Psalmus 117

Numérotation du verset Ps. 117,1 

¶Alleluia1.
¶Codd. : (Ps. 117)  D14 D30 Hi Lunel Rusch Ps-G
1Alleluia] + Ostendatur hominibus via idest Christus per quam ingreditur ad portam quam ingressus claudi non possit D30, + Hoc ALLELUIA ad principium CXVII pertinet psalmi Stut23 (hebr. diff.) ¶Nota : De notis criticis Psalterio adiunctis in psalterio Stut23 (Ps. 40, 71, 88, 105, 111, 112, 113 [ mutil. ], 114, 115, 116, 117 Hieronymo industria tributis , Donatiano De Bruyne , vide DE BRUYNE , «Le Psautier de Stuttgart (Landesbibliothek n° 23)», Speculum 3 (1932), 365. [MM2023]
Numérotation du verset Ps. 117,I 

Confitemini
Domino quoniam bonus ¦
quoniam in seculum misericordia eius.
Numérotation du verset Ps. 117,2 II

Dicat nunc
Israel
quoniam bonus ¦
quoniam in seculum misericordia eius.
Numérotation du verset Ps. 117,3 III

Dicat nunc domus Aaron ¦
quoniam
in seculum misericordia eius.
Numérotation du verset Ps. 117,4 IV

Dicant nunc2*
2 nunc Ps-G D30 Lunel ω 1 et ceteri ] + omnes ΨB Rusch cum Ps-R
qui timent
Dominum ¦ quoniam in seculum misericordia eius.
Numérotation du verset Ps. 117,5 V

De tribulatione
invocavi Dominum ¦ et exaudivit me
in latitudine3
3 latitudine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D14 D30 Hi Lunel ω1 Rusch cum Ps-R ] latitudinem Ps-G (F L Q ΦG)
Dominus.
Numérotation du verset Ps. 117,6 VI

Dominus4 mihi adiutor ¦ non timebo quid faciat5 mihi homo.
4 Dominus] praem. D14 Ps-G (R I Φ) |
5 faciat Ps-G D14 D30 Hi Lunel ω1 cum Ps-R ] faciet Rusch (hapax) |
Numérotation du verset Ps. 117,7 VII

Dominus mihi adiutor ¦ et ego despiciam
inimicos meos.
Numérotation du verset Ps. 117,8 VIII

Bonum est
confidere
in Domino ¦ quam confidere in homine.
Numérotation du verset Ps. 117,9 IX

Bonum est sperare in Domino ¦
quam sperare in principibus.
Numérotation du verset Ps. 117,10 X

Omnes gentes
circuierunt me : ¦
et in nomine Domini
quia ultus sum in eos.
Numérotation du verset Ps. 117,11 XI

Circumdantes
circumdederunt me : ¦
et in nomine6
6 et in nomine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D14 D30 Lunel Hi Rusch cum Ps-R ] in nomine autem Ps-G
Domini ¦
quia ultus sum in eos.
Numérotation du verset Ps. 117,12 XII

Circumdederunt me sicut apes†
et exarserunt sicut ignis in spinis ¦
et in nomine Domini
quia ultus sum in eos.
Numérotation du verset Ps. 117,13 XIII

Impulsus
eversus sum
ut caderem ¦
et Dominus suscepit me.
Numérotation du verset Ps. 117,14 XIV

Fortitudo mea
et laus7 mea Dominus ¦
7 laus Ps-G (Q* ΦV ΨB² V D) D14 D30 Hi Lunel Ω ω 1 edd. Rusch cum Ps-R ] laudatio Ps-G
et factus est mihi in salutem.
Numérotation du verset Ps. 117,15 XV

Vox exultationis et salutis ¦
in tabernaculis iustorum.
Numérotation du verset Ps. 117,16 XVI

Dextera Domini
fecit virtutem†
dextera Domini
exaltavit me ¦ dextera Domini fecit virtutem.
Numérotation du verset Ps. 117,17 XVII

Non moriar
sed vivam ¦
et narrabo
opera Domini.
Numérotation du verset Ps. 117,18 XVIII

Castigans castigavit me Dominus ¦
et morti non tradidit me.
Numérotation du verset Ps. 117,19 XIX

Aperite mihi portas iustitie† 8
8 iustitie Ps-G Lunel ω 1 Rusch ] + et Ps-G (R I M * Q* ΦR ΨB* V D) D14 D30 Hi cum Ps-R
ingressus in eas confitebor Domino ¦
Numérotation du verset Ps. 117,20 

hec
porta Domini iusti intrabunt in eam.
Numérotation du verset Ps. 117,21 XX

Confitebor tibi
quoniam exaudisti me ¦ et factus es mihi in salutem.
Numérotation du verset Ps. 117,22 XXI

Lapidem
quem reprobaverunt
edificantes ¦ hic factus est in caput anguli.
Numérotation du verset Ps. 117,23 XXII

A Domino
factum est
istud ¦
et9 est mirabile
9 et Ps-G (ΨB V D) D14 D 30 Hi Lunel Ω ω 1 Rusch Ed1530 ... Clementina cum Ps-R ] hoc Ps-G
in oculis
nostris.
Numérotation du verset Ps. 117,24 XXIII

Hec est dies
quam fecit Dominus ¦
exultemus et letemur in ea.
Numérotation du verset Ps. 117,25 XXIV

O Domine
salvum me10 fac
10 me Ps-G (M² Q* ΨB V D) D14 D30 Hi Lunel Ω ω 1 Rusch Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G
o Domine bene11 prosperare ¦
11 bene Ps-G (R I M² Q* ΨB V D) D14 D30 Hi Lunel Ω ω 1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G
Numérotation du verset Ps. 117,26 

benedictus
qui venit12
12 venit Ps-G (K ΨB D) Hi ² (super rasur.) Ω ω 1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] venturus es ΦP² D14 ² (super rasur.) D30 , venturus est Ps-G (R F I L U V) D14 *Hi* Lunel , venturus Ps-G ( M Q W ΦRGVP* G ).
in nomine Domini.
Numérotation du verset Ps. 117,XXV 

Benediximus vobis de domo Domini ¦
Numérotation du verset Ps. 117,27 

Deus
Dominus
et illuxit nobis.
Numérotation du verset Ps. 117,XXVI 

Constituite diem sollemnem
in condensis ¦
usque ad cornu13 altaris.
13 cornu Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D14 D30 Hi Lunel ω1 Rusch cum Ps-R ] cornua Ps-G (R L)
Numérotation du verset Ps. 117,28 XXVII

Deus meus
es tu
et
confitebor tibi ¦ Deus meus es tu14
14 es tu²] ÷ es tu bis | D14 cum restitutione Edmaior.
et exaltabo te.
Numérotation du verset Ps. 117,XXVIII 

Confitebor tibi quoniam exaudisti me ¦ et factus es15 mihi in salutem.
15 es Ps-G D30 Hi Lunel ω1] ê D14, est Rusch
Numérotation du verset Ps. 117,29 XXIX

Confitemini
Domino quoniam bonus ¦ quoniam in seculum misericordia eius.

