Psalmus 15

Numérotation du verset Ps. 15,1 

¶ Tituli inscriptio1 ipsi2 David. 3
¶Codd. : (Ps. 15) D30 ΩP ΩM (156vb-157rb) ΩS (259vb-260ra) ΩX (222vb) P15205 (23rb-24va) P1076 P10489 (29r-30r) ω 1 (71vb) ω² (118rb-va) Rusch Ps-G , def. C.
1 Tituli inscriptio Ps-G Rusch ] Tituli scribtio Amiatinus D14, titulus scriptio ΦV, In ( om. M ) tituli inscriptione W M D30 cum HIERONYMUS, comm. p. 25 |
2 ipsi] om. L M † cum Ps-δ Ps-Moz x Hier. |
3 David] + vox Christi ad Patrem D30 , + vox ecclesie confitentium Christo Valic24 |
Numérotation du verset Ps. 15,I 

Conserva me Domine
quoniam speravi in te4* :
4 speravi in te Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ΩP] in te speravi Ps-G (R I L) Valic24 Rusch cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 15,2 

Dixi
Domino Deus5 meus
5 Deus Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ΩP Rusch cum Ps-R ] Dominus Ps-G (R F)
es tu,
quoniam bonorum meorum non eges.
Numérotation du verset Ps. 15,3 II

Sanctis qui sunt in terra eius6 :
6 Sanctis Ps-G ΩP] Sancti Ps-R | sunt - in terra eius Ps-G Od D30 ΩP] inv. Rusch (hapax) , in terra sunt eius Valic24 Ps-R
mirificavit7 omnes voluntates meas in eis.
7 mirificavit Ps-G D30 ΩP Ps-R] mirificabit Ps-G (Q² ΦRG) Ps-R (D), + mihi Ps-G , mirificavi Ps-R (Q² U) Ps-Moz C
Numérotation du verset Ps. 15,4 III

Multiplicate sunt
infirmitates eorum ¦ postea
acceleraverunt.
Numérotation du verset Ps. 15,IV 

Non congregabo
conventicula eorum
de sanguinibus ¦ nec memor ero nominum eorum
per labia mea.
Numérotation du verset Ps. 15,5 V

Dominus
pars hereditatis mee
et calicis mei ¦
tu es
qui restitues hereditatem meam mihi.
Numérotation du verset Ps. 15,6 VI

Funes
ceciderunt
mihi in preclaris ¦
etenim hereditas mea preclara est mihi.
Numérotation du verset Ps. 15,7 VII

Benedicam Dominum8
8 Dominum ΩP Rusch ] Domino Ps-G
qui tribuit mihi intellectum ¦
insuper
et usque ad noctem
increpuerunt9
9 increpuerunt ΩP Rusch ] increpaverunt Ps-G
me renes mei.
Numérotation du verset Ps. 15,8 VIII

Providebam Dominum
in conspectu meo semper ¦ quoniam a dextris est mihi nec10 commovear.
10 nec Ps-G (ΦRP K* D) Valic24 (interl.) ΩP Rusch ] ne Ps-G Valic24 D30
Numérotation du verset Ps. 15,9 IX

Propter hoc
letatum est cor meum† et exultabit11 lingua mea ¦ insuper
11 exultabit Ps-G (ΦRG ΨB) Rusch ] exultavit Ps-G Valic24 D30 ΩP
et caro mea requiescet in spe.
Numérotation du verset Ps. 15,10 X

Quoniam non derelinques
animam meam
in inferno ¦ nec12 dabis sanctum tuum
12 nec Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ΩP Rusch cum Ps-R ] non Ps-G
videre corruptionem.
Numérotation du verset Ps. 15,XI 

Notas mihi
fecisti vias
vite†
adimplebis me
letitia cum vultu tuo ¦ delectationes13
13 delectationes ΩP etc delectatio Ps-G
in dextera tua
usque in finem.

