Psalmus 16

Numérotation du verset Ps. 16,1 

¶ Oratio David.1
¶Codd. : (Ps. 16) Valic24 D30 Rusch Ps-G, def. C
1David] + Christus de Iudeis dicit ad Patrem D30
Numérotation du verset Ps. 16,I 

Exaudi Domine iustitiam meam ¦
intende
deprecationem meam.
Numérotation du verset Ps. 16,II 

Auribus percipe2
2 percipe Ps-G D30 ] + Domine Rusch (hapax)
orationem meam ¦
non in labiis dolosis.
Numérotation du verset Ps. 16,2 III

De vultu tuo
iudicium meum prodeat ¦ oculi tui3
3 tui Ps-G Valic24 (interl.)] mei Ps-G (L²) Valic24 cum Ps-R LXX
videant equitates4.
4 equitates Ps-G Valic24 ( interl. ) D30 Rusch ] equitatem Ps-G (L²) cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 16,3 IV

Probasti cor meum et5 visitasti nocte : ¦
5 et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G (R F I K)
igne me examinasti et non est inventa in me iniquitas.
Numérotation du verset Ps. 16,4 V

Ut non loquatur os meum opera hominum ¦
propter verba labiorum tuorum
ego custodivi vias duras.
Numérotation du verset Ps. 16,5 VI

Perfice gressus meos
in semitis tuis ¦
ut non moveantur
vestigia mea.
Numérotation du verset Ps. 16,6 VII

Ego clamavi quoniam exaudisti me Deus : ¦
inclina aurem tuam
mihi
et exaudi verba mea.
Numérotation du verset Ps. 16,7 VIII

Mirifica
misericordias tuas ¦
qui salvos facis sperantes in te.
Numérotation du verset Ps. 16,8 IX

A resistentibus dextere6* tue
6 dextere Ps-G D30 ] dextre Rusch
custodi me7 ¦ ut pupillam oculi.8
7me] + Domine L cum Ps-R graec. (Sedulius etc.); cf. HIERONYMUS, Ep. 106 § 8  : « dicitisque in Graeco legi: CUSTODI ME, DOMINE, quod nec in Hebraeo nec in ullo habetur interprete ». |
8 <divisio.> IX tue... me  ¦ D30 ] tue  ¦ ... me Rusch |
Numérotation du verset Ps. 16,X 

Sub umbra
alarum tuarum protege9 me ¦
9 protege Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] proteges Ps-G (R) cum LXX
Numérotation du verset Ps. 16,9 

a facie
impiorum
qui me afflixerunt.
Numérotation du verset Ps. 16,XI 

Inimici mei
animam meam
circumdederunt10,
10 circumdederunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R LXX] + super me Ps-G (R) cum hebreo
Numérotation du verset Ps. 16,10 

adipem suum
concluserunt ¦ ¦ os eorum locutum est superbiam11.
11 superbiam Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R (plur. codd. et edd. )] superbia Ps-G (F L U*) cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 16,11 XII

Proiicientes me
nunc circumdederunt me ¦
oculos suos
statuerunt declinare
in terram12.
12 terram] terra Valic24 Ps-R (U) Ps-α Ps-Moz C
Numérotation du verset Ps. 16,12 XIII

Susceperunt me
sicut leo
paratus ad predam ¦ et sicut13 catulus leonis14
13 sicut Ps-G Ps-Med ] quasi Ps-R |
14 catulus leonis Ps-G Ps-R Ps-H (praeter ΘG²m) cum Ps-Med LXX (σκύμνος λέων HoP : σκύμνος λέον των οίκων Sedulius) hebr. (ְכִכְפִיר)] λέων LXX (Rahlfs*) ¶Nota : L’ajout de λεωντος après σκύμνος par R156 est un hébraïsme et une réminiscence biblique grecque puisque que σκύμνος λεωντος revient 7 fois dans la Septante. Dans la Vulgate catulus leonis (8 fois) traduit aussi bien σκύμνος seul que σκύμνος λέοντος. {MM2023} |
habitans in abditis.
Numérotation du verset Ps. 16,13 XIV

Exsurge
Domine
preveni eum et supplanta eum† 15
15 eum... supplanta eum Ps-G Valic24 (hebr. praem. interl. )] eos... subverte eos Ps-G (L) Valic24 cum Ps-R
eripe animam meam ab impio ¦
frameam tuam
Numérotation du verset Ps. 16,14 

ab inimicis manus tue16.
16 frameam tuam] framea inimicorum Ps-G (L*) Valic24 cum Ps-R (plur. codd.)
Numérotation du verset Ps. 16,XV 

Domine
a paucis de terra
divide eos in vita eorum17 : de absconditis tuis
17 de terra... eorum] a terra dispartire eos et supplanta eos Ps-R Valic24 | in vita eorum Ps-G D30 Kreuzlingen Lunel P106 Tr511 ] in vita ipsorum Rusch cum Ps-R , om. Valic24 , + et
adimpletus est venter eorum.
Numérotation du verset Ps. 16,XVI 

Saturati sunt filiis18 :
18 filiis Ps-G D30 ] porcina Ps-G (L*) Valic24 cum Ps-R
et dimiserunt19
19 dimiserunt Ps-G D30 Lunel P106 Tr511 ] diviserunt Rusch Ed1530 , reliquerunt Ps-G (L*) Valic24 cum Ps-R
reliquias b} suas parvulis suis.
Numérotation du verset Ps. 16,15 XVII

Ego autem
in iustitia20 apparebo conspectui tuo21 : satiabor cum apparverit22 gloria tua.
20 in Ps-G Valic24 (interl.)] cum Valic24 cum Ps-R |
21 conspectui Ps-G Od D30 ] in conspectu Ps-G (F I ΦRV ΨB²) Valic24 ΩS cum Ps-R |
22 cum apparuerit Ps-G ] dum manifestabitur Valic24 Ps-R |