Psalmus 117

Numérotation du verset Ps. 117,1 
marg.| Confitemini Domino. Titulus   [Alleluia] Titulus patet. In precedenti Psalmo egit de confirmatione misericordie Dei, in isto ostendit, per quid fuerit confirmata, quia per Incarnationem, unde iterum hortatur Propheta ad laudandum. Unde ? Propter misericordiam factam nobis in primo adventu, de quo iste Ps. quintus est. Primus enim est : Celi enarrant. Secundus : Eructavit. Tertius : Deus noster refugium. Quartus : Qui regis Israel. Hic est quintus et decoratus multis figuris, habens quosdam versus eiusdem finis, alios eiusdem principii, alios repetitos et huiuscemodi ornatus habet. Iam patet intentio.
marg.| Modus. Quadripartitus est Psalm. Primo, monet laudare propter misericordiam, qua in tribulatione exauditus est et adiutus. Propter quod secundo dicit confitendum in solo Deo, tribulationem illam et qualiter sit adiutus exponens, ibi : Bonum est confidere. Tertio, quod monet alios, se facturum promittit, scilicet laudare causa salutis, que per quem et quam mirabiliter sit facta, adiungit, ibi : Aperite. Quarto, gaudens de adventu Christi idem, quod monuerat, monet, sed addit, quod frequenter et solemniter et in atriis Domini fiat, ibi : Benedictus. Exponitur autem allegorice de Ecclesia. Moraliter de viro iusto, sive penitente. Dicit ergo Propheta in persona Ecclesie ad fideles filios Ecclesie.
marg.| {c} Confitemini] etc. confessione fidei et laudis. Ier. 33.b. Adhuc audietur in isto loco, quem vos dicitis, etc. Et hoc facere debetis.
marg.| {d} Quoniam bonus] est in se, sicut ipse dicit Lc. 18.d. Nemo bonus nisi solus Deus. Unde et laudandus est ab omnibus. Etiamsi nulla spes retributionis haberetur, magis tamen laudandus est, quia ipse bonus in se ex natura, alios facit bonos ex gratia, unde subdit.
marg.| {e} Quoniam] etc. id est effectus misericordie, qui effectus probat causam. Quod videtur petere supra cum dicit : Ostende nobis, Domine, scilicet per effectum misericordiam tuam. Quomodo autem laudandus est et quando, {2.299vb} et a quibus subdit.
Numérotation du verset Ps. 117,2 
marg.| {f} Dicat nunc] domus Israel, quasi dicat dicendo hoc.
marg.| {g} Quoniam] etc. ut expositum est, laudet eum Israel, id est videntes eum per fidem. Et hoc non differat, sed dicat nunc, id est statim, dum licet, dum mereri possumus eum laudando. Si autem communiter populus Christianus hoc debet facere, multo fortius prelati et Sacerdotes Ecclesie. Unde addit specialiter de ipsis.
Numérotation du verset Ps. 117,3 
marg.| {h} Dicat] etc. id est prelati et ministri Ecclesie, qui officium Aaron susceperunt. Dicat, inquam, quoniam in seculum misericordia eius, ut expositum est. In his autem duobus versibus ponitur domus pro familia, sicut et in Ex. 12.g. dicitur, quod agnus comedebatur in una domo. Et quia supra dixit : Dicat, etc. ne propterea, quod per Israel frequenter intelliguntur Iudei, putaretur tantum a Iudeis laudandus, aperte de omnibus subdit.
Numérotation du verset Ps. 117,4 
marg.| {i} Dicant] etc. sive de Iudeis, sive de gentibus sint.
marg.| {k} Quoniam] etc. Ecce hi quatuor versus eumdem finem habent ; scilicet quoniam in seculum misericordia eius. Et posset aliquis querere. Quomodo scis de misericordia Dei ? Ad quod respondens Ecclesia, subdit.
Numérotation du verset Ps. 117,5 
marg.| {l} De tribulatione ] etc. quando,scilicet Martyres tribulabantur.
marg.| {a} {2.300ra} Δ Et exaudivit Dominus] ponendo in latitudine, id est dilatando me, quia quanto magis tribulabantur fideles, tanto plures convertebantur ad fidem et magis dilatabantur et numero et merito. Unde supra idem dicit quod hic. Cum invocarem, exaudivit me Deus iustitie mee, in tribulatione dilatasti mihi. Vel ponendo in latitudine patrie, quantum ad Ecclesiam Triumphantem. Sicut enim tota die legimus de sanctis Martyribus, quod in agone martyrii invocabant Dominum et Dominus exaudiebat eos, ducendo animas ad latitudinem superne patrie, de qua dicit Gregorius Qui vere fieri dives desiderat, hereditatem de tribulatione liberabat Dominus sanctos, sed et adiuvabat in bonis agendis et in ipsis tribulationibus perferendis, unde subdit Ecclesia.
marg.| {c} Dominus] etc. ideo non timebo, etc. id est quilibet inimicus carnalis, secundum quod Dominus dicit Mt. 10.c. Nolite timere eos, qui occidunt corpus. Et repetit.
Numérotation du verset Ps. 117,6 
marg.| {d} Dominus mihi adiutor] ideo   [ego despiciam inimicos meos] sicut Laurentius de craticula despiciebat Dacianum et deridebat, dicens : Assatum est iam, versa et manduca.
Numérotation du verset Ps. 117,1 
moraliter
marg.| Moraliter monet ad penitentiam.
marg.| {c} Confitemini] peccata Domino, qui iam ea novit. Confessio autem est media inter contritionem et satisfactionem. Unde per medium dantur extrema intelligi. Nec valet illa confessio, que non progreditur ex corde contrito, vel saltem attrito et dolente de peccato et iterum cum proposito satisfaciendi, iterum debet homo confiteri in spe venie. Unde bene dicit, Confitemini, etc. id est benignus ad remittendum peccatum et gratiam conferendam. Rm. 11.c. Vide bonitatem et severitatem Dei, in eos quidem, qui ceciderunt, severitatem, in te autem bonitatem. Propter hanc bonitatem debet homo secure confiteri. Sed multi nolunt, sed contemnunt eius bonitatem. Unde Rm. 2.a. An divitias bonitatis eius et patientie et longanimitatis contemnis ? Ignorans quoniam benignitas Dei ad penitentiam te adducit ; secundum autem duritia tuam, etc. Qui enim nunc non vult ad bonitatem Dei converti, tunc non inveniet misericordiam, sed iram. Quod etiam videtur dicere, cum subiungit.
marg.| {e} Quoniam] etc. scilicet presens misericordia eius, in futuro autem iustitia eius. Unde supra Ps. 74. Cum accepero tempus, etc. So. 2.a. Querite mansuetum, si quo modo abscondamini in die furoris Domini, Is. 55.b. Querite Dominum, dum inveniri potest, etc. Qui autem debeant confiteri, subiungit.
Numérotation du verset Ps. 117,3 
moraliter
marg.| {f} Dicat] scilicet peccata sua in confessione. Hic ponit tres versus de confessione trium, scilicet Israel, Aaron et omnium timentium. Per Israel intelliguntur clerici ; per Aaron prelati ; per alios populi subditi. Et tam hi, quam illi necesse habent confiteri. Et primo ponit clericos, secundo prelatos, tertio subditos. Ante enim debent monere ad confessionem maiores peccatores et generaliores. prelati autem et clerici magis peccant quam subditi, secundum quod dicitur 1Esr. 9.a. Manus Principum, etc. De clericis autem primo ponit propter generalitatem, quia omnes prelati sunt clerici et non e converso. Multi enim sunt clerici mediocres, qui non sunt prelati. De omnibus ergo tam maioribus, quam minoribus, quam etiam mediocribus dicit quod.
Numérotation du verset Ps. 117,4 
moraliter
marg.| {i} Dicant] in confessione peccata sua nunc, id est in presenti, dum confessio valet ad penitentiam impetrandam. Is. 28.d. Vivens vivens ipse confitebitur tibi. Tibi enim in futuro confitebuntur peccata sua, non ad utilitatem, sed ad confusionem eternam. Sap. 5.a. Ergo erravimus a via veritatis. Omnibus autem necessaria est confessio, quia nullus est sine peccato. Rm. 3.c. Omnes enim peccaverunt et egent gloria Dei. Unde et ipse Ioannes virgo et Deo familiariter dilectus, dicit 1Io. 1.d. Si dixerimus, quoniam peccatum non habemus, ipsi nos seducimus et veritas in nobis non est. Et statim de confessione subdit. Si confiteamur peccata nostra, fidelis et iustus est Deus, ut remittat nobis peccata nostra. Dicant ergo tam hi quam illi peccata sua, quoniam bonus est Dominus, id est suavis et mitis ad remittendum, supra Ps. 31. Dixi confitebor adversum me iniustitiam meam Domino et tu remisisti impietatem peccati : Dic tu prior iniquitates tuas, ut iustificeris, quasi dicat ante dicas peccata tua in confessione, quam Deus revelet illa in iudicio futuro et hoc ut iustificeris. Tunc autem si expectes, non iustificaberis in revelatione Iudicii, sed condemnaberis. Propter hoc dicitur, ut vel dictum est, nunc, scilicet dum tempus est penitentie, quoniam in seculum misericordia eius et post hoc seculum iustitia. Sed quia confessio, ut iam dictum est, non sufficit sine contritione, unde confessionem sequitur vox penitentis, dicentis.
