Psalmus 111

Numérotation du verset Ps. 111,1 

¶Alleluia
reversionis Aggei
et Zacharie.
¶Codd. : (Ps. 111) D30 ω 1 ω² ΩP Bari1 Rusch Ps-G | reversionis] conversionis D30 Ps-γδ | Zacharie] + Vox Ecclesie de Christo D30
Numérotation du verset Ps. 111,I 

Beatus vir qui timet Dominum ¦ in mandatis eius volet nimis.
Numérotation du verset Ps. 111,2 II

Potens
in terra erit semen eius ¦
generatio rectorum benedicetur.
Numérotation du verset Ps. 111,3 III

Gloria et divitie in domo eius ¦ et iustitia eius manet in seculum seculi.
Numérotation du verset Ps. 111,4 IV

Exortum est in tenebris
lumen rectis ¦
misericors
et miserator
et iustus.
Numérotation du verset Ps. 111,5 V

Iocundus homo qui miseretur
et commodat†
disponit1
1 disponit Ps-G ( Q² ΦG²V D ) Hi D30* Ω ω 1 ω² Bari1 ] disponet D30² Cor2 (disponet in futuro secundum hebr. et antiq. et Ieron. et grecum quia si esset ibi disponit deficeret ioth in alphabeto) ΩP² Rusch Weber
sermones suos in iudicio ¦
Numérotation du verset Ps. 111,6 

quia
in eternum
non commovebitur. 2
2 <divisio.> commodat+… iudicio  ¦ D30² ω 1 ω² ] commodat  ¦ … iudicio  ¦ Hi , commodat  ¦ iudicio Bari1
Numérotation du verset Ps. 111,7 VI

In memoria eterna
erit iustus ¦ ab auditione
mala
non timebit.
Numérotation du verset Ps. 111,VII 

Paratum cor eius sperare in Domino†
Numérotation du verset Ps. 111,8 

confirmatum est cor eius ¦ non
commovebitur
donec despiciat3
3 despiciat Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 ω² Bari1 Rusch ] dispiciat Ps-G (R I L M Q ΦR)
inimicos suos. 4 5 6 7
4 <divisio.> Domino+... eius  ¦ commovebitur D30² , |
5Domino  ¦ ... eius commovebitur  ¦ Hi |
6Domino  ¦ ... eius commovebitur ω 1 (eius.) ω² Bari1 |
7Domino... eius  ¦... commovebitur D30 |
Numérotation du verset Ps. 111,9 VIII

Dispersit
dedit pauperibus† 8
8 pauperibus ω² Bari1 ] + suis ΩS (hapax) | <divisio.> pauperibus+... seculi  ¦ Hi ( finis linee ) D30² ω 1 ω² , pauperibus  ¦... seculi Bari1
iustitia eius
manet in seculum seculi ¦ cornu eius
exaltabitur in gloria.
Numérotation du verset Ps. 111,10 IX

Peccator videbit
et irascetur† 9
9 <divisio.> irascetur  ¦ Hi ΩP , irascetur+ D30² ω 1 ω² , irascetur Bari1
dentibus suis
fremet
et tabescet ¦
desiderium peccatorum peribit.

