Psalmus 73

Numérotation du verset Ps. 73,1 

¶ Intellectus Asaph1.
¶Codd. : (Ps. 73) Ps-G D30 ω 1 ω² To77 Bari1 Bari3 Pisa Rusch
1 Intellectus Asaph R F cum Ps-R cum hebr. LXX ] In finem pro Idithun psalmus Asaph C Amiatinus, In finem Psalmus David M, in finem praem. W, + Vox Ecclesie de Iudeis D30
Numérotation du verset Ps. 73,I 

Ut quid Deus
repulisti2 in finem ¦
2 Deus repulisti cum LXX Orig hebr. Ps-Med (+ ) cf. HIERON., ep. 106 ] + nos Rusch cum Ps-R ; cf. glosa marginalis.
iratus est
furor tuus
super oves pascue tue.
Numérotation du verset Ps. 73,2 II

Memor esto
congregationis tue ¦
quam possedisti
ab initio.
Numérotation du verset Ps. 73,III 

Redemisti
virgam
hereditatis tue ¦
mons Sion in quo habitasti in eo.
Numérotation du verset Ps. 73,3 IV

Leva
manus tuas3
3 tuas] meas P10525
in superbias eorum
in finem ¦
quanta
malignatus est
inimicus4
4 inimicus Ps-G D30 ω² Rusch ] inimicis ΩS
in sancto5.
5sancto Ps-G* (R F + VL311) , Hier. ep. 106 cum graec. (εν τω αγίω Sedulius VL311 G dik71978 ) hebr. (בַּקֹּדֶשׁ), cf. Ps-H (sanctuario)] sanctum C I, sanctis tuis Ps-R Ps-Med (+ VL409*); sancto tuo VL408 VL409² cum LXX (εν τω αγίω σου, plerique (105 / 130 cod.+VL408 VL409) , sanctuariis tuis Ps-Moz c , cf. LXX (ἐν τοῖς ἁγίοις σου aliqui codd. (25 / 130 cod.) ¶Nota : Jérôme traduit d’après les Héxaples qui restituent en grec les nuances de l'Hébreu. La lettre 106 n’indique pas la recensions précise dont il dépend ; elle ne discute pas du possessif; Jérôme s’y montre piqué qu’on ait osé corriger sa recension en restituant la leçon de la koinè. Il faut admettre avec Rahlfs que la leçon du Ps-G atteste la recension origénienne de la LXX corroboré par l’hébreu, Théodoret de Cyre. {MM2023}
Numérotation du verset Ps. 73,4 V

Et gloriati sunt qui oderunt te ¦
in medio
sollemnitatis tue.
Numérotation du verset Ps. 73,VI 

Posuerunt
signa sua signa6 ¦
6 sua Bari3 etc tua Bari1
Numérotation du verset Ps. 73,5 

et
non cognoverunt
sicut in exitu7
7 in exitu Ps-G ω² Rusch] in exitum Cor2 (anti.) , exitus Cor2 (vel)
super summum8.
8 summum D30 ] sompnum Bari1 Bari3
Numérotation du verset Ps. 73,VII 

Quasi in silva lignorum
securibus
Numérotation du verset Ps. 73,6 

exciderunt
ianuas
eius
in idipsum ¦
in securi et ascia
deiecerunt eam.
Numérotation du verset Ps. 73,7 VIII

Incenderunt
igni sanctuarium tuum
in terra ¦ 9
9 <divisio.> tuum in terra ¦ D30 P10525 ] tuum ¦ in terra Δ To77 Bari1 Bari3 Pisa
polluerunt tabernaculum
nominis tui.
Numérotation du verset Ps. 73,8 IX

Dixerunt
in corde suo cognatio10 eorum simul ¦
10 cognatio] cognitio R
quiescere
faciamus11
11 quiescere faciamus Ps-G cum LXX (HoP* plerique codd. [105/130] καταπαύσωμεν) cf. Hieron. Ep. 106 (nota cum editionis nostrae) ] comprimamus Ps-R VL408 L, auferamus Ps-Moz C, comburemus Cas557 cum Hexapl. (Sexta κατακαύσωμεν ) ,; ÷ quiescere: faciamus ΦRG²VP G² , quiescere faciemus V
omnes dies festos Dei a terra.
Numérotation du verset Ps. 73,9 X

Signa nostra
non vidimus † 12
12 <divisio.> vidimus + D30 Δ To77 Pisa ] vidimus P10525 Bari1 Bari3
iam non est propheta ¦
et nos non cognoscet
amplius.
Numérotation du verset Ps. 73,10 XI

Usquequo
Deus improperabit inimicus13 ¦
13 improperabit P10525 ] improparabit Bari1 Bari3
irritat
adversarius nomen tuum in finem.
Numérotation du verset Ps. 73,11 XII

Ut quid avertis
manum tuam et dexteram tuam ¦
de medio sinu
tuo in finem.14
14 Ut quid.. finem] om. Pisa
Numérotation du verset Ps. 73,12 XIII

Deus autem rex noster ante secula15 ¦
15 secula Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R] seculum Ps-G (R F C I M W)
operatus est
salutem16
16 salutem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Δ Cor2 (grecus, sed aliis standum) Rusch cum Ps-R ] salutes Ps-G ( R F C I ΦRGV G K ) Cor2 (Ieronymus et hebr. et anti. habent SALUTES id est IESSUHOTH )
in medio terre.
Numérotation du verset Ps. 73,13 XIV

Tu confirmasti
in virtute tua
mare ¦
contribulasti capita draconum
in aquis.
Numérotation du verset Ps. 73,14 XV

Tu
confregisti17 capita
17 confregisti] fregisti Ω M
draconis ¦
dedisti eum
escam
populis Ethiopum.
Numérotation du verset Ps. 73,15 XVI

Tu
dirupisti
fontes
et torrentes18 ¦ tu siccasti19 fluvios
18 torrentes] terrentes P10525 |
19 fontes... siccasti] om. Bari1 | fontes Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] fontem Ps-G |
Ethan20.
20 Ethan Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Δ Rusch ] Etham Ps-G D30 Pisa
Numérotation du verset Ps. 73,16 XVII

Tuus est dies
et tua est nox ¦
tu fabricatus es auroram et solem.
Numérotation du verset Ps. 73,17 XVIII

Tu fecisti
omnes terminos terre ¦ estatem
et ver
tu plasmasti ea.21
21 ea] eam Ps-G ( F I M* Q² ΦRG cum Ps-δ ) Cor2 F , eos Cor2 (hebr. habet EOS scilicet TERMINOS sed quia proprie ratione terre que est materia plasmatcionis hoc dicitur. Positum est ibi EAM id est TERRAM sed quia Ieronimus expresse habet ESTATEM ET HYEMEM TU PLASMASTI, secundum grecum habent moderni TU PLASMASTI EA et quod dicitur PLASMASTI accipitur translative)
Numérotation du verset Ps. 73,18 XIX

Memor esto huius
inimicus22
22 inimicus ω 1 cett inimicos ω²
improperabit23
23 improperabit Ps-α Ps-ζ Ps-G (ΦRGV G* ΨB) Bari3 To77 Rusch ] improperavit Ps-R Ps-G D30 Δ Pisa Bari1
Domino24 ¦
24 Domino Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R] Dominum Ps-G
et populus insipiens
incitavit
nomen tuum.
Numérotation du verset Ps. 73,19 XX

Ne tradas
bestiis
animas confitentes25 tibi ¦
25 animas confitentes Ps-G ( Q * ΨB V D ) D30 ΩSM* Rusch Clementina cum Ps-R ] animam confitentem Ps-γ Ps-moz c Ps-R ( A S D ) Ps-G Cor2 (hebr. et anti. et Ieronymus habent ANIMAM in singulari ; grecus similiter habet ANIMAM ) Δ To77 , animas confitentium Ps-α Ps-moz x Ps-med . 
et* animas pauperum tuorum 26
26 et Ps-G ( V D² ) D30 P10525 Ω ω 1 To77 Pisa Ed1530 Clementina ] om. Rusch Ps-G Cor2 (nec grecus nec anti. vel Ieronymus ET coniunctionem ponunt inter TIBI et ANIMAS. P er cantum autem facta est mutatio) ω²
ne obliviscaris27
27 obliviscaris] oblivisceris Bari1*
in finem.
Numérotation du verset Ps. 73,20 XXI

Respice in testamentum tuum ¦
quia28 repleti sunt
28 quia] qui To77
qui obscurati sunt
terre domibus
iniquitatum.29
29 <divisio.> tuum ¦... repleti sunt] tuum... sunt ¦ Bari1
Numérotation du verset Ps. 73,21 XXII

Ne avertatur
humilis
factus confusus ¦ pauper
et inops
laudabunt nomen tuum.
Numérotation du verset Ps. 73,22 XXIII

Exsurge Deus
iudica causam tuam30 ¦
30 tuam Bari3 Pisa etc meam P10525 (in ras.?) Bari1
memor esto improperiorum tuorum
eorum31* que ab32 insipiente33 sunt tota die.
31 eorum Ps-R Ps-G D30 Δ P10525 Bari3 ] om. Ps-α Ps-γ Ps-mozc Ps-med Ps-R (V) ΦG² (÷) Ω M Bari1 To77 Rusch |
32 que ab Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Δ To77 Rusch ] qui ab Ps-R Ps-G (R F C M* ΦRG G*) |
33 insipiente Ps-α Ps-γ Ps-R Ps-G D30 Δ To77 ] insipientibus Rusch cum Ps-α, insipientes Pisa Ps-med Ps-moz cx (que ab insipiente sunt D30, qui ab insipiente sunt Ps-G , qui ab insipiente sunt Ps-R, que ab insipientibus sunt Rusch, que sunt ab insipientibus sunt Ps-α, quia insipientes sunt Ps-med , qui sunt ab insipiente Ps-γ, qui ab insipientes sunt Ps-moz x, qui insipientes sunt Ps-moz c) |
Numérotation du verset Ps. 73,23 XXIV

Ne obliviscaris
voces34
34 voces F C cum Hieron. ep. 106 ] vocis Ps-G (R M* W U) cum hebr. LXX Ps-H
inimicorum35 tuorum ¦ superbia36
35 inimicorum Ps-G cum Symmacho (εχθρών) ] querentium Ps-R cum LXX (ἱκετῶν) ; cf. HIERON., Ep. 106, § 46 : “In hebraeo 'sorarach' [צֹרְרֶ֑יךָָ] legitur, quod Aquila 'hostium tuorum', Symmachus 'bellantium contra te', Septuaginta et sexta editio 'inimicorum tuorum' interpretati sunt”. |
36 superbia] in praem. ω² |
eorum
qui te oderunt37 ascendit semper. 38
37 qui te oderunt] sub ÷ ΦRG²VP Gé |
38 <divisio.> tuorum... eorum ¦ D30 Bari3 Δ ] tuorum ¦... eorum ¦ Bari1 |

