non confundar.
Numérotation du verset Ps. 118,81 (11-ך)

Caph46.
46 C + Manus. Vox penitentium hominum D30
Numérotation du verset Ps. 118,(11.I ) 

Defecit
in salutari tuo47 anima mea ¦
47 salutari tuo Ps-G ( M * Q W U ΨB ) Rusch Ed1530 cum Ps-R ] salutare tuum Ps-G Tr511 D14 D30 ω 1
in verbum tuum
supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,82 (11.II)

Defecerunt
oculi mei
in eloquium tuum ¦ dicentes : quando consolaberis me ?
Numérotation du verset Ps. 118,83 (11.III)

Quia factus sum sicut uter
in pruina ¦
iustificationes tuas
non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,84 (11.IV)

Quot sunt dies servi tui48 :
48 servi tui Ps-G ( M Q² W ΦP U G K ΨB V D) D30 Tr511 P106 Ω ω 1 Rusch edd. cum Ps-R hebr. LXX] servo tuo Ps-G
quando
facies
de persequentibus me iudicium ?
Numérotation du verset Ps. 118,85 (11.V)

Narraverunt
mihi iniqui fabulationes ¦
sed non ut lex tua.
Numérotation du verset Ps. 118,86 (11.VI)

Omnia mandata tua veritas ¦
iniqui49
49 iniqui Tr511 P106 D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] inique Clementina Ps-G
persecuti sunt me
adiuva me.
Numérotation du verset Ps. 118,87 (11.VII)

Paulominus
consummaverunt me in terra ¦
ego autem non dereliqui mandata tua.
Numérotation du verset Ps. 118,88 (11.VIII)

Secundum
misericordiam tuam
vivifica me ¦
et
custodiam testimonia oris tui.
Numérotation du verset Ps. 118,89 (12-ל)

Lamed.
¶Codd. : ( Ps. 118-12 ) Hi D14 D30 ω 1 Rusch Ps-G | lamed Ps-G ] lameth disciplina. Vox clericorum in gradum novum introeuntium D30, lameth D14, lamech Rusch, om. Hi ω 1
Numérotation du verset Ps. 118,(12.I) 

In eternum Domine ¦
verbum tuum
permanet in celo.
Numérotation du verset Ps. 118,90 (12.II)

In generatione
et generationem50
50 generatione et generationem Ps-G ( M Q* W ΦGP² U K V ) D14 D30 ΩS ω 1 Ed1530 Rusch ] generationem et generationem Ps-G , generatione et generatione Ps-G ( I ² ΦRV D ) Hi ω 1 cum Ps-α
veritas tua ¦
fundasti
terram
et permanet.
Numérotation du verset Ps. 118,91 (12.III)

Ordinatione tua
perseverat51
51 perseverat Hi D14 D30 ω 1 Ps-G ] perseverant Ps-G (F² ΨB*) Rusch Ed1530 cum Ps-R
dies ¦
quoniam
omnia
serviunt tibi.
Numérotation du verset Ps. 118,92 (12.IV)

Nisi quod
lex tua
meditatio mea
est ¦
tunc
forte periissem in humilitate mea52.
52 periissem Rusch ] perissem Hi D30 ω 1 Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,93 (12.V)

In eternum non obliviscar
iustificationes tuas ¦
quia
in ipsis vivificasti me.
Numérotation du verset Ps. 118,94 (12.VI)

Tuus sum ego
salvum me fac ¦ quoniam
iustificationes tuas
exquisivi.
Numérotation du verset Ps. 118,95 (12.VII)

Me
exspectaverunt peccatores
ut perderent me ¦
testimonia tua
intellexi.
Numérotation du verset Ps. 118,96 (12.VIII)

Omnis consummationis53 vidi finem ¦
53 omnis consummationis Ps-G ( M ² ΦP ΨB V D) Hi D30 ² Ω ω 1 Rusch edd. cum Ps-αζ Ps-R (B² D* Q² R U a b)] omni consummationi D14 D30 * Ps-G cum Ps-R
latum mandatum tuum nimis.
Numérotation du verset Ps. 118,97 (13-מ)

Mem.54
54 M + Ex quo vel ex ipsis D30
Numérotation du verset Ps. 118,(13.I) 

Quomodo
dilexi
legem tuam Domine55 : tota die
55 Domine Ps-G ( M Q² W ΦP U K V D) D14 D30 Hi Ω ω 1 Ed1530 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G
meditatio mea est.
Numérotation du verset Ps. 118,98 (13.II)

Super inimicos meos56
56 meos] om. ω 1 tantum 
prudentem me fecisti mandato tuo ¦
quia in eternum mihi est.
Numérotation du verset Ps. 118,99 (13.III)

Super omnes docentes
me intellexi ¦
quia testimonia tua
meditatio mea est.
Numérotation du verset Ps. 118,100 (13.IV)

Super senes intellexi ¦
quia mandata tua
quesivi.
Numérotation du verset Ps. 118,101 (13.V)

Ab omni via mala
prohibui
pedes meos ¦
ut custodiam verba tua.
Numérotation du verset Ps. 118,102 (13.VI)

A iudiciis tuis
non declinavi ¦
quia tu legem posuisti mihi.
Numérotation du verset Ps. 118,103 (13.VII)

Quam dulcia faucibus meis
eloquia tua ¦
super mel ori meo.
Numérotation du verset Ps. 118,104 (13.VIII)

A mandatis tuis intellexi ¦ propterea odivi omnem viam iniquitatis.
Numérotation du verset Ps. 118,105 (14-נ)

Nun57.
57 N + Sempiternum sive piscis D30
Numérotation du verset Ps. 118,(14.I) 

Lucerna
pedibus meis
verbum tuum ¦
et lumen
semitis meis.
Numérotation du verset Ps. 118,106 (14.II)

Iuravi
et statui ¦
custodire iudicia iustitie tue.
Numérotation du verset Ps. 118,107 (14.III)

Humiliatus sum
usquequaque
Domine ¦ vivifica me
secundum verbum tuum.58
58 <divisio.> usquequaque Domine  ¦ D30, usquequaque  ¦ Domine ω 1
Numérotation du verset Ps. 118,108 (14.IV)

Voluntaria oris mei beneplacita fac Domine ¦
et iudicia tua doce me.
Numérotation du verset Ps. 118,109 (14.V)

Anima mea
in manibus
meis
semper ¦ et legem tuam non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,110 (14.VI)

Posuerunt peccatores laqueum mihi ¦
et de mandatis tuis non erravi.
Numérotation du verset Ps. 118,111 (14.VII)

Hereditate
acquisivi
testimonia tua
in eternum ¦ quia exultatio cordis mei sunt.
Numérotation du verset Ps. 118,112 (14.VIII)

Inclinavi cor meum
ad faciendas iustificationes tuas in eternum ¦
propter retributionem.
Numérotation du verset Ps. 118,113 (15-ס)

Samech59.
59 S + Adiutorium D30
Numérotation du verset Ps. 118,(15.I) 

Iniquos
odio habui ¦
et
legem tuam dilexi.
Numérotation du verset Ps. 118,114 (15.II)

Adiutor60
60 Adiutor Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D14 D30 Hi ω1 Rusch ] + meus Ps-G
et susceptor meus
es tu ¦ et in verbum tuum61
61 et Ps-G (Q* ΨB V D ) D30 Ω ω 1 Ed155 Rusch Ed1530 ... Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G | in verbum tuum Ps-G D30 Ω ω 1 Rusch ] in verbo tuo ( M * Q² W U ΨB*) cum Ps-R
supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,115 (15.III)

Declinate a me
maligni ¦
et scrutabor mandata Dei mei.
Numérotation du verset Ps. 118,116 (15.IV)

Suscipe me
secundum eloquium tuum
et vivam ¦ et non confundas me
ab exspectatione mea.
Numérotation du verset Ps. 118,117 (15.V)

Adiuva me
et salvus ero ¦ et meditabor
in iustificationibus tuis semper.
Numérotation du verset Ps. 118,118 (15.VI)

Sprevisti
omnes discedentes
a iudiciis tuis62 :
62 iudiciis Ps-G ( M Q ΨB² D) Hi² Ω Rusch Ed1530 ... Clementina ] iustitiis Ps-G D14 D30 Hi* ω 1 cum Ps-δη, iustificationibus ΨB* cum Ps-R
quia iniusta cogitatio eorum.
Numérotation du verset Ps. 118,119 (15.VII)

Prevaricantes reputavi omnes peccatores terre ¦ ideo
dilexi testimonia tua.
Numérotation du verset Ps. 118,120 (15.VIII)

Confige timore tuo
carnes meas ¦
a iudiciis enim tuis timui.
Numérotation du verset Ps. 118,121 (16-ע)

Ain63.
63 A + fons sive oculus D30
Numérotation du verset Ps. 118,(16.I) 

Feci iudicium
et iustitiam ¦
non tradas me
calumniantibus me64.
64 calumniantibus D14 D30 Hi ω 1 Rusch Ps-G ] a praem. Ps-G (F* Q* W) D30 * (eras.) cum Ps-R ( A PERSEQUENTIBUS  : A T R V)
Numérotation du verset Ps. 118,122 (16.II)

Suscipe
servum
tuum
in bonum ¦
non calumnientur me superbi.
Numérotation du verset Ps. 118,123 (16.III)

Oculi mei
defecerunt
in salutare tuum ¦
et in eloquium
iustitie tue.
Numérotation du verset Ps. 118,124 (16.IV)

Fac cum servo tuo
secundum misericordiam tuam ¦
et iustificationes tuas doce me.
Numérotation du verset Ps. 118,125 (16.V)

Servus
tuus
sum ego ¦
da
mihi intellectum ut65 sciam testimonia tua.
65 discam mandata tua (Ps. 118, 73)… ut sciam] def. Lunel | ut Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ² Hi ω 1 Rusch cum Ps-R ] et Ps-G D14 D30 * (eras.)
Numérotation du verset Ps. 118,126 (16.VI)

Tempus
faciendi
Domine66 ¦
66 Domine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Hi ω1 Rusch cum Ps-R ] Domino Ps-G
dissipaverunt legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,127 (16.VII)

Ideo dilexi mandata tua67 :
67 mandata tua D30 Hi ω 1 T79 ²] legem tuam T79* ( eras. )
super aurum et topazion68.
68 topazion] thopacion T79
Numérotation du verset Ps. 118,128 (16.VIII)

Propterea
ad omnia mandata tua
dirigebar ¦
omnem viam iniquam odio habui.
Numérotation du verset Ps. 118,129 (17-ף)

PHE 69.
69 P Fe. Os ab ore non ab osse D30
Numérotation du verset Ps. 118,(17.I) 

Mirabilia testimonia tua ¦ ideo scrutata est ea anima mea.
Numérotation du verset Ps. 118,130 (17.II)

Declaratio sermonum tuorum
illuminat ¦
et intellectum
dat parvulis.
Numérotation du verset Ps. 118,131 (17.III)

Os meum aperui
et attraxi spiritum ¦
quia mandata tua desiderabam.
Numérotation du verset Ps. 118,132 (17.IV)

Aspice in me
et miserere mei ¦
secundum iudicium diligentium nomen tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,133 (17.V)

Gressus meos
dirige secundum eloquium tuum ¦ et non dominetur mei omnis iniustitia.
Numérotation du verset Ps. 118,134 (17.VI)

Redime me
a calumniis hominum ¦ ut70 custodiam mandata tua.
70 ut Ps-G (W ΨB D) D30 ΩS ω1 Rusch cum Ps-R ] et Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,135 (17.VII)

Faciem tuam
illumina super servum tuum ¦
et doce me iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,136 (17.VIII)

Exitus
aquarum deduxerunt
oculi mei ¦
quia non custodierunt legem tuam.
Numérotation du verset Ps. 118,137 (18-צ)

Sade71.
71 S + iustitia D30
Numérotation du verset Ps. 118,(18.I) 

Iustus es Domine ¦
et rectum iudicium tuum.
Numérotation du verset Ps. 118,138 (18.II)

Mandasti
iustitiam testimonia tua ¦ et veritatem tuam nimis.
Numérotation du verset Ps. 118,139 (18.III)

Tabescere me
fecit zelus
meus ¦
quia obliti sunt verba tua inimici mei.
Numérotation du verset Ps. 118,140 (18.IV)

Ignitum eloquium tuum
vehementer ¦
et
servus tuus
dilexit illud.
Numérotation du verset Ps. 118,141 (18.V)

et contemptus ¦
iustificationes tuas
non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,142 (18.VI)

Iustitia tua iustitia72 in eternum ¦ et lex tua veritas.
72 iustitia D14 D30 Hi ω 1] + tua Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,143 (18.VII)

Tribulatio
et angustia
invenerunt me ¦
mandata tua meditatio mea est73.
73 est Ps-G (I ΦR² G ΨB V D) D30 Ω ω 1 Rusch Ed1530 ... Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,144 (18.VIII)

Equitas testimonia tua in eternum ¦
intellectum74 da mihi
74 intellectum] et praem. I ΩS
et vivam.
Numérotation du verset Ps. 118,145 (19-ק)

Coph75.
75 C + Vocatio D30, om. ΨB ΩM Ed1455
Numérotation du verset Ps. 118,(19.I) 

Clamavi
in toto corde76
76 corde] + meo R* M² W² ΦP U ΨB* Clementina cum LXX Ps-R
exaudi me Domine ¦ iustificationes tuas
requiram.
Numérotation du verset Ps. 118,146 (19.II)

Clamavi ad77 te
77 ad Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G
salvum me fac ¦
ut78 custodiam mandata tua.
78 ut Ps-G (R W ΨB* V D) D30 Ω ω 1 Rusch Clementina cum Ps-R ] et Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,147 (19.III)

Preveni in maturitate et clamavi ¦
quia in verba
tua
supersperavi.
Numérotation du verset Ps. 118,148 (19.IV)

Prevenerunt
oculi mei ad
te diluculo ¦
ut meditarer eloquia tua.
Numérotation du verset Ps. 118,149 (19.V)

Vocem meam audi secundum misericordiam tuam Domine79 ¦ et80 secundum iudicium tuum vivifica me.
79 Domine] om. I² ΨB* ΩM |
80 et Ps-G (ΨB V D) D30² Hi² ΩS ω1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R , cf. LXX (R)] om. Hi D14 D30* Cor2 (hebr. et anti et Ieron. non interponunt ET ) |
Numérotation du verset Ps. 118,150 (19.VI)

Appropinquaverunt persequentes me
iniquitati81 ¦
81 iniquitati Ps-G (F² I M Q² K² ΨB) D14 ² D30 Ω G ² ω 1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] iniquitate Ps-G D14 *
a lege autem tua longe facti sunt.
Numérotation du verset Ps. 118,151 (19.VII)

Prope
es tu Domine ¦
et omnes vie tue veritas.
Numérotation du verset Ps. 118,152 (19.VIII)

Initio
cognovi de testimoniis tuis ¦ quia in eternum fundasti ea.
Numérotation du verset Ps. 118,153 (20-ר)

Res82.
82 R + Caput D30
Numérotation du verset Ps. 118,(20.I) 

Vide humilitatem meam
et eripe me ¦ quia legem tuam
non sum oblitus.
Numérotation du verset Ps. 118,154 (20.II)

Iudica
iudicium meum
et redime me ¦
propter eloquium tuum
vivifica me.
Numérotation du verset Ps. 118,155 (20.III)

Longe a peccatoribus salus ¦
quia iustificationes tuas
non exquisierunt.
Numérotation du verset Ps. 118,156 (20.IV)

Misericordie tue multe Domine ¦
secundum iudicium tuum vivifica me83.
83 iudicium tuum Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 Rusch cum Ps-R ] iudicia tua Ps-G
Numérotation du verset Ps. 118,157 (20.V)

Multi
qui persequuntur me et tribulant me ¦ a testimoniis tuis
non declinavi.
Numérotation du verset Ps. 118,158 (20.VI)

Vidi
prevaricantes
et tabescebam ¦
quia eloquia tua
non custodierunt.
Numérotation du verset Ps. 118,159 (20.VII)

Vide
quoniam mandata tua dilexi Domine ¦
in misericordia tua
vivifica me.
Numérotation du verset Ps. 118,160 (20.VIII)

Principium verborum tuorum veritas84 : in eternum omnia iudicia iustitie tue.
84 veritas Ps-G ( G ² ΨB V D ) D30 ² Ω ω 1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] + et Ps-G D30 * (eras.)
Numérotation du verset Ps. 118,161 (21-ש)

Syn85.
85 Syn] Sen Rusch D30, + iustitia D30
Numérotation du verset Ps. 118,(21. I) 

Principes
persecuti sunt me
gratis ¦
et a verbis tuis
formidavit cor meum.
Numérotation du verset Ps. 118,162 (21.II)

Letabor ego
super eloquia tua ¦
sicut qui invenit spolia multa.
Numérotation du verset Ps. 118,163 (21.III)

Iniquitatem
odio habui et abominatus sum ¦
legem autem tuam dilexi.
Numérotation du verset Ps. 118,164 (21.IV)

Septies in die
laudem dixi tibi ¦
super iudicia
iustitie tue.
Numérotation du verset Ps. 118,165 (21.V)

Pax multa
diligentibus legem tuam ¦
et non est illis
scandalum.
Numérotation du verset Ps. 118,166 (21.VI)

Exspectabam
salutare tuum
Domine ¦
et mandata tua dilexi.
Numérotation du verset Ps. 118,167 (21.VII)

Custodivit
anima mea testimonia tua ¦ et dilexi ea vehementer.
Numérotation du verset Ps. 118,168 (21.VIII)

Servavi mandata tua et testimonia tua ¦
quia omnes vie mee in conspectu tuo.
Numérotation du verset Ps. 118,169 (22-ת)

Thau86.
86 Syn] Sen Rusch D30, + i
Numérotation du verset Ps. 118,(22.I) 

Appropinquet
deprecatio mea
in conspectu tuo Domine ¦
iuxta
eloquium tuum
da mihi intellectum.
Numérotation du verset Ps. 118,170 (22.II)

Intret
postulatio mea in conspectu tuo ¦
secundum eloquium tuum
eripe me.
Numérotation du verset Ps. 118,171 (22.III)

Eructabunt labia mea
hymnum ¦
cum docueris me
iustificationes tuas.
Numérotation du verset Ps. 118,172 (22.IV)

Pronuntiabit lingua mea eloquium tuum ¦
quia omnia mandata tua equitas.
Numérotation du verset Ps. 118,173 (22.V)

Fiat manus tua
ut salvet me ¦ quoniam mandata tua
elegi.
Numérotation du verset Ps. 118,174 (22.VI)

Concupivi
salutare tuum
Domine ¦ et lex tua meditatio mea est87 88.
87tia D30 |
88 -G (F² I M W ΦP U ΨB V D) D30 Ω ω 1 edd. Rusch ] om. Ps-G |
Numérotation du verset Ps. 118,175 (22.VII)

Vivet anima mea et laudabit te ¦
et iudicia tua
adiuvabunt me.
Numérotation du verset Ps. 118,176 (22.VIII)

Erravi sicut ovis que periit ¦
quere89
89 quere Ps-G D30 ω 1] require Rusch cum Ps-R : cf. Corpus antiphonalium officii officii (n° 7639 : responsorium parvum “Septies in die”)
servum tuum Domine90 quia mandata tua non sum oblitus.
90 Domine Ps-G (ΨB D*) Ω D ΩS ω 1 Rusch ] om. Ps-G D30