Psalmus 111

Numérotation du verset Ps. 111,1 
marg.| Beatus vir, Titulus, Alleluia reversionis Aggei et Zacharie. In precedenti Ps. egit de confessione laudis, in isto agit de eadem cum timore. Unde continuatio potest haberi, Iob. 47.d. Ab Aquilone venit aurum et a Deo formidolosa laudatio. Isti duo Prophete, de quibus in titulo fit mentio, non fuerunt tempore David, sed multum post eum et de renovatione Templi prophetantes, ut habetur 1Esr. 5.a. post Babylonicam captivitatem coadiutores fuerunt in edificatione Templi. Sed potius agitur hic de significato, quam de significante, quod ex significatione nominum perpendi potest. Aggeus enim interpretatur montanus, Zacharias, festivus, vel hilaris. Est ergo sensus tituli. Alleluia, id est laus reversionis, id est pro reversione Aggei, id est populi montani, qui est in eminentia virtutum, destructa captivitate Babylonis per penitentiam et Zacharie, id est populi festivi et hilaris, de bonis sibi a Deo collatis. Et quia est reversio ad penitentiam incipit per timorem, a timore incipit dicens : Beatus vir, qui timet Dominum. Intentione autem monet ad laudem Dei.
marg.| Modus. Tripartitus est Ps. Primo, breviter tangit bona timentium Deum. Secundo, eadem latius exequitur de adventu Christi, per quem illa suscipiunt, premittens, ibi : Exortum est. Tertio, mala impiis asserit eventura, ibi : Peccator videbit, etc. Et licet tantum principium secunde partis allegorice de Christo legatur, tamen totum possumus legere allegorice, ut de Christo dicatur.
marg.| {d} Beatus vir] scilicet Christus. De quo Ier. 51.d. Femina circumdabit virum.
marg.| {e} Qui timet Dominum] sicut {2.292ra} Δ de ipso dicit Is. 11.a.
marg.| {a} In mandatis eius volet] id est implebit voluntarie, quod ei mandavit Dominus de redemptione nostra, quia Phil. 2.a. Factus est obediens usque ad mortem, quia mortem Crucis, quod fuit genus mortis vilissimum, Unde addit :
marg.| {b} Nimis] ut notetur excessus, de quo dicit Lam. 3.c. Recordare paupertatis et transgressionis mee. Sed quia, ut dicitur Io. 12.d. Si granum frumenti cadens in terram, mortuum fuerit, multum fructum affert, ideo bene de fructu et semine eius addit.
marg.| {c} Potens] etc. Tunc dicitur semen potens in terra, quando ibi bene fructificat et multiplicatur : sic semen Christi, id est fideles, potens fuit. Unde quod sit hoc semen, subdit.
marg.| {d} Generatio rectorum] Recti corde, genti infantes Christi per fidem.
marg.| {e} Benedicetur] non tamen a Deo, sed et ab hominibus. Unde de benedictione hominum et multiplicatione ista habetur. Act. 2.g. ubi dicitur, quod fideles habebant gratiam ad omnem plebem. Et subiungit : Dominus augebat, qui salvi fiebant, quotidie in idipsum, vel sic :
marg.| {c} Potens] etc.scilicet Apostoli, de quo Isaie 1.c.a : Nisi Dominus reliquisset nobis semen, etc. Qui Apostoli fuerunt ita potentes in terra, quod non solum terrena eis essent subdita, sed etiam celestia. In terra enim positi, habebant claves Regni celorum, ut quodcumque solverent super terram, esset solutum et in celis, sicut dictum est Petro. Mt. 16.c. Et omnibus Apost. Ioa. 28.e. Vel semen, id est verbum Dei, quod potens fuit, quia multos convertit. Quod enim dicitur de ipso Mt. 7.d. erat docens sicut potestatem habens, intelligitur non de doctrina tamen, quam in propria persona docuit, sed et de illa, quam per Apostolos docuit. De cuius potestate dicitur Lc. 21.c. Dabo vobis os et sapientiam, cui non poterunt resistere omnes adversarii. Et Act. 6.c. Non poterant resistere sapientie et spiritui, qui loquebatur.
a Is. 1, 9.
marg.| {d} Generatio rectorum] id est illi, quos Apostoli recti gignent per Evangelium in fide, sicut dicit Apost. 1. Cor. 4.d. Nam per Evangelium ego vos genui.
marg.| {e} Benedicetur] sicut dicit Dominus. Io. 20.g. Quia vidisti me, Thoma, credidisti, beati, qui non viderunt et crediderunt. Vel
marg.| {e} Benedicetur] id est bona datione ditabitur, scilicet gratia. Et vere, quia.