Numérotation du verset Ps. 117,5 
moraliter
marg.| {l} De tribulatione] scilicet cordis, id est de corde tribulato.
marg.| {m} Invocavi Dominum] petent ab eo veniam et gratiam supra Ps. 50. Sacrificium Deo spiritus contribulatus, etc. In tali fiducia videtur alibi petere, dicens : Tribulationes cordis mei multiplicate sunt, scilicet per contritionem ; ideo de necessitatibus meis erue me, id est a penis, quas exigunt peccata, vel ab ipsis peccatis, que per pravam consuetudinem in necessitates vertuntur, ut quasi de necessitate peccetur. Sed nec contritio, nec confessio sufficiunt, nisi sequatur satisfactio, si spatium vite habeatur. Unde addit :
marg.| {a} * Et exaudivit me] etc. non in tribulatione, sed magis.
marg.| {b} In latitudine] id est in impletione mandatorum ex caritate, Ps. 118. Latum mandatum tuum nimis, Prv. 4.b. Ducam te per semitas equitatis, quas cum ingressus fueris, non arctabuntur gressus tui. In satisfactione autem et in penitentia est difficultas, tamen ex ipso labore penitentie cum impugnationibus tentationum. Sed propter hoc non desperat, nec resilit bonus penitens, sed dicit quod sequitur.
marg.| {c} Dominus mihi] etc. quicumque monens ad peccatum. Vel homo, id est Diabolus, qui a devicto homine sumpsit nomen, ut homo diceretur, unde Mt. 13.d. Inimicus homo hoc fecit. Et duplex Dei adiutorium necessarium est, scilicet contra fraudulentiam et contra violentiam. Unde iterat, dicens :
marg.| {d} Dominus mihi] etc. quasi dicat primo est adiutor contra fraudulentiam hostis callidi, secundo contra violentiam fortis armati, de quo Lc. 11.c. et Iob. 41.d. Non est potestas super terram, que comparetur ei.
marg.| {e} Et ego] talem habens adiutorem.
marg.| {f} Despiciam inimicos meos] scilicet Mundum, carnem, Diabolum. Mundum debemus despicere propter sui vanitatem, carnem propter sui utilitatem, Diabolum propter sui malignitatem.
marg.| {g} Bonum] etc. Secunda pars, ubi primo dicit, in solo Deo confitendum esse. Et hoc dicit Ecclesia, sive Martyres in tribulatione passionis positi, quasi dicat non timemus eos, qui corpus occidunt, sed illum timemus et in ipso fiduciam habemus, qui potest corpus et animam mittere in gehennam et perducere in gloriam, unde dicit bonum, id est melius est confidere in Domino, qui potens est predicta facere.
marg.| {h} Quam confidere in homine] qui non potest nocere, nec iuvare nisi corpus. Nec solum de hominibus, sed et de Angelis est hoc verum, unde subdit.
marg.| {i} Bonum est, id est melius sperare in Domino] etc. id est in Angelis, qui dicuntur Principes et Provinciarum et personarum, sicut habetur Dn. 10.c. et in pluribus locis. Ibi enim dicitur : Ecce Michael unus de Principibus primis, etc. Et in fin.
marg.| {c}. Nemo est adiutor meus in omnibus his nisi Michael Princeps vester. Licet enim Angeli, vel etiam homines iuvent, tamen in ipso Domino magis, quam in ipsis est sperandum, a quo et ipsi Angeli et homines boni habent, ut iuvare possint. Ostenso quod in solo Deo sperandum sit, exponit tribulationem, de qua supra dixit. De tribulatione invocavi Dominum. Unde dicit Ecclesia, vel quilibet Martyr.
marg.| {l} Omnes gentes circuierunt me] fidelem, ut me deciperent et ad errorem suum traherent. Et tamen non fecerunt, quod Volebant, sed magis conversi sunt ab errore suo ad veritatem fidei, unde subdit.
marg.| {n} Et in nomine Domini] scilicet Iesu Christi est supple.
marg.| {o} Quia ultus sum in eos] id est conversi sunt et conversi penas a se penitentie exigentes ultionem sumpserunt de hoc, quod circuierunt me. Vel sive, quia, legitur secundum aliam litteram, sic : In nomine Domini ultus sum in eos. Et idem sensus. Deinde in persona capitis confortans Ecclesiam et Martyres suos, dicit.
marg.| {p} Circumdantes circumdederunt me] etc. Dicit Christus de Iudeis, sicut supra dixit Ps. 21. Tauri pingues obsederunt me. Et in eodem Ps. Concilium malignantium obsedit me. Et in hoc, quod non repetit hic gentes, dat intelligere, quod de Iudeis loquitur.
marg.| {q} Et in nomine Domini, quia ultus sum in eos] Hoc sicut supra expositum est exponatur. Vel sic. In nomine Domini, quasi dicat ipsi modo videant, quid {2.300rb} lucrati sint, quia ultus sum in eos, per Titum et Vespasianum. Duobus autem modis circumdederunt Iudei Christum. Primo occulte, volentes eum capere in sermone, sicut dicitur Mt. 22.d. quod Pharisei convenerunt in unum et interrogavit Iesum unus ex eis Legis doctor, tentans eum, Magister, etc. Secundo, circumdederunt eum aperte persequendo. Et propter hoc non semel dicit hic, circumdederunt, sed secundo repetit, dicens.
marg.| {r} Circumdederunt me sicut apes] ut me aperte blasphemiis et conviciis pungerent. Et recte apibus comparantur Iudei, propter duas causas, quia scilicet apes mellificant aliis, non sibi et quia apes pungendo alios seipsas eviscerant ; sic Iudei mellificaverunt nobis dulcedinem in Passione Christi et ipsum nobis dulciorem fecerunt. Unde eis potest dici : Sic vos non vobis mellificatis apes. Item ut Christum pungerent clavis Passionis se evisceraverunt et animas suas perdiderunt.
marg.| {a} {2.300va} Δ Et exarserunt] igne zeli et invidie.
marg.| {b} Sicut ignis in spinis] volentes eum ad nihilum redigere, sicut ignis spinas consumit. Item ignis in spinis strepitum et crepitum facit, sic Iudei contra Christum invidia et ira succensi clamabant : Crucifige eum, Eccl. 7.a. Sicut sonitus spinarum sub olla ardentium, sic risus stulti, id est Iudei, qui Christum irrisit, dicens : Vah, qui destruis templum Dei et in triduo reedificas illud, salva temetipsum ; si filius Dei es, descende de cruce, Mt. 27.e.
marg.| {c} Et in nomine Domini] etc. dupliciter, ut supra dictum est, scilicet in bonos per penitentiam et in malos per captivitatem.
marg.| {d} Impulsus eversus sum] dicit Christus, qui impulsus est a Iudeis in Passione et eversus, cum ipse, qui erat omnium altissimus et primus, factus est omnium novissimus et abiectio plebis.
marg.| {e} Ut caderem] in morte, sed non ut putaverunt, cecidi, ut deleretur nomen meum : Quia.
marg.| {f} Dominus suscepit me] in ipsa morte et in Resurrectione suscepit me de monumento et in Ascensione de mundo. Vel de Ecclesia potest legi, que impulsa tribulationibus eversa fuit, id est conculcata et despecta, ut caderet, id est ad nihilum deveniret. Sed non sic fuit, quia Dominus suscepit eam in curam et custodiam ; et ideo non cecidi, dicit Christus, vel Ecclesia, quia Dominus, qui suscepit me, est
marg.| {g} Fortitudo mea et laus mea] id est ab illo habeo fortitudinem et laudem, non mihi ascribo, sed ei a quo habeo, sine quo nec fortem, nec laudabilem me esse reputo.
marg.| {i} Et] ipse   [factus est mihi in salutem] qui in se non factus est, Christo factus est Deus Pater in salutem, cum ipsum a morte suscitavit. Item Ecclesie, cum ipsam in mari tribulationum a periculo liberavit. Hoc supra petiit in persona Christi et Ecclesie : Esto mihi in Deum protectorem et in domum refugii, ut salvum me facias. Et ideo, est
marg.| {k} Vox exultationis et salutis, in tabernaculis iustorum] id est in Ecclesiis in quibus iusti militant Deo et laudant Deum et exultant de Christi Resurrectione et de Ecclesie exaltatione, sicut de primitivis Ecclesie dicitur, Io. 20.e. Gavisi sunt discipuli viso Domino. Et quomodo hoc factum sit, subdit.
marg.| {l} Dextera Domini] etc. Si in persona Christi loquentis legatur, tunc dextera Dei Patris potest dici eius propitiatio et auxilium, de quo dicit Christus, quod
marg.| {m} Fecit virtutem] resuscitando me ; quod exponens, subdit.
marg.| {n} Dextera Domini exaltavit me] in Resurrectione. Et repetit.
marg.| {o} Dextera Domini fecit virtutem] in quo notatur maior Resurrectionis admiratio. Vel de seipso, qui est dextera Patris, dicit Christus.
marg.| {l} Dextera Domini] id est ego filius Dei, brachium et dextera eius, per quem omnia operatur.
marg.| {m} Facit virtutem] in Passione, quando mortem moriendo destruxit. Os. 13.d. Ero mors, o mors.
marg.| {n} Dextera Domini exaltavit me] in Resurrectione, quando meipsum suscitavi virtute divinitatis, iuxta illud, quod predixi, Io. 10.d. Potestatem habeo ponendi animam meam et iterum sumendi eam.
