Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Hugo de Sancto Caro

Biblia communis

Psalmus 106

Numérotation du verset Ps. 106,1

¶ Alleluia Alleluia¹

¶Codd. : (Ps. 106) D30 ω² Bari1 Rusch Ps-G

¹ Alleluia Alleluia] Vox Christi de Iudeis qui in prosperitate Deum derelinquunt et in adversitate clamant D30

Numérotation du verset Ps. 106,I

Confitemini Domino

quoniam bonus ¦

quoniam in seculum

misericordia eius.

Numérotation du verset Ps. 106,2 II

Dicant²

² Dicant ω² Rusch Ps-G ] + nunc Bari1 cum Ps-R

qui redempti sunt

a Domino ^† quos redemit de³ manu inimici ¦

³ de] et praem. Clementina

de regionibus congregavit eos. ⁴

⁴ <divisio.> Domino⁺... inimici ¦ ω² ] Domino ¦... inimici Bari1

Numérotation du verset Ps. 106,3 III

A solis ortu et occasu ¦ ab⁵ aquilone et mari.

⁵ ab Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Bari1 ω² Rusch] et praem. Ps-G (R F I)

Numérotation du verset Ps. 106,4 IV

Erraverunt in solitudine

in inaquoso ¦

viam civitatis

habitaculi

non invenerunt.

Numérotation du verset Ps. 106,5 V

Esurientes et sitientes ¦ anima eorum in ipsis defecit.

Numérotation du verset Ps. 106,6 VI

clamaverunt

ad Dominum cum tribularentur ¦

et de necessitatibus eorum

eripuit eos.

Numérotation du verset Ps. 106,7 VII

deduxit⁶ eos in viam rectam ¦

⁶ deduxit Hi Bari1 Rusch Ps-G ] eduxit ω²

ut irent

in⁷ civitatem habitationis.

⁷ in Hi Bari1 Rusch Ps-G ] om. ω²

Numérotation du verset Ps. 106,8 VIII

Confiteantur Domino misericordie eius ¦

et mirabilia eius filiis hominum.

Numérotation du verset Ps. 106,9 IX

Quia satiavit

animam inanem ¦

et animam esurientem

satiavit bonis.

Numérotation du verset Ps. 106,10 X

Sedentes

in tenebris

et umbra mortis ¦

vinctos

in mendicitate et ferro.

Numérotation du verset Ps. 106,11 XI

Quia

exacerbaverunt eloquia Dei ¦

et consilium⁸ Altissimi irritaverunt.

⁸ consilium ω² Rusch Ps-G ] + Dei Bari1 (hapax)

Numérotation du verset Ps. 106,12 XII

humiliatum est in laboribus cor eorum ¦ et⁹ infirmati sunt

⁹ et Ps-G (Q* V D) Ω^S ω² Bari1 Rusch cum Ps-R (H Q² U)] om. Ps-G Ps-R

nec fuit

qui adiuvaret.

Numérotation du verset Ps. 106,13 XIII

Et clamaverunt ad Dominum

cum tribularentur ¦ et de necessitatibus eorum liberavit eos.

Numérotation du verset Ps. 106,14 XIV

Et eduxit eos de tenebris et umbra mortis ¦ et vincula

eorum dirupit¹⁰.

¹⁰ dirupit Rusch ] scrips. hic et ubique , disrupit Hi ω² Bari1 Ps-G

Numérotation du verset Ps. 106,15 XV

Confiteantur

Domino misericordie eius ¦ et mirabilia eius filiis hominum.

Numérotation du verset Ps. 106,16 XVI

Quia contrivit portas ereas ¦

et vectes ferreos

confregit.

Numérotation du verset Ps. 106,17 XVII

Suscepit eos

de via iniquitatis eorum ¦ propter iniustitias enim suas

humiliati sunt.

Numérotation du verset Ps. 106,18 XVIII

Omnem

escam

abominata est anima eorum ¦ et appropinquaverunt

usque ad portas mortis.

Numérotation du verset Ps. 106,19 XIX

Et clamaverunt ad Dominum cum tribularentur ¦ et de necessitatibus eorum liberavit eos.

Numérotation du verset Ps. 106,20 XX

Misit verbum suum et sanavit eos ¦

et eripuit eos de interitionibus eorum.

Numérotation du verset Ps. 106,21 XXI

Confiteantur Domino misericordie eius ¦

et mirabilia eius filiis hominum.

Numérotation du verset Ps. 106,22 XXII

Et¹¹ sacrificent sacrificium laudis ¦

¹¹ Et Hi Bari1 D30² (in ras.) Rusch Ps-G ] Ut Ps-G (Ψ^B*) D30* (ut videtur) Ω^S ω² cum Ps-R

et annuntient opera eius in exultatione.

Numérotation du verset Ps. 106,23 XXIII

Qui descendunt

mare

in navibus ¦ facientes operationem

in aquis multis.

Numérotation du verset Ps. 106,24 XXIV

Ipsi

viderunt opera Domini ¦

et mirabilia¹² eius

¹² mirabilia Hi Bari1 Rusch Ps-R Ps-G ] mirabilium ω² (hapax)

in profundo.

Numérotation du verset Ps. 106,25 XXV

Dixit¹³

¹³ Dixit] Hic est divisio in psalteriis ad usum monachorum iuxta Regulam sancti Benedicti ut Hi

et stetit spiritus procelle ¦

et exaltati sunt fluctus eius.

Numérotation du verset Ps. 106,26 XXVI

Ascendunt

usque ad celos^†

et descendunt

usque ad abyssos ¦

anima eorum

malis tabescebat.¹⁴

¹⁴ <divisio.> celos⁺ ω² Bari1 D30 ] celos ω²*

Numérotation du verset Ps. 106,27 XXVII

Turbati sunt et moti sunt sicut ebrius ¦

et omnis sapientia eorum devorata est.

Numérotation du verset Ps. 106,28 XXVIII

Et clamaverunt ad Dominum cum tribularentur ¦ et de necessitatibus eorum eduxit eos.

Numérotation du verset Ps. 106,29 XXIX

Et statuit procellam eius¹⁵

¹⁵ procellam Hi Bari1 ω² Ps-G ] procellas Rusch (hapax)

in auram ¦

et siluerunt fluctus eius.

Numérotation du verset Ps. 106,30 XXX

Et letati sunt

quia siluerunt ¦ et deduxit¹⁶

¹⁶ deduxit Hi Rusch Ps-G cum Ps-R ( M N K T*)] duxit ω² (**duxit eras.), eduxit Bari1 Ps-G (V) cum Ps-R

eos in portum voluntatis eorum.

Numérotation du verset Ps. 106,31 XXXI

Confiteantur

Domino misericordie eius ¦ et mirabilia eius filiis hominum.

Numérotation du verset Ps. 106,32 XXXII

Et¹⁷ exaltent eum

¹⁷ Et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 ω² Bari1 Rusch Clementina ] om. Ps-G Cor2 (antiq. cum greco non premittunt ET sed Ieron. secundum hebreum)

ecclesia plebis ¦

et in cathedra seniorum

laudent eum.

Numérotation du verset Ps. 106,33 XXXIII

Posuit flumina

in desertum ¦

et exitus¹⁸ aquarum in sitim.

¹⁸ exitus Ps-G Hi ω² Bari1 D30 Rusch ] exitum Ω^S

Numérotation du verset Ps. 106,34 XXXIV

Terram fructiferam

in salsuginem ¦

a malitia

inhabitantium¹⁹*

¹⁹ inhabitantium Hi ω² Bari1 D30 Ps-G ] habitantium Rusch (hapax)

in ea.

Numérotation du verset Ps. 106,35 XXXV

Posuit

desertum

in stagna aquarum ¦

terram sine aqua in exitus aquarum.

Numérotation du verset Ps. 106,36 XXXVI

Et collocavit illic

esurientes ¦

et constituerunt

civitatem habitationis.

Numérotation du verset Ps. 106,37 XXXVII

Et seminaverunt

agros et plantaverunt vineas ¦ et fecerunt fructum nativitatis.

Numérotation du verset Ps. 106,38 XXXVIII

Et benedixit eis

et multiplicati sunt nimis ¦

et iumenta

eorum non minoravit.

Numérotation du verset Ps. 106,39 XXXIX

Et pauci facti sunt ¦

et vexati sunt a tribulatione malorum

et dolore.

Numérotation du verset Ps. 106,40 XL

Effusa est contentio²⁰

²⁰ contentio Ps-G (Φ^R Ψ^B V D) D30 Ω ω² Bari1 Rusch cum P-R] contemptio Ps-G Clementina Hi cum Ps-R (nonnulli codd. et edd.)

super principes ¦ et errare fecit eos in invio et non in via.

Numérotation du verset Ps. 106,41 XLI

Et adiuvit

pauperem

de inopia ¦ et posuit

sicut oves

familias.

Numérotation du verset Ps. 106,42 XLII

Videbunt recti

et letabuntur ¦ et omnis iniquitas²¹*

²¹ iniquitas Ps-G Hi D30 ω² Bari1] + eorum Rusch Ed1530

oppilabit

os suum.

Numérotation du verset Ps. 106,43 XLIII

Quis sapiens et custodiet hec ¦

intelliget²²

²² intelliget (intellegit) Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi ω² Bari1 Rusch cum Ps-R ] intelligent Ps-G

misericordias Domini?

Psalmus 106

Numérotation du verset Ps. 106,1

^marg.| Confitemini Domino] etc. Titulus, [Alleluia, Alleluia] Huic Psalmo cum duobus precedentibus communis est materia, sicut similis est titulus. Invitamur enim in hoc Psalmo ad utramque confessionem et propter hoc competenter duplicatur alleluia. Vel propter duplicem parietem Ecclesie confitentis, scilicet de Iudeis et Gentibus, sicut Apostolus dixit Rm. 8.c. Et Gal. 4.a. Abba pater, licet idem significet Abba, quod pater. Abba dixit pro conversione Iudeorum, pater pro conversione Gentium. Docet autem hic Psalmus quid sumus nos per nos, scilicet infirmi ; quid per Dei misericordias, scilicet boni. et filii Dei. Et per hoc superbia conteritur, ut gratia glorificetur, que de quatuor tentationibus liberat, quas in hoc Ps. ponit. Intentio est monere ad utramque confessionem. Modus : Septem sunt partitiones. Primo, monet redemptos confiteri, quod est intentio sua. Secundo, ponit primam tentationem et liberationem ab ea, que tentatio est error, quo aliquis nihil exspectat post hanc vitam, hec tentatio ibi ostenditur. Erraverunt. Tertio, ponit secundam tentationem, que est difficultas vincendarum cupiditatum in via et liberationem ab ea, ibi : Sedentes. Quarto, ponit tertiam tentationem, que est tedium benefaciendi et liberationem ab ea, ibi : Omnem escam. Quinto, ponit quartam tentationem, que est tempestas seculi, quatiens Ecclesiam, turbans rectorem, qui a tribus precedentibus liberatus, fortasse dignus est, ut in gubernaculo navis constituatur, hanc inquam ostendit et liberationem ab ea, ibi : Qui descendunt. Et sciendum, quod post enarrationem uniuscuiusque tentationis supponitur clamor, liberatio, miserationis confessio. Clamor, ibi : Et clamaverunt. Liberatio, ibi : De necessitatibus. Confessio, ibi : Confiteantur. Sexto, commendat Ecclesiam, ostendendo in nobis gratiam Dei et ipsum Deum superbis resistere et humilibus gratiam dare et ostendit qualiter Ecclesia proficit, ibi : Posuit flumina. Septimo, de hereticis adiungit, quod scilicet ipsis destructis erecta est Ecclesia, ibi : Et pauci. Hunc Psalmum ita dividit Augustinus : unde {2.279va} Cassiodurus se auctoritatem habere dicit, etiam ceteros dividendi, quamvis ipse Cassiodorus hunc ipsum Psalmum aliter dividat. Primo ergo monens ad confessionem, dicit ;

^marg.| {a} Confitemini Domino] utraque confessione. Sed primo, allegorice legimus de confessione laudis. Secundo moraliter de confessione peccatorum. Confitemini ergo Domino, Christo, id est laudate ipsum simul corde, ore et opere, Lv. 7. Offerebant panes simul cum confessione, Rm. 10.b. Corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Vel Confitemini, scilicet simul fatemini novum et vetus Testamentum, Domino, id est ad honorem Christi, qui utriusque est conditor. Et hoc est contra Iudeos et Manicheos, quia primi novum et alii vetus reprobant Testamentum. Vel Confitemini, id est simul et concorditer utrique, scilicet Iudei et Gentiles, fidem. Confitemini dico.

^marg.| {b} Quoniam est bonus] in se, quasi dicat non solum quia non beneficus, ut mercenarii, Ps. 48. Confitebitur tibi, cum benefeceris ei : Sed primo, principaliter fatemini, quoniam bonus, ut filii. Secundo.

^marg.| {c} Quoniam in seculum misericordia eius] quasi dicat secundo, quoniam beneficus, hoc est, quod dicit, quoniam in seculum, id est in eternum durat misericordia eius, id est redemptio et salvatio nostra, quam de misericordia sua fecit, Ps. 99. In eternum misericordia eius. Et ad ipsius laudem hoc debent dicere et narrare illi, quibus hoc beneficium fecit : Unde addit :

^marg.| {d} Dicant] modo in presenti hoc, quod dico, scilicet [quoniam in secula misericordia eius] illi.