Psalmus 16

Numérotation du verset Ps. 16,1 
marg.| Exaudi] etc. Titulus. Oratio David. In precedenti Psalmo egit Propheta de beneficiis Passionis et Resurrectionis Christi, ex quibus est plena iustificatio, sicut habetur Rm. 4.d. Traditus est propter peccata nostra, {2.30va} et resurrexit propter iustificationem nostram. In hoc autem Ps. orat pro eisdem beneficiis, ad innuendum, quod omnia habemus a Deo et quod omnia ab eo petenda sunt. Et ideo proponitur titulus.   [Oratio David] id est Christi capitis, adiuncta sibi Ecclesia, que corpus est et cuiuslibet fidelis, quod membrum eius est corporis. Unde Ps. iste exponitur duobus modis, scilicet de Christo et de viro iusto. Psalm. iste primus est eorum, qui nomine orationis intitulantur. Et sequuntur alii 4. scilicet. Inclina Domine. Domine refugium. Domine exaudi. Voce mea. Et est ratio, quare ab oratione intitulantur, quia cum in aliis Psalmis oratio sit interserta, in his quinque est continua. Oravit autem Christus non pro sua, sed pro nostra utilitate, ut nos ad orationem invitaret. Sicut flevit Lazarum, ut nos caritatem proximi habere doceret. Sicut in aliis factis suis omnis Christi actio, nostra est instructio.
marg.| Est autem Psalmus tripartitus. In prima parte orat Christus secundum suam iustitiam exaudiri. Secundo petit a Iudeorum insidiis liberari, ibi : [Ego clamavi] Tertio petit sibi et suis bona tribui et malis mala, ibi :   [Exsurge, Domine] Orans ergo. Primo allegat iustitiam suam. Secundo, antequam specialiter petat aliquid, generaliter petit, ut exaudiatur in malis amovendis, ibi :   [Intende] etc. Tertio, in bonis adipiscendis, ibi :   [Auribus ] etc. Quarto, specificat orationem suam, ibi :   [De vultu tuo] Dicit ergo.
marg.| {a} O Domine] Pater.
Numérotation du verset Ps. 16,I 
marg.| {b} Exaudi iustitiam meam] id est me ratione iustitie, que dat efficaciam orationi. Iac. 5.d. Multum valet deprecatio iusti assidua.
marg.| {c} Intende deprecationem meam] que est de malis tollendis.
Numérotation du verset Ps. 16,1 
moraliter
marg.| Moraliter ] Psalmus iste potest exponi de viro iusto, ut oret sic quilibet vir iustus.
marg.| {a} Exaudi, Domine] etc. ad litteram, que vocem habet apud Deum. Unde Is. 1.e. Querite iudicium, subvenite oppresso, iudicate pupillo, defendite viduam et venite et arguite me, dicit Dominus. Et est aposiopisis, quasi dicat, si non retribuam vobis, vel audiam vos deprecantes me. Et propter hoc dicit Ps. 118. Feci iudicium et iustitiam et ideo non tradas me calumniantibus me. Vel   [exaudi iustitiam] que est ex fide, vel ipsa fides. {2.30vb} Hanc enim exaudivit Dominus. Mt. 17.c. Si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis monti huic, transi hinc et transibit et nihil impossibile erit vobis. Unde Iac. 1.a. Postulet in fide nihil hesitans. Item Hab. 2.a. Iustus autem in fide sua vivet. Vel   [Exaudi iustitiam] que est in eleemosyna. Unde. Pr. 18.c. Donum hominis dilatat viam eius et ante principes spatium ei facit. Act. 10.e. Exaudite sunt eleemosyne tue apud Deum. Vel   [Exaudi iustitiam] que est in carnis maceratione. Unde Hieronymus Ieiuna est oratio, quam macies carnis non pascit. Eccl. 35. Oratio humiliantis se, id est macerantis se, nubes penetrabit.
marg.| {c} Intende deprecationem] id est intensam precationem meam.
Numérotation du verset Ps. 16,II 
marg.| {d} Auribus] clementie tue.
marg.| {e} Percipe orationem meam] que est de bonis adipiscendis.   [Orationem] dico, factam supple.
marg.| {f} Non in labiis dolosis] sed simplicibus. Quia sicut dicitur Is. 53.c. dolus non fuit in ore eius. Sequitur specificatio petitionis.
Numérotation du verset Ps. 16,moraliter 
marg.| {d} Auribus percipe] Humano modo loquitur, quasi ad hominem aures habentem loqueretur. Et dicit pluraliter   [Auribus] propter aurem interiorem et exteriorem. Multi enim audiunt aure exteriori, qui non audiunt aure interiori. Unde Mc. 4.b. Qui habet aures audiendi, audiat. Et post. Ut audientes audiant et non intelligant. Qui ergo hic loquitur ad Deum modo humano, sic dicit quasi dicat volo et peto, ut attente audias orationem meam, que est de bono adipiscendo, ut predictum est, sicut deprecatio de malo amovendo. Unde Eccl. 35.a. Deprecatio pro peccatis recedere ab in ustitia. Sicut enim sunt due partes iustitie, scilicet declinare a malo et facere bonum. Sic duplex est oratio, scilicet deprecatio, ad declinandum malum et oratio ad consequendum bonum. Unde in oratione dominica, tres petitiones prime, sunt ad bonum consequendum, tres ultime ad malum tollendum, media autem est de mediatore Christo.
marg.| {f} Non in labiis dolosis] Labia sunt dolosa, quando aliud est in ore et aliud in corde. Sicut hypocritarum, de quibus Is. 29.d. Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Et ideo dicit Augustinus Cum oratis, hoc versetur in corde, quod profertur in ore. Versetur, inquam, quantum ad intellectum et sic erit oratio intenta et quantum ad affectum et sic erit devota. Propterea hoc dicitur Sap. 1.a. In simplicitate cordis querite illum, scilicet ut intellectus et affectus simul ferantur in eum. Alioquin potest dici de illis, qui hoc non faciunt. Dilexerunt eum in ore suo et lingua sua mentiti sunt ei.
Numérotation du verset Ps. 16,2 
III
marg.| {g} De vultu tuo] id est de illuminatione vultus tui, id est de beneplacitu tuo.
marg.| {h} Iudicium meum] quo in presenti separo bonos a malis, merito, non loco, vel quo in futuro ego faciam generalem separationem, hic profitetur filius se omne iudicium habere a Patre, ut habetur Io. 5.d.
marg.| {i} Prodeat] insignis. Vel sic, ut   [iudicium] passive sumatur.   [De vultu tuo] id est sicut tu vides esse ad utilitatem Ecclesie, non ad voluntatem Iudeorum, qui nomen meum extinguere volunt.   [Iudicium meum] quo iudicatus sum a Pilato,   [Prodeat] id est exeat.
marg.| {k} Oculi tui] Domine, scilicet oculi memorie tue.
marg.| {l} Videant equitatem] retribuendo mihi gloriam Resurrectionis. Hec est enim equitas, ut sicut in Passione humillimus omnium factus sum, ita in Resurrectione et Ascensione exaltet super omnes Phil. 2.b. Propter quod et Deus exaltavit illum. Et ostendit quod hoc meruit.
Numérotation du verset Ps. 16,2 
moraliter
marg.| {g} De vultu tuo] Hic petit vir iustus, ut det ei Deus gratiam iudicandi se in presenti, ne in futuro iudicetur a Domino. Hoc est quod dicit.   [De vultu tuo iudicium meum prodeat] id est a respectu tuo, active, vel passive. Active, id est respice me oculis misericordie tue, ut me iudicem, sicut respexisti Petrum et se iudicavit. Unde Lc. 22.g. Conversus Dominus respexit Petrum et recordatus est Petrus verbi Domini, etc. et egressus foras flevit amare. Passive sic,   [De vultu tuo] etc. id est a respectu tuo, id est fac ut ego respiciam te iudicatum et sic iudicem me, quia si in viridi hec fuerunt facta, in arido quid fiet ? Lc. 23.e. Prv. 11.d. Si iustus in terra recipit, quanto magis impius et peccator ? Vel etiam,   [de vultu tuo] quem et terribilem reprobis et iucundum bonis ostendes in iudicio,   [Iudicium meum prodeat] id est fac, ut ego timore illius iudicii hic me iudicem. Unde 1 Cor. 11.g. Si nosmetipsos diiudicaremus, non utique iudicaremur. Hoc autem iudicium in duobus consistit. Primo, in discussione, sive deliberatione, quod fit in contritione. Secundo, in sententie prolatione contra seipsum, quod fit in confessione. Sed quia non sufficit facere iudicium, nisi etiam fiat postmodum iustitia, addit.