marg.| {o} Dextera Domini fecit virtutem] in Ascensione, quando propria {2.301ra} Δ virtute ascendi in celum. Et sic patet, quod.
marg.| {a} Non moriar] sicut putaverunt Iudei, id est non detinebor in morte.
marg.| {b} Sed vivam] etc. per me et per Apostolos. qui sunt organa mea.
marg.| {d} Opera Domini] que Iudei voluerunt sub silentio sepeliri. Et posset queri, quare Christus passus fuerit, cum statim postea erat surrecturus. Unde causam subdit.
marg.| {e} Castigans] id est corrigens delicta generis humani.
marg.| {f} Castigavit me Dominus] Pater, id est verberavit exponendo me tribulationi. Unde dicit. Is. 53.c. Propter scelus populi percussi eum. Et ibidem b. Disciplina pacis nostre super eum,   [Castigavit] dico.
marg.| {g} Et morti non] etc. supple, ne me detineret, sed quasi commodavit, ut me cito redderet, secundum quod sup. Ps. 15. habetur : Non derelinques animam meam in Inferno, nec dabis Sanctum tuum videre corruptionem. In persona autem Ecclesie, vel Martyrum potest legi sic, ut dicat. Dextera Domini, id est Christus, fecit virtutem, per patientiam Martyrum devincens Tyrannos. Dextera Domini, scilicet Christus, exaltavit me, ipsos Tyrannos subiiciens fidei. Dextera Domini, ipse Christus, fecit virtutem, id est multa miracula per Apostolos. Unde. Virtute magna reddebant Apostoli testimonium Resurrectionis Iesu Christi. Et per hec, que fecit Christus.
marg.| {a} Non moriar] id est non destruar, ut putaverunt Iudei et Tyranni.
marg.| {b} Sed vivam] id est crescam et proficiam.
marg.| {c} Et narrabo] etc. id est Christi, scilicet Incarnationem, Passionem, Resurrectionem, Ascensionem, Spiritus sancti missionem. Tribulationes autem illate mihi a Tyrannis non erunt mihi ad interitum, sed ad profectum. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {e} Castigans] exterius per flagella.
marg.| {f} Castigavit me] interius delendo peccata et augendo merita.
marg.| {g} Et morti non tradidit me] id est destructioni. Nam Ecclesia per tribulationes non est destructa, sed magis multiplicata, sicut filii Israel. Ex. 1.b. Quanto magis opprimebantur, tanto magis multiplicabantur.
Numérotation du verset Ps. 117,moraliter 
marg.| Moraliter. {g} Bonum est] etc. Supra dixerat bonus penitens : Dominus mihi adiutor, non timebo quid faciat mihi homo. Et iterum : Dominus mihi adiutor et ego despiciam inimicos meos, scilicet Mundum, carnem, Diabolum, qui Dei auxilio devincuntur, non auxilio humano ; ideo dicit : Bonum est confidere in Domino, qui est omnipotens adiutor.
marg.| {h} Quam confidere in homine] qui nihil ex se potest. Ier. 17.a. Maledictus, qui confidit in homine. 1. Mc. 3.b. Non in multitudine exercitus victoria belli, sed de celo fortitudo est. 2Par. 25.c. Si putes in robore exercitus bella consistere, superari te faciet Dominus. Confidere ergo debemus in Domino, quantum ad victoriam, sperare in eo quantum ad gloriam, coronam quam confert victoribus. Unde addit :
marg.| {i} Bonum est] etc. id est gloriam expectare ab eo, quia spes est certa expectatio future beatitudinis.
marg.| {k} Quam sperare in Principibus] secularibus, vel Ecclesiasticis, a quibus multi sperant gloriam presentem. Ps. 145. Nolite confidere in Principibus, in filiis hominum, in quibus non est salus. Et ideo bonum est sperare in Domino, quia in necessitate positi sumus, a qua non possumus per alium liberari ; Unde addit :
marg.| {l} Omnes gentes] id est omnia vitia, que faciunt hominem gentiliter vivere.
marg.| {m} Circumierunt me] quasi exercitus castrum obsidendo. Exercitus enim Diaboli est exercitus vitiorum, que hominem obsident in tentatione, exemplo ipsius Diaboli, de quo 1Pt. 5.b. Circuit querens quem devoret Iob. 19.b. Obsederunt in gyro tabernaculum meum. Dn. 1.a. Venit rex Babylonis in Hierusalem et obsedit eam. Breviter autem notandum quod in his tribus versibus quadruplicem tangit circuitum. Primum, cum dicit : Omnes gentes circuierunt me. Secundum et tertium, cum addit : Circumdantes circumdederunt me. Quartum, cum subiungit : Circumdederunt me sicut apes. In quo notatur, quod quatuor modis circumeunt hominem vitia, scilicet in cogitatione, in locutione, in operatione, in omissione, ut istis quatuor modis possit trahi ad peccatum. Sed ille, qui confidit in Domino, istos circuitus non timet. Unde in quolibet istorum versuum, postquam dixit de circuitu, subiungit.
marg.| {n} In nomine Domini] etc. quasi dicat In nomine Domini vincam omnes insultus vitiorum, sicut dicit David Golie, per quem intelligitur Diabolus, 1Rg. 17.f. Tu venis ad me cum gladio et hasta et clypeo, ego autem venio ad te in nomine Domini exercituum Dei agminum Israel. Hanc autem expositionem apertius innuit alia littera, que habet : In nomine Domini circuivi eos. Bene autem concordat, quod hic dicitur, ultus sum in eos, quia in contritione sumitur vindicta de peccatis, quia ibi est dolor contra delectationem, que fuit in peccato et contraria contrariis curantur. Bene autem addit in fine.
marg.| {r} Circumdederunt me] etc. Apis enim parum mellis portat, sed habet aculeum in cauda, quo pungit eum, qui mel vult accipere. Sic vitia pretendunt delectionem, sed in fine pungunt per pene eterne obligationem. Propter hoc dicitur Eccl. 21.a. Quasi a facie colubri fuge peccata ; quia velut coluber blanditur facie, sed cauda pungit, sic peccatum. Prv. 23.d. Ingreditur blande, sed in fine mordebit, ut coluber et sicut regulus venena diffundet. * Sunt autem multi, qui bene dicunt, quod ita pungunt peccata, sed tamen nimis de se confidentes nolunt vitare occasiones, ex quibus surgunt tentationes, quod stultum est, quia non potest vitare peccata, qui non vitat occasiones tales, unde bene sequitur.
marg.| {a} Et exarserunt sicut ignis in spinis] quasi dicat non potest esse, quod vitent peccatum, si occasionibus se exponant, sicut non potest esse, quod spine non ardeant nisi ignis addatur. Propter hoc dicitur, Eccl. 9.b. Averte faciem tuam a muliere compta et ne circumspicias speciem alienam. Propter speciem mulieris multi perierunt et ex hoc concupiscentia quasi ignis exardescit.
marg.| Vel aliter de tentationibus.
marg.| {r} Circumd. me] etc. sicut etiam apes mellificant non sibi, sed aliis, sic tentationes et insultus vitiorum iustis non nocent, sed prosunt, quia ut dicit Augustinus Tentatio, cui nonΘ consentitur, non est peccatum, sed materia exercende virtutis, Ps. 26. Si exsurgat adversum me prelium, in hoc ego sperabo.
marg.| {a} Et exarserunt sicut ignis in spinis] quia spinas vitiorum quandoque consumunt tentationes in homine, precipue superbiam, quia homo humiliatur quando sentit tentationem, 2Cor. 11.b. Ne magnitudo revelationum extollat me, datus est mihi Angelus Satane stimulus carnis mee. Hec autem utilitas tentationis non est nisi in eis, qui in Deo sperant et de se non presumunt. Unde quid de se sentiat, subdit.
marg.| {d} Impulsus] a tentatione   [eversus sum, ut caderem] quasi dicat per me non potui resistere tentationi.
marg.| {f} Et Dominus suscepit me] ut non caderem, Is. 41.c. Ne timeas, quia ego tecum sum, ne declines, quia ego Deus tuus confortavi te et auxiliatus sum tibi et suscepit te dextera iusti mei, id est propitiatio Christi. Et cum Dominus suscepit impulsum, tunc {2.300vb} ei utilis est impulsio. Sicut navis, que tendit ad portum, utilis est venti impulsio, cum habet bonum gubernatorem. Sed si non est gubernator, impulsio nocet ei, Prv. 11.b. Ubi non est gubernator, populus corruet. Item hic notandum quod qui est in summo, si impellatur, de facili precipitatur. Et ideo Diabolus libenter ponit homines in dignitatibus, 2Par. 25.d. Adduxerunt captos ad preruptum cuiusdam petre, precipitaveruntque, eos de summo in preceps. Ibi autem impelluntur precipue a curis secularibus, Io. 18.c. Oblitus est mei populus meus, frustra libantes et impingentes in viis suis et in semitis seculi. Vie seculi sunt divitie, delicie et honores, sive avaritia, luxuria et superbia, de quibus in fine dicent mali, sicut dicitur Sap. 5.b. Ambulavimus vias difficiles, viam autem Domini ignoravimus ; quod nobis profuit superbia, aut divitiarum iactantia, quid contulit nobis ? Semite autem seculi sunt subtiles adinventiones, per quas citius venitur ad ista habenda. Iustus autem, cum impellitur, non cadit in has vias, quia Dominus iuvat eum. Unde subdit.