^marg.| {e} Qui redempti sunt] non a quocumque, sed.

^marg.| {f} A Domino] id est Christo, qui est Dominus omnium Eph. 1.b. In quo habemus redemptionem per sanguinem eius, 1Pt. 1.d. Non corruptibilibus auro et argento redempti estis de vana vestra conversatione paterne traditionis, sed pretioso sanguine quasi Agni incontaminati et immaculati Christi Iesu.

^marg.| {g} Quos redemit] ipse Dominus de manu inimici, Os. 13.a. De manu mortis liberabo eos, de morte redimam eos, Is. 43.a. Redemi te et vocavi te nomine tuo, servus meus es tu. Et non dicit de manibus, quia adhuc habet manum flagellantem Diabolus, sed non trahentem. Apc. 20.a. Ligavit eum mille annis. Et ne Iudeus, qui liberatus fuit a Pharaone, hoc sibi soli attribuat, bene subiungit.

^marg.| {h} De regionibus congregavit eos] scilicet de quatuor climatibus Mundi : Unde subdividendo.

^marg.| {i} A Solis ortu et occasu] scilicet ab Oriente et Occidente.

^marg.| {k} Ab Aquilone et mari] id est ab austro. Et ponit mare pro Austro, quia Auster flat versus Oceanum, quod antonomastice dicitur mare, eo quod maius sit ceteris, Act. 20.e. Non est personarum acceptor Deus, sed in omni gente, qui timet Deum et operatur iustitiam, acceptus est illi.

Numérotation du verset Ps. 106,*
moraliter

^marg.| {a} Moraliter Confitemini Domino] peccata vestra et non timeatis confiteri.

^marg.| {b} Quoniam ipse est bonus] id est benignus, non sevus. E contrario enim est in Curia Dei et in Curia seculi. In Curia enim seculi, si quis confitetur peccatum suum, condemnatur ; in Curia autem Dei, qui confitetur peccatum, absolvitur. Hoc procedit de bonitate Dei, Ps. 31. Dixi, confitebor advesum me iniustitiam meam Domino et tu remisisti impietatem peccati mei. Sed sicut modo est bonus et benignus confitentibus, ita in futuro erit durus et austerus in peccato perseverantibus. Unde confitendum est ei, dum adhuc misericors et bonus est : Unde subdit.

^marg.| {c} Quoniam in seculum misericordia eius] In seculum dicit non post seculum, quia quamdiu durat seculi miseria, durat Dei misericordia : Cum autem homo sublatus est per mortem de seculo, iam non est invenire misericordiam. Quod significatur, Ex. 16.e. Cum incaluisset Sol, non inveniebatur manna. Lc. 17.e. Venient dies, in quibus desiderabitis videre unum diem Domini. Sed sunt quidam, qui postquam confessi sunt semel, nolunt amplius confiteri, cum tamen omnis homo etiam post peractam penitentiam se peccatorem debeat confiteri : Unde subdit :

^marg.| {d} Dicant] nunc, scilicet peccata sua in confessione.

^marg.| {e} Qui] ante per penitentiam, [redempti sunt a Domino] quasi dicat, quantamcumque satisfactionem pro peccatis suis egerint, adhuc tamen peccata confiteantur, secundum illud Domini consilium, Lc. 17.c. Cum omnia bona feceritis, {2.279vb} dicatis : servi inutiles sumus ; Et licet ipsi peccatores faciant penitentiam et solvant redemptionem, tamen a Domino factum esse dicitur, qui dicit Io. 15.a. Sine me nihil potestis facere, Is. 26.c. Omnia opera nostra operatus es in nobis, Domine. Unde et adhuc apertius subiungit.

^marg.| {g} Quos redemit de manu inimici] id est Diaboli, in cuius manus sunt omnes peccatores, sicut iustorum anime in manu Dei, Sap. 3.a. Et bene per penitentiam, quam Deus operatur in nobis, dicitur, nos redimere, id est iterum emere. Prius enim nos emit agendo penitentiam in nobismetipsis : Unde monet, Apost. 1Cor. 6.d. Empti estis pretio magno, scilicet Christi sanguine, glorificate ergo et portate Deum in corpore vestro, quasi dicat, iustum est, ut ex quo de Christi sanguine facta fuit prima emptio, ut de vestra pena et labore fiat redemptio. Diabolus autem, quos habet in manu sua, dispergit et dividit, sicut tactum est in precedenti lectione. Et hoc per schismata, per diversas hereses, per diversa peccata, de quibus oportet, ut Dominus redempturus eos congreget ipsos. Unde addit :

^marg.| {h} De regionibus congregavit eos] id est de diversis vitiis, in que Diabolus disperserat eos. Quosdam enim dispergit in regionem Egypti, per infidelitatem : Quosdam in Chaldeam, per ferocitatem. Chaldea enim interpretatur ferox. Quosdam apud Moabitas per luxuriam et incestum : Moab enim interpretatur ex patre, quia filia Loth concepit eum de patre, ubi commisit incestum. Quosdam apud Ammonitas, per iram, quia Ammon interpretatur populus turbidus. Quosdam apud Syriam, per Superbiam : Syria enim interpretatur sublimis. Et sic potest dici de multis aliis regionibus. Sed de his congregat eos Dominus ad unitatem fidei, ad identitatem caritatis. Et hoc facit per penitentiam, que est vexillum eius, Is. 11.c. Levabit Dominus signum in nationibus et congregabit profugos Israel et dispersos Iuda colliget a quatuor plagis terre. De quibus plagis hic subiungit Propheta.

^marg.| {i} A Solis ortu et occasu, ab Aquilone et mari] Per Solis ortum intelligi potest presumptio, que quandoque etiam de bono oritur : per occasum desperatio : per Aquilonem, adversitas ; per Austrum, prosperitas. Sed pro Austro recte ponit mare, quia prosperitas huius Mundi multis amaritudinibus respersa est. Item per ortum intelligi potest ingressus hominis in Mundum : per occasum, mors : per Aquilonem Infernus : per Austrum, Paradisus : a quibus, id est per quorum considerationem congregantur homines ad Deum. Item per has quatuor plagas, quatuor etates intelliguntur. Ortus est adolescentia : Occasus, senium, sive mors : Aquilo, senectus : Auster, etas dissoluta. De qualibet congregat Dominus. De prima, Lam. 3.c. Bonum est viro, cum portaverit iugum ab adolescentia sua. De secunda, Lc. 12.e. ut si in tertia vigilia venerit. De Aquilone, Is. 48.b. Elegit te de camino paupertatis. De ultima, supra Ps. 48. Confitebitur tibi, cum benefeceris ei. De quatuor simul : Ct. 6. etc.

^marg.| {l} Et erraverunt in solitudine] etc. Secunda pars, ubi ponitur prima tentatio, scilicet error, qui allegorice fuit in Iudeis et etiam gentibus ante conversionem. Dicit ergo : [Erraverunt in solitudine] id est solitarii, deserto Deo, Eccl. 4.c. Ve, soli.

^marg.| {m} In inaquoso] id est in corde vel statu, qui est sine aqua gratie et doctrine. Et de hoc errore, Is. 63.d. Quare errare nos fecisti de vitiis tuis, indurasti cor nostrum, ne timeremus te ?

^prol.| Δ

^prol.| {a} Viam civitatis

Numérotation du verset Ps. 106,*
moraliter

^marg.| Moraliter. | {l} Erraverunt in solitudine] Est solitudo mala, scilicet Mundus ; et solitudo bona, scilicet religio. Et in prima semper erratur, in secunda quandoque. Mundani enim homines errant sponte, nec doceri volunt, sicut Io. 3.c. Lux venit in mundum et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem, Is. 30.b. Qui dicunt videntibus, nolite videre et aspicientibus nolite aspicere nobis ea, que recta sunt, loquimini nobis placentia, videte nobis errores. Religiosi vero quandoque errant per ignorantiam : Et hoc est, quod hic dicitur.

^marg.| {m} In aquoso] id est in loco, ubi desunt aque doctrine, Ps. 142. Anima mea sicut terra sine aqua tibi, Is. 5.d. Propterea populus meus ductus est captivus, quia non habuit scientiam. Et nota, quod plures sunt cause quare erratur in via. Prima est ignorantia, ut dictum est. Secunda est, quia via non est trita, 1. Lam. 1.b. Vie Sion lugent, eo quod non sit, qui veniat ad solemnitatem. Tertia est, quia duces ceci sunt, Lc. 6.f. Si cecus cecum ducat, ambo in foveam cadunt. Quarta, qui multi nolunt duci, sed volunt esse ductores, cum tamen nesciant. Eccl. 10.c. Labor stultorum affligit eos, qui nesciunt in urbem pergere. Quinta, quia sunt multe semite iuxta viam. Sic iuxta viam religionis,

^prol.| * scilicet iuxta

^marg.| {2.280ra} Δ {a} Viam civitatis habitaculi] id est Ecclesie militantis, in qua habitandum est [non invenerunt] Civitas habitaculi dicitur Militans Ecclesia, quia est transitoria et transiens et non habet nisi habitaculum, quia est in via : Civitas vero habitationis est Ecclesia Triumphans. Glossa tamen dicit civitatem habitaculi esse Triumphantem Ecclesiam, scilicet supernam Hierusalem. Via, que ducit ad eam, est Christus, qui dicit Io. 14.a. Ego sum via. Hanc viam.

^marg.| {b} Non invenerunt] ipsi errantes. Et preter hoc.

^marg.| {c} Esurientes et sitientes] inopia, scilicet sine cibo verbi Dei et potu gratie. Et ideo.

^marg.| {e} Anima eorum] que non excessit se, sed mansit.

^marg.| {f} In ipsis] se sibi sufficere putans [defecit] Iudei enim in suis legalibus confidebant et Gentes in suo libero arbitrio. Unde dixit quidam.

^prol.| Det vitam, det opes, animum mihi ipse parabo

^marg.| Et propter hoc ad viam veritatis Christum non accedebant per fidem, sed tandem cognoscentes defectum suum, ad Dominum, qui potens erat supplere, clamaverunt. Unde subdit.

^marg.| {g} Et clamaverunt ad Dominum, cum tribularentur] in his, que dicta sunt.

^marg.| {h} Et de necessitatibus eorum] id est inevitabilibus malis.

^marg.| {i} Eripuit eos] Quasi enim quadam necessitate peccabant gentes, quia proni et assueti ad idololatriam et Iudei, quia tenebantur implere legem, de qua tamen dicit Petrus Act. 15.c. Hoc est onus, quod neque nos, neque patres nostri portare potuimus.

^marg.| {k} Et] de his necessitatibus ereptos [eduxit eos in viam rectam] que est Christus. Hoc est contra illud, quod supra dictum est, Erraverunt, etc.

^marg.| {l} Ut irent] bene operando.

^marg.| {m} In civitatem habitationis] id est in celum. Hoc est contra illud supra [Viam civitatis habitaculi non invenerunt] Celum autem dicitur civitas habitationis, quia ibi est civium unitas. Idem enim volunt et idem nolunt et in Deo omnes conveniunt. Ibi etiam est habitatio, que non poterit dissolvi, sed habitaculum vite presentis dissolvetur. Unde 2Cor. 5.a. dicebat ille, cuius conversatio erat in celis : Scimus, quoniam si terrestris domus nostra huius habitationis dissolvatur, quod edificationem ex Deo habemus domum non manufactam, sed eternam in celis. Et quia hoc fecit Dominus eis, non eorum meritis, sed pura misericordia.

^marg.| {n} Confiteantur Domino misericordie eius] id est homines propter misericordias eius.

^marg.| {o} Et mirabilia eius] exhibita.

^marg.| {p} Filiis hominum] id est filii hominum laudent eum propter mirabilia sibi ab eo exhibita. Misericordia Domini fuit hoc, quod inimicos voluit liberare, sed mirabilia eius fuerunt {2.280va} Δ in hoc, quod ita liberavit eos, quia scilicet pro eis dedit Filium suum ad mortem. Unde canit Ecclesia in persona defunctorum. Creator omnium rerum Deus, qui me de limo terre formasti et mirabiliter proprio sanguine redemisti. Et notandum quod iste est octavus versus huius Psalmi, in quod sicut in primo agit de confessione laudis et redit octavo ad caput, sicut Mt. 5.a. octava beatitudo. Item quintusdecimus versus similiter est, [confiteantur ] etc. et hoc propter quindecim gradus, quibus ascenditur ad celum. Item vicesimus primus propter dona Spiritus S. de quibus Mt. 13. [Confiteantur ergo Domino misericordie eius] propter predicta. Et etiam.

^marg.| {a} Quia satiavit Dominus animam inanem] id est vacuam et sine Deo, qui solus replet animam : Quia ut dicit Augustinus animam Dei capacem, nihil minus Deo implere potest.

^marg.| {b} Et animam esuri] etc. Licet enim esset anima vacua, tamen erat esuriens, id est naturaliter appetens bonum et scientiam. Esuriens etiam fuit, quando a Deo visitata sanitatem desiderabat. Et hoc est contra illud, quod supra dictum est. [Esurientes] etc.

^marg.| * scilicet iuxta Evangelium et regulam principalem, multe sunt traditiones, que tenentur et via declinatur, scilicet Evangelium, vel regula, Iob. 30.b. Semitis suis dissipaverunt itinera mea, scilicet traditionibus mandata Evangelica. Hec est via, de qua subiungit.