Psalmus 118

Numérotation du verset Ps. 118,1 
(1¶א)
marg.| Beati immaculati in via] etc. Titulus, Alleluia. Aleph : In precedenti Psalmo egit Propheta de adventu Christi, in hoc autem Ps. invitat nos ad laudem, sicut patet in titulo. In precedenti docuit fidem, in isto docet operari per fidem, quod bene sequitur. Nam ut dicitur Iac. 2.d. Fides sine operibus mortua est. Operatio autem vera est laus Dei. Unde Ps. 145. Laudabo Dominum in vita mea. Ps. autem iste quanto in superficie verborum est apertior, tanto mysteriorum sublimitate est profundior. Similibus quidem verbis est contextus, sed tamen nulla confusione permixtus, immo sub diversis litteris Hebrei Alphabeti, quas omnes in Hebreo per totum Ps. octo versuum principia repetunt, tamquam sub diversis titulis rerum diversitas continetur. Legis etiam nomina, que pro varia significatione diversa sunt posita, quamvis sepe eadem repetantur, tamen accommodantur diversis, vel materia, vel intentione, vel etiam modo. Sicut est, quod aliquando Propheta, quod accepit, profitetur, aliquando dicit se sperare, quod meruit et huiusmodi, que suis locis in serie apertius ostendentur. Tanta namque in hoc Ps. varietas est, ut Moralis doctrina, que in aliis Ps. tamquam stellis minoribus aliquatenus lucet, in isto velut Sole pleni luminis meridiano fervente calore perfecte splendeat. Et cuius in ceteris aliqua suavitas redolet, in isto velut Paradisus omnium pomorum delectet. In litteris, quibus et omnibus digestus est Psalmus, schola Christi et perfecta monstratur, scilicet {2.302vb} ut sicut pueri usum discendi in primis litteris sumunt, ita nos huius perfecte doctrine elementis usum vivendi discamus. Littera vero in singulis octonariis una significat unitatem, que omnia tegit et octonarius numerus partium suarum equalitate perfectus in singulis litteris perfectionem, scilicet quod sub unaquaque littera est perfecta doctrina, per quam et perfecta fit purgatio, que per Circumcisionem figurabatur in lege et per sacrificium pecudum in octava et habetur nova vita, quam octavo post diluvium humane generationis exordio figuratam Christus octava die resurgens, in nobis per vivificationem anime cepit et post horum septem dierum revolutionem veniens etiam per corporum incorruptionem perficiet in octava. Pro quibus omnibus titulus invitat ad laudem.
marg.| Habet autem Psalmus iste partes viginti duas secundum numerum, scilicet litterarum. Quarum prima est, Aleph, que interpretatur doctrina et significat versus, quibus perscribitur plenos esse doctrina, que tamquam prologus cuncta breviter, que in sequentibus continentur octonariis, tangunt. Cum enim omnes tam boni, quam mali velint esse beati, tamen viam, qua itur ad beatitudinem, quidam ignorant, unde in persona omnium fidelium loquens, que sit ad illam vera via diffinit et ait.
Numérotation du verset Ps. 118,(1.I) 
marg.| {g} Beati] etc. Et quia, ut predictum est, in hoc Ps. instruimur perfecte in moribus, ideo merito moraliter et non aliter, nisi in paucis locis, ubi ipsa allegoria quandammodo moralis est, exponitur. Dicit ergo.
marg.| {g} Beati] sunt, qui sunt.
marg.| {i} In via] Christo, que dicitur via, veritas et vita : Io. 14.a. In eo autem sunt iusti per fidem et dilectionem, 1Io. 4.c. Qui manet in caritate, in Deo manet et Deus in eo. Et tales sunt beati. Nam econtrario maledicti sunt, qui ab ipso recedunt, Os. 7.d. Ve eis quoniam recesserunt a me. Qui autem sint in eo, diffinit per actus. Primo fidei, secundo caritatis.
marg.| {h} Immaculati] per remissionem peccatorum, que est per fidem, Act. 15.b. Fide purificans corda eorum, Rm. 5.a. Iustificati ergo ex fide, pacem habeamus, etc. Sed quia fides sine operibus mortua est, bene subdit de operibus.
marg.| {k} Qui] etc. bene operando.
marg.| {l} In lege Domini] que est caritas, Io. 13.d. Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem, etc. Rm. 13.c. Plenitudo legis est dilectio. Vel sic.
marg.| {g} Beati] sunt, qui sunt.
marg.| {h} Immaculati in via] Mundi, que multos maculat, 1Rg. 21.b. Via hec polluta est, Eccl. 31.a. Beatus est dives, qui inventus est sine macula, etc. Qui autem sunt, qui immaculati sunt in hac via.
marg.| {k} Qui] etc. Nam, ut dicitur supra in Ps. 18. Lex Domini immaculata, etc. Hec autem lex ligat sensus hominis, ut non effluant in immunditiis vie Mundi. Hec est Religio, de qua Iac. 1.d. Religio autem munda et immaculata apud Deum et Patrem hec est, visitare pupillos et viduas in tribulatione eorum, etc. Et post. Et immaculatum se custodire ab hoc seculo. Sed quoniam in lege nemo perfecte ambulat, nisi qui legem cognoscit, bene subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,2 
(1.II)
marg.| {m} Beati, qui scrutantur] etc. Nota tamen, quod coniunxit ita. Qui ambulant et scrutantur, ne videatur ad beatitudinem non sufficere vita sine scientia, aut doctrina, sed diffinito quod Beati sunt immaculati, qui ambulant in lege Domini, iterum addit quod   [Beati] sunt, qui scrutantur testimonia eius. Et est recte ordo servatus. Ante enim vita, quam scientia, vel doctrina querenda est, 1Tim. 4.d. Attende tibi et doctrine. Act. 1.a. Cepit Iesus facere et docere. Bene autem dicit, scrutantur, in quo notatur difficultas Scripture et diligentia inquirentis. Prv. 2.a. Si quesieris sapientiam quasi pecuniam et sicut thesauros effoderis eam, tunc intelliges timorem Domini et scientiam Dei invenies, Io. 5.f. Scrutamini scripturas, Ps. 1. Et in lege eius meditabitur die, ac nocte.
marg.| Plures autem sunt, qui scrutantur :
- Ut sciant, hec est curiositas, Eccl. 3.c. In pluribus operibus eius non sis curiosus.
- Ut laudentur, hec est vanitas, Mt. 24.a. Amant vocari ab hominibus Rabbi.
- Ut lucrentur, hec est cupiditas. Prv. 13.c. Noli vendere sapientiam.
- Ut pervertant, ut heretici, Gal. 2.a. Subintroierunt falsi fratres.
- Ut edificentur, hec est prudens humilitas, Io. 5.f. Scrutamini Scripturas.
- Ut edificent, hec est caritas, 1Tim. 4.d. Attende lectioni, exhortationi et doctrine.
marg.| Sunt autem quidam, qui scrutantur testimonia legis divine, non ut secundum illa vivant, sed, ut docti appareant, ut ambitiosi et cupidi : Alii ut calumnientur, ut heretici. Et hi non sunt beati, sed illi, qui ideo scrutantur, ut ibi Deum et eius voluntatem inveniant et cognoscant : Unde subdit.
marg.| {n} In toto corde exquirunt eum] ut, scilicet per testimonia eius in cognitionem ipsius veniant. Et dicit,   [toto corde] quia, qui corde scisso querit, non invenit : Unde Augustinus Mens divisa non impetrat, Os. 10.a. Divisum est cor eorum, nunc interibunt. Ex hoc sequitur, quod non inveniunt eum, qui est vita. Infra. In toto corde meo exquisivi te. Et vere, qui eum exquirunt, beati sunt et alii non :
Numérotation du verset Ps. 118,3 
(1.III)
marg.| {a} {2.303ra} Non enim, qui operantur iniquitatem, in viis eius ambulaverunt] Et ideo non pertinet ad illam beatitudinem, de qua premisit :   [Beati immaculati in via] etc. Et ibi dixit singulariter, via, hic autem pluraliter, viis, quia et una est via Christus et plures vie Prophete, scilicet et Apostoli et omnes Predicatores, qui dicunt ad Christum, in quibus ambulat, qui eos imitatur et secundum eorum doctrinam operatur. Vel vie eius sunt eius mandata. Sed quomodo verum est, quod dicit : Non enim, qui operantur iniquitatem, etc. Multi enim modo operantur iniquitatem, qui ante ambulaverunt in viis eius. Sol. Non reputantur ambulasse, qui non ambulaverunt fructuose. Unde Ez. 18.e. Si averterit se iustus a iustitia sua et fecerit iniquitatem, etc. Et sequitur : Omnes iustitie eius, quas fecerat, non recordabuntur. Et ne quis forte putaret, quod simul posset operari iniquitatem et in viis Dei ambulare et ita etiam falsum esset, quod dicit : Non enim, qui operatur iniquitatem, etc. ideo hoc probat consequenter, dicens :
Numérotation du verset Ps. 118,4 
(1.IV)
marg.| {b} Tu mandasti] etc. quasi dicat simul non possunt servire duobus Dominis. Sic enim tu mandasti, per legem et per Evangelium, per Prophetas et Apostolos,
marg.| {c} Mandata tua custodiri] vel custodire, non in parte, sed
marg.| {d} Nimis] id est valde, ut nec ad modicum ab eis recedat quis. Eccl. 18.c. Non impediaris orare semper et non verearis usque ad mortem iustificari. Item   [nimis] id est ferventer, contra tepidos, Apc. 3.c. Utinam frigidus esses, aut calidus, sed quia tepidus es, incipiam te evomere de ore meo. Ct. 1.a. Adolescentule dilexerunt te nimis, id est importune, vel improbe. 1Tim. 4. Insta opportune, importune, Lc. 11.b. Propter improbitatem eius surget et dabit ei quotquot habet necessarios.
Numérotation du verset Ps. 118,5 
(1.V)
marg.| {e} Utinam dirigantur] etc. Hucusque, qui sunt beati per actus eorum docuit : nunc quia non satis est doceri contra superbiam liberi arbitrii, sibi optat ea, per que fiunt beati, quasi dicat tu mandasti mandata tua custodiri nimis, sed ad hoc sine gratia non sufficio : Unde dico :   [Utinam vie mee] id est actus huius vite, qui per se sunt tortuosi, dirigantur a te, quia a me non possunt dirigi. Prv. 16.b. Cor hominis disponit vias suas, sed Domini est dirigere gressus. Ier. 10.d. Scio, Domine, quia non est hominis via eius, nec viri est, ut ambulet et dirigat gressus suos. Augustinus Iube, Domine, quod vis et fac quod iubes. Dirigantur, inquam :
marg.| {f} Ad custodiendas] id est ut custodiam.
marg.| {g} Iustificationes tuas] id est mandata, que iustificant. Inf. Iustificationes tuas custodiam. Sap. 6.c. Dilectio custodia est legum illius, custoditio autem legum consummatio incorruptionis est. Vel Iustificationes, id est illa quatuor, que conveniunt in iustificatione impii, scilicet gratiam, fidem, sive motum fidei, contritionem et remissionem peccati, que sunt custodienda, non tam recipienda, Apc. 3.c. Tene quod habes, ut nemo accipiat coronam tuam, Iob. 27.a. Iustificationem meam, quam cepi tenere, non deseram. Non autem possunt custodiri iustificationes, nisi pre oculis habeantur : Unde bene subdit :
Numérotation du verset Ps. 118,6 
(1.VI)
marg.| {h} Tunc non confundar] de non custoditis iustificationibus.
marg.| {i} Cum perspexero] id est perfecte aspexero, sicut in speculo.
marg.| {k} In omnibus mandatis tuis] Perfecte aspicit, qui ea opere implet : qui vero aspicit et non implet, imperfecte aspicit et imperfectus est, etiam si alios doceat. Mt. 5.c. Qui solverit unum de mandatis his minimis et docuerit sic homines, minimus vocabitur in Regno celorum : qui autem fecerit sic et docuerit, hic magnus vocabitur. Iac. 1.d. Qui perspexerit in lege perfecte libertatis et permanserint in ea non auditor obliviosus factus, sed factor operis, hic beatus in facto suo erit. Hoc est, quod hic dicit : Tunc non confundar, etc. Am. 7.c. Qui vides gradere, se qui vides respiciendo in lege, gradere operando. Non enim perfecte aspicere potest homo uno oculo clauso et alio aperto. Multi autem aperiunt oculum intellectus et claudunt oculum affectus, qui est oculus dexter, ineuntes fedus cum Naas Ammonite, id est cum Diabolo, dicente 1Rg. 11.a. In hoc feriam vobiscum fedus, ut eruam omnium vestrum oculos dextros, ponamque vos opprobrium in universo Israel, quasi dicat ut non perfecte aspiciendo confundamini. Za. 11.d. O pastor, {2.303rb} et idolum, qui scilicet habes oculos et non perfecte vides. Et unde hoc subdit : Gladius super brachium eius et super oculum dextrum eius, scilicet gladius Diaboli impediens operationem et affectionem. Unde subdit : Brachium eius ariditate siccabitur et oculus dexter eius tenebrescens obscurabitur : Unde sequitur, quod non poterit perspicere. Et dicit.
marg.| {k} In omnibus mandatis] quia non sufficit nisi omnia impleantur. Unde Iac. 2.b. Quicumque totam legem servaverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus. Et si hoc fecero, ut dictum est, non confundar, immo fiet quod sup. rogavi, scilicet dirigetur cor meum ad custodiendas iustificationes. Hoc est, quod sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,7 
(1.VII)
marg.| {l} Confitebor tibi] etc. quasi dicat diriges cor meum. Et in illa directione cordis, non ero ingratus, sed, confitebor tibi, id est laudabo te.
marg.| {n} In eo, quod didici] perspiciendo.
marg.| {o} Iudicia] que sunt Abyssus multa.
marg.| {p} Iustitie tue] id est procedentia de tua iustitia. Isti duo versus sunt contra eos, qui nimis cito volunt esse magistri, vel Predicatores, quod cadit ad eorum confusionem. Sed sapiens dicit.
marg.| {h} Tunc non confundar] propter ignorantiam.
marg.| {i} Cum perspexero] etc. id est cum totam S. Scripturam diligenter videro. Sed
marg.| {l} Confitebor tibi] id est laudabo te legendo et predicando.
marg.| {m} In directione cordis] id est sine errore intellectus.
marg.| {n} In eo] quod non sum inscius, sed.
marg.| {o} Quod didici iudicia iustitie tue] que qui non didicerint errant. 1Tim. 1.b. Quidam aberrantes conversi sunt in vaniloquium volentes esse legis Doctores non intelligentes, neque que loquuntur, neque de quibus affirmant. Eccl. 18.c. Antequam loquaris, disce. Item hoc est, quod dicit.
marg.| {l} Confitebor tibi] etc. est contra multos, quorum vox est in Choro et mens in foro, qui non confitentur, id est laudant Deum in directione cordis, quia non quod profertur in ore versatur in corde secundum doctrinam Augustinus Sed supra dicitur Ps. 32. Rectos decet collaudatio. Vel de confessione peccatorum potest dici.
marg.| {l} Confitebor tibi] peccata mea.
marg.| {m} In directione cordis] sperando veniam a Deo et devote petendo misericordiam. Et hoc.
marg.| {n} In eo] id est propter hoc.
marg.| {o} Quod didici iudicia iustitie tue] id est iudicia, que facies, quando iustus iudex apparebis. Ps. 94. Preoccupemus faciem eius in confessione.
Numérotation du verset Ps. 118,8 
(1.VIII)
marg.| Post confessionem autem rectam debet sequi satisfactio iusta. Unde bene sequitur, iustificationes tuas , etc. Vel secundum alium sensum sic continuatur. Quod postquam dicit, Didici iudicia, etc. quis sit iustitie cognite fructus, supponit dicens, iustificationes tuas custodiam : Alia littera, Precepta tua, quod idem est. Et quia eas custodire non possum sine adiutorio tuo, sicut dicitur Io. 15.a. Sine me nihil potestis facere.
marg.| {q} Non me derelinquas] Ios. 1.a. Non te dimittam, neque derelinquam, confortare et esto robustus. Hbr. 13.a. Non te deseram, neque derelinquam. Sed contra. Nonne et ipsum Christum dereliqui, Deus, quanto magis et nos ? Mt. 27.f. Ut quid me dereliquisti. Ps. 21. Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti ? Sol. habetur per hoc, quod dicit.
marg.| {r} Usquequaque] quasi dicat etsi ad horam derelinquas, ut probes, sicut Iob. 1. vel ut mihi infirmitatem meam notam facias, sicut Petro. Lc. 22.
marg.| {q} Non [tamen derelinquas usquequaque] id est ex toto, sicut Iudam. Io. 13. De hac hora, vel relictione. Is. 54.c. Ad punctum in modico dereliqui te. Is. 60.c. Pro eo, quod fuisti derelicta et odio habita, ponam te in superbiam seculorum. Alia littera habet : Ne derelinquas me nimis et satis in idem redit 1Cor. 20.c. Fidelis est Deus, qui non patietur vos tentari supra id, quod potestis, etc.
Numérotation du verset Ps. 118,9 
(2¶ב)
Numérotation du verset Ps. 118,(2.I) 
marg.| In quo corrigit , etc.   Beth] Primo octonario preponitur : Aleph, quod interpretatur doctrina. Huic autem secundo octonario preponitur, Beth, quod interpretatur confusio, vel domus. Et hoc bene congruit, quia a doctrina intelligit homo et cognoscit Deum et seipsum et inde confunditur super peccatis suis et redit ad domum Ecclesie et ad domum celi. Eccl. 4.c. Est confusio adducens gratiam et gloriam, Iob. ult. c. Auditu auris audivi te, scilicet per doctrinam et nunc oculus meus videt te, scilicet per intelligentiam, idcirco ipse me reprehendo, ecce confusio et ago penitentiam in favilla et cinere, ecce reversio ad domum. Ier. 31.d. Postquam ostendisti mihi, scilicet per doctrinam, percussi femur meum per penitentiam, confusus sum et erubui, etc. Videns ergo confusionem suam vult corrigi. Et primo ponitur hic interrogatio deliberationis, cum dicit, in quo corrigit adolescentior viam suam ?
marg.| Secundo, proposite questionis ponitur solutio, cum dicit, in custodiendo sermones tuos, dicit.
marg.| {s} In quo corrigit adolescentior viam suam ?] Et nota, quod non dicit, in quo corrigit quis, sed, adolescentior, quia licet in omni etate quantumcumque sera utile sit corrigi, tamen utilius est, in adolescentia, ante videlicet, quam consuetudo prevaluerit. Unde Poeta : « Principiis obsta, sero medicina paratur, Cum mala per longas convaluere moras ».
marg.| {2.303va} Prv. 22. Adolescens iuxta viam suam, etiam cum senuerit, non recedet ab ea. Item in adolescentia est homo pronior ad peccatum, unde magis necessaria est correctio. Pr. 30.c. Tria sunt difficilia mihi et quartum penitus ignoro, via Aquile, etc. Ita habet Bed. Verior tamen littera habet. In adolescentula. In hoc etiam quod dicit, adolescentior, arguuntur senes inveterati dierum malorum, qui difficile corriguntur ; sed adolescentes de facili, quia sunt sicut nova cera, senes autem sicut vetus cera, que sese non continet et sicut vetus corium, quod futuram non patitur. Pr. 21.d. Qui rectus est, corrigit viam suam. Sed quia senex curvus est, ideo non corrigit. Eccl. 1.d. Perversi difficile corriguntur. Eccl. 7.b. Considera opera Dei, quod nemo possit corrigere, quem ille despexerit. Sequitur responsio.
marg.| {a} In custodiendo] etc. O Domine, id est precepta tua. De quibus. Pr. 8.a. Isti sunt omnes sermones mei et non est in eis pravum quid, aut perversum. Et nota, quod dicit, in custodiendo, etc. non tantum in audiendo, vel scribendo. Lc. 11.d. Beati, qui audiunt verbum Dei et custodiunt illud. Rm. 2.b. Non tantum auditores legis iusti sunt apud Deum, sed factores legis iustificabuntur.
Numérotation du verset Ps. 118,10 
(2.II)
marg.| {b} In toto corde] etc. quasi dicat quia correctio est in custodiendo sermones, immo.
marg.| {c} Ne repellas me] etc. id est adiuva me in intelligendis et custodiendis mandatis tuis. Et qua confidentia hoc petat, premittit dicens.
marg.| {b} In toto corde meo] etc. in toto dicit, non in dimidio, vel duplici. Eccl. 1. Ne accesseris ad illum duplici corde. Dt. 4.e. Cum quesieris tibi Dominum Deum tuum, invenies eum, si tamen toto corde quesieris, etc. Augustinus Pro quanta parte aliud queris, Deum non queris. 1Rg. 7.a. ait Samuel ad universam domum Israel. Si in toto corde vestro revertimini ad Dominum, auferte Deos alienos de medio vestrum, Baalim et Astaroth, id est ambitionem et avaritiam. Baalim enim interpretatur superior, Astaroth ovile : Sed modo in multis contrarium invenitur, quia in toto corde recedunt a Domino et sequuntur Diabolum. Quod significatum est 2Rg. 15.c. ubi dicitur. Venit nuncius ad David dicens, toto corde universus Israel sequitur Absalon.
marg.| {c} Ne repellas me] Os. 4.b. Repellam te ne Sacerdotio fungaris mihi, immo dicitur Sap. 9.a. Noli me reprobare a pueris tuis, quoniam servus tuus sum ego. Is. 63.d. Quare errare nos fecisti a viis tuis, indurasti cor nostrum ne timeremus te ?
marg.| {d} A mandatis tuis] videlicet mandatis.
- Credendis. Eccl. 23.a. Homo sensatus credit legi Dei.
- Discendis. Ps. Da mihi intellectum, ut discam mandata tua.
- Faciendis. Phil. 2.b. Operatur in nobis velle et perficere.
- Docendis. Ps. 50. Docebo iniquos vias tuas.
- Diligendis. Ps. Dilexi mandata tua super aurum et Topazion.
- Ne autem forte dicat ei Dominus illud Os. 4.b. Quia tu scientiam repulisti, repellam te, etc. ideo bene subdit.
Numérotation du verset Ps. 118,11 
(2.III)
marg.| {n} In toto corde meo] etc. id est memorie commendavi et indignis non dixi. Et hoc.
marg.| {f} Ut non peccem tibi] dum aut ignoro, quod facere debeo, aut indignis mysteria divina dispenso. Prv. 7.a. Scribe eam, scilicet sapientiam in tabulis cordis tui. De secundo. Mt. 7.a. Nolite Sanctum dare canibus et margaritas vestras nolite spargere ante porcos. Et notandum quod.
marg.| Quidam abscondunt eloquia Dei :
¶¶¶Bene
- Propter ignorantiam. Eccl. 5.d. Si est tibi intellectus, responde proximo ; sin autem, manus tua sit super os tuum, etc. ne confundaris.
- Propter etatem. Iere. 1.b. A a a puer ego sum et nescio loqui. Eccl. 32.b. Ubi sunt senes, non multum loquaris.
- Propter cautelam. Am. 5.d. Prudens in tempore illo tacebit, quia tempus malum est Prv. 19.b. Totum spiritum suum profert stultus, sapiens autem differt, etc.
- Propter pudorem. Dn. 10.c. Demisi vultum meum ad terram et tacui. Eccl. 32.b. Audi tacens et pro reverentia, etc.
- Propter compassionem. Io. 16.c. Multa habeo vobis dicere, sed non potestis, etc.
¶- Male
- Propter sexum. 1Cor. 14.g. Mulieres in Ecclesia taceant.
- Propter infamiam, quia homo non audet loqui, quando est infamis et notabilis de peccato. Eccl. 15.c. Non est speciosa laus in ore peccatoris. Is. 47.a. Sede tace, intra in tenebras, filia Chaldeorum, id est anima peccatrix.
- Propter timorem, Iob. 32.c. Timuerunt, nec responderunt ultra, abstuleruntque a se eloquium.
- Propter tumorem et superbiam, Iob. 38.a. Quis est iste involvens sententias sermonibus imperitis ?
- Propter colorem, Eccl. 4.d. Non abscondas sapientiam in decore eius.
- Propter pigritiam. Mt. 25.b. De servo pigro, qui abscondit pecuniam Domini sui.
Numérotation du verset Ps. 118,12 
(2.IV)
marg.| {g} Benedictus] etc. Premisit de custodiendis in adolescentia mandatis et quod Deum toto corde exquisierit et quod duplici modo, ut dictum est eloquia Dei absconderit, pro quibus nunc gratias agens dicit, Benedictus es, Domine, in natura, vel in tuis. Et quia frustra absconduntur in corde eloquia Dei, nisi sequantur opera iustitie, {2.303vb} subdit :
marg.| {h} Doce me] etc. id est opera, que me iustum probent. Et facit hic, sicut sapiens postulator : Primo, de susceptis bonis gratias agit et postmodum maiora petit. Si enim de iam susceptis ingratus esset, non mereretur accipere ampliora. Eccl. 1.b. Ad locum, unde exeunt flumina, revertuntur, ut iterum fluant. Sed potest hic queri, a quo est benedictus Deus ? dicitur enim Hbr. 7.b. quod minus, est a meliore benedicitur. Sol. duplex est benedictio. Una consecrationis et alia laudis. Primo modo non benedicitur Deus, sed secundo, in quo bene potest quis benedici a minore, id est laudari. Domine : Ecce dominium. Doce me, Ecce magisterium. Io. 13.b. Vos vocatis me Magister et Domine et bene dicitis, sum etenim. Mt. 23.a. Unus est Magister vester. Doce me, per tuum Paracletum, de quo Io. 14.d. Ille docebit vos omnia. Et Io. 16.c. Docebit vos omnem veritatem, Ps. 93. Beatus homo, quem tu erudieris, Domine et de lege tua docueris eum. Iustificationes tuas : Non dicit questiones, sed iustificationes, id est iustitie factiones, secundum quod etiam in Ethica dicitur, quod civilis doctrine finis non est cognitio, sed operatio. Rm. 2.b. Non enim auditores legis iusti sunt, sed factores legis iustificabuntur. Deinde, qui si iam exauditus et per unctionem doctus de omnibus, addit :
Numérotation du verset Ps. 118,13 
(2.V)
marg.| {i} In labiis meis pronunciavi] etc. Ecce competens ordo, ut prius doceatur et postmodum edoctus doceat, Eccl. 18.c. Antequam loquaris disce. Sed dicit Hieronymus Sola scripturarum ars est, quam sibi passim omnes vindicant. « Scribimus indoctique poemata passim ».
marg.| Hanc garrula anus, hanc delirus senex, hanc sophista verbosus, hanc universi presumunt, lacerant, docent, antequam discant. Et iterum competenter, cum supra dixisset : In corde meo abscondi eloquia tua, hic subiungit : In labiis meis pronunciavi, quia non est semper tacendum, sed tempus tacendi et tempus loquendi, ut dicit Eccl. 3.b. Et quod indignis subtrahitur, dignis debet ministrari. Propter hoc bene dicitur. Mt. 2.b. Labia Sacerdotis custodiunt scientiam, ut scilicet eam tempore opportuno communicent et tempore debito claudant Mt. 24.d. Quis putas est fidelis servus et prudens, quem construit Dominus,scilicet super familiam suam, ut det illis cibum in tempore. Pronunciavi, quasi dicat publice predicavi. Ct. 7.d. Egrediamur in agrum, Lc. 8.a. Exiit, qui seminat seminare semen suum. Sed obiici potest, quid est quod dicit :
marg.| {k} Omnia iudicia] cum dicatur Rm. 11.d. O altitudo divitiarum sapientie etc. Et sup. in Ps. 35. Iudicia tua abyssus multa. Et Eccl. 1.a. Sapientiam Dei precedentem omnia quis investigabit ? Sol. Loquitur de iudiciis scibilibus et utilibus et maxime de illis, que fient in die iudicii, quod et aperit, cum dicit :
marg.| {l} Iudicia] etc. quescilicet dixisti per Prophetas et Apostolos et que ore proprio dices. Iob. 19.d. Scitote esse iudicium. Iudicium autem debet fieri secundum depositionem testium. Unde, qui bonos habet testes, securus et gaudens expectat iudicium.
Numérotation du verset Ps. 118,14 
(2.VI)
marg.| {m} Propter hoc bene sequitur. In via testimoniorum tuorum delectatus sum] Via testimoniorum Dei, est S. Scriptura, que continet testimonia iustorum et dirigit ad Regnum. Testimonia sunt multa, ut est illud : Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est Regnum celorum : Mt. 5.a. Ecce testimonium pro pauperibus iustis. Et sequuntur multa alia testimonia ibidem Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram. Beati, qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur, etc. In hac via testimoniorum delectatur iustus, qui eam scit et eam tenet, directe currens ad bravium. Sunt autem cause multe, quare in ea delectantur. Prima est propter promissionum magnificentiam. Ps. 121. Letatus sum his, que dicta sunt mihi, in domum Domini ibimus. Is. 64.a. A seculo non audierunt, neque auribus perceperunt, oculus non Deus absque te que preparasti expectantibus te. Secunda est arre suavitas. Ps. 18. In custodiendis illis retributio multa. Tertia est propter pignoris securitatem, 2Cor. 5.b. Dedit nobis pignus, id est Spiritum sanctum in pignore. Quarta est propter mentis approbationem, 2Cor. 1.c. Gloria nostra hec est, testimonium conscientie nostre. Quinta est propter altitudinis sapientie Dei intelligentiam. Ps. A mandatis tuis intellexi, Eccl. 23.d. Nihil dulcius, quam respicere in mandatis Domini. Sexta est, propter secretorum revelationem. Io. 15.b. Omnia quecumque audivi a Patre meo nota feci vobis. Vel testimoniorum viam appellat humilitatem Incarnationis, Nativitatis, Passionis et huiusmodi, quibus quantum nos diligeret, testatus est. Ps. 92. Testimonia tua credibilia facta sunt nimis. In hac ergo duplici via testimoniorum delectatur {2.304ra} iustus.
marg.| {a} Sicut in] etc. spiritualibus. De quibus Apost. 1Cor. 1.a. Gratias ago Deo, quod in omnibus divites facti estis in ipso, etc. vel de corporalibus divitiis potest exponi, non quia sit recta comparatio earum ad spiritualem delectationem et ad gratiam, sed quedam similitudo, eo quod multum delectantur homines in divitiis temporalibus, sed iusti multum plus in spiritualibus. Unde dicit Augustinus Magis diligit caritas Dominum, quam cupiditas aurum, Prv. 7. Melior est sapientia cunctis opibus, etc. Pr. 3.b. Melior est negociatio eius negociatione argenti et auri. Iob. 19.c. Non adequabitur ei aurum, vel Vitrum : Vel in persona Martyrum potest hic versus legi, qui delectati sunt in via testimoniorum, id est martyriorum et suppliciorum suorum, Rm. 5.a. Gloriamur in tribulationibus, Act. 5.g. Ibant Apostoli gaudentes a conspectu concilii, quoniam, etc. Deinde quia delectatio otiosa non est, opus delectationis supponit, dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,15 
(2.VII)
marg.| {b} In mandatis] etc. cogitando et operando et precipue in mandatis pietatis, secundum quod docet Apost. 1Tim. 4.b. Exerce teipsum ad pietatem et in hoc exercitio.
marg.| {c} Considerabo] perfectius cognoscens.
marg.| {d} Vias tuas] Sed quomodo potest hoc fieri, cum dicatur Iob. 9.b. Si venerit ad me, non videbo eum. Et supra Ps. 76. Vestigia tua non cognoscentur. Sol. Via gratie, qua Dominus venit ad nos ignoratur, sed via, per quam nos imus ad cum, scitur, scilicet humilitas, caritas et huiusmodi, supra Notas mihi fecisti vias vite. Iterum potest obiici, quia hic videtur ordo perversus. Primo enim est considerare, postea exerceri. Sol. In omni scientia preter quam in Theologia, theorica precedit practicam ; hic autem practica precedit theoricam. Unde infra A mandatis tuis intellexi : Sed quia non quicquid est in S. Scriptura mandatum est et sicut scriptum est, ita ad litteram observandum, non tamen inutile est ibi aliquid, aut superfluum, sed aliquid significat faciendum, aut in nobis futurum et ideo mens iusti ibi debet meditari et significatum scrutari. Unde bene subdit.
Numérotation du verset Ps. 118,16 
(2.VIII)
marg.| {e} In iustificationibus] etc. Iustificationes sunt, ceremonialia sacrificiorum et alia multa in lege scripta, sicut est illud Ex. 21.a. Quod puer Hebreus tantum sex annis servit et septimo liberatur. In quo significatur, quod B. populus Christi, qui in hoc seculo per sex etates distincto servit, in resurrectione liberabitur. Et multa sunt talia, que in enigmate dicta, magnam in se future spei habent meditationem. Et quia Deus ea dixit, non sunt negligenda, sed iugiter cogitanda. Unde subdit.
marg.| {f} Non obliviscar] id est iugiter cogitabo, que dixisti et inde sensum utilem eliciam. Dicit ergo iustus.
marg.| {e} In iustificationibus] etc. Possumus autem et iustificationes appellare, ut sup. illa, que penitentem iustificant. In his debent homo meditari, ut in eis proficiat, 1Tim. 4.d. Hec meditare, in his esto, ut perfectus, etc. supra in Ps. 76. Meditatus sum nocte cum corde meo et exercitabar, proficiendo et scopebam, id est purgabam spiritum meum a carnalibus desideriis et immundis cogitationibus Is. 59.b. Quasi columbe meditantes gememus. Et 38.c. Meditabor ut columba, que, scilicet meditatur apprehendens umbram Accipitris in aqua ; sic iustus meditatur tentationem diaboli et insidias eius deprehendere in S. Scriptura, Ct. 5.c. Oculi tui, ut columbe super rivos aquarum, que lacte sunt, etc. Sic ergo debet esse meditatio nostra in iustificationibus, non in ambitionibus, in quibus multi meditantur. Mt. 6.d. Quis vestrum cogitans potest adiicere, etc. 2Mcc.4.a. Ambiebat Iason summum Sacerdotium. Item non in cupiditatibus sicut multi. Ier. 6.c. A minore usque ad maiorem omnes avaritie student.
marg.| {f} Non obliviscar] etc. Iac. 1.d. Non auditor obliviosus factus, sed factor, etc.
Numérotation du verset Ps. 118,17 
(3¶ג)
marg.| Retribue servo tuo. Gimel] Proposuit se corrigere Propheta confusione ductus ex cognitione Dei et sui ipsius et custodire sermones Dei. Sed quia propter multos defectus humanos ad hoc non sufficit homo sine Dei auxilio. Ideo in hoc octonario contra multiplicem defectum petit multiplicem gratiam. Et propter hoc competenter huic preponitur littera Gimel, que interpretatur plenitudo, vel retributio et significat, quod hic petit sibi retribui, sive dari plenitudinem gratie divine contra defectum humane indigentie. Et est rectus ordo litterarum, ut post Aleph et Beth sequatur Gimel, quia primo docetur homo, deinde de suis defectibus confunditur et tertio fit ei retributio. Et quod hic dixit.
Numérotation du verset Ps. 118,(3.I) 
marg.| {h} Retribue] potest legi legi in persona peccatoris, vel incipientis, vel perfecti. Et secundum hoc li[re]notat diversa. Si enim loquatur peccator li[re]notat proprietatem, sicut exponitur illud supra Ps. 115. Quid retribuam Domino pro omnibus, que retribuit {2.304rb} mihi. Glossa Retribuit Deus hominibus bona pro malis, passus pro eis, cui homines retribuunt mala pro bonis. Si loquatur incipiens, li, re, notat iterationem, 2Rg. 12.b. Si parva sunt hec adiiciam tibi multo maiora. Sed si loquatur perfectus, li, re, notat conformitatem, Ps. 17. Et retribuet mihi Dominus secundum iustitiam meam. Contra ergo multiplicem defectum petens multiplicem gratiam : Primo petit in utili dicens, Retribue servo tuo, postea autem specificat : Primo petens vivificationem fidei contra mortem peccati dicens :
marg.| {h} Vivifica me] scilicet per fidei gratiam, Hab. 2.a. Iustus autem in fide sua vivet. Secundo, contra ignaviam petit gratiam operandi dicens :
marg.| {i} Et custodiam] etc. quos custodiendo adolescentior corrigit viam suam. Et bene sequitur operatio post fidem, quia fides sine operibus mortua est : Iac. 2.d. Tertio, contra defectum ignorantie petit donum intelligentie : Unde dicit,
Numérotation du verset Ps. 118,18 
(3.II)
marg.| {k} Revela oculos] etc. Et hoc bene sequitur post id, quod dixerat. Custodiam sermones tuos, quia non possunt custodiri, nisi sciantur, nec possunt sciri, nisi revelentur oculi, Lc. ult. c. Oculi eorum tenebantur, ne eum agnoscerent. Sed cum ita sciantur sermones Dei per auditum, sicut per visum, quare non similiter dicit : Revela aures meas, sicut dicitur 1Rg. 9. Dominus revelaverat auriculam Samuelis. Et Iob. 36.b. Revelavit quoque aurem eorum, ut corripiat. Sol. Certius est videre, quam audire. Ideo dicit potius, Revela oculos, quam aures.
marg.| Loquitur autem hic de oculis interioribus : Qui clauduntur multis modis : Clauduntur enim
- Propter pravam consuetudinem, Gn. 27.a. Senuit Isaac et caligaverunt oculi eius, etc. Per Isaac, qui interpretatur risus, significantur illi, qui in deliciis suis ridentes senescunt et ibi lumen amittunt.
- Propter carnalem affectionem, quod significatum est, Iud. 16.e. ubi dicitur, quod Dalila tradidit Samsonem in manus Philisthinorum, etc. Samson interpretatur Sol eorum et significat prelatos. Dalila interpretatur situla et significat carnalem affectionem, que extrahit a prelato quidquid velit, sicut situla a puteo. Hec tradit prelatum in manus Philistinorum, id est Demonum, qui eum statim excecant.
- Propter multiplicem curam rerum temporalium, Ier. ult. b. Excecatus fuit Sedechias in Reblata, quod interpretatur multa hec.
- Propter terrenorum amorem. Unde Tob. 2.b. habetur, quod Tobias excecatus fuit, etc. Per hirundines intelliguntur contemplativi, qui volant ad celum. Per stercora temporalia, que ipsi vilia reputant, Phil. 2.b. Omnia detrimentum feci, etc.
- Propter nimiam discussionem, Act. 9.a. Subito circumfulsit eum lux de celo. Postea sequitur : Apertisque oculis nihil videbat, Prv. 25.d. Perscrutator Maiestatis, etc.
- Propter ignaviam et torporem, Apc. 3.c. Scio, quod neque calidus es, neque frigidus. Et postea ; Nescis, quod miser es et miserabilis et pauper et cecus et nudus. Miser per nature fragilitatem ; miserabilis per eiusdem vulnerationem ; pauper per operum carentiam ; cecus per ignorantiam, nudus per virtutum absentiam.
- Propter certam malitiam, Sap. 2.d. Malitia eorum, etc.
- Propter gloriam Dei manifestandam, Iob. 9.a. Neque hic peccavit, neque parentes eius, ut cecus nasceretur, sed, etc.
- Propter acceptionem munerum, Gn. 20.d. Ecce dedi fratri tuo mille argenteos, hoc erit, etc. Eccl. 20.d. Xenia et dona excecant oculos Iudicum.
- Propter carnalem sensum, 1Cor. 2.d. Animalis homo non percipit ea, etc. Iob. 15.d. Operuit faciem eius crassitudo.
- Propter honorem et Prosperitatem. Ps. 48. Homo cum in honore esset, non intellexit.
marg.| Istis modis clauduntur oculi hominis interiores et Dominus relevat et aperit eos multis modis, scilicet Dominus aperit oculos :
- Per penam, Gn. 3.b. Aperti sunt oculi eorum. Ibi dicit Gregorius Pena oculos aperit, quos culpa claudit, Is. 28.e. Vexatio dabit intellectum auditui.
- Per proprie fragilitatis considerationem, Io. 9.f. Lutum fecit et linivit, etc. Per celi perturbationem, Apc. 3.d. Collyrio iunge, etc. Per penitentie amaritudinem, quod signatur Tob. 11.c. ubi dicitur, quod Tobias posuit fel piscis super oculos patris sui.
- Per fel quod est amarum, significatur penitentia ; per piscem Sancti, qui supernatant Mundum.
- Per interne suavitatis pregustationem, Ps. 43. Gustate et videte, etc. Et 1Rg. 14.d. habetur, quod Ionathas gustavit mel et illuminati sunt oculi eius.
- Per orationem propriam, vel alienam. De propria 3Rg. 3.b. de Salomone cui data est a Deo Sapientia. De aliena, 4Rg. 6.d. de puero Elisei, cui orante Eliseo aperuit Dominus oculos, etc.
- Per gratie infusionem 4Rg. 4.f. Eliseus incubuit super {304va} puerum et oscitavit, etc.
- Puer mortuus est peccator, cui incubat Dominus vocando ad penitentiam. Qui septies oscitat, cum S. Spiritus septem dona recipit et sic illuminatur per gratiam. Dicit ergo : Revela oculos meos.
marg.| {a} Et] illis revelatis, considerabo mirabilia de lege tua nova, in qua sunt mirabilia, quia ibi datur preceptum de diligendis inimicis et de reddendo bono pro malo. Mt. 5.g. Et consilium de omnibus relinquendis. Lc. 14.g. Omnis ex vobis, qui non renunciaverit omnibus, etc. Istud consilium multis est mirabile, licet ipse Deus det tale consilium. Is. 28.b. A Domino Deo exercituum exivit, ut faceret mirabile consilium. Nec solum est mirabile, sed terribile videtur multis, Ps. 65. Terribilis in consiliis, etc. Quarto, contra incolatum huius miserie petit sensum dulcedinis bonitatis Dei. Unde subdit.
Numérotation du verset Ps. 118,19 
(3.III)
marg.| {b} Incola] id est peregrinus.
marg.| {c} Ego sum in terra] quasi dicat, non sum de mundo hoc, licet in eo sim, non quasi civis, sed sicut advena et peregrinus. Et ideo.
marg.| {d} Non abscondas a me mandata tua] sed mihi ea manifesta, ut in eis delecter et reficiar, dum sum in hoc exilio et ad patriam tendo. Hbr. 11.c. Non acceptis repromissionibus, sed a longe eas, etc. Ps. 109. Heu mihi, quia incolatus meus prolongatus est ! Paulus autem non tantum incola fuit in mundo, sed et mortuus, secundum quod dicit, Gal. 6.d. Mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Et quia incola sum in terra vilis et abiectus a mundo, non abscondas a me tali mandata tua. Mt. 11.d. Abscondisti hec a sapientibus et revelasti ea parvulis, id est humilibus et abiectis. Et ut ex humilitate mereamur audiri, quinto insufficientiam suam confitetur dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,20 
(3.IV)
marg.| {e} Concupivit anima mea] etc. quasi dicat non sufficienter desidero bona, que cognosco, sed tamen considerare concupisco. Et nota, quod sunt quidam, qui nec cognoscunt, nec desiderant, ut simplices et idiote. Quidam cognoscunt, nec tamen desiderant, ut infirmi. Sed horum quidam desiderare non volunt et hoc est malitia et quasi desperata infirmitas. Alii concupiscunt desiderare et hoc est convalescentia. In hoc ergo quod dicit : concupivit desiderare, simul notat et humilitatem et desiderium, licet imperfectum. Que duo oportet habere eum, qui vult impetrare a Domino, Eccl. 35.d. Oratio humiliantis se nubes penetrabit, ecce humilitas. Et de desiderio subdit : Et donec appropinquet. Glossa Ad Deum non consolabitur et non discedit donec aspiciat Altissimus. Hic etiam allegat pro eo, quod supra petierat : Non abscondas a me mandata. Et non debes abscondere, sed eorum et dulcedinem mihi aperire, quia concupivit anima mea, etc. Dixisti enim, Mt. 13.b. Qui habet, dabitur ei. Glossa Qui habet amorem verbi, dabitur ei sensus intelligendi. Et nota differentiam inter desiderium et concupiscentiam. Concupiscitur enim et quod habetur et quod non habetur ; desideratur autem tantum id, quod non habetur : Sed quia sunt quidam instabiles, qui modo fervent, modo tepent. Bene subdit.
marg.| {g} In omni tempore] Lc. 11.b. Si perseveraverit pulsans, etc. Propter improbitatem eius surget, etc. Sed quid concupiscit desiderare ?
marg.| {f} Iustificationes tuas] id est opera iustitie, non mundi vanitates : De quibus Prv. 21.d. Desideria occidunt pigrum. Et postea sequitur : Tota die concupiscit et desiderat. Eccl. 23.a. Aufer a me ventris concupiscentias. Sed quid est, quod dicit : anima mea : Contrarium enim videtur haberi, Eccl. 18.d. Si prestes anime tue concupiscentias illius, faciet te, etc. Sol. Ibi sumitur anima pro animalitate, hic vero pro synderesi. Is. 26.b. Anima mea desiderabit te in nocte, scilicet adversitatis, non tantum in die prosperitatis. Ideo dicit hic, omni tempore.
Numérotation du verset Ps. 118,21 
(3.V)
marg.| {h} Increpasti superbos] Supra confessus est insufficientiam suam, cum dixit : Concupivi, etc. hic consequenter ostendit causam huiusmodi in sufficientie, scilicet peccatum primorum parentum, dicens : Increpasti, quasi dicat hec est pena peccati primorum parentum, qui per superbiam peccaverunt suggerente Diabolo. Eritis sicut dii. Gn. 3.a. Quos increpavit Dominus, dicens : Adam ubi es, id est in quantam miseriam devenisti. Et post increpationem, addidit penam, cuius nos omnes participes sumus et adhuc eam sentit progenies, ut a peccato superbie caveat. Et hoc est increpare superbos. Za. 3.a. Increpet in te Dominus Satan, etc. quod ad litteram exponi potest de Diabolo sic, id est puniat te pro superbia {2.304vb} tua. Vel de quolibet homine peccatore, qui est Satan, id est adversarius Iesu Christi per superbiam. Iac. 4.b. Et 1Pt. 5.b. Deus superbis resistit, Iob. 49.b. Disperge superbos in furore tuo et omnem arrogantem humilia, respice cunctos superbos et confunde eos. Et ut sciatur, qui sint superbi et que est increpatio, apertius subdit dicens.
marg.| {l} Maledicti] maledictione culpe et pene, ecce increpatio.
marg.| {k} Qui declinant a mandatis tuis] ecce superbia, nolle obedire mandatis divinis. Dt. 27.d. Maledictus, qui non permanserit in sermonibus legis huius. Primi autem declinantes sunt prelati et post eos declinant subditi. Ier. 6.g. Omnes isti Principes declinantium, id est sunt de numero declinantium, Esdr. 9.a. Manus Principum et Magistratuum fuit in transgressione hac prima. Os. 5.a. Victimas declinastis in profundum, id est subditos quos Deo offerre debuistis. Et notandum quod per omnes casus flectitur declinatio eorum. Declinant enim per nominativum per superbiam, volentes sibi facere nomen, sicut Iosephus et Azarias, 1Mcc.5.g. Ps. 48. Vocaverunt nomina sua in terris suis. Declinant et per genitivum per luxuriam ; ad litteram generando filios et filias et etiam nimis carnaliter diligendo consanguineos. Os. 4.d. Sicut vacca lasciviens declinavit Israel, id est Clerus. Declinant et per dativum, res pauperum male expendendo et munera recipiendo. De primo Hieronymus Histrionibus dare, est Demonibus sacrificare. De secundo, Is. 1.f. Principes tui infideles socii furum omnes, etc. Item per accusativum, iniuste accusando. Mi. 3.b. Si quis non dederit in ore eorum quippiam, sanctificant, etc. Item per vocativum, eo quod volant ad lites. Act. 24.a. Citato Paulo, cepit accusare Tertullus. Vel per accusativum declinant detrahendo. Per vocativum adulando. Per ablativum rapiendo a subditis bona eorum. Mi. 4.a. Qui violenter tollitis pelles eorum desuper eos.
Numérotation du verset Ps. 118,22 
(3.VI)
marg.| {l} Aufer a me] Supra contra multiplicem defectum multiplex remedium petiit. Sed duplex est defectus, sive miseria. videlicet interior, ad quam omnia supra dicta pertinent et exterior, de qua hic incipit agere, que est persecutio hostium et contemptus. Et hanc petit auferri a se, non quia non sit paratus sustinere, sed ne peccatum hostium augeatur. Et potest hoc legi allegorice in persona Martyrum, vel moraliter in persona generalis iusti eodem modo. Unde dicit.
marg.| {l} Aufer a me opprobrium] oris.
marg.| {m} Et contemptum] cordis habitum propter hoc.
marg.| {n} Quia testimonia tua exquisivi] id est martyria tua ; quia enim Martyres toto corde querebant pro testimonio Christi pati et adhuc iusti idem cupiunt, ideo opprobrio et contemptui erant et sunt superbis contemnentibus crucem Domini et totam Christianam humilitatem, per quam solam sanatur superbia. Quod autem dixit opprobrium sibi esse probat dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,23 
(3.VII)
marg.| {o} Etenim sederunt Principes] tamquam ex mora machinantes et more iudiciario utentes.
marg.| {p} Et adversum me loquebantur] iidem iudices, qui accusatores, quod gravius est. Iste versus de S. Stephano cantatur, quia ei proprie convenit. De quo dicitur Act. 6.d. Intuentes eum omnes, qui sedebant in concilio, viderunt faciem eius, etc. Et eodem c. Surrexerunt autem quidam de Synagoga, etc. et adversus eum loquebantur, eodem d. Statuerunt falsos testes, qui dicerent. Hic homo {2.305ra} Δ non cessat loqui. Quid autem iusti et Martyres et Precipue B. Stephanus in persecutione fecerint, subdit.
marg.| {a} Servus] etc. Quomodo autem exercebatur subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,24 
(3.VIII)
marg.| {b} Nam ] etc. supra dicta.
marg.| {c} Meditatio] etc. id est cogito, que sint premia Martyrum et sic vinco per patientiam ferocitatem Principum. Rm. 8.d. Non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram, etc. Nec solum patientiam habendo exercebatur, sed et dilectionem ad hostes servando. Unde subdit.
marg.| {d} Et] etc. quasi dicat in hoc mihi consului et consilium Salvatoris tenui, quod servavi iustificationes tuas, inter quas precipuum est diligere inimicos. De B. autem Stephano specialiter potest dici, quod tripliciter exercebatur in iustificationibus Dei. Primo disputando. Unde. Act. 6.c. Non poterant resistere sapientie et spiritui, qui loquebatur. Secundo, compatiendo, quia pro suis persecutoribus oravit. Act. 7.g. Tertio, patiendo, quia lapidatus est, ut ibidem habetur.
prol.| * colluctatio adversus carnem et sanguinem supple tantum, sed adversus Principes, etc. Si vero tentationes haberet et succumberet, non sibi meritorium, sed damnosum esset. Unde quod in tentatione profecerit, ostendit.
marg.| {a} Servus] etc. quasi dicat, quanto magis tentabar, tanto magis proficiebam. Sicut de filiis Israel dicitur Ex. 1.b. quod quanto magis Egyptii opprimebant eos, tanto magis multiplicabantur et crescebant, Gregorius Tentatio, cui non consentitur, non est peccatum, sed materia exercende virtutis. Iustificationes autem, in quibus homo debet exerceri, cum tentatur, sunt confessiones, quia frequenter debet confiteri et se accusare et sic iustificare, Ps. 113. facta est Iudea sanctificatio eius, Is. 43.d. secundum aliam litteram. Dicitur prior iniquitates tuas, ut iustificeris. Et non confundar confiteri, quia non cogito, nec appeto laudari ab hominibus, sed tantum a te. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {b} Nam] etc. id est de hoc cogito quomodo tu mihi sis testis in conscientia, non contra me, sed pro me. Rm. 8.c. Ipse Spiritus reddit testimonium spiritui nostro, quod etc. 1Io. 5.b. Tres sunt, qui testimonium dant in celo. Pater, etc. Pater testimonium dat pro nobis, si quantum possumus, facimus. Filius, si quantum scimus, operamur. Spiritus sanctus, si quod nobis suggerit, adimplemus. Hec testimonia Dei meditari debemus. Item testimonia dilectionis Christi sunt eius Nativitas. Passio, Descensus ad Inferos, Resurrectio, Ascensio, Spiritus sancti missio, ultimus Adventus. Hec sunt septem signacula, de quibus dicitur Apc. 5.b. Hec debemus cogitare. Dt. 11.c. Ponite hec verba mea in cordibus et in animis vestris. Et sequitur. Docete filios vestros, ut illa meditentur. Qui autem hec meditatur, concutitur ad timorem et accenditur ad amorem, que duo excitant hominem ad bonum agendum. Unde subdit.
marg.| {d} Et] etc. quasi dicat ex illa meditatione firmavi consilium, ut iustificationi mee intenderem. Ios. 9.d. Timuimus valde et providimus animabus nostris. Io. 14.c. Si quis diligit me, sermonem meum, etc.
Numérotation du verset Ps. 118,25 
(4¶ד)
prol.| Adhesit pavimento , etc.  Daleth] Supra contra suum defectum petit auxilium. Sed quoniam expertus est duplex esse impedimentum bene operandi, ideo timet. Unde huic octonario preponitur, Daleth littera, que interpretatur timor, vel nativitas. Que duo bene iunguntur. Nam initium sapientie timor Domini, ut dicitur in Psalmo. Et facit nativitatem spiritualem. Unde Is. 26.d. secundum unam litteram. A timore tuo Domine concepimus et quasi, etc. Primum impedimentum bene operandi est fomes, seu amor carnalis. Secundum est acedia. De primo dicit, ibi, Adhesit, etc. De secundo, ibi, Dormitavit, etc. Dicit ergo.
Numérotation du verset Ps. 118,(4.I) 
marg.| {e} Adhesit] etc. id est carni.
marg.| {f} Anima mea] quasi dicat modo spero, quia ut predixi, modo consilium meum iustificationes tue, sed tamen timeo, quia impedimentum video bene operandi et pronum me sentio ad relabendum, quia adhesit anima mea, per carnalem affectum, pavimento, id est corpori, vel carni. Nemo enim umquam carnem suam odio habuit. Pavimentum autem dicitur a pavere, vel pavire, quod est ferire, eo quod terra, vel lapis feriendo teritur, ut pavimentum fiat lene, {2.305rb} et nitens et solidum, sic caro conculcanda est et disciplinis ferienda. Et quanto magis conculcatur, tanto magis solidatur et levius portat super incedentem spiritum et edificium bonorum operum. Est. 1.b. Lectuli aurei et argentei super pavimentum, vel sicut etiam tangit Glossa pavimentum sunt terrena, scilicet divitie, delicie et honores. Que dicuntur pavimentum multis rationibus. Pavimentum enim est planum et defacili transcurritur ; sic temporalia cito transeunt. Sap. 5.b. Quid nobis profuit superbia, aut divitiarum, etc. Nec solum transeunt, sed magis proprie transeuntur et cito. Lc. 12.c. Stulte, hac nocte repetent animam tuam a te, que autem parasti, cuius erunt ? Iob. 20.c. Cum habuerit, quod cupierat, possidere non poterit. Item pavimentum conculcatur, sic ista temporalia a Sanctis, Apc. 12.a. Luna sub pedibus eius, Phil. 3.b. Omnia detrimentum feci et arbitror ut stercora. Item pavimentum plenum est pulvere, sic dignitates plene sunt impiis, qui dicuntur pulvis. Ps. 1. Non si impii, non sic, sed tamquam pulvis, quem proiicit ventus, etc. 2Rg. 22.d. Delebo eos, ut pulverem terre, Item pavimentum durum est et ideo non facit fructum, sic temporalia, Eccl. 21.b. Via peccantium complanata est lapidibus, Eccl. 5.b. Qui amat divitias, fructum non capiet ex eis. Item pavimento adhesit anima multorum, Iob. 25.b. Non habentes velamentum, id est caritatem, amplexati sunt lapides. Dicit autem hic iustus sub preterito confitens de avaritia. Adhesit, etc. Et hoc est contra naturam, quod anima adheret pavimento, que precipitur adherere Deo, Dt. 10.d. Dominum Deum tuum timebis et ei soli servies, ipsique adherebis et Dt. 4.a. Vos autem, qui adheretis Deo vivitis universi 1. Cor. 6.d. Qui adheret Deo, unus spiritus est. Qui autem huic pavimento sive carni, sive temporalibus adheret, moritur per peccatum, Rm. 8.c. Si secundum carnem vixeritis, moriemini, 1Tim. 6.b. Qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem et in laqueum Diaboli et desideria multa inutilia et nociva, que mergunt homines in interitum et perditionem. Et quia sic antequam peniteret, mortuus fuerat. Ideo petit vivificari, dicens.
marg.| {g} Vivifica me] non secundum meum meritum, sub.
marg.| {h} Secundum verbum tuum] id est secundum promissum tuum. Ez. 18.e. In quacumque hora ingemuerit peccator, omnium iniquitatum eius, etc. Vel Secundum verbum tuum, id est auxilio verbi tui, Io. 6.g. Verba, que ego loquor, spiritus et vita sunt. Et quod promissum sibi debeat solvi, ostendit dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,26 
(4.II)
marg.| {i} Vias meas] pavimenti.
marg.| {k} Enunciavi] id est peccata, in quibus male ambulavi, confessus sum et ideo me debes vivificare, Prv. 28.b. Qui abscondit scelera sua, non diligetur, qui autem confessus fuerit et reliquerit ea, misericordiam consequetur. Iob. 31.d. Si abscondi, ut homo peccatum meum.
marg.| {l} Et exaudisti me] delendo peccata, que confessus sum.
prol.| Hoc enim sequitur. Unde sup. Ps. 10. Dixi, confitebor adversum me iniustitia meam Domino et tu remisisti, etc. Quia vero vias meas malas tibi enunciavi, tu mihi tuas bonas annuntia. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {m} Doce me iustificationes tuas] He sunt vie Domini, non tantum cognoscende, sed tenende. Unde mutato nomine viarum, vocat eas iustificationes, quia ambulantes in eis iustificantur et ad Regnum celi ducunt. Mt. 3.a. et 4.c. Penitentiam agite, appropinquavit enim Regnum celum. Hoc est trivium, de quo Ex. 3.f. Dominus Deus Hebreorum vocavit nos, ibimus viam trium dierum in deserto. Hec etiam triplex via notatur in hoc versu. Vias meas enunciavi, in confessione et exaudisti me, in contritione. Ps. 50. Cor contritum et humiliatum, Deus, non despicies. Vel iustificationes, id est mandata. Vel iustificationes, id est spiritualem intellectum legis, quia littera occidit, spiritus autem vivificat 2Cor. 3.b. Sed quia sunt aliqui, qui cognoscunt iustificationes, sed tamen modum procedendi in eis ignorantes minus proficiunt, ideo etiam se in modo instrui petit dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,27 
(4.III)
marg.| {n} Viam iustificationum tuarum instrue me] etc. id est modum et ordinem adimplendi eas. Seneca. Bona male locata mala reputato.
prol.| Bona enim ordinari debent. Unde Ct. 2.a. Ordinavit in me caritatem. Cognitis autem iustificationibus et earum ordine, sequi debet usus operis. Unde addit :
marg.| {o} Et exercebor] etc. sicut exercetur homo in palestra, ut habilior fiat 1Tim. 4.b. Exerce teipsum ad pietatem.
marg.| {p} In mirabilibus tuis] etc. id est in ipsis iustificationibus, que inexpertis mirabiles videntur, Is. 25.a. Quoniam fecisti mirabilia. Iustificationes etiam peccatorum dicuntur mirabiles, quia ibi apparet mirabilis Dei misericordia. Ps. 16. Mirifica misericordias tuas, qui salvos facis sperantes in te. Habito de primo impedimento bene operandi et de his, que contra illud petit, sequitur de secundo impedimento, quod est tedium seu acedia. De quo dicit.
Numérotation du verset Ps. 118,28 
(4.IV)
marg.| {a} {2.305va} Dormitavit] etc. quasi dicat modo instructus in mirabilibus tuis exercebor, sed adhuc non secuturus, quia olim anima mea parum, vel nihil operans. Dormitavit, id est a spe comprehendi iustificationes illas refrixit.
marg.| {b} Pre tedio] dilationis, Pr. 13.b. Spes, que differtur, affligit animam, Mt. 25.a. Moram autem faciente sponso, dormitaverunt omnes et dormierunt. Nota autem, quod non dicit dormivit, sed dormitavit. Dormire namque est pigri et obliviosi, Pr. 6.b. Usqueque piger dormis ? Dormitare autem est expectantis et fessi. Neutrum tamen debet cadere in vigilibus Ecclesie, id est in prelatis et clericis, Ps. 120. Ecce non dormitabit, neque etc. Pr. a. Non dormitent palpebre tue. Homini quidem existenti in alto loco, periculosum est dormire, sic dormitaverunt, qui ascenderunt equos. Act. 20.b. Sedens, quidam adolescens super fenestram, etc. Ideo autem non debet pastor dormire, quia lupus non dormit, id est Diabolus Is. 5.g. Non dormitabit neque dormiet. Hoc dicitur de Sennacherib, per quem intelligitur Diabolus, ob quod amovet bonus pastor, 1Pt. 5.b. Vigilate, quia, etc. Lc. 2.b. Pastores erant vigilantes et custodientes vigilias noctis super gregem suum. Quia vero timet iterum obdormire, petit confirmari dicens.
marg.| {c} Confirma me] in vigili custodia mei et meorum. Eccl. 15.a. Firmabimur in illo et non flectetur. Et hoc.
marg.| {d} In verbis] id est per verba tua s. per meditationem legis tue, Ps. 32. Verbo Domini celi firmati sunt. Vel. Confirma, etc. ut a meditatione eorum non recedam et sic non obdormiam. Eccl. ult. c. Verba sapientum quasi stimuli,scilicet pungentia et excitativa et quasi clavi in altum defixi,scilicet confirmantia, Eccl. 43.b. In verbis Sancti stabunt ad Iudicium et non deficient in vigiliis suis, quasi dicat verba S. Scripture sanctis seducunt Iudicium ad memoriam et ideo non sinunt eos dormitare. Quia quantumcumque vigilet homo, non sufficit per se ad sui, vel aliorum custodiam, secundum quod infra Ps. 126. dicitur : Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra, etc. Ideo adhuc bene subiungit.
marg.| {e} Viam] etc. id est elonga.
marg.| {g} A me] ne.scilicet in eam incidam.
marg.| {h} Et] etc. id est secundum legem misericordie, quam dedisti, quam tulisti.
marg.| {i} Miserere mei] remittendo priora peccata, ut non exigentibus illis in alia iterum incidam. Lex enim Domini est misericordia, que sola ipsum ligat et eum de Domino fecit servum, Phil. 2.a. Exinanivit semetipsum, etc. Pr. ult. d. Lex clementie in lingua eius. Vel sic.
Numérotation du verset Ps. 118,29 
(4.V)
marg.| {e} Viam iniquitatis] que iam fuit et timeo, ne adhuc sit me.
marg.| {f} Amove] etc. dimittendo peccatum
marg.| {h} In lege tua] ut sup.   [Miserere mei] misericorditer gratiam infundendo, quasi dicat aufer malum, confer bonum, extirpa vitia, planta virtutes in horto tuo. Sed quia oportet, quod homo faciat, quod in se est se preparando ad gratiam, bene subdit.
marg.| {k} Viam] etc. quasi dicat tu, Domine, fac, quod tuum est, nam ego de meo libero arbitrio feci, quod meum est, eligendo viam veritatis, quam tamen per me intrare, nec incedere possum. Via veritatis, Christus et doctrina et vita eius, Io. 14.a. Ego sum via, veritas et vita. Et sequitur : Nemo venit ad me Patrem, nisi per me,scilicet viam, Mt. 22. Scimus, quia verax es et viam Dei in veritate doces, Elegi. In hoc notatur libertas arbitrii, Ier. 21.c. Ecce ego do coram vobis viam vite et viam mortis, Dt. 30.d. Elige ergo vitam, ut et tu vivas. De via autem mortis. Pr. 7.d. Statim eam sequitur quasi bos ductus ad victimam. E contra dicitur Eccl. 18.d. Post concupiscentias tuas non eas. Sed ut viam mortis fugiamus, necesse est precogitare Iudicium peccatorum. Unde bene subdit
marg.| {l} Iudicia] etc. Iob. 19.d. Scitote esse iudicium. Hic autem pluraliter dicit   [Iudicia] propter duplex iudicium. Unum in presenti, quo occulta iudicat ; et aliud in futuro, in quo iudicabit aperte. Sunt quidam, qui frequenter eligunt viam veritatis, sed plus non faciunt. Unde iste ostendit post electionem suam secutam esse operationem subdens.
Numérotation du verset Ps. 118,31 
(4.VII)
marg.| {m} Adhesit] etc. Et quia premiserat de Iudicio, posset aliquis suspicari, quod timore pene postmodum operaretur, quod removet, cum dicit, Adhesi caritati, quam timor introduxit sicut seta filium. Eccl. 25.b. Timor Domini initium dilectionis eius.
marg.| {n} Testimoniis tuis] id est doctrine Evangelice, cui multi non adherent, immo quod peius est contradicunt, Os. 4.a. Populus tuus sicut hi, qui contradicunt Sacerdoti, id est Christo. Dicunt enim Christo cum Iudeis, illud Io. 8.b. Testimonium tuum non est verum. Et quia hoc feci.
marg.| {o} Noli] etc. sicut confundes illos, qui contradicunt testimoniis tuis. Is. 45.c. Confusi sunt et erubuerunt omnes simul, abierunt in, etc. Ps. 24. Confundantur omnes iniqua agentes. Quantum adheserit, subdit.
Numérotation du verset Ps. 118,32 
(4.VIII)
marg.| {p} Viam] etc. Hec est arcta via, que ducit ad vitam.
marg.| {q} Cucurri] id est strenue, {2.305vb} et prompte ambulavi, Pr. 4.b. Viam sapientie monstrabo tibi et ducam te per semitas equitatis, quas cum ingressus fueris, etc. Non autem possumus currere nisi ipse vos ducat et viam monstret. Unde cum dixisset hic, cucurri, addit.
marg.| {r} Cum] etc. quasi dicat aliter currere non potuissem nisi dilatasses cor meum per caritatem, que quanto magis dilatat cor, tanto citius facit currere. Ioa. 20.a. dicitur de Petro et Ioanne. Currebant duo simul et ille alius discipulus precucurrit citius, etc. Ibi Gregorius Qui amat ardentius, currit velocius et pervenit citius. Ps. 4. In tribulatione dilatasti mihi ; quia in tribulatione provocatur caritas et vis eius augmentatur. Unde et alibi in Ps. 17. Disciplina tua ipsa me docebit, dilatasti gressus meos subtus me. Gn. 9.d. Dilatat Dominus Deus Iaphet. Bene autem latum est cor, quod omnes suscipit, amicos scilicet et inimicos.
Numérotation du verset Ps. 118,33 
(5¶ה)
marg.| Legem pone He] Cum sup. petierit vivificari et ostenderit, a qua morte, scilicet ab amore carnali et tedio spirituali : Convenienter de vita, in qua vivere vult, supponit, Legem, etc. Unde et competenter preponitur littera, He, que interpretatur, est, vel vivo, quod in idem redit. Nam qui vere est, vivit et qui vivit, vere est. Que sit ergo vita, in qua vivere velit, dicit petens sic.
Numérotation du verset Ps. 118,(5.I) 
marg.| {s} Legem pone] Exleges enim, id est filii Belial, qui sunt sine iugo, nec vere vivunt, nec vere sunt. Sunt enim socii eius, qui non est, id est Diaboli, Iob. 18.c. Qui ut habetur in Glossa idcirco iam non est, quia a summa essentia recessit et hoc fuit, quando sine lege volent esse, similis esse voluit Altissimo. Is. 14.d. 1Tim. 5.a. Que in deliciis est vivens, mortua est. Ergo inquit, ut vivam, legem, etc. scilicet novam legem, quod notat, cum dicit, pone, scilicet stabiliter, quia vetus lex non fuit firma, sed lex fidei fundamentum est firmum. Hbr. 11.a. Fides est substantia rerum sperandarum, 1Cor. 3.b. Ut sapiens architectus fundamentum posui, scilicet fundamentum fidei. Et ad differentiam legis veteris addit.
marg.| {t} Viam] etc. Hec est fides operans per caritatem et hec iustificat. Lex autem vetus non iustificabat. Rm. 3.d. Arbitramur hominem iustificari per fidem sine operibus legis. Item Rm. 5.a. Iustificati igitur ex fide, etc. Hbr. 11.b. Sine fide impossibile est, quemquam placere Deo. Vel : Via iustificata est patientia et innocentia. Lc. 1.a. Erant iusti ambo ante Deum incedentes in omnibus, etc. scilicet Zacharias, qui interpretatur memor Domini et Elizabeth, Dei mei saturitas, Ps. 83. Non privabis bonis eos, qui ambulant in innocentia : Et Bernardus addit : Nec eos, qui ambulant in penitentia. Sed posset aliquis dicere, Dominus non vult ponere legem suam contemnentibus. Unde addit :
marg.| {u} Et exquiram] Ecce diligentia, quasi dicat, non contemnam, non negligam, sed diligenter exquiram, ut sciam et ut faciam eam. Et hoc faciam non ad horam, sed
marg.| {x} Semper] id est quamdiu vivam. Iob. 17.b. Tenebit iustus viam suam ; sed queritur, quomodo dicit, exquiram, qui sup. dixit cucurri, quomodo enim exquiritur, quod habetur ? Sol. Sicut aliquis sitiens acceptum poculum et haurit bibendo et poscit desiderando, sic iste legem et habet agendo et exquirit perficiendo. Via etiam arcta est et longa et licet habeatur, tamen de facili perditur, precipue quia parum trita est et paucorum vestigia apparent in ea. Mt. 7.b. Quam angusta est via, que ducit ad vitam et pauci, etc. Lam. 1.b. Vie Sion lugent, eo quod non sint, qui veniant ad solemnitatem. Ideo semper exquirenda est. Unde Lc. 13.e. Contendite intrare per angustam portam. De non exquirentibus vero dicitur infra Longe a peccatoribus salus, quia iustificationes tuas non exquisierunt. Et ut sufficienter exquirere et invenire possim.
Numérotation du verset Ps. 118,34 
(5.II)
marg.| {y} Da mihi] etc. non tantum novam sed veterem, ut sciam, quid in ea lateat. Et quare data sit, huic petitioni respondet Dominus, supra Intellectum tibi dabo, etc. Et infra Intellectum dat parvulis. Mt. 11. Revelasti ea parvulis.
marg.| {z} Et scrutabor] etc. ut dictum est novam et veterem, sed veterem, ut in ea nova inveniatur, que latet ibi in figuris. Nam rota est in rota. Ez. 1.d. Aspectus earum et opera quasi si sit rota in medio rote. Et nota, quod dicit, da mihi, etc. propter hoc enim dat Deus intellectum homini, ut scrutetur legem suam, non legem Iustiniani, non ut illum expendat in aliis scientiis. Sed quid est, quod dicit, scrutabor legem tuam ? Videtur enim contrarium dici, vel innui. Pr. 25.d. Perscrutator Maiestatis opprimetur a gloria. Et Is. 40.f. Qui dat secretorum scrutatores, quasi non sint, Eccl. 3.c. Altiora te ne quesieris. Sol. Patet per hoc, quod dicit, secretorum et Maiestatis et non dicit legis. Et sicut vitium est nimis ardue perscrutari, ita et nimis parum, quia Dominus dicit, Io. 5.f. Scrutamini Scripturas ; sed non debemus transcendere terminos positos, secundum quod dicitur Ex. 19.d. Contestare populum, ne velit transcendere terminos ad videndum, etc. De medio ergo, quod servandum est, dicitur hic : Scrutabor legem tuam, quod maxime exigitur a prelatis et Predicatoribus, qui debent eam scire. Unde Mal. 2.1.b. Labia Sacerdotis custodiunt scientiam et legem requirent ex ore eius, 1Pt. 3.c. Parati semper ad satisfactionem omni poscenti rationem reddere de ea, que in vobis est fide et spe. Nec tantum scrutanda est, sed et custodienda. Unde bene subiungit.
marg.| {a} Et custodiam illam] Lc. 11.d. {2.306ra} Beati, qui audiunt verbum Dei et custodiunt illud. Sed multi sunt, qui eam custodiunt in quaternis et in cistis. Unde bene determinat quomodo custodienda est.
marg.| {a} In toto] diligendo te Deum toto corde meo, tota anima, tota mente et proximum sicut meipsum. In his enim duobus mandatis tota lex pendet et Prophete, sicut dicitur Mt. 22.d. Vel in toto corde meo, id est in omni vi anime, scilicet in rationabili per fidem, in irascibili per spem, in concupiscibili per caritatem. Et quia hoc meis viribus perficere non sufficio.
Numérotation du verset Ps. 118,35 
(5.III)
marg.| {b} Deduc me] id est in arcta via.
marg.| {d} Mandatorum] que tamen corde dilatato curritur. Sed quia Dominus nolentem non deducit, bene addit.
marg.| {e} Quia ipsam] quasi dicat cum Apost. Rm. 7.c. Velle mihi adiacet, perficere autem bonum non invenio. Ergo tu, qui solus potes.
