Psalmus 90

Numérotation du verset Ps. 90,1 

¶ Laus cantici David1.
¶Codd. : (Ps. 90) D30 Rusch Ps-G
1 Laus cantici David] Oratio Moysi hominis Dei. Vox apostolorum ad Patrem D30
Numérotation du verset Ps. 90,I 

Qui habitat
in adiutorio Altissimi ¦
in protectione
Dei celi
commorabitur.
Numérotation du verset Ps. 90,2 II

Dicet
Domino susceptor
meus
es tu ¦ et refugium meum
Deus meus
sperabo in eum.
Numérotation du verset Ps. 90,3 III

Quoniam
ipse liberabit me de laqueo venantium ¦ et a verbo aspero.
Numérotation du verset Ps. 90,4 IV

Scapulis suis2
2 Scapulis Ps-G (ΨB D Ω) Rusch Clementina cum Ps-R ] In praem. Ps-G
obumbrabit tibi3 ¦
3 tibi Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] te Ps-G
et sub pennis eius
sperabis.
Numérotation du verset Ps. 90,5 V

Scuto
circumdabit te veritas eius
non timebis a timore nocturno.
Numérotation du verset Ps. 90,6 VI

A sagitta
volante in die † a negotio
perambulante in tenebris ¦ ab incursu
et demonio
meridiano.
Numérotation du verset Ps. 90,7 VII

Cadent a latere tuo mille †
et decem millia
a dextris tuis ¦ ad te autem non appropinquabit.
Numérotation du verset Ps. 90,8 VIII

Verumtamen oculis tuis
considerabis ¦ et retributionem peccatorum videbis.
Numérotation du verset Ps. 90,9 IX

Quoniam tu es4 Domine
4 es Ps-G (plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R] om. Ps-G
spes mea ¦ Altissimum
posuisti
refugium tuum.
Numérotation du verset Ps. 90,10 X

Non accedet
ad te
malum5 et flagellum
5 accedet ad te malum Ps-G ( plerique codd. et edd. )] accedat ad te malum Rusch (hapax) ; accedent ad te mala Ps-R Ps-G
non appropinquabit tabernaculo tuo.
Numérotation du verset Ps. 90,11 XI

Quoniam
angelis suis mandavit de te6 ¦
6 mandavit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Ω Rusch cum Ps-R ] mandabit Ps-G
ut custodiant te in omnibus viis tuis.
Numérotation du verset Ps. 90,12 XII

In manibus portabunt te ¦ ne forte offendas
ad lapidem pedem tuum.
Numérotation du verset Ps. 90,13 XIII

Super aspidem
et basiliscum
ambulabis ¦ et conculcabis leonem et draconem.
Numérotation du verset Ps. 90,14 XIV

Quoniam in me speravit liberabo eum7 ¦
7 liberabo Ps-G (ΨB V D Ω) Rusch Clementina cum Ps-R ] et praem. Ps-G
protegam eum quoniam8 cognovit
8 quoniam Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] quia Ps-G
nomen meum. 9
9 <divisio.> eum ¦... eum’ D30² ] eum ¦... eum ¦ D30*?
Numérotation du verset Ps. 90,15 XV

Clamavit10 ad me et ego11 exaudiam eum † cum ipso sum
10 Clamavit Ps-G (ΨB V D Ω) Rusch ] Clamabit Clementina Ps-G |
11 ego Ps-G (ΨB* Ω) D30* Rusch Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G D30² (eras.) |
in tribulatione ¦ eripiam eum
et
glorificabo eum12.
12 glorificabo Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] clarificabo Ps-G
Numérotation du verset Ps. 90,16 XVI

Longitudine dierum
replebo eum ¦
et ostendam illi salutare meum.