^marg.| {a} Viam civitatis habitaculi non invenerunt] id est viam mandatorum, que ducit ad civitatem et habitaculum Regni celestis non potuerunt invenire, quia suis traditionibus eam occultaverunt et postposuerunt. Mt. 15.a. Irritum fecistis mandatum Dei propter traditiones vestras. Nec mirum est, si.

^marg.| {b} Non invenerunt] quia ignorantes sunt et inter traditiones et mandata discernere nesciunt, nec ab aliis docentur. Unde addit :

^marg.| {c} Esurientes] id est habentes defectum solidi cibi.

^marg.| {d} Et sitientes] id est habentes defectum lactis simplicis doctrine ? De qua fame et siti Am. 8.d. Mittam famem in terram non famen panis, neque sitim aque, sed audiendi verbum Dei. Verbum enim Dei cibus est anime, dicente Domino Mt. 4.a. Dt. 8.a. Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo, quod procedit de ore Dei. Si iste panis non sumatur, deficit anima. Unde sequitur :

^marg.| {e} Anima eorum in ipsis defecit] quia scilicet non fuit sustentata cibo verbi Dei. Ps. 110. Percussus sum ut fenum et aruit etc.

^marg.| {g} Et clamaverunt ad Dominum cum tribularentur] Hoc est unum et summum remedium, ut cum homo in se defecit et preter hoc tribulatur, ad Deum recurrat et auxilium eius petat. 2Par. 20. Cum ignoremus, quid agere debeamus, hoc solum habemus residui, ut ad te nostros oculos dirigamus. Sed numquid frustra clamaverunt ? {2.280rb} Non, quia sequitur.

^marg.| {h} Et de necessitatibus eorum ] etc. Ps. 119. Ad Dominum, cum tribularer, clamavi et exaudivit me. De necessitatibus autem eripit, vel dando patientiam in tribulatione, vel dando remedium, vel tollendo hominem de medio, scilicet per mortem. Et hoc ultimo verius eripitur homo de necessaribus, quia dum vivit homo, semper expositus est necessitatibus septem, de quibus Iob. 5.d. In sex tribulationibus liberabit te et in septima non tanget te malum. He sunt fames, sitis, frigus et calor, labor et dolor et mors. In hac septima, id est post hanc, non tangit malum iustos, quia sicut dicitur Sap. 4.b. Iustus si morte preoccupatus fuerit, in refrigerio erit. Et hec ultima tribulatio finis est precedentium, que ad ipsam tendunt, sicut ad finem. Et notabile est, quod dicit, eripuit, quasi subito rapuit, in quo confortari possunt, qui tribulationem sustinent, quia sicut dicitur Eccl. 11.c. Facile est in oculis Domini subito honestare pauperem. Item [eripuit] quasi cum violentia, in quo arguuntur homines, qui suas tribulationes finiri nolunt per mortem, sed semper contra stimulum mortis calcitrantes, licet sciant, quod non possint eam penitus auferre, tamen quantum possunt, laborant differre. Unde oportet, quod Dominus faciat eis violentiam. Unde dicitur Sap. 4.c. Raptus est, ne malitia mutaret cor eius.

^marg.| {k} Et eduxit eos] id est extra corpus duxit per mortem, in viam rectam.

^marg.| {l} Ut irent] sine obstaculo et dispendio.

^marg.| {m} In civitatem habitationis] id est in Celum. Civitas habitationis est celum : civitas peregrinationis est Mundus, De his duabus Hbr. 13.c. Non habemus hic manentem civitatem, sed futuram inquirimus. Civitas desolationis, vel carceris est Infernus. Vel aliter possumus dicere et exponere de tribulationibus tentationum et necessitatibus peccandi.

^marg.| {g} Clamaverunt ad Dominum] in oratione, [cum tribularentur] a tentatione, Mt. 26.d. Vigilate et orate, ut non intretis in tentationem, id est ut non superet vos tentatio.

^marg.| {h} Et de necessitatibus eorum eripuit eos] In Mundo multe sunt necessitates peccandi, id est occasiones quasi inevitabiles. Una est mala societas. Ps. 17. Cum sancto sanctus eris et cum perverso perverteris. Alia est mala consuetudo. Prv. 22.a. Proverbium est, adolescens iuxta viam suam etiam cum senuerit non recedet ab ea. Multe etiam sunt necessitates peccandi, de quibus Dominus eripit, quasi cum violentia immittendo infirmitates et tribulationes.

^marg.| {k} Eduxit eos] de Egypto, id est de Mundo [in viam rectam] de qua Ex. 3.f. Ibimus viam trium dierum in solitudinem. Hec est religio, in qua est via trium dierum, scilicet triplex votum, Unde addit :

^marg.| {l} Ut irent in civitatem habitationis] id est in religionem, ubi est civium unitas, exterius in habitu et interius in affectu, sicut dicitur Act. 4.f. Erat illis cor unum et anima una, Item est civitas habitationis, quia ibi oportet iugiter et perpetuo habitare eum, qui semel intravit.

^marg.| Unde de hac unitate et habitatione simul dicit Beatus Augustinus in regula sua. Hec sunt, que, ut observetis, precepimus in monasterio constituti. Primo, propter quod in unum estis congregati, ut unanimes habitetis in domo et sit vobis anima una et cor unum in Domino. Et ex hoc.

^marg.| {n} Confiteantur Domino misericordie eius] quasi dicat, Dominus tales per suam misericordiam educit de seculo in civitatem habitationis. Et de hoc non debent esse ingrati, sed Deum laudare, sicut filii Israel educti de Egypto per mare rubrum, laudaverunt Deum et cecinerunt Canticum ; Cantemus Domino, etc. Ex. 15.a. Nec solum misericorditer educit de Mundo, sed et mirabiliter deducit eos in claustrum et conservat a peccato. Unde et addit.

^marg.| {o} Et mirabilia eius] scilicet miracula exhibita.

^marg.| {p} Filiis hominum] quod Angelicam vitam ducunt homines fragiles. HHieronymus In carne preter carnem vivere, non humana, sed Angelica vita est, Ex. 8.f. Faciam mirabilem terram Gessen, in qua populus meus est, ut non sint ibi musce.

^marg.| Gessen interpretatur desiderium. Terra ergo Gessen est religio, in qua sunt viri desiderium, nihil in hoc Mundo querentes, sed desiderium habentes dissolvi et esse cum Christo, sicut dicit Apostolus Phil. 1.d. Hanc terram facit Dominus mirabilem, ita quod non sint ibi musce, id est immunditie peccatorum mordentes et pungentes conscientiam, sicut in terra Egypti, id est in mundanis. Gregorius Israel sabbatum accepit in munere : Egyptus percutitur muscarum multitudine. * Nec solum facit eos immunes a peccatis, sed et reficit eos et satiat consolationibus internis. Unde et subditur :

^marg.| {a} Quia satiavit] etc. id est vacuam a mundanis curis et voluptatibus et ab omni superbia, exemplo illius, qui semetipsum exinanivit.

^marg.| {b} Et animam esurientem] id est non fastidientem, satiavit bonis spiritualibus. Fastidientem enim non reficit, quia nec ipsa reciperet, quia Prv. 27.a. Anima saturata calcabit favum et anima esuriens etiam amarum pro dulci sumet, id est penitentiam pro voluptatibus. Mt. 5.a. Beati, qui esuriunt et sitiunt iustitiam, id est penitentiam, que delicta corrigit.

^marg.| {c} Sedentes in tenebris] etc. Tertia pars, in qua ponitur secunda tentatio, que est difficultas vincendarum concupiscentiarum, que ligat hominem, ne possit implere, quod in via Dei positus videt et audit esse faciendum, quasi dicat, animam inanem et esurientem, scilicet vacuam, sed appetentem bonum, satiavit bonis, scilicet [sedentes in tenebris et umbra mortis] etc. quod allegorice de Gentibus et Iudeis unum est, qui ante adventum Christi sedebant, [in tenebris] ignorantie.

^marg.| {e} Et in umbra mortis] id est in peccatis et vita vitiosa, que est imago mortis future. De his duobus, que per adventum Christi, qui est lux et vita nostra, amota fuerint, habetur Is. 9.a. Populus gentium, qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam, habitantibus in regione umbre mortis, lux orta est eis. Nec solum ita, sedentes in tenebris etc. sed et

^marg.| {f} Vinctos in mendicitate] id est in illa fame dicta.

^marg.| {h} Et ferro] id est ferrea et indomabili consuetudine, quam habebant gentes ad idololatriam et Iudei ad legalia. Vel [in mendicitate] dicit quantum ad gentes, que ab idolis mendicabant et petebant, quod eis necessarium erat, ac si dare possent, [Et ferro] quantum ad Iudeos, qui duro iugo legis premebantur et ita vincti erant suis peccatis exigentibus. Unde subdit.

^marg.| {i} Quia exacerbaverunt eloquia Dei] id est Deum in eloquiis suis, vel Deum loquentem sibi per scripturas et per legem naturalem scriptam in cordibus eorum et dicentem idola nihil esse et Christum venturum in carne. Sed primum noluerunt credere Gentes, secundum Iudei : Et sic [exacerbaverunt] Deum in suis eloquiis. Unde Io. 15.c. Dominus quasi exacerbatus dicebat de Iudeis : Si non venissem et locutus fuissem eis, peccatum non haberent : nunc autem excusationem non habent de peccato suo.

^marg.| {k} Et consilium Altissimi] scilicet Dei, qui non dicebat tantummodo, sed et consulebat, ut errorem talem relinquerent.

^marg.| {l} Irritaverunt] nolentes ad illud attendere : Et non fuit dignum, ut impune ferrent, quod tanti consilium irritabant : {2.281ra} Δ Unde subdit de pena {a} Et humiliatum est] etc. s. humiliatione confusionis et abiectionis.

^marg.| {b} Cor eorum] scilicet gentium labore idololatrie et Iudeorum in labore sacrificiorum.

^marg.| {c} Et] ita [infirmati sunt] in se : Unde de synagoga dicitur Iere. 15.a. Infirmata est, que peperit septem filios. 1Rg. 12.a. Et que multos habebat filios, infirmata est.

^marg.| {d} Nec fuit] ex hominibus supple, sed tantum ex Deo : Unde sequitur :

^marg.| {e} Et clamaverunt] Hoc, ut supra expositum est.

^marg.| {i} Et eduxit eos] ignorantie ad lumen fidei.

^marg.| {k} Et umbra mortis] scilicet de peccato ad veritatem vite, que est vita gratie.

^marg.| {l} Et vincula] scilicet mendicitatem et ferrum, ut scilicet amplius non haberent famem et defectum verbi Dei, nec indomabilis esset eorum consuetudo mala, sed de cetero assuefacerent se bono. Et quia non suis meritis, sed de divina misericordia factum est hoc.

^marg.| {m} Confiteantur Domino] Et hoc, ut supra expositum est.

^marg.| {n} Quia contrivit] Hoc primo potest exponi de Christo et de portis Inferni, quas contrivit et confregit. Unde dicit Is. 45.a. Portas ereas conteram et vectes ferreos confringam. Supra. Attollite portas, principes, vestras, etc. Et hoc significatum est Idc. 16.a. ubi dicitur, quod Samson dormivit in Gaza usque ad mediam noctem et inde consurgens apprehendit ambas porte fores cum postibus et sera, impositasque humeris portavit ad verticem montis, qui respicit Hebron. Per Samson intelligitur Christus ; per Gazam, Infernus ; per dormitionem Samsonis, mors Christi. Et cetera potest prosequi, qui voluerit. Vel sic.

^marg.| {n} Quia contrivit] id est consuetas concupiscentias, que tenebant eos, ne exirent de peccato.

^marg.| {o} Et vectes] id est Diabolicas suggestiones, que quasi vectes fortes portant predictas ereas. Et ferreos ponit pro fortitudine.

^prol.| Et est sensus, quod virtus Dei difficultates vincit : Et his confractis.

^marg.| {p} Suscepit eos] ut poneret eos in via equitatis sue. Et bene dico. [Iniquitatis eorum] etc. non humilitate virtutis, sed humiliatione deiectionis. Vel sic.

^marg.| {r} Propter iniustitias suas] id est quia ut dicitur Rm. 10.a. Ignorantes Dei iustitiam suam querebant statuere.

^marg.| {s} Humiliati] bona humiliatione, id est invenerunt se nihil posse sine Deo.

^marg.| Moraliter.

^marg.| {c} Sedentes in tenebris] Hic tanguntur multa incommoda circa peccatores. [Sedentes] Ecce pertinacia, sive perseverantia in malo. [In tenebris] Ecce ignorantia. [Et umbra montis] Ecce culpa. [Vinctos] Ecce pena. [In mendicitate] Ecce penuria. Et ferro, ecce obstinatio. Sedent ergo et morantur in peccatis, secundum quod dicitur Ioel. 1.d. Computruerunt iumenta in stercore suo. Eccl. 50.d. Duas gentes odit anima mea, tertia autem non est gens quam oderim, qui sedent in monte Seir et Philisthiim et stultus populus, qui habitat in Sichimis, id est avari, luxuriosi, superbi. Mons enim Seir {2.280vb} est congregatio divitiarum, quia Seir interpretatur hispidus, vel pilosus, ibi sedent ita fixi, quod non possunt avelli. Philisthiim interpretatur potione cadentes et significat luxuriosos. Stultus populus sunt superbi, qui habitant in Sichimis, quod interpretatur humerus : Sunt enim humerosi et non sunt gentes, immo gigantes, quia ambulant in magnis et in mirabilibus super se.