marg.| {f} Gloria] etc. id est in Ecclesia : unde bene possunt ditari, qui de eadem domo se faciunt per fidem. Et que gloria et que divitie sunt in hac domo ? Gloria tribulationum et divitie virtutum. De gloria Gal. ult. d. Mihi absit gloriari nisi in Cruce Domini nostri I.C. 2Cor. 12.c. Libenter gloriabor in infirmitatibus meis De divitiis, Iac. 2.a. Nonne Deus elegit pauperes in hoc Mundo, divites autem in fide et heredes Regni, quod repromisit Deus diligentibus se ? Ut autem in Ecclesia poneret Christus istam gloriam et istas divitias, factus est vilis et pauper : sicut dicit Apost. Eph. 5.e. Christus dilexit Ecclesiam et tradidit semetipsum pro ea, scilicet ad mortem Crucis, ubi fuit vere vilitas et paupertas. Et ad quid hoc fecerit, subdit : ut exhiberet ipse sibi gloriosam Ecclesiam, ecce gloria, non habentem maculam peccati, neque rugam hypocrisis, ecce divitie, 2Cor. 8.b. Scitis fratres gratia Domini nostri, quia cum esset, etc. Et licet multi sint in Ecclesia numero, qui hanc gloriam non querunt, nec has divitias habent, tamen semper ipsa Ecclesia hoc habebit : unde subdit.
marg.| {h} Iustitia eius] domus, vel eius Christi, scilicet iustitia, quam fecit nobis.
marg.| {i} Manet] etc. De qua iustitia, 1Cor. 1.d. Qui factus est nobis a Deo sapientia et iustitia, etc. Rm. 3.d. Iustificati gratis per gratiam ipsius, per redemptionem, que est in Christo Iesu.
Numérotation du verset Ps. 111,1 
moraliter
marg.| Moraliter : {d} Beatus] etc. Idem Prv. 28.c. Beatus homo, qui semper est pavidus. Sed quomodo Beatus est, qui timet, cum timor penam habeat ? ut dicitur 1Io. 4.d. Timor penam habet. Sol. Triplex est beatitudo. Prima est intrantium, de qua hic et Rm. 4.a. Sicut et David dicit beatitudinem hominis, cui Deus accepto fert iustitiam sine operibus. Secunda beatitudo est certantium. Et hec habet octo partes. De quibus Mt. 5.a. Beati pauperes spiritu, etc. In quibus pugiles in certamine spiritualiter armantur. Prima pars, scilicet paupertas, que tondit pugilem, id est abiicit, vel subiicit temporalia, que per capillos signantur, Ier. 7.f. Tonde capillum tuum et proiice. Secunda est mansuetudo, hec ungit pugilem. Tertia est luctus, que lavat pugilem. Quarta est esuries iustitie, hec restringit pugilem. De his tribus dicitur Mt. 6.c. Tu autem cum ieiunas, unge caput tuum et faciem tuam lava. Quinta est misericordia que facit pauperes amicos suos, ut iuvent eum, Lc. 16.c. Facite vobis amicos de mammona iniquitatis. Sexta est munditia cordis, que conscientiam serenat et securat de victoria, Prv. 15.b. Secura mens quasi iuge convivium, 2Cor. 1.c. Gloria nostra hec est, testimonium conscientie nostre. Septima est pax cum Deo et hominibus. Rm. 12.d. cum omnibus hominibus pacem habentes. Octava est patientia, que sustinet ictus, Rm. 5.a. Tribulatio patientiam operatur, patientia vero spem, spes autem non confundit. Tertia est pervenientium. De qua dicit Boethius Beatitudo est status omnium bonorum collectione perfectus. Sed quare dicit : Beatus vir et non dicit, beata mulier ? Sol. Eph. 5.e. Vir est caput mulieris. Ergo quod de ipso dicitur, de ipsa intelligitur. Vir etiam non notat hic tantum sexum, sed plura alia. Unde versus : « Vir notat etatem, sponsum, sexum, probitatem ».
marg.| De etate. Eph. 4.c. Donec occurramus omnes in virum perfectum. De sponso, Io. 4.c. Quinque enim viros habuisti et nunc, quem habes, non est tuus vir. De sexu, Lev. 13.f. Vir, sive mulier, in cuius cute candor apparuerit. De probitate Iob. 1.a. Vir erat in terra Hus, etc. Et Phil. dicit. Vir est, qui contra fortune biformes insultus uniformi constantia militat premunitus.
marg.| {e} Qui timet] etc. non hominem, Is. 51.c. Nolite timere opprobrium hominum et blasphemias eorum ne metuatis, Prv. 29.d. Qui timet hominem, cito corruet, Eccl. 34.c. Qui timet Deum, nihil trepidabit. Quare non dicit, beatus, qui diligit, vel qui sperat ? Sol. Ista sunt ad bonum assequendum, timor vero est ad malum fugiendum : Et si timor facit beatum, multo magis illa. Unde per minus intelligitur maius, Prv. 14.d. Timor Domini fons vite, ut declinet a ruina mortis, Eccl. 27.a. Si non in timore Domini te tenueris instanter, cito subvertetur domus tua. De timore autem venitur ad dilectionem et de declinatione mali ad executionem boni. Unde addit :
marg.| *{a} In mandatis] etc. vel multum, Sup. Ps. 1. In lege Domini voluntas eius. Eccl. 28.a. Beatitudo et mors imminent in mandatis Dei. Et bene dicit, volet, quia ubi non potest homo plus facere, sufficit bona voluntas, Rm. 4.a. Ei, qui non operatur, credenti autem in eum, qui iustificat impium, reputatur fides eius ad iustitiam. Lc. 2.b. Pax hominibus : bone voluntatis. Gregorius super Mt. 4. Bona voluntas est, adversa alterius ut nostra sustinere, de prosperitate proximi, ut de nostro profectu gratulari, damna aliorum nostra credere, lucra aliorum nostra reputare. Et bene dicit : Volet nimis, quia plus debemus velle, quam possumus facere. Et talis viri, scilicet timentis et volentis.