Psalmus 15

Numérotation du verset Ps. 15,1 
marg.| Conserva me, Domine] Titul. Tituli inscriptio ipsi David. Pilatus, crucifixo Christo, titulum scripsit, scilicet Iesus Nazarenus Rex Iudeorum. Quod Iudei videntes, dixerunt ; Noli scribere Rex Iudeorum, sed quia ipse dixit, Rex sum Iudeorum. Et Pilatus ait. Quod scripsi, scripsi ; que verbi geminatio Regni Christi confirmationem notavit. Quod intelligens Esdras per spiritum, hunc titulum apposuit isti Psalmo. Est autem quidam titulus exequialis, quidam preconialis, quidam triumphalis. Exequialis, qui sculpitur super tumulos ad memoriam mortuorum. Preconialis, qui scribitur in portis civitatum ad laudem fundatorum. Triumphalis, qui scribitur in arcubus triumphalibus ad preconium triumphantium. Et talis est titulus iste. Christus enim morte sua, Mundum et Diabolum vicit. Et est sensus tituli talis. Tituli inscriptio, id est confirmatio Regni Christi significata per illum titulum, attribuitur ipsi David, id est Christo. Quotiescumque enim hoc pronomen, ipse, additur David, intelligitur non David actualis, sed David spiritualis, id est Christus.
marg.| Psalmus iste bipartitus est. In prima parte Christus in se ostendens veram hominis naturam, petit se et suos inter pericula servari. In secunda agit gratias de bonis sibi, suisque collatis, ibi : Benedicam Dominum. Primo ergo dicit.
Numérotation du verset Ps. 15,I 
marg.| {2.28va} {a} Conserva me] id est simul me cum meis serva. Io. 17.b. Pater serva eos, quos dedisti mihi. Vel conserva, id est continue serva.
marg.| {b} Domine] O Pater, qui potens es. Et destruitur hic Pelagii heresis, qui sibi bonum suum attribuebat, quia cum Christus, qui caput est Ecclesie pro se oraverit, homo carnalis nihil sibi debet attribuere. Ad quod facit illud 1Cor. 4.b. Quid habes, quod non accepisti ? Postea ostendit triplex meritum, scilicet spei, cum dicit : Quoniam speravi. Confessionis, cum dicit. Dixi Domino, etc. Humilitatis, cum dicit. Quoniam bonorum meorum non eges, quasi dicat, ideo conserva, quoniam speravi in te, non in me. Est autem spes Christi et spes puri hominis. Et hec multiplex, scilicet Spes venie, ex fide miraculorum. Spes gratie, ex fide promissorum. Spes glorie, ex fide mandatorum. Christi autem spes fuit ex scientia. Fides enim et spes in Christo simpliciter non fuerunt, nisi quantum ad ea, que sunt ex parte corporis, sicut est incorruptio et huiusmodi.
marg.| {d} Dixi Domino] Ecce confessio. Dixi, voce et opere.
marg.| {e} Domino] Patri.
marg.| {f} Deus meus es tu] Meus dico, inquantum homo sum et vere.
marg.| {g} Quoniam bonorum meorum non eges] sed ego secundum quod homo et mei, egemus bonis tuis. Ecce humilitas. Et hec est propriissima ratio, quod sit Deus, scilicet quoniam nullo indiget, sed est perfectissimus, secundum illud Act. 17.f. Non indigens aliquo, cum ipse det vitam omnibus et inspirationem et omnia. Dare vitam, istud perfectissimum est. Qui enim dat vitam, dat et moveri et esse et non e converso. Ideo dicit Dionys. Ipse est substantiale bonum ad omnia extendens bonitatem, sicut Sol lumen non preeligens, sed per ipsum esse illuminans omnia.
marg.| {a} Conserva me] Sic etiam debet quilibet fidelis orare. O Domine, conserva me, id est cum aliis serva, id est me et alios serva et per hoc facit orationem suam efficacem. Unde Gregorius Multum preces suas valere efficit, qui eas pro aliis effundit. Et alibi. Apud Deum perfecte peccata diluit propria, qui pie plangit aliena. Vel Conserva, id est cum aliis existentem serva, quia qui sunt cum aliis, facilius servantur et curantur, quia Dominus est cum eis. Mt. 18.c. Ubi sunt duo, vel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum. Et ex hoc videtur argumentari Salomon. Eccl. 4.c. Melius est ergo duos esse simul, quam unum, habent enim emolumentum societatis sue. Si unus ceciderit, ab altero fulcietur. Ve soli, quia cum ceciderit, non habet sublevantem se. Vel Conserva, id est mecum serva, ita, scilicet quod ego ad hoc cooperer. 1Cor. 3.c. Dei adiutores sumus.
marg.| {c} Quoniam speravi] quasi dicat, debes conservare. Quoniam speravi in te. Ps. 30. In te, Domine, speravi non confundar in eternum. Eccl. 2.c. Respicite filii nationes hominum et scitote, quoniam nullus speravit in eo et confusus est. Probatio, quod speravi in te.
marg.| {d} Dixi Domino] corde, ore, opere, per veram, scilicet fidem. Quia corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Rm. 10.b. Et fides sine operibus mortua est. Iac. 2.d. Quid dixi ?
marg.| {f} Deus meus es tu] Et ex hoc, quod ita dixi, id est vere credidi, sequitur, quod speravi, quia fides generat spem. Hbr. 11.a. Fides est sperandarum rerum substantia. Probatio, quod Deus es.
marg.| {g} Quoniam bonorum meorum non eges] ut supra expositum est. Unde Iac. 1.a. Dat omnibus affluenter et non improperat. Et bene, quia humor ascendit a trunco in ramos et filius dicitur esse de patre.
Numérotation du verset Ps. 15,3 
II
marg.| {h} Sanctis, qui sunt in terra] In precedenti versu oravit Christus, in isto dicit, que bona contulit ei Deus pater, scilicet.