^marg.| {d} In tenebris] Ecce primum, quod est in peccato, scilicet excecatio mentis. Secundo sequitur.

^marg.| {e} Umbra mortis] immo vere mors, quia postquam Diabolus excecavit hominem per suggestionem et delectationem, interficit eum per consensum et operationem. Unde signatum est hoc 4Rg. 25.b. quia Babylonii apprehenderunt Sedechiam, suffoderunt oculos et postea adduxerunt eum in Babylonem : ubi sicut dicit Hieronymus eum turpi morte mori fecerunt.

^marg.| Et possunt assignari multe cause, quare peccatum dicitur umbra, id est similitudo mortis et peccator similis mortuo.

^marg.| Primo, quia in peccato est separatio a vita anime, id est a Deo, qui est vita anime. Is. 59.a. Iniquitates vestre diviserunt inter vos et Deum vestrum et peccata vestra absconderunt faciem eius a vobis.

^marg.| Secundo, quia peccator efficitur ponderosus per ignaviam. Iob. 7.d. Factus sum mihi metipsi gravis, cur non tollis peccatum meum, etc. Ps. 4. Filii hominum usquequo gravi corde. Et hoc notatur hic, cum dicit :

^marg.| {f} Vinctos] Tertio, quia nervi, nasus et labia retrahuntur et decurtantur per amorem proprium. Philippens. 2.c. Omnes, que sua sunt, querunt. Et hoc notatur hic, cum dicit.

^marg.| {g} In mendicitatem] quia proprius amor semper mendicat. Prv. 30.b. Sanguisuge due filie sunt, dicentes : Affer, affer. He sunt amor deliciarum et mora divitiarum. Et uterque est ex proprio amore.

^marg.| Quarto, quia fit immobilis per obstinationem. Ex. 15.b. Fiant immobiles quasi lapis. Et hoc tangit hic, cum dicit :

^marg.| {h} Et ferro] id est ferrea voluntate. Augustinus in li. Conf. Ligatus eram, non ferro alieno, sed mea ferrea voluntate.

^marg.| Quinto, quia amittit omnem sensum. Non enim videt presentem statum suum, sive potius casum, nec odorat bonum odorem celestium, nec fetorem peccatorum. Item non gustat, quoniam suavis est Dominus, nec audivit verbum Dei. Ps. 57. Furor illis secundum similitudinem serpentis, sicut aspidis surde et obturantis aures suas. Item tactu non sentit laborem et dolorem, in quo est, Prv. 23.d. Verberaverunt me et non dolui, traxerunt me et ego non sensi. Item non erubescit per impudentiam. Ier. 3.b. Frons mulieris meretricis facta est tibi, noluisti erubescere. Sexto, quia fetet per infamiam. Za. 5.d. Edificetur ei domus in terra Sennar, quod interpretatur fetor dentium. Ioel. 2.e. Ascendet fetor eius et ascendet putredo eius, quia superbe egit. Septimo, quia putrescit per moram, sicut dictum est supra Ioel. 1.d. Computruerunt iumenta in stercore suo, Octavo, quia iam roditur verme conscientie. Ier. 2.d. Arguet te malitia tua. Nono, quia abominabilis est per peccati horrorem et vilitatem. Ier. 2.g. Quam vilis facta ea nimis, iterans vias tuas. Decimo, quia frigidus est per omnis amoris spiritualis extinctionem. Ier. 6.b. Sicut frigidam facit cisterna aquam suam, sic frigidam fecit malitiam suam. Undecimo, quia ab amicis etiam contemnitur, scilicet ab Angelis. Ier. 4.g. Contempserunt te amatores tui. Tandem sepelitur in Inferno, sicut dives epulo Lc. 16.f. Et sicut in terra comeditur corpus a vermibus, ita anima in inferno. Is. ult. g. Vermis eorum non morietur.

^marg.| {i} Quia exacerbaverunt eloquia Dei] Peccatores exacerbant eloquia Dei dupliciter. Primo, quia verba eius, que dulcia sunt et amabilia, quasi acerba respuunt. Ps. 118. Quam dulcia faucibus meis eloquia tua super mel ori meo. Is. 5.e. Ve, qui dicunt bonum malum et malum bonum, ponentes amarum in dulce et dulce in amarum. Secundo, quia provocant iram eius, ut eius acerba et aspera loquatur. Ps. 2. Tunc, scilicet in die Iudicii, loquetur ad eos in ira sua. Ps. 90. Ipse liberabit me de laqueo venantium et a verbo aspero, scilicet ab illo. Mt. 25.d. Ite maledicti in ignem eternum. infra Ps. 111. In memoria eterna erit iustus, ab auditione mala non timebit. Illud autem merito sustinebunt, propter hoc, quod sequitur, quod.

^marg.| {k} Consilium] etc. id est irritum fecerunt, nolentes ei acquiescere, dicenti : Vade et vende omnia, que habes : Mt. 19.c. etc. Prv. 1.c. Despexistis omne consilium meum, ego quoque in interitu vestro ridebo, etc. Multum indignaretur unus magnus homo, si unus de servientibus suis nollent acquiescere suo consilio ; multo fortius non est mirum, si Dominus irascitur eis, qui consilium suum despiciunt, quod eis utile est ad vitam et si non credunt ei, morientur et ipse in interitu ridebit, id est non curabit succurrere eis. Dominus autem, qui non vult mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat, quandoque impedit peccatores, * ne possint perficere, quod concupiscunt, licet multum ad hoc laborent. Et per hoc quandoque revertuntur ad cor et humiliantur : Unde sequitur :

^marg.| {a} Et humiliatum] quasi dicat, Dominus prebuit eis difficultates et labores et in illis humiliati sunt. Eccl. 33.d. Iugum et lorum curvant collum durum. Ps. 31. Conversus sum in erumna mea. Hoc est, quod Dominus promittit Os. 2.b. Sepiam viam tuam spinis et sepiam eam maceria et semitas suas non inveniet et sequetur amatores suos et non apprehendet eos et queret eos et non inveniet et dicet : vadam et revertar ad virum meum priorem, quia bene erat mihi tunc magis, quam nunc. Hoc est quod hic dicit. [Humiliatum est] Et bene dicit [cor] secundum illud Mt. 11.d. Discite a me, quia mitis sum et humilis corde, non tantum ore, vel corpore, quia est quia nequiter se humiliat et interiora eius plena sunt dolo. Eccl. 19.d.

^marg.| {c} Et infirmati sunt] id est cognoverunt infirmitatem suam et paupertatem, cum non poterant facere, quod volebant et cum Dei flagellum senserunt, sicut dicitur. 2Mcc. 9.b. de Antiocho, quod hic ex gravi superbia deductus cepit ad agnitionem sui venire divina admonitus plaga et ait : Iustum est hominem subditum esse Deo et mortalem non paria Deo sentire : Orabat autem, etc. Hoc est quod sequitur.

^marg.| {e} Et clamaverunt] etc. Hoc necesse erat, cum non esset {2.281rb} homo, qui adiuvaret. Eccl. 15.b. Respiciens eram ad adiutorium hominum et non erat. Iob. 6.c. Non est auxilium mihi in me, necessarii quoque mei recesserunt a me. Et ideo clamandum est ad Dominum, secundum illud Is. 58.a. Clama, ne cesses. Et hoc fit multipliciter, scilicet laudando, orando, predicando, confitendo.

^marg.| {f} Ad Dominum] non ad Baal, sicut 3Rg. 18.e. Invocabant nomen Baal a mane usque ad meridiem, dicentes : Baal adiuva nos. Hi sunt, qui superioritatem desiderant et gratiam magnatum. Et nota, quod invocabant a mane usque ad meridiem, non in vespera, quia in morte nemo desiderat dignitatem.

^marg.| {g} Cum tribularentur] quasi dicat, non in prosperitate, Is. 57.c. Vitam manus tue invenisti, propterea non rogasti.

^marg.| {h} Et de necessitatibus] Hoc, ut supra, expositum est. Et preter illam expositionem possumus dicere, quod necessitates sunt divitie, quia qui multa habent, multis indigent. Eccl. 40.d. Fili, in tempore vite tue ne indigeas, melius est enim mori, quam indigere. Hieronymus Avarus etiam obolo indiget. De his necessitatibus necesse habent liberari et liberi fieri, qui eis serviunt. Mt. 6.c. Non potestis Deo servire et mammone.

^marg.| {i} Et eduxit eos de tenebris] etc. Hic versus recte est contra illum. [Sedentes in tenebris] etc. Unde illo exposito, patet expositio istius. Et propter hec beneficia.

^marg.| {m} Confiteantur Domino misericordie eius] etc. Hoc totum, ut supra, expositum est.

^marg.| {n} Quia contrivit portas ereas] etc. Hunc versum exponit Richardus de sancto Victore. Portis transitum obstruimus, vectibus clausuram munimus. Quid itaque per portas nisi contradictio ; quid per vectes nisi rebellio accipitur ? Per ferrum autem, quod omnia metalla domat, audacia ; per es, pertinacia designatur. Porta itaque ferrea, contradictio pertinax ; vectis ferreus, rebellio audax. Portas ergo ereas conterit et vectes ferreos confringit, quando pertinacem contradictionem et audacem rebellionem interna compunctione dissolvit.

^marg.| {p} Suscepit eos] ad penitentiam.

^marg.| {q} De via iniquitatis eorum] Magna Dei misericordia, qui non de via iniquitatis dedignatur suscipere peccatores. Ier. 3.a. Tu fornicata es cum amatoribus multis, tamen revertere ad me, dicit Dominus et ego suscipiam te. Et quia oportet, quod se humiliet, qui vult ab ipso recipi, subiungit.

^marg.| {r} Propter iniustitias] etc. quasi dicat, aliter non susciperet eos Dominus, quia ipse superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Iac. 4.b. Sic habetur. 2Rg. 12.d. quod postquam David humiliavit se dicens : Peccavi in Dominum, Dominus suscepit eum ad penitentiam. Et respondit ei Nathan : Dominus quoque transtulit peccatum tuum, non morieris. 3Rg. 21.g. Nonne videt Achab humiliatum coram me ? Quia igitur humiliatus est mei causa, non inducam malum in diebus eius, etc.

^marg.| {t} Omnem escam] Quarta pars, ubi ponitur tertia tentatio, que est tedium, in quod incidit homo quandoque, postquam evasit imperitiam et concupiscentiam. Allegorice potest legi de malis Christianis, vel etiam de Iudeis. [Omnem escam] id est Eucharistiam, que est omnis esca, id est omnium precipua. Hanc abominati sunt, cum dixerunt. Io. 6.f. Quomodo potest hic carnem suam nobis dare ad manducandum ? Et dixit eis Iesus : Nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, non habebitis vitam in vobis. Unde, quia noluerunt manducare per fidem, secundum quod dicit Augustinus Crede et manducasti.

^marg.| {2.281va} Δ {a} Ideo bene subditur : Et appropinquaverunt usque ad portas mortis] id est usque ad peccatum mortale per infidelitatem. Peccata enim mortalia sunt porte et introitus mortis eterne. Unde oramus pro defunctis : A porta Inferi erue, Domine, animas eorum, id est a peccato. Et Mt. 16.c. Porte Inferi non prevalebunt adversus eam. Sed de ipsis quidam compuncti postea penitentiam egerunt. Unde subdit.

^marg.| {b} Et clamaverunt] etc. id est cum ad predicationem Apostolorum compungerentur et spiritum tribulatum haberent. Act. 2.f. Compuncti sunt corde et dixerunt ad Petrum et ad reliquos Apostolos. Quid faciemus, viri fratres ? Ecce tribulatio et clamatio.

^marg.| {c} Et de necessitatibus eorum] id est de peccatis.

^marg.| {d} Liberabit eos] id est cum prius essent servi peccati, secundum illud Io. 8.d. Omnis, qui facit peccatum, servus est peccati, fecit eos liberos per fidem Christi et penitentiam. Unde respondet eis Petrus, penitentiam agite et baptizetur unusquisque vestrum in nomine Iesu Christi in remissionem peccatorum. Unde et modum liberationis subiungit dicens.

^marg.| {e} Misit verbum suum] scilicet Deus Pater Filium : De quo Io. 1.a. In principio erat Verbum. [Misit] dico in corda eorum per fidem, quem prius miserat in carne. Io. 1.b. Verbum caro factum est, ecce prima missio ; et habitavit in nobis, id est in cordibus nostris per fidem, ecce secunda.

^marg.| {f} Et sanavit eos] Sap. 21.b. Non herba, neque malagma, sanavit eos, sed sermo tuus, Domine, qui sanat omnia.

^marg.| {g} Et eripuit eos] etc. id est de peccatis, per que interit anima, quia peccata dividunt ab anima Deum, qui est vita eius. Is. 9.a. Peccata vestra diviserunt inter vos et Deum vestrum. Et nota, quod prius dixit [liberavit] quia servi erant peccati, sed per gratiam liberi facti sunt. Iob. 8.e. Si filius liberaverit, vere liberi eritis : Postea dicit, [sanavit] quia infirmi erant. Augustinus Magnus de celo venit Medicus, quia magnus ubique iacebat egrotus. Postea [eripuit de interitionibus] quia interempti erant gladio peccati. Eccl. 21.a. Quasi rhomphea bis acuta omnis iniquitas. Ez. 21.c. Hic est gladius occisionis magne, qui obstupescere eos faciet. Hoc tamen de Iudeis potest ita exponi.