marg.| {d} Deduc me] Sap. 10.b. Iustum deduxit Dominus per vias rectas. Dt. 8.c. Ductor tuus fuit in solitudine magna, atque horribili. Ex. 31.b. Dominus, qui ductor est noster, ipse erit tecum. Is. 64.c. Spiritus Domini ductor eius fuit.
marg.| {c} In semitam] etc. De hac semita, Pr. 16.c. Semita iustorum declinat mala.
marg.| {d} Mandatorum] que sunt decem, Ex. 20. Et unumquodque suam habet semitam. Christus autem de mandatis fecit semitas. Mt. 5.e. Dictum est antiquis. Non mechaberis, ego autem dico vobis, quoniam omnis qui, etc. Item, semitam mandatorum, id est compendium et perfectionem ostendit. Mt. 19.c. Mar. 9.c. Lc. 18.d. quando adolescenti dicenti, quod omnia mandata servasset a iuventute sua, dixit : Adhuc tibi unum deest. Vade et vende omnia, que habes et de pauperibus etc. quasi dicat licet sis in via mandatorum, non tamen es in semita, que rectior, mundior et delectabilior est. Et quia de se dixerat : quia ipsam volui, ne forte putet quis, quod etiam bonam voluntatem sibi ascribat, audiat, quid subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,36 
(5.IV)
marg.| {f} Inclina cor] quasi dicat etiam a me non habeo, ut bonum velim et ideo tu   [inclina] etc. ut magis ea velim. Phil. 2.b. Deus est, qui operatur in nobis et velle et perficere. Per hoc ergo, quod primo dicit, volui et postmodum addit, inclina, etc. ostendit quod facit, quod in se est de bono volendo, sed tamen per se non sufficiet, unde et a Deo petit bonam voluntatem. Simile habetur Mar. 9.d. Credo, Domine, adiuva incredulitatem meam. In hoc autem, quod dicit, Inclina, notatur humilitas, que necessaria est volenti scire testimonia Dei. Pr. 11.a. Ubi humilitas, ibi sapientia. Eccl. 6.d. Si inclinaveris aurem tuam, excipies doctrinam.
marg.| {g} Et non] quasi dicat multorum corda inclinantur in avaritiam, secundum quod sup. Ps. Oculos suos statuerunt declinare in terram. Et talium corda non inclinari possunt in testimonia Dei, que contra avaros loquuntur. Quod etiam dicit, In testimonia, etc. contra multos est, qui S. Scripturam addiscunt propter pecuniam. Ier. 6.c. A minore usque ad maiorem omnes avaritie student ; quia vero cor trahitur ad concupiscendum, quod respiciunt oculi. Ideo consequenter petit.
Numérotation du verset Ps. 118,37 
(5.V)
marg.| {h} Averte oculos] id est oculos corporis.
marg.| {i} Ne videant] Hoc petit propter multas causas, que tales possunt assignari. Prima est, quia ex aspectu vanitatis provocatur concupiscentia. Eccl. 9.b. Ne circumspicias mulierem alienam propter speciem, etc. Secunda causa est, quia ex hoc exprimitur turpis imaginatio. 1Rg. 7.a. Auferte deos alienos de medio vestri. Mt. 24.b. Cum videritis abominationem stantem in loco sancto, qui legit intelligat. Tertia, quia ex hoc generatur prava cogitatio. Pr. 23.d. Oculi tui videbunt extraneas et cor tuum loquetur perversa. Quarta, quia ex hoc dilaceratur cor et depredatur, Lam. 3.f. Oculus meus depredatus est animam meam in cunctis filiabus urbis mee. Quinta, quia ex hoc sensus et ratio amittitur, Dn. 4.g. Levavi oculos meos in celum et sensus meus redditus est mihi, Ergo a contrariis, qui ad vanitates inferiores respicit, amittit sensum. Unde bene dicitur in Ps. 39. Et non respexit in vanitates et insanias falsas. Sexta est, quia ex hoc nascitur abortivum, id est bonum propositum extinguitur. Sicut ad litteram contingit, quod cum mulieres pregnantes aliquid vident et concupiscunt, si non possint habere, faciunt abortivum ; sic qui videt vanitates, aliquando perdit bonum propositum. Mt. 24.b. Ve pregnantibus, etc. Septima, quia ex hoc propositum malum concipitur. Gn. 30.f. Ad aspectum virgarum ex parte decorticatarum, oves, etc. Vel Oculos interiores,scilicet intentionem, averte, ne videant vanitatem,scilicet ne propter vanitatem intendam bona mea facere. Mt. 6.c. Si oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit. Bernardus Angelus ab Angelo non querit gloriam et homo ab homine laudari cupit. Sed hoc amoto, quid querendum sit, ostendit, cum subiungit.
marg.| {k} In via] id est in caritate, sine qua mortua sunt opera, {2.306rb} 1Cor. 12.d. Adhuc excellentiorem viam vobis demonstro, scilicet caritatem. Unde subdit. Si linguis hominum loquar et Angelorum, caritatem autem non habeam, etc. ubi manifeste probat, quod sine caritate nihil est homo ; qui autem per caritatem vivificatur, vanitatem non sequitur. Unde Bernardus Non est, quo se misceat vanitas, ubi totum occupat caritas. Deinde per quid avertantur oculi a vanitate et ad caritatem vertantur subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,38 
(5.VI)
marg.| {l} Statue] etc. Ignitum enim eloquium Dei vehementer et ad amorem accendit et paleam vanitatis comburit. Ct. 5.b. Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est. Multi autem eloquia Dei sine timore suscipiunt et tamquam inanes fabulas negligunt. Contra quod dicit : Statue, quasi immobiliter, non neglectori, sed diligenti, servo tuo eloquium tuum, quasi dicat, per eloquium tuum fac me servum tuum, ut quod audio, faciam. Et hoc est statuere eloquium. Eccl. ult. c. Colluctata est cum sapientia mea et in faciendo illam confirmatus sum. Et hoc.
marg.| {m} In timore tuo] quasi in basi et fundamento. Eccl. 1.c. Radix sapientie timor Domini. Si in hac radice firmatum fuerit eloquium, statuitur ; sin autem veniunt volucres celi et comedunt illud, sicut dicitur Mt. 13.a. Eccl. 27.a. Si non in timore Domini tenueris te instanter, cito subvertetur domus tua. Sepe autem contingit, ut quod videt homo in se, vel quod ne fiat, admonetur per eloquium divinum, suspicatur in aliis esse. Et hec ei suspicio est peccatum, cum in temerarium iudicium declinat ; quod a se amoveri petit hic, cum subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,39 
(5.VII)
marg.| {n} Amputa opprobrium] etc. id est fac, ne malum suspicer de alio, vel si forte surrepat suspicio, fac ne crescat in iudicium. Quod si faciam, est opprobrium meum, quia et falsum iudico et me talem, qualem eum suspicor, esse, vel non fuisse ostendo. Eccl. 20.d. Opprobrium nequam in homine est mendacium. Eccl. 3.d. Multos supplantavit suspicio eorum et detinuit in vanitate sensus eorum. Huius suspicionis originem nobis ostendit et amputavit Dominus, Mt. 7.a. Ubi cum dixisset in 5. et 6. multa documenta, ut est illud : Attendite, ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis. Mt. 6.a. Et illud : Ne solliciti sitis anime vestre, quid manducetis, Mt. 6.d. Et multa alia. Adiunxit : Nolite iudicare, quasi dicat, non iudicetis alter alterum, quod hec in eo sint. Et sequitur ibi de falce, qua amputavit. In quo enim iudicio iudicaveritis, iudicabimini, scilicet in futuro iudicio. Unde et hic de iudiciis subdit.
marg.| {p} Quia iudicia] etc. quasi ideo mee suspicionis iudicia amputa, quia iudicia mea de occultis temeraria sunt. De quibus occultis ad te solum pertinet iudicare, quia iudicia tua vera sunt et iucunda amatori veritatis. Unde Ps. 57. Letabitur iustus, cum viderit vindictam. Vel de suo proprio peccato dicit.
marg.| {n} Amputa] etc. id est quodcumque peccatum meum ; peccatum autem carnis magis proprie dicitur opprobrium, quia ut dicit Gregorius Inter alia vitia est maioris infamie, licet minoris culpe, amputatur autem per penitentiam. Ct. 2.c. Tempus putationis advenit. Ideo in Quadragesima cantatur in Ecclesia Utamur « ergo parcius verbis, cibis et potibus ».
marg.| Quasi amputemus de quolibet voluptuoso aliquid. Et quotidie cantamus : « Carnis terat superbiam potus, cibique parcitas ».
prol.| Sed quia sunt quidam, qui dicunt, se non habere peccatum, bene addit.
marg.| {o} Quod suspicatus sum] Ac si dicat illud, 1Cor. 4.a. Et si nihil mihi conscius sum, sed non in hoc iustificatus sum, sed semper mihi suspectus sum. Et hoc peto hic fieri.
marg.| {p} Quia iudicia tua] que facis in presenti, ad correctionem sunt.
marg.| {q} Iucunda] etiam in presenti et sunt iucunditatis eterne causa. Unde dicitur in Ps. 96. Exultaverunt filie Iude propter iudicia tua, Domine. Et alibi : Iudicia Domini vera, iustificata in semetipsa ; desiderabilia super aurum et lapidem pretiosum multum et dulciora super mel et favum. Et quod sint iucunda in meipso ostendo. Quia.
Numérotation du verset Ps. 118,40 
(5.VIII)
marg.| {r} Ecce concupivi] in quibus implendis est labor, quod ad iudicia pertinet. Vel secundum priorem sensum precedentis versus, in quo petiit a se amputari temerarium iudicium, quod plerumque ex invidia oritur, hic petit sibi caritatem infundi, que non emulatur, sed omnia in meliorem partem interpretatur, unde dicit.
marg.| {r} Ecce] quia per ea, que predixi, patet, quod   [concupivi mandata tua] gemine dilectionis, in quibus cetera omnia continentur. Et quia concupivi, ideo da mihi ea. Et hoc est, quod sequitur.
marg.| {s} In equitate] id est in caritate, que equa est et omnibus communis, 1Cor. 13.b. Caritas non querit, que sua sunt.
marg.| {t} Vivifica me] quia sine ipsa nihil sum, ut supra dictum est. Vel secundum Glossam. In equitate, id est in Christo, qui est equitas, quia cum Patre Deus, secundum quod homo meus proximus. De qua equitate Iob. 23.b. Equitatem proponat contra me, etc. Et 33.c. Si fuerit pro eo Angelus loquens, etc.
marg.| {t} Vivifica me] Ecce in vita concludit, ad quam sicut predictum est, littera quinta mittit.
marg.| {a} {2.306va} Et veniat] etc. Vau, in precedentibus octonariis de lapsu correctionem, auxilium in indigentia, contra tedium confirmationem et ad ultimum in itinere vite sue legem sibi dari oravit, que omnia intelligit non nisi de pura misericordia sibi dari, ideo et misericordiam et auctorem eius hic petit. Quia vero Deus petentibus adest, sicut dicitur in Ps. 33. Aures eius in preces eorum. Et Is. 65.d. Antequam clament ego exaudiam, adhuc illis loquentibus ecce adsum, ideo bene huic octonario preponitur littera, Vau, que interpretatur est, vel et, vel ipse. Secundum enim interpretationem, qua dicitur est, vel et, significat eum adesse petitioni, utrunque enim coniunctionem notat. Item per et ostenditur, quod non solus Pater rogatur et venit, sed et Filius. Per eam vero interpretationem, qua Vau dicitur ipse, ostendit, non solum eum adesse, qui dat, sed et eum, in quo dat, scilicet Spiritum S. esse notabilem. Est autem hec petitio superiori annexa ; non enim dicit, veniat, sed et veniat, exponens quodammodo, quod supra dixerat. In iustitia, vel in equitate tua vivifica me. Quomodo ? Sic.
marg.| {a} Et veniat] etc. ut mihi caput fiat.   [Misericordia tua, Domine] Que misericordia ?
marg.| {b} Salutare tuum] id est Christus. Et exponitur hoc allegorice de adventu in carnem, vel moraliter de adventu in mentem. Veniat, dico.
marg.| {c} Secundum eloquium] etc. id est secundum quod promisisti. Ps. 97. Notum fecit, vel faciet Dominus salutare suum, etc.
marg.| {d} Et] si venerit ita super me, respondebo, id est habebo, quid respondeam.
marg.| {e} Exprobrantibus mihi] id est Iudeis, quibus crucifixus est, scandalum et Christianis exprobrant. Quid respondebo ?
marg.| {f} Verbum] illud quod de verbo, quod erat in principio scriptum est. Verbum caro factum est, etc. Ioa. 1.a. Vel de misericordia creata dicit.
Numérotation du verset Ps. 118,41 
(6¶ו)
marg.| {a} Et veniat] etc. quod bene coniungitur ei, quod sup. dixerat. Vivifica me, quia Dei misericordia est, per quam spiritualiter vivit homo Ps. Veniant mihi miserationes tue et vivam. Lam. 3.c. Misericordie Domini est, quia non sumus consumpti. Duo autem petit hic, scilicet misericordiam et salutem. Primum pertinet ad remissionem peccatorum, secundum ad collationem gratie. Deprimo dicit.
Numérotation du verset Ps. 118,(6.I) 
marg.| {a} Et veniat] etc. Peccator enim in limo profundi infixus non venit ad misericordiam, sed ipsa desuper venit ad eum. Ps. 58. Misericordia eius preveniet me. Quia autem misericordia pertineat ad remissionem peccati ostendit supra Ps. 50. Miserere mei Deus, etc. Et addit : Et secundum multitudinem miserationum tuarum dele iniquitatem meam. De secundo dicit.
marg.| {b} Salutare tuum] id est gratia veniat, que est salus et sanitas anime. Mar. 6.b. Oleo ungebant multos egros et sanabantur. Per oleum gratia intelligitur, que omnibus superenatat.
marg.| {c} Secundum eloquium] id est sicut promisisti gratiam te daturum et misericordia tua, obtenta cum salute, tunc.
Numérotation du verset Ps. 118,42 
(6.II)
marg.| {d} Respondebo] etc. Exprobrantes sunt Demones, heretici et detractores, qui exprobrant Sanctis. Ps. 78 Facti sumus opprobrium vicinis nostris, 1Pt. 4.c. Si exprobramini in nomine Christi, beati eritis, 1Rg. 7.b. Ego exprobravi agminibus Israel hodie. Istis diversa verba sunt respondenda. Demonibus verbum cordis per humilitatem ; hereticis verbum oris per sapientiam ; detractoribus verbum operis per sanctam conversationem ; Demonibus enim concluditur per humilitatem, hereticis per sapientiam, detractoribus per apertam sanctitatem. De primo, 1Rg. 17.f. dixit David : Non in gladio, nec in hasta salvat Dominus, ipsius enim est bellum et tradet vos in manus nostras, ecce verbum humilis corde. Sicut enim superbus insipiens dicit in corde suo, non est Deus, ita sensatus humilis dicit in corde suo, est Deus. Et ibidem dixit David superbo Golie, per quem intelligitur Diabolus : Tu venis ad me cum gladio et hasta et clypeo, ego autem venio ad te in nomine Domini exercituum Dei agminum Israel, quibus exprobrasti hodie et dabit te Dominus in manu mea. De secundo dicitur, Pr. 26.a. Responde stulto iuxta stultitiam suam, ne sibi sapiens esse videatur, id est sapienter disputando convince hereticum. De tertio,scilicet de verbo operis. Ag. 1.a. Factum est verbum Domini in manu Aggei Prophete. Et Mal. 1.a. Onus verbi Domini ad Israel in manu Malachie Prophete, 1Pt. 2.c. Conversationem vestraminter gentes habentes bonam, ut in eo, quod detrectant de vobis tamquam de malefactoribus ex bonis operibus vos considerantes glorificent Deum. Quodlibet autem horum verborum non est ab homine, sed a Deo. Unde bene addit.
marg.| {g} Quia speravi] etc. quasi dicat ideo diversos adversarios confutabo, quia spero, quod pro me loquaris et humilitatem in corde meo et sapientiam in ore et sanctitatem in opere, que magis sermones tui sunt, quam mei et ideo spero in eis, quod me possint defendere ab exprobrantibus, Prv. 30.a. Omnis sermo Dei ignitus clypeus est omnibus {2.306vb} sperantibus in se. Sic ergo secundum diversitatem exprobrantium assignatum est triplex verbum. Primum est interius, tertium exterius, secundum vero inter utrumque quasi medium, a primo trahens originem, scilicet a verbo cordis, quia ex abundantia cordis os loquitur ; a tertio vero sumens perfectionem et decorem, quia rectos decet collaudatio. Unde dimissis extremis et sumpto medio procedit dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,43 
(6.III)
marg.| {h} Et ne auferas] etc. quasi dicat quia speravi in sermonibus tuis, ut scilicet dares sermonem rectum et bene sonantem mihi et ideo, ne auferas de ore meo verbum veritatis. In hoc petit etiam triplex predictum verbum, nam sine ipso non habetur veritas in ore. Qui enim habet superbiam in corde, habet non veritatem, sed vanitatem in ore. 1Tim. 1.b. Conversi sunt in vaniloquium, volentes esse legis doctores. Item qui non habet bonam conversationem, habet murem in ore, id est ranam, vel lutum non veritatem, quia peccatori dixit Deus, quare tu enarras iustitias meas, etc. Ad hoc ergo, quod non auferatur verbum veritatis de ore, oportet, ut non auferatur verbum humilitatis de corde, nec verbum sanctitatis de operatione. Unde bene addit.
marg.| {i} Usquequaque] id est ullo modo, quasi dicat nec isto, nec illo modo auferas, id est auferri permittas. Prv. 12.c. Verbum veritatis firmum erit et perpetuum. Vel usquequaque secundum Glossam id est semper, quasi etsi ad tempus forsitan auferas, ut a Petro, qui preoccupatus a pusillanimitate spiritus, ut verbum veritatis amisit, Christumque negavit. Mt. 26.g. Sed non usquequaque quia postmodum flevit et ad veritatem rediit, ita quod verbo Domini firmatus volentibus auferre verbum veritatis de ore eius, dixit Act. 4.d. Non possumus, que vidimus et audivimus non loqui. Et nota, quod Dominus multis rationibus aufert verbum veritatis de ore hominis, Prima est propter utilitatem ipsius, qui debet docere, ut supra Peccatori dixit Deus, etc. Gregorius Iustum est, ut non habeat linguam, qui non habet vitam. Eccl. 32.a. Non impedias musicam. Secunda est propter eius ignorantiam. Eccl. 20.a. Est tacens non habens sensum loquele. Is. 56.d. Speculatores canes muti. Tertia, propter avaritiam spiritualem, vel temporalem. Eccl. 20.d. Exenia et dona excecant oculos Iudicum, Pr. 11.d. Qui abscondit frumentum, maledicetur in populis. Per frumentum sacra doctrina intelligitur, que cum absconditur, maledicitur, qui abscondit et ab eo aufertur. Mt. 25.c. Tollite ab eo talentum. Quarta, propter ingratiositatem. Eccl. 20. Lingua acharis quasi fabula vana. Quinta, propter dicentis importunitatem. Eccl. 20.c. Ex ore fatui reprobabitur parabola, quia non dicit eam in tempore suo. Sexta, propter etatis in sufficientiam. Ier. 1.b. A, a, a, Domine, nescio loqui, quia puer ego sum. Septima, propter incredulitatem. Lc. 1.b. Ecce eris tacens et non poteris loqui pro eo, quod non credidisti verbis meis. Octava, propter audientium malitiam. Ez. 3.g. Adherere faciam linguam tuam palato tuo, nec eris, etc. Is. 5.b. Mandabo nubibus meis, ne pluant super eam imbrem. Nona, propter formidinem. Ez. 3.b. Ne timeas eos, neque metuas a facie eorum. Propter hoc, Mt. 10.c. cum dixisset Dominus : Quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine, etc. statim subiunxit. Et nolite timere eos, qui occidunt corpus. Et hanc ultimam rationem allegat hic cum subiungit.
marg.| {k} Quia in iudiciis tuis] id est in flagellis, quibus me permittis affligi.
marg.| {l} Supersperavi] quasi dicat sup. dixi, quod speravi in sermonibus tuis, sed flagella addita non minuunt spem meam, sed augent. Et hoc est   [supersperavi] Rm. 5.a. Gloriamur in tribulationibus, scientes quia tribulatio patientiam, etc. Ps. 26. Si exsurgat adversum me prelium, in hoc ego sperabo. Iob. 13.c. Etiamsi occiderit me, in ipso sperabo. Gregorius Tanto spes in Deum solidior surgit, quanto quis pro eo graviora sustulerit. Unde supersperavi, id est plus merito speravi, sciens illud Rm. 8.d. Non sunt condigne passiones huius temporis, etc.
Numérotation du verset Ps. 118,44 
(6.IV)
marg.| {m} Et] quia speravi, custodiam legem tuam semper, quam qui desperant, abiiciunt quia impius cum in profundum venerit peccatorum, contemnit. Prv. 18.a. Sed qui sperant in Domino, mutabunt fortitudinem, etc. Is. 40.g. Vel sic ordina : Ne auferas, etc. Et custodiam, etc. Nam eo ipso, quod predicabo verbum veritatis, astringar ad custodiam legis. Prv. 6.a. Illaqueatus es verbis oris tui et captus propriis sermonibus. Gregorius Lex est ipsis predicatoribus posita, ut quod ore predicant, opere impleant. Dicit ergo. Custodiam legem tuam semper, quomodo semper ?
marg.| {n} In seculum] etc. hic et in futuro. Hoc dicit, non quantum ad cetera mandata, sed quantum ad caritatem, que est plenitudo legis. Rm. 13.c. Sap. 6.c. Dilectio custodia est legum illius ; que in hoc seculo et in futuro custoditur a Sanctis, 1Cor. 13.c. Caritas numquam excidit. Debet enim legem Dei custodire diligens Predicator in corde et opere. In corde, ut tempore opportuno eam doceat. Agg. 2.b. Interroga Sacerdotes legem. Et Mal. 2.b. Labia Sacerdotis custodiunt scientiam et legem requirent ex ore eius. In opere autem debet eam custodire, ut auditoribus exemplum prebeat et ipse premium habeat. 1Tim. 4.d. Hec enim faciens et teipsum salvum facies et eos, qui te audiunt. Hucusque plura petiit, unde ut se exauditum esse aperiat, narrare postmodum incipit, quid sibi a Deo datum fuerit dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,45 
(6.V)
marg.| {a} {2.307ra} Et ambulabam in latitudine] id est in caritate proficiebam. Et quomodo hoc obtinuerit, subiungit.
marg.| {b} Quia mandata tua exquisivi] id est ex toto corde quesivi et petivi. Sic enim monueras et promiseras. Mt. 7.a. Petite et dabitur vobis, querite et invenietis. Dicit ergo : Ambulabam contra pigros, qui non ambulant, sed dormiunt. Prv. 6.b. Usquequo piger dormis ? In latitudine, contra avaros, supra Ps. 17. Eduxit me in latitudinem, quia mandata tua, hoc contra inobedientes ; exquisivi, contra imprudentes. Bar. 3.b. Audi Israel mandata vite, auribus percipe, ut scias prudentiam. Et hic sciendum, quod est duplex latitudo, bona et mala. Et quelibet multiplex. In prima ambulant iusti, in secunda reprobi.
marg.| Est enim latitudo
¶¶¶Bona
- Arce, id est Ecclesie. Gn. 6.c. Quinquaginta cubitorum latitudo eius et significat remissionem. In latitudine ergo Ecclesie ambulat, qui dimittit alii. Lc. 6.f. Dimittite et dimittetur vobis.
- Dei, Iob. 11. Longior terra mensura eius et latior mari. In hac latitudine ambulat, qui dicit cum Apostolo, Rm. 11.d. O altitudo divitiarum sapientie et scientie Dei, etc.
- Crucis, Eph. 3.d. Ut possitis comprehendere cum omnibus Sanctis, que sit longitudo et latitudo et sublimitas et profundum. In hac latitudine ambulat penitens. Gal. 6.b. Bonum autem facientes non deficiamus.
- Terra,scilicet viventium. De qua supra Ps. 26. Credo videre bona Domini in terra viventium. In hac latitudine ambulant beati, in quorum persona dictum est Abraham, Gn. 13.d. Perambula terram in longitudine et latitudine, quia daturus sum eam tibi.
- Cordis. Ier. 17.a. Super latitudinem cordis eorum. Is. 60.a. Mirabitur et dilatabitur cor tuum. In hac latitudine ambulant, qui dicunt illud, Lam. 3.e. Scrutemur vias nostras. Et in Ps. 100. Perambulabam in innocentia cordis mei.
- Urbis. Apc. 21.e. Civitas in quadro posita est, id est in virtutibus quatuor Cardinalibus. In hac ambulant illi, de quibus Ps. 83. Ibunt de virtute in virtutem.
¶- Mala
- Vie mandatorum, que lata est. Contra, Mt. 7.b. Arcta est via, etc. Solutio : Arcta est in principio, lata autem in progressu, Prv. 4.b. Ducam te per semitas equitatis, quas cum ingressus fueris, non arctabuntur gressus tui. Hic ambulat, qui dicit illud, supra Viam mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum.
¶- Ianue Sacramentorum. Ez. 40.b. Mensus est portam a tecto thalami usque ad tectum eius latitudinem viginti quinque cubitorum. Ibi dicit Glossa Gregorii quod quinquies quinque significant quinque Sacramenta que omnibus sunt necessaria. Ordo enim non est necessarius laicis, nec matrimonium clericis. In latitudine Sacramentorum ambulant, qui in communitate Ecclesie tenent, quod promiserunt in Sacramentis, secundum illud : Redde Altissimo vota tua.
¶- Scripture. Za. 5. Latitudo eius decem cubitorum, id est preceptorum. In ipsa ambulat, qui hec dilatat. Gn. 26.e. Fodit puteum et vocavit nomen eius latitudo. Item in ea ambulat, qui in lege Dei meditatur die, ac nocte.
¶- Libertatis, id est licentie peccandi. Am. 6.a. Si latior est terminus eorum termino vestro. Hic ambulant lascivi. Os. 4.d. Quasi vacca lasciviens declinat Israel, id est Clerus, nunc pascet eos Dominus quasi agnam in latitudine, id est pasci permittet.
¶- Luxus, id est superfluitatis ciborum et vestium, que notantur in Raab meretrice, que interpretatur latitudo, cum qua periclitati sunt nuncii Iosue, id est Christi.
- Maris, id est mundane curiositatis. Ps. 103. Hoc mare magnum et spaciosum manibus ; ideo dicitur filiis Dan. Iud. 18.c. Intrabitis ad securos in regionem {307rb} latissimam.
- In ea ambulant curiosi, qui navigant mare, enarrant pericula eius. Ps. 76. In mari via tua, etc. Inferni. Is. 5.b. Dilatavit Infernus animam suam et aperuit os suum absque ullo termino. In hac latitudine ambulant damnati. Iob. 24.c. Maledicta sit pars eius in terra, nec ambulet per viam vinearum. Ad nimium calorem transeat de aquis nivium et usque ad Inferos peccatum illius.
Numérotation du verset Ps. 118,46 
(6.VI)
marg.| {c} Et loquebar] quasi dicat bene ostendo me exauditum esse, quia in hoc, quod petii verbum mihi dari, ut responderem exprobrantibus, exaudisti me. Unde dico. Et loquebar, etc. Vel sic continuandum est, dixi.
marg.| {b} Mandata] etc. id est ex toto quesivi, scilicet verbo, corde et opere et etiam consuetudine, quod per partes ostendo. Ore, quia loquebar, etc. Corde, quia et meditabar in mandatis, tuis, etc. Opere, quia et levavi manus meas, etc. Consuetudine, quia et exercebor, etc. Dicit ergo.
marg.| {c} Et loquebar] confitendo fidem, ut fecerunt Martyres. Unde sequitur :
marg.| {d} De] vel in testimoniis tuis, id est Martyres, vel de testimoniis tuis, id est de his, qui testari debent fideles. Rm. 10.b. Ore autem confessio fit ad salutem. Non tantum coram plebe, sed et
marg.| {e} In conspectu Regum] secundum quod dicitur Mt. 10.b. Ante Reges et Presides ducemini.
marg.| {f} Et] tamen non confundebar, scilicet loqui testimonia crucifixi. 2Tim. 1.b. Noli erubescere testimonium Domini nostri Iesu Christi. Iste versus posset esse thema de B. Catharina, unde et de ipsa cantatur in introitu Misse. Ipsa enim coram Rege disputavit de testimoniis Christi et fidei et non fuit confusa, sed Philosophos confudit et ad fidem convertit. Unde de ipsa potest dici illud Iud. 14.d. Una mulier Hebrea fecit confusionem in domo Nabuchodonosor. Item hic arguit negligentiam prelatorum, cum dicit.
marg.| {c} Loquebar] ipsi vero tacent. Is. 56.d. Canes muti, non valentes latrare, Is. 6. Ve mihi, quia silui. Secundo, arguit loquacitatem, cum dicit.
marg.| {d} De testimoniis tuis] loquaces vero de nugis loquuntur. Hier. Os tuum consecrasti Evangelio, noli illud nugis, aut fabulis aperire. Tertio, arguit pusillanimitatem, cum dicit.
marg.| {e} In conspectu Regum] Eccl. 7.a. Noli querere fieri Iudex, nisi valeas virtute irrumpere iniquitates, ne forte extimescas faciem potentis. Prv. 29.d. Qui timet hominem, cito corruet. Quarto, arguit malam verecundiam, cum addit.
marg.| {f} Et non confundebar] Is. 50.c. Dominus Deus auxiliator meus et ideo non sum confusus. Lc. 9.d. Qui me erubuerit et sermones meos, hunc filius hominis erubescet, cum venerit in Maiestate sua.
Numérotation du verset Ps. 118,47 
(6.VII)
marg.| {g} Et] ut melius loquerer,   meditabar in mandatis tuis, supra Ps. 1. In lege eius meditabitur die ac nocte. In mandatis dicit, non in secretis, sicut quidam faciunt, ac si indigeret Dominus consilio. Rm. 11.d. Quis consiliarius eius fuit ?
marg.| {h} Que dilexi] infra Dilexi mandata tua super aurum et topazion. Et quare hoc ? Quia etsi gravia sint, tamen utilia sunt. Os. 10. Ephraim vitula docta diligere trituram. Triturare labor est, sed diligitur a vacca, quia ibi est cibus, 1Cor. 9.b. Non alligabis os bovis triturantis. Similiter in mandatis. Ps. 18. In custodiendis illis retributio multa. Parum autem valet non loqui et meditari mandata nisi opere impleantur et etiam homo in fine. Unde subdit.
Numérotation du verset Ps. 118,48 
(6.VIII)
marg.| {i} Et levavi] Ecce pura intentio.
marg.| {k} Manus meas] Ecce operatio.
marg.| {l} Ad mandata tua] Ecce, quod operandum. Ex. 17.f. Cumque levaret Moyses manus, vincebat Israel. Lam. 3.e. Levemus corda nostra cum manibus ad Deum ; non solum autem actus, sed et consuetudo boni operis necessarius est ; Unde addit :
marg.| {m} Et exercebor] etc. Idem vocat iustificationes et mandata ; vel iustificationes possumus dicere opera pietatis. Lc. 11.f. Date eleemosynam et ecce omnia munda sunt vobis. Ecce quomodo iustificant opera pietatis. In his exercere se debet homo, 1Tim. 4.b. Exerce teipsum ad pietatem, etc.
Numérotation du verset Ps. 118,49 
(7¶ז)
prol.| Memor esto , etc.  Saen] Postquam concesso sibi auxilio misericordie, se resistere adversariis, virtutesque actionis et contemplationis habere confessus est, convenienter agit de spe, que non de presentibus, sed de futuris est, ad que vocamur. Unde huic septimo octonario prescribitur, Saen, septima littera, que interpretatur huc, vel duc te, quasi dicat, non est hic quiescendum, sed ad eterna tendendum, que demonstrat vir sanctus, cum dicit huc. Conversatio enim in celis est. Phil. 3.d. Unde et illuc aspirans dicit.
Numérotation du verset Ps. 118,(7.I) 
marg.| {n} Memor esto verbi tui] id est promissionis facte.
marg.| {a} {2.307va} Δ Servo tuo] cuius oculi in manibus Domini sui. Dicit autem, memor esto, non quia oblivio cadat in Deum, sed consueta et morali locutione, qua moveri solet humanus affectus, id quod tardatur, ac si oblivioni traditum esse petit. Unde is est sensus. Memor esto verbi, id est cito da, quod promisisti. Et quasi tribus mediis probat, quod debet esse memor. Primo, a causa efficienti, cum dicit, verbi, id est promissionis tue. Secundo, a causa meritoria extrinseca, cum dicit, servo tuo. Tertio, a causa meritoria intrinseca, cum addit, in quo mihi spem dedisti.
prol.| Λ
Numérotation du verset Ps. 118,moraliter 
prol.| Moraliter. In persona generalis iusti sic legitur.
marg.| {l} Aufer a me opprobrium] etc. Hoc enim dicit incola ad patriam suspirans, ubi non erit in opprobrium, sed in honore. Est autem triplex opprobrium, scilicet ignominie, culpe et pene. De primo Ps. 78. Facti sumus opprobrium vicinis nostris. De secundo, Eccl. 20.d. Opprobrium nequam in homine mendacium. De tertio, Ier. 23.g. Dabo vos in opprobrium sempiternum, etc. Et in quolibet istorum concomitatur contemptus. Primum, contemptus ab hominibus. Secundum, contemptus ab Angelis. Tertium, contemptus ab omnibus. Aufer ergo a me, dicit incola, opprobrium et contemptum, reducendo me ad patriam, ubi erit honor perpetuus. Ps. 8. Gloria et honore coronasti eum, Ct. 8.a. Deosculer te et iam me nemo despiciat. Et querenti quare hoc sibi fieri debeat, duabus rationibus respondet. Una, quia in lege Dei meditatur. Unde dicit.
marg.| {n} Quia testimonia tua exquisivi] Sup. Ps. 118. Beati, qui scrutantur testimonia eius. Eccl. 24.c. Qui elucidant me, vitam eternam habebunt : Sed qui exquirunt eam, scilicet sapientiam, elucidant eam. Iob. 28.c. Sapientia trahitur de occultis. Alia ratio est, quia persecutionem patitur propter Deum. Unde dicit.
marg.| {o} Etenim sederunt Principes et adversum me loquebantur] quod non tantum de Principibus hominibus, sed de Demonibus verum est, qui sedent et obsident viros iustos et adversus eos loquuntur per diversas tentationes suggerentes peccata. Eph. 6.b. Non est nobis
prol.| * colluctatio
marg.| {m} Memor est verbi tui] etc. Licet Glossa non tangat, posset hoc exponi de adventu Christi, ut in persona antiquorum Patrum dicat Propheta : Memor esto verbi tui, etc. id est Filii incarnandi. De quo Io. 1.a. In principio erat Verbum et Verbum erat, etc.
prol.| Λ
prol.| {b} In quo
marg.| {b} In quo mihi spem dedisti] cum ut incarnaretur promisisti.
marg.| {f} Hec] spes,   [me consolata est in humilitate mea] id est cum vilis essem, despectus Ab Angelis, conculcatus a Demonibus. Unde in persona humane nature dicitur, Lam. 1.d. Vide Domine et considera quomodo facta sum vilis. E contrario quasi pro tempore Incarnationis, dicit in Ps. 72. Et cum gloria suscepisti me, id est naturam meam. Unde dixit quidam, nubere non potuit caro gloriosius.
marg.| {n} Memor esto verbi tui] secundum Glossam que de promissione eterna exponit, procedamus. Dicit ergo vir iustus : Memor esto verbi tui, id est promissionis eterne patrie facte, non cuicumque, sed.
marg.| {a} Θ Servo tuo] qui tibi servit, ut debet Io. 12.d. Ubi ego sum, illic et minister meus erit. Ecce promissio facta servo Dei, non servo pecunie per avaritiam, aut servo Veneris per luxuriam, Eph. 5.b. Omnis fornicator, aut immundus, aut avarus, quod est idolorum servitus, non habet hereditatem in Regno Dei. Item non servo ventris per gulam, Hbr. ult. d. Habemus altare, de quo edere non habent potestatem, qui tabernaculo corporis deserviunt, Phil. 3.d. Quorum Deus venter est et gloria in confusione. Item non servo creaturarum per idololatriam. Rm. 1.c. Servierunt creature potius quam Creatori. Item non servo Mundi per ambitionem, Lam. ult. c. Egypto dedimus manus et Assyriis, ut saturaremur pane. Item non servo Diaboli per superbiam. Iob. 41.d. Ipse est Rex super omnes filios superbie. Item non servo peccati per pravam delectationem, Io. 8.d. Qui facit peccatum, servus est peccati.
marg.| {b} In quo] verbo.
marg.| {c} Mihi] servo.
marg.| {d} Spem] adipiscendi vitam eternam.
marg.| {e} Dedisti] gratis infundendo, Rm. 15.a. Quecumque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, ut per patientiam et consolationem Scripturarum spem habeamus.
Numérotation du verset Ps. 118,50 
(7.II)
marg.| {f} Hec] scilicet Antonomastica spes, quam Deus dat, non Mundus.
marg.| {g} Consolata] etc. que duplex est, scilicet humilitas deiectionis et humilitas gratie. In utraque habetur consolatio per spem. De prima in Ps. 26. Si exsurgat adversum me prelium, in hoc ego sperabo. Iob. 13.c. Etiamsi occiderit me, in ipso sperabo, Iob. 6.b. Hec mihi sit consolatio, ut affligens me dolore non parcat. De secunda Is. ult. a. Ad quem respiciam, nisi ad humilem et quietum et trementem sermones meos ? Spes autem, quam Mundus dat, non consolatur, sed fallit. De quo Eccl. 13.a. Supplantabit te et subridens spem dabit tibi, Eccl. 34.a. Vana spes et mendacium insensato viro.
marg.| {h} In humilitate] non in divitiarum iactantia, in qua non est consolatio, sed desolatio eterna, Lc. 9.d. Ve vobis divitibus, qui habetis hic consolationem vestram, Ps. 76. Renuit consolari anima mea, supple in temporalibus. Nam in spiritualibus spes consolatur me. Unde subdit, ibi : Memor fui Dei et delectatus sum. Et vere consolata est.
marg.| {i} Quia eloquium tuum] quod continet promissa tua.
marg.| {k} Vivificavit me] Io. 4.d. Mortui audient vocem filii Dei et qui audierint, vivent. Et quid mirum, cum eloquium Dei vita sit ? Unde Io. 6.g. Verba, que ego loquor vobis, spiritus vita sunt. Dicit spem consolatam esse eum in humilitate, nunc autem postmodum probat humilitatem suam dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,51 
(7.III)
marg.| {l} Superbi inique agebant] Superbos autem dicit, vel Demones, vel homines persecutores humilium, qui inique agunt, non parum, sed.
marg.| {m} Usquequaque] cum non eis sufficiat esse impios, nisi et pios ad impietatem trahere procurent. Quomodo autem in hac humilitate consolatus fuerit et confirmatus per spem futurorum, subiungit dicens.
marg.| {n} A lege] etc. quasi dicat frustra inique agebant, quia a lege tua non declinavi. Hic notandum quod in Glossa dicitur, quod peccatum maximum est superbia. Et possumus dicere, quod hoc est quadrupliciter, scilicet. Origine, genere, numerositate, temporis antiquitate. Origine dico, quia ut dicitur Eccl. 10.b. {2.307vb} Initium omnis peccati superbia. Genere, quia ut dicitur in Glossa Superbia natione celestis sublimium mentes inhabitat. Numerositate, quia fere omnes superbi sunt. Unde et in Glossa addit : Sub cinere latitans et cilicio. Temporis antiquitate, quia hoc fuit primum peccatum in Diabolo, cum dixit Is. 14.d. Ascendam in altum, etc. Gn. 3.a. Cum suggessit Diabolus : sicut dii scientes bonum et malum. Propter hoc monet, Tob. 4.c. Superbiam numquam in tuo sensu, aut in tuo verbo dominari permittas, in ipsa enim initium sumpsit omnis perditio. Et huius peccati magnitudo satis ostenditur, Nm. 15.d. Anima, que per superbiam aliquid commiserit, sive civis sit ille, sive peregrinus, quoniam adversus Deum rebellis fuit, peribit de populo suo : Ecce quod cum alia peccata in lege sacrificia habeant ad expiationem, sola superbia quasi maxima non habet. Unde proprie talibus dicitur Dominus resistere. Iac. 4.b. Deus superbis resistit.
marg.| {n} A lege] etc. quin,scilicet eam custodirem, sciens illud, quod supra dictum est, Ps. 118. Maledicti, qui declinant a mandatis tuis. Ut autem non declinet homo a lege, utile est iudicium legiferi reminisci.
Numérotation du verset Ps. 118,52 
(7.IV)
marg.| {o} Memor fui] etc. O Domine : quod autem dicit.
marg.| {p} A seculo] potest determinare hoc, quod dico, memor fui, scilicet a seculo, id est ex quo cepit mundus administrari, hoc dicere potest generalis iustus. Vel potest determinare si, iudiciorum, ut sit sensus : Memor fui iudiciorum tuorum, que sunt a seculo et hoc potest dicere quilibet iustus, qui recolit et cogitat iudicia, maxime que semper fiunt in vasa ire apta in interitum. Rm. 9.e. id est in peccatores deditos perditioni. Iob. 19.d. Scitote esse iudicium. Prv. 28.a. Viri impii non cogitant iudicium.
marg.| {q} Et consolatus sum] Contra : Immo debuit dicere et territus sum. Sol. Mali terreri debent, sed iusti non, secundum illud Lc. 21.f. His autem fieri incipientibus respicite et levate capita vestra. Vel sic.
marg.| {o} Memor fui iudiciorum tuorum] que fiunt in bonis et iustis.
marg.| {p} A seculo] id est a principio mundi, quoniam omnes Sancti per multas tribulationes intraverunt in celum et omnes, qui pie volunt vivere in Christo, persecutionem patiuntur, 2Tim. 3.c. Et Rm. 8.f. Proprio filio suo non pepercit. Lc. ult. d. Oportuit Christum pati.
marg.| {q} Et] ex hoc consolatus sum, secundum illud sup. Ps. 22. Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt. Iob. 6.b. Hec mihi sit consolatio, ut affligens me dolore non parcat. Licet autem homo iustus consoletur de iudicio sive futuro, sive presenti, tamen condolere debet peccatoribus. Unde subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,53 
(7.V)
marg.| {r} Defectio tenuit me] etc. id est ita condolui, quod quasi deficiebam pre dolore.
marg.| {s} Pro peccatoribus derelinquentibus legem tuam] infra Exitus aquarum deduxerunt oculi mei, quia non custodierunt legem tuam. Lam. 2.d. Defecerunt pre lacrimis oculi mei, conturbata sunt viscera mea, effusum est in terra iecur meum super contritione filie populi mei, etc. Augustinus Plangis mortuum, magis plange vivum ; annon sunt in te viscera Christiane miserationis, ut plangas corpus, a quo recessit anima et non plangas animam a qua recessit Deus ? Non autem ita de peccatis aliorum dolendum est, ut ipse de his dolens in Deo non exultet et non gaudeat magis de penitentia ipsorum peccatorum. Unde subdit.
marg.| {t} Cantabiles mihi erant] etc. id est gaudebam de tribulatione et in penitentia mea et aliorum, que iustificat, id est iustitiam facit de excessu peccatorum. De hoc gaudio. Act. 5.g. Ibant Apostoli gaudentes a conspectu consilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Iesu contumeliam pati. Et hoc.
marg.| {x} In loco peregrinationis mee] id est in presenti seculo, ubi peregrinamur a Domino, ubi penitentia agenda et tribulationes sufferende sunt. Iob. 28.a. Auro locus est, in quo confletur, id est iusto locus est, ubi probetur et purgetur, Sap. 3.b. Tamquam aurum in fornace probavit illos.
Numérotation du verset Ps. 118,54 
(7.VI)
marg.| {t} Cantabiles] ergo dicit contra acediosos et tristes, 2Cor. 7.c. Tristitia seculi mortem operatur.
marg.| {u} Iustificationes] contra iniuriosos, 1Cor. 6.b. Vos iniuriam facitis et fraudatis.
marg.| {x} In loco peregrinationis mee] contra mundi cives, Hbr. ult. c. Non habemus hic manentem civitatem, sed futuram inquirimus. Non autem potest homo in talibus gaudere, nisi propter spem remunerationis. Unde subdit.
Numérotation du verset Ps. 118,55 
(7.VII)
marg.| {y} Memor fui nocte] id est in presenti miseria et erumna.
marg.| {z} Nominis tui, Domine] quod est Iesus, sive Salvator. Act. 4.b. Nec enim est aliud nomen sub celo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri. Ps. 53. Deus, in nomine tuo salvum me fac. Item Ps. 44. Memores erunt nominis tui, Domine, in omni generatione et generatione. Et quia memor fui huius nominis, id est rei ipsius nominis.
marg.| {a} {2.308ra} Et custodivi legem tuam] Qui enim bene memor est salutis eterne, nullo modo consentit in prevaricationem legis divine. Unde de Moyse dicitur Hbr. 11.e. Fide Moyses grandis factus negavit se esse filium filie Pharaonis, magis eligens affligi cum populo Dei, quam temporalis peccati habere iucunditatem, maiores divitias estimans thesauro Egyptiorum improperium Christi, aspiciebat enim in remunerationem. Sed posset queri, supra dixit. Memor fui in nocte, id est in presenti miseria et erumna, quomodo Deus permittit iustos affligi et in tali nocte esse ? Unde quasi ad hoc solvendum dicit hoc totum cedere sibi ad utilitatem dicens.
marg.| {b} Hec] scilicet nox.
marg.| {c} Facta est mihi] id est ad utilitatem meam, quod non fieret, si reprobus essem. Sed ideo facta est mihi.
marg.| {d} Quia iustificationes tuas exquisivi] id est ex toto corde quesivi, secundum quod dicitur Rm. 8.e. Scimus, quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum his, qui secundum propositum vocati sunt Sancti. Vel sic potest legi.
Numérotation du verset Ps. 118,56 
(7.VIII)
marg.| {b} Hec] scilicet nox tribulationis.
marg.| {c} Facta est mihi] id est ideo persecutio mihi infligitur.
marg.| {d} Quia iustificationes] etc. id est quia studeo, ut bonus et iustus sim, secundum quod dicitur Is. 59.c. Facta est veritas in oblivionem et qui recessit a malo, prede patuit.
marg.| {e} Portio mea, Domine , etc.   Heth] Post spem, desiderium illius sperat, ostendit. Sed qui desiderat, sollicitus est, ne desideratum amittat, vel saltem ne nimis differatur. Unde huic octonario preponitur, Heth, octava littera, que interpretatur pavor, qui differt a timore, qui in quarta littera predictus est. Illo enim previdet, ne gravatus corpore cadat, isto sollicitus est acquirere bonum, quod amat, unde hic timor cautele, qui dicitur pavor. Vel dicitur hic pavor admirationis super portione, que Deus est, secundum quod dicitur Os. 3.b. Pavebunt ad Dominum et bonum eius. Tamquam ergo Levi, cui non est sors inter fratres, dicit vir iustus nihil amans Mundi, vel vitii.
Numérotation du verset Ps. 118,57 
(8¶ח)
marg.| {e} Portio mea] es, o Domine ! Lam. 3.c. Pars mea Dominus, dixit anima mea, propterea expectabo eum. Sed quia hanc portionem non habebit qui non meruerit. Ideo consequenter multiplex meritum suum ostendit.
marg.| marg.|- Primum est propositum conservandi legem Dei. Unde dicit. Dixi, id est statui, custodire legem tuam.
- Secundum est meritum orationis, de quo subdit, Deprecatus sum faciem tuam, etc. Ostendit autem orationem suam rectam esse, cum dicit, Faciem tuam. Et devotam, cum subiungit. In toto corde meo et instantem, cum subinfert. Miserere mei secundum eloquium tuum.
- Tertium est meritum discretionis, quod notatur, cum subdit, Cogitavi vias meas.
- Quartum est meritum conversionis. Unde dicit. Et converti pedes meos, in testimonia tua.
- Quintum est meritum constantie ad patiendum, de quo sequitur, Paratus sum et non sum turbatus.
- Sextum est meritum perfecte custodie mandatorum. Unde subdit, ut custodiam mandata tua.
- Septimum est meritum pugne contra primos motus. Unde dicit. [Funes peccatorum circumplexi sunt me] id est motus peccati undique infestaverunt me. Et, tamen, legem tuam non sum oblitus.
- Octavum est meritum sedule laudis Dei. De quo subdit, Media nocte surgebam ad confitendum tibi, id est ad laudandum te, super iudicia, id est de iudiciis iustitie tue.
- Nonum est meritum unitatis Ecclesie, quod notatur, cum subiungit :   Particeps ego sum omnium timentium te corde.   Et custodientium, opere,   mandata tua. Sed ne sibi ista merita temere arrogare videatur, omnia misericordie Dei attribuit, cum subdit, Misericordia Dei plena est terra. Confisus autem de misericordia, petit ampliorem cognitionem dicens, Doce me iustificationes tuas. A principio ergo perfectius prosequemur. Et dicat vir iustus.
Numérotation du verset Ps. 118,(8.I) 
marg.| {e} Portio mea Domine] scilicet es tu. Vir enim iustus non reputat aliquid, quod fit in terra, nec appetit, sed solum Deum amplectitur et precipue clericis hoc convenire deberet. Dixit enim Dominus ad Aaron, Nm. 18.c. In terra eorum nihil possidebitis, nec habebitis partem inter eos, ego pars et hereditas tua in medio filiorum Israel. Ez. 44.g. Possessionem non dabitis eis in Israel, ego enim possessio eorum. Ideo clerici hoc profitentur, cum recipiunt primam tonsuram dicentes versiculum, qui habetur supra Ps. 15. Dominus pars hereditatis mee et calicis mei, tu es, {2.308rb} qui restitues hereditatem meam mihi. Sed multi videntur transgressores professionis sue. Unde ne per transgressionem ab hac portione defraudetur, subdit.
marg.| {f} Dixi] id est firmiter statui.
marg.| {g} Custodire] id est ut custodirem legem tuam, non pecuniam, aut alias res temporales, Eccl. ult. d. Deum time et mandata eius observa, hoc est omnis homo. Ex hoc infert Beatus Bernardus Ergo sine hoc nihil homo, qui perfecte custodit legem, custodit et suam portionem. Perfectio enim et plenitudo legis est dilectio, sive caritas, ut dicitur Rm. 13.c. Deus autem caritas est, ut dicitur 1Io. 4.c. Ergo, qui custodit legem, custodit Deum sibi in portionem, Prv. 27.c. Qui servat ficum, id est caritatem, comedet fructus eius, scilicet eterna iucunditate fruetur ; et qui custos est Domini sui glorificabitur. Non autem multum desideranti sufficit custodire legem, ut portionem consequi mereatur. Sed et postulationem addit. Unde subdit.
Numérotation du verset Ps. 118,58 
(8.II)
marg.| {h} Deprecatus sum] id est devote precatus : Faciem tuam, scilicet ut te possim videre facie ad faciem, 1Cor. 13.d. Videmus nunc per speculum in enigmate, tunc autem facie ad faciem, Ps. 26. Faciem tuam, Domine, requiram. Vel faciem Dei Christum appellat, quem in carne videre desiderat, quasi dicat dixi custodire legem tuam. Sed quia littera occidit, 2Cor. 3.b. Ideo deprecatus sum faciem tuam, scilicet Filium videre in carne, qui legem spiritualiter intelligi faciat et fides impetret, quod lex imperat, deprecatus sum dico.
marg.| {k} In toto corde meo] quod necessarium est ; quia ut dicit Augustinus mens divisa non impetrat. Os. 10.a. Divisum est cor eorum, nunc interibunt. Oratio autem esse debet instans. Unde inculcat dicens.
marg.| {l} Miserere mei] Rm. 12.a. Orationi instantes. Debet nihilominus esse humilis, quod etiam notat, cum dicit : Miserere mei. Hoc enim dicendo, miseriam suam recognoscit. Eccl. 5.d. Miserabilis prorsus infirmitas. Iob. 14.a. Homo natus de muliere, brevi vivens tempore, repletur multis miseriis. Debet iterum oratio fieri cum fiducia impetrandi, quod et notat hic, cum subiungit.
marg.| {m} Secundum eloquium tuum] quasi dicat, fiducialiter peto misericordiam, quia tu eam promisisti. Sic Dt. 4.e. Cum quesieris Dominum Deum tuum, invenies eum, si tamen toto corde quesieris eum. Ez. 18.c. Si impius egerit penitentiam, etc. Et sequitur : Vita vivet et non morietur. Et in fine capituli : Nolo mortem morientis, dicit Dominus ; revertimini et vivite. Propter hoc modum reversionis subiungit dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,59 
(8.III)
marg.| {n} Cogitavi vias meas] Is. 38.c. Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine anime mee. Ansel. Terret me vita mea. Nec mirum, quia vita peccatoris monstris plena est. Propter hoc dicitur Ier. 2.e. Vide vias tuas in convalle, id est in humilitate duplici, scilicet cordis, quantum ad contritionem et oris quantum ad confessionem, ut scilicet in contritione humilieris in conspectu Domini et in confessione in conspectu Sacerdotis. Sed hec duo debet sequi satisfactio operis sive opus satisfactionis. Unde subdit.
marg.| {o} Et converti pedes meos] quasi dicat, diligenter considerans vias meas horrui et ideo converti pedes meos ad litteram.
marg.| {p} In testimonia tua] id est in viam testimoniorum tuorum, ut secundum quod docent ambularem. Vel pedes, id est affectus. Is. 23.b. Ducent eam longe pedes sui, quia scilicet in regionem dissimilitudinis et tandem in terram tenebrosam et opertam mortis caligine, scilicet in infernum. Quod itur dicit : Cogitavi, etc. est contra eos, qui impremeditati vadunt ad Confessionem, ac si villicus, vel quilibet dispensator non premeditetur computum suum. Sacerdotes enim suscipiunt computum Domini ; et quicumque confitetur coram eis se multis debitis obligatum, eo ipso statim ab obligatione absolvitur. Ps. 31. Dixi confitebor adversum me iniustitiam meam Domino, etc. Debet ergo cogitare quilibet vias suas, ut de his sciat computum reddere. Debet etiam peccator cogitare vias suas, ut cogitet, quo ducunt, quia ad penam gehennalem. Eccl. 31.b. Via peccantium complanata lapidibus et in fine illorum Inferi et tenebre et pene. Prv. 5.a. Pedes eius descendunt ad mortem et ad Inferos gressus eius penetrant. Et si hoc faceret peccator, faceret et id, quod sequitur.
marg.| {o} Et converti pedes meos] etc. Nahum. ult. b. Omnis, qui viderit te, resiliet a te. Gregorius Si ad quas currunt impii penas aspicerent, puto gressus reflecterent. Qui autem convertunt pedes suos, ut ambulent in via testimoniorum, multos obices et adversariorum et tentationum sibi occurrentes inveniunt. Unde et plures, quandoque impediuntur et quandoque retrogradiuntur, sicut dicit Apost. Gal. 5.b. Currebatis bene, quis vos impedivit non obedire veritati ? Propter hoc bene subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,60 
(8.IV)
marg.| {a} {2.308va} Paratus sum] scilicet multa pati adversa. Supra Quoniam ego in flagella paratus sum. Et quod plus est.
marg.| {b} Non sum turbatus] Ier. 17.c. Non sum turbatus te Pastorem sequens, id est imitans, qui, scilicet ex simplicitate factus agnus coram tondente se obmutuisti. Is. 53.c. Sicut ovis ad occisionem ducetur et quasi agnus coram tondente se obmutescet et non aperiet os suum. 1Pt. 2.d. Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, etc. Et addit. Qui cum malediceretur, non maledicebat, cum pateretur, non comminabatur. Paratus sum, dico hoc pati.
marg.| {c} Ut custodiam mandata tua] id est propter mandata   paratus sum pati, 1Pt. 3.c. Sed et si quid patimini propter iustitiam, beati, Mt. 5.a. Beati, qui persecutionem patiuntur propter iustitiam. In hoc ergo versu notantur quinque, que competunt obedientie. Paratus sum, Ecce promptitudo et non sum turbatus, Ecce hilaritas. Ut custodiam, Ecce perseverantia. Mandata, Ecce diligentia, quasi non tantum precepta, sed et minima mandata. Tua, Ecce discretio. Primum est contra pigros. Secundum contra acediosos et murmuratores. Tertium contra inconstantes. Quartum contra negligentes. Quintum contra fatuos. De primo 2Cor. 9.a. Parati sitis, ne cum venerint Macedones, inveniant vos imparatos. Macedones, interpretatur comburentes et significat Angelos, quia Dominus facit Angelos suos spiritus et ministros suos ignem urentem. De secundo 1Par. ult. d. In simplicitate cordis mei letus obtuli universa hec. De perseverantia : Iob. 27.a. Non recedam ab innocentia mea, iustificationem meam, quam cepi tenere, non deseram. De mandatis, Mt. 5.c. Qui solverit unum de mandatis istis minimis, etc. De discretione, dicit tua. Non enim omni mandate debetur obedientia. Eccl. 4.d. Non subiicias te omni homini pro peccato.
Numérotation du verset Ps. 118,61 
(8.V)
marg.| {d} Funes peccatorum] etc. Supra dixit, se paratum esse pati adversa ; hic autem determinat, que patitur dicens, Funes peccatorum circumplexi sunt me. Peccatorum potest esse masculini generis, vel neutri. Si est masculini, is est sensus, Funes peccatorum, id est eorum, qui peccatores sunt. Hi sunt Demones et mali homines, quorum funes dupliciter accipi possunt, scilicet quibus ligant Sanctos in pena, vel quibus ligare querunt in culpa. Primis funibus circumplectuntur iusti, id est ligantur. Sicut ligatus fuit Petrus a Nerone, secundum quod predixerat ei Dominus : Io. ult. f. Alius te cinget, etc. Et ipse Iesus ligatus fuit his funibus : Io. 18.b. Comprehenderunt Iesum et ligaverunt eum. Secundis funibus, scilicet culpe, circumplectuntur iusti, id est obsidentur et circumdantur, sed non ligantur, quia Prv. 1.b. Frustra iacitur rete ante oculos pennatorum. Mali autem in illis ligantur, Prv. 5.d. Iniquitates sue capiunt impium et funibus peccatorum suorum quisque constringitur. Si autem sit neutri generis, tunc is est sensus, Funes peccatorum, id est que sunt peccata, circumplexi sunt me. Secundum hoc idem est sensus, ut supra ult. expositum est. Et hi, ut dictum est, circumplectuntur etiam iustum, quia motus et tentationes peccati non possunt vitare, secundum quod conqueritur Paulus, Rm. 7.d. Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius ? Et post addit : Ego ipse mente servio legi Dei, carne autem legi peccati, quasi dicat etsi lex peccati in sensualitate impugnet, tamen ratio vincit, in qua lex Dei manet : Unde et hic eodem sensu subiungit.
marg.| {e} Et legem tuam non sum oblitus]
Numérotation du verset Ps. 118,62 
(8.VI)
prol.| Nam etiam media nocte, ad litteram, surgebam ad confitendum tibi. Tunc enim maxime surgendum est, quia illud tempus maxime habile est tentamentis, quando nullus est testis erroris, Ps. 103. Posuisti tenebras et facta est nox et in ipsa pertransibunt omnes bestie silve, Lc. 22.f. Hec est hora vestra et potestas tenebrarum. Et tunc surgendo debilitamus hostem nostrum, scilicet hominem exteriorem. Unde etiam hoc tempore primogenita Egypti legimus esse percussa, Ex. 12.d. Per que intelliguntur primi motus peccati. Vel mediam noctem vocat graviorem tribulationem, in qua inquit, surgebam ad confitendum tibi, quia non sic flagellabas, ut deiicerer, sed exercebas, ut surgerem et fortius confiterer et de omnibus gratias {2.308vb} agens, etiam de adversis. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {f} Super iudicia iustificationis tue] id est de eo, quod me iudicabas flagellando, ut iustificares, Tren. 2.f. Consurge, lauda in nocte in principio vigiliarum, Ps. 69. Exultaverunt filie Iude, id est anime confitentes laudem tuam, propter iudicia tua, Domine, Iob. 35.c. Qui dedit carmina in nocte. Nec solus confitebor, sed cum Angelis et hominibus. Quia.
Numérotation du verset Ps. 118,63 
(8.VII)
marg.| {g} Particeps ego sum omnium timentium te] Particeps in Ecclesia Triumphante, ubi omnia communia sunt. Unde in Ps. 121. Hierusalem, que edificatur ut civitas, cuius participatio in idipsum ; particeps etiam in Ecclesia Militante, cuius bona spiritualia communia sunt et omnium eorum particeps est homo, que sibi placent, Apost. 1Cor. 3.d. Omnia vestra sunt, Timentium corde et custodientium, opere mandata tua. Recte post timorem sequitur custodia mandatorum. Quia ut habetur Eccl. 7.c. Qui timet Deum, nihil negligit. Item hic ponit unum donum Spiritus Sanctus, scilicet timorem et unam virtutem, scilicet obedientiam. Per timorem possumus intelligere omnia dona, per obedientiam, omnes virtutes, quas habent omnes iusti, quorum omnium particeps est quilibet iustus. E contra mali malorum sunt particeps, quibus consentiunt et de quibus gaudent, Prv. 1.b. Sortem mitte nobiscum, marsupium sit unum omnium nostrum, Prv. 28.d. Qui subtrahit aliquid a patre suo et matre et dicit, hoc non esse peccatum, particeps homicide est. Ne autem in sua iustitia, vel in participatione bonorum aliorum nimis confidere et de eis presumere videatur. Bene subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,64 
(8.VIII)
marg.| {h} Misericordia tua] Domine, plena est terra ad litteram, id est habitantes in terra, quia omnia dat nobis Deus de sua misericordia. Vel terra, id est Ecclesia, Is. 6.b. Plena omnis terra gloria eius. Terra etiam, id est peccator plena est misericordia Dei, secundum dicit Ieremias, Lam. 3.c. Misericordia Dei est, quod non sumus consumpti. Iterum ne temerarie de misericordia Dei in presumptionem degenerare videamur, addit.
marg.| {i} Iustificationes tuas doce me] ut sciam et faciam eas et nunc de misericordia merito sperare debebo, secundum quod supra habetur, Ps. 4. Sacrificate sacrificium iustitie et sperate in Domino, quasi dicat aliter non sperandum. Non enim sanantur vulnera sauciati, nisi infundantur simul vinum cum oleo, ut habetur Lc. 10.f. Per oleum misericordia, sive spes de misericordia. Per vinum, pungens penitentia et timor de iustitia Dei, Eccl. 5.b. Ne dicas, miseratio Dei magna est, multitudinis peccatorum meorum miserebitur, misericordia enim et ira ab illo cito proximant et in peccatores respicit ira illius.
Numérotation du verset Ps. 118,65 
(9¶ט)
marg.| Bonitatem fecisti. Teth] Supra dixit de spe et desiderio, quod habebat de eterna beatitudine. Sed quia videt, quod adhuc non habet eam in re, sed multis tribulationibus in hac valle miserie circumdatur, petit hic iucunditatem mentis, que facit tribulationes leto animo tolerari. Et propter hoc huic octonario bene preponitur, Teth, littera que interpretatur bonum, vel exclusio, quia per caritatem excluso timore, bonum et iucundum est pati. Sed antequam petat iucunditatem mentis, sive patientiam, reddit gratias de iam sibi collatis, ut ampliora accipiat et ostendit, quid sibi fecerit Dominus, cum dicit, Bonitatem fecisti. Et cui, cum addit, Servo tuo, Domine. Et quomodo, cum subiungit, secundum verbum tuum, Dico ergo.
Numérotation du verset Ps. 118,(9.I) 
marg.| {k} Bonitatem] vel iucunditatem, vel suavitatem fecisti. O Domine cum servo tuo, quasi dicat faciendo me de servo filium, per caritatem foras mittentem timorem servilem, iucunditatem infudisti menti mee. Et hoc.
marg.| {l} Secundum verbum tuum] quo dixisti, Io. 15.b. Iam non dicam vos servos, sed amicos.
marg.| Et nota, quod est libertas et servitus.
- Libertas
- Culpe, Iob. 11.c. Vir vanus in superbiam erigitur.
- Nature, Eccl. 15.d. Apposuit tibi ignem et aquam, etc. Et iterum, Ante hominem vita et mors.
- Gratie, Io. 8.e. Si Filius vos liberaverit, vere liberi eritis.
- Glorie, Rm. 8.d. Creatura liberabitur a servitute.
marg.| Servitus
- Culpe, Io. 8.d. Qui facit peccatum, servus est peccati.
- Pene, Rm. 8.d. Creatura liberabitur a servitute.
- Gratie, Mt. 25.b. Euge serve bone, etc.
- Glorie, Mt. 25.b. Euge serve bone, etc.
marg.| Et notandum quod est servitus criminis, servitus timoris et servitus filialis amoris. De prima Ioa. 8.d. Qui facit peccatum, servus est peccati. De secunda, ibidem Servus non manet in domo in eternum, filius manet in eternum. De tertia, Mt. 25.b. {2.309ra} Euge serve bone et fidelis. Cum servo criminis facit Deus bonitatem, vocando et recipiendo eum ad penitentiam, Rm. 2.a. An divitias bonitatis et patientie et longanimitatis contemnis ? Rm. 11.c. Vide bonitatem et servitutem Dei. Cum servo timoris facit Deus bonitatem, faciendo eum de servo filium. De servo timoris, servum amoris, ut dictum est, Sap. 1.a. Sentite de Domino in bonitate, quasi dicat in amore, non in timore, Cum servo amoris facit bonitatem, quando de valle huius miserie transfert eum ad stolam glorie et dat ei illud, quod desiderabat, secundum quod dicitur Prv. 11.c. Desiderium iustorum omne bonum. Et quodlibet horum, secundum verbum tuum. Triplex est enim verbum. Inspirationis, scilicet caritas. Unde frequenter dicitur in Prophetis : Factum est verbum Domini ad me, dicens. Est et verbum promissionis. Unde supra. Memor esto verbi tui servo tuo, in quo mihi spem dedisti. Est etiam verbum generationis, quod erat in principio apud Deum, sicut habetur, Io. 1.a. Commendat autem hic Deum in bonitate, cum dicit, Bonitatem. A iustitia, cum dicit : Cum servo tuo. A veritate, cum dicit : secundum verbum tuum. Item hic tangitur Trinitas. Per, bonitatem, Spiritus S. Per, fecisti, Pater, qui est auctor omnium. Per verbum, Filius. Commemorans autem, que iam accepit, iterum ea sibi dari et augeri petit, dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,66 
(9.II)
marg.| {a} Bonitatem et disciplinam et scientiam doce me] Bonitatem docet eum, cui caritatem inspirat, ut sicut iam dictum est non ex timore operetur : sed ex amore tanto, ut patienter sustineat tribulationis flagellum. Unde statim addit.
marg.| {b} Et disciplinam] per patientiam. Bonitas enim non docetur nisi amando, nec disciplina nisi patienter suscipiendo. Ne autem homo de his superbiat, que pro amore sustinet, necesse est, ut et defectus suos et Dei circa se beneficia cognoscat. Unde subdit.
marg.| {c} Et scientiam] illam videlicet, quam querebat Augustinus dicens : Domine, noverim te, noverim me. Scientia etiam discretionis necessaria est amanti et patienti, ut ne quid nimis, ne quid minus quam oporteat, faciat. Unde Eph. 5.a. cum dixisset. Ambulate in dilectione, sicut et Christus dilexit nos et tradidit semetipsum pro nobis, etc. Postea, d. subiungit. Videte, quomodo, caute ambuletis : non quasi insipientes : sed ut sapientes. Bernardus Non habet callidus hostis machinamentum efficacius ad tollendum de corde nostro caritatem, quam si efficere possit, ut in ea incaute et non cum discretione ambulemus. Propterea et ad Rm. 12.a. cum de amore sive de bonitate et disciplina premisisset : Obsecro vos per misericordiam Christi, ut exhibeatis corpora vestra hostiam viventem, etc. etiam de discretione subiunxit. Rationabile sit obsequium vestrum. Glossa id est cum discretione, ne quid nimis sit, sed cum temperantia. Plures autem hanc discretionem amittunt tam minus faciendo, quam nimis. Iam enim nemo carnem suam odio habet et plurimi nimis ei parcunt. Et notandum quod sicut in precedenti versu dictum est, quod tangebatur ibi Trinitas in Deo : ita in isto tangitur trinitas in anima. Bonitatem, in concupiscibili. Et disciplinam, in irascibili. Et scientiam, in rationabili. Simile, Eph. 5.c. Fructus lucis est in bonitate et iustitia et in veritate. Hec autem premissa haberi non possunt sine fide. Unde fidem suam allegans, addit.
marg.| {d} Quia mandatis tuis credidi] quasi dicat propter hoc, doce me, supra dicta, quia credidi mandata esse tua, licet per hominem ea mandaveris, Is. 7.b. secundum Lex. Nisi credideritis non intelligetis, Eccl. 33.a. Homo sensatus credit legi Dei.
Numérotation du verset Ps. 118,67 
(9.III)
marg.| {e} Priusquam] quasi dicat credidi et in fide per disciplinam Domini sum humiliatus, quam tamen disciplinam propter peccatum primi hominis iuste inflictam esse cognosco. Hoc est. Prius quam humiliarer, ego deliqui, in Adam, in quo vitiatus est omnis homo : et ideo vanitati subiectus. Et.
marg.| {f} Propterea] ne iterum humiliarer.
marg.| {f} Eloquium tuum custodivi] Ecce in hoc versu confitetur, quod ubi non est humiliatio, seu correctio, est delictum, sicut in vulgari dicitur. Ubi non est catus, mures se ostendunt. Unde Iob. 21.b. De quibusdam dicitur. Domus eorum secure sunt et pacate, non est virga Dei super eos. Et postea subiungitur : Tenent tympanum et citharam : ducunt in bonis dies {2.309rb} suos et in puncto ad Inferna descendunt. Confitetur etiam, quod propter humiliationem custodivit eloquium, quia ut dicitur in vulgari : adductus timet aquam calidam, Prv. 20.d. Livor vulneris absterget mala, Is. 26.b. Cum feceris iudicia in terra, iustitiam discent habitatores Orbis. Exemplum habemus de Manasse, 2Par. 33. In prosperitate sua deliquit et in afflictione Domino obedivit. Unde ibi dicitur, quod factus Rex fecit malum coram Domino iuxta abominationes Gentium. Et multa alia mali ibi enarrantur de ipso et in fine dicitur : Idcirco superinduxit : Dominus ei Principes et exercitus Regis Assyriorum, qui postquam coangustatus est, oravit ad Dominum Deum suum et egit penitentiam valde coram Deo. Hoc autem intelligendum est de electis, non de reprobis, qui obstinati sunt et quanto plus flagellantur, tanto peioris voluntatis fiunt, Prv. 27.d. Si contuderis stultum in pila quasi ptisanas faciente desuper pilo, non auferebatur ab eo stultitia eius. Ier. 5.a. Percussisti eos et non doluerunt ; attrivisti eos et renuerunt accipere disciplinam, induraverunt facies suas super petram et noluerunt reverti. De electis ergo tantum dicitur.
marg.| {f} Propterea eloquium tuum custodivi] Quomodo ? Per contemptum Mundi et carnis. Dt. 33.a. Qui dicit patri suo et matri sue, nescio vos et fratribus suis, ignoro illos et nescierunt filios suos, hi custodierunt eloquium tuum. In hoc versu captat benevolentiam Iudicis a sua persona, confitendo peccatum suum, dicendo humiliationem et correctionem, que secuta est, unde dicit se custodisse eloquia Dei. Consequenter captat benevolentiam a persona ipsius Iudicis, cum subiungit. Bonus es tu, etc. Tertio a persona adversariorum, cum addit. Multiplicata est, etc. Dicit ergo.
Numérotation du verset Ps. 118,68 
(9.IV)
marg.| {g} Bonus es tu] quasi dicat ego deliqui, sed o tu, Domine, bonus es naturaliter et proprie. Et ideo.
marg.| {h} In bonitate tua] non in legis acerbitate, doce me iustificationes tuas. Quia autem hic dicit.
marg.| {g} Bonus es tu] est contra Manicheum, qui dicit malum principium. Dicitur autem bonum tripliciter, scilicet utile, iucundum, honestum.
marg.| Et Deus his tribus modis bonus est. Est enim bonus, id est utilis Dominus, Th. 3.c. Bonus Dominus sperantibus in eum, anime querenti illum.
Item est bonus, id est utilis Iudex, eo quod absolvit reum confitentem crimen suum. Unde in Ps. 117. Confitemini Domino, quoniam bonus.
Item bonus miles est, id est utilis, Is. 63.a. Propugnator sum ad salvandum.
Item bonus medicus. Ps. 146. Qui sanat contritos corde, etc.
Item bonus Magister, Lc. 18.d. Magister bone, etc. Is. 48.c. Ego Dominus docens te utilia.