marg.| {f} Fortitudo] etc. Et ponit hic tria contra tria predicta mala : Fortitudo mea est Dominus, hoc contra avaritiam, que dicit : Fortitudo mea denarius, Prv. 18.b. Substantia divitis urbs roboris eius.
marg.| {h} Et laus mea Dominus] Hoc contra superbiam, que dicit : Laus mea vulgus, non Dominus. Laudatur enim peccator in desideriis anime sue, Eccl. 8.b. Laudabuntur in civitate quasi iustorum operum.
marg.| {i} Et factus] etc. Hoc contra carnem, que dicit : Eccl. 30.c. Non est census supra censum salutis corporis. Dominus autem factus est in salutem, non carnis quantum ad presens, sed anime. Nam carnem precipit affligi, ut spiritus salvus fiat, Eccl. 30.c. Salus anime in sanctitate iustitie. Sanctitas est sine terrenitate et carnalitate vivere. Iustitia est vindictam de carne sumere. Et in hoc est salus anime. Et hoc est gaudium iustorum, de quo subiungit.
marg.| {k} Vox exultationis] etc. id est inter iustos, hic sunt peregrini et in tabernaculis se reputant habitare, dicentes illud Hbr. ult. c. Non habemus hic manentem civitatem, etc. Vel tabernacula iustorum, est conscientia eorum, in quibus est vox exultationis et salutis, scilicet testimonium ipsius conscientie, quod salvi erunt. Unde et exultant et gloriantur 2Cor. 1.c. Gloria nostra hec est, etc. Notandum autem, quod quidam habent vocem exultationis, sed non salutis, ut histriones et mundani homines, Iob. 21.b. Tenent tympanum et citharam et gaudent ad sonitum organi, ducunt in bonis dies suos, etc. Quidam vero habent vocem salutis et non exultationis, ut penitentes, Iob. 30.d. Versa est in luctum cithara mea, Iob. 7.c. Confabulabor in amaritudine anime mee. Alii autem habent simul vocem exultationis et salutis, ut perfecti in via et glorificati in patria, Is. 51.b. Gaudium et letitia invenietur in ea, gratiarum actio et vox laudis. Quidam autem neutrum habent, ut desperantes in Mundo et damnati in Inferno, Mt. 25.c. Ibi erit fletus et stridor dentium. De quo autem sit hec exultatio et salus, subdit.
marg.| {l} Dextera Domini fecit virtutem] Ter dicit dextera, contra tria predicta, scilicet impulsionem ; eversionem, casum. Contra impulsionem necessaria est dextera retinens. Contra eversionem, dextera sustinens. Contra casum, dextera sublevans. Est ergo sensus : Dextera Domini fecit virtutem, retinendo me impulsum.
marg.| {n} Dextera Domini exaltavit me] prius eversum.
marg.| {o} Dextera Domini fecit virtutem] sublevando me ne caderem, vel qui iam cecideram. Vel sic totum dicatur.
marg.| {l} Dextera Domini fecit virtutem] id est misericordiam non percutiendo me reum et expectando ad penitentiam.
marg.| {n} Dextera Domini exaltavit me] de luto et fecibus peccatorum, elevans ad statum gratie.
marg.| {o} Dextera Domini fecit virtutem] custodiendo me in eodem statu et liberando ab insultu tentationum. Vel
marg.| {l} Dextera Domini] dicitur largitas eius, de qua possunt dicere aliqui, quod fecit virtutem in eis, quando propter abundantiam temporalium boni fiunt, ut Abraham. Sed in pluribus hec dextera facit vitium, secundum illud Ier. 5.b. Saturavi eos et mechati sunt.
marg.| {n} Dextera Domini exaltavit me] hoc non potest dicere prelatus intrusus, sed dextera, id est potestas Regis, vel pecunie, vel consanguinitatis, exaltavit me. Quare ? Ps. 25. Quia dextera eorum repleta est muneribus, 3Rg. 13.g. Quicumque volebat, implebat manum suam et fiebat Sacerdos excelsorum. Sed
marg.| {o} Dextera Domini fecit virtutem] etc. verum tales expellit de prelatione, secundum illud supra, Ps. 58. Disperge illos in virtute tua et depone eos
prol.| Θ protector meus, Domine. Is. 22.f. Expellam te de statione tua. Et merito contra tales facit dextera Domini virtutem, quia sicut in Ps. 143. dicitur. Dextera eorum dextera iniquitatis. Sed secundum predictum sensum subdit penitens.
marg.| {a} Non moriar] morte eterna.
marg.| {b} Sed vivam] vita gratie in presenti et glorie in futuro, Gal. 2.d. Vivo ego, iam non ego. Et talis, qui vivit vita gratie potest predicare. Unde subdit.
marg.| {c} Et narrabo opera Domini] Supra Ps. 113. Non mortui laudabunt te, Domine, etc. Propter hoc bene, sup. Ps. 50. primo dicit. Spiritum rectum innova in visceribus meis, etc. Et post addit, Docebo iniquos vias tuas. Et bene dicit.
marg.| {d} Opera Domini] Hoc est contra scrutatores, qui narrant non opera, sed secreta Domini. Is. 40.f. Qui dat secretorum scrutatores, quasi non sint. Unde autem fuerit iustificatus, subiungit, scilicet per disciplinam Domini et correctionem. Unde dicit.
marg.| {e} Castigans castigavit me Dominus, et] per hoc   [morti non tradidit me] Minus dicit et plus significat. Ac si dicat, a morte eripuit me per castigationem. Hec est doctrina Spiritus sancti Prv. 23.b. Noli subtrahere a puero disciplinam, si enim percusseris eum virga, non morietur, tu virga percuties eum et animam eius de Inferno liberabis. Idt. 8.d. Flagella Domini quasi servi, qui corripimur, ad emendationem, non ad perditionem nostram evenisse credamus. Apc. 3.d. Ego, quos amo, arguo et castigo.
marg.| {h} Aperite mihi portas] etc. Tertia pars, ubi quod monet alios se facturum promittit, scilicet laudate Deum causa salutis, que per quem sit facta et qualiter sit facta, ostendit et quibus etiam sit facta, quia per Christum passum, iustis facta est, per Apostolos manifestata est. Unde dicit Ecclesia sic ad Apostolos,   [Aperite mihi portas iustitie] id est doctrinam sacre Scripture exponite, per quam homo iustificatur.
marg.| {k} Et ingressus in eas] id est illis intellectus.
marg.| {l} Confitebor Domino] id est laudabo eum. Sed quia he omnes porte ad unam Portam, scilicet Christum referuntur, addit.
marg.| {n} Hec porta] est Domini, id est Christus, per quem itur ad Patrem et intratur ad Regnum.
marg.| {o} Iusti intrabunt in eam] id est per eam, ut per Christum viam veniant ad ipsum veritatem et vitam. Vel ipsi Apostoli dicuntur porte. Et exponitur sic. O vos Apostoli dicit Ecclesia. {2.301rb}
marg.| {h} Aperite mihi] etc. id est vosipsos ea, que scripsistis exponendo, ut ego et membra mea miremur vos in doctrina et operibus vestris. Cetera exponantur, ut prius. Vel aliter et loquitur Ecclesia, vel cetus Martyrum ad persecutores suos, non imperando, sed predicendo hoc modo. O vos persecutores :
marg.| {h} Aperite mihi portas iustitie] id est tribulationes et persecutiones mihi inferetis, quibus iustificabor.
marg.| {k} Et ingressus in eas] tribulationes patiendo.
marg.| {l} Confitebor Domino] Bene enim Deum confitetur, qui pro eo patitur. Unde in Collecta de Innocentibus dicitur : Deus, cuius preconium innocentes Martyres non loquendo, sed moriendo confessi sunt.   [Confitebor] etiam gratias agendo et ad litteram, Deum laudando in persecutione. Et hoc debeo facere, quia ipse pro me fecit idem. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {n} Hec porta] est, Domini, scilicet mors, per quam ipse intravit in gloriam suam. Lc. 24.d. Oportuit Christum pati et ita intrare in gloriam suam. Propter hoc dicit Petrus loquens Ecclesie. 1Pt. 2.d. Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius. Unde et subditur.
marg.| {o} Iusti intrabunt in eam] portam, id est in tribulationem et Passionem, ut per eam intrent ad Regnum, ad quod per multas tribulationes oportet intrare, ut dicitur Act. 14.d. Et quoniam hec omnia bona super dicta a Deo sunt, non ab hominibus, convertit sermonem ad Dominum, dicens.
marg.| {p} Confitebor tibi] confessione laudis.
marg.| {r} Quoniam exaudisti me] ut aperirentur mihi porte Scripture, secundum primam expositionem, vel ut possem sustinere, secundum ultimam.
marg.| {s} Et] secundum utrumque modum,   [factus es mihi in salutem] id est meus Salvator. Et quomodo hoc fuit, subdit :
Numérotation du verset Ps. 117,22 
marg.| {a} {2.301va} Δ Lapidem, quem reprobaverunt] etc. Hic est antithesis, scilicet casus pro casu, accusativus pro nominativo. Sic enim legitur, Lapis, hic, scilicet Christus, qui est lapis vivus, quem, tamen, reprobaverunt, id est repulerunt Iudei.
marg.| {b} Edificantes] in cultu unius Dei, sed tamen non consummaverunt edificium, quia lapidem consummationis abiecerunt a se. 1Pt. 2.a. Ad quem accedentes lapidem vivum, ab hominibus quidem reprobatum, a Deo autem electum et honorificatum, Eph. 2.d. Super edificati super fundamentum Apostolorum et Prophetarum ipso summo angulari lapide Christo, Iesu.