marg.| {c} Potens] etc. Quia Prv. 14.c. In timore Domini fiducia fortitudinis et filiis eius erit spes. Per semen possunt intelligi bona opera, vel filii spirituales. Et de utroque potest legi : Opera enim bona dicuntur semen, quia ut semen proiicitur in terra et expectatur fructus in anno futuro, sic viri Sancti opera bona et seipsos hic abiiciunt per humilitatem et sic potens fit semen suum in terra, quia germinat et multiplicatur, {2.292rb} et tandem fructum centuplum recipiet, Unde addit :
marg.| {d} Generatio rectorum] id est bona opera eorum.
marg.| {o} Benedicetur] id est bona donatione ditabitur et remunerabitur, quando dicet eis Dominus : Esurivi et dedistis mihi manducare, etc. Venite, benedicti Patris mei, percipite Regnum, etc. Hec est benedictio et bona datio. Filii autem spirituales, id est imitatores bonorum, semen sunt iustorum. Prv. 20.b. Iustus, qui ambulat in simplicitate sua, beatos post se filios derelinquet. Sup. Ps. 104. Semen Abraham servi eius, etc. Hoc semen est potens in terra et necessaria est ei duplex potentia, sive fortitudo : Quia enim istud semen est in terra, ut in exilio, necessaria est ei potentia, qua erigatur et tendat ad supernam patriam. Sed cum ad hoc nititur, adversarius e contra nititur impedire, unde ei necessaria est potentia, qua possit adversarium superare. Hanc duplicem fortitudinem, sive potentiam dicebat Caleph se habere et servare Ios. 13.c. dicens : Illius in me temporis fortitudo usque hodie perseverat, tam ad bellandum, quam ad gradiendum. Sed quia hoc non potest homo a se habere, bene addit de gratia.
marg.| {d} Generatio rectorum] idem est, quod semen.
marg.| {e} Benedicetur] benedictione gratie, Ps. 3. Super populum tuum benedictio tua, Prv. 10.c. Benedictio Domini divites facit. Unde sequitur :
marg.| {f} Gloria et divitie in domo eius] scilicet timentis Deum et qui habet benedictionem gratie. Hoc est, quod dicitur Iob. 1.b. Numquid Iob frustra timet Deum ? Nonne tu vallasti eum et domum eius, universamque substantiam eius per circuitum ? Operibus manuum eius benedixisti et possessio eius crevit in terra. Hoc est, quod dicit : Gloria et divitie in domo eius, hoc est in conscientia. In conscientia enim iusti est gloria. De qua 2Cor. 1.c. Gloria nostra hoc est, testimonium conscientie nostre. Et Prv. 19.b. Gloria eius iniqua pretergredi.
marg.| {g} Et divitie] quia ibi est Deus, licet sit pauper in temporalibus. Hieronymus Pauper in cella, dives in conscientia. Et cum Deo sunt divitie virtutum, quia ut dicitur Sap. 7.b. Venerunt mihi omnia bona pariter cum illa. Prv. 21.c. Thesaurus desiderabilis et oleum in habitaculo iusti. Thesaurus desiderabilis, est Christus, in quo sunt omnes thesauri sapientie et scientie Dei absconditi, ut dicitur Col. 2.a. In quem Angeli desiderant prospicere, ut dicitur 1Pt. 1.c. Cum hoc thesauro desiderabili est oleum gratie, quod sumunt prudentes virgines in vasis suis. Mt. 15.a. Sed non sufficit habere divinitas, nisi serventur. Unde addit :
marg.| {h} Iustitia manet in seculum seculi] Iob. 27.a. Iustitiam meam, quam cepi tenere, non deseram.
marg.| {k} Exortum, est ] etc. Secunda pars, ubi latius exequitur bona timentium Deum et premittit de adventu Christi, a quo illa bona sumunt principium, que iam dixit et illa que dicturus est, unde dicit : Exortum est in tenebris lumen, id est Christus Sol iustitie, (qui dicit Io. 8.b. Ego sum lux Mundi) ex utero beate Virginis ortus est, Mal. 4.a. Vobis timentibus Nomen meum orietur Sol iustitie.
marg.| {l} In tenebris] ad litteram, quia de nocte natus est Christus. Vel. In tenebris infidelitatis. Io. 1.a. Lux in tenebris lucet, Is. 9.a. Populus, qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam.
prol.| Christus est lumen :
¶ Quia Patri coevus, Hbr. 1.a. Qui cum sit splendor glorie, etc. Sap. 7.d. Emanatio quedam est claritatis Omnipotentis Dei.
¶ Quia est speciosus, Sap. 7.d. Speciosior est Sole et super omnem dispositionem stellarum.
¶ Quia est diffusivus sine sui diminutione, Eccl. 1.b. Effudit illam super omnia opera sua, etc.
¶ Quia non inquinatur ab immundis, Sap. 7.d. Attingit ubique propter sui munditiam.
¶ Quia invisibilia fecit visibilia, Io. 15.b. Omnia, quecumque audivi a Patre meo, nota feci vobis.
¶ Quia delectabilis ad videndum. Eccl. 11.c. Dulce lumen et delectabile est oculis, etc.
¶ Quia odiosus est male agentibus, Io. 3.c. Qui male agit, odit lucem, etc. Et Sap. 2.c. Gravis est nobis ad videndum, etc.