^marg.| {g} Eripuit eos de interitionibus eorum] id est de peccatis, que commiserunt interimendo ipsum. Act. 2.d. Hunc, scilicet Christum definito consilio et prescientia Dei, traditum per manus iniquorum affligentes interemistis. Et quia tantam cum eis fecit misericordiam, monet eos ad laudem dicens.

^marg.| {h} Confiteantur Domino] etc. ut supra expositum est.

^marg.| {i} Et sacrificent sacrificium] non iam pecorum, sicut consueverant. Sed.

^marg.| {k} Laudis] quia sacrificium, inquit, laudis honorificabit me.

^marg.| {l} Et annuntient] aliis [opera eius] que fecit eis. Et hoc.

^marg.| {m} In exultatione] id est exultantes de tantis beneficiis. Is. 12.b. Exulta et lauda habitatio Sion, quia magnus in medio tui sanctus Israel.

Numérotation du verset Ps. 106,*
moraliter

^marg.| Moraliter. {t} Omnem escam] scilicet peccatorum. Est autem esca anime triplex, quam abominantur peccatores, scilicet esca verbi Dei, esca Corporis Christi, esca operis boni. De verbo. Dt. 8.a. Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo, etc. Sap. 16.d. Non nativitatis fructus pascunt homines, sed tuus, Domine, sermo. De Eucharistia. Io. 6.e. Ego sum panis vivus. Et post. f. Caro mea vere est cibus. Sap. 16.c. Paratum panem de celo prestitisti illis, etc. De opere bono. Is. 3.b. Dicite iusto quoniam bene, quoniam fructum adinventionum suarum comedet. Io. 4.e. Meus cibus est, ut faciam voluntatem eius, qui misit me, ut perficiam opus eius. Hanc triplicem escam abominatur anima peccatoris, quia non habet sanum palatum, sed infirmum et corruptum. Unde esca mala magis placet ei, quam ministrat cocus Inferni, scilicet Diabolus, qui diversa fercula propinat. Unum est superbia, de quo Os. 12.a. Ephraim pascit ventum. Aliud est avaritia. Is. 36.c. Comedent stercora sua et bibent urinam pedum suorum. Stercora, sunt temporalia. Phil. 3.b. Omnia arbitratus sum, ut stercora. * Urina sunt cure mundi anxie et urentes. Aliud est luxuria. Dt. 28.f. tenera mulier et delicata invidebit viro suo, qui cubat in sinu eius super illuvie secundinarum, que egrediuntur de medio feminum eius. Quia ergo ita bonam escam abominantur et nocivam appetunt. Ideo

^marg.| {a} Appropinquaverunt] etc. id est usque ad defectum anime. Ps. 101. Percussus sum ut fenum et aruit cor meum, quia oblitus sum comedere panem meum. Mors eterna habet tot portas, quot vias id est quot vitia. Et non dicit, intraverunt portas, sed [appropinquaverunt] quod est ex Dei misericordia. Dum enim homo est in peccato, est in via ad portas mortis eterne et quanto magis peccat, tanto magis appropinquat. Cum autem moritur in peccato, tunc intrat portam mortis et Dominus de sua misericordia multos reducit, qui iam usque ad portam appropinquaverant. Sap. 16.b. Deducis ad portas mortis et reducis. Et quomodo reducit ? Immittendo tribulationes exteriores et interiores, que cogunt hominem clamare ad Deum et reverti de via sua mala : Unde sequitur :

^marg.| {b} Et clamaverunt] etc. Hoc supra expositum est.

^marg.| {e} Misit verbum suum] scilicet verbum predicationis, quod {2.281vb} mittit per Predicatores.

^marg.| {f} Et sanavit eos] infundens vulneribus eorum vinum correctionis et reprehensionis acute et oleum consolationis. Predicator enim et prelatus intelliguntur per Samaritanum illum, qui Lc. 10.f. alligavit vulnera sauciati infundens vinum et oleum. Gregorius Necesse quippe est, ut quicumque sanandis vulneribus preest, in vino morsum doloris adhibeat, in oleo molliciem pietatis, quatenus per vinum mundentur putrida, per oleum foveantur sananda. Ideo etiam Predicatores et prelati in multis locis canes vocantur, quia mordent dentibus et lambunt lingua. Si vero non velint sanari, nec per oleum, nec per vinum, tunc sunt per censuram Ecclesiasticam compellendi. Unde addit :

^marg.| {g} Et eripuit] etc. quasi dicat, violenter eos compescuit, ne precipitarent se in interitum, vel potius, ut exirent de interitu peccati. Peccatores enim sunt sicut phrenetici, qui se in mortem precipitare non timent. Sed boni prelati eos, sicut dilectos filios ligant et verberant, cum eos pena spirituali, ut excommunicatione, vel interdicto, aut pecuniaria coercent : Sicut comminabatur Paulus. 1Cor. 5.a. Ego iudicavi eum, qui sic operatus est, in nomine Domini nostri Iesu Christi tradere huiusmodi hominem Satane in interitum carnis, ut spiritus salvus fiat in die Domini nostri Iesu Christi. Sicut ergo Paulus volebat eum eripere de interitu anime etiam per interitum carnis, sic facit ipse Dominus, cum per tribulationes et infirmitates et paupertates compellit hominem cessare a peccato. Unde petit. Ps. 82. Imple facies eorum ignominia et querent nomen tuum, Domine. Ex his omnibus laudandus est Deus. Unde sequitur :

^marg.| {h} Confiteantur Domino] etc. ut supra expositum est.

^marg.| {i} Et sacrificent] etc. Os. ult. a. Tollite vobiscum verba et dicite, omnem aufer iniquitatem et accipe bonum et reddemus vitulos labiorum nostrorum. Hec autem oblatio debet fieri non ex tristitia, aut ex necessitate. Hilarem enim datorem diligit Deus 2Cor. 9.b. Unde subdit.

^marg.| {l} Et annuntient opera eius] non sua propria.

^marg.| {m} In exultatione] Ps. 65. Venite, audite et narrabo omnes, qui timetis Deum, quanta fecit anime mee. Et addit. Ad ipsum ore meo clamavi et exultavi sub lingua mea.

^marg.| Et nota, quod est multiplex sacrificium, quod fit, scilicet sacrificium
- De carne,scilicet ieiunium. Rm. 12.a. Exhibeatis corpora vestra, etc.
- De anima,scilicet contritio, vel devotio. Ps. 50. Sacrificium Deo spiritus contribulatus, etc.
- De rebus,scilicet eleemosyna. Eccl. 35.b. Sacrificium iusti acceptum est, etc.
- De ore, s. oratio. Ps. 49. Sacrificium laudis honorificabit me.
- De pedibus,scilicet peregrinatio. Eccl. 35.a. Salutare sacrificium, etc.
- De dorso, scilicet disciplina. Eccl. 7.d. Datum brachiorum tuorum et sacrificium sanctificationis offeres Domino.
- De renibus, continentia. Lev. 6.b. Hec est lex sacrificii, quod offerunt sibi.
- De oculis, lacrima. Os. 9.a. Non placebunt Domino sacrificia eorum.
- De auribus, auditus sermonum Dei. Prv. 4.c. Fili, ausculta eloquia mea, etc. 1Cor. 10.g.
- Omnia in gloriam Dei facite.

^marg.| {n} Qui descendunt mare] Quinta pars de seculi tempestate, que est quarta tentatio et est allegoria de persecutionibus Martyrum, moralitas de tentationibus iustorum, Allegorice sic legi potest. Supra dixerat de Iudeis conversis, quod annuntient opera eius in exultatione. Et precipue illi hoc debent facere. [Qui descendunt mare] scilicet Apostoli et alii Martyres et Doctores, qui de Hierusalem ad litteram quasi in monte congregati erant ; et de Sion mystica, id est de contemplatione sua descendunt in mare, id est in seculum. Is. 2.a. De Sion exibit lex et verbum Domini de Hierusalem. Et hoc ut sint.

^marg.| {o} In navibus] id est in Ecclesiis, que inter {2.282ra} Δ seculi procellas laborant.

^marg.| {a} Facientes operationem] scilicet opus Evangelii,scilicet predicantes.

^marg.| {b} In aquis multis] id est in populis multis. Apc. 17.d. Aque multe populi multi. Vel [In aquis multis] id est in tribulationibus multis, quas sustinuerunt. Sed non propter hoc dimiserunt opus Evangelizandi. Unde Apostolus dicit 2Tim. 2.b. Memor esto, Dominum Iesum Christum resurrexisse a mortuis ex semine David secundum Evangelium meum, in quo laboro usque ad vincula, sed verbum Dei non est alligatum, quasi dicat ligatus sum sed tamen ligatus predicare non cesso. Nec mirum, si propter tribulationes nolebant desistere a predicatione. Quia.

^marg.| {c} Ipsi viderunt opera Domini] scilicet miracula eius, que fecit coram eis, sicut Mt. 17.a. Transfigurationem et alia multa.

^marg.| {e} Et mirabilia] etc. aquarum, id est in Passione sua. Que mirabilia etiam res insensibiles sentientes tacere non potuerunt, sed velum Templi scissum est et terra mota est et petre scisse sunt et monumenta aperta sunt, etc. Mt. 27.f. Ideo dixerunt Petrus et Ioannes, Act. 3.d. Non possumus, que vidimus et audivimus non loqui. Dico, qui descendunt in mare, sed numquid tranquillum est eis mare ? Non, quia.

^marg.| {g} Dixit] Dominus, id est precepit, vel permisit.

^marg.| {h} Et stetit] id est immobilis permansit et inhorruit.

^marg.| {i} Spiritus procelle] id est tyrannica persecutio.

^marg.| {k} Et exaltati sunt] etc. Quomodo ? Ecce.

^marg.| {l} Ascendunt] etc. cum contra Deum elationes eriguntur, blasphemantes nomen Christi.

^marg.| {m} Et descendunt] etc. cum veniunt ad desperationem et metum, vel etiam ad gehennam. Sic etiam invenimus de multis Tyrannis, quod primo ascendebant, Deum blasphemantes, sed postea descendebant timentes et quandoque in infernum ruentes. Sancti vero inter tormenta non excitabantur ad iram, sed ad compassionem. Unde addit :

^marg.| {n} Anima eorum] scilicet Sanctorum inter tormenta pressorum.

^marg.| {o} In malis] id est pro malis persecutoribus.

^marg.| {p} Tabescebat] id est resolvebatur ad compassionem. Unde orabant pro persequentibus. Ut habetur de B. Stephano, Act. 7.g. Vel sic.

^marg.| {l} Ascendunt] fluctus persecutionum, usque ad celos, id est usque ad maiores, sicut Apostolos.

^marg.| {m} Et descendunt] id est usque ad minores. Vel de ipsis Sanctis dicitur.

^marg.| {l} Ascendunt] etc. inter tormenta oculos cordis ad Deum levando.

^marg.| {m} Et descendunt] etc. inquantum homines, tormenta horrendo. Quia et

^marg.| {n} anima eorum] id est animalitas.

^marg.| {o} In malis] id est in tormentis.

^marg.| {p} Tabescebat] per horrorem, sicut et anima ipsius Christi, qui dicit Mt. 26.d. Tristis est anima mea usque ad mortem. Et quomodo tabescebat, subiungit dicens.

^marg.| {q} Turbati sunt] etc. quasi dicat usque ad hoc quandoque veniebant, quod vacillabant et nesciebant quid agere deberent, ut ebrius. Unde adhuc dicit.

^marg.| {s} Et omnis sapientia] etc. s. absorpta a nimia tribulatione. Sic 2Cor. 1.b. dicit Apostolus. Non n. volumus vos ignorare fratres de tribulatione nostra, que facta est in Asia, quoniam supra modum gravati sumus, ita ut tederet nos etiam vivere et ipsum in nobis etiam responsum mortis habuimus, ut non simus fidentes in nobis, sed in Deo. Propter hoc bene dicit [sapientia eorum] non Dei sapientia devorata est, qui scit semper suos iuvare. Et seq.

^marg.| {t} Et clamaverunt] etc. inter tormenta.

^marg.| {2.282va} Δ {a} Et de necessitatibus eorum eduxit eos] dando patientiam ut vincerent et postmodum pro victoria dando coronam. Quam considerantes non solum patientes, sed et libenter tormenta sustinebant, unde et sequitur.

^marg.| {b} Et statuit] id est impetum tormentorum levem eis fecit et tolerabilem. Gregorius Consideratio premii minuit vim flagelli. Unde de B. Stephano dicitur. Lapides torrentis ei dulces fuerunt.

^marg.| {d} Et siluerunt] id est non clamaverunt.

^marg.| {e} Fluctus eius] s. maris, id est Tyrannorum persecutiones, que debent non clamare, quando in eis qui patiuntur, clamorem murmuris, vel blasphemie non excitant. Est ergo sensus. [Siluerunt fluctus eius] id est non fecerunt Sanctos murmurare. Unde de martyribus cantat Ecclesia^a : «Ceduntur gladiis more bidentium, Non murmur resonat, non querimonia, Sed corde tacito mens bene conscia, Conservat patientiam ».

^a Hymnus « Sanctorum meritis » in festis plurimorum martyrum.