marg.| {k} Oculi tui videant equitatem] ad litteram Vel   [Videant] id est acceptent,   [equitatem] id est iustitiam, quam sumam in satisfactione. De hac equitate. Rm. 6.d. Sicut exhibuistis membra vestra servire immunditie et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra vestra servire iustitie in sanctificationem.
Numérotation du verset Ps. 16,3 
IV
marg.| {m} Probasti cor meum] etc. Nota, quod duo facit tribulatio, obtenebrat et exurit. Et propter hoc vocatur hic nox et ignis. Nox, quia obtenebrat intellectum. Ignis, quia exurit affectum. Item differentia est inter probare et examinare. Probare querit rationem facti, examinare ipsum factum. Ratio autem facti magis cor tangit. Factum vero magis tangit corpus. Et ideo dicit,   [Probasti cor meum et examinasti me] quasi non solum cor, sed corpus. Sed quia utrumque reputavit adesse sibi ex visitatione gratie Dei, inter illa duo mediam ponit visitationem, cum dicit,   [Visitasti] Dicit ergo,   [Probasti] o Domine pater, id est probatum ostendisti.   [Cor meum] quod non est ira turbatum, non solum ex facto passionis mee, quod crudelissimum fuit, sed nec ex ratione, que iniustissima fuit. Hoc enim solet maxime turbare hominem, quando iniuste cruciatur. Et quod ita fuerit, dicitur Is. 53.c. Sicut ovis, que scilicet non irascitur, ad occisionem ducetur et quasi agnus, scilicet innocens, coram tondente se obmutescet. Vere   [probasti] non in prosperitate, ubi non cognoscuntur corda, sed in adversitate.
marg.| {n} Et] id est quia.
marg.| {o} Visitasti] scilicet cor meum.
marg.| {p} Nocte] tribulationis.   [Et]
marg.| {q} Igne] id est fornace ipsius Passionis.
marg.| {r} Examinasti me] Et licet sic subtiliter probatus et fortiter examinatus fuerim, tamen {2.31ra}
marg.| {a} Δ Non est inventa] etc. que hoc igne excoqueretur eo, scilicet quod iniquitatem non fecerit, ut dicit Is. 53.c.   [Et] adeo   [non est inventa in me iniquitas]
Numérotation du verset Ps. 16,3 
moraliter
marg.| {m} Probasti cor meum] etc. Hic recolenda est differentia, que dicta est superius inter probare et examinare et cetera, que ibi dicta sunt. Et potest sic dicere vir iustus.   [Probasti cor meum] probatum, scilicet fecisti et ostendisti per contumelias maledicorum, quia sicut dicit Gregorius qualis quisque apud se lateat, contumelia illata probat.
marg.| {r} Examinasti me] non solum cor, sed et corpus.
marg.| {q} Igne] id est per iniurias et fortes persecutiones malefactorum. De qua examinatione Eccl. 2.a. In dolore sustine et in humilitate tua patientiam habe : quoniam in igne probatur aurum et argentum, homines vero receptibiles in camino humiliationis. De his duobus, scilicet probatione et examinatione, Sap. 2.d. dicunt mali. Contumelia et tormento interrogemus eum, ut sciamus reverentiam eius et probemus patientiam eius. Contumelia, scilicet quantum ad probationem cordis, tormento quantum ad examinationem corporis. Sed * quia Sancti has duas probationes visitationem Dei reputant, sicut dicit Gregorius Sancti temporalem penam lucrum putant ; quia per hanc eternam evadere non ignorant. Ideo interponit.   [Et visitasti nocte] id est ex nocte, id est ex tribulatione. Unde Ps. 59. Da nobis auxilium de tribulatione. Vel   [visitasti nocte] id est in nocte tribulationis, vel adversitatis, 2Cor. 1.a. Deus totius consolationis, qui consolatur nos in omni tribulatione nostra. Ps. 93. Secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo, consolationes tue letificaverunt animam meam,   [Probasti] dico et   [examinasti]
marg.| {a} Et non est inventa] etc. id est inequalitas, quin, scilicet eque bene me haberem in adversitate, sicut in prosperitate. Non sicut illi, de quibus. Lc. 8.b. qui ad tempus credunt et in tempore tentationis recedunt. Hanc iniquitatem, id est inequalitatem, querebat Diabolus in Iob. 2.b. quando dicebat Domino. Mitte manum tuam et tange os eius et carnem ; et tunc videbis, quod in faciem benedicat tibi. Sed licet tanto igne tribulationis examinatus fuerit Iob ; non tamen inventa est in eo iniquitas : quia in omnibus his non peccavit Iob labiis suis ; sed maxima equitas, quando dixit. Si bona suscepimus de manu Domini ; mala autem quare non sustineamus ? Vel sic.   [Non est inventa in me iniquitas] id est inequalitas cuiuscumque venialis, sicut otiosi verbi, vel huiusmodi. De qua iniquitate Eccles. 42.c. Melior est iniquitas viri, quam mulier benefaciens.   [Non est inventa] supple, post examinationem ignis ; quia excoquitur et purgatur in igne. Sap. 3.b. Tamquam aurum in fornace probavit illos. In fornace enim, removentur sordes ab auro. Unde dicit Augustinus Si aurum es, quid expavescis ignem ? Simul quidem fumus in fornace ; sed ignis paleas in cinerem vertet, sordes auri tollet. Si frumentum, quid times tribulam ? Non apparebit, qualis sis in spica. Si oleum, quid times pressuram preli ? Non declarabitur species tua, nisi pondus lapidis a te separaverit amurcam. Hoc autem etsi de quolibet sancto sic exponatur ; tamen propriissime de B. Laurentio exponitur. Igne me examinasti ad litteram. Et non est inventa, etc. ut supra expositum est. Vel iniquitas illa, de qua Lc. 16.c. Facite vobis amicos de mammona iniquitatis. Et vocat ibi iniquitatem avaritiam, secundum illud Eccl. 10.b. Nihil iniquius, quam amare pecuniam. Que non est inventa in B. Laurentio, quia thesauros Ecclesie dedit pauperibus. Sed sciendum, quod duobus modis contrahi potest iniquitas in divitiis, scilicet male acquirendo. Et hoc dicitur cupiditas : Et de hac non est intelligendum illud. Facite vobis amicos de mammona iniquitatis ; quia de iniuste possesso non potest fieri eleemosyna. Eccl. 34.d. Qui offert sacrificium ex substantia pauperum, quasi qui victimat filium in conspectu patris. Secundo contrahitur iniquitas male tenendo : Et hec dicitur avaritia, de qua intelligitur {2.31rb} illud : Facite vobis amicos, etc. Neutra autem iniquitas in B. Laurentio fuit : quia nec male acquisivit, nec bene acquisitum male retinuit. Unde cantatur de ipso. Dispersit, dedit pauperibus.
Numérotation du verset Ps. 16,4 
V
marg.| {b} Ut non loquatur] etc. Sed opera tua o pater, id est nihil locutus sum, nisi quod ad tuam gloriam pertinet. Unde Ps. Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus eius in ore meo. Nec solum bonum locutus sum, sed et operatus sum ; quia cepit Iesus facere et docere. Et hoc est, quod sequitur.
marg.| {d} Ego] cum pondere.
marg.| {c} Custodivi vias duras] id est vias passibilitatis, paupertatis, afflictionis, passionis. Vel vias latronis, secundum aliam litteram, id est quod merito debet sustinere latro, scilicet suspendium ego immerito sustinui, ut possim vere dicere : Que non rapui, tunc exsolvebam. Et hoc.
marg.| {c} Propter verba] etc. scilicet ut que processerunt de labiis tuis, non fierent irrita ; sed sicut promisisti pacem per mortem meam fieri, ita impleretur. Et vocat hic labia Dei Patris, pacem, quam suis verbis promittit. Is. 57.d. Creavi fructum labiorum pacem. Vel   [Labia] etiam vocat Prophetas, per quos locutus est et promisit illam pacem. Unde Lc. 1.g. Benedictus Dominus Israel, quia, etc. Sicut locutus est per os Sanctorum, qui a seculo sunt Prophetarum eius.
Numérotation du verset Ps. 16,4 
V moraliter