marg.| {2.292va} Δ Exortum] dico.
marg.| {a} Rectis] corde, id est ad utilitatem eorum, qui corda sua direxerunt ad Deum per fidem. Ct. 1.b. Recti diligunt te. Et quod est illud lumen, subdit.
marg.| {b} Misericors et miserator et iustus] Et in his verbis notat duas causas Incarnationis. Unam quantum ad homines, scilicet misericordiam Dei. Aliam quantum ad adversarium, scilicet iustitiam, quasi dicat Oportuit Christum incarnari, ut de sua misericordia subveniret humano generi, quia ipse est misericors in sua natura.
marg.| {c} Et miserator] in opere : Et misericordiam, quam misericors habebat, nobis miserator exhibuit, quando nostram carnem sumere voluit, ut nostras tenebras gratia sue visitationis illustraret.
prol.| Unde Lc. 1.g. Per viscera misericordie Dei nostri, in quibus visitavit nos oriens ex alto, illuminare his, qui in tenebris, etc. Potuisset autem, si voluisset, aliter liberare hominem ; sed Diabolus conqueri posset, nisi homo pro homine satisfecisset, quod iniuste ablatus esset ei. Unde alia causa fuit Dei iustitia, ut ipse incarnaretur. Propter hoc addit.
marg.| {d} Et iustus] Licet enim misericorditer homini subveniret, nihilominus tamen eum a Diabolo iuste liberavit.
marg.| {e} Iucundus homo] id est Deus factus homo, iucundus est hominibus. Magna enim iucunditas est hominibus videre Deum consortem sue nature. Unde Bar. 4.g. Circumspice Hierusalem ad Orientem, id est ad Christum nascentem Za. 6.b. Oriens nomen eius et vide iucunditatem a Deo tibi venientem. Iste autem homo duo bona facit. De quibus subdit.
marg.| {f} Qui miseretur et commodat] Misertus est Dominus, quando per misericordiam liberavit hominem de manu Diaboli : Commodavit autem Spiritum sanctum, quem dedit discipulis. Et hoc facit quotidie.
marg.| {f} Miseretur] peccata condonando.
marg.| {g} Commodat] gratiam conferendo. Mutuare enim est committere alii in spe recipiendi. Et Dominus dat talentum suum homini, ut tandem recipiat cum fenore multorum bonorum operum. Hic est enim homo, qui peregre proficiscens, vocavit servos suos et tradidit illis bona sua et uni dedit quinque talenta et alii duo, etc. Mt. 15.b. Et Lc. 17.b. dixit eis. Negotiamini, dum venio. Et ne quis negligens fieret, subiungit.
marg.| {h} Disponit] idem Dominus.
marg.| {i} Sermones suos] quos dicturus est.
marg.| {k} In iudicio] quando veniet rationem ponere cum servis suis, quando dicet bonis, Mt. 26.b. Euge serve bone et fidelis, quia in pauca fuisti fidelis. Et malis, Serve male et piger, etc. Et post addit. Inutilem servum eiicite in tenebras exteriores. Ne autem aliquis putet, quod tunc posset eum flectere prece, vel pretio, addit.
marg.| {l} Quia in eternum non commovebitur] quasi dicat vere in iudicio, quod ita districte faciet Iudex, quod non commovebitur, id est non flectetur tunc a sententia iusta, nec in eternum, a sententie executione. Prv. 6.d. Zelus et furor viri non parcet in die vindicte, nec acquiescet cuiusquam precibus, nec suscipiet pro redemptione dona plurima. Et sicut non poterit flecti a punitione malorum, multo fortius nec a retributione bonorum. Et ideo sanctis.
marg.| {m} In memoria eterna erit iustus] id est semper habebunt memoriam de iustitia eius et in presenti et in futuro. In presenti, ut timeant simul et sperent. In futuro, ut gratias agant et laudent eius iustitiam. Unde in Ps. 70. Domine memorabor iustitie tue solius. Ipse autem, qui sic iuste iudicaturus est, prius tamen iniuste iudicatus est, quod tamen patienter sustinuit, unde subdit.
marg.| {n} Ab auditione mala] id est quando audivit se iudicari, male ad mortem.
marg.| {o} Non timebit] Tunc enim non timuit, sciebat enim, quod per hoc veniret ad iudiciariam potestatem. Unde supra in Ps. 9. Paravit in iudicio thronum suum, Glossa id est iudiciariam potestatem, quando iudicatus est. Per patientiam enim celum acquisivit et potestatem iudicii. Nam quia in humilitate iudicatus, in Maiestate iudicabit, Is. 53.c. De angustia et de Iudicio sublatus est, Non ergo timuit ab auditione sui iudicii, sed certus expectavit, quod veniret tempus, quo et tempore iudicantes se iudicaret. Unde dicit.
marg.| {a} {2.293ra} Δ Paratum cor eius] etc. id est expectare ab eo auxilium. Quod ostendit, cum dixit : In manus tuas commendo spiritum meum : Nec debiliter paratum, sed.
marg.| {c} Confirmatum est] etc. in caritate et patientia, ita quod.
marg.| {h} Non commovebitur] etc. habita victoria, despiciat, id est despectos ostendat.