Item est bonus consolator, Naum. 1.b. Bonus Dominus et confortans in die tribulationis.
Item est bonus, id est iucundus et delectabilis omni sensui. Primo visui, Ier. 31.e. Benedicat tibi Dominus pulchritudo iustitie, Ps. 44. Speciosus forma pre filiis hominum. 1Pt. 1.c. In quem desiderant Angeli prospicere.
Item iucundus est auditui. Unde Ct. 5.b. Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est.
Item gustui. Io. 6.e. Ego sum panis vivus, qui de celo descendi. Bernardus Christus mihi mel in ore, melos in aure, iubilus in corde, Ps. 33. Gustate et videte, quoniam suavis est Dominus.
Item tactui, supra Suavis Dominus et mitis, 2Rg. 23. Ipse est quasi tenerrimus ligni vermiculus.
Item odoratui. Eccl. 34.b. Sicut cinnamomum et balsamum aromatizans odorem dedi.
marg.| Tertio modo dicitur Deus bonus, id est honestus, Hbr. 1.a. Qui cum sit splendor glorie, Prv. 10.a. Gloria patris filius sapiens. In hac ergo multiplici bonitate.
marg.| {i} Doce me iustificationes tuas] id est opera iustitie, non in terrore et austeritate, sicut docuisti legem veterem, secundum illud Hbr. 12.e. Moyses dixit, exterritus sum et tremebundus, Ps. 93. Beatas homo, quem tu erudieris, Domine, etc. Et necesse habeo, quod doceas me iustificationes, quia callidi hostes volunt me seducere et trahere ad iniustitias. Hoc est, quod sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,69 
(9.V)
marg.| {k} Multiplicata est super me] etc. id est iniqui superbi tam Demones, quam homines vi et numero multiplicati sunt contra me. Vel ipsa iniquitas eorum, multiplicata est super me, quia videntes bonum propositum meum, eo ipso provocantur et iniquius moventur contra me, secundum quod de Diabolo dicit Gregorius . Illos pulsare negligit, quos quieto iure possidere se sentit. Ez. 3.c. Assumpsit me spiritus et elevavit me et audivi post me vocem commotionis magne. Et licet abundaverit contra me.
marg.| {l} Iniquitas superborum] non tamen refrigescet in me, caritas.
marg.| {m} Autem] pro sed.
marg.| {n} Ego in corde meo scrutabor] vel scrutabar.
marg.| {o} Mandata tua] ut ea sciam et faciam. Et bene dicit, in toto corde, ut non aliud in corde quam Dei mandata habeamus, Esdre 7.b. Esdras paravit cor suum ad intelligendum, quasi dicat, {2.309va} nihil in corde suo alienum reliquit : Sicut cum paratur domus, omnes sordes et indecentia eiiciuntur. Item bene dicit, scrutabor : quia scrutanda sunt propter utilitatem, que inde sequitur, ut dicitur Io. 14.c. Qui habet mandata mea et servat ea, hic est, qui diligit me : et ego diligam eum et manifestabo ei meipsum. Deinde causam et modum multiplicationis iniquitatis superborum subiungit, dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,70 
(9.VI)
marg.| {a} Coagulatum est sicut lac cor eorum] Lac ex adiunctione fermenti coagulatur, sicut cor malorum ex adiunctione vitiorum, vel ex societate vitiosorum induratur et arescit per invidiam, ut de bono alterius doleat, supra Mons coagulatus mons pinguis, quasi dicat, illi, qui sunt divites et potentes habent cor coagulatum. Contrarium dicit sponsa. Ct. 5.b. Anima mea liquefacta est. Et Iob. 23.d. Deus mollivit cor meum. Item dicit hic.
marg.| {b} Ego vero legem tuam meditatus sum] ut, scilicet cor meum ad ignem verbi tui molliretur et liquefieret. supra, Beatus vir, qui non abiit, etc. sed in lege Domini voluntas eius et in lege eius meditabitur die, ac nocte. Et quia hoc mihi ex humiliatione, quam intulisti, provenit. Ergo.
Numérotation du verset Ps. 118,71 
(9.VII)
marg.| {c} Bonum] etc. quia qui non humiliantur, legem Dei non meditantur, sicut dicitur in Ps. In labore hominum non sunt : et cum hominibus non flagellabuntur : ideo tenuit eos superbia, etc. Et post pauca addit. Cogitaverunt et locuti sunt nequitiam. Et alibi : Noluit intelligere, ut bene ageret, iniquitatem meditatus est in cubili suo, astitit omni vie non bone, Iob. 28.b. Non invenitur in terra suaviter viventium. E contra de humilitate dicitur, Is. 28.e. Tantummodo sola vexatio dabit intellectum auditui, Ier. 6.b. secundum aliam litteram. Per omne flagellum erudieris Hierusalem. Ubi littera nostra habet. Audietur in ea coram me semper infirmitas et plaga, erudire, Hierusalem, ne forte recedat anima mea a te, Ier. 31.c. Castigasti me et eruditus sum. Dico ergo, bonum esse mihi, quia humiliasti me, ut discam iustificationes tuas. Et ideo, bonum, quia inde bonum acquiritur. Unde subdit.
Numérotation du verset Ps. 118,72 
(9.VIII)
marg.| {d} Bonum mihi] etc. Et dicit bonum concretive, ut magis exprimat bonitatem.
marg.| {e} Mihi] dicit, contra eos, qui aliis imponunt legem Dei, non sibi, Mt. 23.a. Alligant onera gravia et importabilia et imponunt in humeros hominum : digito autem suo nolunt ea movere.
marg.| {f} Lex] dicit, contra exleges : de quibus Os. 10.a. Non timemus Dominum et quid faciet Rex nobis ? Lex autem non quelibet, sed lex.
marg.| {g} Oris] tui, id est Evangelium, quod ore tuo protulisti, Bonum, dico.
marg.| {h} Super millia] etc. id est super omnibus divitiis : quia, ut dicitur in Glossa plus diligit caritas legem Dei quam cupiditas millia auri et argenti. Prv. 10.b. Melior est sapientia cunctis opibus, Sap. 7.a. Divitias nihil esse duxi in comparatione illius : nec comparavi illi lapidem pretiosum, quoniam omne aurum in comparatione illius arena est exigua et tamquam lutum estimabitur argentum in conspectu illius.
Numérotation du verset Ps. 118,73 
(10¶י)
marg.| Manus tue fecerunt me , etc.  Ioth] Supra petierat vir iustus iucunditatem mentis. Sed quia videt se gravari duobus modis, scilicet ignorantia quantum ad intellectum : et pigritia, sive acedia quantum ad affectum. Ideo isto octonario petit illuminationem intellectus per intelligentiam mandatorum et confortationem affectus per divine misericordie ; effectum primum petit, cum dicit : Da mihi intellectum, ut discam mandata tua. Secundum petit, cum dicit : Fiat misericordia tua, ut consoletur me. Sed quia hec nemo impetrat, nisi peccata confiteatur : quod maxime fit in adversis, ideo bene huic octonario preponitur littera, Ioth, que interpretatur confessio vel desolatio, quod bene convenit, quia in desolatione positi, confiteri solent Dei potentiam et suam culpam et clamare ad Dominum. Unde infra Ad Dominum, cum tribularer, clamavi. Sic etiam desolatus citius statum, a quo cecidit, recognoscit, quod et bene competit aliis interpretationibus littere, Ioth, que aliter interpretatur scientia, vel principium. Post humiliationem ergo, de qua premiserat, antequam intellectus illuminationem petit, quasi causam motivam, que iudicem movere debeat, recte prioris intelligentie, {2.309vb} que fuit in homine, principium repetit et creationis sue dignitatem rememorat, dicens.
marg.| {i} Manus tue fecerunt me] secundum animam ad imaginem tuam.
marg.| {k} Et plasmaverunt me] secundum corpus. Postea autem causa motiva incipit formare petitionem. Primo petens illuminationem intellectus. Unde dicit. Da mihi intellectum. Et determinat, quo fine hoc petat, dicens. Ut discam mandata tua. Postea ostendit, que utilitas inde sequetur. Unde dicit ; Qui timent te, videbunt me et letabuntur, spirituali letitia in Domino. Letabuntur : dico de hoc, Quia in verba tua supersperavi. Et postea ostendit, quo merito hoc petat, scilicet merito fidei et cognitionis. Unde dicit. Cognovi, Domine, quia equitas iudicia tua. Item merito humilitatis. Unde addit : Et in veritate tua humiliasti me. Memorans ergo principium suum et dignitatem hominis. dicit.
Numérotation du verset Ps. 118,(10.I) 
marg.| {i} Manus tue fecerunt me et plasmaverunt] Primum quoad corpus. Secundum quoad animam. Item Iob. 10.b. Manus tue, Domine, fecerunt me et plasmaverunt me totum in circuitu. Ubi dicit Gregorius Ut dignior pre ceteris conditio hominis ostendatur, manibus dicitur factus, Is. 64.c. Et nunc, Domine, Pater noster es tu, scilicet quoad animam ; nos vero lutum et fictor noster tu, quoad corpus et opera manuum tuarum omnes nos, quoad utrumque : Et Is. 66.a. omnia hec manus mea fecit. Manus Dei sunt sapientia et benignitas, De prima, Ps. Omnia in sapientia fecisti. De secunda, Ps. Aperiente te manum tuam omnia implebuntur bonitate. Cum ergo manus tue me fecerunt, etc. Ergo opera manuum tuarum ne despicias, Sed.
marg.| {l} Da mihi intellectum] restituendo mihi intellectus perspicacitatem, quam per peccatum primi parentis amisi. Tu ergo, da, qui promisisti in Ps. 31. Intellectum tibi dabo. Et hoc.
marg.| {m} Ut discam mandata tua] non inanes scientias. Quia ergo dicit primo, Manus tue fecerunt me, est contra ingratos, qui non recognoscunt in se beneficium Dei, Ps. 94. Venite, adoremus et procidamus ante Deum, ploremus coram Domino, qui fecit nos, etc. Quia autem addit. Et plasmaverunt me, arguit superbos, qui non recognoscunt in se vilitatem materie. Unde monet Ecclesia, Memento homo, quia cinis es et in cinerem reverteris, Eccl. 10.b. Quid superbis, terra et cinis ? Quia dicit. Da mihi intellectum, est contra confidentes de proprio ingenio, Eccl. 5.c. Esto mansuetus ad audiendum verbum Dei, ut intelligas. Ut discam mandata tua, contra curiosos et perscrutatores, 2Tim. 3.b. Ducuntur variis desideriis, semper discentes et numquam ad scientiam veritatis pervenientes, Eccl. 7.a. Quid necesse est homini maiora se querere ? Dico, quod des intellectum et inde sequetur, quod.
Numérotation du verset Ps. 118,74 
(10.II)
marg.| {n} Qui timent te] videbunt me, assecutum, quod peto.
marg.| {o} Et] inde letabuntur, quasi dicat, ideo libentius debes mihi dare, quod postulo, ut eos, qui te timent, letifices. supra Videbunt iusti et letabuntur et omnis iniquitas oppilabit os suum, id est omnes iniqui, quibus odiosus est iustus et gravis ad videndum, sicut dicitur Sap. 11.c. Et nota, quod dicit in presenti, qui timent et in futuro, videbunt, quia timor est tantum in presenti ; visio autem est et in presenti et in futuro, sed perfectior erit in futuro : quando perfecta caritas foras mittit timorem, qui timor penam habet : sicut dicitur 1. Iob. 4.d. Unde notandum quod est triplex visio. Exterior, de qua Mt. 5.b. Videant opera vestra bona et glorificent Patrem vestrum. Interior, de qua Ioa. 14.b. Qui videt me, videt et patrem meum. Superior, de qua 1Cor. 13.d. Tunc autem facie ad faciem, supple videbimus. Secundum hanc triplicem visionem, qui timent Deum, videbunt iustum et letabuntur, quia inde est eis letitia, quia vident bona opera et quia vident et cognoscunt bonam mentem et tandem multo magis gaudebunt, quia videbunt eorum gloriam, Is. 60.a. Tunc videbis et afflues et mirabitur et dilatabitur cor tuum.
marg.| {p} Quia in verba tua] id est in ea bona, que promisisti : non tantum speravi, sed.
marg.| {q} Supersperavi] id est supra merita mea speravi, sciens, quod non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam, que revelabitur in nobis. Vel supersperavi, id est plus quam promisisti, speravi. Plus enim dat Deus, quam promittat : et etiam quam rogetur et etiam tollat. Unde versus. Versus : « Plus dare quam tollat, rogitetur, polliceatur. Iob. Salomone Deus virga florente probatur ».
marg.| Iob enim in duplo redditur, plusquam amiserat. Iob. ultim. c. Salomoni autem, qui petiit tantum sapientiam, dedit sapientiam, divitias et gloriam, sicut habetur. 3Rg. 3.b. De Virga autem Aaron promisit tantum, quod germinaret et ipsa germinavit et floruit et folia et fructum {2.310ra} attulit, sicut habetur Nm. 17.c. Sunt autem plurimi stulti, qui ab hac spe cadunt propter flagella Dei, que eis infliguntur, desperantes : unde consequenter ostendit se talem non, sed cognoscere, quod Dominus iuste flagellat suos. Hoc est, quod subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,75 
(10.III)
marg.| {a} Cognovi] etc. quibus in presenti flagellas omnem filium, quem recipis, sicut dicitur Hbr. 12.b. Prv. 16.b. Pondus et statera iudicia Domini sunt.
marg.| {b} Et in ] etc. id est iuste me et alios quantumcumque iustos afflixisti. Vel sic : In veritate tua humiliasti me, id est per talia iusta iudicia me fecisti humilem : unde ea mihi esse utilia recognosco. Iob. 6.a. Sagitte Domini in me sunt, id est tribulationes affligunt, quarum indignatio ebibit spiritum meum, id est spirituositatem et superbiam, Propter hoc dicit Petrus. 1Pt. 5.b. Humiliamini sub potenti manu Dei, que scilicet flagellat. Et quia inter tribulationes et flagella etiam iustos tentat acedia et tristitia, ideo consequenter petit consolationem, que fit per Dei misericordiam, sicut tribulatio per eius iustitiam : Unde dicit :
Numérotation du verset Ps. 118,76 
(10.IV)
marg.| {c} Fiat] etc. quasi dicat in veritate tua humiliasti me : Sed ne in humiliatione deficiam, quia universe vie tue misericordia et veritas, fiat misericordia tua mihi servo tuo, non ut tribulationem auferat, que est ad purgationem et profectum meum, sed ut consoletur me. Hec autem misericordia fit, cum Deus anime tribulati fidem, spem et caritatem infundit, vel iam infusas adauget et custodit et per effectus ostendit, quas quandoque acedia vel destruit, vel refrigescere et languere facit. Quod significatum est Neem. 4. ubi dicitur, quod Neemias, qui interpretatur consolator, reparavit muros Hierusalem, id est virtutes anime, quos Nabuchodonosor destruxerat, qui interpretatur, sedens in angustia et significat acediam. De huiusmodi consolatione, supra Ps. 93. Secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo, consolationes tue letificaverunt animam meam, Fiat, dico.
marg.| {d} Secundum] etc. id est sicut promisisti. Is. 1.a. Consolabitur Dominus Sion et consolabitur omnes ruinas eius. Dominus autem consolatur, non tantum ut dictum est per se, scilicet virtutes et consolationem infundendo, sed etiam per Angelos et per homines. Per Angelos : Unde Lc. 22.e. habetur, quod apparuit Angelus Domini de celo confortans eum. Et Act. 12.a. Ecce Angelus Domini astitit et lumen refulsit in habitaculo. Item per homines. Unde Hbr. ult. d. Rogo vos fratres, ut sufferatis verbum solatii. Sic ergo habemus, quod misericordia Dei consolatur in tribulatione presenti. Quod autem multo maius est, salvabit in futuro : Unde illum effectum misericordie postulans subdit :
Numérotation du verset Ps. 118,77 
(10.V)
marg.| {e} Veniant] etc. quasi dicat, fiat misericordia tua in presenti, sed in futuro, veniant mihi miserationes tue et vivam. Non addit qua vita et ideo intelligitur eterna, que sola vera et sine additamento dicitur vita, in cuius comparatione hec dicitur vita, mors est. Unde cantat Ecclesia : Media vita in morte sumus. 2Rg. 14.c. Omnes morimur et quasi aque dilabimur in terram. Propter hoc dies mortis Sanctorum vocatur natalis eorum, quia tunc primo nascuntur ad veram vitam. Et merito mihi debent miserationes tue venire.
marg.| {f} Quia] etc. id est ita eam desidero, quod non cogito nisi legem tuam, ut secundum eam faciam voluntatem tuam, supra Et meditabar in mandatis tuis, que dilexi.
Numérotation du verset Ps. 118,78 
(10.VI)
marg.| {g} Confundantur] quasi dicat dixi supra Qui timent te, videbunt me et letabuntur : Et modo dixi, quod per miserationes Dei vivam, sed e contrario, superbi confundantur, bona confusione, optat ut confundantur. Vel ut sit non optatio, sed prophetica pronunciatio, confundantur, eterna confusione. Et notandum quod signanter dicit et coniungit : Confundantur superbi, quia pro gloria habebunt confusionem Phil. 3.d. Gloria eorum in confusione. Os. 4.b. Gloriam eorum in ignominiam {2.310rb} commutabo. Iob. 40.b. Respice cunctos superbos et confunde eos. Et hoc.
marg.| {h} Quia] etc. id est contra me : Sicut supra dictum est : Superbi inique agebant usquequaque Et sicut ibi sequitur : A lege autem tua non declinavi, ita et hic subiungitur :
marg.| {h} Ego ] etc. non reddens iniquis mala pro malis, sed benefaciens inimicis, sicut mandasti. Mt. 5.g. Ego autem dico vobis, diligite inimicos vestros, benefacite his, qui oderunt vos. Sed quia habenti veram caritatem non sufficit sui solius perfectio : Ideo hanc perfectionem in aliis esse desiderans et eos ad hoc exhortans, subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,79 
(10.VII)
marg.| {k} Convertantur mihi] ut exemplo meo similiter exerceantur in mandatis tuis.
marg.| {l} Timentes te] id est incipientes, qui adhuc serviliter timens, ut scilicet cum inimicos perfecte dilexerint, perfecta caritas foras mittat timorem.
marg.| {m} Et] etc. licet adhuc non operentur :
marg.| {n} Testimonia tua] de Christo per Prophetas predicta et in eo monstrata per miracula. Hoc dicere proprie convenit capiti Christo, ad quem convertuntur timentes : Et sic exponit Glossa Notandum autem, quod hic monet duo genera hominum ad conversionem, scilicet timentes et scientes, videlicet laicos et clericos. Timentes quasi semper convertuntur, scientes raro. Quod bene ostenditur Io. 7.g. ubi dicitur : Numquid ex Principibus aliquis credidit in eum, aut ex Phariseis ? sed turba hec, que non novit legem, maledicti sunt, quia scilicet credunt in eum : Lc. 7.e. Omnis populus audiens et publicani iustificaverunt Deum, baptizati baptismo Ioannis. Pharisei autem et Legisperiti consilium Dei spreverunt in semetipsos non baptizati ab eo. Ut autem impetret supra dicta, orat :
Numérotation du verset Ps. 118,80 
(10.VIII)
marg.| {o} Fiat] etc. quasi dicat non audeo dicere, quod sit cor meum immaculatum, secundum illud Prv. 20.b. Quis potest dicere, mundum est cor meum, etc. Sed oro, ut fiat immaculatum, non meis meritis, sed
marg.| {p} In] etc. id est ut tu iustifices me et sic mundus ero, Ps. 50. Omnes iniquitates meas dele, cor mundum crea in me, Deus. Et hoc fiat.
marg.| {q} Ut] superbis ad corruptionem, vel etiam ad damnationem confusis, ego non confundar, sed glorier in munditia cordis mei. Ps. 31. Letamini in Domino et exultate iusti et gloriamini omnes recti corde. 2Cor. 1.c. Gloria nostra hec est testimonium conscientie nostre. Et nota, quod hic petit munditiam cordis, quod est contra hypocritas, qui exteriora tantum mundant. Unde Mt. 23.c. Ve vobis, Scribe et Pharisei hypocrite, qui similes estis sepulchris dealbatis, que a foris apparent hominibus speciosa, intus autem plena sunt ossibus mortuorum et omni spurcitia : Sic et vos a foris quidem paretis hominibus iusti, intus autem pleni estis hypocrisi et iniquitate. Et quia cordis munditiam non querunt, sed tantum exteriorem, ut habeant gloriam coram hominibus. ideo cum veniet Iudex, qui revelabit abscondita cordium, confundentur vehementer, quia non intellexerunt opprobrium sempiternum, etc. E contrario vero iustus non confundetur, quando apparebit cur eius immaculatum, quia beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt : Mt. 5.a. Ps. 36. Novit Dominus dies immaculatorum et hereditas eorum in eternum erit, non confundentur in tempore malo.
Numérotation du verset Ps. 118,81 
(11¶ך)
marg.| Defecit Caph] Supra petierat Propheta se reduci ad suum principium per reparationem intellectus et affectus. Sed quia videt hoc non posse fieri sine Christi adventu, ideo desiderat et hic desiderare se ostendit Christi adventum : primum, secundum antiquos : secundum, secundum modernos. Et quia interim multis tribulationibus pressus, ex dilatione adventus desiderati iam lassatus est, ideo huic octonario preponitur littera Caph, que interpretatur incurvatus, quia longa militia fessi incurvari solent. Quod bene quantum ad antiquos expectantes primum adventum convenit, qui incurvati poterant dici ab onere legis. Ier. 27.b. Quicumque non curvaverit collum suum, etc. Eccl. 33.d. Iugum et lorum curvant collum durum. Unde dixit Petrus Act. 15.c. Nunc ergo quid tentatis Deum imponere iugum super cervicem discipulorum, quod neque nos, neque patres nostri portare potuimus ? Item modernis omnibus miseriis pressis hoc convenit, qui adhuc pondere corporis, quod corrumpit et aggravat animam, quodammodo incurvantur velint nolint ad hec infima. Ps. 37. Miser factus sum et curvatus sum usque in finem, id est usque ad mortem. Sic incurvari dicebat se Apc. Ro. 7.c. ego autem carnalis sum venundatus sub peccato. Et iterum : Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis mee, etc. Unde et statim quasi coactus clamat : Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius ? Et respondet. Gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum. Quam liberationem expectans, dicit, Phil. 3.d. Salvatorem expectamus Dominum nostrum Iesum Christum, etc. Hanc igitur liberationem et hanc gratiam et salvationem vir iustus expectans et ardenter desiderans dicit :
Numérotation du verset Ps. 118,(11.I ) 
marg.| {r} Defecit] etc. pre desiderio. Ps. 83. Concupiscit et deficit anima mea tendens.
marg.| {s} In salutare tuum] id est in Christum filium tuum Salvatorem nostrum. Gn. 49.c. Salutare tuum expectabo, Domine. Et quasi exponendo, subdit.
marg.| {t} Et in verbum] etc. id est {2.310va} in filium. Vel verbum tuum, id est in promissionem tuam, super speravi, id est plus speravi me habiturum quam dici possit, vel cogitari. 1Cor. 1.c. Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, que preparavit Deus his, qui diligunt illum. Dicens ergo, Defecit, notat magnitudinem sue caritatis. Dicens vero, super. speravi, notat magnitudinem sue spei. Et nota, quod anima tendens in Deum multiplici defectu deficit. Primus est defectus consumptionis, quem facit humilitas. Unde in Ps. 38. Substantia mea quasi nihilum ante te. Gn. 18.d. Loquar ad Dominum meum, cum sim pulvis et cinis. Is. 40.d. Omnes gentes quasi non sint, sic sunt coram eo. Secundus defectus mutationis, scilicet quando ex vehementia amoris deficit amans ab eo quod naturaliter appetit et fluit in voluntate amati. Sic exponit Glossa hic. Defecit anima, a se, id est ab animalitatis appetitu. 1Cor. 6.d. Qui adheret Deo unus spiritus est. Tertius est defectus imbecillitatis, sicut dicitur Ez. 2.a. Vidi et cecidi in faciem meam. Ibi dicit. Gregorius In quantam miseriam cecidimus, quod bonum ferre non possumus, ad quod creati sumus. Quartus est defectus cognitionis vel stupefactionis Act. 9.a. Circumfulsit eum, scilicet Paulum lux de celo, apertisque oculis nihil videbat. Mt. 15.a. Nubes lucida obumbravit eos. Quintus est ex tedio longe expectationis. Iob. 10.a. Tedet animam meam vite. Sextus est defectus ab amore Mundi, quoniam. « Alterius vires subtrahit amor ».
marg.| Gregorius Quanto crescit amor spiritualium, tanto decrescit amor temporalium. Et nota, quod in loquendo de anima, que corpus sensificat, practicum se demonstrat. Deinde ostendit se theoricum, de occulis ita dicens :
Numérotation du verset Ps. 118,82 
(11.II)
marg.| {a} Defecerunt] etc. quasi dicat non tantum anima desiderio lassata defecit, sed etiam, oculi mei, eadem desiderii fortitudine, defecerunt.
marg.| {b} In eloquium tuum] id est in promissum tuum.
marg.| {c} Dicentes] etc. scilicet mittendo Salutare tuum : Dominus respondet huic questioni. Is. ult. d. Quomodo si cui mater blandiatur, ita ego consolabor vos et in Hierusalem consolabimini, videbitis et gaudebit cor vestrum, quasi dicat, quando videbitis facie ad faciem Deum in eterna Hierusalem, tunc consolabimini. Oculi loqui non solent, sed lingua, unde hec vox oculorum gemitus et oratio intelligitur. Dicens, quando, moram significat, que ideo fit, ut res dilata dulcior sit. Et nota, quod pluraliter dicit, oculi, sed singulariter, consolaberis me, quia oculus carnis et oculus mentis uno fungentes desiderii officio, sicut sup. dicitur Ps. 62. Sitivit in te anima mea, quam multipliciter tibi caro mea unus oculus fiunt, scilicet per unanimem voluntatem, sicut et alibi dicitur supra Ps. 83. Cor meum et caro mea exultaverunt in Deum vivum. Et hec concordia Deo multum placet. Unde Ct. 4.c. dicitur : Vulnerasti me in uno oculorum tuorum, id est in concordia carnalis et spiritualis oculi. Vel in persona Ecclesie potest exponi versus iste :
marg.| {a} Defecerunt] etc. Oculi Ecclesie sunt clerici, qui deficiunt hodie :
marg.| {b} In] etc. Domine, quia iam pauci sunt, qui sciant predicare. Et qui sciunt predicare, multotiens deficiunt in operatione. De primo defectu. Is. 56.d. Speculatores eius ceci omnes, nescierunt universi, canes muti non valentes latrare. Causam autem subiungit, dicens : Videntes vana, dormientes et amantes somnia. Vident enim vana, cum student se secularibus scientiis, dormiunt, cum delitiis torpent, amant somnia, cum divitias terrenas diligunt. De secundo defectu Eccl. 43.d. Multa dicimus et deficiunt in verbis, quando, scilicet id est quod dicimus, non facimus : Sicut Magi Pharaonis in tertio signo. Tria enim signa debent esse in prelato, videlicet scientia, eloquentia et vita. Magi Pharaonis, id est sapientes seculi, bene ostendunt duo prima, sed in tertio deficiunt :
marg.| {c} Dicentes] etc. quasi dicat non est mirum, si deficiunt in eloquium divinum, quia de terra loquuntur dicentes, quando consolaberis me, dando mihi prebendam, vel beneficium. Et tamen dicitur, Lc. 6.d. Ve vobis divitibus, qui hic habetis consolationem vestram. Sed ipsi e contrario dicunt illud, Gn. 27.b. In me sit ista maledictio. Sed in premisso sensu procedamus, in quo consolationem divinam requirit. Secundum hoc addit :
marg.| {d} Quia] etc. quasi dicat, quando consolaberis me ? Et consolari debes, quia carnales consolationes renuo. Hoc est, quia factus sicut uter in pruina. Uter qui fit de corio {2.310vb} mortui animalis, ad pruinam positus restringitur et significat illos, qui corpus, quod est mortale, castigant et a noxiis desideriis restringunt, exponendo illud pruine, id est tribulationibus et disciplinis. Et hoc oportet facere hominem, qui consolationem Dei vult habere. Unde dicit Beatus Bernardus Delicata est divina consolatio, nec conceditur admittentibus alienam. Ps. 76. Renuit consolari anima mea, scilicet in his temporalibus.
marg.| Et statim sequitur : Memor fui Dei et delectatus sum. Sciendum, quod uter triplici de causa exponitur aeri vel propter novitatem ad restringendum, ut scilicet beneficio pruine restringantur pori et consolidentur ad vinum retinendum. Vel propter vetustatem ad conculcandum. Vel propter duritiam ad mollificandum. Hoc habito breviter nota, quod versus iste quadrupliciter exponitur, secundum Glossam. Primo, per utrem intelligitur carnalitas, per pruinam gratia. Et est sensus : ideo consolare.
Numérotation du verset Ps. 118,83 
(11.III)
marg.| {d} Quia] etc. id est quia caro mea mortificata est per gratiam Dei in me : Et sic.
marg.| {e} Iustificationes tuas ] etc. Pruina autem vocatur gratia Dei, propter originem, propter candorem, propter refrigerationem. Gratia enim de celo est, sicut pruina. Unde Iac. 1.c. Omne donum perfectum desursum est, etc. Propter candorem. Unde Eccl. 9.b. Omni tempore vestimenta tua sint candida. Propter refrigerationem. Unde Lc. 1.d. Spiritus sanctus superveniet in te et virtus Altissimi obumbrabit tibi. Et quod per pruinam significetur gratia, bene significatur : Ex. 15.c. ubi dicitur, quod apparuit manna in similitudinem pruine super terram.
marg.| Secundo, exponitur quasi ad litteram. Et est sensus : Ideo consolare, quia factus sum, etc. id est quia hic inter homines abiectus sum et inutilis reputor, sicut uter vetus, qui proiicitur et tamen iustificationes tuas non sum oblitus.
marg.| Tertio, per utrem intelligitur iustus, continens Dei mandata et precepta, per pruinam iniqui in infidelitate et malitia algentes. Est est sensus : Ideo consolare, quia factus sum sicut uter, Dei continens mandata in pruina, id est inter iniquos et tamen iustificationes tuas non sum oblitus, sic dicitur Phil. 2.b. Et sitis sine querela et simplices filii Dei sine reprehensione in medio nationis prave perverse, inter quos lucetis sicut luminaria in Mundo, verbum vite continentes.
marg.| Quarto, per utrem, qui fit de corio mortui animalis, significatur iustus, qui mortale corpus castigat, ut moriatur peccato ; per pruinam mala seculi, ubi peccatum, que talis uter non sentit. Et est sensus. Ideo consolare, quia factus sum, etc. id est quia mortem Domini in corpore meo circumfero et tamquam mortuus mala seculi, vel peccati gelu non sentio, sed tamen vivens in Christo, iustificationes tuas, etc. Et quia scit huius Mundi mala et tentationes, quamdiu mundus durabit non esse finiendas, ideo de fine mundi querit dicens :
Numérotation du verset Ps. 118,84 
(11.IV)
marg.| {f} Quot sunt dies servi sui ?] Non ait, quot sunt anni, sed quot sunt dies. Huius enim vite celeritatem, non annuas moras, sed diurnas estimat esse.
marg.| {g} Et quod dicit : Servi tui] pro generari iusto supponit.
marg.| {h} Et ne quis Ecclesiam aliquo tempore non futuram ante iudicium putet, addit : Quando facies de persequentibus] etc. Movere potest, quare hoc querat, cum dicat Dominus. Act. 1.a. Non est vestrum nosse tempora, vel momenta, que Pater posuit in sua potestate. Ad quod dicendum est quod hec illam interrogationem discipulorum prophetat : Vult autem dies suos claudi, ut a persequentibus liberetur et de illis iudicium fieri, non tantum ut in futuro damnetur Diabolus cum Angelis suis, sed ut etiam hic cito sub pedibus conteratur.
marg.| Vel distincte potest legi, ut per primam clausulam, quot sunt, etc. querat de bono, quod faciendum est sibi ex Dei misericordia. Per secundam, scilicet quando facies, etc. querat de iudicio, quod fiet impiis de iustitia. Et est sensus. Servo tuo, quando necesse est, fac pro misericordia, impiis vero pro iustitia.
marg.| Vel potest legi, non de generali iusto, sed de quolibet singulari, qui dicit : [Iustificationes tuas non sum oblitus] quia necesse habeo custodire eas : qui pauci sunt dies mei. Hoc quod dicit.
marg.| {f} Quot sunt dies servi tui] quasi dicat, pauci. Iob. 10.d. Numquid non paucitas dierum meorum finietur brevi ? Et iterum 14.a. Breves dies hominis sunt.
marg.| {h} Quando facies de persequentibus me iudicium] Hec est vox Martyrum. Apc. 6.c. Usquequo, Domine, sanctus et verus non vindicas sanguinem nostrum ab his, qui sunt in terra, supra Ps. 78 : « Ultio sanguinis servorum tuorum, qui effusus est, introeat in conspectu tuo gemitus compeditorum ». Et bene dico, persequentibus, nam ut persequerentur.
Numérotation du verset Ps. 118,85 
(11.V)
marg.| {i} Narraverunt mihi iniqui] heretici vel Iudei vel seculares philosophi.
marg.| {k} Fabulationes] alia littera, delectationes, quod bene competit, quia fabulationes delectationem habent.
marg.| {l} Sed tamen non ita ut lux tua] que plena est gratia et Pace, Prv. 13.c. Doctrina bona {2.311ra} dabit gratiam. Ps. 18. Lex Domini immaculata convertens animas. A fabulationibus volebat Apostolus, ut fideles auditum averterent, sicut dicit 1Tim. 1.a. Rogavi te, ut remaneres Ephesi, cum irem in Macedoniam, ut denunciares quibusdam, ne aliter docerent, neque intenderent fabulis et genealogiis interminatis. In lege autem Domini non sunt fabulationes, sed totum veritas, unde subdit :
Numérotation du verset Ps. 118,86 
(11.VI)
marg.| {a} Omnia mandata tua veritas] Et ideo magis delectant cor bene dispositum quam fabulationes. Intellectus enim delectatur in veritate et affectus in bonitate. Veritas, ut in auctore. Io. 14.a. Ego sum veritus. Et in opere. Io. 4.d. Eos, qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet adorare. Et in cognitione. Io. 8.d. Cognoscetis veritatem et veritas liberabit vos. Io. 17.c. Sermo tuus veritas est. Et quia hec veritas delectat me, ideo.
marg.| {b} Iniqui persecuti sunt me] Simile sup. Ps. 37. Qui retribuunt mala pro bonis, detrahebant mihi, quoniam sequebar bonitatem. 2Tim. 3.c. Omnes, qui pie volunt vivere in Christo, persecutionem patientur. Sed quia ipsi me persecuti sunt : Tu, Domine.
marg.| {c} Adiuva me] Ps. 45. Adiutor in tribulationibus Is. 50.c. Dominus Deus auxiliator meus et ideo non sum confusus. Et necesse est, quod tu adiuves me, quia.
Numérotation du verset Ps. 118,87 
(11.VII)
marg.| {d} Paulominus] id est fere.
marg.| {e} Consummaverunt me in terra] quasi dicat fere in nihilum redegerunt me. 1Esr. 9. Numquid iratus es nobis ad consummationem ? Huic autem questioni respondet Dominus, Ier. 4.f. Deserta erit omnis terra, sed tamen consummationem non faciam. Vel est vox Ecclesie, que videns stragem Martyrum, timebat quandoque se in nihilum redigi, secundum illud. 2Rg. 19.c. Altaria tua destruxerunt et Prophetas tuos occiderunt et relictus sum ego solus et querunt animam meam. Sed ibi sequitur consolatio : Adhuc reliqui mihi septem millia virorum, etc. Hoc est, quod hic subditur.
marg.| {f} Ego autem] Quasi fere ad nihilum redegerunt, sed tamen non ex toto, quia ego non dereliqui mandata tua. Ps. Et custodivi legem tuam semper. Sed ne sibi, vel suis meritis hoc attribuere videatur, bene subiungit.
marg.| {g} Secundum misericordiam tuam] non secundum meritum meum.
marg.| {h} Vivifica me] quasi dicat illi volunt me facere terram et interficere, sed tu Domine, vivifica me, id est vividum et fortem fac contra tribulationes.
marg.| {i} Et sic custodiam testimonia oris tui] id est te confitebor coram Regibus et Principibus sicut tu docuisti et si est, qui velit inferre, pro te sustinebo martyria. 2Par. ult. Indignum salvabis me secundum magnam misericordiam tuam et laudabo te : Ecce idem quod hic. Potest etiam hoc legi in persona peccatoris petentis veniam et promittentis satisfactionem dicentis.
Numérotation du verset Ps. 118,88 
(11.VIII)
marg.| {g} Secundum misericordiam tuam] quia non vis mortem peccatoris.
marg.| {h} Vivifica] per gratiam, me, mortuum per peccatum, Ez. 18.g. Nolo mortem morientis, dicit Dominus, revertimini et vivite. Post hoc autem debet sequi.
marg.| {i} Et custodiam testimonia oris tui] quia non sufficit resurgere a peccato, nisi postmodum homo perseveret in penitentia. Lc. 9.g. Nemo mittens manum ad aratrum et respiciens retro, aptus est Regno Dei. Penitentie autem opera sunt testimonia oris Dei, quia Christus, qui est os Patris ore suo predicavit ea et testificatus est, quod qui in eis permanserit, habebit vitam eternam, Mt. 4.c. Cepit Iesus predicare et docere : Penitentiam agite, appropinquabit enim Regnum celorum.
Numérotation du verset Ps. 118,89 
(12¶ל)
marg.| In eternum, Domine. Lameth] Supra petierat vir iustus fessus in expectando finiri dies suos, ut esset cum Christo, quando dixit : Quot sunt dies servi tui ? Sed ne forsitan recusare laborem videatur, hic ostendit se secundum Dei voluntatem paratum esse manere adhuc in carne et subire laborem, secundum quod dicit Apostolus Phil. 1.d. Coarctor e duobus desiderium habens dissolvi et esse cum Christo, multo magis melius, permanere autem in carne necessarium est propter vos. Et beatus Martinus dicebat : « Domine, iam satis est, quod hucusque certavi, sed quoad ipse iusseris militabo : Si adhuc populo tuo sum necessarius, non recuso laborem, fiat voluntas {2.311rb} tua ». Propter hoc huic duodecimo octonario bene preponitur duodecima littera, Lameth, que interpretatur cor, vel servio, vel cor servitutis, quia mandata Dei, in quibus serviendum est ei et prudenter intelligenda sunt et sollicite custodienda. Eloquiis enim Domini castis nihil est adulterina interpretatione miscendum. Qui ergo supra dixerat : Paulominus consummaverunt in terra : Nunc admirans Dei potentiam et bonitatem, qui non permisit ipsum consumi, sic incipit loqui.
Numérotation du verset Ps. 118,(12.I) 
marg.| {k} In eternum, Domine, verbum tuum] etc. quasi dicat paratus sum tibi servire, cui omnia et celestia et terrestria serviunt et obediunt. Et exponitur hoc primo ad litteram, quia verbum Domini permanet in celo in eternum, id est ordo celestium statutorum non mutatur. Annus enim labitur per menses et dies et eisdem vicissitudinibus redit conversio Solis et lune et huiusmodi, ita quod nihil reperitur in celo, quod Dei ordinationi non obediat ; solus enim Satanas in celo fuit, in quo verbum non mansit et ideo de celo cecidit. Ut nunc secundum cetera, que ab assignato ordine non recedunt, simpliciter et absolute dicatur :
marg.| {l} Verbum tuum permanet in celo] et hoc non in secula, sed in seculum, quia ipsum celum preteribit : verumtamen quia et in celo locus est vitiis, sicut in cadentibus patet, melius videtur de virtutibus celi, id est de angelis et de Sanctis exponendum, quam de celi elemento. De celo ergo, id est de Angelis dicitur, quod in celo permanet verbum Dei in eternum, quia iam nihil possunt facere, aut velle, nisi quod Deus ordinat et vult : Unde ut et nos eius voluntatem omnino faciamus, sic petimus : Fiat voluntes tua sicut in celo et in terra, ut scilicet sicut Angeli in celo sunt conformes voluntati divine, ita sint et homines in terra. Vel de Sanctis, qui sunt celi, qui enarrant gloriam Dei, potest legi, in quibus.
marg.| {l} Verbum Dei] id est observantia mandatorum ipsius, permanet in eternum, quia numquam ab ea per transgressionem recedunt. Eccl. 37.c. Ante omnia verbum verax precedat te. Post celum vero terram intuens, subdit.
Numérotation du verset Ps. 118,90 
(12.II)
marg.| {a} In generatione et generationem] id est in omni generatione, est, veritas tua. Numquam enim generationi alicui defuerunt Sancti, in quibus esset veritas Deus. Vel in generatione et generationem, id est in duobus populis legis et Evangelii, vel Iudeorum et Gentium, est veritas Christus, quia in eo tamquam duo parietes in angulari lapide sunt coniuncti, sicut dicitur Eph. 2.a. Qui facit utraque unum, etc. Et cur hoc, subiungit.
marg.| {o} Fundasti terram] id est Ecclesiam in fide Christi.
marg.| {p} Et in ea permanet] Non enim ad litteram de terra intelligendum est, que movenda est, quia celum et terra transibunt : Christus autem et fides, que est in eum, fundamentum est, preter quod nemo potest aliud ponere. 1Cor. 3.c. In quo hi, qui non sunt ancille filii, sed libere, permanent in eternum, sicut dicitur. {2.311va} Θ Io. 8.e. Filius manet in domo in eternum. Ita enim ordinavit Dominus.
marg.| {a} Unde subdit Ordinatione tua] Hec enim omnia, scilicet quod verbum in celo, quod veritas in generatione et generationem et quod terra fundata est, sunt dies, quam fecit Dominus, cuius Sol iustitie Christus numquam excidit. Vel diem, vocat Sanctos, qui in medio prave et perverse nationis lucent, ut dicitur Phil. 2.b. Et Eph. 5.b. Eratis aliquando tenebre, nunc autem lux in Domino. Vel diem vocat claritatem eternam, cuius similiter Sol Christus erit et est, Za. 14.b. Erit dies una, que nota est Domino. Quocumque istorum trium modorum accipiatur dies, perseverat ordinatione tua, o Deus, quia Deus omnia suo nutu disponit. Unde causam subiungit, dicens.
marg.| {b} Quoniam omnia serviunt tibi] id est obediunt tue voluntati absolute. Ps. 134. Omnia, quecumque voluit Dominus, fecit in celo et in terra, in mari et in omnibus abyssis. Hec satis Moraliter exposita sunt, secundum Glossa
marg.| * etiam sine fide non valet. Sine fide enim impossibile est placere Deo. Hbr. 11.b. Et hanc consequenter vocat diem, quia mentem illuminat. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 118,91 
(12.III)
marg.| {a} Ordinatione tua] id est lux fidei, que perseverat ordinatione Dei, quando superordinat caritatem. Ct. 2.a. Ordinavit in me caritatem. Hec scilicet dies fidei, significatur per primam filiam Iob, que vocata est dies. Secunda Casia. Tertia cornustibii, Sic prima filia Dei est fides, que illuminat.
marg.| Secunda spes, que in altum tendit. Unde bene intelligitur per Casiam. Casia enim summus Deus, vel principium Domini interpretatur. Tertia est caritas, que per cornustibii intelligitur. Stibium enim unguentum est et caritas est unctio, que docet de omnibus 1Io. 2.d. Vere autem fidei et caritatis signa sunt opera. Unde subdit.
marg.| {b} Quoniam omnia serviunt tibi] quoniam scilicet sunt in homine, aliter non esset ibi fides perseverans per ordinationem caritatis. Iac. 2.c. Ostende mihi fidem ex operibus. Et iterum d. Fides sine operibus mortua est. Et Gregorius dicit : Probatio dilectionis, exhibitio est operis. Augustinus Caritas operatur magna si est, si autem operari renuit, caritas non est. In bello autem precipue oportet diem istum perseverare, id est longos motus et ferventes fidei esse in tentatione et in morte, quod significatur Ios. 10.c. ubi dicitur. Non fuit tam longa dies ante et postea obediente Domino voci hominis. Ideo inter claustrales, cum aliquis est in articulo mortis et laborat in extremis, omnes alii veniunt ad eum, dicentes. Credo in Deum, ac si dicant, o fides succurre ei in hoc bello. In hoc, quod dicit, quoniam omnia serviunt tibi, posset excipi, preter hominem Rm. 16.c. Domino non serviunt, sed suo ventri. Non tamen deberet homo se excipere, sed magis quam alia creatura servire. Unde iste volens servire, Dei beneficium circa se factum commemorat, ut sic ad serviendum devotius et ardentius animetur. Unde subdit.
Numérotation du verset Ps. 118,92 
(12.IV)
marg.| {c} Nisi quod lex tua] non tantum, ut eam sciam, sed ut eam faciam.
marg.| {d} Tunc] id est quando paulominus consummaverunt me in terra, ut dictum est supra.
marg.| {e} Periissem] etc. id est in deiectione et afflictione mea. Vel tunc, id est quando non meditarer in lege. Exercemur enim in meditatione legis divine, ne tentatio nos inveniat imparatos et ignaros. Sed de ipsa legis meditatione contra tentationes arma sumamus. Sicut Dominus. Mt. 4.a. auctoritatibus legis, a triplici tentatione Diaboli se defendit, dicens. Scriptum est, etc. Lex enim Dei armat animam in meditatione et in sermone. In meditatione, ut hic dicitur et 1Pt. 4.a. Christo igitur in carne passo et vos eadem cogitatione armamini. In sermone, ut 2Mcc.ult. b. Singulos eorum armavit, non clypei et haste munitione, sed sermonibus optimis et hortationibus. Et quia ita periissem, nisi esset meditatio legis. Ideo.
Numérotation du verset Ps. 118,93 
(12.V)
marg.| {f} In eternum] Iustificationes legis sunt illa, que futura significabant, ut Agnus paschalis et huiusmodi, que sunt primordia fidei, sine quibus nemo perfecte gratiam novit. Horum et eorum, que significabant, scilicet iustificationem, que facta est in nova lege, que non debemus oblivisci in eternum, sed, quamdiu vivimus, recolere et in eterna etiam {2.311vb} vita, liberationem et iustificationem nove legis recolemus et inde gratias agemus Redemptori, sicut et filii Israel in terra promissionis memores erant liberationis sue de Egypto. Dicit ergo. In eternum iste bonum cor habet, quod verbum Dei auditum, retinet et auget. De quo Lc. 8.c. Hi sunt, qui in corde bono et optimo verbum Dei retinent et fructum afferunt in patientia, etc. Sicut Iac. 1.d. Consideravit se et abiit et statim oblitus est, qualis fuerit.
marg.| {g} Iustificationes tuas] scilicet quod me iustum fecisti, non ego, quia Iob. 9.c. Si iustificare me volvero, os meum condemnabit me.
marg.| {g} Quia in ipsis] Iob. 10.c. Vitam et misericordiam tribuisti mihi. Io. 6.g. verba, que ego loquor, spiritus et vita sunt. Et quia, Vivificasti me.
Numérotation du verset Ps. 118,94 
(12.VI)
marg.| {i} Tuus sum ego] non duobus dominis servio, Mt. 6.c. Et quia tuus sum.
marg.| {k} Salvum me fac] quia dum meus esse volui, perii. Et debes salvum facere.
marg.| {l} Quoniam iustificationes tuas] Vel sic. Ideo sum tuus, quoniam iustificationes tuas, non meam voluntatem. Mt. 6.d. Primum querite Regnum Dei et iustitiam eius. In hoc versu videtur respondere, questioni facte. 1Rg. 30.c. ubi dicitur. Cuius es tu, vel unde et quo pergis ? Ita quesivit David. Et hec tria querit Christus a nobis. Ad primum primo respondet, cum dicit. Tuus sum, ego ; ad secundum, cum addit. Salvum me fac, quasi dicat, ego sum de terra salvandorum, scilicet civis Hierusalem. Causam vie, vel finem propinquum ostendit, cum subiungit. Quoniam iustificationes tuas. Sed ille, a quo quesivit David, contrarium respondit. Et multi similiter possent respondere. Dixit enim, puer Egyptius ego sum, id est fatuus mundanus, servus sum viri Amalochite, id est Diaboli lingentis sanguinem exivimus ad Australem plagam, id est ad prosperitatem mundanam. Dixi. Salvum me fac. Et necesse habeo ut salvum me facias, quia.
Numérotation du verset Ps. 118,95 
(12.VII)
marg.| {m} Me expectaverunt] insidiantes latenter, ut perderent me faciendo consentire peccato. Hic versus cantatur de beata Agnete Virgine. Et posset esse thema in festo illius, quam expectaverunt peccatores, id est Lenocinatores, quibus fuit exposita in lupanari. Sed Angelus Domini ei affuit, qui confortavit et liberavit eam. Peccatores, hi sunt Demones, motus carnales et mali homines, qui omnes expectant iustum, ut eum perdant ad peccatum trahendo. De Diabolo enim dicitur Iob. 40.c. Absorbebit fluvium, id est dissolutos et non mirabitur et habet fiduciam, quod influat Iordanis, id est vir iustus in os eius. Ps. 9. Insidiatur in abscondito, quasi Leo in spelunca sua, insidiatur, ut rapiat pauperem. De secundis, scilicet de carnalibus motibus. Abd. e. Neque stabis in exitibus viarum, ut interficias eos, qui fugerint. Hoc dicitur de Idumeis, id est sanguineis, per quos motus carnis intelliguntur, qui modo insidiantur, quia caro concupiscit adversus spiritum. Sed veniet tempus, quo hoc cessabit, scilicet post mortem iusti, quia iustus si morte preoccupatus fuerit, in refrigerio erit. Sap. 4.b. De malis hominibus, Lam. 2.e. Omnes inimici tui sibilaverunt et frenduerunt dentibus suis et dixerunt, devorabimus. En iste dies, quam expectabamus, invenimus, vidimus. Sed contra omnes sequitur medicina.
marg.| {n} Testimonia tua] id est Martyria.
marg.| {o} Intellexi] id est intus legi. Martyria corporis inferunt mali homines, sed Martyrium cordis inferunt pravi motus et Demones. Et qui exterius hoc respicit, cito in perditionem labitur. Sed, qui intelligit, id est intus legit, cogitans de premio, totum vincit. Sic Stephanus, cum lapidaretur, intendens in celum, vidit gloriam Dei, etc. Unde non tantum Martyrium corporis, sed et cordis superavit, cum flexis genibus pro lapidantibus oravit. Act. 7.g. Gregorius Consideratio premii minuit vim flagelli Ro. 8.d. Non sunt condigne passionis huius temporis ad futuram gloriam, que revelabitur in nobis. Hanc autem expositionem confirmat, cum subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,96 