marg.| {b} Ut non] etc. quod probasti et visitasti : et examinasti.   Ut non loquatur] etc. id est ut habeam materiam et causam loquendi, non de operibus hominum, sed de te, per ea, que circa me fecisti. Homo enim quasi cogitur loqui illa, que sentit, Act. 4.d. Non possumus, que vidimus et audivimus, non loqui ? Hoc est, Ut non loquatur os meum opera hominum ; sed tua, o Deus. Unde 1Pt. 4.c. Si quis loquitur, quasi sermones Dei. Opera hominum loquuntur iactatores, quia sua opera iactant. Item adulatores, qui laudant hominem in operibus suis et peccatorem in desideriis anime sue. Item detractores, qui mala aliorum loquuntur. Bonum enim non est opus hominis, sed Dei : Malum autem est proprie opus hominis. Os. 13.c. Perditio tua, Israel, id est ex te est ; tantummodo ex me auxilium tuum.
marg.| {c} Propter] etc. Ad litteram, quibus dixisti : Beati pauperes spiritu, etc. Ve vobis divitibus, qui habetis hic consolationem vestram, Lc. 16.d.
marg.| {d} Ego custodivi] etc. scilicet vias penitentie. Vel Propter verba labiorum, id est Prophetarum, Apostolorum, Predicatorum, qui predicant contemptum mundi et penitentiam. Unde Ct. 5.d. Labia eius distillantia myrrham prima. Prima myrrha amaritudo presentis penitentie, que sponte fluit de arbore homine, Ps. 53. Voluntarie sacrificabo tibi. Secunda est amaritudo gehenne. Et bene dicit distillantia, non effundentia ; quia penitentia presens non est nisi stilla respectu doloris infernalis. Iob. 26.d. Cum vix parvam stillam sermonis eius audierimus, quis poterit tonitruum magnitudinis eius intueri ? Vel etiam   [Labia] hic dicuntur Testamenta duo. Vetus Testamentum est labium timoris ; Novum est labium amoris.   [Propter] ergo verba istorum   [labiorum] dicit Iustus, Ego custodivi vias duras, id est vias penitentie ; que dicuntur dure propter multa. Primo, propter multiplices Diaboli tentationes, quas talibus infert. Eccl. 2.a. Fili, accedens ad servitutem Dei, sta in iustitia et in timore et prepara animam tuam ad tentationem. Secundo propter fomitis recalcitrationem, Rm. 7.d. Video aliam legem in membris meis, scilicet fomitem, repugnantem legi mentis mee, id est preceptis Domini. Tertio, propter multa impedimenta, que sunt in mundo, id est timor irrisionis, pudor vilitatis, spes vite longioris, amor voluptatis, Gn. 14.b. Vallis autem silvestris habebat multos puteos bituminis. Quarto propter difficultatem, que in ipsis est : quia ars et virtus circa bonum et difficile, Mt. 7.b. Arcta est via, que ducit ad vitam. Sed tamen alia consideratione dulces sunt iste vie. Primo, propter bonam conscientiam, 2Cor. 1.c. Gloria nostra hec est, testimonium conscientie nostre. Secundo, propter multiplicem delectationem spiritualem. Ps. 18. In custodiendis illis retributio multa. Unde Gr<egorius>. Mirabili dispensatione dum exterius affliguntur, intus reficiuntur. Et ad hoc innuendum unguntur cruces in dedicatione Ecclesie. Unde dicit beatus Bernardus Multi vident nostras cruces, qui non vident nostras unctiones. Tertio, propter premii considerationem. Gr. Consideratio premii minuit vim flagelli. Gn. 49. Isachar asinus fortis, etc. vidit requiem, quod esset bona et terram quod optima : et supposuit humerum ad portandum. Quarto, propter memoriam dominice Passionis. Unde Ex. 15.d. Quando positum est lignum in aquis Marath, dulcorate sunt aque. Quinto, quia pro amico sustinentur, Act. 5.g. Ibant Apostoli gaudentes, quoniam digni habiti sunt pro nomine Iesu contumeliam pati. Sexto, propter multiplicia exempla. Gr. Facta precedentia recolamus et gravia non erunt nobis, que sustinemus. Pr. 4.b. Ducam per semitas equitatis, quas cum ingressus fueris, non arctabuntur gressus tui et currens non habebis offendiculum.
Numérotation du verset Ps. 16,5 
VI
marg.| {f} Perfice] quasi custodivi. Et   [perfice] id est ut per hoc perficeres. Unde alia littera habet   [Ad perficiendos gressus meos] id est duo precepta caritatis, quibus itur ad Deum. Et hoc.
marg.| {g} In semitis tuis] id est in arctioribus preceptis tuis.
marg.| {h} Ut non moveantur] Quasi hec omnia feci, ut exemplum dilectionis aliis preberem et perfectionis. Et hoc est   [Ut non moveantur] etc. id est dilectionis {2.31va} Δ mee ad Deum et proximum. Non moveantur a cordes sed semper ibi sint per recordationem. Unde Eccl. 29.c. Gratiam fideiussoris ne obliviscaris, dedit enim animam suam pro te. Nec ab opere ; sed ibi semper appareant per imitationem, 1Pt. 2.d. Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius. Et propter hec duo dicitur Ct. 8.b. Pone me, ut signaculum super cor tuum, ut signaculum super brachium tuum. Et propter hoc dicebat Sponsa Ct. 1.d. Fasciculus myrrhe, Dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur. Unde dicit Beatus Bernardus Ego, Fratres, ab ineunte conversione mea pro acervo meritorum, que mihi deesse sciebam, hunc mihi fasciculum colligere et inter ubera mea collocare curavi, collectum ex omnibus anxietatibus et amaritudinibus Domini mei. Primum videlicet infantilium illarum necessitatum : deinde laborum, quos pertulit in predicando, fatigationum in discurrendo, vigiliarum in orando, tentationum in ieiunando, lacrimarum in compatiendo, insidiarum in colloquendo ; postremo periculorum in falsis fratribus, conviciorum, sputorum, colaphorum, subsannationum, exprobrationum, clavorum, horumque similium, que in salutem nostri generis silva Evangelica noscitur protulisse. Hec sunt Christi vestigia, que non debent de cordibus nostris operibusque per oblivionem, aut prevaricationem moveri. Vestigia etiam dicuntur Sacramenta. Est enim Baptismus et Eucharistia signum mortis Christi. Secundum, ergo hunc modum petit, ut durent Sacramenta. Mt. ult. d. Vobiscum sum usque ad consummationem seculi.
Numérotation du verset Ps. 16,moraliter 
marg.| {f} Perfice] quasi dicat   [Ego custodivi] etc. Sed quia istas vias custodire magis est incipientium, aut proficientium, quam perfectorum : quia volo perfectus esse, ideo rogo   [Perfice gressus meos in semitis tuis] Semite dicuntur vie perfectissime iustitie, de quibus. Pr. 22.d. In semita iustitie vita. Et eiusdem 15.a. In abundanti iustitia virtus maxima est. Iustitia simplex est, reddere unicuique, quod suum est. Unde cum quis se totum Deo dat, vel potius reddit, totum se exponendo penitentie, adhuc non est nisi simplex iustitia. Unde si vult perfectus esse et virtutem maximam acquirere, que est in abundanti iustitia, oportet, ut se non solum Deo, cui se debet, subiiciat ; sed etiam homini propter Deum. Et hec est abundans iustitia, scilicet obedientia, de qua dicit Dominus 1Rg. 15.e. Melior est obedientia quam victima. Obedientia enim fit propter Deum homini, cui non debebatur. Victime vero fiunt Deo, cui debentur. Sic ergo perficiuntur gressus, id est operationes.
marg.| {g} In] etc. Dei quas intrant Religiosi. Sed quia non sufficit incipere, nisi quod inceptum est, consummetur : Ideo orat : Perfice gressus meos in semitis tuis, ita, scilicet.
marg.| {h} Ut] etc. a semitis illis, quia ut dicit Dominus Lc. 9.g. Nemo mittens manum suam ad aratrum et aspiciens retro, aptus est regno Dei : Et non, qui inceperit, sed qui perseveraverit usque in fine, hic salvus erit Mt. 10.c.
Numérotation du verset Ps. 16,6 
VII
marg.| {a} Ego clamavi] etc. Secunda pars, in qua petit Christus a Iudeis persequentibus liberari. Dicit ergo. Ego clamavi, non tam clamore exteriori, quam interiori, sicut Susanna, Dn. 13.e.
marg.| {b} Quoniam] etc. Hbr. 5.c. In omnibus exauditus est pro sua reverentia. Sed videtur, quod deberet dicere econverso. Exaudisti me, quoniam clamavi. Quod solvit Gregorius dicens : Neminem exaudit Deus, nisi quem ut precetur, inspirat. Est ergo sensus :   [Ego clamavi, quoniam] etc. id est quoniam dedisti mihi confidentiam impetrandi. Et ideo.