marg.| {c} Hic] inquam lapis.
marg.| {d} Factus est] etc. id est fecit utraque unum, sicut dicitur Eph. 2.c. Et ibidem addit. Ut duos condat in semetipso, supple parietes, scilicet Iudeorum et Gentium, ut fiat unum ovile et unus Pastor, sicut dicitur Io. 10.c. Versus iste confortativus est Iudeorum. Unde Dominus opposuit eum Iudeis, Mt. 21.e. Istud autem, quod videlicet reprobatus a Iudeis et crucifixus, factus est in caput anguli.
Numérotation du verset Ps. 117,23 
marg.| {o} Domino factum est istud] Non a Iudeis et crucifixoribus, sed, a Domino, qui occulte edificat Ecclesiam.
marg.| {f} Et] istud, est mirabile in oculis nostris spiritualibus, qui sumus credentes et miramur Christi clementiam, quod Deus homo factus pati voluit pro salute nostra. Supra Ps. 97. Cantate Domino canticum novum, quia mirabilia fecit. In oculis Augustini erat hoc mirabile, de quo legitur. Nec satiabatur illis diebus dulcedine mirabili considerare altitudinem consilii divini super salutem generis humani. Idem autem quod sapiebat Propheta hic et sapit Ecclesia. Unde subdit.
Numérotation du verset Ps. 117,24 
marg.| {g} Hec est dies, quam fecit Dominus] id est hoc tempus gratie, in quo Incarnatio et Passio facte sunt. Unde,
marg.| {h} Exultemus] exterius.
marg.| {i} Et letemur] interius.
marg.| {k} In ea] die, scilicet in hoc tempore. Sed quare dicit, quam fecit Dominus, Nonne omnes dies fecit Dominus ? Utique. Hanc vero diem, id est hoc tempus dicitur specialiter fecisse propter opera privilegiata, que in eo fecit. Iste autem versus multotiens cantatur in die Resurrectionis, que specialiter et proprie dicitur dies, eo quod verum lumen tunc ortum est et verus Sol ortus est de sepulchro et tenebras infidelitatis amovit, de quibus Gn. 1.a. Tenebre erant super faciem Abyssi. Thomas interpretatur Abyssus, super cuius cordis faciem erant tenebre infidelitatis, quando dixit. Nisi videro, etc. Non credam. Sed illas amovit, cum ei apparuit et dicit. Noli esse incredulus, sed fidelis. In die autem sunt duodecim hore, ut dicitur Io. 11.b. Nonne duodecim sunt hore diei ? Sic in Christi Resurrectione fuerunt duodecim apparitiones, quasi duodecim hore in die. Primo enim apparuit Marie Magdalene. Io. 20.c. Secundo, tribus mulieribus, Mt. ult. b. et dixit eis, Avete. Tertio, Petro. Lc. ult. e. Surrexit Dominus vere et apparuit Simoni. Quarto duobus discipulis euntibus in Emaus. Lc. ult. e. Quinto, undecim congregatis, ut in eodem dicitur. Stetit Iesus in medio discipulorum, etc. Unde quinque apparitiones fuerunt prima die Resurrectionis. Sexto, apparuit die octavo, Io. 20.f. Post dies octo erant discipuli congregati, etc. Septimo, super mare Galilee, Io. ult. b. Stetit Iesus in litore, etc. Octavo, in Galilea, Mt. ult. d. Undecim discipulis, etc. Nono, in die Ascensionis, Act. 1.a. Convescens precepit eis, etc. Et Lc. ult. g. Sedete in civitate, etc. Decimo, Mc. ult. Duxit eos in montem, etc. Undecimo. 1Cor. 15.b. Deinde visus est Iacobo. Duodecimo sicut ibidem legitur. Plus quam quingentis fratribus simul. Ut ab hac salute quam sic Christus operatus est in medio terre, non sit expers Ecclesia, orat, cum subiungit.
Numérotation du verset Ps. 117,25 
marg.| {l} O Domine, salvum me fac] id est fac, ut salutem illam consequar, quam operatus es.
marg.| {m} O Domine] Christe.
marg.| {n} Bene prosperare] id est fac ut iter tuum, quo venisti salvare et salvum facere quod perierat, prosperum fiat, scilicet ut nos ad salutem perducas, sicut promittit pater, Is. 55.d. dicens. Verbum, quod egredietur de ore meo, non revertetur ad me vacuum, sed faciet quecumque volui et prosperabitur in his, ad que misi illud.
marg.| {a} Benedictus] Quarta pars, ubi gaudet de adventu Christi et idem monet, quod prius monuerat, addens quod frequenter et solenniter et in atriis Domini fiat. Gaudens ergo Propheta, vel Ecclesia de adventu Christi, dicit.
marg.| {a} Benedictus] sit Iesus Christus.
marg.| {b} Qui venit] etc. Patris, videlicet non in suo nomine, ut Antichristus veniet. Unde de utriusque adventu dicit Io. 5.g. Ego veni in nomine Patris mei et non accepistis me, si alius venerit in nomine suo, illum accipietis. Nec solum Christus benedictus est, sed et nos de benedictione eius accepimus et omnes fideles in participatione Sacramentorum benedictionem recipiunt. Unde in persona prelatorum et Sacerdotum Sacramenta ministrantium et loquentium ad subditos subiungit.
Numérotation du verset Ps. 117,26 
marg.| {c} Benediximus] nos Sacerdotes.
marg.| {d} Vobis] o subditi.
marg.| {e} De domo Domini] id est de Ecclesia, de qua sumitur Baptismus, Eucharistia et alia Sacramenta, in quibus benedictio gratie datur, vel augetur, si iam habebatur. Sed ista benedictio non est a Sacerdotibus, licet per eos ministretur. Unde bene sequitur.
marg.| {f} Deus Dominus] quasi dicat non nos proprie benediximus vobis, immo   [Deus Dominus] scilicet Christus. Et notatur hic duplex natura in Christo, Divina, cum dicit   [Deus] Humana, cum dicit Dominus.
marg.| {g} Et illuxit nobis] id est hanc benedictionem nobis inspiravit et per eam nos illuminavit radiis gratie sue. Vel sic.
marg.| {g} Illuxit nobis] tam maioribus, quam minoribus dando lumen fidei, secundum illud Is. 9.a. Habitantibus in regione umbre mortis, lux orta est eis. Ex hoc autem laudandus est Deus, unde consequenter invitat ad solennizandum in solennitatibus. Etiam frequenter recipitur ista benedictio in perceptione Sacramentorum. Unde dicit.
marg.| {h} Constituite] etc. ad litteram, id est Nativitatem, Passionem, Resurrectionem et Ascensionem et alia festa instituite celebranda et instituta celebrate. Et hoc.
marg.| {i} In condensis] quasi dicat dense et crebre veniatis ad solennitatem. Unde alia littera habet : In frequentationibus : Iterum, in condensis, virtutum et bonorum operum. Et hoc facite.
marg.| {k} Usque] id est non exeatis de Ecclesia, sicut Cathecumeni, sed expectate communionem Corporis et Sanguinis Christi, que conficiuntur in altari et in cornu altaris sumuntur ad litteram. Vel per altare, intelligitur Sacramentum, per cornu altaris, efficacia ipsius Sacramenti, quasi dicat. Usque ad cornu altaris, facite solennitatem, ut percipiatis non tantum Sacramentum, sed et rem ipsius et efficaciam. Vel per altare, intelligi potest humanitas Christi, per cornu, eius Divinitas. Et est sensus. Ita facite festos dies, ut perveniatis usque ad humanitatem et Divinitatem Christi, credendo in presenti et in futuro cognoscendo et fruendo. Et qui sic faciet, poterit dicere, sicut sequitur.
marg.| {l} Deus meus] ideo, confitebor tibi, confessione laudis. Et hoc fiet maxime in futuro et innuens affectus magnitudinem, repetit.
marg.| {p} Deus meus es tu] etc. in me et aliis exaltatum predicabo.
marg.| {2.302va} Δ {a} Confitebor] etc. Hic est versus interscalaris, qui supra expositus est et hic competenter repetitur, quia post beneficia recte sequitur leta confessio. Et dicit Augustinus quod hec confessio in patria non strepitu verborum dicetur, sed ipsa dilectio ista est vox. Tunc autem redibimus ex toto ad ipsum, a quo incepimus esse, unde innuens, quod ad illud principium sit semper redeundum et tendendum et laudem ipsius psal. terminat, sicut incepit, hortans ad laudem Dei dicens : Confitemini Domino, etc.
Numérotation du verset Ps. 117,19 
moraliter
marg.| Moraliter. {h} Aperite] etc. Supra dixerat, quod per castigationem Domini a morte liberatus fuerat : Hic autem per alia verba petit castigationem, dicens : Aperite : Quibus dicitur hoc nisi eis, qui claves portant Ecclesie, qui habent officium claudendi et aperiendi, scilicet prelatis ? Aperite, ergo inquit, o vos prelati :
marg.| {i} Mihi portas iustitie] id est penitentiam et correctionem mihi imponite : Que dicitur porta iustitie, quia iustitiam facit de peccatis et per eam intratur ad Regnum, secundum quod dicitur Mt. 3.a. et 4.c. Agite penitentiam, appropinquabit enim Regnum celorum. Pluraliter autem dicit,   [portas] quia penitentia tres habet partes, scilicet contritionem, confessionem, satisfactionem, que notantur in tribus verbis. Cum dicit,   [Iustitie] notat satisfactionem. Per   [Confitebor] confessionem. Per   [Ingressus] contritionem. Introitum autem ad Regnum notat, cum subiungit : Hec porta Domini, iusti intrabunt in eam. Vel potest hoc esse vox anime iusti, cum egreditur de corpore.