^marg.| Hec autem patientia causa est consolationis in animabus sanctis. Unde addit :

^marg.| {f} Et letati] Act. 5.g. Ibant Apostoli gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Iesu contumeliam pati. Parum autem esset hoc, nisi premium eternum haberent. De quo subditur.

^marg.| {g} Et deduxit] id est de maris procellis duxit.

^marg.| {h} In portum] id est ad portum salutis, quem volebant et toto corde desiderabant ; et de his omnibus laudandus est Dominus. Unde sequitur :

^marg.| {i} Confiteantur Domino] ut supra expositum est.

^marg.| {k} Et exaltent] id est plebs de Ecclesia, scilicet minores exaltent eum et glorificent.

^marg.| {l} Et in cathedra] id est illi, qui sunt in prelationibus.

^marg.| {m} Laudent eum] quasi dicat, ab omnibus laudetur pro coronis Martyrum, quia de quolibet statu perduxit ad coronam martyrii, videlicet de subditis et de prelatis. Item de coniugatis et continentibus et prelatis.

^marg.| Moraliter.

^marg.| {n} Qui descendunt mare] Eodem modo potest legi moraliter de Predicatoribus, quo lectum est supra de Apostolis et Martyribus, [quia ut annuntient opera eius, descendunt mare] id est seculum.

^marg.| {o} In navibus] id est in Ecclesiis, ut dictum est. Et nota, quod dicit descendunt, quia viri sancti et Predicatores boni habitant mente et desiderio in celo, non in terra, ideo descendunt, quando terrenis condescendunt. Et nota, quod tria genera hominum descendunt mare in navibus, scilicet piscatores, mercatores et pirate. Boni prelati et Predicatores sinceri querentes tantum salutem animarum, sunt piscatores, qui hamo verbi Dei pisces, id est curiosos Mundi attrahunt. Et hi sunt laudabiles. Ier. 16.c. Ecce ego mittam piscatores multos dicit Dominus et piscabuntur eos. Mt. 4.d. Faciam vos piscatores hominum, etc. Mercatores sunt mercenarii, qui licet predicent bona, non tamen hoc faciunt pure pro salute animarum, sed propter commodum temporale. Et hi sunt tolerabiles propter bonum, quod sequitur * de sua predicatione. Unde Phil. 1.c. Quid enim dum omni modo sive per occasionem, sive per veritatem Christus annuntietur et in hoc gaudeo, sed et gaudebo. Lc. 15.d. Quanti mercenarii etc. prelati sunt fures et latrones, qui subditos expoliant, excoriant, mactant et perdunt. Hi sunt damnabiles et reprobandi, Io. 10.b. Quotquot venerunt et Eccl. 43.c. Qui navigant mare, enarrant pericula eius et audientes auribus nostris admirabimur.

^marg.| Vel aliter. Mare est amara penitentia. Navis, religio, quam intrant multi, ut per mare penitentie transportet eos ad portum salutis, de quo postea concludit dicens. [Deduxit eos in portum voluntatis eorum] Sed antequam veniant ad portum, oportet eos multa videre et sustinere in mari, de quibus hic Propheta loquitur, antequam de illo portu subiungat. Sed qui vult pervenire ad portum, debet fortiorem et magis integram navem eligere, quia qui intrat navem fractam, periculo se exponit. Frangitur autem navis religionis, quando subest parum aque, id est {2.282rb} doctrine et tribulationis. Tunc enim terre colligatur, id est terrenorum amori et sic frangitur 3Rg. ult. g. Naves confracte sunt in Asiongaber, quod interpretatur sustollens dolorem collium sublimium, id est religiosorum, qui sustollitur et subtrahitur, quando doctrina subtrahitur, quia doctrina facit hominem cognoscere defectus suos, ut flendum et dolendum est. Unde Eccl. 1.d. qui addit scientiam, addit et dolorem. Subtrahitur etiam dolor istorum collium, quando tribulatio et austeritas religionis non habetur. Ista doloris sublatione confringuntur naves multe et pereclitantur, qui in navibus sunt, unde querenda est copia aquarum. Unde bene subdit.

^marg.| {a} Facientes operationem] etc. Singulariter dicit [operationem] quia unum est necessarium. Et quid est illud unum et illa operatio ? Solutio : Phil. 2.b. Cum metu et tremore vestram salutem operamini. Hec operatio efficitur.

^marg.| {b} In aquis multis] doctrine et tribulationis, quia doctrina docet viam et tribulatio urget, ne de via exeatur. Unde Gregorius Mala, que nos hic premunt, ad Deum nos ire compellunt, Os. 2.b. Sepiam viam tuam spinis, id est punctione tribulationum. Licet autem dicatur [Facientes operationem] non tamen sibi, sed Deo totum debent attribuere, quia ipse est, qui facit opera, Eccl. 26.c. omnia opera nostra operatus est in nobis, Domine. Unde bene sequitur.

^marg.| {c} Ipsi viderunt] id est cognoverunt in se.

^marg.| {d} Opera Domini] id est quod Deus illa opera, que faciunt, facit in eis. Unde Phil. 2.b. Postquam dixit Apostolus Vestram salutem operamini, subiunxit statim. Deus enim est, qui operatur in vobis et velle et perficere pro bona voluntate.

^marg.| {e} Et mirabilia eius] id est mirabilem misericordiam, Ps. 16. Mirifica misericordias tuas, qui salvos facis sperantes in te.

^marg.| {f} In profundo] id est in eis, qui sunt in profundo peccatorum. De quo Pr. 18.a. Impius cum venerit in profundum peccatorum, contemnit. In hoc profundo facit Deus mirabilem misericordiam, quia contemnentem non damnat, sed ad penitentiam revocat. Gregorius Contemni se videt et revocat. Vel [In profundo] maris, id est penitentie vident Sancti mirabilia illa. De quibus Ex. 14.e. Aque erant eis pro muro a dextris et a sinistris. Quia homo, qui est in penitentia, defenditur in prosperis ab elatione et in adversis a desperatione. Et hoc est in profundo penitentie, non tantum in superficie, sicut hypocrite. Licet autem defendat a peccato, non tamen a tentatione, quin mentem pulset, quia Dominus permittit tentationem venire ad bonum hominis, qui tentatur. Unde sequitur :

^marg.| {g} Dixit] Dominus [et stetit spiritus procelle] id est tentatio

^marg.| {k} Et exaltati] etc. s. suggestiones et motus. Et cuiusmodi tentationes habeant, subdit.

^marg.| {l} Ascendunt usque ] etc. tentati de presumptione.

^marg.| {m} Et descendunt] etc. tentati a desperatione.

^marg.| {n} Anima eorum] etc. id est in pena penitentie, vel etiam in tentationum labore, per tentationem pusillanimitatis et acedie. Vel de Contemplativis potest dici, quod [ascendunt usque ad celos] de activis, quod [descendunt usque ad abyssos] Gn. 28.c. vidit Angelos ascendentes et descendentes. Et utrorumque [anima in malis tabescebat] Contemplativorum [in malis] id est pena, quam pertulit Christus, Lam. 3.c. Recordare paupertatis et transgressionis mee, absinthii et fellis, memoria memor ero et tabescet in me anima mea. Activorum [anima in malis] proximorum, tam pene, quam culpe 2Cor. 11.g. Quis infirmatur et ego non infirmor ? quis scandalizatur et ego non uror ? Secundum autem primam expositionem procedamus ad sequentia.

^marg.| {q} Turbati sunt] in vi irascibili. Et nota, in omni vi turbatio videlicet
- Admirationis in rationabili, Can. 6.d. Anima mea conturbavit me propter quadrigas Aminadab.
- Doloris, in concupiscibili, Ps. 6. Anima mea turbata est valde.
- Timoris in irascibili, Mt. 2.a. Audiens autem Herodes turbatus est et omnis, etc.
- Occupationis in omni vi, Lc. 10. Martha, Martha sollicita es et turbaris erga plurima.
{r} Et moti sunt sicut ebrius] in concupiscibili, que titubat in tentatione.

^marg.| {s} Et omnis sapientia eorum] devorata est, in rationabili, que discretionem et iudicium amittet et nescit homo, quid possit agere, sicut dicit Susanna. Dn. 13.c. Angustie mihi sunt undique et quid eligam, ignoro. Sed sicut dicitur 2Par. 20.c. Cum ignoremus, quid agere debeamus, hoc solum habemus residui, ut ad te Domine oculos nostros dirigamus. Unde sequitur :

^marg.| {t} Et clamaverunt ad Dominum, cum tribularentur] Similiter et de susanna dicitur, ibi : Exclamavit Susanna voce magna. Exclamaverunt autem et senes adversus eam. Hoc concordat ad litteram.

^marg.| Mystice etiam concordat, quia Susanna interpretatur obtinuit gratiam et significat animam confitentem, que fortiter clamat et gratiam obtinet. Unde postea ista Susanna, dicebat Daniel. Sed non filia Iuda sustinuit iniquitatem vestram, Filia Iuda, id est confessionis est anima confitens, que non sustinet iniquitatem malorum senum, sed exclamat contra eos. Ipsi autem clamabant * contra eam. Isti senes et inveterati dierum malorum sunt fomes et mala consuetudo. Bar. 3.b. Inveterasti in terra aliena. Et he sunt due male necessitates, que tamen contra clamantes non prevalent. Sed

^marg.| {a} et de necessitatibus eorum] istis [eduxit eos] Dominus. Hoc facit Dominus, quando animam de corpore educit ; dum enim homo vivit, semper est quasi vallatus istis necessitatibus. Unde quidam dixit : « Pax erit hec nobis semper, dum vita manebit, Cum pecore infirmo que solet esse lupis ».

^marg.| Ideo clamat Apost. Infelix ego homo, etc. Rm. 7. de Ps. 141. Educ de carcere animam meam, etc. Et nota, quod iste versus quater ponitur in hoc Ps. In primo autem dicitur [eripuit] in duobus sequentibus [liberavit] et in ultimo [eduxit] Primo enim est homo eripiendus de ore leonis, s. Diaboli, secundum quod dicitur alibi. Salva me ex ore leonis et tandem educendus de carcere ad beatitudinem, Ps. 141. Educ de carcere animam meam. Licet autem in hac vita de necessitatibus non educat omnino, tamen ipsas necessitates enumerat, ut non prevaleant et tentationes mitigat, ut non noceant sed iuvent. Unde sequitur :

^marg.| {b} Et statuit procellam] id est asperitatem tentationis.

^marg.| {c} In auram] id est in tranquillitatem, Tob. 3.d. Post tempestatem tranquillum facis. Vel [procellam eius] scilicet maris, id est ipsam tentationem, que mare, id est penitentiam turbat. [Statuit in auram] id est ad utilitatem convertit. Aura enim iuvat naves, quas impedit procella, 1Cor. 10.c. Faciet cum tentatione proventum, id est faciet, ut qui tentatur tentatione lucretur.

^marg.| {d} Et siluerunt] id est motus, quos tentatio excitabat, Mc. 4.d. Dixit Dominus mari, tace et obmutesce, Eccl. 43.c. In sermone eius siluit ventus ; post hoc sequitur in anima quoddam gaudium magnum. Unde subdit.

^marg.| {f} Et letati sunt] fluctus tentationum, Tob. 3.d. Post tempestatem tranquillum facis et post lacrimationem et fletum exultationem infundis.

^marg.| {g} Et] in hac tranquillitate [deduxit eos] scilicet ad portum salutis, quem desiderabant, id est ad celum, quod est portus desiderabilis. Unde dicitur in oratione : Ut indulgentiam, quam semper optaverunt, etc. In inferno autem non est portus, sed totum est abyssus. Ex hoc autem laudandus est Dominus, unde sequitur.

^marg.| {i} Confiteantur Domino] sicut expositum est. Nota, quod iste versus quater positus est hic et in principio Psalmi dicit : [Confitemini Domino, quoniam bonus] Prima confessio est innocentium, que est confessio {2.282vb} laudis. Unde alibi. Ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem, etc. Confessio vero penitentium quadruplex est, quia de cogitatione, locutione, opere, omissione. Ideo quater dicitur Ct. 6.d. Revertere, revertere, Sunamitis, revertere, revertere, etc.

^marg.| {k} Et exaltent eum in Ecclesia plebis] Non dicit Principum, quia in talibus non frequenter exaltatur Dominus, quia ipsi semetipsos exaltant et per hoc corruunt in Infernum. Is. 5.d. Nobiles eius interierunt fame et multitudo eius siti exaruit, propterea dilatavit Infernus animam suam et aperuit os suum absque ullo termino et descendent fortes eius et populus eius et sublimes eius, gloriosique eius ad eum, etc.

^marg.| {l} Et in cathedra seniorum laudent eum] Non dicit puerorum, quia pueri non debent incathedrari. Philosoph. Nemo iuvenes sibi eligit duces. Unde Presbyter Grece idem est, quod senex Latine, 1Pt. 5.a. Seniores, qui in vobis sunt, obsecro consentior. Paul. ad Philemon. Cum sis talis ut Paulus senex. Sed iam verificatur illud, Is. 3.a. Dabo pueros principes eorum.

^marg.| {m} Laudent eum] Ergo se dignos faciant, ut possint laudare, quia non est speciosa laus in ore peccatoris. Eccl. 15.c.