Psalmus 90

Numérotation du verset Ps. 90,1 
marg.| Qui habitat] etc. Titulus.   [Laus cantici David] In precedenti Psalmo egit Propheta de miseria temporis, ex qua quandoque surgit miseria tentationis, de qua agit in hoc Psalmo. In illo, breves dies hominis sunt : Iob. 7.a. In isto, Tentatio est vita hominis super terram : Et de isto Psalmo sumpsit diabolus auctoritatem ad tentandum Dominum, dicens. Mt. 4.a. Scriptum est, quia angelis suis mandavit de te, ut custodiant te in omnibus viis tuis, etc. Et quia laudabitur, qui bene pugnaverit, ideo a laude intitulatur.   [Laus] non humana, sed   [Cantici David] id est Christi, qui prius pugnavit et vicit et inde laudandus est, cuius tentatio et victoria nobis in exemplum proponitur et laus vincentibus promittitur. Et hec est intentio huius Psalmi, ut scilicet exemplo Christi tentationes discamus vincere.
marg.| Modus. Tripartitus est Psalmus. Primo, Propheta dicit in solo Deo sperantem Dei protectione vallari. Secundo, premisso casu de se presumentium, dicit caput Christum in celo levatum a nullo posse contingi et pedes suos in terra ab angelis custodiri, unde est certitudo protectionis promisse, ibi : [Cadent a latere] Tertio, inducitur ipse Dominus, qui consolatur sperantem hic defensionem, in futuro premia promittendo, ibi :   [Quoniam in me speravit] Et sic tota expositio huius Psalmi moralis est. Possumus autem primo exponere allegorice de Christo, ut de ipso dicatur.
marg.| {m} Qui habitat in adiutorio Altissimi] id est in beata {2.240va} Δ Virgine, que est civitas et thalamus, in qua Christus habitavit. Unde supra dictum est ei. Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei. Et alibi dicitur de Christo. Ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo, id est de virginali utero, ut dicit Glossa ubi Deus humane nature, ut sponsus sponse, copulatus est. Hec adiutorium Altissimi, quia iuvat eum ad salvandum genus humanum. Unde de ipsa vere dicitur Gn. 2.c. Faciamus ei adiutorium simile sibi. Christus ergo   [qui] tempore Incarnationis   [habitat in] hoc   [adiutorio Altissimi] non derelinquetur a Domino, sed.
marg.| {a} In protectione Dei celi commorabitur] licet dicturi sint Iudei, Deus dereliquit eum, persequimini et comprehendite eum, quia non est, qui eripiat. Sed Io. 14.b. dicit. Non credis, quia ego in Patre et Pater in me est ? Ergo in protectione eius commorans.
marg.| {b} Dicet Domino] Patri.
marg.| {c} Susceptor meus es tu] Hoc impletum est, quando clamans voce magna, dixit. Pater, in manus tuas commendo spiritum meum : Lc. 23.f.
marg.| {d} Et refugium meum Deus meus] Io. 17.c. nunc autem ad te venio.
marg.| {f} Sperabo in eum] secundum quod homo certam habens fiduciam. Unde supra dixit : In te, Domine, speravi, non confundar in eternum. Quid sperabit ?
marg.| {g} Quoniam ipse liberabit] vel liberavit   [me de laqueo venantium] id est de insidiis Iudeorum. Lc. 14.a.
prol.| Δ Et ipsi
marg.| marg.|
marg.| {m} Qui habitat] etc. Moraliter. Sicut tactum est super titulum, Christi tentatio nobis proponitur in exemplum, ut sicut ipse superavit omnem tentationem, ita et nos tentationes vincere studeamus. Hoc autem facere non possumus, si in nostris viribus confidamus et non in Deo fiduciam nostram totam ponamus, quia ut dixit Idt. 6.d. Domine,
prol.| * non derelinquis
marg.| * non derelinquis presumentes de te et presumentes de se et de sua virtute gloriantes, humilias. Unde hic in principio dicit.
marg.| {a} Qui habitat in adiutorio Altissimi] id est qui continue totam spem ponit in eius adiutorio.
marg.| {a} In protectione Dei celi commorabitur] id est continue protegetur ab ipso, ut nec elevetur prosperis, nec deiiciatur adversis. Ier. 17.b. Benedictus vir, qui confidit in Domino et erit Dominus fiducia eius et erit quasi lignum, quod transplantatur super aquas, quod ad humorem mittit radices suas et non timebit, cum venerit estus. Ista duo verba   [habitat] et   [commorabitur] frequentiam et moram notant et peregrinationem et levem transitum excludunt : Qui enim ad horam credit, vel sperat et tempore tentationis recedit, non habitat in adiutorio Altissimi, sed peregrinatur ; nec in protectione Dei celi commorabitur, sed transit. Quomodo autem scietur, si habitat, quis in adiutorio Altissimi, subiungit signum.
marg.| {b} Dicet Domino] non tam verbo, quam operis exhibitione.
marg.| {c} Susceptor meus es tu] quasi dicat, totum se proiiciat in Deum, qui eius curam suscepit. 1Pt. 5.b. Omnem sollicitudinem vestram proiicientes in eum, quoniam ipsi cura est de vobis.
marg.| {d} Et] etiam, dicet, predicto modo,   [refugium meum, Deus meus] id est omne malum fugiet et ad Deum refugiet. Et hoc facere, est habitare et sperare omnino in adiutorio Altissimi : Unde et subdit.
marg.| {f} Sperabo in eum] Notandum autem, quod in his duobus versibus ponit quatuor verba, in quibus notantur quatuor beneficia, que Dominus facit nobis. Primum est adiutorium, ut inimicos nostros impugnare et expugnare possimus, quod notatur, cum dicit   [Qui habitat in adiutorio] Secundum est protectio ab hostibus, si impugnati repugnare voluerint, cum dicit   [In protectione] etc. Tertium est cura et recreatio, si hostes repugnantes nos vulneraverint, vel vexaverint, cum dicit   [Susceptor meus] ut Medicus. Quartum est receptatio, si conflictum ferre non valentes fugerimus, ibi :   [Et refugium] Notandum etiam, quod multis modis adiuvat Dominus in bello.
prol.| Videlicet
- Virtutem hostium minuendo. Idt. 9.c. Erige brachium tuum sicut ab initio et allide virtutem eorum, etc.
- Impetum hostium flagellis impediendo. Idt. 9.b. Tenuit pedes illorum abyssus et aque operuerunt illos, scilicet immensitas tribulationum.
- Virtutem ad impugnandum dando. Is. 40.g. His, qui non sunt, fortitudinem et robur multiplicat.
- Audaciam impetendi tribuendo. Iud. 13.a. Stetit Iudith ante lectum orans cum lacrimis et labiorum motu in silentio dicens. Conforta me, Deus Israel. Per contrarium Os. 7.c. Factus est Ephraim quasi columba seducta, non habens cor, quia scilicet non repugnant {240vb} contra tentationem. Prv. 6.d. Propter cordis inopiam perdit animam suam.
- Longanimitatem in pugna tribuendo. Ps. 17. Posuisti ut arcum ereum brachia mea. Is. 40.g. Current et non laborabunt, ambulabunt et non deficient.
- Arma tribuendo. Eph. ult. c. Accipite armaturam Dei, id est exemplum 2Mcc.ult. c.
- Accipe gladium sanctum munus a Deo, in quo deiicias hostes populi mei Israel. Hoc dixit Ieremias ad Iudam.
- Coadiutores prebendo. Ps. 33. Immittet Angelus Domini in circuitu timentium eum, etc. Ps. 120.
- Levavi oculos meos in montes, unde veniet auxilium mihi, id est ad Angelos sanctos. Mt. 4.b. Accesserunt Angeli et ministrabant ei.
- Agilitatem dando et in altum ponendo. Ps. 17. Qui posuit pedes meos tamquam cervorum et super excelsa statuens me.
prol.| Videlicet item faciendo despicere Mundum et seipsum. 1. Cor. 9.d. Omnis, qui in agone contendit, ab omnibus se abstinet.
- In latitudinem ponendo, scilicet in caritatem. Ps. 17. Et eduxit me in latitudinem, salvum me fecit, quoniam voluit me. Nam qui est in lato, melius potest pugnare, quia potest declinare dextrorsum, sinistrorsum, ante et retro : Non sic qui est in angusto. Lam. 1.a. Omnes persecutores eius apprehenderunt eam inter angustias.
- Item pro eis pugnando et in eis : Ex. 14.d. Dominus pugnabit pro vobis et vos tacebitis.
- Cadentes erigendo. Ps. 145. Dominus erigit elisos. Prv. 24.b. Septies in die cadit iustus et resurgit. Vulgariter dicitur, quod non est adeo bonus miles, qui non cadat aliquando in bello. Ps. 36. Iustus cum ceciderit, non collidetur, quia Dominus supponit manum suam.