marg.| {h} Aperite mihi] etc. Unde et iste versus canitur in exequiis defunctorum, quasi dicat, sicut terra aperitur corpori, ita celum aperiatur anime. Et bene dicit :
marg.| {i} Portas iustitie] quia tunc non est tempus misericordie, sed iustitie. Exemplum Mt. 25.a. Domine, aperi nobis. Et dicit Dominus : Nescio vos. Sed qui hic iustitiam fecerit, tunc secure poterit dicere : Aperite mihi, etc. Idc. 13.b. dixit Iudith : Aperite portas, quoniam nobiscum est Deus. Iudith interpretatur confessio, quam Deus concomitatur et ideo secure precipit portas aperiri. Et sequitur eodem Iudith. Occurrerunt ad eam omnes a minimo usque ad maximum. Et hoc est, quod dicitur in exequiis mortuorum. Subvenite Sancti Dei, occurrite Angeli Domini suscipientes animam eius.
marg.| {k} Et ingressus in eas] quando dictum fuerit mihi : Intra in gaudium Domini tui : Mt. 25.b.
marg.| {l} Confitebor Domino] id est laudabo Dominum. Is. 51.b. Gaudium et letitia invenietur in ea.
marg.| {m} Domino] non alii, quia 1Tim. 1.d. Soli Deo honor et gloria. Dixi, portas iustitie, quia.
Numérotation du verset Ps. 117,20 
moraliter
marg.| {n} Hec porta Domini] scilicet iustitia, quia iniustus non intrabit ad eum. Sed.
marg.| {o} Iusti intrabunt ad eam] id est per eam, quia iustus in iustitia sua salvabitur, sicut dicitur. Et ut iustificari possim :
Numérotation du verset Ps. 117,21 
moraliter
marg.| {p} Confitebor] peccata mea :
marg.| {q} Tibi] id est ministro habenti auctoritatem tuam. Et illa confessio fit illi ministro, non ut homini, sed ut Deo, nec scit peccata, ut homo, sed ut Deus : Unde si revelaret, deponendus esset et puniendus. Unde dicitur bene Sacerdoti illud Is. 16.a. Absconde fugientes et vagos, ne prodas, habitabunt apud te profugi mei : Moab esto latibulum eorum a facie vastatoris. Et quia hic pluries repetit : Confitebor, commendatur frequentia confessionis. Io. 11.a. Eamus in Iudeam iterum.
marg.| {r} Quoniam exaudisti me] Hec duo semper simul sunt, confessio et exauditio. Qui enim confitetur peccatum et veniam petit, exauditur. Ps. 31. Dixi confitebor, etc. et tu remisisti, etc. Quod bene significatur Idc. 1.a. ubi dicitur : Dixit Iudas Simeoni fratri suo, Ascende mecum. Iudas confessio ; Simeon, exauditio interpretatur. In quo autem exauditur, subiungit :
marg.| {s} Et factus es mihi in salutem] * quasi dicat, in hoc exaudisti me, quia a peccatis liberasti me et salvum me fecisti. Et non dicit, quia Dominus dederit ei salutem, sed quod maius est, quod Dominus est sua salus, sicut supra. Ps. 26. Dominus illuminatio mea et salus mea. Illuminatio quo ad intellectum per fidem, salus quoad affectum per caritatem. Act. 4.b. Non est in aliquo alio salus. Dominus autem factus est nobis in salutem multiplicem, videlicet.
marg.| {2.301vb} In salutem
- Temporalem. Iac. 1.c.a. Qui dat omnibus affluenter, etc.
- Corporalem. Ps. 102. Qui sanat omnes infirmitates tuas.
- Gratie. Io. 1. De plenitudine eius omne accepimus, etc.
- Glorie. Phil. 3.d. Salvatorem expectamus Dominum.
- Iesum, etc. Nec mirum, si factus est nobis in salutem, quia ipse est caput nostrum et nos membra eius et ab ipso capite descendit nutrimentum et medicina salutaris ad membra, que ei adherent, sed ad membra amputata per peccatum non transit. Unde Col. 2. Nemo vos seducat inflatus sensu carnis sue et non tenens caput, ex quo totum corpus per nexus et coniunctiones subministratum et constructum crescit in augmentum Dei. Hoc est, quod sequitur.
Numérotation du verset Ps. 117,22 
moraliter
marg.| {a} Lapidem, quem reprobaverunt edificantes, hic factus est in caput anguli] Iste enim lapis, ut dictum est, Christus est, qui dicitur lapis firmus et terre permixtus. De primo Mt. 7.d. Fundata erat supra firmam petram. De secundo, Mt. 8.c. Filius hominis non habet, ubi caput reclinet. In terra enim nihil habuit, licet in terra habitaverit. Hunc lapidem non tantum reprobaverunt Iudei, sed adhuc reprobant edificantes, ad litteram, scilicet facientes palatia et terrena congregantes. Is. 5.c. Ve, qui coniungitis domum ad domum et agrum agro copulatis usque ad terminum loci. Hi reprobant Christum pauperem, qui non in Palatio, sed in diversorio habitavit et in presepio, non in lecto eburneo reclinatus fuit. Hi facto suo dicunt Deo : Recede a nobis, scientiam viarum tuarum nolumus, sicut dicitur Iob. 21.b.
marg.| {c} Hic] tamen lapis, licet reprobatus a stultis, factus est in caput anguli, id est hominis sapientis. Homo dicitur angulus creaturarum, eo quod est extrema creatura. Et sicut in angulo due concurrunt linee, sic in homine solo due nature corporalis et spiritualis. Et huius anguli caput est Christus, sicut dicitur 1Cor. 11. Caput omnis viri Christus, id est virtuosi hominis.
prol.| Diabolus autem caput est reproborum. Iob. 41.d. Ipse est Rex super omnes filios superbie. Ne autem homo de hoc evanescat et superbiat, quod Deo quasi suo capiti aptari et coniungi dicitur, subdit.
marg.| {e} A Domino factum est istud] non ab homine.
marg.| {f} Et est mirabile in oculis nostris] quia inde Sancti admirantur de divina bonitate, non gloriantur de sua virtute. Unde in Ct. Hab. 3.a. secundum aliam litteram. Consideravi opera tua et expavi.
prol.| Et bene dicit : In oculis nostris, quasi dicat, non in oculis carnalium, qui ceci sunt et non vident, que Deus operatur in homine et ita nec mirantur. Unde Gregorius Carnalium mentes bona pensare non valent, nisi que carnaliter vident, que Deus operatur in eis.
prol.| Quia ipse etiam operatur in eis lucem et illuminat corda eorum. Unde addit :
marg.| {g} Hec est dies, quem fecit Dominus] scilicet gratia, per quam illuminatur anima et per quam ipse homo efficitur lux.
prol.| Peccatum autem est nox, quam fecit Diabolus, quod homines excecat et facit eos tenebras. Eph. 4.b. Eratis aliquando tenebre, nunc autem lux in Domino. Et de hac gaudent iusti. Unde addit :
marg.| {h} Exultemus et letemur in ea] Exultemus corpore, scilicet in operibus bonis.
marg.| {i} Et letemur] corde, scilicet in affectionibus.
marg.| {k} In ea] id est propter istam diem. Io. 8.g. Abraham pater vester exultavit, ut videret diem meum, vidit et gavisus est. Sed licet homo habeat gratie lumen, tamen in periculo est propter insidias Diaboli. Unde subiungit orationem.
marg.| {l} O Domine, salvum me fac] Bene enim indiget Salvatore res pretiosa, que est in domo fragili et inter latrones insidiantes undique : Sic est de anima, que est in corpore fragili, 2Cor. 4.b. Habuimus thesaurum istum in vasis fictilibus et latrones, scilicet Demones undique insidiantes Iob. 19.b. Simul venerunt latrones eius et fecerunt sibi viam per me et obsederunt in gyro tabernaculum meum. Et nota, quod dicit : Salvum me fac, non divitem, vel scientem, vel potentem : Sed sicut supra Ps. 26 : Unam petii a Domino, etc. Saluti autem contraria est prosperitas Mundi, sed adversitas ei proxima est. Unde supra Ps. 59 : Da nobis auxilium de tribulatione. Unde notabiliter subdit.
marg.| {m} O Domine, bene prosperare] id est bonam prosperitatem da nobis non malam. Male enim prosperantur homines mundani et prosperitas impedit eorum salutem, sicut dicitur Prv. 1.d. Prosperitas stultorum perdet illos Ier. 12.a. Quare via stultorum prosperatur ? Bona autem prosperitas est in spiritualibus bonis. Et est triplex. Est enim prosperitas pugne, vie, patrie. Prosperitas pugne consistit in plenitudine {2.302ra} victorie. Prosperitas vie, in collatione gratie. Prosperitas patrie, in collatione glorie. De prima habetur in Ps. 44. Intende, prospere procede et regna. De secunda Ps. 67. Prosperum iter faciet nobis Deus salutarium nostrorum. De tertia. Apc. 7.d. Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum.
Numérotation du verset Ps. 117,moraliter 