marg.| {l} Omnes voluntates] id est miras fecit et ostendit. Et nota, quod mutat personas a secunda in tertiam ad significandum in Christo duas naturas. Multe sunt voluntates Christi, sed omnes referuntur ad duo, scilicet quod ipse voluit mori propter delicta nostra et resurgere propter iustificationes nostras. Potest autem intelligi de quadruplici voluntate. Quadruplex enim est Christi voluntas. Deitatis est, qua quecumque voluit, fecit, qua mirificavit omnia, que sunt faciendo. Voluntas Resurrectionis est, qua voluit mori et resurgere, quam mirificavit Deo Patri usque ad mortem obediendo. Phil. 2.a. Et dum homines sibi obedientes {2.28vb} facit mori peccato et resurgere per gratiam. Voluntas sensualitatis est, qua voluit non mori. Unde dixit Mt. 26.d. Pater, si possibile est, transeat a me calix iste, quam mirificavit se verum hominem esse ostendendo et infirmitatem nostram se veraciter assumpsisse. Voluntas compassionis est, qua compassus est peccatoribus. Unde Lc. 19.f. Videns civitatem flevit super illam, etc. Ose 6.c. Misericordiam volui et non sacrificium. Quam mirificavit Deus etiam indignis compatiendo. Et quibus mirificavit ostendit dicens.
marg.| {h} Sanctis] non Iudeis, aut Paganis. Unde 1Cor. 1.d. Nos predicamus Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam, ipsis autem vocatis Iudeis, atque gentibus Christum Dei virtutem et Dei sapientiam. Sanctis, scilicet.
marg.| {i} Qui sunt in terra eius] id est qui spem suam quasi anchoram in illa terra, que est eius, scilicet in terra viventium fixerunt, ne fluctibus huius seculi submergantur. Non dico in terra, de qua dictum est Ade. Gn. 3.c. Maledicta terra in opere tuo, sed in illa, de qua dicit. Ps. 26. Credo videre bona Domini in terra viventium. Et has voluntates miras fecit.
marg.| {m} In eis] id est intus in mente, non foris. Vel in eis, id est in profectu et utilitate eorum, qui eis obediendo, fiunt de terrenis celestes. Vel In eis, id est inter illos, qui hoc viderunt. Has voluntates, scilicet moriendi et resurgendi.
marg.| {k} Mirificavit] Deus Pater, id est mirabiles ostendit in filio multis modis. Mirabile enim fuit, quod cum esset dives, voluit fieri pauper. 2Cor. 8.b. Scitis gratiam Domini nostri Iesu Christi, quoniam propter vos egenus factus est, cum esset dives, ut illius inopia vos divites essetis. Item quia cum semper esset in gaudio, pro nobis voluit pati. Hbr. 12.a. Aspicientes in auctorem fidei et consummatorem Iesum, qui proposito sibi gaudio sustinuit Crucem confusione contempta. Item, quia pro nobis voluit reputari iniquus. Is. 53.d. Et cum iniquis reputatus est. Item etiam, quia pro inimicis pati voluit. Rm. 5.b. Commendat autem Deus suam caritatem in nobis, quoniam cum adhuc peccatores essemus, pro nobis mortuus est. Item quia cum uno solo verbo nos posset salvare, ut dicit Ps. 148. Dixit et facta sunt, tamen tot et tanta pro nobis sustinere voluit. Unde Lc. 9.d. Moyses et Elias dicebant excessum eius, quem completurus erat in Hierusalem. Is. 28.f. Peregrinum est opus eius ab eo. Unde de seipso dicit Augustinus in libro Confessionum Non satiabitur illis diebus dulcedine mirabili considerare altitudinem consilii divini super salute generis humani. Hoc autem fecit, ut nos ad amorem suum maxime attraheret et vitium ingratitudinis a nobis fugaret. Ingratus enim fuit homo beneficio creationis, quod sine pena sua Dominus ei impenderat. Beneficium autem recreationis non sic. Unde dicit Beatus Bernardus Memento te et si de nihilo factum, non tamen de nihilo redemptum.
Numérotation du verset Ps. 15,4 
III
marg.| {n} Multiplicate sunt infirmitates eorum] Supra ostendit salutem Sanctorum, ibi : Mirificavit. Hic ostendit insufficientiam legis, ut ostendat non esse aliam viam ad salutem, quam per Passionem, ut sic acceleret homo ad Christum imitando Passionem eius. Dicit ergo.   [Multiplicate sunt infirmitates eorum] scilicet Iudeorum, id est insufficientie legis multiplicate sunt duobus modis, scilicet per ostensionem et occasionem. De primo Rm. 7.b. Concupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret ; Non concupisces. De secundo Rm. 5.d. Lex subintravit, ut abundaret delictum. Vel sic. Multiplicate sunt infirmitates eorum, id est afflictiones, quia sepe captivati sunt et ita clamaverunt ad Dominum. Et hoc est.
marg.| {o} Postea] id est post illa predicta duo, vel post afflictiones.
marg.| {p} Acceleraverunt] ad Christum.
marg.| {2.29ra} Δ Postea ostendit fructum Passionis spiritualem esse, non carnalem.
Numérotation du verset Ps. 15,IV 
marg.| {a} Non congregabo conventicula eorum] id est Synagogas.   [De sanguinibus] id est de ritu legalium, quasi dicat, non mihi placebunt propter sacrificia carnalia pecorum. Unde Ps. 49. Non accipiam de domo tua vitulos, neque de gregibus tuis hircos.
marg.| {c} Nec memor ero nominum] etc. sicut prius, ut quasi de peculiari populo dicam ultra. Hec dices populo meo Israel, vel huiusmodi. Sed in omni gente, qui timet Deum et operatur iustitiam, hic acceptus erit illi, sicut dicitur Act. 10.e.
Numérotation du verset Ps. 15,5 
V
marg.| {e} Dominus pars hereditatis ] etc. Continuatio. Ita non ero memor eorum, quia ad Deum non pertinent, in quem ego {2.29rb} intendam, quia, Dominus, Pater, dicit Christus, est.
marg.| {f} Pars hereditatis mee] et meorum, id est pars hereditaria, ut legatur transitive. Et est, pars, repete.
marg.| {g} Calicis mei] id est iucunditatis mee, quasi dicat, Dominus pascet et potabit nos. Unde Christus dicit suis Lc. 22.c. Ego dispono vobis, sicut disposuit mihi Pater meus regnum, ut edatis et bibatis super mensam meam in regno meo.