marg.| {f} Inimicos suos] Iudeos. Quod factum est : quando (licet sepulchrum facerent custodiri) Resurrexit et postea in celos ascendit. Et tunc.
marg.| {g} Dispersit] dona Spiritus S. Et.
marg.| {h} Dedit pauperibus] id est Apostolis humilibus et ad litteram pauperibus Is. 66.a. Ad quem respiciam nisi ad pauperculum, etc. Eph. 4.b. Ascendens Christus in altum captivam duxit captivitatem, dedit dona hominibus. Et licet Iudei ipsum quasi iniustum morti tradidissent, tamen.
marg.| {k} Iustitia eius] etc. quia ipse est, qui peccatum non fecit, inventus est dolus in ore eius, 1Pt. 1.d. et 3.c. dicitur : Christus pro peccatis nostris mortuus est, iustus pro iniustis. Et propter hoc :
marg.| {o} Cornu eius] id est potestas.
marg.| {p} Exaltabitur in gloria] qui per hoc meruit exaltationem glorie, Phil. 2.a. Factus est obediens, usque ad mortem, etc. Propter quod et Deus exaltavit illum, etc. 1Rg. 2.b. Dominus dabit imperium Regi suo, scilicet Christo. Quod exponens, subdit : Et sublimabit cornu Christi sui.
marg.| {k} Exortum est in tenebris lumen] Hoc etiam de Christo potest dici moraliter : Sciendum enim, quod triplex est Christi nativitas. Sicut enim in Christo tres substantias fides Catholica confitetur, divinitatem, carnem et spiritum, ita tres in Christo nativitates Scriptura sacra testatur. Divinam ex Patre, carnalem ex matre, spiritualem in mente. Ex Patre nascitur Deus, ex matre nascitur caro, in mente nascitur spiritus. Prima est eterna, secunda humana, tertia gratuita. De prima dicit Pater ad filium illud supra Ps. 109. Ante luciferum genui te : Et hec est non in tenebris.
prol.| De secunda expositum est allegorice. De tertia nunc exponamus.
marg.| {k} Exortum est lumen] id est Christus.
marg.| {l} In tenebris] id est in corde * prius tenebroso per peccatum, ubi Corpus concipitur, per affectum, nascitur per effectum, nutritur per profectum. Unde antequam oriatur, oportet cor applicare et pro posse suo erigere. {2.292vb} Unde dicit.
marg.| {a} Rectis] corde, id est eis, qui quantum in se est, cor ad superna erigunt. Et ad hoc multum iuvat verbum Dei, quando libenter auditur. Propter hoc dicitur. 2. Pet. 1.d. Habemus firmiorem Propheticum sermonem, cui benefacitis attendentes quasi lucerne lucenti in loco caliginoso, donec dies illucescat et lucifer oriatur in cordibus vestris. Ecce omnia dicit Petrus, que hic dicuntur a Propheta tangens ortum luminis ibi : Lucifer oriatur. Et tenebras luci, Ibi : In caliginoso loco et erectionem cordis, Ibi : Attendentes. Cor naturaliter latum est sursum et strictum deorsum. Hoc est, quod amplum debet esse ad superna, strictum ad infima temporalia. Sed multorum corda sunt subversa, sicut conqueritur Ieremias de seipso, Lam. 1.g.
prol.| Subversum est cor meum in memetipso. Prv. 16.b. Cor stultorum dissimile erit. Est autem duplex rectitudo cordis. Una est intellectus, apprehendere res prout sunt, alia est voluntatis, scilicet exequi iustitiam. Istis oritur Dominus per gratiam.
marg.| {b} Misericors] penitentibus.
marg.| {c} Et miserator] proficientibus.
marg.| {d} Et iustus] retributor pervenientibus. Vel sic :
marg.| {b} Misericors] Innocentibus.
marg.| {c} Miserator] penitentibus.
marg.| {d} Iustus] perverse agentibus. Ier. 23.b. Hoc est nomen, quod vocabunt eum Dominus iustus noster. Quis autem consequatur misericordiam et tandem per iustitiam gloriam, subdit.
marg.| {e} Iucundus homo] id est Deo placens, qui miseretur, etc. Vel.
marg.| {e} Iucundus] debet, id est hilaris, homo, qui miseretur condonando, compatiendo, subveniendo.
marg.| {g} Et commodat] pecuniam, auxilium, consilium et sua omnia in necessitate mutuando : Quia. 2Cor. 9.b. Hilarem datorem diligit Deus.
marg.| {f} Qui miseretur] primo sibi et deinde pauperi, Prv. 11.c. Benefacit anime sue vir misericors, Eccl. 30.d. Miserere anime tue placens Deo.
prol.| Non autem sufficit misereri misero tantum in corde compatiendo, nisi etiam subveniendo miseria relevetur. Unde bene dicit.
marg.| {g} Et commodat se] et sua, Dt. 15.d. Dabis mutuum, quo eum indigere prospexeris. Et sequitur : Nec ages quippiam callide in eius necessitatibus sublevandis. Et ne quis dicat, hoc est consilium, non preceptum, sequitur eodem Dt. b. Ego precipio tibi, ut aperias manum fratri tuo egeno et pauperi. Lc. 6.e. Date mutuum, nihil inde sperantes. Multi autem commodant divitibus, sed pauci pauperibus : Contra illud Eccl. 8.c. Noli fenerari fortiori te, quod feneraveris, quasi perditum habe. Fenerare enim, sive fenerari proprie idem est, quod commodare, secundum illud Lc. 7.e. Peccatores peccatoribus fenerantur, ut recipiant equalia, Eccl. 29.a. Qui facit misericordiam, feneratur proximo suo, Prv. 19.c. Feneratur Domino, qui miseretur pauperi Prv. 22.a. Qui accipit mutuum, servus est fenerantis. Ergo a primo, qui miseretur pauperis, facit Deum servum suum. Et qui ita   [miseretur et commodat]