- Item deducendo in bello. Ps. 72. Tenuisti manum dexteram meam, sicut scutifer tenet habenas Domini sui et cum gloria suscepisti me.
- In hoc ergo adiutorio debemus habitare, sicut in castro forti et sic in protectione Dei celi commorantes erimus securi.
marg.| Sed sicut dicit beatus Bernardus : non habitat in adiutorio Altissimi, qui non posuit Deum adiutorium suum, sed speravit in multitudine divitiarum suarum : Hic moratur in protectione vilissimi Dei, scilicet mammone. Eccles. 7.b. Sicut protegit sapientia, sic protegit et pecunia. Prv. 10.c. Substantia divitis, urbs fortitudinis eius : Nec vult a Deo celi protegi contra inimicos, scilicet contra peccata, contra divitias, prosperitatem, sanitatem, sed tantum contra amicos, id est paupertatem, infirmitatem et huiusmodi. Rogant enim Dominum, ut defendat eos ab infirmitate, a paupertate, ab adversitate et huiusmodi, qui sunt amici hominis, quia prosunt ei. Unde Prv. 1.c. Usquequo parvuli diligitis infantiam et stulti ea, que sibi sunt noxia, cupient et imprudentes odibunt scientiam ? Et quia Dominus a talibus non protegit, non dicunt Domino.
marg.| {c} Susceptor meus es tu] quia in cura eius nolunt se ponere, nec ad eum refugiunt, sed quantum possunt, fugiunt, nec sperant in eum, sed desperant de Deo. Sed iustus volens recreari a labore et penitens volens sanari a dolore, dicet Domino susceptor meus es tu. Ipse enim dicit Mt. 11.d. Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis et ego reficiam vos. Is. 42. Ecce servus meus, suscipiam eum, electus meus, complacuit sibi in illo anima mea.
marg.| {d} Et refugium meum] fugientes a facie peccati. Eccl. 21.a. Quasi a facie colubri fuge peccata.
marg.| {e} Deus meus] Ps. 45. Deus noster refugium et virtus. Securum videbat esse hoc refugium, qui dicebat. Iob. 17.a. Pone me iuxta te et cuiusvis manus pugnet contra me.
marg.| {e} Meus] Bernardus Cur non dicit, Deus noster, quia in creatione, in redemptione, ceterisque communibus beneficiis est Deus omnium, sed in tentationibus habent eum singuli proprium.
marg.| {f} Sperabo in eum] Bernardus Non dicit spero, quasi dicat, hoc est propositum meum, non desperabo, non desistam a spe, sed sperabo.
marg.| {g} Quoniam ipse liberabit] vel iam liberavit   [me de laqueo venantium] Bernardus Ergo ne bestie simus, quibus venandis laquei preparantur ; venatores sunt Demones, qui cornu non sonant, ne audiantur, sed sagittant in occultis immaculatum. Et post dicit idem Bernardus Laquei diaboli, divitie sunt seculi. Tim.
marg.| {c}. 6.b. Qui volunt divites fieri incidunt in tentationem et in laqueum diaboli.
prol.| * Vos ergo
marg.| {2.241ra} Δ Et ipsi observabant eum. Unde ubi nos habemus consequenter.
marg.| {b} Et a verbo aspero] habet littera Hieronymus   [De monte insidiarum] Vel   [verbo aspero] id est a conviciis Iudeorum.
marg.| {c} Scapulis suis] etc. Hic convertit Propheta sermonem ad Christum, loquens ei de protectione Patris secundum morem hominum, qui filios suos parvulos   [sub scapulis] id est sub ascellis accipiunt, quando aliquid timent pueri. Dicit ergo   [Scapulis suis] id est protectione sua.
marg.| {d} Obumbrabit tibi] contra estum persecutionis Iudeorum.
marg.| {e} Et sub] etc. id est sub hac obumbratione.
marg.| {f} Sperabis] id est fiducialiter agens. Ps. 16. sub umbra alarum tuarum protege me, a facie impiorum, qui me afflixerunt.
marg.| {g} Scuto] patientie.
marg.| {h} Circumdabit te veritas eius] qui promisit et mentiri non potest.
marg.| {i} Non timebis a timore nocturno] {2.241va} Δ a quo timuit Petrus et negavit, hoc enim fuit de nocte. Iesus vero non timens, sicut, Io. 18.a. dicitur venientibus ministris cum laternis et armis, sciens omnia, que ventura erant super eum, processit et dixit eis : Quem queritis ? Et cum respondissent, Iesum Nazarenum, dixit : Ego sum. Nec timebis.
marg.| {a} A sagitta volante in die] Sagitta a longe percutit, in qua intelligitur excogitatio et malitia Iudeorum, qui remotas causas exquirebant, ut eum sagittarent. Ps. 63. Subito sagittabunt eum et non timebunt. Unde ? Quia firmaverunt sibi sermonem nequam. Et hec sagitta dicitur volans in die, ad litteram, secundum quod dicitur Mt. 27.a. Mane facto consilium inierunt omnes Principes Sacerdotum et seniores populi adversus Iesum, ut eum morti traderent. Nec etiam timebis.
marg.| {b} A negotio] etc. Hoc negotium duplex possumus assignare, scilicet quo conduxerunt falsos testes contra eum. Mt. 26.f. Principes Sacerdotum et omne consilium querebant falsum testimonium contra Iesum. Ecce negotiatio, sicut mercatores querunt merces, quas emere volunt et non invenerunt, cum multi falsi testes accessissent. Et hoc negotium perambulabat in tenebris malitie excecantis corda ipsorum. Item negotium istud possumus appellare factum illud, quo empta fuit amicitia inter Pilatum et Herodem, secundum quod dicitur Lc. 23.a. Quod, ut cognovit Pilatus, quod de Herodis potestate esset, remisit eum ad Herodem : Ille vero illusum Iesum remisit ad Pilatum et facti sunt amici Herodes et Pilatus in ipsa die, nam antea inimici fuerunt adinvicem et istud negotium perambulabat ita de Pilato ad Herodem et de Herode iterum ad Pilatum et hoc in tenebris ignorantie. Nec iterum timebis.
marg.| {c} Ab incursu] etc. Incursus iste, fuit occursus Iudeorum, qui male a demonio vexati clamabant furiose : Crucifige eum. Et dicitur demonium meridianum, quia dicebant se facere hoc ex fervore et zelo legis divine.
prol.| Moraliter.
marg.| {d} Cadent a latere tuo mille] etc. Per latus sinistrum significatur adversitas, per dextrum, prosperitas. Et licet   [mille] id est multi, cadant et frangantur adversitate.
prol.| *
prol.| {a} Et tamen
marg.| * Vos ergo, qui reliquistis omnia, gratias agite, dicentes [Quoniam ipse liberavit me de laqueo venantium] Et post dicit etiam Bernardus Corpus laqueus est, unde etiam oculus legitur animam depredari : Lam. 3.f. Minime ergo decet hominem esse securum, qui portat laqueum suum secum. Ita exponit
prol.| Beatus Bernardus Nos autem possumus dicere, quod laqueus est subtilis tentatio, qua capiuntur aves, id est spirituales homines. Am. 3.b. Numquid cadet avis in laqueum terre absque aucupe, Is. 24.c. qui se explicaverit de fovea, tenebitur laqueo, id est qui evaserit luxuriam, non propter hoc evadet superbiam. Notandum autem, quod venator iste, scilicet diabolus non tantum laqueo utitur in venando, sed et multis aliis, que solent habere venatores, que notantur his versibus : « Ars, cornu, virus, equus, arcus, pallida vestis. Decipula, laqueus, retia, tela, canes ».