marg.| {h} Tu es, qui restitues hereditatem meam mihi] Nota, quod est hereditas, que est Christi et suorum, scilicet Deus Pater. Item que est Christi et tandem erit suorum immortalium. Item que est Christi et non erit suorum, scilicet genus humanum. De prima dicit. Dominus pars hereditatis mee. De secunda dicit : Tu es, qui restitues hereditatem meam mihi, secundum unam expositionem, id est gloriam immortalitatis, quam in Adam perdidimus, sed in Christo in sua Resurrectione restituta est et nobis in nostra restituetur. De tertia dicit Ps. 2. Postula a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam. Et hanc secundam dicit sibi restitui, non quia eam amiserit, sed nos. Et quod in nobis fit, in se dicit fieri propter individuam unionem capitis et membrorum. Hanc enim hereditatem amiserunt primi parentes, per crimen lese Maiestatis, quia noluerunt esse sicut dii, Gn. 3.a. Unde dicit Augustinus Voluerunt rapere divinitatem et amiserunt felicitatem. Et quomodo facta fuerit Christo ista restitutio, subiungit.
Numérotation du verset Ps. 15,6 
VI
marg.| {a} {2.29va} Δ Funes] id est possessio mea bene limitata, tractum est a limitante agrum. Hi, inquam, Funes ceciderunt mihi in preclaris, id est in celestibus, ubi nihil est nisi preclarum, scilicet immortalitas, impassibilitas, fruitio divinitatis. In hoc autem quod dicit.
marg.| {b} Ceciderunt] notatur, quod hec hereditas gratis datur. Est enim sensus.   [Ceciderunt] idest, contigerunt sorte divine electionis. Unde Act. 9.d. Cecidit sors super Matthiam.
marg.| {c} Etenim] probat, quod dixit. In preclaris etenim hereditas mea preclara est mihi, ut legatur, mihi discretive, quasi dicat, non omnibus videtur preclara esse. Ut in Ps. 105. de quibusdam dicitur. Pro nihilo habuerunt terram desiderabilem. Et Gregorius Carnalium mentes bona pensare non valent, nisi que carnaliter vident.
Numérotation du verset Ps. 15,moraliter 
marg.| Moraliter, potest legi. {n} Multiplicate sunt infirmitates eorum] id est tribulationes Sanctorum, vel etiam peccatorum. Et
marg.| {o} Postea acceleraverunt] ad Deum. Gregorius Mala, que nos hic premunt, ad Deum nos ire compellunt. Et in Ps. 82. Imple facies eorum ignominia et querent nomen tuum, Domine. Unde Lc. 14.e. dictum est. Exi cito in plateas et vicos civitatis et pauperes et debiles et cecos et claudos introduc huc. Et postea dixit. Exi in vias et sepes et compelle intrare. Tales enim, scilicet pauperes et debiles et huiusmodi, qui persecutiones multas patiuntur, compellit Dominus intrare ad cenam celestis refectionis. Et ideo bene dicit.   Acceleraverunt , quia huiusmodi tribulationes et paupertates sunt quasi compendium citius veniendi ad Deum et tales expediti sunt ad eundum. Accelerare autem debet homo, ut exeat de peccato et ad Deum tendat per penitentiam, quatuor rationibus, scilicet quia periculose conversatur, quia ad magna vocatur, quia diu expectatur, ne forte excludatur. * Periculose conversatur homo precipue peccator, qui potest dicere sicut dicit David. 1Rg. 20.a. Uno tantum gradu ego, morsque dividimur. Non enim est nisi unus gradus, scilicet mors corporis inter peccatorem et mortem eternam. Boni etiam periculose conversantur. Ez. 2.c. Increduli et subversores sunt tecum et cum Scorpionibus habitas. Ad magna vocatur, scilicet ad celestia gaudia, Is. 64.a. Que nec oculus vidit, nec auris audivit, etc. Diu expectatur. Unde Sap. 11.d. Dissimulas peccata hominum propter penitentiam. Rm. 2.a. An divitias bonitatis et patientie et longanimitatis eius contemnis ? Ignoras, quoniam benignitas Dei ad penitentiam te adducit. Ne forte excludatur, sicut fatue virgines : Mt. 25.a. Ecce sponsus venit et que parate erant, intraverunt cum eo ad nuptias et clausa est ianua. Ubi dicit Gregorius O si posset palatum cordis sapere, quantum dulcedinis haberet : ecce Sponsus venit et que parate erant intraverunt cum eo ad nuptias ; quantum amaritudinis : clausa est ianua. Ad hoc ultimum membrum, scilicet ne forte excludatur, pertinet, quod sequitur.
marg.| {a} Non congregabo] etc. id est non introducam eos ad nuptias celestes, si invenero eos mortuos in sanguine peccati. De quo Os. 4.a. Sanguis sanguinem tetigit.
marg.| {c} Nec memor ero] etc. quia non sunt scripta in libro vite, sed in terra.
marg.| {d} Per labia mea] Ad litteram, in die Iudicii, quando vocabit electos. Mt. 25.c. Venite benedicti, etc. Et malis dicet. Non novi vos, discedite a me, secundum quod ipse dicit Lc. 13.f. Cum intraverit paterfamilias et clauserit ostium, incipietis foris stare, dicentes. Domine, aperi nobis. Et respondens dicet vobis : Nescio vos, unde sitis, etc. Istud autem proprie potest dici contra prelatos nostri temporis. Non congregabo, etc. Sanguines enim dicuntur nepotes prelatorum. Conventicula dicuntur ipsi congregati in Ecclesiis. Sed hos non congregat Dominus, id est non facit congregationem illam. Non enim intrant per ostium Christum. Io. 10.a. Qui non intrat per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde, ille fur est et latro. Unde Hab. 2.c. Ve, qui edificat Sion in sanguinibus. Christus fundavit Ecclesiam in suo sanguine, sed isti prelati evertunt eam in suo. Unde iam non sunt Vicarii Christi, sed adversarii. Unde Ps. 83. Disperierunt in