Psalmus 73

Numérotation du verset Ps. 73,1 
marg.| Ut quid Deus] etc. Titulus   [intellectus Asaph] supra conquestus est de prosperitate malorum : Hic autem conqueritur de excidio Ierosolimorum et populi Iudeorum, orans, ut revocentur. Item supra ostendit quod Deo adherendum sit. In hoc psalmo docet, quomodo adherendum, scilicet dimittendo legalia et veritatem amplectendo. Et hic est   [intellectus Asaph] id est fidelis populi, qui intelligit, quod transierunt figure et quod veritas venit et quod eterna querenda sunt, non temporalia. De quo intellectu agit in hoc psalmo et propter hoc sic intitulatus est. Intentione monet, ut relictis figuris, veritas teneatur et contemptis transitoriis eterna querantur. Modus, Tripartitus est psalmus. Primo describit eversionem Hierusalem et querit causam illius et orat pro populo repulso, ut oblivioni non tradat eum Deus et pro ultione inimicorum. Secundo ostendit salutem factam in medio terre per adventum Christi, ibi :   [Deus autem Rex noster] Tertio precatur, ut quod aliis fit, fiat etiam Iudeis, ibi :   [Memor esto] Deplorans ergo eversionem Hierusalem et Iudeorum dicit,
Numérotation du verset Ps. 73,I 
marg.| {c} Ut quid, Deus, repulisti] nos, ita scilicet quod non defendis nos ?
marg.| {d} In finem] id est ex toto, quia nec civitatem, nec templum defendis. Lam. 2.c. Repulit Dominus altare suum, maledixit sanctificationi sue, tradidit in manus inimici muros turrium eius. Vel   [in finem] id est usque in finem seculi, in quo convertentur, Is. 10.e. Si fuerit populus meus Israel quasi arena maris, reliquie convertentur ex eo. Nec tantum repulisti, sed et
marg.| {e} Iratus est furor tuus super oves pascue tue] id est super Iudeos, quos pavisti in deserto manna et in terra promissionis abundantia fructuum terre, lacte et melle manantis. Aggravat autem fletum suum multipliciter. Primo a magnitudine repellentis, cum dicit :   [Deus repulisti] Secundo a diuturnitate repulsionis, ibi,   [In fine] Tertio ab acerbitate pene, cum dicit :   [Iratus est furor tuus] Quarto ab infirmitate repulsorum, cum dicit :   [Super oves] Item allegat {2.187vb} quod eos iuvare deberet, per hoc, quod vocat eos oves pascue Dei. Item per hoc, quod sunt possessio eius. Unde addit :
Numérotation du verset Ps. 73,2 
II
marg.| {f} Memor esto congregationis tue] id est populi Israel.
marg.| {g} Quam possedisti ab initio] Dt. 32.b. Pars autem Domini populus eius, Iacob funiculus hereditatis eius. Item per beneficium, quod eis prestitit educendo eos de Egypto. Unde addit :
Numérotation du verset Ps. 73,III 
marg.| {h} Redemisti de Egypto]
marg.| {i} Virgam hereditatis tue] id est virgam hereditariam, id est populum Iudeorum, qui primo fuit virga recte incedens in cultu unius Dei. Et post factus est serpens, vile quid et tortuosum per peccatum. Iterum fiet virga, quando reliquie Israel salve fient. Et que sit illa virga, sive hereditas, apertius subdit, dicens :
marg.| {2.188ra} Δ {a} Mons Sion] quasi illa hereditas est mons Sion, scilicet Hierusalem.
marg.| {b} In quo monte]
marg.| {c} Habitasti] scilicet corporaliter, factus homo.
marg.| {d} In eo] scilicet monte. Et est inculcatio, cum supra dixerit   [in quo] Unde dicit Augustinus quod   [in eo] superfluit. De hac habitatione. Ps. 75. Habitatio eius in Sion. Postquam rogavit pro suis, ut eis sit Deus propitius, consequenter rogat pro inimicis eorum, ut de ipsis vindicta sumatur. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 73,3 
IV
marg.| {e} Leva manus tuas] ad vindictam.
marg.| {f} In superbias] id est contra superbias.
marg.| {g} Eorum] qui destruxerunt Hierusalem. Et hoc facias et si non statim tamen.
marg.| {h} In finem] id est postquam eorum superbia alios calcaverit. Vel sic   [in finem] quasi dicat, non ad eorum damnationem peto, ut extendas, vel leves manus ; sed eorum correctionem, scilicet ut ducas eos   [in finem] Christum. Vel sic   [in finem] id est usque in finem, id est donec finiantur et annihilentur. Et ipsi hoc meruerunt : Quia.
marg.| {i} Quanta malignatus est inimicus] Romanus exercitus.
marg.| {k} In sancto templo] id est quanta maligne operatus est ibi : Admirative dicit   [quanta] quia multa mala ibi fecerunt, damnando templum et ministros eius et omnes Iudeos occidendo, vel captivando. Ps. 78. Deus, venerunt Gentes in hereditatem tuam, polluerunt templum sanctum tuum, etc. Lam. 1.d. Misit manum suam hostis ad omnia desiderabilia eius, quoniam vidi gentes ingressas in Sanctuarium tuum.
Numérotation du verset Ps. 73,4 
V
marg.| {l} Et gloriati sunt, qui oderunt te] non tibi, sed potentie sue victoriam de nobis factam ascribentes. Et hoc.
marg.| {m} In medio solemnitatis tue] paschalis, quia 42. anno post Passionem Domini, die, quasi ipsi Christum crucifixerunt, cum essent congregati omnes ad diem solemnem, a Tito et Vespasiano capti sunt et passi et interfecti a Romanis et Hierusalem destructa, sicut dicit Beatus Hieronymus super illud Ier. 12.a. Congrega illos sicut gregem ad victimam. Et quomodo   [gloriati sunt] Ecce sequitur.
Numérotation du verset Ps. 73,VI 
marg.| {2.188va} Δ {a} Posuerunt signa sua] scilicet vexilla in signum victorie. Et hec plura : Unde cum dolore repetit   [Signa. Posuerunt] dico.
marg.| {f} Super summum] templum.
marg.| {e} Sicut in exitu] viarum solet fieri. Vel sic :   [Sicut] solet fieri   [in exitu] id est in portis,   [super summum] locum, quia in altiori et eminentiori loco solent poni communiter signa victorie, ut ab omnibus videri possint.
Numérotation du verset Ps. 73,5 
marg.| {d} Et non cognoverunt] quod hoc nutu Dei et potestate fieret, sed sibi ascribebant. Advertendum est, quod ut magis Deum provocet ad vindictam, multum aggravat hic peccatum Romanorum ; vel etiam Chaldeorum. Primo enim ostendit qualitatem peccati, cum dicit In superbias. Secundo quantitatem, cum dicit : Quanta. Tertio pravitatem, cum dicit, Malignatus est. Quarto circumstantiam loci, cum dicit : In sancto. Quinto blasphemiam, cum dicit : Et gloriati sunt. Sexto obstinationem, cum dicit : Qui oderunt te. Septimo circumstantiam temporis, cum dicit : In medio solemnitatis tue. Octavo arrogantiam, cum dicit : Posuerunt signa, etc. Nono infidelitatem, cum dicit : Et non cognoverunt.
Numérotation du verset Ps. 73,moraliter 
marg.| Moraliter, dicit vir iustus orans et deprecans pro peccatoribus.
marg.| {c} Ut quid] Domine   [Deus] pius et misericors repellis peccatores.
marg.| {d} In finem] id est finaliter. Repellitur enim in finem, qui primo peccans, tandem in penitentia moritur ; sed repellitur in finem, qui in peccato moritur. Contra quod supra petit Ps. 43. Exsurge, scilicet ad adiuvandum et ne repellas in finem. Et supra 12. Illumina oculos meos, ne umquam obdormiam in morte. Impenitentia autem subditorum multoties causam sumit de peccato prelatorum, qui propter hoc gravius damnabuntur. Unde signanter adiungit.
marg.| {e} Iratus est furor tuus super oves pascue tue] Non dicit ovibus, sed   [super oves] quasi dicat iratus es illis, qui sunt super oves, scilicet prelatis. Unde Ier. 23.a. Ve pastoribus, qui dispergunt et dilacerant gregem pascue mee dicit Dominus. Et Ez. 34.a. Ve pastoribus Israel, qui pascebant semetipsos, quasi dicat non pascebant oves verbo discipline, vel exemplo vite, vel temporali subsidio eleemosyne. Nusquam dicitur, ve ovibus, sed ve pastoribus, frequenter dicitur, quia facti sunt lupi, Ez. 22.f. Principes eius in medio eius quasi lupi. Mt. 7.c. Attendite a falsis Prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces.
marg.| {f} Memor esto congregationis tue] quasi dicat ne irascaris malitie pastorum ; sed miserearis ignorantie et simplicitati ovium. Neemie 13.d. Memento mei, Deus meus, in bonum.
marg.| {g} Quam possedisti ab initio] post Baptismum ; sed nunc subtraxerunt se a tua possessione et se fecerunt possideri a Diabolo, Hab. 1.d. Totum sublevavit in hamo, traxit illud in sagena. Et post : Incrassata est pars eius. Is. 26.c. Domini possederunt nos absque te. Et ut eos possidere.
marg.| {h} Redemisti] proprio sanguine, 1Pt. 1.c. Non corruptibilibus auro, vel argento redempti estis de vana vestra conversatione paterne traditionis, sed pretioso sanguine quasi agni incontaminati et immaculati Christi Iesu, 1Cor. 6.d. Empti estis pretio magno, glorificate ergo et portate Deum in corpore vestro. Augustinus Homo, appende te ex pretio.
marg.| {i} Virgam hereditatis tue] id est Ecclesiam, que recta debet esse et ad eius rectitudinem debent omnes se rectificare. Et ipse ostendit ei regulam et eam regulavit in sanguine suo et in hereditatem sibi acquisivit moriens pro ea. Eph. 5.e. Christus dilexit Ecclesiam et tradidit seipsum pro ea, ut illam sanctificaret. Et post addit : Ut exhiberet ipse sibi gloriosam Ecclesiam non habentem maculam, neque rugam, Ecce rectitudo virge, 1Io. 3.c. In hoc cognovimus caritatem Dei, quoniam ille animam suam pro nobis posuit : et nos debemus pro fratribus animas ponere. Et ipsa est
marg.| Λ {a} Mons Sion] Mons per eminentiam vite, Sion per contemplationem celestium. Ps. 2. Ego autem, dicit Christus, constitutus sum Rex ab eo super Sion montem sanctum eius, id est super Ecclesiam.
marg.| {b} In quo] monte.
marg.| {c} Habitasti in eo] et semper habitabis. Mt. 28.d. Vobiscum sum usque ad consummationem seculi.
marg.| Vel sic {f} Memor esto congregationis tue quam possedisti ab initio] id est primitive Ecclesie, quasi dicat, renova, Domine, in Ecclesia statum antiquum, 1Par. 8.d. Fuerunt filii Ulam viri robustissimi et magno robore tendentes arcum et multos habentes filios, ac nepotes. Ulam interpretatur prior, vel anterior : et significat primitivos in Ecclesia, qui fuerunt fortes in vita, robusti in verbo predicationis et multos converterunt : tales petit hic. Ecclesiasticor. 36.a. Innova signa, immuta mirabilia Is. 1.f. Restituam Iudices tuos, sicut prius.