(12.VIII)
marg.| {p} Omnis consummationis vidi finem] id est oculos cordis, intellectum, scilicet et affectum ad eternam gloriam contemplandam et desiderandam erexi, que est finis sine fine, ad quam omnis perfectio et consummatio virtutis tendit. Vel ipse Christus finis iste et est idem sensus. Et nota, quod sicut est consummatio virtutis et boni operis, cuius finis est vita eterna, vel Deus, ita est consummatio malitie, cuius finis est gehenna. Et huius etiam consummationis finem bonum est considerare.
marg.| Unde non simpliciter dixit, consummationis, sed adiunxit, omnis, ut de omnibus intelligatur. De hoc fine, Phil. 3.d. Inimicos Crucis Christi. Ecce consummatio malitie.
marg.| De cuius fine addit. Quorum finis interitus. Item possumus ita exponere, quod Christus est omnis consummatio, id est omnium consummatio. Sir. 43.d. Consummatio sermonum ipse est. Huius finis temporalis fuit Passio et mors, que bonum est considerare omni homini et precipue afflicto et tentato, ne deficiat in tribulatione. Iac. 5.b. Finem Domini vidistis et cetera. Hbr. 12.a. Recogitate eum, qui talem sustinuit adversus {2.312ra} semetipsum a peccatoribus contractionem, ut non fatigemini animis vestris deficientes. Et qui sic finem Christi temporalem et ipsum Christum omnis consummationis finem sine fine oculis cordis viderit, dicet quod sequitur.
marg.| {a} Latum mandatum] quasi dicat, licet arcta sit via, que ducit ad vitam, tamen per gratiam huius visionis, mandatum tuum, factum est mihi, latum nimis, id est facile factu. Hoc mandatum caritas est, qua nihil latius, cum et ipsa usque ad inimicos diligendos extendatur. Mt. 5.g. Et in ipsa tota lex pendeat et Prophete. Mt. 22.d. Et etiam universa delicta operiat, ut dicitur Prv. 10.b. Universa delicta operit caritas. Vel etiam ita potest legi littera. Omnis consummationis. Quomodo ? Latum mandatum, quasi dicat cognovi, quod mandatum latum caritatis finis est et perfectio omnis consummationis, quia omnia in caritate debent fieri et pro caritate, scilicet pro amore Dei 1Tim. 1.a. Finis precepti est caritas. Augustinus In omnibus quibus utitur transitoria necessitas, superemineat, que permanet caritas. Per hunc versum, quasi ex adverso arguuntur, qui bona, que incipiunt, non consummant, contra illud 1Mcc. 4.f. Consummaverunt omnia opera que fecerant. E contra de multis potest dici. Hic homo cepit edificare et non potuit, vel potius noluit consummare. Lc. 14.f. Et Gal. 3. Sic stulti estis, ut cum spiritu ceperitis, nunc carne consummamini.
marg.| Et nota, quod multipliciter dicitur consummatio. Dicitur enim consummatio :
Lex nova. Is. 10.f. Consummationem et abbreviationem faciet Dominus.
- Operis Christi. Io. 17.a. Opus consummavi, quod dedisti mihi ut faciam.
- Prophetiarum. Io. 19.f. Consummatum est.
- Ecclesie. Gn. 6.c. In cubito consummabis eam.
- Sermonis. Eccl. 43.d. Consummatio sermonum ipse est.
- Preceptorum, ut hic. Omnis consummationis vidi finem.
- Finis Mundi. Mt. 24.a. Quod signum adventus tui et consummationis seculi ?
- Mors hominis. Eccl. 16.c. Interrogatio hominis in consummatione est, quasi dicat, in fine oportet eum reddere rationem.
- Timoris. Eccl. 21.b. Consummatio timoris Dei sapientia et sensus.
- Numerationis. 1. Esdr. ult. c. Consummati sunt omnes viri, etc.
- Iudicii. Eccl. 18.c. Memento ire in die consummationis.
- Culpe. Gal. 3.a. Sic stulti estis, ut cum spiritu ceperitis, nunc carne consummamini.
- Damnationis. Sap. 5.d. Filii adulterorum in consummatione erunt.
Numérotation du verset Ps. 118,97 
(13¶מ)
marg.| Quomodo dilexi. Mem] Hec est 13. littera, que interpretatur viscera, vel ex ipsis, vel ex intimis, vel ignis, per que omnis caritas intelligitur, que tamquam ex intimis medullis cordis accenditur. Ipsa enim est, de qua Ieremias sub hac littera dicit. Lam. 1.e. De excelso misi ignem in ossibus meis. Ubi etiam bene addit. Et erudivit me, quia unctio caritatis, que docet de omnibus, facit super senes intelligere et eloquia Dei dulciora facit super mel et favum, sicut hic inferius dicitur. Cum ergo de servandis mandatis in precedenti octonario premiserit, recte de caritate legis supponit, ut intelligatur non ex timore, sed ex amore servire, unde et illum octonarium finivit in latum mandatum caritatis, ut hec viscera intime dilectionis ostendat, unde latum sit ostendit, ab admiratione incipiens, ita.
Numérotation du verset Ps. 118,(13.I) 
marg.| {b} Quomodo dilexi legem tuam] Ecce, quod dilectio latitudo est mandati. Cum dicit. Domine, quasi testem ipsum ostendit, quem diligendo legem quoque ipsius diligit. Deinde modum exponit, dicens.
marg.| {c} Tota die] id est continue.
marg.| {d} Meditatio mea est] id est de ea et in ea meditor, Bene autem pro tempore, ait, die, quia novum Testamentum meditanti semper est dies et nox ignoranti. Bene etiam ait, tota, quia, omnis sancta actio legis est meditatio, ut dicit Augustinus in Glossa Quicquid sancte agitur, meditari legem est et nota, quod notanter dixit. Quomodo dilexi, quasi dicat non timui, ut Iudei, nec sprevi, ut Pagani. Sed obiici potest, quomodo diligitur lex, que homini adversatur, sicut dicitur Mt. 5.d. Esto consentiens adversario tuo cito, id est legi divine. Sol. habetur Prv. 7.b. Argue sapientem et diliget te. Sed de stulto contrarium dicitur, Prv. 15.b. Non amat pestilens eum, qui se corripit. Bene ergo dicit, dilexi legem, quia lex diligibilis est, eo quod lumen prestat eunti, secundum illud {2.312rb} Prv. 6.c. Mandatum lucerna est et lux. Sap. 6.d. Diligite lumen sapientie omnes, qui preestis populis. Debet autem quilibet apud se querere et investigare, quomodo dilexi legem tuam. Quidam enim diligunt eam mercenarie, ut questuosi Predicatores. 1Tim. ult. b. Qui a veritate privati sunt existimantes questum esse pietatem. Mi. 3.d. Sacerdotes eius in mercede docebant et Prophete eius in pecunia divinabant. Alii autem diligunt legem curiose, querentes ibi Philosophicas questiones. 1. Mi. 1.b. Edificaverunt Gymnasium in Ierosolymis secundum leges nationum et faciebant sibi preputia. Gymnasium ubi erant lucte, ad questiones pertinet, preputia ad immundam vitam. Unde ibi sequitur. Et recesserunt a testamento sancto. Hec curiositas non debet esse in lege Dei. Unde Nehemie 13.b. dicit Nehemias. Malum mihi visum est valde et proieci vasa domus Tobie foras de Gazophylacio. Tobias interpretatur ductus ad luctum, vel conversus ad universa et significat Philosophos. Vasa domus eius sunt rationes et auctoritates Prophetarum, que debent emulatores legis proiicere de Gazophylacio, id est de sacra Scriptura. Alii autem diligunt legem vane, qui scilicet inde inflantur. 1Cor. 8.a. Scientia inflat. Prv. 25.c. Mel invenisti, comede quod sufficit tibi, ne forte satiatus evomas illud. Tunc maxime inflat mel, quando cum pane calido comeditur ; sic scientia cum inani gloria. Alii legem diligunt luxuriose, scilicet ut in ea delectentur, sicut in carmine. Unde Ez. 33.g. Est eis, quasi carnem musicum, quod suavi, dulcique sono canitur. Alii simulatorie, ut boni videantur. Is. 58.a. Me etenim de die in diem querunt et scire vias meas nolunt.
marg.| Alii nequiter, scilicet ut alios possint pervertere, sicut heretici. Ps. Et in eo parasti vasa mortis, scilicet in actu scripture. His predictis modis non est diligenda lex, sed diligenda est, ut sponsa et soror et amica. Sap. 8.a. Quesivi eam sponsam assumere et amator factus sum forme illius. Prv. 7.a. Dic sapientie, soror mea es et prudentiam voca amicam. Item, ut dilecta a Domino nostro. Sap. 8.a. Dominus omnium dilexit eam. Item, ut quedam lapidicina omnium bonorum. Iob. 28.a. Habet argentum venarum suarum principia. Et subiungit. Glebe illius aurum. Ps. Beati, qui scrutantur testimonia eius.
marg.| Item sicut miles diligit arma sua, sive ut armatura. Hbr. 4.c. Vivus est sermo Dei et efficax et penetrabilior, etc. Item ut thesaurus : Prv. 2.a. Si quesieris eam, quasi pecuniam et sicut thesauros effoderis illam, tunc intelliges timorem Domini, etc. Quia igitur sic, dilexi, tota die, quia Mt. 6.c. Ubi est thesaurus tuus, ibi est, cor tuum. Tota die, Ecce perseverantia. Meditatio. Ecce contemplatio. Ps. Oculi mei semper ad Dominum : Et alibi. In lege eius meditabitur die, ac nocte. Et quia ita lex tua meditatio mea est.
Numérotation du verset Ps. 118,98 
(13.II)
marg.| {e} Super inimicos meos] Unde ? Mandato tuo. Quare, quia in eternum mihi est. Inimici generaliter Pagani et heretici sunt, qui legem vel non intelligunt, vel non operantur. Iudei. etiam, quia etsi zelum legis habent, non tamen secundum scientiam, quia suam volunt constituere iustitiam, sicut dicitur Rm. 10.a.
marg.| Iste vero iustus longe prudentior per fidem Christi iustitiam querit. Illi generari in servitute, quos filiis Agar Apostolus comparat. Gal. 4.d. ex Dei mandato temporalia quesierunt, ideo non fuit, illis in eternum. Iste vero ipsum mandatorem premium vult habere, unde mandatum illi est in eternum. Hec est dilectio, que in tabulis cordis scripta manebit in eternum, cuius premium est ipse dilectus. Habemus autem et alios inimicos, scilicet Mundum, carnem, Diabolum, qui prudentiam et calliditatem multam habent et nituntur ut nos decipiant.
marg.| Sed, qui in lege Dei meditatur, super istos prudentior efficitur.
marg.| Prudentia Mundi est congregare divitias ; prudentia carnis, sequi delicias : prudentia Diaboli, est exercere sevitias. De prima. 1Cor. 3.d. Nemo vos seducat, si quis inter vos videtur esse sapiens in hoc seculo, stultus fiat, ut sit sapiens.
marg.| Sapientia enim huius Mundi stultitia est apud Deum. Lc. 16.b. Filii huius seculi prudentiores sunt filiis lucis in generatione sua. Sed videtur hoc contrarium ei, quod hic dicitur, super inimicos meos prudentem me fecisti. Solutio habetur per hoc, quod non dicit simpliciter, prudentiores, sed restringit, dicens. In generatione sua, scilicet ad malum faciendum, quia ut habetur Ier. quarto. f. Sapientes sunt, ut faciant mala. Sed, qui sunt de generatione filiorum Regni celestis, prudentiores sunt simpliciter super illos, ut hic dicitur in textu. De prudentia carnis. Rm. 8.b. Prudentia carnis mors est, prudentia autem spiritus vita et pax. De prudentia Diaboli. Gn. 3.a. Sed et serpens erat callidior cunctis animantibus terre. Unde Apost. 2Cor. c. Non ignoramus cogitationes eius.
marg.| {a} {2.312va} Super omnes] quasi dicat benedico, quod super inimicos meos prudentem me fecisti, quod patet, quia super sapientiores eorum, scilicet Scribas et Phariseos.
marg.| {b} Intellexi] id est super eos, de quibus dicitur, Mt. 13.a. Super cathedram Moysi sederunt Scribe et Pharisei, etc. Et hoc ideo.
marg.| {c} Quia testimonia tua] ut ea spiritualiter intelligam, non sicut illi, qui tantum littere adherent, qui de testimoniis Domini falsa sentiunt et docent : quos autem dixerit, docentes, determinat, cum subiungit.
marg.| {d} Super senes] Quare ? Quia mandata tua, non hominum, sicut illi, qui transgrediuntur, quesivi. Hec in persona novi populi leguntur, qui Christum habens melius intelligit, quam Iudaicus senior. Huius enim meditatio est spiritus, non littera. Magis autem proprie ad caput Christum pertinent, qui solus super omnes Prophetas docentes intelligit, quem Pater docuit, ut dicitur, Io. 8.d. Unde melius, quam illi testimonia de se noverat. Unde et cum esset annorum 12. puer inter senes sedebat in Templo et super eos intelligebat, sicut habetur Lc. 2.g. Unde ibidem sequitur. Stupebant autem omnes, qui eum audiebant super prudentia et responsis eius. Semper autem in sacra Scriptura advertendum est, quod Christus et Ecclesie sunt unus, secundum illud Sacramentum, Gn. 2.d. Erunt duo in carne una. Iste vero unus loquitur, quandoque, que membris et quandoque, que capiti conveniunt. Que vero sequuntur, melius corpori convenire videntur. Ab omni via mala. Hec tamen, quia magis videntur Allegorice exposita, possumus Moraliter exponere sic.
Numérotation du verset Ps. 118,99 
(13.III)
marg.| {a} Super omnes] etc. Hoc possunt dicere multi simplices tam clerici, quam laici et precipue boni Religiosi. Docentes enim sunt Sacerdotes, Episcopi et alii prelati, qui alios, qui habent docere ex officio, inter quos multi magis sciunt et volunt docere canes ad venandum et aves ad volandum, quam subditos ad bene vivendum. Et super eos intelligunt simplices, quia Deus docet eos. Io. 6.e. Erunt omnes docibiles Dei. Is. 54.d. Ponam universos filios tuos doctos a Domino, Eccl. 39.d. Anima viri sancti enunciat aliquando vera, quam septem circumspectores sedentes in excelso ad speculandum. Aliquando etiam de scholaribus contingit, quod discipulus superat in scientia Magistrum suum. Similiter et in scholis virtutum, quod significatum est 4Rg. 2.b. ubi dixit Eliseus Elie. Obsecro, ut spiritus tuus fiat duplex in me. Et unde veniat ista perspicacitas intelligentie, subdit.
marg.| {c} Quia testimonia tua] id est quia cogito iugiter, quomodo bona opera facere possim. Opera enim testimonia ferent de nobis coram iudice. Et secundum eorum testimonium retribuet nobis Deus, Ps. 27. Secundum opera manuum eorum tribue illis, Prv. 31.d. Laudent eam in portis opera eius, scilicet in exitu huius vite et in ingressu future. Hec autem dicuntur testimonia magis Dei, quam nostra, cum dicit, tua, quia a Deo sunt bona opera, sicut dicit Is. 26.c. Omnia opera nostra operatus es in nobis, Domine et ipse ea examinabit. Unde Sap. 6.a. Data est vobis potestas a Domino, scilicet benefaciendi et virtus ab Altissimo, qui interrogabit opera vestra, quasi testes et cogitationes scrutabitur. De quibus etiam, Rm. 2.c. Testimonium reddente illis conscientia ipsorum et inter se invicem cogitationum accusantium, aut etiam defendentium in die, cum iudicabit Deus occulta hominum.
Numérotation du verset Ps. 118,100 
(13.IV)
marg.| {d} Super senes] Idem est, quod in precedenti versu. Senes enim sunt prelati. Unde Presbyter Grece, senex Latine. Sunt mali senes, qui non intelligunt, de quibus Dn. 13.a. Iniquitas egressa est de Babylone a senioribus iudicibus, qui videbantur regere populum, Ier. 23.d. A Prophetis Hierusalem egressa est pollutio. Super tales intelligunt simplices, quia mandata Dei querunt. Illi quidem potius non intelligunt, quia mandata Dei transgredi satagunt. Unde Dn. 53.a. Everterunt sensum suum et declinaverunt oculos suos, ut non viderent celum, neque recordarentur iudiciorum iustorum. Ecce, quod sicut corpore, ita et anima senes erant et curvi. Curvitas enim signum est senectutis. Is. 51.g. Dicunt anime, incurvare, ut transeamus. Sequitur.
marg.| {e} Ab omni via] Supra de intellectu tractavit, hic de affectu et operatione agit. Non enim sufficit intelligere bonum, nisi affectu amplectatur et opere impleatur. Unde dicit. Ab omni via, id est affectus, qui prohibendi sunt, quasi cum violentia, eo quod proni sunt ad malum. Unde Eccl. 18.d. {2.312vb} Post concupiscentias tuas non eas et a voluntate tua avertere, Gn. 8.d. Sensus et cogitatio humani cordis in malum prona sunt ab adolescentia sua. Non prohibent pedes a via mala illi, qui dicturi sunt, Sap. 5.b. Lassati sumus in via perditionis et ambulavimus vias difficiles. Et dicit, ab omni, quia est triplex via mala. Lutosa, per luxuriam : petrosa et spinosa, per avaritiam et cupiditatem : montuosa, per superbiam. Et non sufficit prohibere pedem ab una, vel duabus, nisi ab omni prohibeatur. Multi tamen vitantes viam luxurie, intrant viam avaritie. Vel si vitant utramque inde superbientes, pessimam viam superbie ingrediuntur. Hoc est quod dicitur Is. 24.c. Qui fugerit a facie formidinis, cadet in foveam et qui se explicuerit de fovea, tenebitur laqueo.
marg.| {f} Ut custodiam] que docent declinare viam peccati. Dt. 7.b. Si postquam audieris hec iudicia et custodieris ea et feceris, custodiet tibi Dominus Deus tuus pactum et misericordiam, Lc. 11.d. Beati, qui audierunt verbum Dei et custodiunt illud. Prohibui, dico, pedes meos, ita quod.
marg.| {g} A iudiciis tuis] id est a regula vivendi, quam constituisti, non deflexi iter meum, licet iuxta iter scandalum posuissent mihi. Et bene dico, me habere regulam vivendi.
marg.| {h} Quia tu] ipse, non Moyses, nec alius.
marg.| {i} Legem] Evangelicam.
marg.| {k} Posuisti mihi] Hec est regula omnis Christiani, secundum quam vivere debet, Gal. ult. d. Quicumque hanc regulam secuti fuerint, pax super illos et misericordia. Vel sic.
Numérotation du verset Ps. 118,101 
(13.V)
marg.| {e} Ab omni via] Et hoc, quia, a iudiciis tuis, id est ea semper timui et dilexi. Duo sunt iudicia facienda a Domino. Unum particulare, quod fit cuilibet in morte. Et aliud generale, quod fiet omnibus simul in Resurrectione. Et hec iudicia non declinant iusti et non volunt declinare, quia testem habent conscientiam, quod iudicatur pro eis. Unde subdit.
marg.| {h} Quia tu legem] scribens eam in corde meo, ut non sicut servus timeam, sed ut filius diligam et confidam, Rm. 8.c. Non accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum Dei, in quo clamamus, Abba pater.
marg.| Ipse enim Spiritus testimonium reddit spiritui nostro, quoniam sumus filii Dei : Si autem filii et heredes. Ergo non est talibus iudicium declinandum, in quo hereditas eis adiudicanda est. Propter hoc de iudicio dicitur Eccl. 41.a. O mors, bonum est iudicium tuum homini indigenti. Et post addit. Noli metuere iudicium mortis. Et de utroque potest intelligi illud supra. Exultaverunt filie Iude propter iudicia tua, Domine. Mali vero libenter declinarent ab his iudiciis, quando dicent montibus et petris, cadite super nos, sicut habetur Apc. 6.d. Os. 10.c. Lc. 23.e. Hoc etiam debet dicere quilibet prelatus et Iudex.
Numérotation du verset Ps. 118,102 
(13.VI)
marg.| {g} A iudiciis tuis] id est iudicavi, sicut tu precipisti.
marg.| {h} Quia tu legem] secundum quam iudicare debeo, Dt. 1.c. Ita parvum audietis, ut magnum, nec accipietis cuiusquam personam, Dei enim iudicium est, 2Par. 19.b.
marg.| Videte, quid faciatis, non enim hominis iudicium exercetis, sed Dei. Sed e contrario modo in multis locis verificata est prophetia illa, Hab. 1.b.
marg.| Lacerata est lex et non pervenit usque ad finem iudicium, quia impius prevalet adversus iustum, propterea egredietur iudicium perversum. Et hoc faciunt Advocati. Unde ibidem premittitur. Factum est iudicium et contradictio potentior. Cum enim fit iustum iudicium, statim Advocati contradicunt et appellant et contradictio potentior est.
Numérotation du verset Ps. 118,103 
(13.VII)
marg.| {l} Quam dulcia] dixerat se non declinare a iudiciis Dei, sed ea diligere, ut filius. Hic autem ostendit quod tantum diligebat, quod ea audire, meditari et predicare dulce est ei.
marg.| Unde dicit. Quam dulcia, id est valde dulcia sunt.
marg.| {m} Faucibus meis] spiritualibus ad deglutiendum, quod fit in audiendo et meditando.
marg.| {n} Eloquia tua] que sunt et de misericordia et de iustitia tua. Sunt dulcia.
marg.| {o} Super mel ori meo] ad loquendum. Non dicit, sicut mel, sed super mel. sicut supra Super millia auri et argenti. Hec enim licet precipuum aliquid habere videantur, spiritualibus tamen equari non possunt. Dicit ergo.
marg.| {l} Quam dulcia] Eccl. 23.d. Nihil dulcius, quam respicere in mandatis Domini.
marg.| {m} Faucibus] anime, que saporant spiritualem dulcedinem, Iob. 12.b. Nonne auris verba diiudicat et fauces contradicentis saporem ?   [Super mel ori meo] Apc. 10.d. Accipe librum et devora illum et faciet amaricari ventrem tuum et in ore tuo erit, sicut mel. Quod est contra eos, qui ieiunant et habent in ore amara verba. Ez. 3.a. {2.313ra} Comedi illud,scilicet volumen et factum est in ore, quasi mel. Et sequitur in sequenti capitulo : Abii amarus in indignatione spiritus mei. Et ne quis credat solum per studium eloquia Dei intelligere et eorum dulcedinem degustare, bene subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,104 
(13.VIII)
marg.| {a} A mandatis] Non dicit, mandata intellexi, sed, a mandatis, quia qui mandata implet, illuminatur ad intelligendum secreta. Unde Eccl. 1.d. Fili concupiscens sapientiam, serva iustitiam et Dominus prebebit illam tibi. Glossa Augustini Faciendo venit iste ad altitudinem sapientie, quia nisi per observantiam mandatorum non venitur ad sapientiam occultorum. Quanto autem maiorem percipit dulcedinem sapientie, tanto magis crescit amor iustitie et per consequens detestatio omnis malitie. Unde subiungit.
marg.| {b} Propter ea odivi] Propterea quia eam oderat, supra petebat. Viam iniquitatis amove a me et infra Proba me Deus et scito cor meum, interroga me et cognosce semitas meas et vide si via iniquitatis in me est et deduc me in via eterna.
Numérotation du verset Ps. 118,105 
(14¶נ)
marg.| Lucerna pedibus meis. Num] Superius dixit se quesivisse, intellexisse et ex dilectione servasse mandata. Hic docet humilitatem, initium et perfectionem bonorum attribuens Christo, quo illuminante, mandata quesivit, intellexit, dilexit et fecit. Unde huic octonario preponitur 14. littera. Num, qui interpretatur unicus, vel pascua, quia ipse Christus cui hic attribuit bona sua, est unicus Filius Patris verus David, humilis in carne, ut humilitatem doceret, qui oves patris sui ducens ad pascua Scripturarum, secundum eas adventum suum probabat et ceteris fidei sacramentis oves pascebat, sicut de David dicitur 1Rg. 16.b. Adhuc reliquus est parvulus et pascet oves. Et de Christo. Io. 10.c. Ego sum Pastor bonus et cognosco oves meas, etc. Recte ergo, Nun, littera preponitur, quia iste unus, a quo omne bonum habet initium et perfectionem, semper debet haberi pre oculis et sic reficit et pascit animam. Lc. 10.g. Unum est necessarium, Io. 10.b. Ego sum ostium, per me si quis introierit, salvabitur ; et ingredietur, per cognitionem et egredietur, per orationem ; et pascua inveniet, per cordis delectationem. Ei ergo attribuens supra dicta bona dicit.
Numérotation du verset Ps. 118,(14.I) 
marg.| {c} Lucerna pedibus meis] spiritualibus erat.
marg.| {d} Verbum tuum] id est filius.
marg.| {e} Et lumen semitis meis] Idem verbum est et lucerna et lumen, sed lucerna dum nostro ore recensetur, in nobis enim tamquam in vase fictili lucet, in se vero est lumen inextinguibile. Vel lucerna secundum veterem legem, ubi erat operta doctrina, lumen secundum Evangelium, ubi est aperta. Bene etiam ordinat prius dicens.   [Lucerna pedibus] et postea,   [lumen semitis] quia si lucerna fuerit pedibus mentis, id est affectibus, quocumque pergis operum semite lucent. Nec solum de Verbo increato, sed et de verbo creato potest legi,scilicet de verbo Evangelice predicationis.
marg.| {c} Lucerna pedibus meis] id est affectibus, ne in tenebris huius Mundi offendat ad scandala, que ponunt inimici in via. Ideo bene dicitur Eccl. 37.c. Ante omnia verbum verax precedat te, scilicet sicut lucerna in tenebris ambulantem. 2Pt. 1.c. Habemus firmiorem Propheticum sermonem, cui benefacitis attendentes, quasi lucerne lucenti in caliginoso loco donec dies illucescat. Et bene postquam dixit :   [A mandatis tuis intellexi] subiungit de lucerna, quia ut habetur Prv. 6.c. Mandatum lucerna est et lex lux. Unde adhuc subdit.
marg.| {e} Et lumen semitis meis] id est operibus, quando dicat non solum docet me bonum appetere interius, sed et operari exterius. Is. 60.a. Ambulabunt gentes in lumine tuo, Io. 12.e. Ambulate, dum lucem habetis. Vel per pedes, operationes communes, per semitas opera consiliorum possunt intelligi. Unde bene iungit pedibus lucernam et semitis lumen, quia qui consilia implent, maiori lumine illustrantur, quam qui tantum communibus preceptis implendis insistunt, Mi. 7.c. Secundum tempus ascensionis tue de terra Egypti ostendam tibi mirabilia. Et hoc congruum est, ut Dominus eis, qui familiarius ei adherent, maiora revelet, Io. 15.b. Vos autem dixi amicos, quia omnia, que audivi a Patre meo, nota feci vobis. Qui autem {2.313rb} sic illuminatur, dicit et facit, quod sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,106 
(14.II)
marg.| {f} Iuravi et statui] id est firmiter, quasi per sacramentum statui, quid ?
marg.| {g} Custodire] inter quelibet pericula et adversa.
marg.| {h} Iudicia iustitie tue] id est iusta iudicia tua. Hoc fit per fidem, dum sub Deo iusto iudice, nec bonum sine remuneratione, nec malum sine punitione pretereundum creditur et etiam que in presenti fiunt, tam in iustis quam in impiis iuste fieri creduntur. Istum verum semper deberent habere in corde Reges et Principes et prelati Ecclesie, hoc enim dicit David, ad litteram, qui Rex erat et prelatus populo Dei. Et Reges et prelati antequam inungantur, vel promoveantur, iurant se servaturos statuta Ecclesie, 3. Par. 24.c. Imposuerunt ei diadema, dederuntque in manu eius tenendam legem et constituerunt eum Regem. Bene autem coniungit. Iuravi et statui, quia multi iurant et non statuunt, id est non firmiter statuunt ; quod statuunt, nec stabiliter tenent, quod iuraverunt. Sicut Sedechias, de quo Ez. 17.f. Vivo ego, quoniam iuramentum, quod sprevit et fedus, quod prevaricatus est, ponam in caput eius. Sed et hoc debent advertere illi quorum est statuta facere, quod prius, quam aliquid statuant, debent omnia mala, si possunt, prescindere. Unde de Iosia Rege dicitur. 4Rg. 23.e. Pithones et Ariolos et figuras idolorum et immunditias et abominationes, que fuerant in terra Iuda et in Hierusalem, abstulit Iosias, ut statueret verba legis. Et quia omnibus custodientibus iudicia iustitie Dei et maxime Regibus et prelatis necessaria est humilitas, bene subiungitur.
Numérotation du verset Ps. 118,107 
(14.III)
marg.| {i} Humiliatus sum] Sed antequam prosequamur hunc versum, notandum est, quod est iuratio mala et contingit peccare iurando multis modis. Unde versus. Versus : « Stulta, dolosa, placens, mendax, temeraria, frustra. Detestans, iterata, procax, super idola membra. Non sine peccato est omnis iuratio talis ».
marg.| Stulta est, que fit de incognitis. Gn. 25.d. Iura ergo mihi, dixit Iacob ad Esau, iuravit ergo Esau et vendidit primogenita. Dolosa fuit iuratio Herodis. Mc. 6.c. Iuravit illi, quia quicquid petieris, dabo tibi. Placens. Za. 1.c. Ipsi vero adiuraverunt in malum, Is. 8.c. Quicquid loquitur populus iste, coniuratio est. Mendax. Za. 8.c. Iuramentum mendax ne diligatis. Temeraria. Sap. 14.d. Periurant cito. Sic iuravit Saul et retractavit, 1Rg. 14.f. Vivit Dominus, quia si per Ionathan filium meum factum est hoc, absque retractatione morietur. Frustra. Eccl. 23.b. Si in vacuum iuraverit, non iustificabitur. Ex. 20.b. Non enim insontem habebit Dominus eum, qui assumpserit nomen Dei sui frustra. Detestans. Mt. 26.g. Tunc cepit detestari et iurare, quia non novisset hominem. Iterata. Eccl. 23.b. Vir multum iurans replebitur iniquitate. Procax, Prv. 21.d. Vir impius procaciter obfirmat vultum suum, Ier. 5.a. Quod si etiam, vivit Dominus, dixerint et hoc falso iurabunt. Eccl. 20.a. Odibilis est, qui procax est ad loquendum. Multo fortius ad iurandum. Super idola. Sap. 14.d. Iuraverunt iniuste in idolo. Mt. 5.f. Reddes Domino iuramenta tua. Super membra. Mt. 5.f. Dico vobis non iurare omnino neque per celum, neque per terram, etc. Et post. Neque per caput tuum. Iac. 5.c. Ante omnia fratres mei, nolite iurare, neque per celum, neque per terram, neque per aliud quodcumque iuramentum.
marg.| {i} Humiliatus sum] Hoc legitur de humiliatione virtutis, vel de humiliatione afflictionis. Qui enim custodit iudicia et etiam, qui alios iudicat, necesse est, ut se humiliet. Et tunc placet Deo quod agit. Eccl. 3.c. Quanto magnus es, scilicet sive in vita, sive in potestate, humilia te in omnibus et coram Deo invenies gratiam, quoniam magna potentia Dei solius et ab humilibus honoratur, 1Pt. 5.b. Humiliamini sub potenti manu Dei. Et bene addit.
marg.| {k} Usquequaque] id est ex toto, quod est contra Hypocritas, qui humiliantur tantum vel corpore, vel veste, vel loco et cor semper superbum est. Eccl. 19.d. Est, qui nequiter humiliat se et interiora eius plena sunt dolo. Chrysost. Corpus quandoque recumbit in novissimo loco, sed cor sedet in cornu. Et quia sic humiliatus sum, ideo.
marg.| {l} Domine, vivifica me] vita gratie, augendo in me gratiam. Et hoc secundum.
marg.| {m} Verbum tuum] id est sicut promisisti. Is. 6.a. Ad quem respiciam, nisi ad pauperculum. Alia littera. Super quem requiescit spiritus meus, nisi super humilem, etc. Ps. 33. Humiles spiritu salvabit. Iac. 4.b. et 1Pt. 5.b. Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Vel de humiliatione afflictionis legitur : Humiliatus sum usquequaque. Qui enim vult custodire iustitiam, a malis affligitur, secundum quod dicitur Is. 59.c. Qui recessit a malo, prede patuit. Huic expositioni magis concordat alia littera, que sic habet : Afflictus sum usque nimis, vivifica me, id est vividum et potentem {2.313va} me fac, ut possim sustinere et superare. Et hoc   [secundum verbum tuum] id est secundum promissum tuum, Supra. Cum ipso sum in tribulatione, eripiam eum, etc. 1Cor. 10.c. Fidelis Deus, scilicet solvendo promissum, qui non patietur vos tentari supra id, quod potestis, sed faciet cum tentatione etiam proventum ut possitis sustinere. Ostendit autem se inter tribulationes non deficere, sed magis Deum laudare, cum subiungit : Voluntaria oris mei. Humilitatem etiam suam in hoc ostendit quod non beneplacita esse dicit ea, sed petit, ut fiant beneplacita. Est ergo sensus, ac si dicat. Licet afflictus sim, tamen a te vivificatus sum, unde tibi hostiam laudis offero. Sed quia me indignum ministrum reputo, ideo tu ipsam oblationem tibi facias beneplacitam. Hoc est ergo quod dicit.
Numérotation du verset Ps. 118,108 
(14.IV)
marg.| {a} Voluntaria oris mei] id est vitulos labiorum meorum, id est hostiam laudis, quam non coactione necessitatis, sed voluntate caritatis tibi offero.
marg.| {b} Beneplacita, fac Domine. Et] cum tibi bene placuerit, iudicia tua doce me, que sunt inscrutabilia. Rm. 11.d. Quam incomprehensibilia sunt iudicia eius ! Incomprehensibilia sunt, quia non ex toto comprehensibilia. Unde licet prius se ea accepisse sepe dixerit, unde et illa se custodire iuravit, hic iterum petit se ea doceri, ut videlicet eorum cognitio augeatur in ipso. Vel aliter in persona penitentis.
marg.| {a} Voluntaria oris mei] quasi dicat supra dixi : Vivifica me, quod fit per contritionem, in qua remittitur peccatum et gratia infunditur. Nunc autem de confessione postulo, que sequitur contritionem, ut sic fiat, quod tibi placeat. Hoc est. Voluntaria oris mei. Confessio enim debet esse ex ore, scilicet aperta et voluntaria, non coacta, vel extorta, sicut in illis, qui non confitentur, nisi timore mortis in infirmitate. Eccl. 17.d. Vivus et sanus confiteberis. Ps. 53. Voluntarie sacrificabo tibi et confitebor nomini tuo, Domine.
marg.| {c} Et iudicia tua doce me] ut sciam meipsum iudicare, quasi dicat tunc erit tibi beneplacita confessio, si me ipsum bene iudicavero, secundum quod supra dictum est. Dixi confitebor adversum me in iustitiam meam Domino et tu, etc. 1Cor. 11.g. Si nosmetipsos diiudicaremus, non utique iudicaremur. Propter hoc dicitur Prv. 21.c. Gaudium iusto facere iudicium. Hoc etiam potest dici in persona clericorum et monachorum.
marg.| {a} Voluntaria] Sunt enim quedam voluntaria oris, quedam necessaria. Necessaria sunt ea, que sunt sub precepto, vel voto, sicut hore canonice. Voluntaria sunt que supererogantur. Et ad hec pronior est homo, quam ad necessaria. Unde Prv. 20.a. Multi viri misericordes, virum autem fidelem quis inveniet. 2Cor. 8.a. Supra virtutem voluntarii fuerunt. Voluntaria autem ista oris non sunt Deo beneplacita, nisi ei solvantur et necessaria, nec voluntarium potest solvi pro necessario. Unde Mt. 15.a. Quare vos transgredimini mandatum Dei propter traditionem vestram ? Lev. 22.c. Bovem et ovem, aure et cauda amputatis, voluntarie offerre potes, votum autem ex his solvi non potest.
marg.| {c} Et iudicia tua doce me] Hoc etiam necessarium est clericis, qui habent laicos iudicare. Propter hoc petiit Salomon scientiam iudicandi. 3Rg. 3.b. Dabis ergo servo tuo cor docibile, ut possit iudicare populum tuum et discernere inter bonum et malum.
Numérotation du verset Ps. 118,109 
(14.V)
marg.| {d} Anima mea] etc. quasi dicat doce me et potes. Non enim contradico sermonibus Sancti, ut dicitur Iob. 6.b. Quia anima mea, que doctrinam debet suscipere, est.
marg.| {e} In manibus tuis semper] id est tibi subiecta est volens. Sap. 3.a. Iustorum anime in manu Dei sunt. Vel sicut usitatum est magis.
marg.| {e} In manibus meis] quasi dicat doce me iudicia, quia anima mea parata est ad suscipiendam doctrinam. Et hoc est in manibus meis, hoc est, in mea potestate. Prv. 23.a. Sume cultrum gutturi tuo, si tamen habes in potestate animam tuam. Cultrum, id est divinum sermonem, s. gladium spiritus, quod est verbum Dei, s. ut secet cor per compunctionem et effundat sanguinem peccati. Et sic anima suscipiat doctrinam, quia in malevolam animam non introibit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis. Vel in manibus, id est in operibus, quasi dicat quecumque facio, facio {2.313vb} pro salute anime mee, non pro victu, vel favore humano. Sic erat de illis, quibus dicebat Apostolus Phil. 2.b. Itaque carissimi, sicut semper obedistis, non in presentia mei tantum, sed multo magis nunc in absentia mea, cum metu et timore vestram salutem operamini. 1Rg. 19.a. Dicitur de David. Posuit animam suam in manu tua et percussit Philisteum, id est diabolum, qui percutitur cum penitentia agitur. Iob. 13.b. Quare lacero carnes meas dentibus meis et animam meam in manibus meis porto ? Hic notat opus penitentie, cum dicit, lacero carnes ; et intentionem cum dicit, animam meam, etc.
marg.| {f} Et legem tuam] quasi dicat, ideo etiam doce me amplius iudicia, quia etiam legem tuam inquantum eam didici.
marg.| {g} Non sum oblitus] Consuetudo enim boni Magistri est, quod eum, qui quod audivit, bene retinuit, de aliis libenter docet. Unde et a pueris lectio prius auscultatur, antequam eis alia tradatur. Et cum primam bene sciunt, tunc eis alia traditur. Sic videtur dicere Dominus Mt. 25.c. Omni habenti dabitur et abundabit ; et cetera. Prv. 1.a. Audiens sapiens sapientior erit et intelligens gubernacula possidebit. Et quod non sit oblitus legem Dei, probat per effectum, dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,110 
(14.VI)
marg.| {h} Posuerunt peccatores laqueum mihi] et tamen, a mandatis tuis non erravi, quasi dicat, in hoc laqueos mihi positos vitavi et a mandatis non erravi, bene apparet, quod legem tuam, que est lux et laqueos facit videri, non sum oblitus. Dicit ergo. Posuerunt peccatores, scilicet demones et mali homines.
marg.| {i} Laqueum mihi] scilicet illecebras seculi, de quibus 1Io. 2.c. Omne, quod est in Mundo, concupiscentia oculorum est et concupiscentia carnis et superbia vite. Hec dicuntur laquei, quia alliciunt et capiunt imprudentes. Quod concupiscentia oculorum sit laqueus, dicit Apost. 1Tim. 6.b. Qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem et in laqueum diaboli, etc. Quod concupiscentia carnis sit laqueus. Eccles. 7.d. Inveni amariorem morte meliorem, que laqueus venatorum est et sagena cor eius. Quod superbia sit laqueus habetur in Ps. 139. Absconderunt superbi laqueum mihi. Qui ergo legis Dei non est oblitus, his laqueis non capitur, ut erret a mandatis Dei, quia in lege Dei precipue commendantur contraria istis, scilicet paupertas, tribulatio, sive angustia et humilitas. Unde ad hec recolenda monet nos Dominus. Lam. 3.c. Recordare paupertatis et transgressionis mee, absinthii et fellis. De paupertate aperte expressit. Transgressio autem eius est excellens et quodammodo nimia eius humilitas, que primum fecit novissimum et Creatorem subdidit creature. In absinthio et felle, que sibi sitienti in Cruce propinata sunt, intelligitur carnis afflictio. Hec debemus recolere et in his ipsum imitari, qui hec pro nobis pertulit Iesum Christum, sicut et iste fecit, qui subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,111 
(14.VII)
marg.| {k} Hereditate] id est firma possessione.
marg.| {l} Acquisivi testimonia tua] id est Martyria, ut scilicet iugiter pro te ferendo paupertatem, contumeliam et corporis angustiam testis efficiar Passionis tue, secundum quod dicit Apost. 2Cor. 4.c. Semper mortificationem Iesu Christi in corpore nostro circumferentes. Gal. 6.d. Stigmata Domini Iesu in corpore meo porto. Hec ergo debemus acquirere hereditate in eternum, quia Christus nobis ea reliquit, sicut pater filiis. Hec enim competebant ei iure hereditario ex parte matris, Regnum vero ex parte Patris. Et si volumus habere hereditatem ex parte patris, oportet prius, ut acquiramus hereditatem, que ex parte matris, Unde Rm. 8.c. Heredes quidem Dei, coheredes autem Christi, si tamen compatimur, ut et simul glorificemur. Acquisivi, dico.
marg.| {m} Quia exultatio cordis mei] licet sint afflictio corporis. Unde. Act. 5.g. Cum Apostoli cesi fuissent pro nomine Iesu, ibant gaudentes a conspectu Concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Iesu contumeliam pati. Et in hac exultatione.
Numérotation du verset Ps. 118,112 
(14.VIII)
marg.| {n} Inclinavi cor meum] ut humiliter servirem.
marg.| {o} Ad faciendas iustificationes tuas] id est opera bona, que a te sunt et que iustificant et precipue illa, que fiunt circa necessitates proximorum. Unde Lc. 11.f. Date eleemosynam et ecce omnia munda sunt vobis. Ps. 111. Dispersit, dedit pauperibus, iustitia eius manet in seculum seculi. Et dicit.
marg.| {p} In eternum] non, quia illa opera secutus fit quis in eternum, sed quia caritas ex qua fiunt et remuneratio propter quam fiunt, manebunt in eternum. De qua etiam remuneratione subdit.
marg.| {q} Propter retributionem] scilicet eternam, non propter temporalem, que facit mercenarium. De his iustificationibus et de retributione habetur Mt. 25.c. Esurivi et dedistis mihi manducare, etc. Et post : Venite, benedicti, etc. {2.314ra}   Iniquos odio habui , etc.  Samech] Hec est 15. littera, que interpretatur audi, vel firmamentum, quod bene convenit, quia ille solus firmatur in bono, qui auribus mentis diligenter audit, quid sequi debeat, quid vitare. In hoc autem, quod hec littera huic octonario preponitur, monemur, ut diligenter consideremus, que hic dicuntur. Loquitur enim hic primo de odio iniquorum, dicens :
Numérotation du verset Ps. 118,113 
(15¶ס)
marg.| {a} Iniquos odio habui] quod diligenter animadvertendum est, ut scilicet odio habeantur, non inquantum homines : sed inquantum iniqui, ut, scilicet odio habeamus in eis vitia et amemus naturam. De dilectione nature premiserat cum dixit : Inclinavi cor meum ad faciendas iustificationes tuas. Quod expositum est de operibus pietatis ex caritate factis circa necessitates proximorum : Hic autem de odio vitiorum dicit : Iniquos odio habui, id est illos qui equitati legis Dei adversantur : Vel contradicendo, ut heretici et Iudei, de quibus infra : Appropinquaverunt persequentes me iniquitati : a lege autem tua longe facti sunt. Vel contrarie operando : sicut illi de quibus Tit. 1.d. Confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Et hec expositio ex Greco habetur, ubi sic est littera. Exleges odio habui.
marg.| {b} Et] id est quia,   [legem tuam dilexi] Nota quod tria sunt genera iniquorum, qui odibiles sunt. Et notantur, Eccl. 50.d. Duas gentes odivit anima mea : tertia autem non est gens, quam oderim : qui sedent in monte Seir, scilicet avari et Philistiim, potione cadentes, id est luxuriosi : qui per vinum inflammantur ad casum et stultus populus, qui habitat in Sichimis, s. superbi, qui non sunt gentes, sed leones. Vel.
Numérotation du verset Ps. 118,(15.I) 
marg.| {a} Iniquos odio habui] id est denarios iniuste acquisitos, Prv. 28.c. Qui odit avaritiam, longi fient dies eius, Prv. 15.d. Qui odit munera, vivet.
marg.| {b} Et legem tuam dilexi] Prv. 13.c. Lex sapientis, id est Christi, fons vite, ut declinet a ruina mortis. De dilectione legis satis dictum est ibi : Quomodo dilexi. Et ideo sequentia prosequamur.
Numérotation du verset Ps. 118,114 
(15.II)
marg.| {d} Adiutor] quasi dicat quia, legem tuam dilexi : ideo, adiutor meus ad bona facienda.
marg.| {e} Et susceptor meus] ad mala fugienda.
marg.| {f} Es tu] Is. 41.c. Auxiliatus sum tibi : et suscepit te dextera iusti mei.
marg.| {g} Et in verbum tuum] id est in promissionem tuam.
marg.| {h} Supersperavi] id est magis, ac magis speravi, sicut filius promissionis. supra Memor esto verbi tui servo tuo, in quo mihi spem dedisti. Vel sic :
marg.| {d} Adiutor] dando gratiam.
marg.| {e} Et susceptor] gratam habendo meam operationem. Quod fit, quando non est polluta per peccatum et quando in humilitate facta est. De primo Is. 1.d. Cum extenderitis manus vestras, avertam oculos meos, manus enim vestre sanguine plene sunt. De secundo, Dn. 3.d. In anima contrita et spiritu humilitatis suscipiamur a te et sic fiat sacrificium nostrum in conspectu tuo, ut placeat tibi. Vel :
marg.| {d} Adiutor] reducendo ad penitentiam.
marg.| {e} Et susceptor] recipiendo penitentem. De primo dicit, Augustinus de filio prodigo. Nec illam voluntatem redeundi habuisset, nisi eam pius pater inspirasset. De secundo, Ier. 3.a. Tu fornicata es cum amatoribus multis, tamen revertere ad me, dicit Dominus. Et aliqui libri habent : Et ego suscipiam te. Vel sic secundum gloss. unam.
marg.| {d} Adiutor meus] per legem.
marg.| {e} Susceptor] per Evangelium. Quos enim lege iuvisti, per Incarnationem suscepisti.
marg.| {g} Et in verbum tuum] id est in Filium.
marg.| {h} Supersperavi] de quo Io. 1. et in Ps. Misit Verbum suum et sanavit eos. Et quia ita spero et Deum adiutorem et susceptorem habeo.
Numérotation du verset Ps. 118,115 
(15.III)
marg.| {i} Declinate a me maligni] quia ipso me adiuvante, adversum me prevalere non potestis. Ps. Dominus mihi adiutor, non timebo, quid faciat mihi homo. Ideo etiam, declinate a me : quia, iniquos odio habui : et consortium vestrum renuo. Ps. Non habitabit in medio domus mee, qui facit superbiam, Eccl. 13.c. Que communicatio Sancti ad canem ? Ps. Odivi Ecclesiam malignantium et cum impiis non sedebo. Malignos autem vocat omnes malos homines et precipue hereticos et contentiosos, qui contentione Scripturas lacerant. Et ne tamquam Phariseus suam munditiam superbe iactasse videatur, cur hoc dixerit, subiungit.
marg.| {k} Et scrutabor mandata Dei mei] Non dixit et faciam sed, {2.314rb} scrutabor, Maligni enim suis persecutionibus bonos exercent ad facienda mandata : sed tamen a scrutandis eis eos avertunt, quia eos aliis intendere cogunt.
marg.| Declinandi sunt maligni
- Quia corrumpunt fidem, Ier. 2.d. Filii Mempheos et Thaneos constupraverunt te usque ad verticem.
- Quia bonos mores corrumpunt 1Cor. 15.d. Corrumpunt mores bonos colloquia mala.
- Quia sepe boni puniuntur iuxta eos, Nm. 16. Recedite a tabernaculis impiorum et nolite, etc.
- Quia retrahunt a bono studio, ut hic. Et Os. 2.c. Loquar ad cor eius.
- Quia confunduntur et sic emendantur, 2Th. 3.d. Si quis non obedierit verbo nostro, etc.
marg.| [Vel maligni] sunt, Demones, qui, cum quis vultu scrutari legem Dei in studio, vel in oratione, occurrunt ei proiicientes in cor eius pulverem vanitatum, aut etiam noxiarum cogitationum, que studii et orationis effectum impediant, sicut dicitur Eccl. 10.a. Musce morientes perdunt suavitatem unguenti. Et quia ita faciant homines, exemplum habetur, Iob. 1.b. ubi dicitur : Quadam die cum venissent filii Dei, ut assisterent coram Domino, affuit inter eos etiam Satan. Unde talibus dicendum est : Discedite a me maligni, sicut dixit Dominus, Mt. 4.b. Vade retro Satanas. Et Lc. 13.f. Discedite a me omnes operarii iniquitatis. Ct. 4.d. Surge, Aquilo et veni, Auster,
marg.| {k} Et scrutabor] etc. Per hoc quod dicit, scrutabor, arguuntur illi, qui perfunctorie transcurrunt Scripturam. Et cum possint habere totum fructum, vel magnam partem fructus, qui est in agro Domini : paucas spicas colligunt. Is. 17.b. Quasi spicas legens in Raphaim.
Numérotation du verset Ps. 118,116 
(15.IV)
marg.| {l} Suscipe me] Dixit   [adiutor et susceptor meus es tu] et quasi ex obliquo adversariis impedientibus colloquium suum cum Deo, quasi indignans increpando interposuerat. Declinate, etc. Nunc autem ad suum colloquium cum Deo rediens, orationem continuat : et a susceptore se suscipi, ab adiutore se adiuvari postulat, in hoc et in sequenti versu. In hoc dicit : Suscipe, etc. In sequenti, Adiuva me, etc. Dicit ergo :
marg.| {l} Suscipe me] tu qui, vel quia es susceptor, id est magis ac magis, suscipe. Et hoc modis omnibus exponi potest, quibus expositum est illud, Susceptor meus. Et hoc :
marg.| {m} Secundum eloquium] quasi dicat, de omnibus illis susceptionibus facta est promissio in Scriptura.
marg.| {n} Et vivam] in presenti vita gratie et in futuro vita glorie, quam desidero, quam expecto. Et ideo cum tu promiseris et ego spem habens in tua promissione securus expectem.
marg.| {o} Non confundas me ab expectatione mea] De qua Prv. 10.d. Expectatio iustorum letitia. Et quasi si responderet Dominus : Frustra expectat vitam et letitiam eternam, qui hic per bona opera eam non meretur, secundum quod in Ps. dicitur : Expecta Dominum et custodi viam eius. Et secundum quod dicitur : Spes est certa expectatio future beatitudinis ex meritis precedentibus et gratia proveniens : Iste videns se ex se non sufficere : adiutorem invocat, ut eum adiuvet ad opera meritoria facienda, dicens :
marg.| {p} Adiuva me] Et sic per auxilium gratie tue.
marg.| {q} Salvus ero] non per sufficientiam operum meorum : Quia non ex operibus iustitie, que fecimus nos, sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit, sicut dicit Apost. Tit. 3.b. Vel sic continua. Dixerat : Non confundas me, etc. Nunc autem ac si tacite responderit Dominus : Si non vis confundi ab expectatione tua, non intermittas meditari iustificationes meas. Iste sciens meditationes frequenter anime languoribus impediri, ait.