prol.| Ars, quia ingeniosus et dolosus est, Dn. 8.g. dirigetur dolus in manu eius. Et 2Cor. 2.c. Non ignoramus astutias eius. Cornu, quo vocat socios ad prebendam : Et tales sunt susurrones et lenones et consiliatrices stupri, que corniculant in auribus hominum et feminarum : tales pendent circa collum diaboli, per quod exit vox. Os. 5.c. Clangite buccina in Gabaa, tuba in Rama, ululate in Bethaven, Am. 3.b. si clanget tuba in civitate et populus non expavescet ? Virus, quo sagittas intoxicat, est suggestio. Dt. 32.e. Venenum Aspidum insanabile. Ps. 13. venenum Aspidum sub labiis eorum. Equus, super quem insidet, sunt carnales homines. Is. 31.b. Equi eorum caro, id est carnales. Et loquitur ibi de Egyptiis, per quos demones intelliguntur. Ex. 15.a. Equum et ascensorem proiecit in mare, id est in amaritudinem Inferni. Apc. 6.b. Ecce equus pallidus et qui sedebat super eum, nomen illi mors est, etc. Arcus eius, sunt Legiste et Advocati. Os. 7.d. Reversi sunt, ut essent absque iugo, facti sunt quasi arcus dolosus. Ps. 36. Arcus eorum confringatur. Pallida vestis. Venatores habent in hyeme vestem pallidam, in estate viridem, ut scilicet semper sit similis arboribus nemorum et non possint cognosci a bestiis : Sic diabolus secundum status hominum diversos transfigurat se et diversa suggerit. In hyeme adversitatis habet pallidam vestem, quia suggerit iniquitatem et invidiam. Quod vestis dicatur iniquitas, habetur Za. 3.b. Auferte vestimenta sordida ab eo. Et dixit ad eum. Ecce abstulit a te iniquitates tuas. Hec etiam est pallens, vel livens, per invidiam, que facit pallere. Apc. 6.b. Ecce equus pallidus et qui sedebat super eum, nomen illi mors. In estate autem prosperitatis induit se veste viridi, quia arridet prosperitati et suggerit eam esse amplectendam, que viret modo, ut herba ; Sed sicut herba cito transiet et in precedenti Psalmo dictum est : Mane sicut herba transeat, Decipule eius, sunt sophismata mercatorum. Iob. 18.b. Decipule eius super semitam. Quia etiam in semita Religionis posuit dolum mercationis. Ier. 5.g. Sicut Decipula plena avibus, ac domus eorum plene dolo. Laquei superbie, ut predictum est : Laqueum paraverunt pedibus meis, id est operibus meis. Retia eius sunt fatue mulieres et divitie. Hab. 1.d. Immolabit sagene sue et sacrificabit reti suo, quia in ipsis incrassata est pars eius. Eccl. 7.d. Inveni amariorem morte mulierem, que laqueus venatorum est et sagena cor eius, vincula sunt manus eius. Tela eius sunt diversa, scilicet iacula, sagitte et venabula, Iacula, sive spicula, sunt ad bubalos et cervos et tigrides, {2.241rb} et leones : Sagitte, ad damulas et aves. Venabula ad porcos. Per hanc diversitatem telorum, significatur diversitas tentationum, secundum diversos mores hominum. Eph. 6.c. In omnibus sumentes scutum fidei, in quo possitis omnia tela nequissimi ignea extinguere. Canes eius, sunt detractores 3Rg. 21.f. Si mortuus fuit Achab in civitate, comedunt eum canes, id est si prelatus peccat in publico, roditur a detractoribus. Dicit ergo.
marg.| {a} Quoniam ipse liberavit me de laqueo venantium] in presenti.
marg.| {b} Et a verbo aspero] in futuro. Qui enim hic incidit et moritur in laqueis venantium, in futuro audiet verbum asperum multiplex. Bernardus O homo, o bestia, laqueum non timebas, time nunc malleum. Quod est verbum hoc ? Illud gehenne. Affer, affer, percute, dilacera cito, spolia detrahe. Sic dicunt venatores, scilicet demones, quomodo exultant venatores capta preda. Infer, inquiunt, primis impone lebetibus. Item asperum erit illud verbum : Tollatur impius, ne videat gloriam Dei. Is. 26.b. Item asperum erit illud Domini verbum, quod Angelica tuba sonabit. Surgite mortui, venite ad Iudicium. Asperius erit illud. Esurivi, etc. Asperrimum vero illud. Ite maledicti, etc.
marg.| {c} Scapulis suis obumbrabit tibi] Bernardus Respondet Spiritus, scilicet quasi dicat, non solum, que dixisti faciet tibi, sed et hec, que sequuntur   [Scapulis suis obumbrabit] etc. Gemina est hic promissio, scilicet vite, que nunc est et future. Si enim Regnum promitteret et viaticum deesset, homines conquererentur ; nunc autem centuplum in hoc seculo et post hoc seculum vitam promisit eternam. Sub his scapulis quatuor nobis beneficia conferuntur. Sub his enim abscondimur. Sub his ab incursu milvorum et accipitrum protegimur, qui sunt aeree potestates. Sub his umbraculum salubre refrigerat nos et repellit nimium Solis fervorem. Sub his quoque fovemur, alimurque. Necesse est enim abscondere interim, si quid habemus boni, quoniam thesaurum Regni Celorum, qui invenit homo, abscondit. Mt. 13.f. Propter quod in claustro et silvis abscondimur. Nec hoc infructuose, credo enim nullum hic esse, si quartam partem eorum, que facit in seculo, actitaret, qui non adoraretur ut Sanctus, non reputaretur ut Angelus ; nunc autem quotidie, tamquam negligens increpatur. Necessaria igitur est absconsio, non solum ante oculos aliorum, sed multo magis ante teipsum. Sic enim ait Dominus. Cum feceritis omnia, que precepta sunt vobis, dicatis, servi inutiles sumus, etc. Lc. 17.c. Sic dicebat Beatus Bernardus monachis suis.
marg.| {e} Et sub pennis eius sperabis] Idem possumus accipere, per pennas, quod per scapulas.   [Sub pennis] id est sub brachiis extensis in Cruce. Mal. ultim. a Sanitas in pennis eius. Sic enim moriendo sanavit nos a peccato et a morte redemit eterna. Unde sub his pennis sperare debemus, secundum quod dicit Apostolus Rm. 8.f. Qui etiam proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum, quomodo non etiam cum illo omnia nobis donavit ? Sub his pennis securus sperabis, ut de perceptione presentium munerum firma sit expectatio futurorum.
marg.| {g} Scuto circumdabit te veritas eius] Bernardus Quia circumdati sumus undique tentationibus, scuto circumdet nos veritas eius, ut quemadmodum undique bella, undique et presidia. Veritas enim circumdat, quia verax, qui promittit et sic exhibet, ut promittit. Non incongrue scuto comparatur gratia divine protectionis, quod in superiori parte amplum et latum est, ut caput, humerosque custodiat ; in inferiori vero strictius, ut minus oneret, maxime cum graciliores sint tibie, ut non tam facile vulnerentur, sed nec adeo periculosum sit illis in partibus vulnerari. Sic omnino militibus suis Christus ad inferiora tuenda, id est carnem, magnam, ut ita dixerim, strictitatem, atque penuriam rerum temporalium donat. Nec vultum eos illarum multitudine pregravari, sed ut victum et vestitum habentes, his contenti simus ; in superioribus vero ampliorem latitudinem et abundantiam gratie spiritualis. Sic enim habes Mt. 6.d. Primum querite regnum Dei, etc. Item dicit idem Bernardus   [Scuto] etc. Necessaria sane est insuperabilis protectio veritatis, non modo interim in carne degenti, sed postmodum exeunti et nunc quidem ob periculosos conflictus, tunc vero ob monstruosos incursus spirituum malignorum : Felix, quem sic circumdat clypeus veritatis, ut introitum quoque eius et exitum custodiat. Exitum ab hac vita, introitum in futurum, quo, scilicet nec moliatur a tergo, nec a facie mali quippiam inimicus intentet. Et quia sic   [scuto circumdabit te veritas eius, non timebis a timore nocturno]
prol.| * A sagitta volante in die, a negotio perambulante in tenebris, ab incursu et demonio meridiano] Hic ponuntur quatuor genera tentationum, que sunt secundum Glossa tentatio :
¶¶Levis
- Occulta, que notatur, cum dicit :  [A timore nocturno]
- Manifesta, que notatur, cum dicit :  [A sagitta volante in die]
- Gravis
- Occulta, cum dicit   [A negotio perambulante in tenebris]
- Manifesta, cum dicit :  [Ab incursu et demonio meridiano]
prol.| Beatus Bernardus sic exponit. Sunt quatuor genera tentationis, quibus undique circumdati, necesse habemus scuto Domini circumdari. Ante et retro, a dextris et a sinistris. Credo autem, quod eo ordine, quo hic numerantur, insurgunt contra eos, qui convertuntur et velut principes sunt omnium tentationum. [A timore nocturno] Per noctem adversitas. Primum certamen est de molestiis corporis. Caro enim hactenus indomita, memor recenter perdite libertatis, concupiscit adversus spiritum. Gal. 5.c. Et ita dicit idem Bernardus Non dicit a nocte, sed   [a timore nocturno] quia non ipsa afflictio tentatio est, sed timor afflictionis nocturnus et plane, est tenebrosus, quia abscondit ab oculis, quod non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam, que revelabitur in nobis. Sed facile hunc radius veritatis exsufflat per quatuor. Ingerit enim oculis cordis nunc peccata, que fecimus, nunc eterna supplicia, nunc celestia premia, nunc ea, que pro nobis pertulit Christus. Ergo ad lucem tam multiplicis veritatis nox recessit. Sed time sagittam, que in die leviter volat, sed non leve vulnus infligit.