marg.| {h} Redemisti virgam hereditatis tue] vel   [sceptrum] secundum aliam litteram.   [Virga] vel   [sceptrum] est dignitas pastoralis, quam Christus habuit super oves suas et redemit eam, quia quasi in carcere, vel pignore tenebatur a Phariseis, qui abutebantur ea. Est ergo idem, ac si dicat, non se extollant prelati de dignitate pastorali, quia Christus eam emit sanguine suo : sed videant quomodo reddituri sint rationem villicationis sue : Lc. 16.a. quando scilicet redibunt greges ad manum numerantis. Ier. 33.c. Propter hoc dicebat Apostolus Act. 20.f. Attendite vobis et universo gregi, in quo Spiritus S. vos posuit Episcopos regere Ecclesiam, quam acquisivit sanguine suo. Quia vero moderni prelati de illa dignitate superbiunt ; et quos deberent regere, * et pascere, potius opprimunt per potentiam et occidunt per exemplum, merito eis imprecatur, subiungens.
marg.| {e} Leva manus tuas in superbias eorum in finem] id est in destructionem eorum, scilicet prelatorum. Am. 8.b. Iuravit Dominus in superbiam Iacob, si oblitus fuero usque in finem omnia opera eorum. Manus levata fortius ferit. Dt. 32.f. Levabo ad celum manum meam et dicam ; vivo ego in eternum : si acuero ut fulgur, gladium meum : et arripuerit iudicium manus mea ; reddam ultionem hostibus meis. Manum ergo vocat vindictam Dei. Sed dicit   [manus tuas] pluraliter, quas duas manus vindicte habet Dominus. Unam qua punit in presenti : et aliam, qua puniet in futuro. Utrumque ergo petit, ut scilicet puniantur in presenti ad correctionem : et si noluerint emendari, ut puniantur in futuro ad damnationem. Vel contra superbiam utramque manum levari petit ad damnationem. Sicut in Herode, de quo dicitur Act. 12.d. quod vestitus veste regia sedit pro tribunali et concionabatur ad eos : populus autem acclamabat Dei voces et non hominis. Sicut posset dici de multis prelatis. Et sequitur etiam, quod Dominus levata manu percussit superbiam eius. Unde dicitur ibi : Confestim autem percussit eum Angelus Domini, eo quod non dedisset honorem Deo et consumptus a vermibus expiravit. Item pluraliter dicit   [manus] quia peccatum istud est contra Deum et contra homines, Deo gloriam vult auferre ; homines autem deprimit et ideo duplici vindicta puniendum est. Vindicta presenti, propter hominum temporalium iniuriam. Eterna, propter Dei eterni iniuriam. Eccl. 10.a. Odibilis coram Deo et hominibus superbia. Item levare rogat manus in superbiam, ut superbus ab altiori se videns concuti superiorem se habere agnoscat, Sicut Antiochus, de quo dicitur 2Mcc.9.b. Is, qui sibi videbatur etiam hic fluctibus maris imperare, supra humanum modum superbia repletus, nunc humiliatus ad terram in gestatorio portabatur, manifestam Dei virtutem in semetipso contestans. Et post : Hic igitur cepit ex gravi superbia deductus {2.188rb} ad agnitionem sui venire divina admonitus plaga. Et post sequitur, quod ait. Iustum est, subditum esse Deo et mortalem non paria Deo sentire. Et dicit   [in superbias] in plurali, quia superbiunt in corde, in voce, in veste, in opere et multis aliis. Et iustum est, ut leves, Quia.
marg.| {i} Quanta malignatus est inimicus] id est malus prelatus.
marg.| {k} In sancto] templo, scilicet in Ecclesia. Inimicus enim dicitur malus prelatus, qui est amator mundi. Iac. 4.a. Quicumque voluerit amicus esse huius seculi, inimicus Dei constituitur. Si quicumque, ergo multo fortius prelatus Ecclesie, qui debet portare vexillum contra mundum et esse Dux belli. Ex. 15.a. Dextera tua, Domine, percussit inimicum, in multitudine glorie tue deposuisti omnes adversarios tuos. Et talis inimicus   [quanta malignatus est in sancto] quasi dicat, magna et innumerabilia. Ier. 11.c. Quid est, quod Dilectus meus in domo mea facit scelera multa ? eumdem vocat Psalm. inimicum et Ieremias dilectum, quia et locum tenet prelatus, dilecti et opera facit inimici. Ecclesiam enim regere, vel Ecclesie preesse, ad Dilectum pertinet. Io. 3.d. Qui habet sponsam, Sponsus est ; amicus autem Sponsi, qui stat et audit, gaudet propter vocem Sponsi, scilicet prelatus. Io. 15.b. Iam non dicam vos servos, sed amicos, etc.
marg.| {l} Et gloriati sunt, qui oderunt te] scilicet tales prelati.
marg.| {m} In medio solemnitatis tue] quando, scilicet sacra indumenta et pontificalia portant in aspectu populi.
marg.| Unde sequitur {a} Posuerunt signa sua, signa] scilicet cornua, mitram, baculum pastoralem, pallium et huiusmodi, que sunt signa communia.   [Posuerunt] autem ea   [sua signa] id est proprie glorie appropriaverunt.
marg.| {d} Et non cognoverunt summum] locum,scilicet in prelatione.
marg.| {e} Sicut] cognoscent in exitu, quando hec vana gloria evanescet et audient contra se dari illam sententiam. Apc. 18.b. Quantum glorificavit se et in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum. Nunc enim excecantur oculi eorum nimia pinguedine, ut intelligere non possint. Tunc autem sola vexatio dabit intellectum. Is. 28.e.
marg.| {e} Leva manus ; ] etc. Aliter, ut non de prelatis, sed de demonibus fiat conquestio, qui hereditatem Domini, quam redemit, scilicet populum Christianum infestant et sibi pro maiori parte iam per peccatum subiugaverunt. Et tres primi versus non habent secundum hoc diversam expositionem ab illa, quam iam diximus usque ibi   [Leva manus tuas in superbias eorum] demonum.
marg.| {h} In finem] seculi, ut eos in infernum retrudas. Quia.
marg.| {i} Quanta] id est multa et infinita   [malignatus est inimicus] diabolus.
marg.| {k} In sancto] id est in templo Dei, quod est Ecclesia, Vel fidelis anima, 1Mcc.1.c. Ascendit Antiochus in Ierosolymam cum multitudine gravi et intravit in sanctificationem cum superbia et accepit altare aureum et candelabrum luminis, universa vasa eius et mensam propositionis et libatoria et phialas et mortariola aurea, velum et coronas et ornamentum aureum, quod in facie templi erat et comminuit universa. Ecce   [quanta malignatus est inimicus in sancto] Per Antiochum, qui interpretatur paupertatis silentium, significatur diabolus, qui semper tacet et tacere alios facit, quantum potest, ne paupertas laudetur, sed ad divitias hortatur. Per Hierusalem et sanctificationem templi intelligitur Ecclesia. Per illa diversa vasa, que abstulit et comminuit, diversa genera hominum in Ecclesia designantur. Per altare Sacerdotes, qui altari deserviunt. 1Mcc.4. Cogitavit Iudas, id est bonus prelatus, de altari holocaustorum, quod prophanatum erat, quid de eo faceret et incidit illi bonum consilium, ut destrueret illud, ne forte esset illis opprobrium, quia contaminaverunt illud Gentes. Per candelabrum luminis, predicatores intelliguntur. Mt. 5.b. Vos estis lux mundi. Apc. 2.b. Movebo candelabrum tuum de loco suo. Vasa sunt Scholares, in quibus reponitur oleum, postea in candelabrum effundendum. Per mensam propositionis, intelliguntur Magistri, qui panes Scripture aliis proponere et frangere et scindere debent. Per libatoria, que erant vasa, in quibus probabatur vinum, utrum esset competens sacrificio, significantur Archidiaconi et Decani, ad quos pertinet examinare recipiendos ad Ecclesias, vel ad ordines. Per phialas contemplativi et illi, qui sunt orationi assidui. Per mortariola, expositores, qui terunt et comminuunt, que dura et difficilia sunt in Scriptura. Per velum intelliguntur virgines velate. Per coronas intelliguntur Religiosi, qui triumphasse de mundo videntur et ad litteram magnas coronas habent. Per ornamentum aureum, quod in facie templi erat, significantur prelati maiores. Sed hec omnia videtur contrivisse Antiochus, id est silentium paupertatis : Quia sicut dicit Ier. 6.c. a maiore usque ad minorem omnes avaritie student. Sic ergo malignatus est tot et tanta in sancto.
marg.| {l} Et gloriati, qui oderunt te] scilicet demones.
marg.| {m} In medio solemnitatis tue] quia in diebus solemnibus plura fiunt peccata. Lam. 1.c. Viderunt eam hostes et deriserunt Sabbata eius. 1Mcc. 1.e. Dies festi eius conversi sunt in luctum, Sabbata eius in opprobrium. Propter hoc dicit Dominus. Am. 5.f. Odi et proieci solemnitates vestras. Is. 1.d. Calendas vestras et solemnitates vestras odivit anima mea, facta est enim Θ modesta, etc. Et tunc maxime.
marg.| {a} Posuerunt] demones.
marg.| {b} Signa sua] Signa sua dicit, non Dei, sed demonum. Signum enim Dei et vexillum eius est Crux, vel humilitas. Lc. secundo b. Hoc vobis signum, invenietis infantem pannis involutum et positum in presepio. Signum autem diaboli est superbia : Quod in multis castris levatum est. Is. 5.f. Levabit signum in nationibus procul. Et dicit   [signa] pluraliter et addit.
marg.| {c} Signa] ut notet non tantum signum superbie, sed quatuor signa, scilicet duo carnis et duo spiritus, scilicet gula, luxuria, superbia, avaritia. Ier. 10.a. A signis celi nolite metuere, quasi dicat, sed a signis inferni metuite. Sed e converso, multi non metuunt signa diaboli ; sed signa Dei metuunt et contradicunt eis. Lc. 2.e. Positus est hic, scilicet Christus, in signum, cui contradicetur. Unde dicit beatus Bernardus : Vere in signum positi sunt panniculi tui, Domine Iesu Christe et in signum, cui hodie a multis contradicitur. Hoc autem est, quia excecavit homines malitia, quod non advertunt, quid sit Dei signum et quod diaboli. Unde addit :
marg.| {d} Et non cognoverunt] 2Cor. 4.a. Si opertum est Evangelium nostrum, in his, qui pereunt, est opertum, in quibus Deus huius seculi excecavit mentes infidelium, ut non fulgeat illuminatio Evangelii glorie Christi. Et hec signa et hec ignorantia non tantum in vulgo reperiuntur, sed etiam in prelatis. Unde addit :
marg.| {e} Sicut in exitu] id est in ultimis de populo : ita
marg.| {f} Super summum] Pontificem, vel Cardinalem, vel Regem, vel Principem. Am. 9.a. Vidi Dominum stantem super altare et dixit, percute cardinem et commoveantur superliminaria, avaritia enim in capite omnium et novissimum eorum in gladio interficiam. Os. 4.b. Erit sicut populus, sic Sacerdos. 1Rg. 2.b. Domini enim sunt cardines terre et posuit super eos orbem. Cardines dicit esse Dominos terre, cum deberent esse Domini in celo et servi in terra : quia Dominus posuit super eos orbem. Iob. 9.b. Sub quo curvantur, qui portant orbem.
Numérotation du verset Ps. 73,VII 