^marg.| {n} Posuit flumina] etc. Sexta pars de tota Ecclesia, ubi Deus superbis resistit et humilibus dat gratiam, Iac. 4.b. Et est sensus. Dixi. [Exaltent eum in Ecclesia] Et si queras. Quare ? Quid enim in Ecclesia fecit ? Ecce primum, quia, scilicet superbis resistit, quod ait hoc modo. [Posuit flumina] Flumina vocat doctrinam, que fuit in Iudeis, ubi prophetie currebant. Hec ergo posita sunt in desertum, quia iam non est apud Iudeos prophetia, Is. 50.a. In increpatione mea desertum faciam mare et ponam flumina in siccum. Idem repetit aliis verbis.

^marg.| {p} Et exitus aquarum] id est Iudeos, unde aliis exibant aque doctrine, posuit.

^marg.| {q} In siccum] id est fecit eos siccos et egenos, Is. 14.d. Egeni et pauperes aquas querunt et non sunt. Nec solum doctrinam amiserunt, sed fertilitatem operum cum doctrina. Unde sequitur :

^marg.| {r} Terram fructiferam] prius per bona opera, posuit.

^marg.| {s} In salsuginem] id est in sterilitatem, que per salsuginem intelligitur, eo quod falsus humor fecunditatem tollat. Hec sterilitas est in illo populo propter sua merita. Quia.

^marg.| {t} A malitia habitantium in ea] terra, id est propter malitiam ipsorum Iudeorum. Ecce quomodo Deus superbis resistit. Deinde ostendit quod humilibus dat gratiam, malum eorum convertendo in bonum. Unde dicit.

^marg.| {u} Posuit desertum] id est gentes.

^marg.| {x} In stagna] ut aque doctrine a Iudeis effluentes in ipsis remaneant. Et idem repetit.

^marg.| {y} Et terram sine aqua] id est Gentilitatem, posuit.

^marg.| {2.283ra} Δ {a} In exitus] etc. ut s. non tantum retineant aquas, sed et aliis effundant. Hoc totum dicitur Iudei, Mt. 21. Auferetur a vobis Regnum Dei et dabitur genti facienti fructum eius. Et prophetatum fuit, Is. 41.e. Aperiam in supinis collibus flumina et in medio camporum fontes et ponam desertum in stagna aquarum et terram inviam in rivos aquarum.

^marg.| {b} Et collocavit illic] scilicet in exitus et in plenitudine aquarum doctrine.

^marg.| {c} Esurientes] scilicet gentes, quia expulsis Iudeis a doctrina Evangelica, Gentes in ea sunt collocate, Lc. 1.e. Esurientes implevit bonis et divites dimisit inanes. Ille gentes.

^marg.| {e} Constituerunt] etc. id est Ecclesiam, in qua ab omnibus et extra quam, a nullo habitandum est.

^marg.| {f} Et seminaverunt] Bonis hominibus, vel semine verbi Dei.

^marg.| {g} Agros] id est Mundum, vel homines de Mundo, quibus predicaverunt, Mt. 13.e. Ager est mundus, bonum vero semen hi sunt filii Regni.

^marg.| {h} Et plantaverunt vineas] id est particulares Ecclesias. Is. 5.b. Vinea Domini exercituum domus Israel est, id est Ecclesia, que est congregatio fidelium videntium Deum per fidem et viri Iuda germen eius delectabile. Septuag. Novella plantatio dilectissima. Ibi enim plantati fuerunt et germinaverunt viri Iuda, id est confitentes Deum ore, sicut credebant corde, Rm. 10.b. Corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Fides autem fine operibus mortua est, Iac. 2.d. Unde addit operibus.

^marg.| {k} Et fecerunt] etc. id est opera, que debent facere fideles filii Dei, 1Io. 5.a. Omnis, qui credit, quoniam Iesus est Christus, Deo natus est.

^marg.| {l} Et] quia fecerunt fructum, benedixit eis, augendo gratiam, que est benedictio, id est bona datio. E contrario autem maledicit sterilibus sicut ficui, in qua fructum non reperit. Mt. 21.b.

^marg.| {m} Et multiplicati] etc. numero et merito recepta benedictione gratie, que dat incrementum rebus, Prv. 10.c. Benedictio Domini divites facit, Act. 2.g. Habentes gratiam ad omnem plebem, Dominus autem augebat, qui salvi fierent quotidie in idipsum.

^marg.| {n} Et iumenta eorum] id est simplices et idiotas inter eos.

^marg.| {o} Non minoravit] sed augmentavit, quia plures sunt conversi ad fidem de simplicibus, quam de sapientibus et de plebibus, quam de nobilibus, 1Cor. 1.d. Videte vocationem vestram, fratres, quoniam non multi sapientes secundum carnem, non multi potentes, non multi nobiles, sed que stulta sunt Mundi, elegit Deus, etc.

^marg.| Moraliter,

^marg.| {n} posuit flumina] etc. Eodem modo potest moraliter intelligi de doctrina, que in multis locis deest et ibi aliquando fuit tempore Apostolorum et Martyrum abundantia aque spiritualis, modo est desertum et penuria. Unde bene dixit. Posuit flumina in desertum et exitus aquarum, illarum.

^marg.| {q} In sitim] non aque materialis, sed audiendi verbum Dei. Vel aliter. Flumina, sunt divitie, que fluunt. Quas Dominus posuit.

^marg.| {o} In desertum] quia dedit exemplum deserendi eas. Et quia oportet, ut in fine deserantur, quia. 1Tim. 6.b. Nec aliquid auferre possumus. Et quia steriles sunt, quia qui amat divitias, fructus non accipiet ex eis, Eccl. 5.b.

^marg.| {p} Et exitus] id est proventus divitiarum.

^marg.| {q} In sitim] quasi dicat qui habet divitias, hoc idem lucratur, quia quanto plus habet, tanto plus cupit, quia Quo plus sunt pota, plus sitiuntur aque. Et avarus non implebitur pecunia. Eccl. 12.d.

^marg.| {r} Terram fructiferam] id est Ecclesiam, posuit permissive.

^marg.| {s} In salsuginem] quia multos habet steriles et infructuosos propter salsum humorem cupiditatis et avaritie superinfusum. Et unde hec omnia ?

^marg.| {t} A malitia] Ecclesia, id est propter malitiam prelatorum, qui in Ecclesia habitant et dominantur, 2Rg. 21.a. Facta est fames in diebus David tribus annis iugiter et consuluit David oraculum Domini, dixitque Dominus, propter Saul est donum eius. Vel aliter. Terra fructiferam est Theologia, que versa est in salsuginem, id est hypocrisim et cupiditatem, quia multi Theologi non faciunt fructum operum, quem docet Scriptura, sed tantum aliquid floris pretendunt ut divitias assequantur, Mt. 7.b. Attendite a falsis Prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces. Habent enim vestimenta ovium, id est simplicium, sed intus latet rapina, id est ardor habendi et congregandi divitias. Et sequitur. A fructibus eorum cognoscetis eos. Salsugo autem dicitur hypocrisis propter infructuositatem, Iob. 15.d. Congregatio hypocritarum sterilis. Dicitur et cupiditas propter salsuginem, que sitim excitat, non sedat, sicut supra dictum est.

^marg.| {u} Posuit desertum in stagna] per desertum intelligitur religio, que primo fuit deserta, quando non erant ibi divitie, nec delicie, sed nunc in multis locis posita est.

^marg.| {x} In stagna] id est in copiam temporalium divitiarum.

^marg.| {y} Et terram * sine aqua, id est eamdem religionem, que erat sine aquis divitiarum et deliciarum, posuit.

^marg.| {a} In exitus] etc. id est tantum dedit eis de divitiis, quod ab eis exirent ad alios per largitionem eleemosynarum, Prv. 5.c. In plateis aquas tuas divide. Vel sic [Posuit desertum] id est ipsam religionem pauperem, [in stagna aquarum] spiritualium,scilicet lacrimarum gratiarum et doctrinarum. [Et ter. si. aqua] id est eamdem religionem non habentem aquas divitiarum et deliciarum.

^marg.| {a} In exitus] etc. ut aliis aquas sapientie salutaris per predicationem effundant. Et quod tales pauperes religiones deberent abundare in aquis sapientie et alios irrigare, ostendit Dominus, qui de pauperibus piscatoribus fecit Apostolos : Unde sequitur :

^marg.| {b} Et collocavit] Dominus [illic] id est in talibus religionibus.

^marg.| {c} Esurientes] illos, de quibus, Mt. 5.a. Beati, qui esuriunt et sitiunt iustitiam. Tales enim intrant pauperem religionem, ut Deo iustitiam faciant de seipsis.

^marg.| {d} Et ipsi sic collocati]

^marg.| {e} Constituerunt] etc. id est civium unitatem per concordiam et morum uniformitatem, non ad horam, nec ad diem, [sed civitatem habitationis] in quo notatur perseverantia. Ps. 132. Ecce quam bonum et quam iucundum, etc.

^marg.| {f} Et seminaverunt] semine verbi Dei.

^marg.| {g} Agros] id est corda auditorum.

^marg.| {h} Et plantaverunt] plantis virtutum.

^marg.| {i} Vineas] id est animas, vel conscientias. Seminant quidem predicando, sed plantant et inserunt exempla prebendo. Is. 27.b. qui egredientur impetu a Iacob, implebunt faciem Orbis semine. Ad hoc autem, quod semen, vel planta fructificet, duo sunt necessaria, videlicet. Primo ut evellantur spine et urtice vitiorum, alioquin suffocatur semen et planta. Prv. 24.d. per agrum hominis pigri transivi et per vineam viri stulti et ecce totum repleverant urtice et operuerant superficiem eius spine. Ier. 4.a. Novate vobis novale et nolite serere super spinis. Secundo necessaria est pluvia gratie, sine qua non crescit semen, vel planta. Is. 30.e. dabitur pluvia semini tuo ubicumqueseminaveris in terra. Cum hec duo sunt simul, sequitur fructus boni operis, de quo addit.

^marg.| {k} Et fecerunt] etc. id est bona opera, que sunt fructus nativitatis ; id est naturales, quia similes sunt semini, Gn. 1.a. lignum pomiferum faciens fructum iuxta genus suum. Hic est fructus nativitatis. De fructum autem innaturali. Mt. 23.d. Domine, nonne bonum {2.283rb} semen seminasti in agro tuo, unde ergo habet zizania ? Is. 5.b. Exspectavi, ut faceret uvas et fecit labruscas ? Et post. Exspectavi ut faceret iudicium et ecce iniquitas et iustitiam et ecce clamor.

^marg.| {l} Et benedixit eis] De quibus dictum est, quod seminaverunt agros, etc. In hoc enim merentur benedictionem gratie Dei, secundum quod dicitur Prv. 11.d. Qui abscondit frumenta maledicetur in populis, benedictio autem super caput vendentium. Et de benedictione.

^marg.| {m} Multiplicati sunt] merito, quia ut supra dictum est : Benedictio Domini divites facit. Prv. 10.c. [Multiplicati sunt] et numero isti seminatores, scilicet pauperes Predicatores.

^marg.| {n} Et] tamen iumenta eorum non minoravit. Iumenta, id est iuvamenta eorum, id est necessaria victui, que non minoravit Dominus, licet eos multiplicaverit, quia ita de facili et magis libenter pascit centum, vel mille sicut unum. Et qui eos multiplicat, etiam necessaria eis multiplicare potest et vult. Mt. 16.b. Modice fidei quid cogitatis in cordibus vestris, quia panes non habetis, nondum intelligitis, neque recordamini quinque panum in quinque millia hominum, etc. Mt. 6.d. Respicite volatilia celi, que non serunt, neque metunt, neque congregant in horrea et Pater vester celestis pascit ea, nonne vos magis pluris estis illis.

^marg.| {p} Et pauci ] etc. Septima pars de hereticis, quibus quasi civilibus bellis quatitur Ecclesia. Quasi vero nunc quoque de eisdem dicat, de quibus supra loquebatur, ita coniungit verba multiplicati sunt, etc. cum tamen de fidelibus dicat, multiplicati sunt de : hereticis vero et pauci facti sunt. Ita vero coniunxit propter communia sacramenta. Pertinent enim ad populum Dei per speciem pietatis, non per veritatem 2Tim. 2.a. Speciem quidem pietatis habentes, virtutem autem eius abnegantes, Unde 1Io. 2.c. Ex nobis exierunt, sed ex nobis non erant. Qui licet sint multi, bene tamen pauci dicuntur, quia ab unitate divisi, in qua sunt, multi. Multi ergo numero, sed pauci sunt merito, vel potius nulli. Nec solum pauci, sed.

^marg.| {q} Et vexati sunt] etc. scilicet Demonum.

^marg.| {s} Et dolore] suorum cordium. Necesse est enim ut dolor et tribulatio illata insidiis Demonum, eos sequantur, qui auctorem salutis relinquunt. Nec tantum tribulationem et dolorem, sed et discordiam et contradictionem habent inter se : Unde addit :

^marg.| {t} Effusa est] quasi per totum.

^marg.| {u} Contritio super Principes] id est super Heresiarchas, quia eorum secte sunt contrarie, licet omnes simul sint contra fidem. Quod significatum est in vulpibus Sansonis, que licet haberent caudas simul ligatas, tamen habebant facies diversas.

^marg.| Vel secundum aliam litteram : [Effusus est] {2.283va} Δ contemptus super principes] Probatur enim, quod sint heretici, reprobantur ab Ecclesia et contemnuntur. Et sicut dicitur Mt. 5.b. Sal infatuatum foras proiicitur et ab hominibus conculcatur.