marg.| {a} A sagitta volante in die] Beatus Bernardus Hec sagitta, vana est gloria, quam oportet cavere ferventiores, nec deserant scutum veritatis. Quid enim tam contrarium vanitati ? et post dicit, Primam a sinistris pulsat diabolus pusillanimitate, deinde a dextris, humanis laudibus. Si infirmam invenit utrimque turrim, viribus, inquit, deiicere nequeo, sed forte decipere possum alicuius proditoris ingenio.
marg.| {b} A negotio perambulante in tenebris] Hoc est ambitio, subtile malum, secretum virus, pestis occulta, doli artifex, mater hypocrisis, livoris parens, vitiorum origo, {2.241vb} criminum fomes, virtutum erugo, tinea sanctitatis, cicatrix cordium, ex remediis morbos creans, generans ex medicina languorem. Contempsit, ait, vanam gloriam, quoniam vana est, forte solidius aliquid affectaret, forte honores, forte divitias. Quid hunc vermem fovet aliud quam mentis alienatio, oblivio veritatis ? Aut quid si veritas prodendum hunc investigat proditorem et negotium arguit tenebrarum, non restat callido inimico contra eos, quos videt omnimodis diligere iustitiam et odisse iniquitatem, nisi ut iniquitatem palliet virtutum imagine, quos enim perfectos boni noverit amatores, malum eis sub specie boni non mediocris, sed perfecti, suadere conatur, ut facile, qui currit, incurrat. Hoc ergo est Demonium non diurnum, sed meridianum. At vere in re manifesta nostro non arbitror opus esse eloquio, quod, scilicet sola sit veritas, que palliatam detegit falsitatem. Quatuor has tentationes in generali statu Ecclesie haud difficile diligens considerator inveniet. Nonne enim timor nocturnus novellam adhuc exercebat Ecclesiam, quando omnis, qui occideret servos Dei, arbitraretur obsequium se prestare Deo. Io. 16.a. Deinde persecutione cessante et die reddita, turbavit eam gravius et afflixit sagitta volans, quoniam exierunt aliqui de Ecclesia inflati spiritu carnis sue inanis et volatilis glorie cupidi et volentes sibi facere nomen, linguas suas magnificando, diversa et perversa dogmata predicaverunt ? At nunc, quidem pax a paganis, pax ab hereticis, sed non est pax a filiis falsis. Omnes Christiani et omnes fere, que sua sunt, querunt, non que Iesu Christi. Ipsa quoque Ecclesiastice dignitatis officia in turpem questum et tenebrarum negotia transiere, nec in his animarum salus, sed luxus queritur divitiarum. Superest, ut iam reveletur homo peccati, filius perditionis, Antichristus, demonium non modo diurnum, sed et meridianum, quod non solum transfigurat se in Angelum lucis, sed extollitur super omne, quod dicitur Deus, aut quod colitur. Nimirum insidiatur acrius calcaneo matris Ecclesie, a qua caput suum dolet esse contritum. Sed ab hoc quoque incursu Ecclesiam electorum veritas liberabit, propter eos brevians dies et demonium meridianum destruens, illustratione adventus sui.
marg.| {d} Cadent a latere tuo mille] Secunda pars, in qua premisso casu de se presumentium, dicit caput Christum in celo levatum a nullo posse contingi et pedes suos in terra ab Angelis custodiri. Et possumus sic continuare ad premissa, secundum allegoriam predictam, quia premissa exposita sunt de persecutione infidelium Iudeorum : Sed ne etiam Christiani non persequentes de ipso sine meritis aliquibus presumant, hic ostendit quod etiam de illis, qui omnia dimiserunt, quia nimis presumunt, multi peribunt et de aliis etiam multo plures. Hoc est, quod dicit.
marg.| {d} Cadent a latere tuo mille] Latus vocat eos, qui ad latus eius sessuri sunt in Iudicio, secundum quod dicit Mt. 19.d. Vos, qui reliquistis omnia et secuti estis me, sedebitis super sedes, iudicantes duodecim tribus Israel. Et hi dicuntur latus eius, sicut Cardinales dicuntur latus Domini Pape. Unde dicit se mittere aliquem de latere suo. Duodecim ergo sedes, in quibus sedebunt, perfectio est tribunalis. In quibus mille, id est perfecti iudicabunt, qui omnia reliquerunt et secuti sunt Christum, qui de Deo, non de se presumentes, radicem caritatis alte fixerunt, ne Sole tribulationis arescant. Sunt autem multi, qui cum Christo se iudicaturos promittunt, eo quod omnia relinquunt et Christum sequuntur, sed quia de se presumunt, fervente persecutionis calore, tamquam demonio meridiano, quia non alte fixerant radicem, arescunt et in tormentis Christum negantes, cadent a latere iudicis, id est non iudicabunt cum Christo, qui cum eo putabant se iudicaturos. Et hoc est   [cadent a latere tuo] O Christe.
marg.| {e} Mille] id est multi, qui relinquentes omnia, putabant se tecum iudicaturos. Sed non iudicabunt, quia de se presumunt, Similiter.
marg.| {2.242ra} Δ {a} Et decem millia a dextris tuis] id est multo plures, qui etsi non promittunt sibi iudicantium sedes, tamen per eleemosynas et alia opera promittunt se collocandos in dextris, cadent a dextris tuis.
marg.| {b} Ad te autem] id est ad caput et corpus, quod de se non presumit.
marg.| {c} Non appropinquabit] ruina hec et Demonium meridianum : Nam etsi carni appropinquat tormentum, ad locum tamen fidei non attingit, ut ipsam ledat. Et licet non appropinquet, non erit impune malis, quod tuos tribulant. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {d} Verumtamen oculis tuis considerabis] id est oculis tue discretionis diligenter videbis, non quid fecerunt, sed quid intenderunt.
marg.| {e} Et retributionem peccatorum videbis] scilicet ut retribuas eis, non bonum, quod per nescientes agitur, sed malum, quod facere voluerunt.
marg.| {g} Quoniam tu es] etc. Ostenso casu malorum, ostendit quod securi erunt boni. Et multas assignat causas securitatis. Prima, est spes, quam ipsi habent in Deo : Unde in persona membrorum dicit ad caput :   [Quoniam] quasi dicat ideo non accedet ad nos,   [quoniam tu es, Domine, spes mea] Secunda causa, est ascensio Domini. Unde addit :
marg.| {h} Altissimum posuisti refugium tuum] id est resurgendo : Ascendendo mihi ostendisti, ut ad alta refugiam. Et ex quo caput ascendit, spem habeam, quod membra debeant ascendere. Et qui sic sperat, liberatur a tentationibus diaboli : Unde de membris addit.
marg.| {i} Non accedet ad te] id est ad corpus tuum mysticum,   [malum] culpe. Hoc quantum ad animam, que si immunis fuerit a culpa, corpus postea immune erit a pena. Unde dicit.
marg.| {k} Et flagellum non appropinquabit tabernaculo tuo] Tabernaculum vocat corpus. Vel de capite dicit : Ex quo ascendisti iam.
marg.| {i} Non accedet ad te malum] pene.
marg.| {k} Et flagellum] quo soles in terra flagellari.
marg.| {l} Non appropinquabit tabernaculo tuo] id est carni tue, in qua verbum habitans militavit. Hoc est, quod dicitur Rm. 6.b. Christus resurgens ex mortuis, iam non moritur, mors illi ultra non dominabitur, etc. Tertia causa securitatis, est custodia Angelorum. Unde dicit :
marg.| {2.242va} Δ {a} Quoniam Angeli suis mandavit de te] scilicet Deus Pater.
marg.| {b} Ut custodiant te in omnibus viis tuis] Hoc de Domino Christo dictum est, secundum humanam infirmitatem, secundum quod Mt. 4.b. dicitur, quod Angeli accesserunt et ministrabant ei. Et Lc. 22.e. quod astitit ei Angelus confortans eum. Hoc ante Ascensionem, in qua factum est, quod sequitur.
marg.| {c} In manibus portabunt te] Nam quando ascendit in celum, portatus est ministerio Angelorum, non quia eorum auxilio in aliquo indigeret, sed ut creatura Creatori serviret. Quod ideo tangimus, ne quis putet Angelos Domino meliores. Nam et iumentum non est melius homine, quem portat. Ideo autem assumptus.