marg.| {g} Quasi in silva] etc. Supra incepit dicere de destructione templi et civitatis Hierusalem : Hic autem plenius prosequitur et ostendit malitiam destruentium, ut Deum provocet ad vindictam. Unde hic ostendit, eos fuisse sacrilegos, cum dicit : Quasi in silva lignorum securibus exciderunt ianuas eius, scilicet templi, quasi dicat, ianuas templi ita fortiter et ita irreverenter exciderunt, sicut exciderunt ligna in silva. Et ostendit eos fuisse concordes in malitia. Unde dicit.
marg.| {i} {2.188vb} In idipsum] supple, consentientes et convenientes. Et non tantum templum violaverunt, sed et totam civitatem destruxerunt. Unde dicit.
marg.| {k} In securi et ascia] ad litteram deiecerunt eam, scilicet Hierusalem, quantum ad alias domos. Item ostendit eos fuisse incendiarios : Unde addit :
Numérotation du verset Ps. 73,VII moraliter 
marg.| Moraliter : {g} Quasi in silva lignorum] etc. Ianue templi sunt prelati, per quos alii debent intrare et debent esse de lignis libani, id est incorruptibiles. Vox diaboli est Za. 11.a. Aperi libane, portas tuas, id est o templum Ecclesie prelatos tuos et devoret ignis cedros tuas, scilicet ignis cupiditatis libidinis destruat in prelatis imputribilitatem et incorruptionem. Is. 37.e. Succidam excelsa cedrorum eius et electas abietes illius et introibo altitudinem summitatis eius. Has ergo ianuas templi dicit quod exciderunt demones.
marg.| {h} Securibus] id est gravibus tentationibus vitiorum.
Numérotation du verset Ps. 73,6 
moraliter
marg.| {i} In idipsum] id est concorditer insurgunt in prelatos. 3Rg. 22.e. Rex autem Syrie preceperat Principibus curruum dicens. Non pugnabitis contra minorem et maiorem quempiam, nisi contra Regem Israel solum. Rex Syrie est diabolus. Syria enim interpretatur sublimis : ut ipse est Rex super omnes filios superbie, sicut dicitur, Iob. 41.d. Principes curruum sunt alii demones, qui discurrunt per universum mundum ad bellum contra filios Israel, scilicet contra, fideles. Sed tota intentio eorum est, ut prelatos possint superare. Sciunt enim, quod victis prelatis de facili vincentur subditi : Quia sicut dicit Gregorius cum pastor per abrupta vitiorum graditur, necesse est, ut per precipitium grex sequatur. 1Rg. ult. a. Totum pondus prelii versum est in Saul. 2Rg. 18.a. dixit populus ad David sive, fugerimus, non magnopere ad eos de nobis pertinebit, sive media pars ceciderit ex nobis, non satis curabunt, quia tu unus solus pro decem millibus computaris. Et dicit quod exciderunt ianuas, quasi in silva lignorum. Per silvam infructiferam et solitariam, significantur populi peccatores. Et sicut in populis peccatoribus, ita et prelatis demones prevalent. Os. 4.b. Corrues hodie et corruet etiam Propheta tecum. Et 6.d. eiusdem : In domo Israel vidi horrendum, ibi fornicationes Ephraim.
marg.| {k} In securi et ascia deiecerunt eam] Per securim maior tentatio, per asciam minor tentatio intelligitur. Mt. 3.c. Securis ad radicem arboris. Excidit etiam diabolus aures obedientie, nares discretionis et manus operationis, pedes affectionis, etc.
Numérotation du verset Ps. 73,7 
VIII
marg.| {l} Incenderunt igni] non tantum domos hominum ; sed et Sanctuarium tuum. Quod enim non poterant excidere securibus, igne admoto comburebant.
marg.| {n} In terra] id est usque ad terram deiicientes. Item ostendit eos fuisse immundos, cum subiungit.
marg.| {o} Polluerunt tabernaculum] id est templum.
marg.| {p} Nominis tui] id est quo invocabatur nomen tuum. In hoc autem polluerunt illud, quod immundi ingressi sunt illud. Secundum enim legem pollutum dicebatur, quod a polluto tangebatur. Et in hoc polluerunt, quia posuerunt in eo idolum abominationis, sicut Adrianus Iovem Olympium et Pompeius dicitur fecisse in templo stabulum equorum. Ostendit etiam, quod {2.189ra} Δ destructores fuerunt ritus Iudeorum. Quia
Numérotation du verset Ps. 73,7 
moraliter
marg.| {l} Incenderunt igni] cupiditatis et cupidinis.
marg.| {m} Sanctuarium tuum] id est Sacerdotes et clericos Domino sanctificatos et dedicatos.
marg.| {n} In terra] id est in abundantia terrenorum. 3. Esd. 4.e. Templum incenderunt Iudei, id est sanguinei, scilicet demones, vel consanguinei prelatorum, propter quos incenduntur igne cupiditatis, ut eos divites faciant et ardent igne carnalis amoris erga eos. Et 4Rg. ult. dicitur, quod Nabuzardan incendit templum : Nabuzardan Princeps coquorum, signat gulam, que incendit homines igne luxurie. Quia sicut dicit Hieronymus Venter mero estuans, cito despumat in libidinem. Ideo quia Sacerdotes perfectam munditiam debent custodire, bene preceptum est in lege, quod non bibant vinum. Lv. 10.b. Dixit Dominus ad Aaron. Vinum et omne, quod inebriare potest, non bibetis tu et filii tui, quando intrabitis in tabernaculum testimonii, ne moriamini ; quia preceptum est sempiternum in generationes vestras, ut habeatis scientiam discernendi inter sanctum et prophanum : inter pollutum et mundum, etc. Incenderunt, igitur, Sanctuarium et hoc in desiderio et cognitione, polluerunt templum sanctum tuum, in colloquio et operatione. Item non tantum demones ; sed et Sacerdotes luxuriosi incendunt Sanctuarium Dei igne luxurie sue, de quo Iob. 31.b. Ignis est usque ad consumptionem devorans, Sanctuarium, scilicet Domini, quod habet in terra, scilicet animam Iusti, quam ad peccatum concitant verbo et exemplo : Vel ipsam Ecclesiam, quantum in eis est.
marg.| {o} Polluerunt tabernaculo nomini tui] scilicet Ecclesiam, vel animam Iusti. Ap. 21.b. Ecce tabernaculum Dei cum hominibus. Prv. 8.d. Delicie mee esse cum filiis hominum. Hoc autem tabernaculum polluunt Sacerdotes Ez. 21.f. Sacerdotes eius contempserunt legem et polluerunt Sanctuaria mea. Et sequitur. Inquinabar in medio eorum.
prol.| * Sed contra, Sap. 7.d. Nihil inquinatum in illam incurrit,scilicet in sapientiam, que est filius Dei. Quantum in ipsis est, polluunt. Mal. 1.b. Offertis super altare meum pollutum panem. Hbr. 10.e. Qui filium Dei conculcaverit et sanguinem Testamenti pollutum dixerit.
Numérotation du verset Ps. 73,8 
IX
marg.| {a} Dixerunt in corde ] etc. Romanorum.
marg.| {c} Simul quiescere] id est cessare.
marg.| {d} Faciamus omnes dies festos] etc. Iudea. Et hoc, quod dicit,   [Dei] addit Propheta de suo, non de verbo illorum : quia Deum non estimabant, cuius Sanctuarium ita tractabant. Similiter habuimus supra, quod cum Psalmista loquens de Antichristo diceret. Dixit enim in corde suo, non movebor a generatione in generationem, de suo adiunxit, sine malo.
prol.| 8$IXmoraliter
marg.| {a} Dixerunt in corde suo] id est cogitaverunt demones. Et
marg.| {b} Cognatio eorum simul] id est vitia, que habent invicem cognationem. Cognata enim sunt vitium gule et vitium luxurie. Similiter ira et homicidium. Item avaritia, usura et furtum. Ista ergo cum demonibus dicunt.
marg.| {c} Quiescere] id est cessare.
marg.| {d} Faciamus omnes dies festos Dei a terra] Qui de Deo cogitat, habet in corde suo diem festum. Unde in Ps. 75. Reliquie cogitationis diem festum agent tibi. Hec festa auferunt demones et vitia. Apc. 8.a. Factum est silentium in celo, quasi dimidia hora, id est in pectore et in Prosa dicitur : « Mundus, caro, Demonia Diversa movent prelia. In cursu tot phantasmatum Turbatur cordis Sabbatum”.
marg.| Ad litteram etiam cessare faciunt omnes dies festos Dei a terra, quia non custodiuntur festa. Sed fere omnes vadunt, {2.189rb} vel ad operationem, vel ad negotiationem, vel ad tabernam, vel ad prostibulum et ad Ecclesiam non curant ire, nec facere id, pro quo festa sunt instituta, scilicet vacare Deo et sibi.
Numérotation du verset Ps. 73,9 
X
marg.| {e} Signa nostra] etc. Prius captavit benevolentiam a persona Iudicis, cum dixit.   [Ut quid] Deus, repulisti, etc. Postea a persona adversariorum, cum dixit Leva manus tuas etc. Hic autem captat eam a miseria multiplici. Prima est, quia cessaverunt miracula, que olim solebant fieri Iudeis. Unde dicit.   [Signa nostra non vidimus] id est recesserunt a nobis, que olim fiebant, Ps. 134. Et misit signa et prodigia in medio tui, Egypte, etc. Secunda est quia cessavit prophetia.
marg.| {f} Unde addit : Iam non est Propheta] qui promittat nobis liberationem, sicut in aliis captivitatibus solet esse. Tertia est, quia a Deo reprobati sunt : Unde subiungit.
marg.| {g} Et nos non cognoscet amplius] id est non recognoscet defendendo nos ab inimicis, sicut olim faciebat. Quarta miseria est improperium : Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 73,9 
Xmoraliter
marg.| {e} Signa nostra non vidimus] Hoc possunt modo dicere Apostoli, quorum signa fuerunt humilitas, paupertas, passio et similia, Gal. 6.d. Stigmata Domini Iesu in corpore meo porto. Sed hec iam non videntur, quia non est, qui velit humiliari, pauper esse et tribulari. Unde non tantum Apostoli, sed et fideles possunt dicere.
marg.| [Signa nostra non vidimus] Hec enim sunt signa fidelium, quibus cognoscuntur servi Dei a servis diaboli, Ez. 9.b. Signa Tau super frontes virorum gementium. Et postea addit. Omnem autem, super quem videritis Tau, ne occidatis, etc. Sic erit in die Iudicii, super quos invenietur. Tau, id est Crux penitentie, non occidetur gladio Domini. Omnes autem, super quos non invenietur Tau, occidentur illo gladio ancipiti, quia in corpore et anima morientur morte eterna. Hoc est enim signum et merellum Domini, quo suos recognoscet, sine quo non intrabit aliquis ad eternas nuptias. Et posset aliquis dicere, licet non videas signa : tamen multi boni sunt, qui non ostendunt sanctitatem suam. Unde ipse plenius subiungit.
marg.| {f} Iam non est Propheta] qui scilicet facto suo nunciet futura. Sancti enim dum presentes divitias et delicias et honores contemnunt, prophetant facto suo nobis, quod appetende sunt future delicie et divitie et honores. Sed   [iam non est Propheta] nec videntur signa vera. Unde in persona eorum, qui non habent ista signa, subdit.
marg.| {g} Et nos non cognoscet] etc. quia non habemus signa ; que possumus ei ostendere. Mt. 7.c. Tunc dicet illis, numquam novi vos, Iob. 8.d. Negabit eum et dicet, non novi te. E contra 2Rg. 7.c. Tu enim scis servum tuum, Domine Deus, Io. 10.c. Cognosco oves meas et cognoscunt me mee. Et quia ita ignoti et alieni sunt a Deo, ideo diabolus ei improperat, ut ad desperationem deiiciat. Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 73,10 