Numérotation du verset Ps. 118,117 
(15.V)
marg.| {p} Adiuva me] contra languores anime, sicut Medicus adiuvat egrum.
marg.| {q} Et salvus ero] Et sic.
marg.| {r} Meditabor in iustificationibus tuis] Memoriter tenens, qualiter me iustificaveris. Et hoc non ad horam : sed :
marg.| {s} Semper] id est quamdiu vivam in hac vita et postmodum in eterna de hoc cum Angelis laudes cantabo. Item sic potest exponi.
marg.| {p} Adiuva me] contra inimicos, qui me volunt perdere. Hoc fit per fidem, 1Io. 5.a. Hec est victoria, que vincit Mundum, fides nostra.
marg.| {q} Et salvus ero] per spem, Rm. 8.e. Spe salvi facti sumus.
marg.| {r} Et meditabor in iustificationibus tuis] per caritatem, secundum dicitur in Ps. 38. In meditatione mea exardescet ignis, 1Io. 5.a. Hec est caritas Dei, ut mandata eius custodiamus. Et bene dicit.
marg.| {s} Semper] quantum ad caritatem, quia caritas numquam excidit, 1Cor. 13.c. Item hic notantur plures virtutes. Adiuva me, Ecce humilitas et confessio infirmitatis, que {2.314va} provocat misericordiam, supra Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum. Et salvus ero. Ecce spes salutis et confidentia de potestate salvatoris. Ps. 16. Qui salvos facis sperantes in te. Et meditabor. Ecce devotio. In iustificationibus tuis, supra In eternum non obliviscar iustificationes tuas, quia in ipsis vivificasti me. Semper. Ecce perseverantia, que sola coronat. Apc. 2.c. Esto fidelis usque ad mortem et dabo tibi coronam vite. Dixi, adiuva me, ut, scilicet possim facere, quod tibi placet. Et necesse habeo adiuvari, quia.
Numérotation du verset Ps. 118,118 
(15.VI)
marg.| {a} Sprevisti omnes discedentes] etc. Vel sic, Dico quod, meditabor in iustificationibus tuis, semper, ne, scilicet quando divertam a iustis operibus et sic veniam in contemptum coram oculis tuis, quia :
marg.| {a} Sprevisti omnes discedentes a] Deo, Eccl. 7.b. Considera opera Domini, quod nemo possit corrigere quem ille despexerit. Ideo autem sprevisti.
marg.| {b} Quia iniusta est cogitatio eorum] quia iustus Dominus et iustitias dilexit. Et econverso odit iniustitiam. Ps. Odisti omnes, qui operantur iniquitatem. Vel ideo, sprevisti discedentes, quia iniusta est cogitatio eorum. Cogitant enim forsitan excusare peccata sua per nature infirmitatem. Et est sufficiens causa discedendi cogitatio iniusta, quia est fons et radix omnis peccati. Unde Mt. 15.b. ponitur quasi principium et causa aliorum, cum dicit. De corde exeunt cogitationes male, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, etc. Sap. 1.a. Perverse cogitationes separant a Deo. Sunt autem quatuor Dei iudicia, a quibus discedentes spernuntur a Deo, videlicet iudicium confessionis, iudicium conscientie, iudicium Ecclesie, iudicium correctionis. A iudicio confessionis discedunt recidivantes, de quo Iob. 34.b. Numquid qui non amat iudicium, sanari potest ? A iudicio conscientie recedunt negligentes, 1Cor. 11.g. Si nosmetipsos diiudicaremus, non utique iudicaremur. A iudicio Ecclesie recedunt contumaces et inobedientes, dicentes illud Act. 25.c. Cesarem appello. A iudicio correctionis discedunt impatientes et acediosi. Iob. 5.d. Increpationem Domini ne reprobes, 1Pt. 4.d. Tempus est, ut incipiat iudicium a domo Dei. Ab his iudiciis Dei magis discedunt maiores quam minores, sicut dicitur Ier. 6.g. Omnes isti principes declinantium, id est sunt de numero declinantium. Ideo Dominus spernit multos eorum, ut dicitur Iob. 12.d. Effundit despectionem super Principes. Quare ? Sol. in Ps. 106. Quia effusa est contentio super Principes et errare fecit eos in invio et non in via. Non sic autem despicit parvulos, quia non sic declinant. Unde in Ps. subiungit. Et adiuvit pauperem de inopia. Et alibi : Et vinctos suos non despexit. Et iterum. Qui hominibus placent, confusi sunt, quoniam Deus sprevit eos.
Numérotation du verset Ps. 118,119 
(15.VII)
marg.| {c} Prevaricantes] quasi bene dico, discedentes, quia prevaricantes sunt. Quales.
marg.| {d} Reputavi omnes peccatores terre] Continuatio huius versus ad precedentem, bene habetur, Gal. 2.d. Si que destruxi, hec iterum edifico, prevaricatorem me constituo. Est autem quadruplex prevaricatio contra quadruplicem legem. Omnis enim prevaricatio contra aliquam legem est, sicut dicitur Rm. 4.c. Ubi non est lex, nec prevaricatio. Est autem lex nature, lex Moysi, lex Evangelii, lex voti. Contra istam quadruplicem legem est quadruplex prevaricatio, que exprimitur, sive tangitur, Is. 24.c. Prevaricantes prevaricati sunt et prevaricatione transgressorum prevaricati sunt : omnes ergo peccatores terre sunt prevaricantes aliqua istarum prevaricationum. Nam qui lege voti se numquam astrinxerunt et legem scriptam, sive novam per Christum, sive veterem per Moysem minime receperunt, saltem legem nature, que dicit eis in cordibus suis illud Tob. 4.c. Quod ab alio oderis tibi fieri, vide ne tu aliquando alteri facias. Parvuli etiam sicut in patre sunt peccatores, ita et prevaricatores. Peccatores terre, dicit ad differentiam peccatorum celi, que magna est, quia Adam peccavit in terra et veniam consecutus est. Lucifer in celo et Diabolus factus est. Sic et differunt peccata laicorum et clericorum, qui in Ecclesia peccare non formidant. Unde 1Mcc.1.d. dicitur de Hierusalem, id est de Ecclesia. Facta est illis in arcem et posuerunt {2.314vb} illic gentem peccatricem viros iniquos. clerici ergo sunt quasi peccatores celi, qui in domo Dei peccant. Unde admirative conqueritur Dominus, Ier. 11.c. Quid est, quod dilectus meus in domo mea facit scelera multa ? Et Os. 6.d. In domo Israel vidi horrendum, ibi fornicationes Ephraim, contaminatus est Israel.
marg.| {e} Ideo] scilicet quia alii prevaricati sunt.
marg.| {f} Dilexi testimonia tua] id est legem gratie. Et hoc sepe contingit, quod quanto magis mali a Deo recedunt : tanto magis boni ei adherent, Prv. 28.a. Qui derelinquunt legem laudant impium, qui custodiunt legem, succendentur contra eum, Ps. 9. Dum superbit impius, incenditur pauper. Sciens autem, quod de carne prevaricatio provenit et cognita gratia, que liberat a prevaricatione, orat et ait.
Numérotation du verset Ps. 118,120 
(15.VIII)
marg.| {g} Confige timore] casto, qui foras mittit timorem servilem, ut dicitur 1Io. 4.d.
marg.| {h} Carnes] id est carnales concupiscentias, ut Christo confixus sim Cruci ; ut dicitur Gal. 2.d. Timor servilis in lege precessit tamquam pedagogus, qui ducit ad castum timorem, sed tamen non configit carnalem concupiscentiam, quia sub eo vivit peccandi voluntas ; ex qua sequeretur opus, si speraretur impunitas. Et de hoc subdit.
marg.| {i} A iudiciis enim tuis timui] quasi dicat, nunc peto ut timore tuo, qui permanet in eternum, carnes meas configas. Etenim, olim cum lex mihi penam minaretur, timui a iudiciis tuis, quo timore minime sunt carnes cruci confixe. A iudiciis, scilicet mortis et gehenne, Eccl. 41.a. O mors, quam amara est memoria tua homini iniusto ! Timui, Iob. 31.c. Semper quasi tumentes super me fluctus timui Deum Glossa Gregorii Tumentes fluctus extremam potestatem dicit, quando commotis omnibus elementis supernus Iudex veniens finem omnium apportabit.
Numérotation du verset Ps. 118,121 
(16¶ע)
marg.| Feci iudicium , etc.  Eyn] Supra dixit se iniquos odio habere. Sed quia iniquitas non potest destrui nisi per adventum Christi. Ideo hic agit de adventu Christi : Propter quod huic octonario preponitur 16. littera Eyn : que interpretatur oculus, quia contra adventum Christi ad Iudicium vigilandum est et sagaciter agendum, secundum quod monet Dominus. Mt. 24.d. Vigilate quia nescitis, qua hora Dominus vester venturus sit. Et Lc. 12.e. Beati sunt servi illi, quos, cum venerit Dominus, invenerit vigilantes. Isto oculo iustus previdens illum adventum et iustum Iudicium, quo nemo bonus perit, nemo malus evadit, bona fretus conscientia, dicit :
Numérotation du verset Ps. 118,(16.I) 
marg.| {k} Feci iudicium] quasi, supra dixi, quod a iudiciis tuis timui. Sed non tantum timui quod desperem, sed speravi, eo teste conscientia aliquid meriti habui, quod confixus timore tuo carnibus meis, ut supra petieram.   [Feci iudicium] in discernendo.
marg.| {l} Et iustitiam] in operando. Iudicium ipso nomine rectum iudicatur, quia tamen rectum, aut pravum iudicium solet dici, bene additur iustitia, que est virtus animi, quam qui habet, recte iudicat. Sed hanc non facit in homine nisi Deus. Et ideo cum dicit :   [Feci iustitiam] {2.315ra} Δ intelligendum est feci opera iustitie.
marg.| {a} Et ideo : Non tradas me] secundum animam et si secundum corpus.
marg.| {b} Calumniantibus me] demonibus, vel malis hominibus, quibus traderetur, si timendo pati mala crederet et crederet inimicis, ut faceret mala. Orat ergo, ut qui dedit vincere carnem, ne voluntate trahatur, det etiam pati, ne dolore frangatur. Dico non tradas, Sed.
Numérotation du verset Ps. 118,122 
(16.II)
marg.| {c} Suscipe servum tuum] etc. Benevolentiam captat, cum servum se nominat. Et hoc ipsum nomen liberationis est in iudicium. Servus enim non tantum a serviendo, sed a servando dicitur, eo quod captus ab imminenti servatur interitu. Me ergo servum non alterius, sed tuum, suscipe ut patronus bonus Dominus, in bonum, quia illi impellunt in malum. Ideo suscipe, ut.
marg.| {d} Non calumnientur me superbi] Ex Greco venit iste modus loquendi nobis inusitatus, sed, scilicet   [non calumnientur] quod est non calumniando capiant me. Superbi sunt, ut dicit Augustinus in Glossa Gentiles, Iudei, Heretici, Schismatici, quos omnes superbia de corpore Christi precidit. Habent autem singuli proprias contra humilitatem Christianam calumnias, quarum maxima est, quod dicunt nos mortuum colere, sicut dicit Apost. 1Cor. 4.d. Nos predicamus Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, Gentibus autem stultitiam. Sed quod his est ad scandalum et ruinam, nobis est ad profectum et ad medicinam. Unde addit : Apost. Ipsis autem vocatis Iudeis, atque Grecis Christum Dei virtutem et Dei sapientiam. Eodem modo hic post calumniam superborum ex eodem, ex quo summam sumunt calumniam, iustus se ostendit certitudinem et medelam suscepisse, dicens.
marg.| {f} Oculi mei , etc.   in salutare tuum] id est in Christum quasi dicat, ut a morsibus calumniantium non timeam, serpentem eneum respicio, sicut Nm. 21.c. presignatum est.
marg.| {h} Et in eloquium iustitie tue] id est in verba Evangelica ipsius Christi, per quem iusti efficimur. Dicit autem oculos non corporis, sed anime. Et pluraliter dicit   [oculi mei] quia iustus in anima duos habet oculos dextrum et sinistrum. Dexter est, qui videt Christi gratiam iam nobis factam et previdet faciendam. Sinister, qui malorum supplicia a Christo iudice inferenda intuetur. Unde dexter oculus dicitur gratie, sinister pene. Hos in Christum dicit defecisse, quia licet ardenter intueantur in eum, non tamen possunt ad plenam gratiam et iustitiam ipsius videre.
marg.| Item est oculus :
- Discretionis, vel previsionis, ut hic. Et Prv. 4.d. Oculi tui recta videant, etc.
- Dilectionis. Can. 4.c. Vulnerasti cor meum, soror mea sponsa, etc.
- Intentionis. Lc. 10.c. Si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit.
- Provisionis. Iob. 29.c. Oculus fui ceco et pes claudo. Et Mt. 18.b. Si oculus tuus, etc.
- Concupiscentie. Gn. 4.b. Aperti sunt oculi amborum.
- Corporalis. Lam. 3.f. Oculus meus depredatus est animam meam.
{k} In eternum, Domine] etc. Possunt hec aliter exponi etiam magis moraliter. Sed primo sciendum, quod in his tribus versibus tangitur Trinitas. In primo Filius exprimitur, cum dicit :   [Verbum tuum] etc. In secundo Pater, cum dicit : In generatione et generationem veritas tua. In tertio Spiritus S. cum dicit : Ordinatione tua, etc.
marg.| {l} Verbum] ergo Patris, scilicet Christus :
marg.| {m} Permanet in eternum in celo] id est in anima sancta. Is. ult. a. Celum mihi sedes est. Et dicit, in eternum, quia licet quandoque Deus expellatur per peccatum, tamen quantum in eo est, semper vellet ibi manere, non Filius, sed tota Trinitas. Io. 15.c. Si quis diligit me, etc. Et addit : Et ad eum veniemus et mansionem, etc. Cum autem ibi permanet verbum, in anima, generat cognitionem et amorem. Hec est duplex generatio, de qua subdit.
marg.| {n} In generatione et generationem veritas tua] Generatio cognitionis, sive scientie, est in rationabili. Generatio amoris, sive virtutis, est in concupiscibili. Et in utraque, necesse est, ut sit veritas Dei : Utramque enim contingit adulterari : Generationem scientie, per vanitatem, generationem virtutis, per hypocrisim. Gloriosi enim adulterium committunt cum scientia, Contra quod 2Cor. 2.d. Non sumus sicut plurimi adulterantes verbum Dei, sed ex sinceritate, etc. Hypocrite autem committunt adulterium cum virtute. 1Tim. 3.a. habentes speciem pietatis, virtutem eius abnegantes. Sed illi, qui vere humiles sunt, non ita faciunt, de quibus bene subditur :
marg.| {o} Fundasti terram] id est eos, qui se terram et conculcandos reputant, fundasti in base humilitatis. Et ideo.
marg.| {p} Permanet] non vento mota, Ps. 103. Qui fundasti terram super stabilitatem suam, non inclinabitur in seculum seculi. Vel fundasti, in fide, que est fundamentum salutis. 1Cor. 3.b. Ut sapiens Architectus fundamentum posui. Quia humilitas
prol.| * etiam sine
marg.| Vel in persona penitentis potest legi a principio, ut dicat :
marg.| {k} Feci iudicium et iustitiam, non tradas me calumniantibus me] Demones sunt calumniantes peccatorem et de iure repetunt animam eius, cum exit de corpore, nisi prius egerit penitentiam. Unde penitens allegans penitentium suam, dicit. Domine, feci iudicium, in contritione, discutiens et examinans causam meam et in confessione dando sententiam contra me.
marg.| {l} Et iustitiam] in satisfactione. Hec tria facit bonus iudex anime sue. Primo, discutit et investigat. Iob. 29.c. Causam, quam nesciebam, diligentissime investigabam. Pauci habent in promptu causam suam quomodo vixerunt semper. Unde cum dolore et diligentia ea recogitari necesse est, sicut dicitur Is. 38. Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine anime mee. Secundo, contra latrones et malefactores profert sententiam, s. contra peccata, quod fit in confessione, Ps. 36. Lingua eius loquetur iudicium. Tertio, sententiam mandat executioni, faciendo iudicium et suspendendo latrones, quod fit in satisfactione, Is. 26.d. Iustitiam non fecimus in terra, ideo non ceciderunt habitatores eius, scilicet homicide et latrones, de quibus Iob. 19.b. Venerunt simul latrones eius et fecerunt sibi viam per me. Et Is. 1.f. Iustitia habitavit in ea, scilicet olim, nunc autem homicide. Peccata sunt homicide : quia interficiunt hominem spiritualiter, Eccl. 21.a. Quasi rhomphea bis acuta omnis iniquitas. Qui ergo sic fecit * iudicium et iustitiam, potest dicere Domino.
marg.| {a} Non tradas me calumniantibus me] scilicet demonibus, quibus tradentur peccatores. Ps. 62. Tradentur in manus gladii, partes vulpium erunt. His, non tradas me, sed.
marg.| {c} Suscipe servum tuum] ad te revertentem in bonum, ut scilicet des mihi gratiam bene operandi, qui precepisti. Ps. 36. Declina a malo et fac bonum. Et quia scio, quod Pharao contemptus surgit in scandala et diabolus, qui ut ait Gregorius illos pulsare negligit, quos quieto iure possidere se sentit, eum expulsus sit per penitentiam de corde meo, dicit illud Lc. 11.c. Revertar in domum meam priorem. Ideo rogo quod.
marg.| {d} Non calumnientur me] id est non per calumniam suam me capiant.
marg.| {e} Superbi] id est demones, quos ille, qui prius fuit expulsus, secum adduxit ad fortius me tentandum, secundum quod dicitur Lc. 11.d. Tunc vadit et assumit septem alios spiritus secum nequiores et ingressi habitant ibi et fiunt novissima hominis illius peiora prioribus. Ergo, ne mihi simile accidat, suscipe me, in custodiam, precipue, quia, servum tuum, ne fiam servus diaboli, si forte me non susceptum tradas calumniantibus me. Hoc etiam facias, quia inter {2.315rb} angustias tentationum totam fiduciam meam pono in te. Hoc est, quod sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,123 
(16.III)
marg.| {f} Oculi mei defecerunt] pre desiderio respicientes.
marg.| {g} In salutare tuum] in Christum videlicet, ut ab eo mihi veniat auxilium, 2Par. 30.c. Cum ignoremus, quid agere debeamus, hoc solum habemus residui, ut ad te nostros oculos dirigamus. Ps. 22. Ad te levavi oculos meos. Duo sunt oculi in anima, scilicet intentio in affectu et cognitio in intellectu. De primo, Lc. 11.e. et Mt. 7. Si oculus tuus fuerit simplex, etc. De secundo, Is. 64.b. Oculus non vidit absque te, que preparasti expectantibus te. Isti oculi deficiunt in salutare Dei.
marg.| {h} Et in eloquium iustitie tue] sicut qui vult respicere ultra magnum mare, deficiunt oculi eius, ira homini desideranti et contemplanti, quod oculus non vidit, nec auris audivit, 2Cor. 2.c. In salutare tuum, hoc quantum ad oculum affectus. Et in eloquium iustitie tue, hoc quantum ad oculum intellectus. Et qui dignior est, preponitur. Secundum autem primam et secundam expositionem congrue subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,124 
(16.IV)
marg.| {i} Fac cum servo tuo] Non quod fieri sibi petit, sed ex precedenti ostenditur. Cum enim dixerit : Defecerunt oculi mei, etc. et statim ait : Fac, idem est, ac si dicat, fac ut clare videam illud Salutare in quod defecerunt oculi mei. Lc. 18.g. Quid vis ut faciam tibi ? Domine ut videam. Quid enim aliud peteret cecus, quam ut videret ? Ideo ergo, quia hoc solum volebat et Dominus a quo petebat quid vellet, sciebat, non oportuit, ut exprimeret, quid sibi fieri petebat. Ps. 26. Unam petii a Domino, hanc requiram. Et sequitur : Ut videam voluntatem, etc. Io. 14.a. Domine ostende nobis Patrem et sufficit nobis. Si ergo oculos intelligamus, quos secundum primam expositionem diximus, dextrum et sinistrum, sive gratie et pene, cum dicit : Fac secundum misericordiam, primum qui est dexter, sive gratie petit illuminari. Cum autem dicit : Et iustificationes, quas doce me, sinistrum qui est pene et respicit Iudicium futurum, illuminari petit, secundum illud Eccl. 18.c. Ante iudicium para iustitiam. Si autem secundum aliam expositionem sumamus oculos, eodem modo, cum dicit : Fac cum servo tuo secundum misericordiam tuam, primum qui est affectus petit illuminari. Cum vero dicit : Et iustificationes tuas doce me, secundum, qui est intellectus, illuminari petit. Primus illuminatur per amorem, secundus per apprehensionem. De primo Eccles. 2.b. Qui timetis Dominum, diligite illum et illuminabuntur corda vestra. De secundo, Is. 60.a. Surge, illuminare, Hierusalem. De utroque simul. Ps. 26. Dominus illuminatio mea, etc. Cum autem dicit : Fac, Dei potentiam et suam propriam impotentiam confitetur, quasi dicat ego facere non possum, Io. 15.a. Sine me nihil potestis facere et Phil. 2.b. Deus est, qui operatur in nobis velle et perficere. Cum vere dicit : Cum se cooperatorem Dei recognoscit. Homo enim per applicationem liberi arbitrii debet Deo cooperari et non totum Deo dimittere, sicut illi, qui dicunt : Si Deus daret mihi voluntatem, ego facerem hoc, vel illud. 1. Cor. 3.b. Dei adiutores sumus. Exemplum de rustico, qui flens rogabat Dominum, ut saccum suum, qui ceciderat, relevaret. Cui dixit quidam transiens, stulte, conare levare saccum et applica humerum tuum ad saccum et tunc iuvabit te Dominus ad levandum. Propter hoc bene dicit : Fac cum servo tuo, quasi dicat, scilicet quantum in eo est, paratus est servire. Sed quia nec hoc Dei auxilium se mereri reputat iustus, addit :
marg.| {k} Secundum misericordiam tuam] Non dicit secundum merita mea : Et sic dicendo, infinitum petit. Eccl. 2.d. Secundum magnitudinem illius, sic et misericordia ipsius cum ipso est. Hoc etiam dicens : Secundum misericordiam tuam, suam confitetur miseriam et mercedem sperat indebitam. Tria autem, que sequuntur, sunt ex parte Dei.
marg.| {l} Iustificationes] Ecce largitas Dei, qui iustificat impios et Solem suum facit oriri super bonos et malos : Mt. 5.g.
marg.| {m} Tuas] Ecce potentia. Rm. 8.f. Deus, qui iustificat.
marg.| {n} Doce] Ecce sapientia. Mt. 23.a. Ubi est Magister vester. Et sic tangitur hic Trinitas. Dixit : Fac cum servo tuo. Et posset querere Dominus : Quid est servus meus ? Unde respondet, cum subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,125 
(16.V)
marg.| {o} Servus tuus sum ego] et ideo, da mihi intellectum, ut sciam testimonia tua. Quod opus est contra superbos calumniantes. Dicit itaque : Servus tuus sum ego, scilicet conditione, necessitate, humilitatis caritate. Unde Richardus de sancto Victore. Quosdam servos effecit ipsa nativitas, quosdam belli necessitas, quosdam humilitatis caritas. Serviam igitur Creatori meo iure conditionis ; obsequar Regi meo ex reverentia Maiestatis, subiiciar Salvatori ex fervore caritatis : Fortiter se vindicat a servitute peccati, qui se non dubitat nominare servum Dei.
marg.| {p} Tuus] non Baal, sicut illi, de quibus 4Rg. 10.e. Proferre vestimenta servis Baal, secundum illud Mt. 11.a. Ecce qui mollibus vestiuntur in domibus {2.315va} regum sunt. Item non servus ventris, sicut illi. Rm. ult. c. Huiuscemodi Christo Domino non serviunt, sed suo ventri. Nec servus Pharaonis, id est diaboli. 2Pt. 2.d. A quo quis superatus est, eius et servus est. Nec servus peccati. Io. 8.d. Qui facit peccatum, servus est peccati. Et ideo, quia servus tuus sum.
marg.| {a} Da mihi intellectum] ecce petit, quod supra dixerat se habere, ibi : super senes intellexi. In quo dat intelligere, quod eius quod habet petit incrementum, secundum illud Dt. 3.d. Domine Deus tu cepisti ostendere servo tuo magnitudinem tuam. Et sequitur. Transibo igitur et videbo terram hanc optimam.
marg.| {b} Ut sciam] non tantum ut videar scire. Sap. 15.a. Nosse te consummata iustitia est et scire iustitiam tuam et veritatem tuam, radix est immortalitatis.
marg.| {c} Testimonia tua] scilicet ut sciam de te testimonium reddere, sicut Act. 23.d. dixisti Paulo. Sicut testificatus es de me in Hierusalem, sic te oportet et Rome testificari. Mt. 10.c. Quod in aure auditis, predicate super tecta. Posset iterum Dominus respondere. Vere servus meus es et ideo faciam tecum, sed non modo, expecta adhuc. Propterea competenter subiungit.
marg.| {d} Tempus faciendi Domine] supple est modo. Olim enim tempore veteris legis fuit tempus iubendi, quando dabat Dominus precepta gravia et onus imponebat, quod nec Petrus, nec patres sui portare potuerunt, sicut dicit Act. 15.c. Sed modo tempore gratie, quando gratia Christi temperat gravedinem legis, tempus est faciendi. Et ideo etiam erit sine dilatione faciendi. Quia.
marg.| {e} Dissipaverunt legem tuam] Hec dissipatio maxime erit tempore Antichristi. Unde necesse erit ut Dominus faciat cum servis suis et iustificationes suas doceat eos, ne in errorem inducantur electi, sicut dicitur Mt. 24.b. Possumus et hoc exponere in persona antiquorum expectantium primum adventum, qui tempore Incarnationis erant, ut Simeon et alii.
Numérotation du verset Ps. 118,126 
(16.VI)
marg.| {d} Tempus faciendi, Domine] scilicet faciendi Incarnationem, Ps. 125. Magnificavit Dominus facere eum eis. Lc. 1.e. dicit Beata Virgo : Quia fecit mihi magna, qui potens est. Vel faciendi, passionem. Is. 28.f. Peregrinum est opus eius ab eo. Vel in persona Martyrum et Sanctorum expectantium stolam corporis.
marg.| {d} Tempus faciendi] iudicium. Ps. 9. Cognoscetur Dominus iudicia faciens.
marg.| {e} Dissipaverunt legem tuam] perverse exponendo, ut Iudei et Heretici ; non recipiendo, ut Pagani ; transgrediendo, ut mali Christiani, secundum quos specialiter potest exponi.
marg.| {d} Tempus faciendi] quia tempus illud datum est nobis ad penitentiam faciendam et precipue in Quadragesima locum habet hoc, quando legitur et cantatur. Ecce nunc tempus acceptabile, etc. 2Cor. 6.a. In celo erit tempus ovandi et spatiandi ; sed hic est tempus faciendi et tempus laboris. Iob. 4.b. Homo natus est ad laborem et avis ad volandum. Unde filius Dei factus homo, dicit, Io. 9.a. Me oportet operari opera eius, qui misit me, donec dies est ; venit nox, quando nemo potest operari. Si igitur oportuit Christum operari, quomodo licet homini esse otiosum ? Et licet sit tempus faciendi, tamen multi non faciunt, sed dissipaverunt legem tuam, scilicet transgrediendo. Is. 14.a. Transgressi sunt leges, mutaverunt ius, dissipaverunt fedus sempiternum. Et quia dissipaverunt, ideo sunt de familia Pharaonis, qui interpretatur dissipator.
Numérotation du verset Ps. 118,127 
(16.VII)
marg.| {f} Ideo] quia scilicet   [tempus] est   [faciendi]
marg.| {g} Dilexi mandata] ut ea ex amore facerem. Vel   [ideo] id est quia   [dissipaverunt legem tuam, dilexi mandata tua] Et notat   [ideo] non causam, sed occasionem, quia peccata malorum plerumque sunt iustis occasio bene agendi, secundum illud. Rm. 11.b. Sed illorum delicto salus est gentibus. Ps. 9. Dum superbit impius, incenditur pauper, scilicet ad diligendum mandata, quorum dilectio est utilis. Hieronymus Ama scientiam scripturarum et carnis vitia non amabis.   [Dilexi] dico.
marg.| {h} Super aurum et topazion] quia ut Supra dictum est. Ps. 11. Desiderabilia super aurum et lapidem pretiosum {2.315vb} multum. Per aurum ergo et lapidem pretiosum multum sive topazion significantur divitie temporales, super quas Sancti diligunt mandata et super omnia mandatum de diligendo proximo. Prv. 12.d. Qui negligit damnum propter amicum, iustus est. Et Eccl. 29.b. Perde pecuniam propter fratrem et amicum. In veteri lege, cum sub velo latebat gratia, non poterat ita dici : Dilexi mandata tua super aurum ; sed magis poterat dici, propter aurum. Tunc enim propter terrenam mercedem conabantur facere mandata, nec tamen faciebant, quia non amabant. Nunc vero recte dicitur, super aurum, etc. Quoniam cum amantur, omnis terrena merces vilis est et incomparabilis reputatur.
Numérotation du verset Ps. 118,128 
(16.VIII)
marg.| {i} Propterea] scilicet quia super aurum diligebam mandata.
marg.| {k} Ad omnia mandata tua] facienda   [dirigebar] ut ea recta intentione, scilicet propter celestem mercedem, implerem, non incurvatus ad terrenam. Ct. 1.b. recti diligunt te. Vel sic : Ad omnia mandata tua dirigebar, ut ex rectis rectus fierem, sicut dicitur. Hoc dirigetur ad regulam. Et nota, quod dicit : ad omnia, non tantum ad quedam, sicut multi, qui cum debent dirigi in confessione, quod sibi placet, hoc tantum sibi volunt iniungi. Prv. 18.a. Non recipit stultus verba prudentie, nisi ea dixeris, que versantur in corde suo. Eccl. 8.d. Non enim poterunt diligere, nisi que eis placent. Et ut dirigerer.
marg.| {l} Omnem viam iniquam odio habui] hic etiam dicit : Omnem, non unam tantum, quia Mt. 7.c. Non potestis Deo servire et mammone. 3Rg.. 18.d. Usquequo claudicatis in duas partes   [Iniquam] per peccatum. Omne enim peccatum est via iniqua, 1Io. 3.a. Omnis, qui facit peccatum et iniquitatem facit et peccatum est iniquitas   [Odio habui] Hoc enim, scilicet peccatum debemus odio habere. Ps. 69. Qui diligitis Dominum, odite malum. Quod est contra invidos, qui bonum odio habent, non iniquitatem, 1Io. 3.d. Diligatis alterutrum, non sicut Cain. Et nota, quod illud, quod odio habetur, aut fugitur, aut interficitur, aut captivatur, aut reconciliatur, 1Cor. 6.d. Fugite fornicationem, Gn. 19.d. Nec stes in omni circa regione. Interficitur diabolus, cum vincitur. supra Ps. 100. In matutino interficiebam omnes peccatores terre, quod de demonibus potest intelligi ; vel de primis motibus, qui statim sunt interficiendi, antequam crescant. Ps. 136. Beatus qui tenebit et allidet parvulos suos ad petram. Captivatur intellectus, qui vult probare fidem per rationem, 2Cor. 10.b. In captivitatem redigentes omnem intellectum in obsequium Christi. Pacificantur quandoque spiritus et caro, quando caro consentit obedire spiritui, quod significatur per animalia que pacata fuerunt in arca. Noe Gn. 7.c. Et Is. 11.b. dicitur. Vitulus et ursus pascentur simul.
Numérotation du verset Ps. 118,129 
(17¶ף)
marg.| Mirabilia , etc.  Per] Hec est decima septima littera, que interpretatur erravi, vel os aperui. Et bene huic octonario preponitur, in quo supra dictorum calumniantium errori se compati et os cordis sui ad eos patere ostendit, sicut dicit Apost. 2Cor. 6.c. Os nostrum patet ad vos, o Corinthii. Qua etiam occasione os suum aperit ad suum et omnium errorem antiquum recolendum et plangendum. Et qualiter sicut ait sub hac littera Ier. Lam. 2.e. Inimici aperientes os suum sibilaverunt in eum. Unde et hic huic littere miserabilem subiicit Psalmum, cum dicit infra Aspice in me et miserere mei et redime me a calumniis hominum, etc. Dolet ergo errorem populi, sed de remedio non desperat : Unde vero spei occasionem sumat, premittit dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,(17.I) 
marg.| {m} Mirabilia testimonia tua] quasi dicat pudet me erroris, non audeo oculos ad celum levare, sed te tue miserationis convenio testimoniis, quibus me ad sperandam veniam provocasti. Illa testimonia vehementer admiror, dum video, que et qualia et quot et quanta fecisti in tue testimonia bonitatis. Unde dico   [Mirabilia testimonia tua] Nec tamen mirum, quia a mirabili fiunt mirabilia. Gn. 32.g. Cur queris Nomen meum, quod est mirabile ? Is. 9.b. Vocabitur nomen eius Admirabilis   [Mirabilia] Non tibi, Domine, sed nobis, quia Eccl. 39.c. dicitur. Nihil est mirabile in conspectu eius.
marg.| {n} Testimonia tua] Sunt multiplicia Dei testimonia, que omnia mirabilia sunt, scilicet naturalia, legalia, Evangelica, moralia.
marg.| {o} De primis] Rm. 1.c. Invisibilia Dei a creatura Mundi per ea, que facta sunt, intellecta conspiciuntur, sempiterna quoque eius virtus et divinitas, ita ut sint inexcusabiles, quia cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt, aut gratias egerunt, etc. In creaturis quidem, qui scit animadvertere, possunt {2.316ra} inveniri testimonia potentie Dei et sapientie et bonitatis. Potentie in creatione, sapientie in decore, bonitatis in ordinatione. Sed dicitur Sap. 13.a. De his, que videntur bona non potuerunt intelligere eum, qui est : neque in operibus attendentes agnoverunt qui esset artifex. Item legalia testimonia fuerunt mirabilia, sicut oblatio Isaac. Gn. 22. Et agnus paschalis Ex. 12. Et serpens eneus. Nm. 21.c. Et de prophetia Balaam. Nm. 34.c. Orietur stella ex Iacob, etc. Item testimonia Evangelica, sicut stella que testimonium perhibuit. Mt. 2.a. Et Angelus pastoribus. Lc. 2.b. et in morte et in vita eius multa visa sunt testimonia mirabilia. Item moralia sunt, sicut illud Io. 13.d. In hoc cognoscent omnes, quod mei discipuli estis, si dilectionem habueritis ad invicem.
marg.| Testimonia Dei mirabilia.
Novitate. Mc. 1.c. Quidnam est hoc ? quenam doctrina hec nova ? quia in potestate spiritibus immundis imperat et obediunt ei.
- Profunditate. Rm. 11.d. O altitudo divitiarum, etc. Prv. 18.a. Aqua profunda, verba ex ore viri, multo ergo fortius ex ore Dei.
- Sententiarum multiplicitate. Prv. 13.d. Multi cibi in novalibus patrum, id est in Sacra Scriptura. Os. 8.d. Scribam eis multiplices leges meas.
- Conformitate. Sunt enim parvulis lac, magnis et adultis solidus cibus. Ct. 5.a. Bibi vinum meum cum lacte meo. Vino adulti, lacte parvuli utuntur.
- Erudiendi potestate. Ps. 18. Testimonium Domini fidele, sapientiam prestans parvulis. Unde et supra Super omnes docentes me intellexi testimonia tua meditatio mea est.
- Efficacia miraculorum. Io. 5.f. Opera, que ego facio testimonium perhibent de me.
marg.| {a} Et quia ita [mirabilia] et   Ideo scrutata est ea anima mea] supra Beati, qui scrutantur testimonia eius. Io. 5.f. Scrutamini Scripturas, in quibus putatis vos vitam eternam habere. Si enim Iudei scrutati fuissent testimonia Christi, veritatem cognovisse potuissent   [Anima] id est voluntas, non tantum oculus, sicut Mt. 22.d. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima, id est voluntate. Is. 26.b. Anima mea desiderabit te in nocte. Scrutando autem hec, invenit quod.
Numérotation du verset Ps. 118,130 
(17.II)
marg.| {b} Declaratio sermonum tuorum illuminat] Sermones dicit, quos Sancti prophetaverunt. Ut Is. 7.c. Ecce virgo concipiet et pariet filium, quorum declaratio est Evangelium quo manifeste completa sunt, que Prophete dixerunt. Hec declaratio tenebras nostras illuminat.
marg.| {c} Et intellectum dat parvulis] id est humilibus, ut intelligant quare lex data fit, que iustificare non posset. Ideo utique, ut magnos, id est superbos faceret parvos, ut eos ad faciendam legem vires de suo non habere monstraret et sic egeni ad gratiam fugerent. Non enim recte possunt fieri mandata, nisi per Spiritum in corde caritas sit diffusa, ut dicitur Rm. 5.a. Propter quod subiungit.
marg.| {d} Os meum aperui] Os, scilicet cordis aperui, petendo, querendo, pulsando.
marg.| {e} Et attraxi] sicut sitiens attrahit aquam ad os.
marg.| {f} Spiritum] quod facerem, quod per me facere non poteram. Et hoc.
marg.| {g} Quia mandata tua desiderabam] scire et facere. Vel possumus sermones Domini vocare, quicquid est in Sacra Scriptura, quos clarificant Magistri et Predicatores, dum aperte exponunt et dum quod dicunt, in opere ostendunt. 2Th. 3.a. Orate pro nobis, ut sermo Dei currat et clarificetur. Sap. 6.b. Clara est et que numquam marcescet sapientia. Et quid mirum ? quia Dominus emundat argentum suum, secundum illud Mal. 3.a. Sedebit conflans et emundans argentum, supple a scoria Philosophie. Sed nunc potest dici illud Is. 1.f. Argentum tuum versum est in scoriam, quia plus diligitur Philosophia, quam Theologia. Immo etiam multi Theologi magis innituntur Philosophie, legendo et disputando et predicando, {2.316rb} quam Theologie. Et tales non declarant, sed magis obscurant sermones Domini, sicut de Heliu dicit Dominus. Iob. 38.a. Quis est iste involvens sententias sermonibus imperitis ? Eccles. 24.c. Qui elucidant me, vitam eternam habebunt. Ergo qui obscurant, habebunt mortem. Prv. 14.a. Querit derisor sapientiam, non invenit, doctrina prudentium facilis. Philosophantes enim in Theologia, derisores sunt, quia Deum derident et audientes deludunt. Et tales licet sapientiam querere videantur, non inveniunt eam. Unde 1Tim. 6.a. Si quis aliter docet et non acquiescit sanis sermonibus Domini nostri Iesu Christi et ei, que secundum pietatem est doctrine, superbus est, nihil sciens, sed languens circa questiones et pugnas verborum, ex quibus oriuntur invidie, contentiones, etc. Qui enim relictis sermonibus et verbis Iesu Christi, qui numquam philosophice predicavit, verbis Philosophie utuntur, sermonibus Christi videntur non acquiescere, nec doctrine, que est secundum pietatem, sed ei, que est secundum curiositatem. Et talis ut dicit Apost. superbus est et ideo nihil sciens, etc. Nec partem nec in hoc verbo   [Declaratio sermonum tuorum illuminat et intellectum dat parvulis] quasi dicat, non superbis disputatoribus tantum intellectum quantum humilibus et parvulis. Unde Mt. 11.d. dicit humilis Magister : Confitebor tibi pater Domine celi et terre, quia abscondisti hec a sapientibus et prudentibus et revelasti ea parvulis. Et hoc etiam significavit Lc. ultim. ubi habetur, quod duo euntes in Emaus dum fabularentur et secum quererent, id est disputarent et ipse Iesus appropinquans ibat cum illis, oculi eorum tenebantur, ne eum agnoscerent ; sed postquam coegerunt eum secum hospitari, per fractionem panis, id est per opera pietatis cognoverunt eum. Eccl. 34.d. Pie agentibus dedit Deus sapientiam. Quia igitur intellectum dat parvulis, ego ut parvulus.
Numérotation du verset Ps. 118,131 
(17.III)
marg.| {d} Os meum aperui] Sicut parvulus lactens os aperit ad ubera, ita ego ut sugerem lac sacre doctrine. Is. 60.a. secundum aliam litteram : Filie tue lac sugent. Iob. 29.d. Super eos stillabat eloquium meum, expectabant me sicut pluviam et os suum aperiebant quasi ad imbrem serotinum. Et sic aperto ore.
marg.| {e} Attraxi spiritum] id est spiritualem intellectum, de quo 2Cor. 3.b. Littera occidit, spiritus autem vivificat. Iob. 28.c. Trahitur sapientia de occultis. Vel   [Spiritum] sanctum, qui ab humilibus attrahitur, sicut dicitur Is. ult. a. secundum aliam litteram. Super quem requiescet Spiritus meus, nisi super humilem et quietum, etc. Hi, ut spiritum attrahant, aperiunt os suum, ut peccatum confiteantur, ut pastum recipiant divine consolationis et ad laudandum Deum. E contra multi attrahunt spiritum vane glorie, sicut iactantes se et pro inani gloria predicantes. Ier. 2.e. In desiderio anime sue attraxit ventum amoris sui. Et 14.a. Onagri steterunt in rupibus, traxerunt ventum quasi Dracones. Prv. 10.a. Qui nititur mendaciis, hic pascit ventos.
marg.| {g} Quia mandata tua desiderabam] Argumentum est, quod propter desiderium confertur homini gratia. Is. 26. Memoriale tuum in desiderio anime. Ex hoc desiderio accensus, subiungit :
Numérotation du verset Ps. 118,132 
(17.IV)
marg.| {h} Aspice in me] Sap. 4.c. Respectus eius in electos illius. Sed obiicitur. Ad quid querit hoc, cum Deus omnia aspiciat ; secundum quod dicitur, Prv. 15.a. Oculi Domini contemplantur bonos et malos. Solutio. Ibi in proverbiis loquitur de oculis prescientie, de quibus Am. 9.b. Ponam oculos meos super eos in malum et non in bonum : Hic autem loquitur de oculis, sive de aspectu predestinationis et misericordie : Unde subdit.
marg.| {i} Et miserere mei] Ier. 24.b. Ponam oculos meos super eos ad placandum et reducam eos in terram hanc.   [Aspice] dico,   [et miserere]
marg.| {k} Secundum iudicium diligentium nomen tuum] id est secundum quod iudicas eos aspiciendos et aspicere solos qui diligunt nomen tuum, quos, ut te diligerent, prius dilexisti. 1Io. 4.b. Non quasi nos dilexerimus eum, sed quoniam ipse prior dilexit nos. Vel   [secundum iudicium diligentium nomen tuum] id est secundum iudicium Confessorum, qui cum audiunt peccata, compatiuntur et statim dimitterent et gratiam peccatori conferrent, si in eis esset hoc facere, tamen Dominus magis misericors est omnibus hominibus. Vel   [diligentium nomen tuum] id est Sanctorum, qui quia quandoque peccaverunt, compatiuntur et parcunt peccatoribus. Unde dicit Augustinus loquens, ut puto ad B. Virg. Non frangas pontem misericordie, per quem transisti. Et in quo attendatur affectus huius misericordie, subiungit :
Numérotation du verset Ps. 118,133 
(17.V)
marg.| {a} {2.316va} Gressus meos dirige] quia ego non possum eos dirigere, quia ut habetur Ier. 10.d. Non est hominis via eius nec viri est, ut ambulet. Prv. 16.d. Domini est dirigere gressus. Gressus autem sunt anime voluntates et motus. Gregorius Velle aliquid iam mente ire est. Et hoc.
marg.| {b} Secundum eloquium tuum] scilicet ; ut recte incedam sicut docet eloquium tuum. Can. 7.a. Quam pulchri sunt gressus tui in calceamentis, filia Principis, id est o anima Dei filia. Dt. 33.d. Ferrum et es calceamentum eius. Ideo secure et constanter transit spinas et lapides et lutum, secundum quod dicitur Lc. 10.c. Ecce dedi vobis potestatem calcandi super serpentes et scorpiones et super omnem virtutem inimici. Et hoc est, quod sequitur.
marg.| {c} Et non dominetur mei omnis iniustitia] Eph. 6.c. Calceati pedes in preparationem Evangelii pacis. Gregorius Nulla nocebit adversitas, si nulla dominetur iniquitas. Et bene dicit   [Non dominetur] non ut non sit, quia ex toto caveri non potest, sed dominium eius vitari potest. Gn. 4.a. Subter te erit appetitus tuus et tu dominaberis illius. Et dicit   [omnis] Et licet negatio precedat hoc signum universale, tamen universalis negativa est. In Theologia enim frequenter equipollent omnis non et non omnis. Hic ergo universaliter negatur dominium omnis iniquitatis, quia non sufficit omnia peccata preter unum vitare, si unum regnet, sicut dicit Iacob 2.b. Si quis totam legem servaverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus.
marg.| {d} Iniustitia] id est peccatum, per quod iniuria fit Deo et ideo amittitur hereditas, que tenetur ab eo, scilicet hereditas eterna. Propter quod dicit Apostolus Eph. 5.b. Omnis fornicator, aut immundus, aut avarus non habet hereditatem in Regno Christi et Dei. Sap. 1.d. Iniustitia iustitia mortis est acquisitio, scilicet mortis eterne. Vel   [omnis iniustitia] dicitur fomes, a quo omnis iniustitia habet ortum. Dico   [dirige gressus meos] Sed quia multa sunt impedimenta in via.
Numérotation du verset Ps. 118,134 
(17.VI)
marg.| {e} Redime me a calumniis hominum] id est a falsis impositionibus eorum erue me, ne terroribus vincar. Et dicit   [hominum] non demonum, quia quandoque gravius persequuntur homines quam demones, quia ut dicit Ier. nulla pestis efficacior ad nocendum, quam familiaris inimicus. Propter hoc Diabolus tentare volens Evam, non in propria forma venit, sed formam serpentis assumpsit, qui mulieri similis videbatur.   [Redime] ergo   [me a calumniis hominum, ut custodiam mandata tua] que non facile custodiunt oppressum calumnia. Idem supra petit, dicens. Suscipe servum tuum in bonum, non calumnientur me superbi. Hunc versum possunt et deberent dicere prelati, quos oportet tota die interesse litibus et calumniis determinandis, scilicet.   [Redime me a calumniis ] etc. Ez. 22.g. Populi terre calumniabantur calumniam et rapiebant violenter. Et bene dicit   [redime] quia servi solent redimi et prelati, se fecerunt servos calumniarum. Os. 13.d. De morte redimam eos. Lites autem dicuntur mors. Eccl. 26.a. A tribus timuit cor meum et in quarto facies mea metuit, delaturam civitatis et collectionem populi et calumniam mendacem, super mortem autem omnia gravia.
marg.| {f} Ut custodiam mandata tua] de dilectione proximi et cura animarum. Ps. 77. Quanta mandavit patribus nostris nota facere ea filiis suis. Patres nostri sunt prelati, quibus mandavit Dominus multa nota facere filiis, id est subditis. Sed qui litibus et causis huiusmodi temporalibus occupantur, eius mandata non possunt custodire : Nam spiritualia totum vindicant prelatum. Unde et Petrus alios constituit ad dirimendum lites, si que orirentur, ut totus verborum predicationi deditus esset, sicut habetur in itinerario Clementis. Sic etiam dixerunt Apostoli Act. 6.a. Non est equum nos derelinquere verbum Dei et ministrare mensis, etc. Et Ex. 18.c. dixit Ietro Moysi. Stulto labore consumeris. Et post. Esto tu populo in his, que ad Deum pertinent, etc. Sed quia etiam amotis calumniis hominum, non potest quis custodire mandata sine auxilio Dei et doctrina interiori, subiungit.
marg.| {g} {2.316vb} Faciem tuam illumina servum tuum] id est opitulando tuam manifesta presentiam.
marg.| {h} Et doce me] dando unctionem, que docet de omnibus. 1Io. 2.d.
marg.| {i} Iustificationes tuas] ut faciam eas. Vel.
Numérotation du verset Ps. 118,135 
(17.VII)
marg.| {g} Faciem tuam illumina] etc. id est Filium mitte in carnem, qui nos doceat   [iustificationes tuas] et fulgore gratie nos illustret. Filius enim dicitur facies Patris, quam illuminari petebat, supra Ps. 79. Ostende faciem tuam et salvi erimus. Et hoc desiderabat et quasi importunus petebat. Is. sexagesimo secundo a. dicens. Propter Sion non tacebo et propter Hierusalem non quiescam, donec egrediatur ut splendor iustus eius et Salvator eius ut lampas accendatur, etc. Vel sic Moraliter.
marg.| {g} Faciem tuam illumina super servum tuum] homo factus est ad imaginem et similitudinem Dei. Ad imaginem in naturalibus, ad similitudinem in gratuitis. Speciosa igitur est anima, in qua facies Dei depingitur et illuminatur.
marg.| Cui diabolus invidens accedit ad eam cum suo carbone, id est cum deformi peccato et nisi conspuat in eum et eum respuat, ipsam denigrat et eius pulchritudinem, tollit, sed non imaginem, quia ut supra dicitur Ps. 38. In imagine pertransit homo. Ioel. 2.b. Omnes vultus redigentur in ollam. Is. 13.b. Facies combuste vultus eorum. Quid igitur tali faciendum est ? Eundum est ad illuminatorem Christum. Et primo oportet surgere. Is. 60.a. Surge, illuminare Hierusalem, quia venit lumen tuum, quasi dicat iacens non potest illuminari. Eph. 5.d. Surge, qui dormis et exsurge a mortuis et illuminabit te Christus. Secundo, postquam resurrexit debet ire. supra Ps. 33. Accedite ad eum et illuminamini et facies vestre non confundentur, quasi dicat, delebitur earum turpitudo. Tertio rogandus est illuminator, ut dicatur Ps. 66. Deus misereatur nostri et benedicat nobis, illuminet vultum suum super nos. Et tandem poterimus dicere. Ps. 4. Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine, etc. Prv. 29.b. Pauper et creditor obviaverunt sibi, utriusque illuminator est Dominus. Pauper est peccator, creditor Sacerdos. Hi sibi obviant in Confessione : Et utrumque illuminat Dominus. Peccatorem, dando veniam et infundendo gratiam. Confessorem ampliando gratiam. Item Maria interpretatur illuminatrix, quod bene competit, quia ad predictam illuminationem impetrandam multum iuvat peccatorem. Postea autem sequi debet satisfactio. Unde bene subdit [Et doce me iustificationes tuas] Secundum autem quamlibet istarum expositionum, bene subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,136 
(17.VIII)
marg.| {k} Exitus aquarum deduxerunt oculi mei] quasi dicat, non repellas orationem meam, qua ero   [Faciem tuam illuminat] etc. propter precedentia peccata mea, quia de his deleo intantum, quod   [exitus aquarum] id est copiosam effusionem lacrimarum   [deduxerunt] id est de corde interius contrito eduxerunt   [oculi mei] per quos ad cor intravit peccatum, sicut dixit Ier. 11.f. Docete filias vestras lamentum et unaqueque proximam suam planctum, quia ascendit mors per fenestras vestras. Ideo   [deduxerunt]