marg.| {d} Ne forte offendas ad lapidem pedem tuum] id est ne tui, qui portant te, offendant ad legis duritiam. Hoc est, quod dixit Io. 16.b. Expedit vobis, ut ego vadam, si enim non abiero, Paracletus non veniet ad vos, si autem abiero, mittam eum ad vos. Est ergo sensus. Ideo ascendit, ut Spiritum sanctum mitteret fidelibus, gratia cuius et amore mollesceret lapis, id est lex, que dura erat et importabilis, ad quam offendebant Patres nostri, secundum illud Act. 15.c. Hoc est onus, etc. Pedes igitur Christi, hic vocantur fideles. Ideo enim ascendit, ne isti pedes, qui eum portaturi erant et verbum eius per terram, offendantur ad lapidem, id est ad duritiam legis, id est ut misso Spiritu salvarentur credentes a reatu legis, quia expulso timore legis, per Spiritum sanctum replevit eos amore, qui vinci non potest. Habe enim caritatem et fac quicquid vis. Quarta causa est destructio spiritualium hostium. Unde dicit.
marg.| {f} Super Aspidem et Basiliscum ambulabis] etc. diabolus est Aspis, dum tentat de peccato in Spiritum sanctum, quia venenum Aspidum insanabile. Dt. 32.e. Et peccatum in Spiritum sanctum est irremediabile. Mt. 12.c. Basiliscus est dum tentat de superbia. Basiliscus enim, ut dicit Glossa est Rex serpentum et nocet flatu. Et diabolus est Rex super omnes filios superbie. Io. 41.d. et vento vane glorie pulsat. Leo est, dum aperte et violenter sevit, Leo enim Rex est animalium et viribus nocet. Draco est, dum occulte et dolose blanditur et allicit. Vel sic. Per Aspidem, qui veneno nocet, intelligitur venenum heretice pravitatis. Per Basiliscum, qui visu interficit, manifesta persecutio. Per Leonem, qui fortitudine nocet, persecutorum crudelitas. Per Draconem, qui flatu nocet, persecutio falsorum fratrum. Has pestes superambulat et conculcat Christus in membris suis, in pedibus suis, scilicet in Sanctis, qui sunt super terram, sicut Petrus Neronem Leonem conculcavit et Vincentius Dacianum.
marg.| {d} Cadent a latere] etc. Possumus autem exponere de prelato malo et consiliariis eius, qui sunt eius latera. Sed sunt dextrum latus, qui tractant consilia de spiritualibus. Sinistrum vero, qui tractant de temporalibus. Dicit ergo Spiritus sanctus ad prelatum   [Cadent a latere tuo mille] id est multi eorum, qui tibi dant consilia circa temporalia, damnabuntur et corruent in Infernum.
marg.| Θ {a} Et decem millia a dextris tuis] id est valde plures damnabuntur eorum, qui de spiritualibus tractant : Hoc enim magis arduum est et ibi periculosior est error. Is. 19.b. Sapientes consiliarii Pharaonis, consilium dederunt insipiens. Item a sinistris dicuntur mille, a dextris decem millia, quia paucos inveniunt, quibus velint committere temporalia, multis autem committunt spiritualia. Dant enim aliquibus curas mille animarum, quibus non committerent dispensationem centum librarum. Ex quo tam hi propter temporalia dispensata, quam illi propter spiritualia male tractata, consilio eorum cadent in mortem eternam, quomodo non magis ipse prelatus cadet cum illis ? Hoc est, quod addit.
marg.| {b} Ad te autem non appropinquabit ?] Et legatur interrogative, quasi, immo appropinquabit. Unde addit :
marg.| {d} Verumtamen oculis tuis considerabis] scilicet tu experieris.
marg.| {e} Et] non solum tuam, sed et aliorum.
marg.| {f} Retributionem peccatorum videbis] quoniam tu migrabis in capite transmigrantium. Am. 6.c. Sap. 5.a. Videntes turbabuntur timore horribili. Vel ad Deum loquitur et dicit.
marg.| {d} Verumtamen oculis tuis considerabis] quia nihil te latet : Omnia enim nuda sunt et aperta oculis tuis. Hbr. 4.d. Iob. 10.c. Ipse videt hominis voluntatem. Iob. 13.d. Vestigia pedum meorum considerasti. Prv. 16.a. Omnes vie hominis patent oculis eius.
marg.| {e} Et retributionem peccatorum videbis] Ps. 36. Cum perierint peccatores, videbis. Is. 27.b. In mensura contra mensuram cum abiecta fuerit, iudicabit eam. Is. 1.f. Heu ego consolabor super hostibus meis et vindicabor de inimicis meis. Et si in illa retributione malos ita male perdet, multo fortius (cum pronior sit ad miserendum, quam ad vindicandum) bona bonis reddet et superaddet. Unde in hoc sperat iustus et dicit.
marg.| {g} Quoniam tu es, Domine, spes mea] Bernardus Sperent in aliis alii, hic in scientia litterarum, hic in nobilitate, hic in dignitate, hic in astutia seculi, hic in qualibet alia vanitate ; mihi autem adherere Deo bonum est, ponere in Domino Deo spem meam : Si seviat Mundus, si fremat malignus, si caro concupiscit adversus spiritum, si exsurgat adversum me prelium, in hoc ego in te sperabo. Et vere sperandum, quia.
marg.| {h} Altissimum posuisti refugium tuum] Hoc secundum quod dicitur vulgariter altum, exponi potest, dicitur enim festum altum, id est magnum, sic   [altissimum] id est maximum refugium Domini, quia omnes capit, qui ad illud refugiunt. Unde Bernardus Ad omnem tribulationem, ad omnem necessitatem aperta est nobis urbs refugii, sinus matris expansus, parata foramina petre, viscera Dei nostri. Vel   [altissimum] sicut communiter accipitur, quia qui ad illud refugit, non potest timere Demones, qui inferius deiecti sunt, nec homines malos, terre adherentes. Unde dicit Iob. 17.a. Pone me iuxta te et cuiusvis, manus pugnet contra me ; quasi dicat, si posueris me in tuo refugio, nullus hostis ad me poterit attingere. Unde de ipso Iob dicit Gregorius In altum mentem fixerat et ideo hostis ad eum irrumpere non valebat. Hoc est, quod sequitur et loquitur Spiritus sanctus quasi respondens viro iusto.
marg.| {i} Non accedet ad te malum] eo quod tam altum refugium elegisti.   [Malum] id est peccatum : Quod tunc primo ad hominem accedit, quando homo victus in illud consentit.
marg.| {k} Et flagellum] id est pena, que sequitur peccatum.
marg.| {l} Non appropinquabit tabernaculo tuo] id est corpori tuo, in quo militas. Iob. 5.d. Scies, quod pacem habeat tabernaculum tuum. Sed multi non habent illud sicut tabernaculum, quia militare nolunt, sed vinci se permittunt et peccato consentiunt et corpus faciunt stabulum, vel aram porcorum. Alia littera habet :   [Et lepra non appropinquabit tibi] id est simonia Ecclesie, sicut 4Rg.. 5.g. dicitur Giezi : Lepra Naaman adherebit tibi, Deuteronem. 24.b. Observa diligenter, ne incurras plagam lepre. Et vere non accedet ad te malum et flagellum :
marg.| marg.| * {a} Et] tamen   [decem millia] id est multo plures cadunt et seducuntur prosperitate. Unde 2Rg. 11.a. David, qui in domo sua dormivit in meridie, surgens de strato suo vidit mulierem et cecidit in adulterium et in homicidium. Qui autem in adversitate sua talia non fecerat, nec tunc fecisset si cum exercitu in bellum fuisset. Prv. 1.d. Prosperitas stultorum perdet eos.
marg.| {b} Ad te autem] Christe   [non appropinquabit] ipse casus, quia nec in prosperis est elatus, quando voluerunt eum rapere et facere Regem, Io. 6.b. nec fractus est in adversitate, hoc planum est. Item per latus sinistrum, carnales et imbecilles intelligi possunt, qui tamen Deo adherent. Per dextrum, spirituales, qui fortes sunt. Hoc utrumque latus impellunt Demones. Sed multo plures impellunt dextrum, quam sinistrum et impellentium plures vincuntur et cadent a latere dextro, quam a sinistro : Spirituales enim homines plus permittit Dominus tentari, quam imbecilles et ipsi fortiores, sunt et fortius resistunt. Et hoc modo exponit Bernardus dicens : Per dextrum, spirituales per sinistrum latus, carnales intellige. Demones et plures et instantius impetunt latus dextrum, quia Hab. 1.d. Esca eius electa. Et Iob. 40.c. Absorbebit fluvium et non mirabitur et habet fiduciam, quod influat Iordanis in os eius. Et Dominus, qui non permittit tentari supra id, quod potestis. 1Cor. 10.c. spiritualibus viris parat numerosiores de hoste triumphos. Item alia latera assignat idem Bernardus dicens : Per mille intelliguntur homines, qui invident nobis temporalia quasi sinistra. Per decem millia, diaboli, qui invident nobis eterna quasi dextra. Quidam tanto studio sinistrum latus defendunt, quod sterquilinio suo et paleis incumbunt, thesaurum suum negligunt. Christus dextrum latus sibi fodi voluit, ut in dextera tibi pararet locum refugii : In sinistro latere positum est cor hominis : quia eius affectus in terram proclivis est. Quod plangit Ps. 118. dicens : Adhesit pavimento anima mea. Et post dicit.