XI
marg.| {h} Usquequo, Deus] etc. Gentilis populus. Ps. 78. Facti sumus opprobrium vicinis nostris, etc. Et subiungit causam pariter et finem, sive terminum illius opprobrii, dicens.
marg.| {i} Irritat adversarius] Iudeus.
marg.| {k} Nomen tuum] quasi dicat quia Iudeus irritat nomen tuum, ideo est in opprobrium. Et   [usquequo] erit ? Quamdiu irritabit, scilicet
marg.| {l} in finem] id est usque in finem mundi, quando reliquie tantum salve fient. Ostensis ergo miseriis, iterum redit ad id postulandum, quod intendit, scilicet vindictam de inimicis. Unde subdit.
Numérotation du verset Ps. 73,10 
XImoraliter
marg.| {h} Usquequo, Deus] etc. id est diabolus, Ps. 12. Ne quando dicat inimicus meus : prevalui adversus eum :
marg.| {i} Irritat adversarius] id est diabolus.
marg.| {k} Nomen tuum] Iesum, idest salutem.
marg.| {l} In finem] quasi dicat diabolus suggerit peccatoribus, quod non habebunt salutem in nomine Domini Salvatoris. Ps. 3. Multi dicunt anime mee : non est salus ipsi in Deo eius.
Numérotation du verset Ps. 73,11 
XII
marg.| {m} Ut quid] id est quare.
marg.| {n} Avertis] a percussione Romanorum, vel aliorum persecutorum.
marg.| {o} Manum tuam] id est vindictam. Et quia homo percutit fortius cum dextra manu, addit :
marg.| {p} Et dexteram tuam] etc. id est in medio sinu, id est que cessat a percussione. Tunc enim Dominus quasi in sinu manum habet, quando non percutit delinquentes. Tunc autem extrahit, quando eos percutit (Neemie 5.c. Sinum meum excussi) et animadvertit in illis, Ez. 21.a. Ego Dominus educam gladium meum de vagina sua irrevocabiliter, hoc idem est, quod educere manum de sinu. Propter hoc querit   [Ut quid avertis] etc. ut scilicet percutias eos.
marg.| {r} In finem] id est usque ad internecionem. Vel potest sic distingui, ut sibi petant beneficium et adversariis vindictam, sic. Ut quid avertis a nobis manum tuam, scilicet sinistram largitatis tue, quantum ad temporalia subsidia, de qua Prv. 3.b. In sinistra illius divitie et gloria. Item ab hostibus cur   [avertis dexteram tuam ?] id est vindictam iustam ? De illa enim manu. Ps. 47. Iustitia plena est dextera tua.   [De medio sinu tuo] sicut supra.
Numérotation du verset Ps. 73,11moraliter 
marg.| {m} Ut quid avertis] etc. id est quare non vindictam facis in demones, ita improperantes et irritantes nomen tuum ?
marg.| {q} Solutio : De medio sinu tuo] id est de occulto iudicio tuo. Quod enim in sinu est, absconditum est : et quod in sinu est, pro certo haberi creditur. Unde dicit Gregorius Nos nihil certius habere credimus, quam quod in sinu tenemus. Propter hoc ergo per sinum Dei recte iudicium eius occultum designatur, quod et occultum est et certum est : quia licet ab hominibus ignoretur, non tamen in se fallitur. Rm. 9. O altitudo sapientie et scientie Dei, quam incomprehensibilia sunt iudicia eius et investigabiles vie eius. Et hoc. In finem in consummationem bonorum in bono et malorum in malo. Apc. ult. c. Qui in sordibus est, sordescat adhuc : et Iustus iustificetur adhuc.
Numérotation du verset Ps. 73,12 
XIII
marg.| {s} Deus autem ] etc. Secunda pars, ubi agit de veritate, que figuris destructis secuta est, quasi dicat destructi sunt Iudei et ritus eorum.   [Deus autem] scilicet Christus, Rex noster, Apc. 19.c. Rex Regum et Dominus Dominantium, Qui est.
marg.| {x} Ante secula] quia in principio erat Verbum.
marg.| {y} Operatus est salutem] humani generis in Incarnatione, predicatione et Passione sua. Unde Iesus, id est Salvator appellatus est. Mt. 1.d. Vocabis nomen eius Iesum : ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum.
marg.| {a} In medio terre] id est Hierusalem. Vel in medio terre, id est in communi.
marg.| Notandum autem, quod hic quadruplex heresis eliditur. Quia enim loquens de Christo, dicit. [Deus] est contra Nestorium qui {2.189va} Δ dixit eum puram creaturam.   [Rex noster] contra Iudeum, qui dixit Io. 19.c. Non habemus Regem, nisi Cesarem.   [Ante secula] contra Arrium.   [Operatus est] etc. contra Manicheum. Et convertens sermonem ad Salvatorem, dicit modum salvationis.
Numérotation du verset Ps. 73,12 
moraliter
marg.| Moraliter. {s} Deus autem Rex noster] Deus, cuius debemus esse cultores, Ier. 12.d. Nonne tu es Dominus Deus noster, quem expectavimus ? Tu enim fecisti omnia hec.
marg.| {t} Rex] cuius debemus esse milites, Iob. 7.a. Militia est vita hominis super terram.
marg.| {u} Noster] cuius sumus fratres. Sed videamus, ne simus degeneres : quia multi sunt falsi fratres. Ier. 9.a. Unusquisque a proximo suo se custodiat et in omni fratri suo non habeat fiduciam. Hbr. 2.c. Qui significat et qui sanctificatur ex uno omnes, propter quam causam non confunditur fratres eos vocare, dicens : Narrabo nomen tuum fratribus meis.
marg.| {x} Ante secula] cuius sumus factura.
marg.| {y} Operatus est] ut artifex, cuius sumus edificatio.
marg.| {z} Salutem] ut Medicus, cuius sumus egri.
marg.| {a} In medio] ut mediator, cuius sumus redempti, * et reconciliati.
marg.| {a} Terre] ut levaret nos ad celum Deus est operarius noster. Et bonus operarius, qui salutem operatur. Sed oportet, quod nos iuvemus eum. 1Cor. 3.b. Unusquisque propriam mercedem accipiet secundum suum laborem : Dei enim adiutores sumus. Diabolus autem e contrario operatur mortem hominis. Et multi libentius adiuvant in suam mortem, quam Deum in suam salutem. Ecclesiastici 11.d.a : « Attende tibi a pestifero » id est a diabolo « fabricat enim mala » ; Ez. 21.g. Dabo te in manus hominum insipientium et fabricantium interitum. Et dicit. In medio terre, id est corporis : non in fine, quasi dicat operandum est, dum adhuc homo potens est, non est expectandum usque ad mortem. Sir. 14.c. Ante obitum operare iustitiam : quoniam non est apud inferos invenire cibum. Io. 9.a. dicit iste operarius. Me oportet operari opera eius, qui misit me, id est salutem hominum, donec dies est, id est dum sunt vivi et sani. Venit enim nox, quando nemo potest operari, scilicet in morte. Et sunt aliqui, qui libenter operarentur cum Deo suam salutem ; sed quia fragiles se sentiunt, penitentiam non audent incipere, ne iterum recidant in peccatum et fiant novissima peiora prioribus. Unde bene subiungit.
a Sir. 11, 35.
Numérotation du verset Ps. 73,13 
XIV
marg.| {b} Tu] o Christe   [confirmasti in virtute tua] id est in potentia tua, vel in fide nominis tui.
marg.| {c} Mare] id est Gentes fluibiles, terram Iudee circumquaque cingentes. Et quia prius peccatis erant oppressi et diabolo subiugati. Tu
marg.| {d} Contribulasti capita draconum] id est superbiam et dominium Demonum.
marg.| {e} In aquis] Baptismi. Ecce modus salutis. Mc. 16.d. Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit. Qui crediderit. Ecce confirmatio, de qua dicit hic.   [Confirmasti ] etc. Et baptizatus fuerit. Ecce contribulatio capitum draconis in aquis. Salvus erit. Ecce salutis operatio. Posset autem contribulasse parum, ita quod non destruxisse : Unde addit :
Numérotation du verset Ps. 73,13 
moraliter
marg.| {b} Tu confirmasti ] etc. id est in omnipotentia tua, vel in misericordia tua, que est propria virtus Dei. Ps. 53. Deus, in nomine tuo salvum me fac et in virtute tua libera me.
marg.| {c} Mare] id est cor amarum per contritionem, sed tamen fluctuans per debilitatem. Mt. 8.c. Imperavit ventis et mari et facta est tranquillitas magna.
marg.| {d} Contribulasti capita draconum ] etc. Dracones, ut dictum est, sunt demones : caput autem eorum potestas, vel caput est initium suggestionis, quod caput, vel quorum capita contribulantur, id est simul tribulantur, cum homo tribulat seipsum in penitentia et in dolore cordis. Draconum, dico, existentium et habitantium, in aquis, voluptatis et divitiarum. Unde Iob. 40.c. In umbra dormit, in secreto calami, in locis humentibus Ez. 29.a. Draco magne, qui cubas in medio fluminum tuorum, dicis : meus est fluvius.
marg.| Vel [Contribulasti in aquis] lacrimarum et compunctionis, que moleste sunt diabolo, sicut pluvia catto. Fugit enim a facie lacrimarum, sicut cattus a facie pluvie, 3Rg. decimo octavo g. Ascende et dic Achab : iunge currum tuum et descende, ne occupet te pluvia. Nec solum, contribulasti, sed et omnino.
Numérotation du verset Ps. 73,14 
XV
marg.| {f} Tu confregisti] quasi non parum contribulasti, sed omnino confregisti capita draconis, id est potestates Principis Demonum, ut penitus nihil posset in homine baptizato et credente. Sed homo talis magis potest in ipsum. Quia
marg.| {g} Dedisti eum] diabolum.
marg.| {h} Escam populis Ethiopum] id est Gentilibus et peccatoribus nigris prius per peccatum ; sed nunc dealbabis in fonte Baptismi, ut quos prius devorabat et consumebat : nunc ipsum devorent et consumant. Nec tantum, ut eum quasi escam consumant, sed ut eo licet nolente, proficiant et crescant.
marg.| {2.190ra} Δ Sicut enim homo esca nutritur et proficit ; sic Iustus homo tentationibus diaboli proficit et nutritur et roboratur. Unde Iac. 1.a. Omne gaudium existimate, fratres, cum in tentationes varias incideritis, scientes, quod probatio fidei vestre patientiam operatur ; patientia autem opus perfectum habet, ut sitis perfecti et integri in nullo deficientes. Hec autem facta sunt per missionem Apostolorum. Unde addit :
Numérotation du verset Ps. 73,14 
moraliter
marg.| {f} Tu confregisti] etc. secundum quod dictum est antiquo serpenti. Gn. 3.c. Ipsa conteret caput tuum, scilicet initium suggestionis, sicut exponit, Gregorius Vel capita draconis sunt vitia capitalia. Apc. 13.a. Vidi de mari ascendentem bestiam habentem capita septem, id est diabolum habentem septem capitalia vitia, que hominibus offert et suggerit. Sed Dominus ista capitalia confringit. Caput luxurie confringitur per abstinentiam et disciplinam. {2.189vb} Eccl. 11.d. Malitia hore oblivionem facit luxurie maxime. Caput gule confringitur per abstinentiam similiter. Ps. 31. In camo et freno maxillas eorum constringe. Caput ire frangitur per mansuetudinem. Prv. 15.a. Responsio mollis frangit iram. Avaritia per largitatem et sic de aliis.