marg.| {l} Quia non custodierunt legem tuam] ipsi oculi, quam non custodire dicuntur, quando sunt occasio, ut lex, non custodiatur. Sunt enim porte exterioris civitatis Dei, que deberent claudi, ut intus in corde lex Dei esset immaculata et imperturbata ab hostibus exterioribus. Sicut super Ps. 36. Lex Dei eius in corde ipsius et non supplantabuntur gressus eius. Quando autem incaute aperiuntur iste porte et subintrat hostis, scilicet diabolus et peccatum, tunc oculi non custodiunt, sed potius destruunt legem. Sicut in persona peccatorum deplorat Iere. Lam. 3.f. Oculus meus depredatus est animam meam in cunctis filiabus urbis mee. Vel ut fletus iste non tam contritionis quam compassionis dicatur, sic potest legi   [Quia non custodierunt legem tuam] ipsi prevaricantes. De quibus supra habitum est. Et est sensus, facere debes quod deprecor, quia peccatis proximorum et inimicorum intantum compatior, quod   [exitus aquarum deduxerunt oculi mei, quia non custodierunt legem tuam] Gregorius . Apud Deum perfecte diluit propria, qui pie plangit aliena. 1Tim. 4.c. Pietas ad omnia utilis est promissionem habens vite, que nunc est et future. Hos   [exitus aquarum] petebat et sic compatiebatur Ieremie capitul. 11.a. dicens. Quis dabit capiti meo aquam et oculis meis fontem lacrimarum et plorabo die ac nocte super interfectos filie populorum. {2.317ra} Ier. 13.e. Deducat oculus meus lacrimam, quia captus grex Domini.
Numérotation du verset Ps. 118,137 
(18¶צ)
marg.| Iustus es Domine. Sadik] Supra ostendit propheta se flevisse, ibi :   [Exitus aquarum] etc. Et quia post fletum sequitur consolatio, sicut dicitur Mt. 5.a. Beati, qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Et Tob. 3.d. Post lacrimationem et fletum exultationem infundis. Ideo huic octonario preponitur littera   [Sadik] que interpretatur consolatio. Unde sumatur hec consolatio, ostendit, dicens.
Numérotation du verset Ps. 118,(18.I) 
marg.| {a} Iustus es Domine] etc. Qui enim pro commissis suis se flere, dixit et se pro eis punire, cogitans Deum iustum esse, qui non puniet bis in idipsum, qui penitentibus veniam promittit, spem venie concipit et consolationem recipit in hac Dei iustitia. Quandoque enim de misericordia, quandoque de iustitia Dei consolatio accipitur, sicut in Glossa satis prolixe tractatur. Qui enim pro suis peccatis dolore cordis atteritur, cum cogitat, quod non obliviscetur misereri Deus, hunc misericordia consolatur. Qui vero, ut diximus seipsum iam punit et iustitiam in terra sua facit, vel qui etiam non est conscius peccatorum et tamen a Deo affligitur et cogitat, quod hoc pro occultis peccatis, que ignorat sibi a iusto iudice infertur, ne in eternum pro eis puniatur, isti ambo de Dei iustitia consolationem consequuntur. Quam se consecutum ostendens, dicit   [Iustus es Domine] qui peccatores punis et punientes se remuneras.
marg.| {c} Et rectum iudicium tuum] quo iubes peccatorem se affligere pro peccatis, que recolit et pro eis, que ignorat ipsum corripis et affligis. Dn. 9.d. Iustus Dominus Deus noster in omnibus operibus suis, que fecit, Bar. 2.b. Vigilavit Dominus in malis et adduxit ea super nos, quoniam iustus est Dominus in omnibus operibus suis. Dn. 3.d. Universa, que fecisti nobis, Domine, in vero iudicio fecisti. Dicit ergo.
marg.| {a} Iustus es] ergo timeant iniusti.
marg.| {b} Domine] ergo timeant superbi, qui dicunt, non serviemus.
marg.| {c} Et rectum] ergo timeant distorti.
marg.| {d} Iudicium tuum] quia Iudex es, ergo timeant iudicandi. Sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,138 
(18.II)
marg.| {e} Mandasti iustitiam testimonia tua] quasi dicat, quia iustus est Dominus, ideo nihil mandat nisi iustitiam   [iustitiam] dico.
marg.| {f} Testimonia tua et veritatem tuam] id est ipsa iustitia quam mandasti et testimonia et veritas, quia mandando iustitiam probas te iustum et sic veritas de te innotescit. Vel :   [Mandasti] id est precepisti   [testimonia tua] id est precepta, que sub attestatione probata sunt.   [Testimonia] dico   [iustitiam et veritatem tuam] quia in eis iustitia et veritas continentur. Iustitia, quia omnia eque decernunt. Veritas, quia promissa reddunt. Quod autem subditur.
marg.| {g} Nimis] dubium est, an velit dicere, mandasti nimis, an iustitiam et veritatem nimis. Et ad utrumque potest competenter iungi. Nam inculcare veritatem et iustitiam nimis, districtio est, nimis vero mandare cautela. Si ergo dicatur   [Nimis mandasti] hoc est per Angelos et per Prophetas et per ceteros et multis temporibus mandasti et tandem per Filium tuum. Hbr. 1.a. Novissime diebus istis locutus est nobis in Filio. In hoc versu notantur tria nobis esse mandata, scilicet iustitia, testimonia et veritas ; Iustitia, ut fiat in operibus. Testimonia, ut custodiantur a Iudicibus. Veritas, ut predicetur a Predicatoribus. Et hoc   [Nimis] id est nullo obstante, quia etiam propter scandalum non debent intermitti. Secundum illum versum : « Scandala non metuunt Doctor, iudex, bona vita. Vel sic. Iustitie, vite, doctrine scandala cedunt ».
marg.| Vel aliter, Mandasti iudicium, omnibus iudicantibus [Testimonia] credentibus   [Veritatem] docentibus. Diabolus vero mandat contraria, scilicet iniustitiam. Sap. 2.c. Sit fortitudo nostra lex iustitie. Et voluptatem. Eodem b. Nullum pratum sit, quod non pertranseat luxuria nostra. Et falsitatem. Io. 8.f. Cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur, quia mendax est et pater eius. Et {2.317rb} hoc.   [Nimis] scilicet ut omnibus innotescat. Isaie 3.ba : Peccatum suum, quasi Sodoma predicaverunt. Et quia tu mandasti et tamen mandata tua non servantur, ego qui zelo et diligo mandata tua, doleo et transgressoribus compatior. Hoc est, quod subiungit.
a Is. 3, 9.
Numérotation du verset Ps. 118,139 
(18.III)
marg.| {h} Tabescere me fecit zelus meus] vel   [tuus] Propter hoc   [quia obliti sunt verba tua inimici mei] Zelus iste non livoris, sed amoris dicitur. De quo bene dicitur et   [meus] et   [tuus] quia hominis est zelus, eo quod in ipso est et Dei est, quia ab ipso et ad eum est. Iste facit iustum tabescere, id est liquefieri ex compassione, quando iniustos videt oblitos esse verborum et mandatorum Dei. Et quia obliti sunt, ideo inimici ab ipso vocantur, iuxta illud supra Iniquos odio habui. De ista tabefactione idem dicitur supra Defectio tenuit me pro peccatoribus derelinquentibus legem tuam. Et infra Vidi prevaricantes ; et tabescebam, quia eloquia tua non custodierunt. Alia littera habet, Consumpsit me zelus tuus, quod idem est. Sup. Ps. 78. zelus domus tue comedit me. Quod autem hic dicitur, Tabescere me fecit zelus meus, vel   [tuus] est contra eos, qui non compatiuntur peccatoribus Is. 57.a. Iustus perit et non est, qui recogitet. Bernardus Cadit asina et est, qui relevet, perit anima et non est, qui cogitet.   [Obliti sunt] contra illud, Dt. 8.c. Observa et cave, nequando obliviscaris Domini Dei tui et negligas mandata eius, atque iudicia. Nec mirum, si   [tabescere me fecit zelus] quia.
Numérotation du verset Ps. 118,140 
(18.IV)
marg.| {k} Ignitum] est   [eloquium tuum vehementer] et ideo calefacit et liquefacit. Ct. 5.b. Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est. Eccl. 28.a. Tabedo et mors imminent in mandatis, quasi dicat, accendunt hominem et zelum provocant, ita quod pro eis mori paratus sit : Sicut dixit quidam 2Mcc. 7.a. Parati sumus mori magis quam patrias Dei leges prevaricari. Hoc etiam quod subiicitur :
marg.| {l} Et servus tuus] quicumque   [dilexit illud] Vel sic potest continuari.
marg.| {i} Obliti sunt verba tua] quod tamen mirum est, quia   [ignitum eloquium tuum] non parum, sed   [vehementer] et ideo non debuisset calor eius recessisse de cordibus eorum. Ier. 5.d. Ecce do verba mea in ore tuo in ignem et populum in ligna. Qui applicat ignem lignis, non possunt non ardere : Unde cum modo multi Predicatores non accendant auditores, videtur, vel quod non habeant ignem ; vel quod populus non est ligna, sed lapides, immo plus quam lapides, cum dicatur Ier. 23.f. Numquid non verba mea sunt quasi ignis et sicut malleus conterens petras ? Za. 3.c. Cor suum posuerunt ut adamantem, ne audirent legem et verba, que misit Dominus in Spirito suo sancto, Ecce ignis, sed non ligna. Eccles. 48.a. Surrexit Elias Propheta quasi ignis et verbum illius quasi facula ardebat.
marg.| {l} Et servus tuus dilexit illud] Unde, quia illi non diligunt, se non esse servos Dei ostendunt. Et ideo vocavit eos inimicos, dicens :   [obliti sunt verba tua inimici mei. Dilexit] non timuit, sicut Iudei, de quibus dicitur, Hbr. 10.e. Qui audierunt, excusaverunt se, ne eis fieret verbum. Quod autem homo non diligit verbum, ex hoc accidit, quod non est expertus virtutem verbi, aut quod infirmitatem suam non sentit et ideo non querit ignem medicinalem, secundum quod dicit Origenes Iesus egris suis non herbarum succis, sed verborum sacramentis medicamenta conquirit. Et post addit : Ex agris et montibus herbas non colligit, nisi qui vires earum novit ; sic cum ex libris colligere negligit, aut parvipendit, qui inesse virtutem medicaminis nescit. Et posset quis dicere isti, si ignitum est eloquium Dei et tu qui es servus Dei diligis illud, quare ergo inimicos tuos non accendis eloquio Dei ? Unde respondens, dicit.
Numérotation du verset Ps. 118,141 
(18.V)
marg.| {m} Adolescentulus sum ego] et ideo   [contemptus] Et tamen   [iustificationes tuas non sum oblitus] sicut illi maiores. Hic possunt intelligi duo populi, maior sub lege, {2.317c}* minor sub gratia. Iste etate sequitur, sed fide precedit, contemptus est, sicut Ioseph inter fratres, Gn. 37.a. Et David inter suos. 1Rg. 17.d. Et ideo maior factus est, quia contemptibilia Mundi elegit Deus 1Cor. 1.d. Reprobans eos, qui suam iustitiam volunt statuere, Rm. 10.a. Iunior vero iste non suam, sed Dei iustitiam statuit, de qua subiungit,
Numérotation du verset Ps. 118,142 
(18.VI)
marg.| {b} Iustitia tua iustitia in eternum et lex tua] spiritualis, est,   [veritas] quia per eam est cognitio veritatis et ipsa est testimonium iustitie Dei. Pro ipsa minor patitur a maiore, sicut Iacob ab Esau, unde subdit : Tribulatio et angustia invenerunt me.
marg.| Vel sicut prius tetigimus, hoc dicit iuvenis, qui se a predicatione excusat.
marg.| {m} Adolescentulus sum ego et contemptus] quasi dicat, etsi habeam eloquium Dei ignitum, tamen quia non sum mature etatis, ideo sum contemptus, licet dicat Apostolus 1Tim. 4.c. Precipe hec et doce, nemo adolescentiam tuam contemnat. Est autem triplex adolescentia, sive iuventus, que contemni facit Predicatorem, scilicet etatis, scientie et vite. De duobus primis satis patet. De tertia, que est vite : Is. pe. d. Puer centum annorum morietur. Qui igitur Predicator est, debet esse sciens et bone fame et virilis etatis. Eccl. 26.c. Lucerna splendens super candelabrum sanctum et species faciei super etatem Θ Stabilem. Lucerna splendens : Ecce scientia. Super candelabrum, id est super Ecclesiam. Ecce vita, sive fama. Lc. 11.e. Nemo accendit lucernam et in abscondito ponit, sed super candelabrum, ut qui ingrediuntur lumen, videant species faciei : Ecce maturitas. Super etatem stabilem. Ecce etas et virilitas Iob. 22.b. In antiquis est sapientia. Eccl. 25.a. Quam speciosa veterans sapientia et gloriosus intellectus et consilium ! Eccl. 32.a. Loquere tu maior natu, decet enim te primum verbum ; sed numquid adolescens numquam loquetur ? Immo si precipiatur, ut obediat. Eccl. 32.b. Adolescens loquere in tua causa vix cum necesse fuerit. Ier. 1.b. A a a, Domine Deus, nescio loqui, quia puer ego sum. Et sequitur. Noli dicere, quia puer ego sum, etc. Dn. 13.e. Suscitavit Dominus spiritum pueri iunioris. Ecce quod cum precipitur eis, debent obedire. Si autem aliter loqui presumunt, male faciunt et contemptibiles sunt et fructum impediunt, quem tempore debito facturi erant, sicut qui colligit fructus, antequam sint maturi. Sap. 4.d. Fructus eorum inutiles et acerbi ad manducandum. Is. 18.c. Ante messem totus effloruit, Is. 17.d. Mane semen tuum efflorebit, ablata est messis in die hereditatis. Is. 28.a. Erit flos decidens glorie quasi temporaneum ante maturitatem Autumni.
marg.| {a} Iustificationes tuas non sum oblitus] quasi dicat, licet propter etatem excuset a predicatione, non tamen negligens in studio et sancta meditatione, sed Christum semper habeo in corde, qui iustificat, qui etiam est iustitia, 1Cor. 1.d. Factus est nobis a Deo sapientia et iustitia, etc. Unde bene subdit.
marg.| {b} Iustitia tua] id est Christus, iustitia in eternum. Hbr. 13.b. Iesus Christus et ipse, heri et hodie, ipse et in secula. Sap. 1.d. Iustitia perpetua est et immortalis.
marg.| {c} Et lex tua] de hac iustitia procedens,scilicet Evangelium, est.
marg.| {d} Veritas] Io. 17.c. Sermo tuus veritas est. Io. 18.g. Omnis, qui est ex veritate, audit vocem meam. Econtra. Prv. 26.d. Lingua mendax non amat veritatem. Lingua mendax est lingua Advocati, que omnem veritatem odit. Qui autem diligit veritatem, pro ea patitur tribulationem, unde subdit.
Numérotation du verset Ps. 118,143 
(18.VII)
marg.| {e} Tribulatio et angustia invenerunt me] 2Tim. 3.c. Omnes, qui pie volunt vivere in Christo, persecutionem patientur. Hoc est, quod dicitur a quibusdam. 1. Mal. 1.b. Disponamus testamentum cum gentibus, que circa nos sunt, quia ex quo recessimus ab eis, invenerunt nos mala multa. Dicit ergo   [Tribulatio] exterior et angustia interior   [invenerunt me] paratum et expectantem, supra Ego in flagella paratus sum. Et nota, quod quidam inveniuntur a tribulatione, scilicet qui eam expectant et patienter suscipiunt. Alii inveniunt eam, scilicet qui eam querunt et contra se provocant, supra de utraque. Pericula Inferni invenerunt me, tribulationem et dolorem inveni. Sed sunt quidam, quos tribulatio quasi paratos ad sustinendum invenit, sed nimis seviens eos cito deiicit : Unde iste se non deiectum ostendens subiungit.
marg.| {f} Mandata tua meditatio mea est] quando dicat non propter tribulationem dimitto bonam voluntatem implendi mandata, sed cogito, quomodo melius ea valeam adimplere. Simile habetur supra Ego autem, cum mihi molesti essent, induebar cilicio et humiliabam in ieiunio animam meam. Ipsa etiam meditatio mandatorum contra tribulationes est remedium, sicut dicitur in Glossa Et hoc innuit, cum subiungit.
Numérotation du verset Ps. 118,144 
(18.VIII)
marg.| {g} Equitas testimonia tua] quasi dicat, cogitando et meditando mandata, solatium contra tribulationes inveni, advertens, quod   [testimonia tua] id est martyria, que fiunt per tribulationes, sunt   [equitas]
marg.| {h} {2.317vb} In eternum] id est semper iusta sunt. Et ut magis exprimeret, non dixit, equa, sed equitas. Ecce concludit, quod in principio proposuerat. Iustus es, Domine et rectum iudicium tuum. Vel sic   [Testimonia tua] id est martyria et tribulationes sunt, equitas in eternum, id est cause eterne iustitie, quia iustificant hominem, ut in eternum iustus sit. Hoc est, quod dicitur Act. 14.d. Per multas tribulationes oportet nos intrare in Regnum celorum. Et qui hoc advertit et intelligit, de tribulationibus non tristatur. Unde petit.
marg.| {i} Intellectum da mihi] ut intelligam id, quod in presenti est momentaneum et leve tribulationis nostre, supra modum in sublimitate eternum glorie pondus operabitur in nobis, sicut dicitur. 2Cor. 4. Et ut etiam intelligam, quoniam non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam, que revelabitur in nobis.
marg.| {k} Et] per hunc intellectum   [vivam] id est ipsa tribulatio erit mihi ad vitam, non ad mortem. Ad mortem quidem est tribulatio, quando inde homo murmurat et tristatur, 2Cor. 7.c. Tristitia seculi mortem operatur. Iob. 4.d. Quia nullus intelligit, in eternum peribunt.
Numérotation du verset Ps. 118,145 
(19¶ק)
marg.| Clamavi in toto corde] etc. In precedenti versu postulavit Propheta sibi dari intellectum, ut viveret, quo habito vult operari. Nam ad opus ordinatur intelligentia, iuxta illud. Memores sunt mandatorum ipsius ad faciendum ea. Et iterum. Intellectus bonus omnibus, facientibus eum. Sed quoniam quanto magis vult homo bona operari, tanto plus Diabolus conatur seducere et a bono avertere. Quod significatur Ex. 14. ubi Pharao cum toto exercitu suo persequitur filios Israel, de Egypto fugientes, ad terram promissionis properantes. Ubi dicit Glossa Pharao contemptus surgit in scandalo. Propter quod dicitur Eccl. 2.a. Fili accedens ad servitutem Dei sta in iustitia et timore et prepara animam tuam ad tentationem. Preponitur autem huic octonario hec littera   [Kuph] que interpretatur conclusio, quoniam Diabolus iustos ex omni parte conatur concludere, ne possint ad bona exire. Unde Lam. 3.b. Conclusit vias meas lapidibus quadris. Concludit enim a superiori, per ambitionem dignitatum ; ab inferiori, per concupiscentiam voluptatum ; ab interiori, per concupiscentiam oculorum ; a posteriori, per reminiscentiam peccatorum ; a sinistris, per adversa, a dextris, per prospera. Unde Eccl. 9.d. Civitas parva et pauci in ea viri, venit contra eam Rex magnus et vallavit eam, extruxit munitiones per gyrum et perfecta est obsidio. Quod attendens Salomon, scilicet hominem sic conclusum dixit Prv. 4.d. Omni custodia serva cor tuum. Sed quoniam vir fidelis non presumit de suis viribus, sciens a solo Domino posse liberari, ad eum solum recurrendum elegit, sicut custos castri obsessi, ad Dominum castri mittit nuncios pro succursu, quia ut dicitur infra Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilat, qui custodit eam. Propheta ergo in persona generalis iusti undique obsessi et quasi infirmi, minime de sua virtute confidentis, dicit.
Numérotation du verset Ps. 118,(19.I) 
marg.| {l} Clamavi] ad Deum sicut obsessus ad Dominum suum, petens auxilium : sicut egrotus ad Medicum, petens consilium : sicut infantulus ad nutricem, petens edulium Bar. 3.a. Et nunc, Domine Deus Israel, anima in angustus et spiritus anxius clamat ad te. Sed quia multi clamant ad Dominum, qui non exaudiuntur, quia non bene clamant. Unde supra Clamaverunt, nec erat, qui salvos facere ad Dominum, nec exaudivit eos. Ideo Propheta modum clamandi ostendit, dicens.
marg.| {m} In toto corde] quasi dicat, non tantum ore, sed corde. Nec corde diviso, quia mens divisa non impetrat, ut dicit Cas. Sed   [toto] quod est, quando aliunde non cogitatur. Est autem clamor cordis, ut dicit Augustin. Magna intentio cogitationis, qui clamor fit cogitationum sublimitate, contentuque virtutum, qui etiam silente corporis voce, semper a Deo auditur. Unde supra Clamor meus in conspectu eius, id est in corde, ubi ipse conspicit, introivit in aures eius. Talis fuit clamor Moysi. Ex. 14.d. Et Anne uxoris Elimelech, 1Rg. 1.d. Et Susanne. Dn. 13.e. Et nota, quod est clamor predicationis. Is. 40.b. Clama. Et dixi, quid clamabo ? Omnis caro fenum. Ps. 68. Laboravi clamans, etc. Et est clamor accusationis. Genesis 18.c.b : « Clamor Sodomorum et Gomorrheorum multiplicatus est, descendam et videbo, utrum clamorem, qui venit ad me, opere compleverint. Et est clamor querimonie, Gn. 4.b. Vox sanguinis fratris tui Abel clamat ad me de terra, Iac. 5.a. Ecce merces operariorum vestrorum, qui messuerunt regiones vestras, que fraudata est a vobis, clamat et clamor eorum in aures Domini Sabaoth introivit. Et est clamor orationis. Ps. 141. Voce mea ad Dominum clamavi. Ps. 87. Ad te, Domine, clamavi et mane oratio mea preveniet te. Et est clamor timoris. Mt. 14.c. Videntes {2.318ra} eum supra mare ambulantem turbati sunt, dicentes, quia phantasma est et pre timore clamaverunt. Et est clamor doloris. Mt. 27.f. Iesus autem clamans voce magna, emisit spiritum. Et est clamor admirationis. Mt. 27.e. Circa horam nonam exclamavit Iesus voce magna, dicens : Eli Eli lamma, etc. quasi dicat, mirandum est. Quid autem clamaverit, subdit.
b Gn. 18, 20.
marg.| {a} Exaudi me] id est ad exitum audi.
marg.| {b} Domine] qui potest. Dominus enim nomen est potestatis, ut dicit Ambrosius . Et posset aliquis querere, quid facies, cum fueris exauditus, numquid otiosus eris ? Respondet, quod non, immo in bonis operibus exercebor. Unde sequitur :
marg.| {c} Iustificationes tuas requiram] ad faciendum, non tantum ad studendum. Iustificationes autem dicuntur mandata, que facientes iustificant et etiam vivificant. Unde Mt. 19.c. Si vis ad vitam ingredi, serva mandata. Sequitur.
marg.| {d} Clamavi ad te]  ; Repetitio clamoris nota est magne affectionis et continuationis. Taliter enim et tamdiu clamandum est, donec exaudiamur. Is. 58.a. Clama, ne cesses. Ion. 2.b. Clamavi ad Dominum de tribulatione mea et exaudivit me. Quid autem petat clamando, subiungit.
marg.| {e} Salvum me fac] in presenti salute gratie. De qua Rm. 8.e. Spe salvi facti sumus et in futuro salute glorie. De qua Ier. 17.b. Sana me, Domine et sanabor, salvum me fac et salvus ero. De utraque dicitur supra. Ps. 87. Domine Deus salutis mee, in die clamavi et nocte coram te. Interim autem, id est inter illas duas salutes, debent servari mandata, quia per hec servatur gratia et venitur ad gloriam, Prv. 3.a. Precepta mea cor tuum custodiat, longitudinem enim dierum et annos, vite et pacem apponent tibi. Ideo sequitur.
marg.| {f} Et custodiam mandata tua] corde et opere. Ambrosius . In hoc, quod dicitur :   [clamavi] notatur promptitudo affectus. In hoc autem, quod sequitur   [Custodiam mandata tua] sedulitatis obsequium, ad quod est omnis homo. Unde Ecclesiastes ult. d. Deum time et mandata eius observa. Hoc est omnis homo. Sequitur.
marg.| {g} Preveni in maturitate] Quinque modis exponitur hoc in Glosa. De quadruplici immaturitate. Primo dicit quod clamore mentis prevenit horam humanis actibus opportunam. Unde sensus est   [Preveni] Tempus aptum ad operandum.
marg.| {i} Et clamavi] clamore mentis, scilicet magno orandi affectu, ut dicit Glossa.
marg.| {h} Immaturitate] id est in nocte, antequam fit tempus operandi. Est enim immaturitas, ut dicit Augustinus, nox intempesta, id est humanis actionibus importuna. Unde alia translatio habet ;   [Preveni intempesta nocte] Lam. 2.f. Consurge, lauda in nocte, in principio vigiliarum. Is. 26.b. Anima mea desiderabit te in nocte, sed et spiritu meo in precordiis meis de mane vigilabo ad te. In secunda expositione dicitur, quod prevenit diem Iudicii in nocte huius seculi clamando ad Dominum. Unde Augustinus. Nox est totum seculum, in quo clamamus, prevenientes diem, in quo merces dabitur. Est igitur sensus.
marg.| {g} Preveni] diem Iudicii.
marg.| {i} Et clamavi] corde et ore.
marg.| {h} Immaturitate] seu   [intempesta nocte] id est toto hoc seculo. Quod nocti comparatur. Primo, propter somnolentiam. 1. Thessalon. 5.b. Qui dormiunt, nocte dormiunt. Secundo, propter ferarum frequentiam. Ps. 103. Posuisti tenebras et facta est nox, in ipsa pertransibunt omnes bestie silve, demones, heretici, latrones. Tertio, propter ignorantiam, quia omnia modo sunt incerta ; in futuro vero, quasi in luce manifesta erunt. 1. Corinthier. 4.a. Nolite ante tempus iudicare, quoadusque veniat Dominus, qui illuminabit abscondita tenebrarum et manifestabit consilia cordium. In tertia expositione dicitur, quod prevenit tempus gratie desiderando adventum Christi et prophetando de eodem. Unde sensus est.
marg.| {g} Preveni] tempus gratie.
Numérotation du verset Ps. 118,146 
(19.II)
marg.| {i} Et clamavi] desiderando adventum Christi et prophetando de ipso.
marg.| {h} Immaturitate] sive   [intempesta nocte] id est toto tempore quod fuit adventum Christi, quod respectu temporis gratie dicitur nox. Rm. 13.d. Nox precessit, dies autem appropinquavit. {2.318rb} Lam. 3.c. Pars mea Dominus dixit anima mea, propterea expectabo eum. In quarta expositione dicitur, quod prevenit horam aliarum actionum, id est antequam aliud faceret, clamabat ad Dominum, iuxta illud Mt. 6.d. Primum querite Regnum Dei. Unde sensus est.
marg.| {g} Preveni] hora aliarum operationum.
marg.| {i} Et clamavi] corde et ore, iuxta illud 1Cor. 14.c. Orabo spiritu, orabo et mente.
marg.| {h} Immaturitate] id est mature, id est in principio totius operationis : Ac si diceret, primum opus meum fuit clamare ad Dominum. Et hec expositio concordat Grece translationi, que sic habet : Preveni ante horam et clamavi, supra   Media nocte surgebam ad confitendum tibi. In quinta expositione dicitur, quod prevenit senilem etatem, in pueritia senilem gravitatem tenendo. Unde sensus est :
Numérotation du verset Ps. 118,147 
(19.III)
marg.| {g} Preveni immaturitate] id est etate immatura, maturitatem etatis, id est senectutem graviter et mature in annis puerilibus conservando. Sap. 4.b. Senectus venerabilis est, non diuturna, neque numero annorum computata : Cani enim sunt sensus hominis et etas senectutis vita immaculata. Cassiodorus . Magnum est et laudabile, si in fervore etatis sint homines temperati et reluctantem carnem coerceant rationis imperio, parcaque frugalitate castigent et servituti redigant, ne effrenata libertate luxuriet. Propter quod dicitur Lam. 3.c. Bonum est viro, cum portaverit iugum Domini ab adolescentia sua, Prv. 22.a. Adolescens iuxta viam suam, etiam cum senuerit, non recedet ab ea, sequitur.
marg.| {k} Quia in verba tua supersperavi] id est super omnia alia, vel super omnes alios speravi, credens, firmiter et sperans, quod potes facere, quod promittis, Io. 17.c. Sermo tuus veritas est.
Numérotation du verset Ps. 118,148 
(19.IV)
marg.| {l} Prevenerunt oculi mei] interiores intellectus cogitando, sive meditando et affectus desiderando, directi,   [ad te] cognoscendum et diligendum.
marg.| {n} Diluculo] temporis, vel virtutis. Tunc enim est bona hora meditandi et orandi, supra Quoniam ad te orabo, Domine, mane exaudies vocem meam, mane astabo tibi etc. Augustinus Pudor est, si radius Solis in strato otiosum te invenit. Primitias ergo cordis et vocis tota die Deo sacrifica et tunc nox vertetur tibi in lucem, non temporis, sed gratie, Prv. 8.b. Ego diligentes me diligo et qui mane vigilant ad me, invenient me. Vel sic.
marg.| {l} Prevenerunt oculi mei] exteriores, horam vigiliarum, vel alios, surgentes.
marg.| {m} Ad te laudandum]
marg.| {n} Diluculo] temporis, vel virtutis. Ad quid ?
marg.| {o} Ut meditarer] illa hora.
marg.| {p} Eloquia tua] ad intelligendum et faciendum ea. Vel sic in persona Ecclesie.
marg.| {l} Prevenerunt oculi mei] id est Predicatores.
marg.| {m} Ad te] confitendum et predicandum.
marg.| {n} Diluculo] virtutis, vel etatis, vel etiam temporis qua hora Christus resurrexit : Ideo boni Predicatores tali hora surgunt. Ad quid ?
marg.| {o} Ut meditarer] in eis   [eloquia tua] Que meditatio est inflammatio amoris, iuxta illud Ps. 38. In meditatione mea exardescet ignis. Sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,149 
(19.V)
marg.| {q} Vocem meam audi] quasi dicat, ita studiose vigilo et clamo ad te, non tamen in hoc confido, sed magis in misericordia tua : Ideo   [vocem meam audi] id est ostende te audisse faciendo, quod peto.
marg.| {r} Secundum misericordiam tuam, Domine] que semper parata est iuvare petentes. Unde supra Si dicebam motus est pes meus, misericordia tua adiuvabat me. Dn. 9.e. Non in iustificationibus nostris prosternimus preces ante faciem tuam, sed in miserationibus tuis multis : Exaudi, Domine, placare, Domine, attende et fac. Hec est virtus orationis, ut non ex merito orantis, sed ex misericordia illius, qui oratur, vires sumat. Eccles. 34.d. Oratio humiliantis se penetrabit nubes.
marg.| {s} Et secundum iudicium tuam] non quo in futuro iudicabit, sed quo supplicibus parcis et damnantes clementer absolvis, ut dicit Cassiodorus :
marg.| {t} Vivifica me] mortuum lege peccati, de qua morte dicitur Sap. 2.d. Invidia diaboli intravit mors in Orbem terrarum. Et posset aliquis querere ; Quare ita clamas ? Quia.
Numérotation du verset Ps. 118,150 
(19.VI)
marg.| {u} Appropinquaverunt persequentes me iniquitati] id est profectui et effectui et augmento iniquitatis sue : Nam per hoc augetur iniquitas eorum et elongantur a caritate. Unde sequitur :
marg.| {x} A lege autem tua longe facti sunt] de qua dicitur Gal. 6.a. Alter alterius onera portate et sic adimplebitis legem Christi. Sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,151 
(19.VII)
marg.| {a} {2.318va} Prope es tu] quasi dicat illi appropinquaverunt, sed non nocuerunt, quia   [prope es tu, Domine] mihi tribulato, intus adiuvans et confortans, supra Ps. 90. Cum impio sum in tribulatione, etc. Nota, Dominus prope est vere orantibus ad audiendum Ps. 144. Prope est Dominus omnibus invocantibus eum, omnibus invocantibus eum in veritate Is. 55.b. Invocate eum, dum prope est. Item prope est patientibus, sive tribulatis ad auxiliandum. Ps. 33. Iuxta est Dominus his, qui tribulatio sunt corde Is. 43.a. Cum transieris per aquas, tecum ero et flumina non operient te. Bernardus Quantumcumque seviat tribulatio, non putes te derelictum, si memineris scriptum esse. Cum ipso sum in tribulatione. Item prope est laborantibus ad remunerandum. Ph. 4.a. Modestia vestra nota sit omnibus hominibus, Dominus prope est. Is. 51.b. Prope est iustus meus, egressus est Salvator meus. Eccl. 11.c. Benedictio Domini mercedem iusti festinat. Ioel. 3.a. Cito velociter vicissitudinem reddet in caput eorum. Iac. 5.b. Ecce iudex ante ianuam assistit. Item prope est de se loquentibus. Lc. 24.b. Factum est, dum fabularentur et secum quererent et ipse Iesus appropinquans ibat cum illis. Item prope est infirmantibus. Lc. 10.f. Samaritanus quidam iter faciens venit secus eum et videns eum misericordia motus est et appropinquans alligavit vulnera eius. Item prope est penitentibus ad se revertentibus. Exemplum, Lc. 16.c. de filio Prodigo, cui revertenti, pater incubuit super collum. Item de latrone. Lc. 23.f. cui dictum est : Hodie mecum eris in paradiso. Item prope est omnibus etiam malis existentibus ad recipiendum, quandocumque redire volunt. Act. 17.f. Non longe est ab unoquoque nostrum, in quo movemur, vivimus et sumus. Apc. 3.d. Ego sto ad ostium et pulso. Ve illi, qui per annum facit eum expectare ad ostium suum. Ct. 5.a. Aperi mihi soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea, quia caput meum plenum est rore et cincinni mei guttis noctium. De hac propinquitate habemus exemplum in vitis patrum, ubi dicitur, quod quidam frater tentabatur de fornicatione et veniens in Egyptum rogavit quendam Sacerdotem paganorum, ut daret ei filiam suam in uxorem, qui accepto consilio a Deo suo promisit ei daturum se filium suum, si negaret Deum et Baptismum et fidem et propositum monachale ; qui libenter consensit et statim vidit columbam de ore suo exeuntem et in celum volantem. Et cum renunciasset hoc sacerdos paganus Deo suo : dixit ei : Noli ei dare, quia adhuc non recessit ab eo Deus suus. Audiens hoc frater, dixit in corde suo, hec est maxima bonitas Dei, ipsum negavi et adhuc non recessit a me et reversus ad eremum, retulit cuidam seni, qui oravit pro eo, dicens frequenter in oratione : Domine, da mihi hanc animam. Sic fecit per tres hebdomadas. Finita prima vidit columbam alte super caput volantem. Finita secunda, vidit frater columbam descendentem proprius iuxta caput suum. Finita tertia, vidit frater columbam stantem super caput suum et statim intravit per os eius. Et cum renunciasset hoc seni, dixit ei Senex : Suscepit Deus penitentiam tuam, attende tibi de cetero et esto sollicitus, ut Diaboli tentationibus resistas. Igitur.
marg.| {a} Prope es tu, Domine] unicuique homini adiuvando, confortando, conservando, subveniendo, inspirando, cognoscendo quicquid facit, aut cogitat. Unde Boethius de consolatione Magna nobis indicta est necessitas probitatis, nisi dissimulare velimus, cum cuncta agamus ante oculos Iudicis cuncta cernentis.
marg.| {b} Et omnes vie tue veritas] id est omnia opera tua, per que venitur ad te per cognitionem et amorem et tu ad nos per potentie, sapientie bonitatis tue declarationem. Rm. 1.c. Invisibilia Dei, etc. sunt vera et in veritate a te, qui veritas es facta. Item,   [omnes vie tue] id est beneficia tua promissa et flagella comminata, quibus venit ad nos et nos ad te, sunt.
marg.| {c} veritas] id est in veritate exhibita, vel exhibenda, quasi dicat quicquid promittis sive bonum, sive malum, in veritate reddis, licet tarde aliquando. Eccl. 5.b. Altissimus est patiens redditor. Glossa Queri potest, quomodo hic dicantur omnes vie Domini veritas, cum alibi dicatur. Ps. 24. Universe vie Domini misericordia et veritas. Sed sciendum, quod erga Sanctos omnes vie sunt misericordia et omnes veritas, quia et in iudicando subvenit et ita non deest misericordia et in miserendo exhibet, quod promisit, ne desit veritas. Nota, quod multe sunt vie Domini. Una, qua venit ad nos carnem assumendo in Virgine et de Virgine, de qua Ps. 17. Impolluta via eius {2.318vb} Secunda, qua fuit per Mundum nobiscum vivendo, de qua Ps. 18. Exultavit ut gigas ad currendam viam. Item Ps. 109. De torrente in via bibet. Tertia, quia ivit in Infernum pro nobis moriendo, de qua Ps. 67. In mari via tua. Hbr. 10.d. Christus initiavit nobis viam novam et viventem per velamen, id est carnem suam. Quarta, qua rediit de Inferno in celum, de qua Iob. 28.b. Semitam avis ignoravit. Prima fuit in humilitate, ideo pacifica : Idcirco in Nativitate cantaverunt Angeli : Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bone voluntatis. Et de hac via dicit Ps. 13. Viam pacis non cognoverunt, superbi, scilicet inter quos sunt semper iurgia, ut dicitur Prv. 13.b. Secunda fuit in paupertate, ideo plana. Is. 40. Erunt aspera in vias planas. Tertia fuit in asperitate, ideo dura. Ps. 16. Propter verba labiorum tuorum ergo custodivi vias duras. Quarta fuit in potestate, ideo recta Sap. 10.b. Iustum deduxit Dominus per vias rectas. De his quatuor dicitur Prv. 30.c. Tria sunt mihi difficilia et quartum penitus ignoro, viam Aquile in celo ; viam Colubri super petram ; viam navis in medio mari : viam viri in adolescentula. Hec ultima est humilitas in Incarnatione. Via navis in medio mari, est via paupertatis in Mundi conversatione. Via colubri super petram, est via asperitatis in Christi Passione. Via Aquile in celo, est via potestatis in Christi Resurrectione et Ascensione. Omnes iste vie fuerunt in veritate. Ideo de omnibus hic dicitur :   [Et omnes vie tue veritas] Sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,152 
(19.VIII)
marg.| {d} Initio] etc. Ostendit Propheta, quomodo scit, quod omnes vie Domini sint veritas, verbum suum dirigens ad ipsum Dominum sicut prius. Unde quasi Dominus quesivisset ab eo, quando et quomodo scis, quod omnes vite mee sunt veritas, respondet, quia ab initio hoc scivit et per ipsius Domini testimonia. Et hoc est, revera scio, quod omnes vie tue sunt veritas, quoniam   [initio] id est ab initio huius operis.
marg.| {e} Cognovi] hoc.
marg.| {f} De testimoniis tuis] id est per testimonia tua : Unde in principio libri dixit Propheta de Domino : Beatus vir, qui non abiit in concilio impiorum et in via peccatorum non stetit. Et credendum est   [testimoniis tuis]
marg.| {g} Quia in eternum fundasti ea] id est sunt immutabiliter vera. Unde supra Ps. 29. Testimonia tua credibilia facta sunt nimis, vel sic.
marg.| {d} Initio] id est ab initio humani generis : Ex tunc enim fuit Ecclesia, sive generalis iustus, in cuius persona loquitur Propheta.
marg.| {e} Cognovi de testimoniis tuis] id est de verbis tuis, quibus testificatus es, te daturum bonis premium, malis supplicium.
marg.| {g} Quia in eternum fundasti ei] id est quia inviolabiliter sunt vera et per Christum, qui est fundamentum, propter quod aliud nemo ponere potest, ut dicitur 1Cor. 3.c. monstrata sunt vera. Vel testimonia vocat precepta, ut dicit Glossa que dicuntur fundata in eternum, quia pro eis neglectis, vel servatis merces, vel pena eterna reddetur. Unde sensus est.
marg.| {d} Initio] id est in Adam, qui pro neglectis punitus et in Abel, qui pro servatis remuneratus : Vel   [initio] id est per antiquos Patres, qui ea tenendo venerunt ad eterna bona.
marg.| {e} Cognovi de testimoniis tuis] id est de preceptis tuis.
marg.| {g} Quia in eternum fundasti ea] id est talia fecisti, ut per ea veniatur ad eternitatem, si contemnantur pene, si custodiantur ad eternitatem glorie.
Numérotation du verset Ps. 118,153 
(20¶ר)
marg.| Vide humilitatem meam] In precedenti octonario actum est de clamore conclusi petentis liberari et exaudiri. Et quia nemo liberatur, neque exauditur, nisi per humilitatem, qua semper exauditur. Unde Idt. 9.d. Humilium et mansuetorum semper tibi placuit deprecatio. Eccl. 35.d. Oratio humiliantis se nubes penetrabit et ideo non discedet, donec Altissimus aspiciat. Ps. 114. Humiliatus sum et liberavit me. Ideo huic octonario preponitur hec littera,   [Res] que interpretatur caput et significat humilitatem, que est caput omnium virtutum, ut dicit Glossa sicut superbia initium omnium malorum, ut dicitur Ecclesiast. 10.b. Dicit ergo.
Numérotation du verset Ps. 118,(20.I) 
marg.| {h} Vide] quasi dicat prope es tu, Domine : Igitur,   [vide humilitatem meam] qua clamo ad te et per quam prope es et quam libenter respicis. Lc. 1.c. Respexit humilitatem ancille sue, supra Ps. 101. Respexit in orationem humilium et non sprevit preces eorum.
marg.| {i} Et] gratia ipsius :   [eripe me] a circumdantibus me.
marg.| {k} Quia legem tuam non sum oblitus] que dicit : Qui se humiliat, exaltabitur. Lc. 14.c. et 18.c. Et iterum : Gloriam precedit humilitas. Prv. 25.d. Et iterum. Humilem spiritu suscipiet gloria. Prv. 29.d. Nota, quod Deus multipliciter videt. Ad illuminandum, Io. 9.a. Preteriens Iesus vidit hominem cecum, etc. Item ad convertendum. Mt. 9.a. Cum transiret inde Iesus vidit hominem sedentem, etc. Item ad liberandum. Ex. 3.b. Vidi afflictionem populi mei, etc. Item ad promovendum. Lc. 1.e. Respexit humilitatem ancille sue. Item ad discernendum. Ps. 13. et 52. Respexit super filios hominum, ut videret, etc. Item ad remunerandum. Gn. 4.a. Respexit ad Abel et ad munera eius. Item est humilitas afflictionis. Ps. In veritate tua humiliasti me. {2.319ra} Item infectionis, que est a fomite. Ps. 67. Miser factus sum et curvatus sum usque in finem. Item simulationis. Eccl. 19.d. Est, qui nequiter se, humiliat. Item deiectionis. Lc. 14.c. Qui se exaltat humiliabitur. Item virtutis. Prv. 15.d. Gloriam precedit humilitas. Et hec est triplex, ut dicit Rabanus. Necessaria, scilicet subdere se maiori. Abundans, scilicet subdere se equali. Superabundans, scilicet subdere se minori. Hanc habuit Christus et docuit, verbo, quando dixit. Sic decet nos implere omnem iustitiam. Mt. 3.d. Exemplo, quando lavit pedes discipulorum. Io. 13.a. De hac dicitur Prv. 15.a. In abundanti iustitia virtus maxima est. Ad hanc hortatur Petrus. 1Pt. 2.c. Subiecti estote omni humane creature propter Deum. Item nota, quod est lux nature, que fuit data homini in eius creatione, habens tantum duo precepta. Unum affirmativum. Quecumque vultis, ut faciant vobis homines et vos eadem facite illis. Mt. 7.b. Alterum negativum. Quod ab alio oderis tibi fieri, vide tu ne aliquando alteri facias. Tob. 4.c. De hac lege dicitur Rm. 1.b. Cum gentes, que legem non habent, naturaliter ea, que legis sunt, faciunt, eiusmodi legem non habentes, ipsi sibi lex sunt. Item est lex Scripture, que fuit data Iudeis in deserto habens decem precepta, de qua Io. 1.b. Lex per Moysen data est Rm. 5.d. Lex subintravit, ut abundaret delictum. Item est lex gratie, que data fuit discipulis in monte et scripta in Evangelio. De qua Is. 2.a. De Sion exibit lex. Rm. 3.d. Ubi est gloriatio tua ? Exclusa est. Per quam legem   [Factorum ?] Non. Sed per legem fidei. Item lex culpe, sive fomitis, que non est data, sed ex peccato causata. De qua Rm. 7.d. Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis mee et captivantem me in lege peccati, que est in membris meis. Sequitur.
marg.| {a} Iudica iudicium meum] Ostendit, qualiter vult eripi, scilicet ut sua causa iudicetur, ut ipse redimatur, ut ipse vivificetur ; siquidem hec tria petit in hoc versu, iudicari, redimi, vivificari. Exponitur autem versus iste tripliciter de triplici iudicio. Primo, de iudicio discussionis cause, quam habet homo contra diabolum, qui vult eum exheredare. Et quia vir iustus scit se habere iustam causam, ideo petit eam iudicari a iusto Iudice, qui non potest corrumpi, quia iustus est ; nec falli, quia sapiens est ; nec vinci, quia potens et fortis est. Unde supra Ps. 7. Deus iudex iustus, fortis et patiens et ideo sapiens. Est igitur sensus.
marg.| {a} Iudica iudicium meum] id est dicta, vel da sententiam de causa mea, quam habeo contra diabolum, quia licet ego peccaverim, tamen ipse non habet iustam causam vexandi me. Unde Io. 14.d. Venit Princeps Mundi huius et in me non habet quicquam. Et Martinus. Quid astas cruenta bestia, nihil in me funestum reperies. Vel.
marg.| {a} Iudica iudicium] etc. id est discerne causam meam et cognosce, qualis sit.
marg.| {b} Et redime me] a vexatione eius iniusta : supra Redime me, Domine, a calumniis hominum, ut custodiam mandata tua. Secundo modo exponitur de futuro Iudicio, quo Dominus iudicabit fines terre, quia vir iustus conscius innocentie sue et sperans in misericordia Dei, petit festinari, ut sic liberetur a malis. Unde sensus est.
marg.| {a} Iudica iudicium] etc. id est accelera futurum iudicium, quo inter alios iudicabor. Siquidem omnes astare oportet ante tribunal Christi, ut referat unusquisque propria corporis prout gessit, seu bonum, seu malum. 2Cor. 5.b.
marg.| {b} Et redime me] a malis illatis, innatis et contractis, quod revera erit, quando hoc mortale induet immortalitatem. 1Cor. 15.g. Quam liberationem petit naturaliter omnis homo. Rm. 8.d. Expectatio creature revelationem filiorum Dei expectat. Vanitati enim subiecta est omnis creatura non volens, sed propter eum, qui subiecit eam, in spe, quia et ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis in libertatem glorie filiorum Dei. Tertio exponitur de iudicio examinationis. Et est sensus.
Numérotation du verset Ps. 118,154 
(20.II)
marg.| {a} Iudica ] etc. examina discretionem fidei mee, qua distincte credo articulos fidei.
marg.| {b} Et redime me] sanguine tuo a debito mortis. Os. 13. De morte redimam eos.
marg.| {c} Propter eloquium] etc. verificandum, quo dixisti. Qui credit in me, non morietur in eternum, sed habebit vitam eternam, Io. 11.c.   [Vivifica me] vita gratie in presenti et vita gloria in futuro Io. 6.g. Verba, que locutus sum vobis, spiritus et vita sunt.
Numérotation du verset Ps. 118,155 
(20.III)
marg.| {e} Longe a peccatoribus] in principio huius octonarii allegavit vir iustus meritum humilitatis sue petens eripi a conclusione inimicorum et posuit unam causam, quia legem {2.319rb} Dei non erat oblitus. Postea ostendit, qualiter volebat eripi, ubi subdit   [iudica] etc. scilicet per discretionem, redemptionem, vivificationem, que tantum bonorum est, quia   [longe] est   [a peccatoribus] qui peccandi habent consuetudinem   [salus] gratie et glorie, quia dator utriusque salutis ab eis divisus est propter peccatorum multitudinem. Is. 59.a. Iniquitates vestre diviserunt inter vos et Deum vestrum. Et merito elongata est salus a peccatoribus.
marg.| {f} Quia iustificationes tuas] id est mandata tua et legem tuam, que facientes iustificant (Rm. 2.b. Non auditores legis iusti sunt apud Deum, sed factores legis iustificabuntur)
marg.| {g} Non exquisierunt] id est ex corde non quesierunt ad faciendum, licet forte ad sciendum aliqui peccatores querant. Is. 58.a. Me de die in diem querunt et scire vias meas volunt, quasi gens, que iustitiam fecerit et que iudicium Dei sui non dereliquerit, rogant me iudicia iustitie et appropinquare Deo volunt. Sed minime appropinquant, nisi ore tenus tantum. Vide Ier. 12.a. Prope es tu ori eorum et longe etc. Nota, quod triplex est salus. Una corporalis, de qua Io. 5.c. Ecce sanus factus es, iam noli peccare, ne deterius tibi aliquid contingat. Hec non semper longe est a peccatoribus, immo frequenter propinqua ad malum eorum. Alia est spiritualis, de qua Ier. 17.b. Sana me, Domine et sanabor. Hec longe est a peccatoribus. Tertia est celestis, de qua Ps. 37. Non est sanitas in carne mea. Prima est tam bonorum quam malorum, secunda tantum bonorum, tertia est beatorum. Prima est nature ; secunda gratie ; tertia glorie. Prima tollit morbos corporum ; secunda morbos spirituum ; tertia utrosque, quia absterget Deus omnem lacrimam ab oculis Sanctorum et mors ultra non erit, neque luctus, neque clamor, neque dolor erit ultra. Apc. 21.a. Est et quarta salus, que est fons aliorum, scilicet Christus, de qua Io. 4.c. Salus ex Iudeis est. Que et si secundum iustitiam longe sit a peccatoribus, tamen secundum misericordiam prope est. Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 118,156 
(20.IV)
marg.| {h} Misericordie tue] quibus misereris, sunt.
marg.| {i} Multe, Domine] quia multis et in multis et multotiens et multis modis et multis de causis misereris. Sunt et magne, quia magnas miserias miserendo relevat et magna peccata miserendo relaxat. Unde Propheta, quia multa et magna peccata fecerat, dixit. Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam et secundum multitudinem miserationum tuarum dele iniquitatem meam. Sunt etiam multe et magne misericordie Dei, quia multi et magni sunt effectus misericordie ipsius ad homines. Primus est ipsius hominis creatio. 1Cor. 15.b. Gratia Dei sum id, quod sum. Secundus, hominis redemptio. Sola quippe gratia sua, sicut fecit hominem, sic redemit. 1Io. 3.c. In hoc cognovimus caritatem Dei, quoniam ille pro nobis animam suam posuit. Eph. 2.a. Deus, qui dives est in misericordia, propter nimiam caritatem suam, qua dilexit nos, cum etiam essemus mortui peccatis, convivificavit nos in Christo, cuius gratia sumus salvati. Tertius est hominis peccatoris expectatio. Is. 30.d. Expectat vos Deus, ut misereatur. Unde Rm. 2.a. An divitias bonitatis eius et patientie et longanimitatis contemnis ignorans, quoniam benignitas eius ad penitentiam te adducit ? Quartus vindicte dissimulatio. Sap. 11.d. Omnium misereris, quia omnia potes, dissimulans peccata hominum propter penitentiam. Quintus est fugientis peccatoris revocatio. Is. 30.c. Aures tue audient verbum post tergum monentis. Sextus est revertentium clemens susceptio. Lc. 15.d. Cum adhuc longe esset, vidit illum pater ipsius et misericordia motus est et accurrens cecidit super collum eius. Septimus est conservatio. Tren. 3.c. Misericordia Domini est, quia non sumus consumpti, quia non defecerunt miserationes eius. Octavus est velox auxiliatio. Ps. 93. Si dicebam motus est pes meus, misericordia tua adiuvabit me. Eccl. 35.d. Speciosa est misericordia in tempore tribulationis, sicut nubes pluvie in tempore siccitatis. Nonus est vivificatio. Ps. 108. Vide quoniam mandata tua dilexi, Domine, in misericordia tua vivifica me. Decimus est salvatio. Ps. 35. Salvum me fac, Deus, secundum misericordiam tuam. Propter hoc effectus magnos et multos dicit Propheta. Homines et iumenta salvabis, Domine, quemadmodum multiplicasti misericordiam tuam. Et alibi. Ps. 85. Magna est misericordia tua super me et eruisti animam meam ex Inferno inferiori. Et ne forte misericordia videatur omnino excludere iudicium, subiungit.