Endor, qui interpretatur fons generationis, id est in carnalitate sua disperierunt. Et ideo sequitur. Facti sunt ut stercus terre, id est abominabiles Deo et hominibus. Tempore Apostoli caro et sanguis Regnum Dei possidere non poterant, sed tempore isto miserabili vix potest possidere Regnum Dei, id est Ecclesiam, nisi caro et sanguis prelatorum. Horum conventicula non congregabit Deus in presenti ad concordiam et pacem. Tales enim semper faciunt schismata et dissensiones in Capitulis : Nec in futuro ad gloriam. Et ita in sanguine prelatorum perdit Dominus fructum sui sanguinis, quem effudit, ut congregaret dispersos. Io. 11.g. Christus moriturus erat pro gente et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum. Et ex quo non congregabit eos, disperdet. Unde Za. 11.d. O pastor et idolum derelinquens gregem. Nomina eorum sunt nepotes, in quibus nominantur et memorantur post mortem. Sed ista memoria non est in benedictione, sed potius in maledictione, quia frequenter maledicuntur illi, qui posuerunt eos in Ecclesia, in qua tot mala faciunt.
marg.| Vel transitive potest legi sic.
marg.| {e} Dominus est pars hereditatis mee] id est bonorum, qui sunt hereditas Christi. Unde Is. 19.d. Hereditas mea Israel. Et in Ps. 32. Beata gens, cuius Dominus Deus eius, populus, quem elegit in hereditatem sibi. Huius hereditatis est Dominus pars, id est portio, quia boni aliud non querunt. Ps. 72. Pars mea Deus in eternum, id est semper. Malorum autem est pars illa, de qua Iob. 20.d. Hec est pars hominis impii a Deo. Hec est conclusio capituli. Sed que sit illa pars, premisit fere per totum Capitulum. Et parum ante finem dicit. Vadent et venient super eum horribiles, devorabit eum ignis, qui non succenditur, affligetur relictus in tabernaculo suo, etc.
marg.| {g} Et calicis mei] supple est, pars Dominus, id est est merces Passionis mee.
marg.| {h} Tu es] o Deus pater.
marg.| {i} Qui restitues hereditatem meam mihi] id est gentes pro hereditate, scilicet genus humanum perditum in Adam. De qua hereditate supra dictum est. Dabo tibi gentes hereditatem tuam, etc.
marg.| {a} Θ Funes] huius hereditatis, id est divisiones.
marg.| {b} Ceciderunt mihi in preclaris] id est in Sanctis, qui sunt preclari probatio. Etenim hereditas mea, multitudo, scilicet Sanctorum, preclara est mihi et si non hominibus, ut dicitur Hbr. 11.g. Egentes, angustiati, afflicti, quibus dignus non erat Mundus.
marg.| Et nota, quod versus iste, scilicet.
marg.| {e} Dominus pars hereditatis mee] etc. proprius est clericorum. Unde dicunt illum, quando accipiunt benedictionem corone. Quasi dicerent, nolumus de cetero habere hereditatem in terra, sed solum Deum. Unde Aaron et Levite non habebant partem inter filios Israel, quia Dominus erat pars eorum et hereditas. Nm. 18.c. dixit Dominus ad Aaron. In terra eorum nihil possidebitis, nec habebitis partem inter eos. Ego pars et hereditas tua in medio filiorum Israel. Sed quia ad illam hereditatem, que Deus est, non venitur nisi per tribulationem, ne forte aliquis nimis timeat tribulationem, addit.
marg.| {g} Et calicis mei] quasi dicat Dominus etiam est pars calicis, id est presentis tribulationis. De quo calice Mt. 20.c. Potestis bibere calicem, quem ego bibiturus sum ? Pars est dico, quia semper in tribulatione dat Deus aliquam consolationem. Unde Ps. 4. In tribulatione dilatasti mihi. Et alibi Ps. 90. Cum ipso sum in tribulatione. Sed de reprobis dicitur : Ignis, sulphur et spiritus procellarum pars calicis eorum, secundum quod supra expositum est in loco suo.
marg.| {h} Tu es] etc. quasi dicat, non penitet, si hereditatem terrenam dimisi, quia tu es, o Deus, qui restitues hereditatem meam mihi. Mt. 19.d. Omnis, qui reliquerit domum, aut fratres, aut sorores, aut patrem, aut matrem, aut uxorem, aut filios, aut agros propter nomen meum, centuplum accipiet et vitam eternam possidebit. Et Gn. 15.a. Noli timere Abraham, ego protector tuus et merces tua mecum magna nimis. Hoc dixit Dominus ad Abraham, postea quam dixerat. Egredere de terra tua, etc. Gn. 12.a. Sed posset aliquis dicere, que tibi utilitas, aut quod lucrum dare hanc hereditatem pro illa ? Respondet, quod multo melior est illa, quam elegit, dicens.
marg.| {a} * Funes ceciderunt] etc. quasi dicat, ego habeo meliorem portionem. Melius est enim celum, quam terra, eterna, quam temporalia, Deus, quam mundus. Unde frater Beatus Bernardus dixit fratribus suis, qui volebant religionem intrare et ei hereditatem terrenam dimittere, quod non erat ei bona illa partitio, quod ipsi haberent celum et relinquerent ei terram. Lc. 10.g. Maria optimam partem elegit, que non auferetur ab ea. Sed quia multi sunt, qui hoc non attendunt et ideo festinant ad hereditatem presentem. De qua Prv. 20.c. Hereditas, ad quam festinatur in principio, benedictione carebit. Necesse est dicere, quod sequitur.