marg.| {g} Dedisti eum escam] etc. Corpus diaboli constat ex malis hominibus et peccatis. Populi Ethiopum, ut dictum est, sunt peccatores conversi, quibus datur illud corpus in escam, quia alios peccatores ad penitentiam trahunt et corpori Christi, cuius ipsi membra sunt, illos incorporant. Et hoc precipue faciunt Predicatores et Sacerdotes, qui fortes dentes habent Act. 10. b. dictum est Petro, qui de Ethiopia exierat, id est peccato. Macta et manduca. Os. quarto b. Peccata populi mei comedent, id est devorabunt et annihilabunt oratione et predicatione.
marg.| Sunt autem multe proprietates draconis, quare diabolus dicitur draco, que notantur his versibus : « Sibilat, ignivomus, Eremi, Babylonis, arene et maris incubitor, cristatus, edax, volat, ingens, Os breve, cauda ligans Elephantem, pervigil, astu. Aspiciens, pugnans, sensus petit, est capitosus”.
marg.| Sibilat, suggerendo. Sap. 17.d. Sive spiritus sibilans, est diabolus suggerens, etc. Et infra. Deficientes faciebat eos. Ignivomus, seviendo. Sap. 11.c. Iras plenas ignotas bestias, aut vaporem igneum spirantes ; aut fumi odorem proferentes, aut horrendas ab oculis scintillas emittentes. Eremi habitator, id est claustri, ad tentandam. Iob. 30.d. Frater fui draconum, id est vicinus demonum, vel malorum hominum, qui sunt eius membra. Babylonis, id est mundi est habitator. Is. 13.d. Replebuntur domus eorum draconibus. Sed differenter habitat in claustro et in mundo. In claustro enim est, ut inimicus obsidens et ut servus malevolus, quia circumit querens, quem devoret tentando et suggerendo.
marg.| Et in hoc ipso nolens servit Iustis et fabricat eis coronas. In mundo autem habitat ut Dominus, quousque superveniente fortiore eiiciatur, sicut dicitur Io. 12.e. Nunc iudicium est mundi, nunc Princeps huius eiicietur foras. Item et arene, id est infructuosorum et otiosorum. Ier. 9.d. Dabo Hierusalem in acervos arene et in cubilia draconum. Et maris. Ezechiel. 32.a. Assimilatus est draconi, qui est in mari. Ps. 103. Hoc mare magnum et spatiosum. Et infra. Draco iste, quem formasti ad illudendum ei. Incubitor. Ez. 29.a. Draco magne, qui cubas in medio fluminum tuorum. Cristatus. Ovidius : “Cristati colla dracones. Cristatus, id est galeatus”.
marg.| Diabolus enim est fortis armatus de quo Lc. 11.c. 2Rg. 17.a. Cassis erea super caput eius. Edax. Dn. 14.e. Fecit massas et dedit in os draconis. Volat. Is. 30.b. Leena et Leo ex eis, vipera et regulus volans, etc. Draco et regulus, scilicet diabolus dicitur volare : quia cito volatilia necat, id est clericos. Ingens. Ez. 29. Draco magne, qui cubas in medio fluminum tuorum. Dn. 14.e. Et erat draco magnus in illo loco, id est potens in malo. Iob. 41.d. Non est potestas super terram, que comparetur ei. Os breve habet draco, ad litteram ; et Diabolus habet os breve, non natura, sed quia ligatas habet fauces, ut Ursus. Iob. 40.c. Absorbebit fluvium et non mirabitur. Ergo magnum ritum habet.
marg.| Cauda ligans Elephantem, id est magnos et castos illaqueat cauda, id est sequacibus suis, viris et mulieribus.
marg.| Vel cauda diaboli est hypocrisis, que ut cruda turpitudinem peccatorum tetigit. Apc. 12.a. Draco magnus rufus habens capita septem et cauda eius trahebat tertiam partem Stellarum celi et misit eas in terram. Pervigil. Iob. 30.c. Qui me comedunt, non dormiunt. Astu, id est fraude decipit. Apc. 12.b. Qui seducit universum orbem. Aspiciens, acute : Ecclesiast. 14.b. Oculus malus ad mala et non satiabitur. Pugnax. Est. 11.c. Ecce duo dracones magni parati contra se ad prelium Mt. decimo secundo b. Satanas satanam eiicit, adversum se divisus. Sensus petit, quia oculos impetit et aures Elephantis : sicut corvus cadaveri aufert primo oculos, id est intellectum, 1Rg. 11.a. dixit Naas in hoc feriam vobiscum fedus, ut eruam omnium vestrum oculos dextros. Ez. 23. Nasum tuum et aures tuas precident. Est capitosus, ut hic. Capita draconis. Apc. 12.a. Draco magnus rufus habens capita septem.
Numérotation du verset Ps. 73,15 
XVI
marg.| {a} Tu dirupisti fontes aquarum] id est aperuisti et misisti Apostolos, ut quod prius in aure locuti erant in cubiculis, predicarent super tecta, Lc. 12.a.   [Fontes] dicit Apostolos, de quibus manare fecisti aquam sapientie et doctrine : Hi sunt duodecim fontes, qui erant in Elim, Ex. 15.d. Elim interpretatur fortis eorum et significat Christum, in quo quasi in fonte totius voluptatis, isti duodecim fontes siti et fundati erant et ab eo aquas indeficientes trahebant, quas aliis iugiter influebant. Nec solum per predicationem Apostolorum, sed et per Spiritus Sancti dationem. Unde addit :
marg.| {b} Et torrentes] id est Spiritus Sancti impetus, Ps. 45. Fluminis impetus letificat civitatem Dei, Is. 59.d. Cum venerit quasi fluvius violentus, quem Spiritus Domini cogit. Sic enim fiebat, quod predicantibus Apostolis, descendebat Spiritus Sanctus in eos, qui credebant audientes predicationem eorum, Unde Act. 10.g. Adhuc loquente Petro verba hec, cecidit Spiritus Sanctus super omnes, qui audiebant verbum.
marg.| {c} Tu siccasti fluvios Ethan] id est doctrinam Philosophie et Gentilis doctrine destruxisti. Ethan enim interpretatur fortis et significat Gentiles Philosophos, qui sibi suam scientiam et virtutem attribuebant, Ps. 11. Labia nostra a nobis sunt. Et eorum doctrinam, que aliis abundanter fluebat, exsiccavit Dominus per predicationem Apostolorum et gratiam Spiritus Sancti, vel ipsimet Philosophi predicarent Christum crucifixum, quod eis prius stultitia videbatur, sicut Augustinus et Dionysius, 1Cor. 1.d. Nos predicamus Christum crucifixum. Iudeis quidem scandalum : Gentibus autem stultitiam : ipsis autem vocatis Iudeis, atque Grecis Christum Dei virtutem et Dei sapientiam. Et in eodem supra c. Scriptum est enim : Perdam sapientiam sapientium et prudentiam prudentium reprobabo. Et 2.a. eiusdem. Non enim iudicavi me scire aliquid inter vos, nisi Christum Iesum et hunc crucifixum. Ecce quomodo Philosophia Pauli exsiccata erat. Et non solum, o Christe, ista beneficia fecisti, sed et alia multa de mundi creatione. Quia.
Numérotation du verset Ps. 73,15 
XVI moraliter
marg.| {a} * Tu dirupisti fontes] id est heresiarchas, qui in se peccant et in alios transfundunt,
marg.| {b} torrentes] id est illos, qui ex abundantia temporalium peccatis inundant. De quibus supra. Prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum. Hos, fontes et torrentes dirupit Dominus per penitentiam, idest scindit, ut ulterius non fluant. Ioel. 2.c. Scindite corda vestra. Hi sunt ut res veteres, de quibus Mt. 9.b.
marg.| {c} Tu siccasti] etc. id est illos, qui defluunt per luxuriam, qui dicuntur fluvii, quia defluunt. Et Ethan, qui interpretatur fortis, quia per luxuriam multum crescit in terra fortitudo et potentia diaboli. Unde Iob. 40.b. De diabolo dicitur. Fortitudo eius et virtus illius in umbilico ventris {2.190rb} eius. Hi fluvii similiter per penitentiam exsiccantur. Os. 14.d. Adducet Dominus ventum urentem de deserto ascendentem, exsiccabit venas eius et desolabit fontes eius.
Numérotation du verset Ps. 73,16 
XVII
marg.| {d} Tuus est dies] id est a te creatus.
marg.| {e} Et tua est nox]
marg.| {f} Tu fabricatus es Auroram et Solem] id est tu creasti ea. Et hoc sequitur, quod fecisti diem et noctem. Solis enim latio super nostrum hemispherium diem facit ; vergens autem Sol ad inferius hemispherium noctem facit, Iob. trigesimo sexto d. In manibus abscondit lucem et precipit, ut rursus adveniat. Quia sicut ille, qui tenet lucem candele in manibus, quando vult, facit illuminationem et quando vult, facit tenebras ; sic Deus, quando vult, facit noctem ; et quando vult facit diem.
Numérotation du verset Ps. 73,16 
XVII moraliter
marg.| {d} Tuus est dies] Per diem intelliguntur sapientes Iusti de Ecclesia, qui vita et scientia fulgent et accendunt alios. Sir. 33.a. Quare dies diem superat et iterum lux lucem et annus annum a Sole ? Hos constituit Dominus in Ecclesia et ordinat, unde dicit :   [Tuus est dies] id est a te factus, de quo dicitur in Ps. 18. Dies diei eructat verbum.
marg.| {e} Et tua est nox] id est simplices, Ps. ibidem Et nox nocti indicat scientiam.
marg.| {f} Tu fabricatus es Auroram] id est imperfectos.
marg.| {g} Et Solem] id est perfectos, Ps. 35. Homines et iumenta salvabis, Domine. De Aurora, Iob. 38.b. Ostendisti Aurore locum suum, Gregorius Aurora noctem preteriisse nunciat : nec tamen integram claritatem ostentat, quia quedam iam, que lucis sunt, agimus ; et tamen quibusdam tenebrarum reliquiis non caremus.
marg.| Sancti dicuntur Sol
- Quia non mutantur, Sir. 27.b. Homo sanctus in sapientia permanet sicut Sol.
- Quia sunt lucidi, Mt. 5.b. Luceat lux vestra coram hominibus, Phil. 2.b. Inter quos lucetis sicut luminaria in mundo.
- Quia calidi sunt. Rm. 12.c. Spiritu ferventes, Sir. 48.a. Surrexit Elias Propheta, quasi ignis verbum ipsius.
- Quia rotundi per desiderium eternorum. Hbr. ult. c. Non habemus hic manentem civitatem, etc.
marg.| Vel per auroram Beata Virgo potest intelligi. Ct. 6.d. Que est ista, que progreditur quasi aurora. Per   [Solem] filius eius, scilicet Christus homo. Ipsa enim fuit Aurora in Nativitate : Luna in Annuntiatione eclypsans Solem iustitie : Sol in Assumptione : Luminaria in Purificatione : de qua thema est hic secundum litteram Hieronymi que habet :   [Tu ordinasti luminaria] etc. In purificatione enim ordinantur et portantur luminaria.
marg.| Vel per diem significatur triumphans Ecclesia. Per noctem autem militans, que adhuc est in tenebris ignorantie. Per auroram, gratia. Per Solem gloria intelligitur : que omnia Domini sunt, scilicet passio et creatura.
marg.| Vel sic : [Tuus est dies] prosperitatis,   [et tua est nox] adversitatis, id est a te sunt prosperitas et adversitas. Quod est contra Manicheos, qui dicunt, quod adversitas est a diabolo, Eccl. 11.b. Bona et mala vita et mors, paupertas et honestas a Deo sunt.   [Tu fabricatus es Auroram scientie et Solem] sapientie, que omnia a Deo sunt.