marg.| {c} Inclina] etc. scilicet misericordie tue.
marg.| {c} Mihi] infirmo, infirmitate pene ; quod notatur per inclina.
marg.| {d} Et exaudi] etc. que sequuntur, scilicet.
Numérotation du verset Ps. 16,moraliter 
marg.| * Ego clamavi] potest exponi de viro iusto, ut dicat :
marg.| {a} Ego clamavi] id est valida intentione cordis ad te preces direxi.
marg.| {b} Quoniam] etc. id est quia certus sum, quod exaudies me. Vel Clamavi, id est quia iam alias exaudisti me deprecantem ; Clamavi, iterum orans. Et in hoc captat benevolentiam in principio orationis, ostendens se non esse immemorem, aut ingratum accepti beneficii.
marg.| Nota, quod clamant iusti, clamant mali, clamant et beati in patria. Iusti clamant corde, ore, opere.
¶Corde per rectum desiderium. Unde Ps. 9. Desiderium pauperum exaudivit Dominus, etc. Sic Susanna tacens clamabat, Dn. 13.e. Et Moyses, Ex. 14.d. Et Anna {2.31vb} 1Rg. b.
¶Voce in Ecclesia cantando, confitendo ; predicando. Unde Ps. 141. Voce mea ad Dominum clamavi.
¶Opere, manibus laborando, eleemosynas largiendo. Unde Act. 10.e. Exaudite sunt eleemosyne tue apud Deum. Et in Ps. 16. Exaudi, Domine, iustitiam meam.
marg.| Item mali clamant similiter, corde, ore, opere.
¶Corde, scilicet tumultuoso : Is. 57.d. Impii quasi mare fervens, quod quiescere non potest et redundant fluctus eius in conculcationem et lutum ; et non est pax impiis, dicit Dominus.
¶Voce litigando, detrahendo, aliquando voce tenus predicando. De his, scilicet malis, dicit Ps. 17. Clamaverunt : nec erat, qui salvos facere, ad Dominum : nec exaudivit eos, 3Rg. 18.c. Clamate voce maiore, etc.
¶Opere. Unde Genesis 18.c.a « Clamor Sodomorum et Gomorrheorum ascendit ad me ». Item Beati clamant in patria semper Deum laudando. Unde Is. 6.b. Seraphim clamabant, Sanctus, Sanctus, Sanctus. Dicit ergo : Ego clamavi, quoniam exaudisti me : inclina aurem tuam, quasi dicat quantum in me est, ad altitudinem tuam ascendere non valeo : ideo necesse habeo, ut inclines aurem tuam mihi humili et infimo. Et sic : Exaudi verba mea, quasi aliter non exaudies, cum ego infimus sim et tu excelsus, nisi aurem misericordie tue inclinaveris.
a Gn. 18, 20.
marg.| Sunt enim plura, que impediant, ne exaudiatur clamor.
Primum est hoc, quod dicimus, scilicet quando remotus est ille, qui clamat, Ps. 72. Omnes, qui elongant se a te, peribunt. Et Ps. 33. Accedite ad eum et illuminamini.
Secundum est, quando aliquid magnum interpositum est. Hoc autem est peccatum, Ez. 4.a. vidit sartaginem ferream positam inter se et civitatem. Lam. 3.e. Opposuisti nubem, ne transeat oratio.
Tertio est, quando clamor est debilis et remissus. Is. 58.a. Clama : ne cesses ; quasi tuba exalta vocem tuam. Is. 40. Exalta in fortitudine vocem tuam.
Quartum est, quando ille, ad quem clamatur, avertit se. Sap. 1.b. Spiritus Sanctus discipline effugiet fictum et auferet se, vel avertet a cogitationibus, que sunt sine intellectu.
Numérotation du verset Ps. 16,7 
VIII
marg.| {e} Mirifica] etc. id est miras fac, ne vilescant. Misericordie Dei fuerunt, quod genus humanum voluit sibi reconciliari. Sed mirabiles fecit eas, quando per filium suum unigenitum incarnatum, passum, qui resurrexit a mortuis et ascendit ad celos, reconciliavit : qui etiam miracula fecit. Hec enim miracula admirantes Iudei et invidentes, excecati sunt et Gentes laudantes crediderunt. Unde de beato Augustino dicitur. Nec satiabatur illis diebus dulcedine mirabili, considerare altitudinem consilii divini super salute generis humani.
marg.| {f} Qui] etc. Non in se, non in mundo. Prv. 29.d. Qui sperat in Domino, sublevabitur. Per, salvos facis, notatur creatio et recreatio. Et quia Iudei, ut predictum est, inviderunt istis mirabilibus, petit se ab eorum insidiis liberari.
Numérotation du verset Ps. 16,moraliter 
marg.| {e} Mirifica misericordias tuas] Non solum in Christo, ut supra expositum est, mirificat Dominus misericordiam suam, sed in homine quolibet et iusto et iniusto. Magna enim Dei est misericordia in peccatore, cum penitentem recipit. Sed mira et mirabilis, cum impenitentem expectat et contemnentem revocat. Ier. 3.a. Vulgo dicitur, si dimiserit vir uxorem suam et recedens ab eo duxerit virum alterum, numquid revertetur ad eam ultra ? Numquid non contaminata erit mulier ista ? Tu autem fornicata es cum amatoribus multis ; tamen revertere ad me, dicit Dominus : et ego suscipiam te. Is. 30.e. Aures tue audient verbum post tergum monentis. Item in homine iusto mirificat Dominus misericordiam suam, ipsum custodiendo. Magna enim est misericordia, quod dedit ei Angelum ad custodiam ; sed magna et mirabilis, quod hoc non contentus, ipsemet custodit et habitat in eo Trinitas. Io. 14.c. Si quis diligit me, sermones meos servabit ; et pater meus diliget eum ; et ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus. Et tunc potest et debet homo dicere. Benedictus Dominus, quoniam mirificavit misericordiam suam mihi in civitate munita, id est corde meo munito, non solum virtutibus et custodia Angelorum, sed etiam tota Trinitate. Quod etiam mirabilius erit nobis, si bene ex una parte magnitudinem ipsius Trinitatis pro capacitate nostra pensemus et ex alia parvitatem et miseriam nostram. Unde dicit Gregorius Misericordie Dei mire efficiuntur, cum nostre miserie ad memoriam revocantur. In hoc ergo sensu dicit vir iustus ; Mirifica misericordias tuas, tu, Domine.
marg.| {f} Qui ] etc. cuiuscumque conditionis sint, quia non est personarum acceptio apud Deum. Act. 10.e. In veritate comperi, quod non est personarum acceptor Deus ; sed in omni Gente, qui timet Deum et operatur iustitiam, acceptus est illi, Ps. 146. Beneplacitum est Domino super timentes eum et in eis, qui sperant super misericordiam eius. Et subdit, quid est quod petit.
Numérotation du verset Ps. 16,8 
IX
marg.| {g} A resistentibus] id est a Iudeis, qui resistunt affectu, non effectu, quia ut dicitur Rm. 9.e. Voluntati eius quis resistit ?
marg.| {h} Dextere tue] favori, videlicet, tuo, quo mihi faves. Vel Dextere, id est mihi filio tuo. Filius enim dicitur dextera Patris. Unde Ps. 97. Salvavit sibi dextera eius. Ab his inique.
marg.| {i} Custodi me] etc. que tenerrime diligitur et custoditur. Nota, quod in pupilla sunt tria, propter que bene comparatur ei filius Dei. In ea enim est lux interior et extra corpus speculare et aliud non speculare. Sic Christus fuit lux secundum illud 1Io. 1.b. Deus est lux ; et in ipso sunt anima et corpus. Vel Pupilla, est fides incarnationis : quia sicut pupilla lucem a tenebris discernit ; ita fides incarnationis bonos a malis distinguit. Et caute servanda est, ne ledatur, sicut pupilla oculi. Et dicitur humanitas Christi, vel fides humanitatis Christi pupilla, quasi pusilla respectu Deitatis.
Numérotation du verset Ps. 16,moraliter 
marg.| {g} A resistentibus] etc. A resistentibus, id est a Demonibus, qui resistunt, Dextere tue, idest bonis spiritualibus. Et propter istam resistentiam dicitur Diabolus Satanas, id est adversarius. Unde dicitur, Za. 3.a. quod Satan stabat a dextris summi Sacerdotis, ut adversaretur. Nec solum Demones, sed et mali homines resistunt dextere Dei, ut heretici videlicet resistunt astutia : Tyranni et tortores, nimis et flagellis ; falsi fratres fallacia ; prevaricatores Christiani, malis operibus ; ceteri donis, servitiis, promissionibus et huiusmodi. Ab his omnibus petit se iustus custodiri a Domino.