marg.| Moraliter {a} Benedictus] etc. Thema posset esse in receptione legali venientis, vel Episcopi, vel cuiuscumque prelati. Omnis enim talis benedictus est, si venit in nomine Domini, scilicet Iesu, quod interpretatur Salvator, scilicet si venit pure propter salutem animarum. Sed certe maledictus est, qui venit in nomine contrario. Quidam enim veniunt in nomine Baal, quod interpretatur superior, scilicet illi, qui veniunt, ut dominentur, ut pro magnis habeantur. Alii veniunt in nomine Nabuzardam Principis coquorum, id est ventris. Alii in nomine mammone, scilicet ut pecuniam acquirant. Deinde subdit in persona ipsorum prelatorum bonorum.
marg.| {c} Benediximus vobis] quasi dicat vere in nomine Domini Iesu, scilicet pro salute animarum querenda venimus. Quod patet per fructum, sicut dicitur Mt. 7.c. A fructibus eorum cognoscetis eos. Huius autem fructus sunt predicatio et oratio et Sacramentorum collatio. Hoc est, quod dicunt, benediximus vobis, nos, qui sumus.
marg.| {e} De domo Domini] predicando, pro vobis orando et Sacramenta conferendo. Hoc est enim officium prelatorum. Sed quia non sumus sufficientes etiam cogitare aliquid {2.302rb} nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est. Ideo bene subiungit.
marg.| {f} Deus Dominus] supple benedixit per nos. Unde.
marg.| {g} Et illuxit nobis] Duplex est lux, que necessaria est, maxime prelatis, scilicet lux scientie et lux gratie. Prima expellit tenebras ignorantie, secunda tenebras culpe. Prima respicit intellectum, secunda affectum. Christus autem est utraque lux et suos illuminat utroque modo. Unde e contrario dicunt mali, Sap. 5.a. Iustitie lumen non luxit nobis, quantum ad affectum ; et Sol intelligentie non est ortus nobis, quantum ad intellectum. Sunt autem multi prelati, qui et similiter possent dicere, quia teste conscientia eorum, eis deest et scientia et gratia, unde timere possunt, ne si quandoque benedicunt populo, ipsa benedictio vertatur in maledictionem, sicut dicit Dominus, Mal. 2.a. Maledicam benedictionibus vestris et maledicam illis, quia non posuistis super cor, quasi dicat non ex corde benedicitis, sed ore tantum, quia salutem eorum non desideratis, sed gloriam vestram, Ps. 61. Ore suo benedicebant et corde suo maledicebant, Is. 19.b. Ad conterendum erit cor eius et ad interemptionem gentium non paucarum, etc. Quid autem benedicentes debeant predicare subdit.
marg.| {h} Constituite diem solennem] Dies solennis est penitentia, Io. 6.a. Erat autem proximum Pascha dies festus Iudeorum. Per Pascha intelligitur penitentia, in qua transit homo de vitiis ad virtutes, Nm. 29.a. Dies decima erit vobis sancta, atque venerabilis et affligetis, animas vestras. Ibi dicit Origenes : O mira festivitas, dies festus vocatur anime afflictio. Item Nm. 28.a. super illud : Hostias meas observate in diebus festis meis, dicit Glossa Puto, quod per singulos fideles, qui convertuntur ad Dominum et in fine proficiunt, festivitas oritur Domino. Item in ipsa Glossa Letantur Angeli ad quorum festivitatem accedunt conversi. Hunc diem debemus constituere, ut firmiter et stabiliter observemus eum. Et hoc.
marg.| {i} In condensis] virtutum et bonorum operum, ut non pauce sint virtutes et operationes bone, sed condense, sicut condensa fuerunt peccata. Hoc est, quod dicitur Mt. 3.b. Facite dignos fructus penitentie. Et hec penitentia debet pertingere.
marg.| {k} Usque ad cornu altaris] Per altare mens intelligitur, sicut diffuse habetur in Glossa Huius altaris cornu est eminentia mentis, scilicet contemplatio supernorum, ad quam debent penitentes se erigere, secundum quod dicitur. Mt. 4.c. Agite penitentiam, appropinquavit enim Regnum Celorum. Item dies solennis, est dies mortis, vel dies Iudicii, sicut solennitas Patri dicitur dies, quo mortuus est. Hunc debemus constituere, id est in animo prefigere, in condensis cogitationibus, ut condense et frequentissime recolamus, vel recogitemus diem mortis et diem Iudicii : Sicut. Hieronymus qui dicebat : Sive comedo, sive, bibo, sive aliud quidpiam facio, semper videtur auribus meis intonare vox illa : Surgite mortui, venite ad Iudicium. Et hoc debemus facere.
marg.| {k} Usque] etc. id est quousque perveniamus ad illud sublime altare et celeste sacrificium, ubi secundum quod dicit. Augustinus in holocaustum divino igne succendemur, Ps. 42. Introibo ad altare Dei, ad Deum, qui letificat iuventutem meam. Sunt autem multi, qui precipue vacantibus sedibus Ecclesiarum, quarum sunt Canonici, constituunt diem solennem in condensis, id est dense et crebro faciunt festa et convivia, usque ad cornu altaris, id est usquequo stent cornuti ad altare. Propter hoc enim faciunt, ut corda aliorum flectant ad consentiendum promotioni eorum, ut cornuti fiant. Sed de talibus dicit Dominus, Am. 3.d. Amputabo cornua altaris et cadent in terra et percutiam domum hyemalem cum domo estiva, etc.
marg.| Est altare materiale
- De quo sumimus, Ex. 20. Altare de terra facietis mihi, etc.
- Quod sumimus, scilicet Corpus Christi, Hbr. ult. b. Habemus altare, de quo edere, etc.
- In quo sumimus, mens nostra, Ex. 27.a. Non solidum, sed inane et concavum, etc.
- Quo sumimus, fides nostra, Eccl. 35.b. Oblatio iusti impinguat altare, etc. Mt. 5.d. Si offers munus tuum ad altare, etc.
- Propter quod sumimus, scilicet tota Trinitas. De quo Ex. 20.d. Non ascendes per gradus ad altare meum, id est non facies gradus in Trinitate.
De hoc dicitur in Ps. 42. Introibo ad altare Dei, ad Deum, qui letificat, etc.
marg.| Secundum autem duas primas expositiones bene sequitur.
marg.| {l} Deus meus est tu] quasi dicat in illa solenni die hoc dicite, Deus, Creator venerandus.
marg.| {m} Meus] Redemptor amandus.
marg.| {n} Es tu] non aliud.
marg.| {o} Et ideo, confitebor tibi] quasi dicat colendo et amando te, opere et ore confitebor, quod tu solus es Deus meus, quia ut dicit Augustinus quod unusquisque colit ; et veneratur, hoc sibi Deus est.
marg.| {p} Deus meus es tu et exaltabo te] portando te * in corpore meo et omnibus terrenis superponendo te in corde meo, secundum quod supra diffuse satis dictum est, ibi : Magnificate Dominum mecum et exaltamus nomen eius in idipsum. Sed quidam in malo exaltant eum a se, scilicet scrutatores, Ps. 63. Accedet homo ad cor altum et exaltabitur Deus, Ct. 6.b. Ipsi me avolare fecerunt, Prv. 23.a. Ne erigas oculos tuos ad opes, quas habere non potes ; quia facient sibi pennas, ut Aquile et volabunt in celum. Nec tantum in presenti, exaltabo te, sed et in futuro.
marg.| {a} Confitebor tibi] confessione laudis.
marg.| {b} Quoniam] etc. deprecantem pro salute eterna.
marg.| {c} Et factus] etc. quia ipse Dominus est salvator in via et salus in patria, 2Par. 20.b. Clamabimus ad te in tribulationibus nostris et exaudies nos, salvosque facies, interim autem quousque ad illam eternam laudem et salutem perveniamus, non est omnino tacendum a laude Dei. Unde hortatur dicens.
marg.| {d} Confitemini] etc. Vel de confessione peccatorum potest legi, sicut et supra. Et est versus iste primus et ultimus in hoc Psalm. quia et in principio bone vite et in fine laudare debemus Deum et nos confiteri peccatores esse, secundum illud Lc. 17.c. Cum omnia benefeceritis, dicatis, servi inutiles sumus.
marg.| {d} Domino] non Diabolo, sicut illi, qui confitentur peccata sua per iactantiam.
marg.| {e} Quoniam bonus] Est Dominus :
- Intellectui, cum sit veritas, Io. 14.a.
- Affectui, cum sit caritas, 1Io. 4.a.b. Deus caritas, etc.
- Tactui, id est suavis, Sap. 12.a. O quam bonus et suavis, etc.
- Visui, 1Pt. 1.c. In quem desiderant Angeli prospicere.
- Gustui, Eccl. 49.a. In omni ore quasi mel indulcorabitur memoria eius.
- Odoratui, Eccl. 24.b. Quasi balsamum non mixtum odor meus.
- Auditui, cum sit verbum Patris, Eccl. 6.a. Verbum dulce multiplicat amicos, Io. 6.g. Verba vite eterne habes.
marg.| {f} Quoniam] etc. quasi dicat misericordia Dei non est temporalis misericordia, que teneri non potest, sicut dicitur Os. 7.d. Misericordia vestra quasi nubes matutina et sicut ros mane pertransiens. Sed est eterna, nec amitti potest. Ct. 3.b. Tenui eum, nec dimittam, Ps. 102. Misericordia Domini ab eterno et usque in eternum super timentes eum.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 117), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 28/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_117)
Signaler un complément d'information

Notes :