marg.| Beatus Bernardus Terreni milites scutum portant a leva, quia seculo militant et non Christo, id est temporalia tuentur. Exponit etiam Bernardus hunc versum de animabus sanctis egredientibus, quibus a dextris et a sinistris insidiantur {2.242rb} maligni spiritus. Unde dicit. Sanctis exeuntibus, diabolus non audet a facie occurrere, ut vim faciat, nec a tergo insistere, ut decipiat, non attingit ut feriat, etsi accedat ut feriat.
marg.| {a} * Quoniam Angelis suis mandavit de te, ut custodiant te] Hbr. 1.d. Omnes sunt administratorii spiritus in ministerium missi propter eos, qui hereditatem capiunt salutis. Mt. 18.b. Angeli eorum in celis semper vident faciem Patris mei, qui in celis est. Etiam malos custodiunt Angeli. Unde ibi Glossa Magna est dignitas, etc. Ier. 51.a. Curavimus Babylonem et non est curata. Bernardus Parum est, quod facit Angelos suos spiritus, faciet eos et pedagogos nostros.
marg.| {b} In omnibus viis tuis] Est via hominum, Demonum, Angelorum, Dei. Via hominum, est necessitas, vel cupiditas. De qua Eccl. 18.d. Post concupiscentias tuas non eas et a voluntate tua avertere. Via Demonum, est presumptio, obstinatio, ad quam itur quatuor gradibus. Primus, est dissimulatio proprie infirmitatis, cum se existimat homo aliquid esse, cum nihil sit. Secundus est ignorantia sui. Gn. 18.d. Cum sim pulvis et cinis. Tertius, est excusatio peccatorum. Quartus, contemptus. Prv. 18.a. Impius cum in profundum venerit peccatorum, contemnit. Vie sanctorum Angelorum sunt, quia ascendunt per contemplationem, descendunt per compassionem, ut custodiant te in omnibus viis tuis. Vie Dei, misericordia et veritas. Item dici potest,   [Ut custodiant te] etc. id est ut observent, quid facias. Unde Bernardus In quovis angulo sunt Angeli, ne audeas illo presente, quod me presente non audes.
marg.| {c} In manibus] Bernardus sic continuat.   [In viis tuis custodiant te] ceterum non patientur te tentari supra, id quod potes, sed,   [in manibus portabunt te] Quam facile transit, qui illis portatur manibus, quam facile natat, cui alter sustinet mentum. Et quotiens gravissima tentatio et tribulatio imminet, invoca custodem tuum. Sed quid sunt manus in angulo ? Opera officii. Ez. 10.b. Extendit {2.242vb} Cherub manum suam de medio Cherubin. Bernardus sic dicit. Manus, due demonstrationes, scilicet tribulationis brevitas et retributionis eternitas. Hoc est, quod dicit Apostolus 2Cor. 4.d. Id enim, quod in presenti est momentaneum et leve tribulationis nostre, supra modum in sublimitate eternum glorie pondus operabitur in nobis. Et ideo portabunt.
marg.| {d} Ne forte offendas ad lapidem] id est ad aliquem obicem.
marg.| {e} Pedem tuum] id est affectum. Prv. 4.b. Currens non habebis offendiculum. Vel secundum Chrysostomum de lapide Christo exponitur. De quo Mt. 21.d. Qui ceciderit super lapidem istum, confringetur. In hunc lapidem offendit, qui murmurat adversus Deum, collidens se, non Deum, in quem furibunde impingit. Et necesse habes Angelicis manibus deportari. Quia.
marg.| {f} Super Aspidem et Basiliscum ambulabis] Bernardus Quid inter hec faceret pes humanus, id est affectus ? Et infr, Demon alius Aspis, alius Basiliscus, alius Leo, alius Draco, eo quod varie noceant, alius morsu, alius visu, alius rugitu, vel ictu, alius flatu. Ipsum ostendebant Apostoli esse Aspidem, quando dicebant Mt. 17.c. Quare nos non potuimus eiicere illum ? Bernardus Ecce Aspis erat, que Apostolicas incantationes non timuit. Iob. 20.c. Caput Aspidis surget et occidet eum lingua Vipere. Caput Aspidis, est initium suggestionis, quod occidit lingua confessionis, que vi parit, id est cum violentia et dolore fit. Item per Aspidem significatur adulator, vel dolosus, vel usurarius, propter causas, que notantur hoc versu : « Callida, surda, brevis, narcotica, picta, venenans. »
prol.| Callida. Prv. 11.b. Simulator ore decipit amicum. Surda Ps. 57. Sicut Aspidis surde et obturantis aures suas. Ibi notabilis est Glossa Brevis, corpore, non malitia. Chrysostom. Pupilli serpentum statura breviores sunt, venenum autem habent equale. Item caput est breve fere omnis mali vermis. Eccles. 25.c. Non est caput nequius super caput Colubri. Narcotica, id est somnifera, quia quem momorderit, vadit in somnum. Unde et Cleopatra mamillis suis Aspides duas apposuit, etc. Picta, quia varie sunt species usurarum et leprarum Simonie Lv. 13.a. Homo in cuius cute et carne ortus fuerit diversus color, adducetur ad Sacerdotem, etc. Venenans. Dt. 32.e. Fel draconum vinum eorum et venenum Aspidum insanabile.
marg.| Per Basilicum significatur Antichristus, vel hypocrita, propter multas proprietates, que notantur his versibus : « De gallo natus, mitratus, semipedalis, Arduus a medio, fugat angues sibilus eius, Exurit, sata ligna, viros, volat, inquinat auras, Sternit aves, tangit sera nulla, quod ille necavit, Mustele cedit, volucres quoque mortuus arcet ».
marg.| De gallo natus. Antichristus nascetur ex fornicatione, ut dicit Damascenus. Galli sunt fornicatores quia pluribus miscentur; utinam essent capones. Mitratus erit enim rex coronatus et forte pontifex mitratus ad litteram. Dn. 7.f. Decem cornua, decem Reges erunt et alius consurget post eos et ipse erit potentior prioribus et tres Reges humiliabit, etc. Semipedalis. Dn. 7.c. Cornu aliud parvulum ortum est de medio eorum, etc. De hoc medio, regum, scilicet sequitur Arduus a medio. Hoc est forsitan, quod dicitur 2. Thes. 2.b. Donec de medio fiat. Item hypocrita erit et a medio, id est a pectore arduus, quia altus erit in sapientia seculi, sed postrema eius herentia terre. Dn. 11.f. Et erit in concupiscentiis feminarum, id est concupiscet, vel concupiscetur : fugat angues sibilus eius, id est etiam mali homines horrebunt famam criminum eius. Ez. 16.f. Vicisti sorores tuas peccatis tuis sceleratius agens ab eis. Et supra Non fecit Sodoma, sicut fecisti tu. Et in eodem capitulo Filiarum Palestinarum, que erubescunt in via tua scelerata : Exurit Is. 5.f. Sicut devorat stipulam lingua ignis et calor flamme exurit, sic radix eorum quasi favilla erit. Sata. Eccl. 43.c. Extinguet viride sicut ignem. Ligna. Ps. 82. Sicut ignis, qui comburit silvam, id est gentes. Viros. Am. 6.c. Tollet eum propinquus suus et comburet eum. Volat. Is. 30.b. Vipera et Regulus volans, id est cito percurrit potestas eius, quia prosperabitur, Dn. 8.d. Prosperabitur et faciet, etc. Inquinat auras, id est doctrinas. Ier. 51.c. Ecce ego ad te mons pestifer, ait Dominus, qui corrumpis universam terram. Sternit aves, solo visu, Is. 14.g. Semen eius absorbens volucres, id est clericos. Dn. 11.f. Et de eruditis ruent. Apc. 12.a. Cauda traxit tertiam partem stellarum. Tangit fera nulla, quod ille necavit, quia venenum est ex tactu. Agg. 2.e. Si tetigerit immundus in anima ex omnibus his, numquid contaminabitur ? {2.243ra} Et responderunt Sacerdotes : contaminabitur. Mustelle cedit, id est insidiis et rapacitati. Is. 33.a. Ve qui predaris : nonne et ipse predaberis ? Quia tandem a Diabolo capietur. Lev. 11.e. Hec quoque inter immunda reputabuntur, mustella et mus. Volucres quoque mortuus arcet. Iob. 41.c. Cum sublatus fuerit, timebunt. Angeli. Item per Aspidem, qui dormire facit et dormiendo mori, intelligitur delectatio mundi. Iob. 20.b. Panis illius in utero eius vertetur in fel Aspidum. Per Basiliscum, qui visu interficit, significatur invidia. Eccles. 14.a. Nequam est oculus lividi. Mt. 20.b. An oculus tuus nequam est, quia ego bonus sum ?