marg.| {k} Et pupillam oculi] pro qua tuenda ponitur manus et quicquid potest homo, ponit, ne ledatur oculus. Est ergo sensus : Custodi me, ut pupillam oculi, idest sic me custodi, ut potius manus et corpus et omnia, que habeo, ponam, quam ledar in anima. Unde Iob. 2.b. Pellem pro pelle et omnia, que habet homo, dabit pro anima sua. Et Mt. 16.d. Quid proderit homini, si universum mundum lucretur et anime sue detrimentum patiatur ? Aut quam dabit homo * commutationem pro anima sua ?
Numérotation du verset Ps. 16,X 
marg.| {2.32ra} {a} Δ Sub umbra] Ecce quando custodies me : Sub umbra, id est sub tegumento.
marg.| {b} Alarum tuarum] id est caritatis et memorie.
marg.| {c} Protege me] sicut gallina protegit pullos suos. Protege, dico.
Numérotation du verset Ps. 16,moraliter 
marg.| {a} Sum umbra] etc. Alarum pluraliter dicit, quia plures sunt ale Domini et diverse. Ale enim Domini sunt misericordia et iustitia. Mal. ult. a. Sanitas in pennis eius. Que iustitia vocatur in Glossa caritas : et hac ratione, quoniam quem diligit Dominus, castigat et flagellat. Hbr. 12.b. Item ale dicuntur duo Testamenta, quibus Sanctos suos protegit ab estu infidelium. Ps. 22. Parasti in conspectu meo mensam, adversus eos, qui tribulant me. Item ale dicuntur Angelorum officia et presidia. Is. 6.a. Sex ale uni et sex ale alteri. Item virtutes. Iob. 39.c. Numquid per sapientiam tuam plumescit accipiter, etc. Item brachia Christi extenta in Cruce. Dt. 32.b. Sicut Aquila provocans ad volandum pullos suos et super eos volitans expandit alas suas : et assumpsit eum, atque portavit in humeris suis. Item prelati, qui debent subditos protegere suis orationibus. Lam. 4.d. Cui diximus, in umbra tua vivemus in Gentibus. Sed econverso est hodie. Ier. 2.g. In alis tuis inventus est sanguis animarum pauperum et innocentum, etc. quia in domo prelatorum invenitur rapina pauperum. Et qui deberent esse galline fovendo et protegendo subditos. Mt. 23. Quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alis : et noluisti ; fiunt milvi per rapacitatem. Za. 5.d. quod mulieres habebant alas quasi milvi. Is. 34.d. Congregati sunt milvi, alter ad alterum : Sacerdos, scilicet ad Decanum, Decanus ad Archidiaconum et sic de aliis. Item simulatio hypocritarum dicitur ala, vel ale ; sed non {2.32rb} Domini, sed Diaboli. Unde Iob. 39. Cum tempus fuerit, in altum alas erigit. Hoc dicit de struthione, per quem hypocrita designatur. Dicit ergo : Sub umbra alarum tuarum. De qua Ct. 2.a. Sub umbra illius, quem desideraveram, sedi.
marg.| {c} Protege] etc. Ad litteram, ne videam eos. Vel   a facie, id est ab instantia. Hab. 1.c. Ventus urens facies eorum.
marg.| {e} Impiorum] Demonum, persecutorum, falsorum fratrum.
marg.| {f} Qui me ] etc. tentationibus, persecutionibus, suggestionibus. Ex. 8.c. Oderunt filios Israel Egyptii et affligebant illudentes eis. Et sequitur, quomodo afflixerunt.
Numérotation du verset Ps. 16,9 
marg.| {d} A facie] id est ab instantia.
marg.| {e} Impiorum] Iudeorum.
marg.| {f} Qui me] etc. Et opus est, ut protegas : quia
Numérotation du verset Ps. 16,XI 
marg.| {g} Inimici mei] Iudei, scilicet.
marg.| {h} Animam meam] id est vitam.
marg.| {i} Circumdederunt] consiliis et insidiis volentes eam perdere.
Numérotation du verset Ps. 16,moraliter 
marg.| {g} Inimici mei] supra dicti et precipue Demones.
marg.| {h} Animam meam] etc. bene dicit, animam, quia eam solam desiderant. Gn. 14.d. Da mihi animas, etc.
marg.| {i} Circumdederunt] Iob. 19. Obsederunt in gyro tabernaculum meum. Ergo non est via fuge et salutis, nisi ad superna. 2Par. 20.c. Cum ignoremus, quid agere debeamus, hoc solum habemus residui, ut ad te nostros oculos dirigamus.
Numérotation du verset Ps. 16,10 
marg.| {k} Adipem suum] etc. id est ad similitudinem animalium, que ex adipe lasciviunt, superbiam retinuerunt. Vel Adipem, id est carnalem sensum, vel vanam letitiam. Et ita :
marg.| {l} Os eorum] contra Christum dicendo : Ave Rabbi. Et, Si filius Dei est, descendat nunc de Cruce et credimus ei.
marg.| {n} Nunc] quasi dicat ad tempus. Io. 18.g. Nunc autem regnum meum non est hinc.
marg.| {o} Circumdederunt me] in Cruce pendentem, quasi ad spectaculum conveniens. Nota, quod bis dicit, circumdederunt. Primo animam post me, quia dupliciter circumdederunt, particulariter, scilicet in flagellis et universaliter usque ad mortem. Et est hic aperta prophetia de passione Christi. Concor. Ps. 21. Circumdederunt me vituli multi, tauri pingues obsederunt me. Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 16,10 moraliter 
marg.| {k} Adipem suum] etc. Demones concludunt adipem, id est ostendunt peccati delectationem, dicentes : Si tu facis hoc, magna tibi erit delectatio : ecce conclusio pinguedinis. Sed ex peccato sequitur alia conclusio, scilicet maciei et doloris, quam non concludit Diabolus in suggestione ; sed concludit in morte. Et servat modum sophistice opponentium, qui celant propositum, donec respondens aliquid concesserit, per quod ducatur ad inconveniens. Unde Gregorius Primo blande decipit, post violenter ad supplicium trahit. Eccl. 21.a. Quasi a facie colubri fuge peccatum. Coluber enim blanditur facie, sed cauda pungit. Hoc significatum est Gn. 41.c. per vaccas pingues, quas vidit Pharao, quas secute sunt alie fede, confecteque macie, que devoraverunt priorum pinguedinem. Unde sequitur :
marg.| {l} Os eorum] etc. In ultima conclusione, scilicet in repetitione pene. Vel de avaris potest legi : Adipem suum, id est divitias (Iob. 15.d. Operuit faciem eius crassitudo et de lateribus eius arvina dependet) recluserunt, ne darent pauperibus. Et sic iniqui facti sunt. Unde Ps. 72. Prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum, de qua Lc. 16.c. Facite vobis amicos de Mammona iniquitatis.   [Os eorum locutum est superbiam] obiurgando pauperes. Superbia enim comitatur divitias. Unde Iob. 15. Cucurrit adversus Deum erecto collo et pro qua pingui cervice armatus est. Et ideo dicit Apostol. 1Tim. 6.d. Divitibus huius seculi precipe, non sublime sapere, etc.
Numérotation du verset Ps. 16,11 
XII
marg.| {m} Proiicientes me] extra civitatem ad crucifigendum, quasi locus de me macularetur. Lev. 4.c. Ipsum vitulum efferetis extra castra. Hbr. 13.c. Exeamus ad eum extra castra, improperium eius portantes. Hi fuerunt pessimi agricole, qui heredem extra vineam lapidaverunt. Mt. 21.d. Hic est heres : venite, occidamus eum : et nostra erit hereditas et apprehendentes eiecerunt eum extra vineam et occiderunt.
marg.| {p} Oculos suos] etc. id est in terrenum sensum putantes Christum malum esse, statuerunt per sua statuta. Mt. 15.a. Vos transgredimini mandatum Dei propter traditionem vestram. Io. 9.e. Iam conspiraverant Iudei, ut si quis confiteretur Christum, extra Synagogam fieret. In hoc ergo, quod dicit : Statuerunt, notatur malitia eorum. In hoc, quod dicit, Declinare, notatur iniustitia, quia a Domino servi recesserunt. In hoc, quod dicit : In terra, notatur eorum excecatio. Is. 6.c. Exceca cor populi huius. Vel Oculos suos sta. decli. in terram, quia ne amitterent locum et gentem. Io. 11.f. eum occiderunt. Et tamen per hoc ipsum amiserunt, Domino volente, qui apprehendit sapientes in astutia sua et consilium pravorum dissipat.
Numérotation du verset Ps. 16,11 
moraliter