marg.| {c} Etenim hereditas mea] etc. id est pre omnibus clara est et pretiosa. Et sunt tria genera hominum, quibus ista hereditas non est preclara. Et ideo non sunt digni habere eam, significati per tres, scilicet Esau, Ismaelem, Absalonem, qui privati sunt paterna hereditate. Sunt enim, qui plus volunt habere divitias et delitias in presenti, quam expectare illam hereditatem et ideo se voluptati exponunt. Hi significantur per Esau. Gn. 25.d. Qui vendidit primam genituram suam pro lentis edulio et comedit et bibit et abiit, parvipendens, quod primogenita sua vendidisset. Ecce quod non erat ei preclara hereditas sua. Alii sunt, qui cessant a malo et faciunt opera de genere bonorum, sed non amore patrie, immo timore pene, scilicet timore servili. Et his non est preclara hereditas, quia ad eam non habent oculum. Et isti significantur per Israelem, qui perdidit hereditatem. Gn. 21.b. Eiice ancillam et filium eius. Non enim heres erit filius ancille cum filio meo Isaac. Alii sunt, qui bona faciunt amore patrie, sed cum fecerint, inde superbiunt et gloriantur. Hi significati sunt per Absalonem, qui sibi regnum et gloriam patris sui voluit usurpare. 2Rg. 15.a. Et suspensus mortuus est et hereditatem non habuit. Ex. 18.d. Hec tria genera hominum perdunt hereditatem, quia non est eis preclara. Sed Sancti non sic, qui significati sunt per Naboth Iezraelitem 3Rg. 21.a. cui fuit hereditas sua intantum preclara, quod nullo modo voluit eam vendere Achab, sed dixit : Propitius sit mihi Dominus, ne dem hereditatem patrum meorum tibi, quasi dicat, hereditas mea preclara est mihi, id est pre omnibus aliis clara et dilecta.
Numérotation du verset Ps. 15,7 
VII
marg.| {d} Benedicam Dominum] etc. Secunda pars, in qua agit Christus gratias Patri pro bonis sibi et suis collatis, scilicet de constantia Passionis, de Passione et Resurrectione et de consessu ad dexteram Patris. Dicit ergo : Benedicam, quasi hereditas mea preclara est mihi. Et ideo, Benedicam Dominum Patrem in me et in meis.
marg.| {e} Qui tribuit mihi] et meis, intellectum, quo ista hereditas videri possit et credi. Videri in patria, credi in via. Tamen Christus intellectum patrie habuit in via, Sancti vero habent intellectum fidei et in futuro habebunt intellectum rei. De qua Is. 7.b. Nisi credideritis, non intelligetis.
marg.| {f} Insuper] id est super intellectum illum.
marg.| {h} Increpuerunt me renes mei] id est Iudei, a quibus genitus sum secundum carnem. Vel Renes, id est contribules mei, increpuerunt me usque ad noctem, id est usque ad mortem. Vel erudierunt alia littera, me, scilicet de morte, quia cum Christus omnia {2.29vb} sciret per scientiam, nondum tamen sciebat mortem per experientiam. Unde dicitur Hbr. 5.c. Christus didicit ex his, que passus est, obedientiam. Et in eadem 4.b. Non habemus Pontificem, qui non possit compati infirmitatibus nostris, tentatum autem, per omnia pro similitudine absque peccato. Et qui non tentatur, qualia scit ? Vel sic. Renes mei, id est inferior natura mea. Increpuerunt me usque ad noctem, id est usque ad passibilitatem carnis. Timebat enim caro Passionem. Ego autem in illa Passione.
Numérotation du verset Ps. 15,8 
VIII
marg.| {k} Providebam Dominum] semper erectis oculis in celo, non in mundo.
marg.| {l} In conspectu meo] id est in conscientia mea, quasi non tam oculis corporis, quam cordis : Et posset queri, quare dicit. Providebam in conspectu. Tale enim est, ac si diceret, vidi cras. Est enim providentia previsio rerum presentium. In hoc notatur status Christi, qui in nullo alio est. Sic enim in Angelis est continua fruitio, licet mittantur, quia semper astant et si ministrent, sic et in Christo fuit continua fruitio. Et secundum hoc fuit Dominus in conspectu eius et quia missus fuit, sic providebat. Vel Providebam, id est prope videbam. Et merito providebam.
marg.| {m} Quoniam a dextris est mihi] scilicet Dominus in favore et propitiatione.
marg.| {2.30ra} Δ {a} Ne commovear] id est propter hoc non commovebor ego a stabilitate veritatis et mei a stabilitate fidei.
Numérotation du verset Ps. 15,9 
IX
marg.| {b} Propter hoc] scilicet quia ita favet mihi Dominus et protegit me.
marg.| {c} Letatum est cor meum] interius in continua fruitione.
marg.| {d} Et exultavit lingua mea] exterius promittendo aliis gaudium. Tunc enim est perfecta letitia, quando gaudium, quod conceptum est in corde, profertur in ore.
marg.| {e} Insuper et caro mea] ad litteram.
marg.| {f} Requiescet in spe] id est in felici expectatione Resurrectionis, secundum quod dicitur. Corpora Sanctorum in pace sepulta sunt, id est in felici expectatione future pacis. Dicit preterite. Letatum est et exultavit. Future autem dicit. Requiescet. Et hoc ideo, quia letitia cordis in Christo fuit perfecta et lingua perfectum promisit. Sed caro non fuit in perfecta quiete, unde dicit. Requiescet, id est iterum quiescet post quietem anime. Is. ult. g. Erit sabbatum ex sabbato. Per, insuper, distinguit inter stolam anime et corporis. Est hic aperta prophetia de resurrectione Christi et suorum, quia si caput surrexit, resurgent et membra. Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 15,10 
X
marg.| {g} Quoniam non derelinques] O tu Pater.
marg.| {h} Animam meam] unitam Divinitati, a carne depositam.
marg.| {i} In Inferno] scilicet in Limbo dormiente corpore in sepulchro, immo eam unies corpori et per eam animas Sanctorum ibi captivatas liberabis. Et vere. Non derelinques animam meam in Inferno. Quia
marg.| {k} Nec dabis sanctum tuum] id est corpus meum a te sanctificatum. Hoc enim donum gratie est, non nature.