marg.| {h} Disponit sermones suos in iudicio] id est quid respondebit ad id, quod dicetur in iudicio futuro, quando dicetur ei : redde rationem villicationis tue. Quando, ut dicitur Sap. 1.c. In cogitationibus impii erit interrogatio, Hab. 2.a. Contemplabor, ut videam, quid dicatur mihi et quid respondeam ad arguentem me. Homines enim misericordes modo formant non tantum sermones, quos respondebunt, sed et illos, quibus alloquetur eos Dominus, dicens : Esurivi et dedistis mihi manducare. Mt. 25.c. Sapiens est, qui cogitat ad ea, que responsurus est in illa magna disputatione extremi Iudicii. Qui modo non recogitat, tunc confusus obmutescet et conclusus, sicut ille, de quo dicitur Mt. 22.b. Quomodo huc intrasti non habens vestem nuptialem, at ille obmutuit mirum ? Non cogitaverat de ista questione.
marg.| {l} Quia in eternum non commovebitur] id est non separabitur a Deo, cum illis immisericordibus, quibus dicetur, Ite maledicti, etc. Sed ei adherebit inseparabiliter, cum eis, quibus dicet : Venite, benedicti Patris mei et percipite Regnum, etc. Idem Prv. 10.d. Iustus in eternum non commovebitur. Dico, quod non commovebitur, sed.
marg.| {m} In memoria eterna] coram Deo erit iustus, Prv. 10.b. Memoria iusti cum laudibus, scilicet cum illis : Esurivi et dedistis, etc. Nomen autem impiorum putrescet.
marg.| {n} Ab auditione mala non timebit] scilicet ab illo verbo audiendo. Ite maledicti in ignem eternum, Ps. 90. Ipse liberavit me de laqueo venantium, id est Demonum et a verbo aspero.
prol.| Notandum autem, quod triplex erit auditio : Excitativa, cum dicetur : Surgite mortui. Secunda disceptativa, cum dicetur : Esurivi et non dedistis mihi manducare. Tertia diffinitiva, cum dicetur : Ite maledicti in ignem eternum, etc.
marg.| {a} Paratum cor eius] quasi dicat qui erunt parati, non timebunt ab auditione mala, sed intrabunt cum eo ad nuptias, Mt. 25.a. Que parate erant, intraverunt cum eo ad nuptias. Unde qui sic parati sunt, possunt sperare de introitu, non timere de expulsu. Ideo dicit.
marg.| {b} Sperate in Domino] retributore, non in Mundo deceptore, nec in divitiis fallacibus 1Tim. ult. d. Divitibus huius seculi precipe non sublime sapere, neque sperare in incerto divitiarum, sed in Deo vivo. Vel sic :
marg.| {a} Paratum cor eius sperare in Domino] id est paratum est ad sperandum. Triplici autem consideratione paratur cor ad spem, scilicet consideratione pietatis Dei Eccl. 4.b. Miserebitur tui magis quam mater. Et consideratione proprie fidei et laboris. Rm. 5.a. Tribulatio patientiam operatur, patientia autem probationem, probatio vero spem. Item consideratione succursus Sanctorum : Unde dicit. Beata Virgo , Eccl. 24.c. Ego mater pulchre dilectionis et agnitionis et sancte spei, Os. 2.c. Dabo eis vallem Achor ad aperiendam spem. Vallis Achor ubi proprietarius lapidatus est, est Religio. Sunt autem aliqui, qui sperant tantum in prosperitate, sed veniente adversitate desperant. Unde contra hoc subiungit.
marg.| {c} Confirmatum est cor eius] scilicet in spe, Ps. 70. Ego autem semper sperabo, Iob. 13.c. Etiam si occiderit me, in ipsum sperabo. Ita confirmatum est, quod.
marg.| {d} Non commovebitur] a spe ista.
marg.| {e} Donec despiciat] etc. quod fit in presenti, cum homo contemnit Diabolum, Mundum, carnem et omne peccatum : Et fiet in futuro, cum despiciet, id est deorsum, in Inferno positos aspiciet, inimicos suos. Demones. Supra. Et super inimicos meos despexit oculus meus. Notantur autem in hoc versu quinque bona, scilicet fides, cum dicit : Paratum cor eius, Act. 15.b. Fide purificans corda eorum. Spes, cum dicit : Sperare in Domino. Caritas, cum dicit : Confirmatum est cor eius Eph. 3.d. In caritate radicati et fundati. Perseverantia, cum dicit : Non commovebitur. Securitas, cum dicit : Donec despiciat inimicos suos.
marg.| {g} Dispersit] Hic datur forma dandi eleemosynam. Dispersit, diversis dando, non totum parentibus. Vel Dispersit, multa dando, Tob. 4.b. Si multum tibi fuerit, abundanter tribue.