marg.| Aurora :
¶¶Temporis, scilicet ortus Solis. Gn. 32.f. Dimitte me, iam enim ascendit aurora.
- Corporis, scilicet anima, Iob. 38.b. Ostendisti Aurore, id est anime locum suum.
- Anime, scilicet gratia, hic. Tu fabricatus es Auroram et Solem.
- Celi : beata Maria, Ct. 6.d. Que est ista, que progreditur quasi Aurora consurgens.
Numérotation du verset Ps. 73,17 
XVIII
marg.| {h} Tu fecisti omnes] etc. quasi dicat non solum celum fecisti, sed et terram, Nec tantum unam terram, sed omnes plagas terre : quibus terra limitatur et terminatur, Ps. 103. Qui fundasti terram super stabilitatem suam.
marg.| {i} Estatem et ver] id est variationes temporis, ut per hec duo tempora etiam alia duo intelligantur, scilicet Autumnus et Hyems.
marg.| {k} Tu plasmasti ea] scilicet tempora.   [Plasmasti] dicit quod plus est quam fabricare, Deo supra dixerat. Alii enim fabri et si fabricant : multi tamen indigent, scilicet instrumentis et materia, ipse plasmat sibi suam materiam. Hic est bonus faber, de quo Mc. 6.a. Nonne hic est faber filius Marie ?
marg.| marg.| { 2. 191ra } Δ {a} Ne avertatur] a terra sua.
marg.| marg.| {b} Humilis] Iudeus.
marg.| marg.| {c} Factus confusus] cum divitibus, qui ducti sunt in Babylonem : vel a Romanis per mundum universum viliter venditi.
marg.| marg.| {d} Pauper et inops] ad litteram.
marg.| marg.| {f} Laudabunt nomen tuum] in terra sua, de qua non amovebuntur.
Numérotation du verset Ps. 73,17 
XVIII moraliter
marg.| {h} Tu fecisti] etc. id est homini terreno posuisti terminos scientie contra curiosos : et vite, contra promittentes sibi vitam. Contra curiosos dicitur Ex. 19.d. Contestare populum, ne forte velint transcendere terminos ad videndum Dominum : et pereat ex eis plurima multitudo. Contra promittentes vitam, Iob. 14.a. Constituisti terminos eius, qui preteriti non poterunt. Multi ponunt sibi terminos et Deus ponit alios, Lc. 12.c. de divite, qui dicebat anime sue. Habes multa bona reposita in annos plurimos, etc. Et Dominus dixit ei aliud, scilicet : Stulte hac nocte repetent animam tuam a te. Quidam autem nullum ponunt sibi terminum, quia de morte sua non cogitant, ac si essent interminabiles et immortales. Sed facere videntur illud Is. 28.d. Percussimus fedus cum morte. Vel   [terminos terre] vocat illos, in quibus omnis amor terrenus terminatus est et solum Deum appetunt, supra. Dabo Gentes hereditatem tuam : et possessionem tuam terminos terre.
marg.| {i} Estatem et ver tu plasmasti ea] id est vitam activam et contemplativam. Estas enim significat contemplativam, que habet longos dies et calidos et solstitium. Et propter hanc dignitatem etiam preponit estatem veri, cum ver et natura et tempore precedat estatem. Ver vero significat activam, quia vivificat terre nascentia. Sed nota, quod verno tempore mortua est Rachel in Ephrata, dum parturiret Bennoni, quia plerumque contemplativi, dum ad activam descendentes in Ephratam, id est in abundantiam terrenorum divertunt, filios doloris pariunt et moriuntur spiritualiter.
marg.| {k} Tu plasmasti ea] Sed numquid non Dominus similiter fecit Autumnum et Hyemem ; Quare ergo placet plus {2.190va} de illis, quam de istis ? Sol. Quia illa, autumnus et hyems eius iustitiam designant, ista autem, scilicet ver et estas eius misericordiam. Unde dicitur ista facere, quia cum facit misericordiam, proprium opus facit ; cum autem facit iustitiam, alienum est opus eius ab eo, Is. 28.f. Autumnus resecat bona terre et spoliat eam et significat mortem. Hyems excitat tempestates et significat infernum, Is. 14.c. Conturbatus est infernus in occursum tuum.
Numérotation du verset Ps. 73,18 
XIX
marg.| {a} Memor esto huius] Tertia pars, ubi quod ubique fit, precatur fieri Iudeis Iudicem pium ad misericordiam provocans per beneficia numerata : Unde dicit : Memor esto huius, scilicet creationis predicte, vel etiam promissionis facte Iudeis finalibus. Et ut melius impetret, quod petit pro ipsis, confitetur, quod mala commiserunt dicens.
marg.| {b} Inimicus] scilicet Iudeus. Primi enim Iudei, qui tunc fuerunt, inimici fuerunt, sed finales erunt amici. Ille ergo inimicus.
marg.| {c} Improperavit Domino Christo] Io. 8.f. Samaritanus es tu et demonium habes. De huiusmodi inimicis dicit idem Dominus, Lc. 19.d. Inimicos meos illos, qui noluerunt me regnare super se, adducite huc et interficite ante me.
marg.| {d} Et populus insipiens] etc. id est   [populus insipiens] id est populus Iudeorum, De cuius insipientia, Ier. 4.f. Stultus populus me non cognovit, filii insipientes sunt et vecordes : sapientes sunt, ut faciant mala, etc.
marg.| {e} Incitavit comminationibus] et iniuriis. Orat autem pro salute bonorum temporali et corporali, secundum unam lecturam, vel pro spirituali, secundum aliam lecturam. Primo de prima sic. Primo petit, ne Deus tradat bonos Iudeos Romanis, vel Chaldeis dicens.
marg.| {f} Ne tradas] o Deus, bestiis, id est Romanis, qui terram vastaverunt, Ps. 97. Exterminavit eam aper de silva.
marg.| {g} Animas confitentes tibi] id est animas Sanctorum, qui inter malos habitabant. Ideo fideles fugerunt in regnum Agrippe in Pellam civitatem. Secundo petit, ne Deus tradat eos oblivioni dicens :
marg.| {h} Et animas pauperum tuorum] id est bonorum Iudeorum.
marg.| {i} Ne obliviscaris in finem] scilicet quando mali capientur et in captivitatem ducentur. Et hoc factum et impletum fuit, quando Nabuzardan pauperes reliquit. Vel bestiis, non tantum Romanis, aut Chaldeis ; sed illis quatuor, de quibus Dn. 7.a. scilicet leoni, pardo et urso et quarte bestiis dissimilis aliis, Leoni, scilicet Nabuchodonosor. Pardo, scilicet Cyro et Dario, Urso, id est Macedonibus. Quarte bestie, id est Romanis. Tertio petit adimpletionem promissorum, cum subiungit.
marg.| {k} Respice in testamentum tuum] id est in Sacram Scripturam, ut solvas, que in illa nobis promissa sunt, pauperibus non divitibus et ostendit quod non facit orationem pro divitibus malis Iudeis, dicens.
marg.| {l} Quia repleti sunt] quasi dicat ideo pro pauperibus rogo, non pro divitibus, quia divites bene meruerunt affligi :   [quia repleti sunt, qui obscurati sunt terre domibus iniquitatum] id est Iudei divites repleti sunt iniquitatum, id est iniquitatibus et ponit genitivum pro ablativo more Grecorum. Qui obscurati sunt, id est excecati, domibus, id est propter domos terre, id est terrenas, quasi dicat propter habendas terrenas possessiones et divitias obscurati sunt et excecati et peccato repleti. Vel domibus, id est propter familias, quando scilicet dixerunt, Io. 11.f. Venient Romani et tollent locum nostrum et Gentem. Pro talibus ergo non orat Propheta, sed pro pauperibus et humilibus. Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 73,18 
mystice
marg.| Moraliter] dicit vir Iustus.
marg.| {a} Memor esto] Domine, huius, scilicet estatis et veris, de qua immediate supra habitum est, id est bone vite nostre active et contemplative, ut secundum eam remuneres nos, Is. 38.a. Memento, quomodo ambulaverim coram te in veritate. Vel huius, quod sequitur, ut vindices. Quia
marg.| {b} Inimicus] id est amicus mundi.
marg.| {c} Improperavit Domino] conculcando et contemnendo pauperes eius, ac si ipse non posset eos tueri, aut ditare, Prv. 14.d. Qui calumniatur egentem, exprobrat factori eius. Ita faciunt divites amici huius mundi et inimici Dei confidentes in potentia et divitiis suis, 2. Mt. 10.f. Loci firmitate confisi supra modum maledicebant et sermones nefandos iactabant. 2Mcc.12.c. Confidentes in stabilitate murorum et apparatu alimoniarum remissius agebant maledictis lacessentes Iudam et blasphemantes et loquentes, que fas non est.
marg.| {d} Et populus insipiens] cui celestia non sapiunt, sed tantum terrena appetunt.
marg.| {e} Incitavit nomen tuum] id est provocavit, Iob. 12.b. Audacter provocant Deum, cum ipse dederit omnia in manus eorum. Eo ipso enim, quod non sapiunt eis celestia, sed appetunt terrena, provocant Deum contra se, non ad misericordiam, sed ad iram, Is. 27.d. Non est populus sapiens, propterea non miserebitur eius, qui fecit illum. Ita ergo imprecatus est amatoribus huius mundi et consequenter orat pro contemptoribus ipsius mundi dicens.
Numérotation du verset Ps. 73,19 
mystice
marg.| {f} Ne tradas bestiis] id est Demonibus.
marg.| {g} Animas confitentes tibi] confessione laudis et confessione peccatorum. Et ita est, quod tales non tradit Dominus Demonibus ; sed mutos, qui nec laudare, nec peccata volunt confiteri. Et ideo libenter laborat diabolus, ut claudat ora eorum. Unde Est. 14.b. Volunt claudere ora te laudantium et extinguere gloriam tuam. Et 13.d. Ne claudas ora canentium te.
marg.| {h} Et animas pauperum tuorum] scilicet eorum, qui sunt contemptores mundi.
marg.| {i} Ne obliviscaris] ducere, in finem, Christum, Ps. 9. Patientia pauperum non peribit in finem. Notandum quod diabolus dicitur bestia propter multas proprietates bestie, que notantur his versibus : « Bestia stulta, rapax, crudelis, sanguine gaudet. Terrens voce, vorax, venatrix, saltibus, ungue ».
marg.| Unde bene et Behemoth interpretatur bestia, Iob. 40.b. Ecce Behemoth, quem fecit tecum. Hec bestia stulta est, Sir. 25.a. Senem fatuum et insensatum, Glossa diabolum. Rapax, Io. 10.b. Lupus rapit et dispergit oves. Crudelis, Ier. 6.f. Crudelis est et non miserebitur. Sanguine gaudet, Gn. 9.a. Sanguinem animarum vestrarum requiram de manu cunctarum bestiarum, scilicet Demonum. De manu hominis, id est prelati et de manu viri et de manu fratris eius, id est ne quis dicat cum Cain : Numquid custos fratris mei sum ego ? Gn. 4.b. Terrens voce, 1Pt. b. diabolus tamquam leo rugiens circuit, querens quem devoret. Vorax, Iob. 40.c. Absorbebit fluvium et non mirabitur. Venatrix, Sir. 27.b. Leo venationi insidiatur semper. Saltibus, Hab. 1.b. Leviores pardis equi eius et velociores lupis vespertinis. Ungue, id est extremitate. Is. 5.g. Frendet et tenebit predam et amplexabitur et non est, qui eruat.
Numérotation du verset Ps. 73,20 
moraliter