marg.| {a} Et conculcabis Leonem et Draconem] Per Leonem, intelligitur prelatus crudelis. Eccl. 4.d. Noli esse quasi Leo in domo tua, evertens domesticos tuos. Is. 30.b. Leena et Leo ex eis. Per Draconem luxuria : Unde Bernardus Draco, immanis bestia : flatu igneo, quicquid attigerit, necat : non solum bestias terre, sed et volucres celi : et latet in arena : Hec est luxuria, que maxime regnat in homine sterili et otioso.
marg.| {b} Quoniam in me speravit] Tertia pars, ubi sunt verba Dei consolantis Ecclesiam, corpus, scilicet Christi et membra eius : promittens eis in presenti liberationem et in futuro glorificationem. Unde de Christo pro se, vel pro suis membris dicit :   [Quoniam in me speravit] sicut supra dixit : Deus meus sperabo in eum.
marg.| {c} Liberabo eum] Christum, de manu Iudeorum : membra, Martyres, de manu Tyrannorum.
marg.| {d} Protegam eum] scuto patientie, ut non noceant ei, nec eis, crudelium persecutorum sevitie.
marg.| {e} Quoniam cognovit Nomen meum] Christus enim cognovit Nomen Patris, quod est Omnipotens, Ex. 14.a. Omnipotens nomen eius. Et Martyres idem nomen cognoverunt : et Nomen Christi pro quo passi sunt. Io. 17.b. Pater manifestavi Nomen tuum hominibus, quos dedisti mihi.
marg.| {f} Clamavit ad me] Christus in Passione : Martyres similiter in agone et tormentis :
marg.| {g} Et ego exaudiam eum] confortando in Passione et dolore. Hoc est, quod addit :
marg.| {h} Cum ipso sum in tribulatione] dans patientiam et consolationem. Unde et Dionysius intrans in clibanum ignis, dixit : Et eris hic mecum, bone Iesu.
marg.| {i} Eripiam eum] id est extra mundum rapiam, in morte.
marg.| {k} Et glorificabo eum] Christum : in Resurrectione et Ascensione : alios Sanctos, primo dando stolam anime : et tandem dando stolam corporis. Nec ad tempus durabit hoc : sed in eternum : Unde addit :
marg.| {l} Longitudine dierum replebo eum : et ostendam illi] Christo homini :
marg.| {m} Salutare meum] id est salutem eternam. Vel   [illi] id est membris illius   [ostendam salutare meum] id est Christum in Maiestate. [Moraliter  ] hoc dicit Dominus, de quolibet viro iusto, maxime de tentato :
marg.| {b} Quoniam in me speravit liberabo eum] a tentatione. Bernardus Dulcissima liberalitas Christi, in se sperantibus non deesse. Eccl. 2.b. Scitote, quoniam nullus speravit in Domino et confusus est, id est nullus sperans in eo confusus est. Frequenter autem magis expedit homini, ut tentetur, quam ut non tentetur : quod videns Dominus non statim liberat eum, sed interim protegit eum : Unde addit :
marg.| {d} Protegam eum] Ps. Protector est omnium sperantium in se. Is. 31.c. Protegit Dominus Hierusalem, protegens et liberans, transiens et salvans. Hierusalem et anima sperans in Domino, que pacem supernam videt et desiderat : Hanc protegit Dominus, protegens contra tentationem : et liberans a culpa ; transiens in pena : et salvans in gloria.
marg.| {e} Quoniam cognovit nomen meum] Consuetudo enim est potentium, quod notos et affines suos protegunt. Dicitur autem hic cognitio, non tam scientia, quam vita et operatio : Quantumcumque enim sciens si opera scientie non attestatur, dicitur potius ignorare Deum, quam cognoscere. Unde Tit. 1.d. Confitentur se nosse Deum, factis autem negant : cum sint abominati et incredibiles et ad omne opus bonum reprobi. Bernardus Non novit nomen Domini, {2.243rb} qui illud assumit in vanum : vel qui dicit, Domine, Domine et non facit, que dicit : vel qui non honorat, ut patrem : non timet, ut Dominum. Nos autem si novimus Nomen sanctum, quod invocatum est super nos : desideremus, ut semper sanctificetur in nobis.
marg.| {f} Clamavit ad me] Hoc recte sequitur : quia ut dicit
prol.| Beatus Bernardus fructus notitie nominis, est clamor orationis ; porro fructus clamoris, exauditio salvatoris : Unde addit :
marg.| {g} Et ego exaudiam eum] Ps. Aures eius in preces eorum. Is. 30.e. Ad vocem clamoris tui statim, ut audierit, respondebit tibi. Is. 65.d. Antequam clamem, ego exaudiam. In hoc datur spes magna penitentibus : quia ut dicit,   [clamavit ; et ego exaudiam] quasi dicat, non oportet nisi, ut clamet. Unde super hoc verbum dicit Bernardus Hoc pietatis fedus est : non dicit iustus et innocens est : ideo exaudiam : Si enim hec aut similia diceret, quis non diffideret ? Et infra Dulcis lex, que meritum exauditionis, in clamore constituit postulationis. Et infra Merito non exauditur, qui clamare dissimulat, aut omnino non postulat, aut tepide postulat et remisse : siquidem in Dei auribus desiderium vehemens, clamor magnus. Quid autem clamans petiit, aperit per ea, que subiungit. Petiit enim consolationem, liberationem, glorificationem. Consolationem in bello, liberationem in victoria, glorificationem in corona. Hec petenda sunt et qui hoc petit, accipit. Unde addit :
marg.| {h} Cum ipso sum in tribulatione] quasi aliquis quereret, in quo, Domine, exaudies eum ? In hoc, inquit,   [quia cum ipso sum in tribulatione] in presenti vita, ut eum consortem. Ps. 4. In tribulatione dilatasti mihi. Is. 43.a. Cum ambulaveris in igne, non combureris, quia ego Dominus salvator tuus. Et infra a. Noli timere, quia ego tecum sum. Unde autem scire possumus, quod nobiscum sit in tribulatione ? Ex eo quod in ipsa tribulatione subsistimus. Quis enim subsistet sine ipso ?
marg.| {i} Eripiam eum] in morte, de carcere corporis, de periculo tentationis. De primo dicebat Apostolus Rm. 7.d. Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius ? De secundo, Ps. 123. Laqueus contritus est et nos liberati sumus.
marg.| {k} Et glorificabo eum] dando ei premium pro labore certaminis, coronam pro victoria. Hec tria tangit Apostolus 2Tim. 4.b. Bonum certamen certavi, Ecce tribulatio. Cursum consummavi, Ecce ereptio. In reliquo reposita est mihi corona iustitie, etc. Ecce glorificatio. In ista autem gloria erit eternitas vite et aperta Dei visio. Unde subiungit.
marg.| {l} Longitudine dierum replebo eum] Ecce eternitas vite. Prv. 3.b. Longitudo dierum in dextera eius. Prv. 28.c. Qui odit avaritiam, longi fient dies eius.
marg.| {m} Et ostendam illi salutare meum] id est Christum, per quem salvavi genus humanum. Per eum enim salvus factus est homo a pena et in ipso salvus erit in gloria. Unde Glossa dicit. Hec visio est tota merces. Is. 52.c. Videbunt omnes fines terre salutare Dei nostri. Bernardus super hunc versum sic dicit,   [Longitudine] etc. Congruus finis Psalmi, ubi psallenti finis promittitur tam beatus, bonus finis, qui finem non habet et sane cuius finis bonus est, ipsum quoque bonum est. Et infra Hec vita, quam vivimus, magis mors est, nec simpliciter vita, sed vita mortalis. Quid enim agimus, ex quo primo incipimus vivere, nisi morti appropinquare et incipere mori ? Ibi vivere dicitur, ubi vivida vita est et vitalis. Gratias Deo, ubi dies boni, ibi interminabilis longitudo dierum. De quibus alibi. Cogitavi dies antiquos et annos eternos in mente habui. Eorum vero dierum paucitas finietur brevi, quorum sufficit cuique malitia sua.
marg.| {m} Et ostendam illi salutare meum] Bernardus Non iam in fide erudiam, non exercebo in spe, sed in re adimplebo. Ostendam illi Iesum meum, ut in eternum iam videat, in quem credidit, quem semper optavit, quem nobis ostendat ipse, qui promittit, Pater verax et bonus, Amen.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 90), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 29/04/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_90)
Signaler un complément d'information

Notes :