marg.| {k} Secundum iudicium tuum vivifica me] vita gratie in presenti et vita glorie in futuro. Est autem iudicium Domini multiplex, scilicet iudicium discussionis, sive disceptationis, de quo Ioel. 3.a. Congregabo omnes gentes et deducam illas in vallem Iosaphat et disceptabo ibi cum eis. Ps. 41. Non intres in iudicio cum servo tuo, Domine. Hoc fiet, cum dicet Dominus. Esurivi et non dedistis {2.319va} mihi manducare, etc. Mt. 25.d. Super quem locum dicit Glossa Si tanta districtione agitur cum illis, qui non sunt largiti sua, quid fiet contra illos, qui rapiunt aliena. Item est iudicium exercitationis, de quo Io. 9.g. In iudicium ego in hunc mundum veni, ut qui non vident, videant et qui vident, ceci fiant. Io. 3.c. Qui non credit, iam iudicatus est. Item est iudicium discretionis, de quo Ps. 44. Iudica me, Deus et discerne causam meam. Item est iudicium miserationis. Ps. 35. Deus in nomine tuo salvum me fac et in virtute tua iudica me. Item est iudicium retributionis, quod fiet in futuro, quando reddet unicuique iuxta opera sua. Nec erit sine misericordia, quia bonis supra meritum, malis citra meritum reddet, de quo Ps. 97. Iudicabit populos in equitate. Unde vir iustus sciens, quod non fiet illud iudicium sine misericordia, maxime illis, qui fecerunt misericordiam, confidenter dicit   [secundum iudicium tuum vivifica me] Vel de iudicio miserationis potest exponi secundum Glossam. Et est sensus   [Secundum iudicium tuum] quo in precedenti parcis peccantibus vivifica me, vitam gratie inspirando. Et posset aliquis querere, quare petis hoc ? Quia.
Numérotation du verset Ps. 118,157 
(20.V)
marg.| {a} Multi] sunt   [qui persequuntur me] exterius et tribulant me interius, supra Multe tribulationes iustorum. Ier. 20.c. Audivi contumelias multorum et terrorem in circuitu, persequimini et persequamur eum, ab omnibus viris, qui erant pacifici mei.
marg.| Nota, primus persecutor tribulator iusti spiritus, est caro, que persequitur blandiendo et alliciendo. Gal. 5.c. Caro concupiscit adversus spiritum. Que persecutio figurata est. Idc. 16.e. in Dalila et Samsone. Hec illum crinibus spoliavit in gremio recumbentem et caro spoliat spiritum virtutibus et sanctis meditationibus sibi consentientem. Deinde tradidit Philistheis, id est demonibus, qui eum excecant, id est rationis usum et celestium contemplationem auferunt. Deinde ponunt eum ad molam, id est ad curam et sollicitudinem temporalium. Ideo dicit, Mi. 7.b. Ab ea, que dormit in sinu tuo, custodi claustra oris tui. Eccles. 9.a. Non des mulieri, id est carni potestatem anime tue, ne ingrediatur in virtute tua et confundaris.
marg.| Secundus persecutor est Mundus, que persecutio figurata est. Gn. 31.c. in Laban, qui persecutus est Iacob tribus diebus. Laban enim interpretatur candidatio, hic est Mundus, qui in superficie candidus apparet, sed interius sordidus est. Iacob interpretatur luctator, vel supplantator ; hic est vir iustus, qui luctando Mundum et carnem supplantat. Laban ergo, id est Mundus, sive gloria temporalis persequitur Iacob, id est virum iustum, qui peregrinatur in Mundo. Iuxta illud. Incola ego sum apud te et peregrinus sicut patres mei. Iacob ergo fugientem cum liberis suis et uxoribus, id est virum iustum a Mundo recedentem cum bonis operibus suis, que in vita activa et contemplativa genuit, persequitur Mundus. Et hoc per tres dies, scilicet peccatum cordis, oris et operis. Nam si quarta die persecutus esset eum, id est peccato consuetudinis, vix evasisset. Sed liberatur vir iustus per acervum testimonii, id est per Sacram Scripturam.
marg.| Tertius persecutor est diabolus, de quo. 1Pt. 5.d. Adversarius vester diabolus, etc. Et figuratur ista persecutio in persecutione Saulis et David. Siquidem Saul sola invidia persequebatur David ; sic diabolus virum iustum. Sap. 2. Invidia diaboli intravit mors in Orbem terrarum ; imitantur autem illum, qui sunt ex parte illius. Is. 52.d. In Egyptum descendit populus meus a principio, ut colonus esset ibi et Assur absque ulla causa calumniatus est eum.
marg.| Quartus persecutor sunt parentes. Mi. 7.b. Inimici hominis domestici eius. Ier. 9.b. Unusquisque a proximo suo se custodiat et in omni fratre suo non habeat fiduciam, quia omnis frater supplantans supplantabit, omnis amicus fraudulenter incedet.
marg.| Quinta persecutio est Tyrannorum, qui bona Ecclesie diripiunt et Martyres occiderunt.
marg.| Sexta est Hereticorum, qui fidem Ecclesie corrumpunt et Confessores afflixerunt.
marg.| Septima est falsorum fratrum, qui mores et vitam Ecclesie malis exemplis corrumpunt.
marg.| Octava est Advocatorum, qui pacem Ecclesie perturbant Eccl. 28.c. Lingua tertia multos commovit. Ps. 67. Dissipa gentes, que bella volunt.
marg.| Nona est prelatorum, qui Ecclesiam confundunt, consanguineos suos de terra sua et de parentela sua in suis Ecclesiis promovendo. Contra quos dicitur Hab. 2.c. Ve, qui edificat civitatem in sanguinibus et preparat urbem in iniquitate. His omnibus adiuncti sunt maligni Spiritus, qui per se et {2.319vb} suos Ecclesiam et filios Ecclesie persequuntur. Unde Eph. 6.b. Induite vos armaturam Dei, ut possitis stare adversus insidias diaboli, quia non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, id est adversus homines tantum, dicit Glossa sed adversus Principes et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritualia nequitie in celestibus. De omnibus his dicitur supra Ps. 37. Inimici autem mei vivunt et confirmati sunt super me et multiplicati. Et licet tot sint, tamen.
marg.| {b} A testimoniis] id est ab observantia mandatorum tuorum, vel a studio testamentorum, que tue veritati perhibent testimonium.
marg.| {c} Non declinavi] quin semper et mandata facerem et in lege studerem. Unde supra Ps. 1. In lege Domini voluntas eius et in lege eius meditabitur die, ac nocte. Sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,158 
(20.VI)
marg.| {d} Vidi] quasi dicat non tantum   [non declinavi a testimoniis tuis] inter tot tribulationes et persecutiones, immo etiam tantum zelum habui, tunc quod de inimicorum malitia dolui. Et hoc est   [Vidi prevaricantes] id est precepta legis Naturalis, Mosaice, Evangelice transgredientes.
marg.| {e} Et tabescebam] id est pre dolore deficiebam supra. Defectio tenuit me pro peccatoribus derelinquentibus legem tuam. Item tabescere me fecit zelus meus, quia obliti sunt verba tua inimici mei. Sic Phinees, Nm. 25.b. Sic Moyses, Ex. 32.d. Quando proiecit tabulas. Sic Paul. 2Cor. 11.g. Quis scandalizatur et ego non uror ? Et subiungit causam doloris sui.
marg.| {f} Quia eloquia tua non custodierunt] id est precepta tua, que ideo data sunt, ut serventur, supra. Tu mandasti mandata tua custodiri nimis. Precepta Domini quandoque dicuntur eloquia, quia aperte significant et loquuntur. Quandoque verba, quia sunt note et significationes voluntatis Dei ad homines. Quandoque testamenta, quia promissiones et legata Dei ad amicos suos continent. Quandoque iustificationes, quia facientes iustificant. Quandoque mirabilia, quia insolita et nova precipiunt. Quandoque equitas, quia equalitatem habent. Quandoque veritas, quia dicunt res sicut se habent. Quandoque iustitia, quia nihil iniustum, vel inordinatum continent. Quandoque precepta, quia ut fiant, dantur. Sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,159 
(20.VII)
marg.| {g} Vide] id est te videre ostende.
marg.| {h} Quoniam mandata tua dilexi, Domine] id est ex dilectione implevi. Prv. 3.a. Fili mi, ne obliviscaris legis mee et precepta mea cor tuum custodiat, longitudinem enim dierum et annos vite et pacem apponent. Unde sequitur :
marg.| {i} In misericordia tua vivifica me] vita gratie in presenti et vita glorie in futuro, non meritis meis, supra Ps. 62. Melior est misericordia tua super vitas. Sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,160 
(20.VIII)
marg.| {k} Principium verborum tuorum] id est que in principio et primo homini facienda et servata mandasti : Ut, De ligno scientie boni et mali ne comedas, etc. Sunt.
marg.| {l} Veritas] id est ad veram gloriam custodita, ducentia, vel ad veram penam neglecta. Vel   [Principium verborum tuorum veritas] id est verba, que in principio primis parentibus dixisti, vera sunt, scilicet. Quacumque hora comederis, morte morieris, sicut dixisti, ita evenit. Ipsi revera comederunt, mortui sunt cum tota posteritate sua, id est mortis necessitati addicti. Rm. 5.b. Per unum hominem in hunc mundum peccatum intravit et per peccatum mors et ita in omnes homines pertransit, in quo omnes peccaverunt.
marg.| Item, [Principium verborum tuorum] id est primum verbum tuum, a quo omnia verba formantur, scilicet filius est   [veritas] Io. 14.a. Ego sum via, veritas et vita. Et ideo necesse est, ut omnia verba Dei sint vera, quia a vero non exit nisi verum, sicut a bono non exit nisi bonum.
marg.| Item, [principium verborum tuorum] est,   [veritas] id est a principio verborum tuorum, id est Scripturarum, quod est Genesis, vera dixisti usque in finem, Mt. 5.c. Amen quippe dico vobis, donec transeat celum et terra, iota unum, aut unus apex non preteribit a lege, donec omnia fiant. Item   [principium verborum tuorum veritas] id est primum verbum, quod dixisti scriptum in Evangelio, verum est. Lc. 4.c. Traditus est illi liber Isaie prophete et ut revolvit librum, invenit locum ubi scriptum erat : Spiritus Domini super me, etc. Hoc dixit quando erat duodenis : Unde ante hoc non legitur aliquid dixisse, voce humana.
marg.| Item, [principium verborum tuorum veritas] id est a veritate procedunt verba tua et ideo veracia sunt et neminem fallunt, quia sicut promittis, ita fit et sicut predicis, ita evenit. Unde sequitur
marg.| {a} {2.320ra} In eternum omnia iudicia iustitie tue] durabunt, scilicet quia sententiam datam, sive de bonis, sive de malis, nec tempus, nec ratio, nec res ulla poterit subvertere, vel immutare, sup. Ps. 35. Iustitia tua sicut montes Dei. Eccles. 11.b. Si ceciderit lignum ad Austrum, sive ad Aquilonem, in quocumque loco ceciderit, ibi erit.
marg.| Item [In eternum omnia iudicia iustitie tue] id est quibus iustitiam iudicas, supple durabunt sine ulla immutatione. Iac. 1.c. Apud quem non est transmutatio. Vel   [iudicia iustitie] vocat precepta, que homines iustificant. Et hec sunt   [in eternum] id est ad eternitatem ducunt.
Numérotation du verset Ps. 118,161 
(21¶ש)
marg.| Principes] Superius dixerat, vir fidelis se sustinere multas tribulationes et habere multos persecutores, ibi : Multi, qui persequuntur me et tribulant me. Et quia posset putari, quod invitus et dolens sustinuisset eas, ideo in hoc octonario dicit tribulationes sibi fore gratas, quia sunt medicamenta contra vulnera peccatorum, tumorem reprimentia, dolorem mitigantia, saniem expellentia, fracturam consolidantia : Ideo preponitur ei hec littera,   [Schin] que interpretatur, super vulnus, quia sicut emplastrum a Medico ponitur super vulnus, ut sanet : sic tribulationes a Deo immittuntur, ut sanent vulnera peccatorum. Unde supra Ps. 59. Da nobis, Domine, auxilium de tribulatione, Iob. 5.c. Increpationem Domini ne reprobes, quia ipse vulnerat et medetur, percutit et manus eius sanabunt. Ideo ipsemet Iob. 6.b. dicit : Qui cepit, ipse me conterat, solvat manum suam et succidat me et hec mihi sit consolatio, ut affligens me dolore non parcat. Item   [Schin] interpretatur iustitia, quia non iniuste, nec immisericorditer flagellat Dominus, immo iuste. Unde supra Iustus es, Domine et rectum iudicium tuum. Continuatur ergo littera sic : Multi sunt, qui persequuntur me et tribulant me : Nec tantum minores, quorum persecutio levis esset, sed etiam maiores, quorum persecutio maior est. Et hoc est.
Numérotation du verset Ps. 118,(21. I) 
marg.| {b} Principes] id est Demones, qui malis hominibus principantur.
marg.| {c} Persecuti sunt me] per se mala occulte suggerendo et aperte quandoque seviendo Eph. 6.b. Non est nobis collectatio adversus carnem et sanguinem, tantum supple, sed adversus Principes et Potestates, adversus Mundi rectores tenebrarum harum. 1Pt. 5.b. Sobrii estote et vigilate, quia adversarius vester, etc. Et quia iuste possent eum persequi, sicut illi, qui persequuntur latrones, ideo addit.
marg.| {d} Gratis] id est sine culpa mea et sine ratione sua. Is. 52.b. In Egyptum descendit populus meus, ut colonus esset ibi et Assur absque ulla causa calumniatus est eum. Item.
marg.| {b} Principes] terreni.
marg.| {c} Persecuti sunt me] rerum iniuriis, verborum contumeliis, verborum molestiis affligendo.
marg.| {d} Gratis] id est sine ulla causa. Et ideo hec persecutio est super vulnus, id est emplastrum, vel medicina vulneris peccatorum, quia talis persecutio ducit ad Regnum. 1Pt. 2.c. Hec est gratia, si propter conscientiam Dei sustinet, quis tristitiam patiens iniuste : Que enim gratia, si peccantes et colaphizati suffertis ? Sed si bene facientes patienter sustinetis, hec est gratia apud Deum. Item,
marg.| {b} Principes] id est sensus carnales.
marg.| {c} Persecuti sunt me] vanitates hauriendo.
marg.| {d} Gratis] id est sine utilitate. Propter quod dicitur Eccl. 10.c. Ve tibi terra, cuius Rex puer est, id est ratio et cuius Principes mane comedunt, id est in temporalibus delectantur. Et licet multi et magni me persequantur, libenter sustineo.
marg.| {e} Et] id est quia.
marg.| {f} A verbis tuis] non a flagellis hominum.
marg.| {g} Formidavit cor meum] Et iam securus sum a flagellis, quia, qui timet Deum, nihil aliud timet et qui non timet Deum, omnia timet, ut dicit Augustinus Prv. 14.c. In timore Domini fiducia fortitudinis et filiis eius erit spes. Hieronymus Magna securitas est nihil timere preter Deum. Ideo dicitur, Mt. 10.c. Nolite timere eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, sed potius timete eum, qui potest animam et corpus perdere in gehennam. Glossa Timor Dei excludit timorem hominum. Licet enim iustus expellatur, proscribatur et {2.320rb} occidatur, vigiliis torqueatur, ignibus torreatur, membris dilanietur, tamen plus timet verba Dei quam minas hominum et sic vincit. Et hoc totum facit fides. Unde Hbr. 11.f. Sancti per fidem vicerunt regna, primo Io. quinto a. Hec est victoria, que vincit Mundum, fides nostra. Et quia virum iustum in flagellis positum eloquia Domini consolantur, quia promittunt auxilium certantibus et vincentibus coronam, ideo sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,162 
(21.II)
marg.| {h} Letabor ego] inter persecutiones.
marg.| {i} Super eloquia tua] me in tribulatione consolantia et coronam si vicero promittentia. Apc. 3.d. Qui vicerit, dabo illi sedere mecum in throno meo. 2Tim. 2.a. Non coronabitur, nisi qui legitime certaverit, Iac. 1.b. Beatus vir, qui suffert tentationem, quoniam cum probatus fuerit, accipiet coronam vite, quam repromisit Deus diligentibus se.
marg.| {k} Sicut qui invenit spolia multa] victis hostibus : Ubi est duplex gaudium : Unum de victoria hostium, alterum de inventione spoliorum. Sic vir iustus perseverans in tribulationibus et per patientiam vincens, duplex habebit gaudium. Unum, quia vicit perseverando et fortiter patiendo. Alterum, quia infunditur ei celitus consolatio spei de corona habenda. Rm. 5.a. Tribulatio patientiam operatur, patientia autem probationem, probatio vero spem, spes autem non confundit, sed infundit, ut dicit beatus Bernardus : Aliquando etiam post tribulationes et persecutiones datur intelligentia Scripturarum patienti, unde nascuntur ei letitia et consolatio. Is. 9.a. Letabuntur coram te, sicut qui letantur in messe et sicut exultant victores capta preda, quando dividunt spolia. Sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,163 
(21.III)
marg.| {l} Iniquitatem] Quia dixerat se formidasse a verbis Dei, posset credi, quod ex illa formidine odiret vir iustus verba Dei : Multoties enim quod timetur, oditur : Ideo ostendit quod illa formido non facit odium, sed amorem, sicut timor, quo filius timet patrem et uxor virum, non facit odium, sed potius amorem : Immo talis timor ex amore est, ut dicit Augustinus Nam quem amat, timet, ne amittat. Unde quod dicitur 1Io. 4.d. Timor non est in caritate, de timore servili intelligitur. Et hic agitur de formidine filiali, qua non perit amor, sed nutritur, ut dicit Augustinus Et hoc est   [iniquitatem] quasi dicat, formidavit a verbis tuis et ideo iniquitatem, quam eloquia divina detestantur, non naturam.
marg.| {m} Odio habui] quod est odium perfectum. De quo infra Perfecto odio oderam illos, scilicet inimicos Dei.
marg.| {n} Et abominatus sum] et ideo evomui, relinquendo, confitendo, fugiendo. Prv. 29.d. Abominantur iusti virum impium et abominantur iniqui eos, qui in recta sunt via.
marg.| {o} Legem autem tuam] tam novam quam veterem,   [dilexi] quia docet fugere malum et facere bonum. Prv. g.a. Fili, ne obliviscaris legis mee et precepta mea cor tuum custodiat. Item eodem c. Custodi legem, atque consilium meum et erit vita anime tue et gratia faucibus tuis. Quia autem vir iustus iniquitatem odit et legem Dei diligit, non sibi ascribit, sed Deo, quem ideo continue laudat. Et hoc est, quod sequitur.
marg.| {p} Septies] id est in omni tempore vite mee, quod septem diebus agitur.
marg.| {q} In die] id est in luce virtutum positus.
marg.| {r} Laudem dixi tibi] cui attribuo, quid iniquitatem odio habui et legem tuam diligo. Vel.
marg.| {p} Septies in die] id est septiformi gratia spiritus illustratus.
marg.| {r} Laudem dixi tibi] a quo est omne bonum : Et ideo solus laudandus es. Is. 42.b. Gloriam meam alteri non dabo et laudem meam sculptilibus. Item,
Numérotation du verset Ps. 118,164 
(21.IV)
marg.| {p} Septies in die] id est septem vicibus, ut mos est Religiosis.
marg.| {r} Laudem dixi tibi] preter laudes nocturnas. Verbi gratia : Laudes matutinales, summo diluculo, quia tunc res surrexit Dominus. Postea primam, quia tunc traditus fuit Pilato. Deinde tertiam, quia tunc clamaverunt Iudei, crucifigatur, Postea sextam, quia tunc fuit crucifixus. Postea nonam, quia tunc expiravit. Postea vesperas, quia tunc depositus fuit de Cruce. Postea completorium, quia tunc sepultus. Matutinas vero nocturnales cantat Ecclesia ad designandam vigiliam Domini et diligentiam Iudeorum in eius custodia.
marg.| Vel idcirco septies in die laudat Ecclesia Deum, ut septem virtutes illi tribuat, quibus septem vitia expellat et septem beatitudines acquirat. Prv. 24.b. Septies cadit iustus et resurgit. Ios. 6.b. Cum septimo circuitu clangerent buccinis Sacerdotes, etc. postquam in aures multitudinis vox sonitus increpuit, muri ilico corruerunt. [Laudem dixi tibi] dico.
marg.| {s} Super iudicia iustitie tue] id est propter flagella et verbera, quibus corrigis et iustificas filios tuos, sup. Ps. nonagesimo sexto. Exultaverunt filie Iude propter {2.320va} iudicia tua, Domine. Item flagella Dei dicuntur iudicia iustitie, quia iuste infliguntur. Dn. 3.d. Universa, que fecisti nobis, Domine, in vero iudicio tuo fecisti.
Numérotation du verset Ps. 118,165 
(21.V)
marg.| {a} Pax multa] quasi dicat, ideo legem tuam dilexi, quia   [pax multa] est interius in mente, licet non exterius mundo.
marg.| {b} Diligentibus legem tuam] id est ex amore eam facientibus et ex amore in ea studentibus. Quia ut dicit Ambrosius , caritas pellit omnes tribulationes, non ut non noceant, quia licet exterius tribulationes insurgant, tamen vir iustus interius non turbatur. Prv. 12.c. Non contristabit iustum quicquid ei acciderit, ad litteram illi, qui libenter student in lege Dei pacem habent a mundo, quia non curant de ipso et a carne, quia per studium legis divine et amor Mundi et lascivia carnis frangitur. Unde Hieronymus Ama studia litterarum et carnis vitia non amabis. Eccl. ult. d. Modicum laboravi et inveni mihi multam requiem. Loquitur de labore studii. Eccl. 6.c. In novissimis invenies requiem in ea et convertetur tibi in oblectationem.
marg.| {c} Et] etiam   [non est illis scandalum] licet inquietudo, quia etsi exterius tribulentur et etiam aliquantulum moveantur, non tamen per scandalum offenduntur. Sic arbor, etsi a vento moveatur, non tamen eradicatur. Vel.   [Non est illis scandalum] ipsa lex, quia qui diligit legem Dei, si quid est in ea, quod non intelligat, illud tamen veneratur et honorat ; et si quid in ea sonare videtur absurde, iudicat magnum et difficile et se nescire et ideo non scandalizatur. Ex. 12.b. Non remanebit ex eo quicquam usque mane, sed si quid residuum fuerit, igne comburetis.
Numérotation du verset Ps. 118,166 
(21.VI)
marg.| {d} Expectabam] quasi dicat, ideo iniquitatem odio habui et legem tuam dilexi, quia   [expectabam] spe subnixus.
marg.| {e} Salutare tuum Domine] id est Christum, qui in primo adventu salvavit animas, in secundo salvabit corpora. Phil. 3.d. Salvatorem expectamus Dominum nostrum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostre configuratum corpori claritatis sue. Lam. 3.c. Bonum est prestolari cum silentio salutare Dei.
marg.| {f} Et mandata tua dilexi] per que salus acquiritur. Prv. 3.a. Precepta mea cor tuum custodiat, longitudinem enim dierum et annos vite et pacem apponent tibi. Nota.
marg.| Expectat.
Deus
- Diabolus
- Iustus
- Impius
marg.| Deus expectat ad miserendum. Is. 30.d. Expectat vos Deus, ut misereatur vestri. Item Is. 5.b. Quid est, quod debui ultra facere vinee mee et non feci ? An quod expectavi, ut faceret uvas et fecit labruscas ? Diabolus expectat ad perdendum. Ps. Me expectaverunt peccatores, ut perderent me. Lam. 3.e. En ista est dies, quam expectabamus, invenimus, vidimus. Iustus expectat gaudium. Prv. 10.d. Expectatio iustorum letitia. Impius expectat supplicium. Prv. 11.c. Desiderium iustorum omne bonum, prestolatio impiorum furor.
Numérotation du verset Ps. 118,167 
(21.VII)
marg.| {g} Custodivit] quasi dicat, dilexi mandata tua et ideo   [custodivit anima mea] corde, per iugem memoriam et opere, per efficientiam.
marg.| {h} Testimonia tua] id est Scripturas sacras, que de te testificantur.
marg.| {i} Et dilexit ea vehementer] id est multum. Et ideo.
Numérotation du verset Ps. 118,168 
(21.VIII)
marg.| {k} Servavi mandata tua] de Deo et proximo diligendo, ad que omnia alia reducuntur. Mt. 22.d. Ex his duobus mandatis tota lex pendet et Prophete. Diliges Dominum Deum tuum, etc.
marg.| {l} Et testimonia tua] id est Sacra eloquia, ut supra.
marg.| {m} Quia omnes vite mee] id est cogitationes mee et desideria et opera, quibus itur vel ad celum, vel ad Infernum, sunt.
marg.| {n} In conspectu tuo] id est non latent te. Prv. 15.a. {2.320vb} In omni loco oculi Domini contemplantur bonos et malos. Prv. 16.a. Omnes vie hominum patent oculis eius. Ideo caute agendum est. Boethius in fin. de Consolatione : Magna nobis probitatis necessitas indicta est, nisi dissimulare velimus, cum cuncta agamus ante oculos Iudicis cuncta cernentis.
Numérotation du verset Ps. 118,169 
(22¶ת)
marg.| A Propinquet deprecatio mea] In precedenti octonario dixit vir iustus tribulationes et persecutiones sibi fore gratas, quas propter Dominum sustinuit fortiter et libenter, per quod reductus est ab errore suo et appropinquavit Deo : De qua appropinquatione agitur in hoc octonario, cui preponitur hec littera,   [Tau] que interpretatur erravit, vel consummavit, quia hic dicit vir iustus se olim errasse, sed nunc velle Deo appropinquare, per quod habetur consummatio. Continuatur ergo sic : Iniquitatem odio habui, dicit vir iustus et legem tuam dilexi, septies laudem dixi tibi, custodivi et servavi mandata tua et testimonia tua, idcirco.
Numérotation du verset Ps. 118,(22.I) 
marg.| {o} Appropinquet deprecatio mea] usque ad thronum miserationis tue, id est me appropinquare faciat. Iob. 23.a. Quis mihi tribuat, ut cognoscam et inveniam illum et veniam usque ad solium eius ? Eccl. 35.d. Oratio humiliantis se nubes penetrabit et donec appropinquet, non consolabitur.   [Deprecatio dico] facta.
marg.| {p} In conspectu tuo, Domine] id est in corde secreto, ubi solus Deus conspicit. Talis deprecatio, que de corde nascitur, non de ore tantum, venit usque ad Deum, supra Ps. 87. Intret in conspecto tuo oratio mea. Ibi Augustin. Magna est virtus pure orationis, que quasi persona quedam ad Deum intrat et ibi mandatum peragit, quo caro pervenire nequit. Que autem sit ista deprecatio, ostendit subdens.
marg.| {q} Iuxta eloquium tuum] id est iuxta promissum tuum.
marg.| {r} Da mihi intellectum] quo intus in Scripturis et creaturis te legam. Quod est illud promissum ? Sup. Ps. 31. Intellectum tibi dabo. Eccl. 43.d. Omnia Dominus fecit et pie agentibus dedit sapientiam. Vel sic.
marg.| {r} Da mihi intellectum] quo sapiam et intelligam.
marg.| {q} Iuxta eloquium tuum] non iuxta eloquium Philosophorum, quod vanum et vacuum est et ideo non replet, nec reficit animas, nec regit ad finem et idcirco defacili erratur in eo : Sed verbum divinum plenum et verum et certum et ideo reficit et regit studentem in eo. Unde sup. Ps. 32. Rectum est verbum Domini, etc. Ecclesiastici 24.c.c : « Qui audit me, non confundetur ». Ideo dicit Petrus ad Iesum. Io. 6.g. Verba vite eterne habes, ad quem ibimus ? Cassiodorus . Petit vir iustus, ut iuxta eloquia Dei sapiat, ne per humanam prudentiam evanescat. Sequitur.
c Sir. 24, 30.
Numérotation du verset Ps. 118,170 
(22.II)
marg.| {s} Intret postulatio et cetera] Gradatim procedit vir iustus. Prius enim dixerat   [Appropinquet deprecatio] nunc dicit.   [Intret postulatio] quod plus est. Et nota, quod deprecatio hic est pro adipiscendis bonis ; postulatio de amovendis malis : Cum tamen in multis locis e contrario sumantur vocabula ista. Dicit ergo.   [Intret] ad te,   [postulatio mea] id est oratio pro amovendis malis, tam culpe quam pene.   [Postulatio] dico facta.
marg.| {t} In conspectu tuo] id est in corde, ubi tu conspicis. Vel.   [Intret postulatio mea in conspectu tuo] id est usque ad conspectum tuum, ut scilicet conspicias eam, id est exaudias. Ecclesiast. 35.c. Qui adorat Deum, in oblectatione suscipietur et deprecatio illius usque ad nubes appropinquabit.
marg.| {u} Secundum eloquium tuum] id est promissum, quo promittis tribulatis auxilium et liberationem et etiam glorificationem, supra Ps. 90. Cum ipso sum in tribulatione, etc.
marg.| {x} Eripe me a] periculis. Vel.   [Eloquium] dicit legem Dei. Et est sensus,   [secundum eloquium tuum] id est per eloquium tue legis   [eripe me] a concupiscentia carnis, que concupiscit adversus spiritum. Gal. quinto c. Nota processum. Supra petiit vir iustus sibi dari intellectum, iuxta eloquium Dei ad cognoscendum superna, hic per idem eloquium petit a labe carnis et a periculis liberari. Et bene hec duo coniunguntur et ordinantur, quia intelligentia supernorum de facili cavet terrenorum pericula laqueorum. Unde Prv. 1.b. Frustra iacitur rete ante oculos pennatorum. Ibi Glossa Facile evitat laqueos in terris, qui semper habet oculos in celo. Loquitur de oculis mentis, qui sunt cogitatio et desiderium. Quippe loca superiora spatiosa sunt, nec ponuntur ibi laquei. Unde aves superius volantes non timent laqueos, qui semper circa terram absconduntur. Iob. 17.b. Abscondita {2.321ra} est in terra pedica eius et muscipula eius super semitam. Et nota, oratio dirigitur ad Deum, per recte mentis devotionem. Ps. 140. Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo. Appropinquat Deo per Mundi elongationem. Ps. 54. Ecce elongavi fugiens et mansi in solitudine. Eccl. 35.c. Qui adorat Deum in oblectatione suscipietur et deprecatio illius usque ad nubes propinquabit. Placet Deo et aspicitur a Deo per humilitatem. Idt. 9.d. Semper placuit Deo mansuetorum et humilium deprecatio. Eccl. 35.d. Oratio humiliantis se nubes penetrabit et donec propinquet, non consolabitur et donec Altissimus aspiciat, non discedet. Ps. 101. Respexit in orationem humilium. Intrat per compunctionem. Ps. 78. Intret in conspectu tuo gemitus compeditorum. Eccl. 35.c. Nonne lacrime vidue ad maxillam descendunt et exclamatio eius super deducentem eas ? A maxilla enim ascendunt usque ad celum. Impetrat per perseverantiam. Lc. 11.b. Si perseveraverit pulsans, dico vobis et si non dabit illi surgens, eo quod amicus eius sit, propter improbitatem tamen eius surget et dabit illi, quotquot habet necessario. Sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,171 
(22.III)
marg.| {a} Eructabunt] Ostendit, quare petat vir iustus sibi dari intellectum et eripi a malis, ut Deum laudet et facta eius predicet, quasi dicat, da mihi intellectum et eripe, quia tunc,   [Eructabunt labia mea] id est de pleno corde extra aliis ructabunt.
marg.| {b} Hymnum] id est laudem divinam et iucundam. Cassiod. Hymnum eructat, quando non humano sensui, sed divino famulatur. Et hoc faciam.
marg.| {c} Cum docueris me iustificationes tuas] id est precepta tua, facientes iustificationem. Ambrosius Aliter non eructat, nisi ipse, qui unus est Magister, doceat. Gregorius Mutum est os, quod loquitur, nisi Deus aspiret verba, que loquitur. Ideo dicit Propheta. Ps. 50. Domine, labia mea aperies et os meum annuntiabit laudem tuam. Augustinus Docet Deus, quando ille, qui audit et discit, venit ad eum, ut non solum memoria teneat, sed et iustificationes faciat et sic non in se, sed in Domino glorians hymnum eructet. Sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,172 
(22.IV)
marg.| {d} Pronunciabit] Non solum laudabo, dicit vir iustus, cum docueris me iustificationes tuas, sed edoctus aliis predicabo, iuxta illud Apc. ult. d. Qui audit, dicat veni. Et hoc est,   [Pronunciabit lingua mea] divinis eloquiis erudita.
marg.| {e} Eloquia tua] non mea, vel Philosophica, que plus habent vanitatis, quam veritatis, vel utilitatis. Ier. 23.d. Non mittebam Prophetas et ipsi currebant, non loquebar ad eos et ipsi prophetabant. Si stetissent in consilio meo et nota fecissent verba mea populo meo, avertissem eos utique a via sua mala. Et merito,   [pronunciabit]
marg.| {f} Quia omnia mandata tua] sunt,   [equitas] id est equitate plena, hoc est, quicquid precipis, est equum. Sciens autem vir iustus, quod multa pericula predicanti occurrunt et quod per se est insufficiens predicare et aversantibus obviare, petit auxilium Dei, Dicens :
Numérotation du verset Ps. 118,173 
(22.V)
marg.| {g} Fiat manus tua] id est auxilium tuum. Et convenit hec expositio alii editioni, que sic habet : Sit mihi manus tua auxiliatrix.
marg.| {h} Ut salvet me] a periculis et malis ingruentibus, ut sine timore pronunciem eloquia tua. Et hac fiducia peto hoc.
marg.| {i} Quoniam mandata tua] pre omnibus aliis,   [elegi] ad faciendum, ad meditandum, ad predicandum. Item,   [fiat manus tua] id est Filius tuus incarnetur et fiat homo,   [ut salvet me] salute gratie, primo et postea salute glorie : Et ita Creator fiat Salvator. Et hoc peto   [quoniam mandata tua elegi] id est extra omnia alia legi, in quibus promissa est Incarnatio : Et ideo fiducialius petit hic vir iustus. Dicitur autem filius Dei, manus Dei, quia per ipsum operatur omnia Pater. Ps. 103. Omnia in sapientia fecisti. Io. 1.a. Omnia per ipsum facta sunt. Hec est manus Moysi, que de sinu extracta apparuit leprosa et postea in sinum reducta, apparuit sana. Sic filius de sinu Patris in Mundum veniens, reputatus est a Iudeis ut leprosus. Unde, Is. 63.b. Nos reputavimus eum quasi {2.321rb} leprosum et percussum a Deo. Sed postea resurgens et ascendens omnino apparuit sanus. Unde Eccl. 36.a. Innova signa, immuta mirabilia, glorifica manum et brachium dextrum.
marg.| Huius manus sunt quinque digiti. Primus, id est auricularis est huius humilitas, qui quo fuit gracilior, eo fuit ad aurem obedientie habilior. Cuius tres fuerunt articuli. Primus, quo se matri subdidit. Lc. 2.g. Et erat subditus illis. Secundus, quo se subdidit Ioanni in Baptismo. Mt. 3.d. Venit Iesus a Galilea in Iordanem ad Ioannem, ut baptizaretur ab eo. Tertius, quo subdidit se discipulis, ut lavaret pedes eorum. Io. 13.a. Gracilis fuit primus articulus, sed secundus gracilior, tertius fuit gracillimus.
marg.| Secundus digitus, qui Medicus appellatur, fuit eius pietas, qua venam cordium peccatorum tetigit tamquam pulsum infirmorum. Et hic quoque tres habuit articulos. Primus fuit facilis exauditio, secundum quod ei dicit Pater. Eccles. 4.a. Fili, rogationem contribulati ne abiicias et non avertas faciem tuam ab egeno. Secundus familiaris allocutio, sicut ibidem dicitur ei : Congregationi pauperum affabilem te facito. Quod et fecit benignus Iesus. Lc. 6.d. Beati pauperes, quoniam vestrum est Regnum Dei. Tertius fuit cum peccatoribus convivatio. Mt. 9.b. Quare, inquiunt Pharisei, cum publicanis et peccatoribus manducat Magister vester ? et ipse respondit : Non est opus valentibus medicus, sed male habentibus.
marg.| Tertius digitus fuit eius operatio, excedens ceteros. Unde ait. Io. 15.d. Si opera non fecissem in eis, que nemo alius fecit, peccatum non haberent. Et hic tres habuit articulos. Primus fuit opus potentie, de quo Io. 6.c. Unum opus feci et omnes miramini. Secundus fuit opus iustitie, de quo Is. 28.f. Irascetur, ut faciat opus suum, alienum est opus, etc. Tertius fuit opus misericordie. Hab. 3.a. Domine, opus tuum, in medio annorum vivifica illud. Ps. 144. Miserationes eius super omnia opera eius. Vel certe primus articulus est opus creationis, de quo Ps. 101. Opera manuum tuarum sunt celi. Item Ps. 8. Videbo celos tuos opera digitorum tuorum. Secundus, opus redemptionis. Ps. 73. Operatus est salutem in medio terre. Tertius, opus glorificationis, de quo Apc. 21.b. Ecce nova facio omnia. Vel certe primus articulus fuit, quo operatus est potenter. Mt. 8.d. Quid nobis et tibi, Iesu fili Dei, quid venisti huc ante tempus torquere nos ? Secundus, quo operatus est, utiliter. Mt. 11.a. Ceci vident, etc. Tertius, quo operatus est humiliter. Mt. 17.b. Videte, nemini dixeritis visionem.
marg.| Quartus digitus fuit eius predicatio, qui bene dicitur index, quia predicando occulta prius indicavit. Unde Samaritana dixit, Io. 4.d. Cum venerit Messias, ipse annuntiabit, id est indicabit nobis omnia. Iste etiam digitus tres habet articulos. Primus fuit hortatorius. Mt. 4.c. Agite penitentiam. Secundus, comminatorius. Lc. 6.d. Ve vobis divitibus. Tertius consolatorius. Lc. 12.d. Nolite timere pusillus grex.
marg.| Quintus digitus fuit eius Passio quasi pollex, duos tantum habens articulos. Primus fuit, quia audivit sapienter mala verba Iudeorum. Unde nec respondebat eis quicquam. Ps. 37. Et qui inquirebant mala mihi, locuti sunt vanitates et dolos tota die meditabantur, ego autem tamquam surdus non audiebam et sicut mutus non aperiens os suum et factus sum sicut homo non audiens et non habens in ore suo redargutiones. Secundus fuit, quia sustinuit patienter verbera eorum. Ps. 128. Supra dorsum meum fabricaverunt peccatores, prolongaverunt iniquitatem suam. Prv. 23.d. Verberaverunt me et non dolui, traxerunt me et non sensi. 1Pt. 2.d. Cum malediceretur, non maledicebat, cum pateretur, non comminabatur. Sap. 2.d. Contumelia et flagello interrogemus eum. Is. 42.a. Tacui, semper silui, patiens fui.
marg.| Hec manus nos protegit. Is. 49.a. Sub umbra manus sue protexit me. Hec manus nos eripit et liberat. Psalmus 143. Emitte manum tuam de alto et eripe me et libera me de aquis multis. Hanc manum porrigit nobis, ut ad se attrahat. Iob. 14.d. Operi manuum tuarum porriges dexteram. Porrigamus autem illi et nos manum nostram, si trahi et extrahi de luto volumus.
marg.| Sit minor digitus obedientia habens tres articulos ; ut sit humilis, facilis, hilaris. Secundus, id est medicus, sit temperantia, tres articuli, abstinentia, continentia, modestia. Tertius digitus, id est medius, aliis longior, iustitia, tres articuli, ablatorum restitutio, debitorum solutio, maleficiorum punitio. Quartus digitus, id est index sit prudentia, tres articuli, preteritorum memoria, penitentia, intelligentia, futurorum providentia. Quintus digitus, id est pollex, sit fortitudo, duo eius articuli, audax aggressio arduorum, fortis perpessio durorum.
Numérotation du verset Ps. 118,174 
(22.VI)
marg.| Sequitur. [Concupivi] quasi dicat, rogo, ut fiat manus tua. Et diu {2.321va} etiam hoc desideravi, quia   [Concupivi salutare tuum, Domine] id est Christum, per quem fit salus. Mt. 1.d. Vocabis nomen eius Iesum ; ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum.
marg.| {b} Et] ideo   [lex tua] ubi adventus Christi continetur.
marg.| {c} Meditatio mea est] Eccles. 14.c. Beatus vir, qui in sapientia morabitur et qui in iustitia meditabitur et in sensu suo cogitabit circumspectiones Dei. Io. 5.f. Scrutamini Scripturas, ipse enim de me loquuntur Ambrosius Quoniam cupit salutem Dei, meditatur in lege, nec inde avertitur aliqua cura huius seculi. Sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,175 
(22.VII)
marg.| {d} Vivet] quasi dicat, fiat manus tua, quia per eam   [vivet anima mea] vita gratie in presenti et vita glorie in futuro.
marg.| {e} Et laudabit te] tunc primo. Eccl. 15.c. Non est speciosa laus in ore peccatoris. Ps. 6. Non est in morte, qui memor sit tui ; in Inferno autem quis confitebitur tibi ?
marg.| {f} Et iudicia tua] id est flagella tua, quibus in presenti iudicas, discernendo filios a non filiis. Nam filios flagellas, non filiis parcis Hbr. 12.b. Fili, noli negligere disciplinam Domini, neque fatigeris, dum ab eo argueris. Quem enim diligit Dominus, castigat, flagellat autem omnem filium, quem recipit. In disciplina perseverate filii, quasi filiis offert se Deus nobis. Quis est filius, quem non corripit pater ? Quia si extra disciplinam estis, cuius omnes participes facti sunt, ergo omnes adulteri et non filii estis.
marg.| {g} Adiuvabunt me] multipliciter. Primo, quia carnem humiliant, ne prevaleat spiritui. 2Cor. 12.d. Cum infirmor tunc potens sum. Item. 2Cor. 4.d. Licet is, qui foris est, noster homo corrumpatur, tamen is, qui intus est, renovatur de die in diem. Secundo, quia spiritus a superbia preservatur. 2Cor. 12.b. Ne magnitudo revelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis mee angelus Satane, qui me colaphizet. Tertio, quia totum hominem custodiunt. Ex. 14.e. Erat eis aqua murus a dextera eorum et leva. Quarto, quia diabolus per horum patientiam flagellatur. Sap. 12.d. Cum nobis disciplinam das, inimicos nostros multipliciter flagellas. Quinto, quia erudiunt. Ier. 6.b. Per omne flagellum erudieris Hierusalem. Is. 28.e. Sola vexatio tantummodo dabit intellectum auditui. Sexto, quia accelerant ad patriam. Ps. 15. Multiplicate sunt infirmitates eorum, postea acceleraverunt. Septimo, quia a pena Inferni liberant. Gregorius Sancti penam presentem lucrum putant, quia per hanc eternam evadere non ignorant. Octavo, quia cor dilatant. Ps. 4. In tribulatione dilatasti mihi. Nono, quia amorem Dei ostendunt. Apc. 3.d. Ego quos amo, arguo et castigo. Propter hec et multa alia bona, que faciunt iudicia Dei in presenti, bonis dicit Propheta. Exultaverunt filie Iude propter iudicia tua, Domine. Vel.
marg.| {f} Iudicia tua] quibus iudicabis in futuro bonos et malos, singulis reddens iuxta opera sua.
marg.| {g} Adiuvabunt me] in presenti per timorem, que caventur mala, supra Confige timore tuo carnes meas ; a iudiciis enim tuis timui. Et in futuro, quia a miseria et malo consortio liberabunt et vitam eternam dabunt. Is. 11.a. Iudicabit in iustitia pauperes, etc. Iob. 33.d. Videbit faciem eius in iubilo et reddet homini iustitiam suam. Sequitur.
Numérotation du verset Ps. 118,176 
(22.VIII)
marg.| {h} Erravi] Novissime aperitur persona, que per totum Psalmum loquebatur, scilicet generalis iustus, qui ne de bonis predictis superbire videretur, hic humiliter se errasse confitetur, nec posse redire, nisi a Domino, quereretur, sicut ovis errans, ad ovile non revertitur, nisi a Pastore reducatur. Dicit ergo   [Erravi sicut ovis, que periit] recte error hominis errori ovis comparatur. Nam ovis perdita per se non valet reverti ad caulam, nisi a pastore requiratur. Sic nec homo post peccatum redire valet ad Ecclesiam per se, nisi a Christo requiratur. Unde supra Ps. 77. Cor autem eorum non erat rectum cum eo, nec fideles habiti sunt in testamento eius. Ecce error. Ipse autem est misericors et propitius fiet peccatis eorum et abundavit, ut averteret iram suam et recordatus est, quia {2.321vb} caro sunt, spiritus vadens et non rediens. Ecce requisitio pastoris et impotentia ovis. Item ovis perdita lupis exponitur : Sic et homo perditus per peccatum, lupis, id est demonibus, exponitur, supra Ps. 43. Dedisti nos tamquam oves escarum et in gentibus dispersisti nos. Item supra Ps. 78. Posuerunt morticina servorum tuorum escas volatilibus celi, carnes Sanctorum tuorum bestiis terre. Item ovis perdita, nec fuga, nec vi sua potest effugere lupum : Sic nec homo post, peccatum diabolum. infra Ps. 141. Periit fuga a me et non est, qui requirat animam meam. Am. 2.d. Peribit fuga a veloce et fortis non obtinebit virtutem suam et robustus non salvabit animam suam et tenens arcum non stabit et velox pedibus suis non salvabitur et ascensor equi non salvabit animam suam. Item ovis perdita aliquando devoratur, aliquando vulneratur et tabesceret moriens, nisi a pastore propriis humeris reportaretur : Sic homo post peccatum, aliquando moritur in peccatis et damnatur. Et hic est ovis devorata, de qua dicitur, Exodi 15.b. Extendisti manum tuam et devoravit eos terra. Aliquando penitet de peccatis et redire cupit, quantum potest, sed non prevalet per se : Et hic est ovis vulnerata et languens, de qua Romanorum 7.c. Velle mihi adiacet, perficere autem non invenio, Item, Canticorum 5.c. Nunciate dilecto, quia amore langueo. Hanc pius Pastor venit querere et inventam super proprios humeros ad caulas Ecclesie reportavit, quia penam in Cruce sustinuit pro omnibus peccatoribus, qui volunt de suis criminibus penitere. Talibus si quidem valet Domini Passio. Et de his dicitur, Dt. 32.b. Invenit eum in terra deserta, in loco horroris et vaste solitudinis, circumduxit eum et docuit et custodivit quasi pupillam oculi sui, sicut Aquila provocans ad volandum pullos suos et super eos volitans expandit alas suas et assumpsit eos, atque portavit in humeris suis. Lc. 15.a. Quis ex vobis homo, qui habet centum oves et si perdiderit unam ex illis, nonne dimittit nonagintanovem in deserto et vadit ad illam, que perierat, donec inveniat illam ? Et cum invenerit eam, imponit in humeros suos gaudens et veniens domum suam, convocat amicos et vicinos, dicens illis : Congratulamini mihi, quia inveni ovem meam, que perierat. Quis, homo ; Pastor, Christus ; domus Ecclesia ; amici, Sancti ; vicini, Angeli, qui de reversione peccatorum gaudent, sicut dicitur in eadem parabola. Errare vero est a recta via deviare et per devium ambulare. Est autem duplex via recta, per quam itur in celum, scilicet via Baptismalis, id est innocentia, de qua dicitur, supra Ps. 83. Non privabis bonis eos, qui ambulant in innocentia. Iterum Ps. 100. Ambulans in via immaculata, hic mihi ministrabat. Et via penitentialis, id est penitentia, de qua dicitur, Mt. 7.b. Arcta est via, que ducit ad vitam. Is. 30.e. Hec via, ambulate in ea. De utraque, Sap. 10.b. Iustum, id est Christum deduxit Dominus per vias rectas. Igitur omnes errant, qui ab his viis deviant. Hi sunt omnes, qui mortaliter peccant, de quibus dicitur Is. 53.b. Omnes nos quasi oves erravimus, Unusquisque in viam suam declinavit. Item supra Ps. 106. Erraverunt in solitudine, viam civitatis habitaculi non invenerunt. Et iterum : Ibidem. Effusa est contentio super Principes et errare eos fecit in invio et non in via. Et nota, quod dicit :   [Erravi sicut ovis, que periit] non que perit, quia iam ex parte inventa et reducta est ad ovile, Unde ut totaliter reducatur, orat subdens.
marg.| {i} Quere servum tuum, Domine] qui non potest querere te, quia infirmus et confractus est. Precem eius exaudivit pius Pastor et venit in Mundum querere ovem erraticam. Lc. 19.b. Venit filius hominis querere et salvum facere, quod perierat. 1Pt. 2.d. Eritis sicut oves errantes, sed conversi estis ad Pastorem et Episcopum animarum vestrarum. Is. 40.c. In brachio suo congregabit agnos et in sinu suo levabit, fetas ipse portabit. Quesivit autem Dominus hominem perditum, sicut piscator querit hominem submersum in aquis, aut sicut venator feram. Unde Ier. 16.c. Ecce ego mittam piscatores multos, dicit Dominus et piscabuntur eos : Et post hec mittam eis multos venatores et venabuntur eos de omni monte et de omni colle et de cavernis petrarum. Rationem autem qualemcumque, quare Dominus debeat servum suum querere, subiungit dicens.
marg.| {k} Quia mandata tua non sum oblitus] Licet non fecerim, cum erravi. Unde etsi aliquando peccet homo, non tamen debet dimittere alia, que tenetur facere.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 118), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 28/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_118)
Signaler un complément d'information

Notes :