marg.| {h} Dedit] non vendidit propter laudem, Mt. 6.a. Amen dico vobis, receperunt mercedem suam.
marg.| {i} Pauperibus] non divitibus, Is. 58.b. Frange esurienti panem tuum et egenos, vagosque induc in domum tuam Hieronymus Species sacrilegii est res, pauperum non pauperibus dare, Lc. 14.c. Cum facis convivium voca pauperes, debiles, claudos, cecos et beatus eris, quia non habent tibi retribuere, retribuetur enim tibi in resurrectione iustorum.
marg.| {k} Iustitia eius] ut se magis reputet reddere, Eccl. 4.a. Declina sine tristitia aurem tuam pauperi et redde debitum. Augustinus Aliena rapere convincitur, qui superflua pauperibus non largitur.
marg.| {l} Manet] non ad horam, sed.
marg.| {m} In seculum] consecutivum.
marg.| {n} Seculi] presentis, quasi dicat Per totum hoc seculum quamdiu vixerit, iustus eris et in futuro seculo in eternum manebit merces {2.293rb} iustitie sue, Eccl. 11.b. Datio Dei permanet iustis et profectus illius successus habebit in eternum.
marg.| {o} Cornu eius] hoc hic non apparet.
marg.| {p} Exaltabitur] non hic, sed.
marg.| {q} in gloria] eterna, quoniam qui se humiliat, opera misericordie aliis impendendo, exaltabitur, Lc. 18.c. Ps. 74. Omnia cornua peccatorum confringam et exaltabuntur cornua iusti.
marg.| {r} Peccator videbit] etc. Tertia pars, ubi mala impius asserit eventura. Sed primo allegorice de Iudeis exponamus. Peccator, scilicet Iudeus.
marg.| {s} Videbit] gloriam Christi, scilicet in quanto honore habebitur post Resurrectionem et quomodo Apostoli predicabunt et facient miracula. Et Iudeus.
marg.| {t} Irascetur] in tantum, quod.
marg.| {u} Dentibus suis] etc. exterius.
marg.| {x} Et tabescet] interius, Act. 7.g. Audientes autem hec dissecabantur cordibus suis et stridebant dentibus in eum, scilicet in Stephanum.
marg.| {y} Desiderium peccatorum] id est Iudeorum, Christum morti tradentium, quod fuit peccatum maximum, unde antonomastice dicuntur peccatores.
marg.| {z} Peribit] quia non accidet eis quod desiderabant, sed contrarium. Desiderabant enim nomen Christi extinguere. Ier. 11.d : Cogitaverunt super me consilia, dicentes : mittamus lignum in panem eius et eradamus eum de terra viventium et nomen eius non memoretur amplius, Sed per hoc magis dilatatum fuit nomen eius. Moraliter.
marg.| {r} Peccator] scilicet Diabolus, vel etiam homo peccator.
marg.| {s} Videbit] gloriam iusti, quando exaltabitur cornu eius in gloria.
marg.| {t} Et irascetur] tam contra seipsum, quam contra iustos, quibus invidebit, Sap. 5.a. Videntes turbabuntur timore horribili et mirabuntur in subitatione insperate salutis, gementes, pre angustia spiritus, dicentes intra se penitentiam agentes, etc.
marg.| {u} Dentibus] etc. in Inferno, ubi erit fletus et stridor dentium, Mt. 13.f.
marg.| {x} Et tabescet] Nec mirum, quia nihil habebit quod optet : Quia.
marg.| {y} Desiderium peccatorum peribit] ita quod nec mortem, quam desiderabunt, possint habere. Apc. 9.b. Desiderabunt mori et fugiet mors ab eis, vel de penitenti potest legi.
marg.| {r} Peccator] Diabolus, vel homo.
marg.| {s} Videbit] profectum bonorum. Et hoc enumerat pro pena peccatoris quia videt et invidet et sic torquetur. Unde dicit. Sen. Utinam invidi ubique oculos haberent, ut omnium felicitate torquerentur. Unde penam eorum aperit, cum subdit.
marg.| {l} Et irascetur] in corde suo.
marg.| {u} Dentibus] etc. Hoc frequenter accidit invidis. Sed non nocet nisi sibi : Unde addit :
marg.| {x} Et tabescet] in se, non potens aliis nocere : unde subdit.
marg.| {y} Desiderium] etc. id est non poterunt implere, quod desiderant et inde cruciabuntur in ipsis.
prol.| Horatius : « Invidus alterius marcescit rebus opimis ». Idem : « Invidia Siculi non invenere tyranni Maius tormentum ».
prol.| Alius : « Iustius invidia nihil est, que protinus ipsum Auctorem rodit, excruciatque suum ».
prol.| Et potest exponi : [Desiderium peccatorum peribit] id est illa que desiderant peccatores, scilicet temporalia 1Io. 2.c. Transit Mundus et concupiscentia oculorum et concupiscentia carnis et superbia vite, Iob. 10.c. Cum habuerit, quod cupierat, possidere non poterit. Econtra desiderium iustorum non peribit quia Prv. 10.d. Desiderium suum iustis dabitur : Et quod est illud ? Prv. 11.c. Desiderium iustorum omne bonum est.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 111), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 29/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_111)
Signaler un complément d'information

Notes :