marg.| {l} Videre corruptionem] id est incinerationem et putrefactionem in sepulchro, quia Christus non nisi per triduum quievit in sepulchro. Nec est contrarium illud. Que utilitas in sanguine meo, dum descendo in corruptionem, ubi corruptio sumitur non pro putrefactione, sed pro livore et flagellatione tantum. Et vere. Non dabis sanctum tuum videre corruptionem. Quia
Numérotation du verset Ps. 15,XI 
marg.| {m} Notas mihi fecisti] etc. id est humilitatem, per quam oportet hominem redire ad vitam, qui per superbiam cecidit in mortem, quasi dicat, merito humilitatis, quam ostendam in Passione, perveniam ad gloriam Resurrectionis. Unde Phil. 2.a. Humiliavit semetipsum, factus obediens usque ad mortem, mortem autem Crucis, propter quod et Deus exaltavit illum, etc.
marg.| {o} Adimplebis me letitia] etc. cum ad dexteram tuam sessurus ascendero. Et
marg.| {p} Delectationes] erunt mihi, in dextera tua, id est in consessu tuo. Et hoc.
marg.| {q} Usque in finem] id est perfecte et eternaliter.
marg.| Moraliter. Supra dictum est a viro iusto.
marg.| {c} Hereditas mea] etc. id est preclaram esse intellexi et ideo, ut preclaram dilexi. Et dictum est, quia quibus non est sic preclara, amittunt eam, secundum quod etiam dicitur in Iob. 4.d. Quia nullus intelligit, in eternum peribunt. Modo intelligens vir iustus, quantum utilis fit ei ille intellectus, convertit se ad gratiarum actionem pro eo dicens.
marg.| {d} Benedicam Dominum, qui] id est quia tribuit mihi intellectum, ut intelligam, que et quam preclara sit illa eterna hereditas. 2Cor. 3.b. Non quod sufficientes simus cogitare aliquid ex nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est. Et ideo regratiandus est de intellectu, quia si nec cogitare possumus, etc. multo magis, nec cognoscere, nec intelligere. Et ideo petit Ps. 118. Da mihi intellectum.
marg.| {f} Insuper et usque] etc. quasi dicat Benedicam Dominum, non solum quia tribuit mihi intellectum, sed etiam quia ne magnitudo revelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis mee, qui me humiliet, 2Cor. 12.b. Hoc est, quod dicit.
marg.| {i} Renes mei] Ad litteram, in quibus sedem habet incentivum luxurie.
marg.| {h} Increpuerunt me] delectationibus tentando. Vel Increpuerunt, id est reprehensibilem ostenderunt. Sicut qui alium increpat, ipsum reprehensibilem esse ostendit. Gal. 5.c. Caro concupiscit adversus spiritum.
marg.| {g} Usque ad noctem] id est usque ad mortem, quia non est hic pax usque mortem. Unde versus : « Pax erit hac nobis, semper dum vita manebit, Cum pecore infirmo que solet esse lupis ».
marg.| Unde dicit Ier. Quocumque pergo, mecum meum hostem porto. Vel secundum aliam litteram. Emendaverunt me renes mei. Unde Gregorius Dum nos vitia tentant, proficientes in nobis virtutes humiliant. Dt. 7.d. Non poteris delere eas gentes pariter, ne forte multiplicentur contra te bestie terre, id est motus superbie, que omne bonum vastat. Vel Erudierunt, alia littera. Unde Iud. 3.a. He sunt gentes, quas dereliquit Dominus, ut in eis erudiret Israelem, etc. Et propter huiusmodi pericula ne aliquando tentationi succumberem.
marg.| {k} Providebam Dominum] etc. Hoc enim multum valet ad reprimenda carnis desideria. Unde Nm. 21.c. ad aspectum serpentis enei in palo levati, id est Christi in Cruce affixi, sanabantur, qui percussi erant a serpentibus, id est a carnis delectationibus. Et ne vincamur tentationibus, debemus Dominum providere, tamquam inspectorem omnium, que facimus et cogitamus, ut erubescamus. Prv. 5.d. Respicit Dominus vias hominis et omnes gressus illius considerat. Et hoc retrahit a peccato. Unde versus : « Cum quid turpe facis, quod me spectante ruberes. Cur spectante Deo non magis ipse rubes ? »
marg.| Item ut iudicem, ut timeamus, quia non solum videt, quod facimus et cogitamus, sed et districte iudicabit. Sap. 6.a. Interrogabit opera vestra et cogitationes scrutabitur. Et hoc similiter multum retrahit a peccato. Unde Prv. 20.b. Rex, qui sedet in solio iudicii, id est Christus, quem homo in corde suo statuit iudicem, intuitu suo dissipat omne malum. Item ut remuneratorem, ut speremus. Apc. 3.d. Qui vicerit, dabo ei sedere mecum in throno meo, etc. Et hoc etiam multum valet ad reprimendum motus peccati. Unde de Moyse dicitur Hbr. 11.e. quod magis elegit affligi cum populo Dei quam temporalis peccati habere iucunditatem. Aspiciebat enim in remuneratorem. Item ut auxiliatorem, ut confidamus. Unde dicit. [Quoniam a dextris est mihi]
marg.| {a}* Ne commovear] quasi paratus adiuvare. Et hoc etiam maxime valet ad reprimendum peccatum. Ps. 93. Nisi Dominus adiuvisset me, paulo minus habitasset in Inferno anima mea. Et alibi. Ps. 118. Adiuva me et salvus ero.
marg.| {b} Propter hoc] quia, scilicet est a dextris meis.
marg.| {c} Letatum est cor meum] sicut dicitur. 1Rg. 11. de viris Iabes Galaad, quod audito nuncio, quod Saul veniret eis in auxilium, letati sunt et sumpta fiducia dixerunt ad inimicos. Mane exibimus ad vos. Nota mane et post cordis letitiam, quia ex abundantia cordis os loquitur.
marg.| {d} Exultavit lingua mea] Unde Sen. Garrula res est letitia.
marg.| {e} Insuper et caro] etc. id est motus carnis, que concupiscit adversus spiritum, conquiescent, ut non me nimis infestent. Sicut preliantes retrahunt se a prelio, quando vident magnum et fortius auxilium adversariis supervenire et cum vident adversarios non timere, sed desuper veniente auxilio exultare. Unde 1Rg. 4.b. dicitur, quod timuerunt Philistiim, quando Arca Dei venit in castra Israel et dixerunt. Ve nobis, non enim tanta fuit exultatio heri et nudiustertius. Ve nobis, quis nos salvabit de manu Deorum sublimium istorum.