marg.| {k} Respice in Testamentum tuum] Chirographum factum est, vel charta inter nos et Deum, scilicet novum Testamentum, ubi Deus potest legere et nos, quid alter promiserit alteri, quid alter sibi. Deus nobis promisit gloriam, nos ei innocentiam in Baptismo. Respice ergo, Domine, quod penitenti et confitenti promisisti veniam, non vindictam. Respice, homo, quid spopondisti et quid solvis, Ier. 2.e. Vide vias tuas in convalle : scito, quid feceris. Et hoc potest Deus et homo invenire.
marg.| {l} Quia repleti sunt] etc. id est senes et excecati amore terreno, scilicet stercoribus hirundinum, ut Tobias, Tob. 2.b. Quo repleti sunt ?
marg.| {n} Terre] id est terra. Is. 2.b. Repleti sunt, ut olim : et augures habuerunt, ut Philistiim. Et infra. Repleta est terra argento et auro, etc. Et tamen cor non est plenum cum arca, Eccles. 5.b. Avarus non implebitur pecunia. Item, repleti sunt terre domibus, id est terrenis domibus, quia multas domos habent in terra ; sed in celo nullam. Sed ille domus sunt iniquitatum, id est ex rapina pauperum. Ier. 22. Ve, qui edificat domum suam in iniustitia et cenacula sua non in iudicio : amicum suum opprimet frustra et mercedem eius non reddet ei. Sir. 21.b. Qui edificat domum suam impendiis alienis, quasi qui colligit lapides suos in hyeme.
Numérotation du verset Ps. 73,21 
XXII
marg.| {a} Ne avertantur] a te.
marg.| {b} Humilis] populus ultimus Iudeorum.
marg.| {c} Factus confusus] de malis, que fecit et veniam petens, a te recipiatur. Et vere sic fiet, quia ipse.
marg.| {d} Pauper] de pauperatus ab Antichristo.
marg.| {e} Et inops] sponte renuncians seculo.
marg.| {f} Laudabunt nomen tuum] credentes et confitentes tibi. Postea imprecatur Propheta communiter tam Iudeis excecatis, quam Romanis, petens, ut puniantur dicens :
Numérotation du verset Ps. 73,21 
moraliter
marg.| *{a} Ne avertatur humilis] etc. id est nihil ei, quod petat, negetur, quod si fieret, confunderetur. Simile 3Rg. 2.d. Petitionem unam parvulam ego deprecor a te, ne confundas faciem meam. Dixitque. Pete, mater mea, nec enim fas est, ut avertam faciem tuam, id est ut negem tibi quicquam. Et ita erit. Unde.
marg.| {d} Pauper] spiritu.
marg.| {e} Et inops] sine opibus seculi.
marg.| {f} Laudabunt nomen tuum] reddentes gratias de eo, quod impetraverunt. Consequens ponit pro antecedente. Vel de futuro.
marg.| {a} Ne avertatur] sicut Prv. 1.d. Aversio parvulorum interficiet eos. Ier. 2.d. Aversio tua increpabit te. Ex. 23.a. Quia adversor impium.
marg.| {b} Humilis] Lc. 14.c. Qui se humiliat, exaltabitur.
marg.| {c} Factus confusus] id est ne fiat confusus confusione eterna. Is. 54.b. Non confunderis, neque erubesces, etc. Et post. Quia dominabitur tui, qui fecit te.
marg.| {d} Pauper] quondam pro Christo.
marg.| {e} Et inops] quod plus est. Aliqui enim sunt pauperes, qui tamen non sunt inopes, quia non egent Tales.
marg.| {f} Laudabunt nomen tuum] in eternum, quia talium est regnum celorum. Et Beati, qui habitant in domo tua, Domine : in secula seculorum laudabunt te. Ergo
Numérotation du verset Ps. 73,22 
XXIII
marg.| {g} Exsurge, Deus] ad vindictam, qui modo parcens dormire videris.
marg.| {h} Iudica causam tuam] contra tales : Et ostendit quod hoc meruerunt multis rationibus. Prima est illatio contumeliarum in opere : Unde dicit.
marg.| {i} Memor esto improperiorum] etc. Iudeo et Romano.
marg.| {l} Sunt tibi illata] Ps. 55. Tota die impugnans tribulavit me. Secunda est continuatio. Unde addit :
marg.| {m} Tota die] quia non deerunt, insultantes usque ad finem seculi. Tertia est blasphemia in verbo. Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 73,22 
moraliter
marg.| {g} Exsurge Deus] etc. scilicet causam pauperum, quam alii iudicare non volunt. Ps. 9. Tibi derelictus est pauper. Is. 1.f. Omnes diligunt munera, sequuntur retributiones. Pupillo non iudicant : et causa vidue non ingreditur ad eos. Item causa animarum, proprie est causa Dei, scilicet Christi, qui pro ipsis est passus. Cum ergo diabolus, vel ministri eius calumniantur animas, volendo eas trahere ad peccatum, vel ad supplicium, dicendum est : Exsurge, Domine, Iudica causam tuam, id est defende eam, ut miles, vel Advocatus exsurgens contra adversarios, Ps. 34. Iudica, Domine, nocentes me : expugna impugnantes me, etc. usque ibi : Dic anime mee : salus tua ego sum.
marg.| {i} Memor esto improperiorum tuorum] etc. Hoc est idem, quod supra habitum est, memor esto huius, inimicus improperavit Domino et populus insipiens incitavit nomen tuum.
marg.| Vel sic potest dici, quod multi improperant illis, qui volunt servire Deo et mundum contemnere, vocando eos hypocritas et huiusmodi dicendo. Ps. 13. Consilium inopis confudistis, quoniam Dominus spes eius est, quasi dicat, si in mundo spem poneret, non confunderetis eum. Ideo non illis, sed Deo proprie improperant. Unde Lc. 10.c. Qui vos spernit, me spernit.
marg.| {k} Eorum, que ab insipiente sunt] quia enim eis non sapiunt celestia ; que isti querunt ; ideo eos stultos estimantes, improperia {2.191rb} dicunt, Ps. 13. et 52. Dixit insipiens in corde suo : non est Deus, qui remuneret opera Iustorum. Ps. 3. Multi insurgunt adversum me, multi dicunt anime mee : non est salus ipsi in Deo eius. Vel iste insipiens, a quo hec omnia procedunt, est diabolus, a quo omne malum. Ier. 1.c. Ab Aquilone pandetur omne malum. Ipse vere est insipiens, quia sibi magis nocet, ut alii minus possit nocere. Omnia enim mala, que suggerit aliis, revertentur in caput suum. Hic est senex fatuus, de quo Eccles. 25. Senem fatuum et insensatum. Glossa diabolum.
marg.| {m} Tota die] Notatur instantia. Is. 52.b. Iugiter tota die nomen meum blasphematur.
Numérotation du verset Ps. 73,23 
XXIV
marg.| {n} Ne obliviscaris voces] etc. id est blasphemias Iudeorum et Romanorum ne obliviscaris, quin reprimas. Quarta est odium. Quinta est intentio superbie. De his duobus subdit.
marg.| {p} Superbia eorum] etc. Unde, Domine, fac eam descendere et deprime eam.
marg.| Vel pro spirituali salute Iudeorum orat sic.
marg.| {f} Ne tradas bestiis] id est demonibus, qui vastant omnia, que tangere permittuntur, Iob. 5.d. Bestias terre non formidabis.
marg.| {g} Animas] quas desiderant. Gregorius Parum se fecisse estimat, cum animam non sauciat.
marg.| {g} Confitentes tibi] Iudeorum finalium.
marg.| {h} Et animas pauperum tuorum] etc. quin eos salves. So. 3.c. Derelinquam in medio tui populum pauperem et egenum et sperabunt in nomine Domini reliquie Israel.
marg.| {k} Respice in testamentum tuum] novum, quod heretici tenent et pervertunt.
marg.| {l} Quia repleti sunt] cibo et potu, cum tamen se simulent ieiunare.
marg.| {m} Qui obscurati sunt] in intellectu ; Habentes in.
marg.| {n} Terre domibus] subterraneis, ubi congregant conventicula {2.190vb} sua. Domibus, dico, iniquitatem, consciis et plenis, Θ quia ibi faciunt horrendam.
Numérotation du verset Ps. 73,23 
moraliter
marg.| {n} Ne obliviscaris] ergo istas.
marg.| {o} Voces inimicorum tuorum] quia ipsi non corrigunt se.
marg.| {p} Sed Superbia eorum ] etc. id est ascendere nititur et alios submittere sibi. Sed quid est, qui te oderunt ? Dicitur enim, quod nulla conscientia potest Deum odisse. Solutio : Notanda est Glossa que dicit,   [superbia eorum] scilicet Romanorum, etc. Unde principaliter Romanos arguit hic de odio Dei et de superbia. Superbia eorum, omnibus patet, quia ascendit semper, id est de die in diem crescit et augmentatur. Unde possunt modo dicere. Minor digitus meus grossior est dorso patris mei, scilicet Petri et Pauli, qui fuerunt Salomon, id est facientes pacem in Ecclesia Dei, sicut Christus. Unde dicit Paulus 2Cor. 5.d. Posuit in nobis ministerium reconciliationis. Et post addit. Pro Christo ergo legatione fungimur, tamquam Deo exhortante per nos obsecramus pro Christo, reconciliavit Deo. Successores autem Petri et Pauli, sunt Roboam, qui interpretatur dissipans populos, vel inclinatio peccatorum, quia quos deberent reconciliare, dissipant per causas et lites et ad peccatum inclinant saltem occasionaliter. Item occasionaliter dissipant per diversos errores heresum. Nihil enim habent heretici, ita efficax ad persuadendum contra Ecclesiastica Sacramenta, sicut superbiam et avaritiam et malam vitam prelatorum et precipue maiorum. Item, superbia ascendit semper, quia maiora, quam possit, presumit. Unde Is. sexagesimo primo b. Audivimus superbiam Moab, superbus est valde, superbia eius et arrogantia eius et indignatio eius plus quam fortitudo eius. Iste Moab, ex patre, idem significat, quod Roboam filius Salomonis. Quod autem Deum oderint, non ita patet ; sed tamen recte inspicienti videri potest. Sicut enim secundum Gregorium probatio dilectionis exhibitio est operis : ita e contrario probatio odii exhibitio est contrarii operis. Que autem operatio sit probatio dilectionis ostendit Dominus primo Pape Petro, dicens. Io. 21.d. Simon Ioannis diligis me plus his ? Et cum respondisset Petrus : Tu scis, Domine, quia amo te, probationem iunxit Dominus dicens : Pasce agnos meos, quasi dicat ad maiorem evidentiam secundo et tertio replicavit. Pascere ergo verbo, pascere exemplo, pascere temporali subsidio probatio est dilectionis. Ergo nullo istorum pascere, sed verbo scandalizare et exemplo ad malum provocare et exactione excoriare, vel tondere oves, probatio est odii.
marg.| Oderunt Deum quia
- Potens. Invident enim potentie eius Is. 14.d. Ascendam in celum.
- Iustus. Am. 5.d. Hostes Iusti accipientes munus.
- Iudex. Iob. 34.b. Numquid qui non amat iudicium, sanari potest ?
- Legifer. Is. 33.d. Dominus legifer noster.
- Actor penarum, Is. 45.a. Creans malum.
- Miseretur aliis, non ipsis, unde invident Mt. 5.b. An oculus tuus nequam est quia ego bonus sum.
Non <oderunt Deum> quia
- Misericors simpliciter,
- Pius,
- Creator,
- Reparator,
- Prestabilis super malitia. Ioel. 2.c.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 73), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 29/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_73)
Signaler un complément d'information

Notes :