marg.| {m} Proiicientes] quasi dicat vir iustus. Illi ita, ego autem non consentio. Et ideo ipsi proiecerunt me a familiaritate sua, secundum illud Sap. 2.c. Gravis est nobis ad videndum : quoniam dissimilis est aliis vita illius. Et etiam sic,   [proiicientes circumdederunt me] persequentes me. Unde dicunt Sap. 2.a. Circumveniamus Iustum, quoniam inutilis est nobis et contrarius operibus nostris, etc. Et Ps. 117. Circumdederunt me, sicut apes, scilicet circumdant hominem ad pungendum. Sed vere sicut apes : quia sicut apes non ex proposito mellificant aliis ; ita isti persecutores, qui nocere cupiunt, prosunt tamen Iustis. Sed hoc est :
marg.| {n} Nunc] quasi non erit hoc diu, sed solum in instanti huius vite. Post enim aliter erit. Unde dicunt illud Sap. 4.a. Nos insensati vitam illorum estimabamus insaniam et finem illorum sine honore : Ecce quomodo computati sunt inter filios Dei, etc. Hec autem faciunt nunc, id est in presenti, quia de illis futuris non cogitant. Unde sequitur :
marg.| {p} Oculos] etc. cum deliberatione et mora.
marg.| {q} Declinare in terram] Unde Ps. 13. Non est timor Dei ante oculos eorum. Prv. 17.d. In facie prudentis lucet sapientia, quia scilicet levat faciem ad lucem ; sed oculi stultorum in finibus terre et ideo non recipiunt lumen gratie. Unde Eccl. 2.c. Oculi sapientis in capite eius ; stultus in tenebris ambulat.
Numérotation du verset Ps. 16,12 
XIII
marg.| {r} Susceperunt me] Iudei a discipulo tradente, a Preside Pilato iudicante, a Deo disponente. Io. 89.b. Non haberes potestatem in me, nisi datum esset tibi desuper.
marg.| {s} Sicut leo] etc. quantum ad maiores, scilicet Phariseos et Scribas.
marg.| {t} Et sicut catulus leonis] quantum ad minorem populum assentientem maioribus.
marg.| {u} Habitans in abditis] id est cogitans de insidiis. Per habitans, notatur constantia eorum in malo : per in abditis, infidelitas et dolositas. Mt. 26.a. Ut Iesum dolo tenerent et occiderent. Sequitur tertia pars, ubi pro sua et adversariorum retributione orat, {2.32va} Δ dicens :
marg.| {a} Exsurge, Domine] pater ad vindicandum, qui videris dormire et non curare. Et in hoc versu tria petit inimicis et unum sibi. Primo petit celeritatem pene, dicens : Preveni eum. Secundo, ut perfecte puniat eos Deus, ibi : Supplanta. Tertio resurrectionem suam, ibi : Eripe animam meam. Quarto, ut potestas nocendi auferatur inimicis, ibi :   [Frameam tuam] etc. Dicit ergo.
Numérotation du verset Ps. 16,12 
moraliter
marg.| {r} Susceperunt] quasi dicat hoc totum est a Domino, qui pro bono meo tradit me in manus eorum, ut corpus afficiat penis. Iob. 9.c. Terra data est in manus impii. Et hoc est : Susceperunt me a Domino permittente propter utilitatem meam. Sed ipsi hoc non advertunt. Unde sequitur :
marg.| {s} Sicut leo] etc. indiscrete, avide, crudelitter. Is. 10.b. Ve assur, virga furoris mei Assur, quia per eum corrigo filios meos. Sed sequitur. Ipse autem non sic arbitrabitur, quod, scilicet hoc sit propter correctionem ; sed erit ad conterendum cor eius et ad internecionem Gentium non paucarum.   [Leo] dicit, quantum ad manifestos persecutores.
marg.| {t} Sicut catulus] etc. quantum ad occultos, quia sicut catulus leonis predam non rapit, sed raptam comedit ; sic ipsi, licet non in aperto persequantur Iustos, tamen in occulto detrahunt eis et comedunt carnes eorum. Prv. 23.c. Noli esse in conviviis potatorum, nec in comessationibus eorum, qui carnes ad vescendum conferunt. Ps. 13. Qui devorant plebem meam sicut escam panis. Isti bene comedunt carnes etiam crudas in die veneris. Vel de viro iusto sic exponitur. Dicit vir iustus
Numérotation du verset Ps. 16,13 
XIV
marg.| {a} Exsurge, Domine] ut expositum est.
marg.| {b} Preveni eum] scilicet Iudaicum populum excecando eum. Preventi sunt Iudei vindicta ante crucifixionem Christi, quia excecati sunt in vindictam, antequam crucifigerent.
marg.| {c} Et supplanta eum] id est substerne et penitus deiice. Et est tractum a luctante, qui dicitur supplantare socium, quando eum sub se plantat, id est prosternit.
marg.| {d} Eripe animam meam] me suscitando.
marg.| {e} Ab impio] Diabolo, ne eam in inferno teneat, sicut tenebat animas Iustorum.
marg.| {f} Frameam tuam] id est animam meam, supple, eripe.
Numérotation du verset Ps. 16,13 
moraliter
marg.| {a} Exsurge, Domine] in adiutorium mihi, ne hi, qui me persequuntur, noceant mihi in anima.
marg.| {b} Preveni eum] scilicet persecutorem. Preveni, ut prius sibi, quam mihi noceat : ut minus quam credit, vivat : ut quod cepit, ad effectum non ducat. Vel Preveni eum, impediendo eius propositum. Fecit Dominus, quod rogavit eum vir iustus. Unde Ps. 18. Exultavit ut Gigas ad currendam viam, a summo celo egressio eius. Ct. 2.b. Ecce iste venit saliens in montibus, transiliens colles. Hoc idem petit sponsa. Ct. 2.b. Similis esto, Dilecte mi, capree, hinnuloque cervorum.
marg.| {c} Et supplanta eum] impediendo affectum. Et hoc etiam fecit. Supplantavit eum Gn. 27.f. Iuste vocatum est nomen eius Iacob. En altera vice supplantavit me. Primo in tentatione : Secundo in passione.
marg.| {d} Eripe animam meam] impediendo affectum.
marg.| {e} Ab impio] Diabolo.
marg.| {f} Frameam tuam] id est animam meam. Framea enim est anima Iusti, qua vincit adversarium.
Numérotation du verset Ps. 16,14 
marg.| {g} Ab inimicis manus tue] id est a Demonibus et Iudeis. Anima Christi dicitur framea patris, quasi ferrea : quia per eam, quasi ferro dividit Iustos a malis. Et debellavit aereas potestates, quando extraxit eam de vagina, quando, scilicet anima rediit ad corpus et resurrexit Christus.
marg.| {h} Manus] Patris. Manus hic, dicitur filius. Dt. 32.f. Tollam in celum manum meam, etc.
Numérotation du verset Ps. 16,14 
moraliter
marg.| {g} Ab inimicis manus tue] id est a mundi amatoribus. Iac. 4.a. Quicumque voluerit esse amicus huius mundi, inimicus Dei constituitur. Orat ergo, ut eripiatur anima, etsi corpus non eripiatur, secundum illud Iob. 2.b. Ecce in manu tua est, verumtamen animam, illius serva.
Numérotation du verset Ps. 16,XV 
marg.| {i} Domine a paucis] Hic quinto loco petit captivitatem ipsorum.   [Domine] Pater.
marg.| {k} A paucis] illis, scilicet qui recesserunt in regnum Agrippe per admonitionem Angeli.
marg.| {l} De terra] sua   [divide eos] per diversa loca dispergendo in captivitatem.
marg.| {n} In vita eorum] id est dum vivunt. Et nota   [eorum] quia hanc vitam suam estimant et non aliam, quia de alia non curant. Postea ponit causam captivitatis, dicens.
marg.| {o} De absconditis tuis] id est de peccatis, que tibi sunt abscondita, non quoad cognitionem, sed quoad approbationem.
marg.| {p} Adimpletus est] etc. id est sensualitas. Ps. 43. Conglutinatus est in terra venter meus. Vel   [Venter] id est conscientia et memoria, vel carnalis sensus. Et dicitur venter conscientia, ut hic : Et gastrimargia. Phil. 3.d. Quorum Deus venter est. Et dicitur imperfectus, ut ibi : Factum est cor meum tamquam cera liquescens, in medio ventris mei. Dicitur etiam desiderium parturientis, ut Ier. 4.e. Ventrem meum doleo.
Numérotation du verset Ps. 16,moraliter 
marg.| {i} Domine a paucis] {2.32vb} id est ab ovibus, que pauce sunt respectu hedorum, id est damnatorum, secundum Iob. 34.c. Conteret multos et innumerabiles. Et Mt. 20.b. Multi sunt vocati, pauci vero electi.
marg.| {l} De terra] Istud, de, potest legi causaliter, vel materialiter. Causaliter, ut sit sensus.   [De terra] id est pro terrenitate. Vel materialiter : De terra viventium.