marg.| {f} Requiescet] dico, in spe, scilicet resurrectionis et glorificationis. Qui enim bene adverteret, quod pro peccato carnis non solum anima, sed et corpus cruciabitur in gehenna ; et econverso pro continentia carnis, non solum anima, sed et ipsa caro glorificabitur, de facili motu carnis refrenaret. Et hoc est. In spe. Et in qua spe ? In spe gemine stole. De stola anime primo dicit.
marg.| {g} Quoniam non derelinques] etc. Nota, quod non dicit tantum, linques, vel relinques, sed derelinques. Linquitur anima, que labi permittitur, relinquitur, que excecatur, derelinquitur, que in Infernum precipitatur. Simile Hbr. 2.a. Ne forte pereffluamus. Homo fluit in lapsu, effluit in consuetudine, pereffluit in damnatione. Hoc ergo dicendo, {2.30rb} sperat de stola anime. Dicens autem quod sequitur, scilicet.
marg.| {k} Nec dabis sanctum] etc. scilicet eternam, sperat de stola corporis.
marg.| {m} Notas mihi fecisti] etc. in precedenti versu dicitur se sperare geminam stolam. Sed quia spes est, ut dicitur, certa expectatio future beatitudinis ex meritis precedentibus. Nisi enim precedant merita, non est spes, sed presumptio, ideo hic ostendit se habere merita, non tamen ex se, sed ex gratia Dei dicens. Notas fecisti, id est a te habeo, quod scio.
marg.| {n} Vias vite] non tantum scientia cognitionis, sed scientia experimenti. Nota, quod est via vita et est via vite. Via vita est Christus, qui dicit Io. 14.a. Ego sum via, veritas, etc. Hec via est, per quam spargitur lux. Immo est ipsa lux. Io. 1.a. Erat lux vera, etc. De hac via dicit Augustin. Hac via ambulas, si Deum amas. Via vite triplex est. Prima est exemplum vite, scilicet opera Christi. De qua dicit Augustinus Per me venitur, ad me venitur, in me permanetur. Secunda via vite, est probatio vite, scilicet per flagella. Prv. 6.c. Via vite increpatio discipline. De qua disciplina Hbr. 12.c. Omnis disciplina in presenti videtur non esse gaudii, sed meroris, postea autem fructum pacatissimum exercitatis, per eam reddet iustitie. Ecce quod est via vite. Tertia via vite est perfectio vite, scilicet mori pro Christo. Prv. 12.d. In semita iustitie vita. Mt. d. Si quis vult venire post me, abneget semetipsum et tollat crucem suam et sequatur me. Qui enim voluerit animam suam salvam facere, perdet eam. Et econtra est triplex devium. Has vias fecit Dominus notas. Primam fecit notam carnis assumptione. De qua dicit Thome, Io. 14.a. Et quo ego vado, scitis et viam scitis. Secundam fecit notam miraculorum operatione. Io. 5.f. Opera, que ego facio, testimonium perhibent de me. Tertiam fecit notam mortis Passione. 1Pt. 2.d. Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius. Cum ergo Dominus has vias vite notas fecerit, non est excusatio tenentibus vias mortis. Qui dicunt Deo, recede a nobis, scientiam viarum tuarum nolumus. Iob. 21.b. Nolunt enim multi scire experimento, licet multi studeant ad sciendum cognitione. De quibus Gregorius Ipsi sibi verbis iudices et factis accusatores fiunt. Et quia in via licet sit gaudium iusto, secundum quod supra dictum est ; Letatum est cor meum, etc. non tamen plenum est gaudium, quia multa sunt, de quibus dolent viri iusti in via. Unde Prv. 14.b. Risus dolore miscebitur. Gaudent enim dolendo et dolent gaudendo. Unde dicitur 1. Esdr. 3.d. Non poterat quisquam cognoscere vocem clamoris letantium et vocem fletus. Ideo de pleno gaudio, quod erit in patria, subdit.
marg.| {o} Adimplebis me letitia] quando scilicet dices mihi. Intra in gaudium Domini tui. Et in hoc, quod dicit. Adimplebis, notande sunt compositiones prepositionum. Non enim tantum pleni erimus, sed impleti, sed adimpleti. Pleni erimus letitia pro gloria proximorum, impleti pro gloria nostra, adimpleti pro gloria Iesu Christi. Et hoc notatur, cum dicit. Adimplebis me letitia cum vultu tuo, id est filio tuo, quando facie ad faciem videbo eum et cognoscam, sicut et cognitus sum. Nec dicit in vultu, sed cum vultu. Angelos enim implebit in vultu, sed homines cum vultu, propter conformitatem hominis ad Christum. Et ex parte anime, ut dicitur Rm. 8.f. Quos prescivit et predestinavit conformes fieri imaginis filii sui. Et ex parte corporis, ut dicitur Phil. 3.d. Salvatorem expectamus Dominum nostrum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostre configuratum corpori claritatis sue. Ideo sobrie et iuste et pie vivamus in hoc seculo, expectantes beatam spem et ad ventum glorie magni Dei. Hic est versus illius responsorii et vere. Adimplebis me letitia in patria. Quia
marg.| {p} Delectationes sunt] etc. in eternitate, in patria. Ct. 8.a. Dextera illius amplexabitur me. Et dicit pluraliter, delectationes, quia una erit delectatio magna in beatitudine proximorum, alia maior in delectatione propria, alia maxima in beatitudine Christi et totius Trinitatis. Et hoc non ad horam, sed
marg.| {q} Usque in finem] id est in sempiternum. Prv. 3.b. Longitudo dierum in dextera eius.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 15), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 28/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_15)
Signaler un complément d'information

Notes :