marg.| {m} Divides eos in vita eorum] non loco, sed merito. Vel In vita, causaliter, id est secundum merita vite. Prv. 1.d. Comedent fructus vie sue. Vel Divide, in morte, id est divides numero. Iob. 28.a. Lapidem caliginis et umbram mortis dividit torrens a populo peregrinante. Lapidem vocat malos propter obstinationem. Caliginis, propter excecationem. Umbram mortis, propter Diaboli similitudinem. Populum peregrinantem vocat Sanctos, qui non habent hic manentem civitatem, sed futuram inquirunt. Ab his dividet malos torrens, id est iudiciaria sententia. Mt. 25.c. Congregabuntur ad eum omnes Gentes et segregabit eos ab invicem, sicut pastor segregat oves ab hedis. Hedi ducuntur ad macellum ad occidendum ; oves remanent in ovili. Et hoc, quia
marg.| {o} De absconditis tuis] id est de peccatis non confessis. Prv. 28.b. Qui abscondit scelera sua, non dirigetur. Iob. 31.d. Si abscondi, quasi homo peccatum meum et celavi in sinu meo iniquitatem meam ?
marg.| {p} Adimpletus] etc. id est conscientia eorum. Ier. 4.e. Ventrem meum doleo, ventrem meum doleo. Sic poterunt dicere in die iudicii omnes illi, qui hic non aperiunt peccata sua per confessionem. Tunc revera dolebunt, quasi pregnantes parturientes, nec valentes parere. Sap. 5.a. Dicent impii intra se penitentiam agentes et pre angustia spiritus gementes, Lc. 21.e. Ve pregnantibus et nutrientibus in illis diebus.
Numérotation du verset Ps. 16,XVI 
marg.| {q} Saturati sunt filiis] suis, id est malis operibus. Opera dicuntur filii. Unde filii malorum sunt mala opera, sicut filii bonorum bona. Vel secundum aliam litteram : Porcina, id est qualibet immunditia. Vel Saturati sunt filiis, dative, id est ita saturati sunt, ut filii inde partem habuerint, scilicet maledictionis et pene peccati. Unde sequitur :
marg.| {r} Dimiserunt reliquias] etc. De quibus Mt. 27.c. Sanguis eius super nos et super filios nostros. Vel   [saturati sunt filiis] id est ad utilitatem filiorum.   [Et dimiserunt reliquias suas] id est Apostolos et sequaces eorum.
marg.| {s} Parvulis suis] qui in fine salvabuntur. De quibus Is. 10.e. Reliquie Israel salve
Numérotation du verset Ps. 16,XVI moraliter 
marg.| {q} Saturati] etc. id est operibus malis, Ps. 105. Immolaverunt filios et filias suas Demoniis. Sed hec saturitas mala est, quia aufert requiem, Eccl. 5.c. Saturitas divitis non sinit eum dormire.
marg.| {r} Et dimiserunt] etc. id est penam peccati.
marg.| {s} Parvulis suis] id est suis mutatoribus, secundum illud Dt. 5.a. Ego sum Dominus Deus tuus emulator, reddens iniquitatem patrum super filios in tertiam et quartam generationem his, qui oderunt me. Vel   [Saturati sunt filiis] ad litteram, Iob. 21.a. Semen eorum permanet coram eis, propinquorum turba et nepotum in conspectu eorum. Et post. Egrediuntur ut greges parvuli eorum, Os. 9.c. Gloria eorum a partu et ab utero et a conceptu : Et dimiserunt, id est in morte, reliquias suas, scilicet divitias, quas secum ferre non possunt. Parvulis suis, ad litteram, filiis, propinquis et nepotibus. Eccl. 5.c. Est alia vanitas pessima, quam vidi sub Sole, divitie conservate in malum Domini sui : Pereunt enim in afflictione pessima. Generavit filium, qui in summa egestate erit. Sicut egressus est nudus de utero matris sue ; sic revertetur et nihil secum auferet de labore suo. Miserabilis prorsus infirmitas : quomodo venit, sic revertetur. Ps. 48. Simul insipiens et stultus peribunt : et relinquent alienis divitias suas : et sepulchrum eorum domus illorum in eternum. 1. Aim. 6.b. Nihil intulimus in hunc mundum, etc. Eccl. 6.a. Est aliud malum, quod vidi sub Sole et quidem frequens apud homines : Vir, cui dedit Deus divitias et substantiam et honorem : et nihil deest anime sue de omnibus, que desiderat : nec dedit ei potestatem Deus, ut comedat ex eo ; sed homo extraneus vorabit illud. Hoc vanitas et magna miseria est. Unde Lc. 12.c. Stulte, hac nocte repetent a te animam tuam ; que autem parasti, cuius erunt ? Eccl. 6. Si genuerit quispiam centum liberos et vixerit multos annos : et anima illius non utatur bonis sue substantie, sepulturaque careat ; de hoc ego pronuncio, quod melior isto erit abortivus. Sed de Iusto dicitur : Dispersit non totum in uno loco ; dedit pauperibus, non filiis, aut nepotibus. Vel de Adam et Eva, specialiter potest istud legi, Saturati sunt, Adam et Eva, quando de ligno vetito comederunt. Filiis, id est ad nocumentum filiorum, quia ut dicit versus : « Sentit adhuc proles, quod commisere parentes ».
marg.| Iob. 3.b. Et quasi dormiens silerem. Ibi dicit Glossa Si Adam nulla putredo peccati corrupisset, nullo ex se gehenne filios procreasset. Ier. 21.e. Patres comederunt uvam acerbam et dentes filiorum obstupescunt. Dimiserunt reliquias suas, que sunt fames, sitis, calor et huiusmodi : et ad ultimum mos. Ps. 17. Circumdederunt me * dolores mortis. Iob. 6.a. Sagitte Domini in me sunt. Parvulis suis. Sap. 4.b. Ex iniquis omnes filii, qui nascentur, testes sunt nequitie adversus parentes interrogatione sua. Versus : « Exclamant e ! vel a ! quotquot nascuntur ab Eva ».
marg.| Et dicit pluraliter : Reliquias, quia sunt multe reliquie. Prima est recordatio peccati ad delectandum, que deberet deleri. Ex. 17.d. Delebo memoriam Amalech. Is. 14.f. Perdam Babylonis nomen et progeniem et reliquias et germen. Ios. 10.e. Iosue cepit Macedam et percussit in ore gladii Regem illius et omnes habitatores eius interfecit : non dimisit in ea saltem parvas reliquias. Per Iosue significatur Iustus. Per Macedam, que interpretatur exurens, vel exustio, significatur peccatum, quod exurit omnia bona, que invenit : quia est ignis usque ad consumptionem devorans. Iob. 31.b. Per os gladii os confitentis. Per Regem Macedam propria voluntas designatur. Secunda est locutio de peccato. Eph. 5.a. Fornicatio, aut immunditia nec nominetur inter vos, etc. Et non tantum nomen peccati, immo etiam similitudo peccati delenda est. Os. 2.d. Auferam nomina Baalim de ore eius. Tertia est aspectus, vel colloquium rei desiderate. Eccl. 9.b. Averte faciem tuam a muliere compta et ne respicias speciem alienam. Propter speciem enim mulieris perierunt multi. Et post. Colloquium eius, quasi ignis, exardescit.
Numérotation du verset Ps. 16,15 
XVII
marg.| {a} {2.33ra} Δ Ego autem] illi ita. Ego autem dicit Christus.
marg.| {b} In iustitia] quam exercebo.
marg.| {c} Apparebo] in iudicio.
marg.| {d} Conspectu tuo] Vel in conspectu tuo, id est in beneplacito tuo. Et cum Iudei satientur modo immunditia ; ego.
marg.| {e} Satiabor] munditia in Sanctis meis. Vel Satiabor, salute generis humani, de qua dixit in Cruce : Sitio, Io. 10.f.   [Cum apparuerit] etc. eterna Sanctis in iudicio.
Numérotation du verset Ps. 16,moraliter 
marg.| {a} Ego autem] dicit vir iustus.
marg.| {b} In iustitia] bonorum operum.
marg.| {c} Apparebo] etc. Ex. 34.c. Non apparebis in conspectu meo vacuus, scilicet a bonis operibus. Vel In iustitia, consummata, quando, scilicet tu eris omnia in omnibus. De qua iustitia dicitur Mt. 5.a. Beati, qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. De qua saturatione subdit.
marg.| {e} Satiabor] Hec satietas erit in impletione desideriorum. Ps. 102. Qui replet in bonis desiderium tuum. Et hoc.
marg.| {f} Cum apparuerit] etc. cuilibet Iusto in se et in aliis, 1Io. 3.a. Carissimi nunc filii Dei sumus : et nondum apparuit, quid erimus, etc. Is. 26.b. Tollatur impius, ne videat gloriam Dei.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 16), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 29/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_16)
Signaler un complément d'information

Notes :