^marg.| {a} Et errare] etc. Dominus [eos] id est reliquit eos sibi non ducens eos, neque regens. Unde erravere.

^marg.| {b} In invio] infidelitatis.

^marg.| {c} Et non] etc. fidei. De qua infra Viam veritatis elegi. Iste autem error de superbia eorum nascitur, quia putantes se aliquid esse, cum nihil sint. Gal. 6. evanescunt in cogitationibus suis et obscuratur insipiens cor eorum, dicentes enim se sapientes esse, stulti facti sunt. Sed e contrario Dominus docet fideles viam et servat eos ab errore propter humilitatem suam, quia de sua sapientia non presumunt, sed in captivitatem redigunt omnem intellectum suum in obsequium Christi. Unde subdit.

^marg.| {d} Et adiuvit] id est fidelem Ecclesiam, que se pauperem sensu reputat.

^marg.| {e} De inopia] id est propter hoc, quod se inopem reputat, non de se presumens, sed totam spem in Deo ponens. Adiuvit, dico, ita quod eam in innocentia servat et numerum fidelium multiplicat. Hoc est, quod subditur.

^marg.| {f} Et posuit] quod sic legendum est. Posuit illum, vel illam pauperem, s. Ecclesiam, familias, multiplicando fideles, [sicut oves] id est in innocentia et simplicitate. In hoc etiam quod dicit primo singulariter pauperem et de eodem addit pluraliter, familias, etc. innuit, quod iste, vel ista pauper est familie multe, id est multe Ecclesie, tamen est una Ecclesia et una ovis. Hec autem tanta mysteria diu latentia et ideo dulciter inventa.

^marg.| {h} Videbunt recti per fidem] et [videntes] letabuntur.

^marg.| {k} Et omnis] etc. hereticorum garriens contra unitatem Ecclesie.

^marg.| {l} Oppilabit] convicta et confusa. Iob. 5.b. Erit egeno spes, iniquitas autem contrahet os suum. Ex quo ergo Dominus ita adiuvat pauperem, id est eum, qui non de se, sed de misericordia Dei confidit.

^marg.| {m} Quis] etc. ut, scilicet non de se presumat, sed de misericordia Dei confidat ? Hoc est, quod sequitur.

^marg.| {n} Et intelliget] non sua merita et sic totum legitur sub interrogatione. Vel potest ibi terminari interrogatio. [Quis sapiens] quasi dicat, qui est sapiens, custodiet hec, ut scilicet sit humilis et pauperem se reputet. [Et] bene debet hoc facere, quasi fecerit, [intelliget] quod scilicet de errore liberat egenum et de consuetudine prava et de naufragio, quod denique constituit eum in populo, non illo ubi superbis resistit, sed in populo suo, ubi humilibus dat gratiam.

^marg.| Moraliter.

^marg.| {p} Et pauci facti sunt] Immediate sup. dixit de pauperibus religiosis. [Et multiplicati sunt nimis et iumenta eorum non minoravit. Nunc] autem dicit quod videtur contrarium, sed non est [Et pauci facti sunt] quia Multiplicati in numero et merito, quantum ad utrumque pauci facti sunt, in sui reputatione. Videtur enim sibi, quod pauci sint numero, unde semper ad alios attrahendos laborant, in quo se probant pertinere ad tabernaculum Ecclesie et populum Dei. Nam cortina cortinam trahit et quando audit, dicit, veni. Hiere. 29.b. Hec dicit Dominus omni transmigrationi, id est omni religioni, multiplicamini ibi et nolite pauci esse numero. Item quanto magis multiplicantur merito, tanto videtur eis, quod pauciores et pauperiores sint. Gregorius Quanto mens dignior efficitur, tanto sibi indigna videtur. Iste autem perfectus crescit in tribulatione et quando vult perficere, oportet, quod tribulationem sustineat. Unde sequitur :

^marg.| {q} Et vexa. sunt] exterius.

^marg.| {r} A tribulatione malorum] hominum 2Tim. 3.c. Omnes, qui pie volunt vivere in Christo, persecutionem patientur. Is. 59.c. Et qui recessit a malo prede patuit. Et iterum, vexati sunt interius.

^marg.| {s} Dolore] compassionis 2Cor. 11.f. preter illa, que extrinsecus sunt instantia mea quotidiana, sollicitudo omnium Ecclesiarum ; quis infimatur et ego non infirmor ; quis scandalizatur et ego non uror ; Potest etiam recte dici de iustis in Ecclesia.

^marg.| {p} Et pauci facti sunt] numero, quia supra dictum est : Dominus de celo prospexit super filios hominum, ut videat, si est intelligens, aut requirens Deum. Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt, non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. Et ut vexatio daret intellectum auditui, [vexati sunt] Sed quia duplex est vexatio, interior et exterior. De exteriori dicit. [A tribulatione malorum] De interiori addit. [Et dolore] Dt. 32.d. Foris vastavit eos gladius et intus pavor. 2Cor. 7.b. Foris pugne, intus timores. Et si quis querat, unde oriuntur hec mala in Ecclesia ? De peccato prelatorum. Unde addit :

^marg.| {t} Et effusa est] etc. id est super prelatos Ecclesie, qui contendunt non pro animabus, sed pro dignitatibus. Lc. 22.c. Facta est contentio inter discipulos, quis eorum videretur esse maior. Et dicit [Effusa] ad denotandum abundantiam, quia tantum effusa est et ita eos occupat contentio ista, quod omnia alia, que facere tenentur, postponunt. Unde Bernardus Vides omnem Ecclesie fervere zelum solum pro dignitate tuenda, honori totum datur, utilitati nihil. Inde est, quod Dominus contemnit eos * sicut dicit alia littera. [Effusus] Et quia ita sunt intenti circa contentiones, ideo non possunt studere utilitati animarum, nec meditari legem Dei. Unde addit :

^marg.| {a} Et errare] Mt. 22.c. Erratis nescientes Scripturas. Fecit dico, punitive vel permissive. Is. 19.c. Dominus miscuit in medio eius spiritum vertiginis et errare fecit Egyptum.

^marg.| {b} In invio] divitiarum superbie, que sunt cause, quare contendunt. De divitiis. Gn. 13.b. Erat eorum substantia multa et non quibant habitare communiter, unde et facta est rixa inter pastores gregum Abraham et Loth, De superbia. Prv. 13.b. Inter superbos semper iurgia sunt. In his inviis errant multi sequentes divitias et vanitatem. Propter primum dicit, Eccl. 31.b. Beatus vir, qui inventus est sine macula et qui post aurum non abiit. Propter secundum. Ier. 2.a. Ambulaverunt post vanitatem et vani facti sunt.

^marg.| {c} Et non] paupertatis et humilitatis. De qua Mt. 7.b. Quam angusta porta et arcta via, que ducit ad vitam. Lc. 13.e. Contendite intrare per angustam portam. In hac via non erratur, licet multi stultitiam et errorem reputent intrare viam istam. Is. 35.c. Hec erit vobis directa via, ita ut stulti non errent per eam. Et quod in hac via non erretur, ostendit cum subdit.

^marg.| {d} Et adiuvit] quasi dicat, ipsa inopia est ei adiutorium ne peccet.

^marg.| {f} Et posuit] id est conventus qui sunt obedientes alterius voluntati.

^marg.| {g} Sicut oves] id est dat ei simplicitatem, innocentiam. Item, [sicut] id est in ovibus et gregibus et sub pastore, quod est contra religiosos exemptos. Et quod Dominus dicitur adiuvare pauperem de inopia, quia inopia a Deo data multis modis adiuvat, videlicet quia
- Humiliat, id est tollit occasionem superbie, que est in divitiis. Os. 13.b. Adimpleti sunt et saturati et elevaverunt cor suum.
- Retrahit a luxuria, quia non habet, unde suum paupertas pascat amorem. E contrario divitie incitant ad luxuriam. Ier. 5.b. Saturavi eos et mechati sunt. [multa] etc.
- Retrahit a gula, sicut divitie irritant. Lu. 12.c. Anima habens
- Retrahit hominem a vindicta. Ec. 13.a. Pauper lesus tacebit.
- Retrahit ab avaritia, sicut divitie excitant avaritiam. 1Tim. 6.b. Qui volunt divites fieri, etc. Glossa Qui divitias appetit, cupere appetit.
- Retrahit ab otio, Prv. 16.d. Anima laborantis laborat sibi, quia compulit illum os suum.
- Retrahit a superfluis expensis, sic divitie faciunt eas fieri, Ps. 41. Abyssus abyssum invocat. Abyssus divitiarum, abyssum expensarum, quia ubi sunt multe divitie, sunt et multi, qui comedunt eas. Eccles. 5.
- Ab omni malo revocat, sicut et divitie sunt occasio omnis mali. Ps. 72. Prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum. 1Tim. 6.b. Radix enim, etc.
- Facit Deum sollicitum de homine. Ps. 39. Ego autem mendicus {283vb} sum et pauper, Dominus sollicitus est mei. Dt. 10.d.
- Dominus amat peregrinum et dat ei victum, atque vestitum.

^marg.| {h} Videbunt] id est boni homines et Deum timentes. Videbunt perfectum supra dictum religionis.

^marg.| {i} Et letabuntur] Boni enim ex hoc letantur et mali confunduntur. Unde subdit.

^marg.| {k} Et omnis] quasi dicat mali et iniqui non habent quid dicant contra eos. Sup. Rex vero letabitur in Deo, id est homo iustus, qui se bene regit. Vel Rex, id est prelatus ipsius religionis, qui letatur in Deo de profectu subditorum. Unde Apost. Phil. 4.a. Fratres carissimi et desideratissimi, gaudium meum et corona mea. Et laudabuntur omnes qui iurant in eo, id est qui se ei voto religionis astringunt, qui laudantur a bonis, non a malis. Quia obstructum est os loquentium iniqua, 1Pt. 2.c. Sic est voluntas Dei, ut benefacientes obmutescere faciatis imprudentium hominum ignorantiam. Vel sic.

^marg.| {h} Videbunt] Recti sunt, qui ad celestia per desiderium eriguntur et ad terrena per amorem non incurvantur. Ct. 1.b. Recti diligunt te, non tua. Isti vident te clare, quod non excecantur pulvere terrenorum, nec stercoribus hirundinum, sicut Tob. 2.b. scilicet temporalibus, que hirundines, id est sancti pennis virtutum volantes reputant stercora. Ps. 3.b. Omnia arbitror ut stercora. Multi sunt autem sicut talpa, que non videt, nec potest vivere nisi in terra. Sed Sancti sunt ut Aquila, que habet acutum visum. Unde nunc vident Solem, tamen per speculum in enigmate ; in futuro autem videbunt facie ad faciem. Et de utraque visione sequitur letitia. Unde addit :

^marg.| {i} Et letabuntur] Unde Prv. 19.d. Lux oculorum letificat animam. Eccl. 11.c. Dulce lumen et delectabile oculis videre Solem. Ideo dicebat, Tob. 5.b. Quale gaudium mihi erit, qui in tenebris sedeo et lumen celi non video ? sic erunt boni in letitia. Sed non sic impii, non sic, quia sequitur.

^marg.| {k} Et omnis] id est os omnis iniqui oppilabitur. 1Rg. 2.c. Impii in tenebris conticescent ; et non dicit claudet, sed [oppilabit] in quo notatur maior dolor. Prv. 20.c. Suavis est homini panis mendacii, id est peccatum, quod per delectationem blanditur et refectionem promittit, sed mentitur. Et sequitur. Postea implebitur os eius calculo, in quo notatur pena peccatorum. Calculus est lapis ignitus, quo si os impletum fuerit, uret illud, in quo notatur pene acerbitas, quia ignitus. Item implebitur, notat pene universalitatem. Item quia lapis est, notatur pene durabilitas, quia lapis, qui implet os et masticari non potest, transglutiri non potest ; nec expui. Et quia pauci sunt, qui predicta considerent, s. profectum religiosorum, gaudia iustorum, penam proborum, querit.

^marg.| {m} Quis sapiens] scilicet predicta ? quasi dicat Quis est ita sapiens, ut velit custodire paupertatem in religione, rectitudinem in corde, visum, sive lumen in ratione, letitiam in mente, penam reproborum in memoratione, quasi dicat pauci sunt tales ? Dt. 32.d. Gens absque consilio et sine prudentia, utinam saperent et intelligerent, ac novissima previderent.

^marg.| {n} Et intelliget] quas multi recipiunt et pauci intelligunt. Misericordias dicit pluraliter, quia multe sunt Dei misericordie.

^marg.| Et Beatus Bernardus septem assignat misericordias, sicut diximus supra ibi : Misericordias Domini in eternum cantabo. Quas et hic propter eos qui non audierunt, vel non recolunt, possumus repetere. Dicit igitur beatus Bernardus Septem in me invenio Dei misericordias. Prima est, quod a multis peccatis adhuc in seculo positum me custodivit. Prima inquam, non inter omnes, quas mihi impendit, sed inter septem prima. Et hoc tribus modis, occasionis subtractione, resistendi data virtute, affectionis sanitate. Secunda miseratio fuit exspectatio sustinentis, qua tardabat ultionem, quia indulgentiam cogitabat, longanimiter exspectans, electionem predestinationis sue impleri volens et qua nos dilexit nimia caritate. Tertia misericordia fuit, quod ad penitentiam me convertit concutiens cor meum et excitans, ut adverteret meorum vulnera peccatorum et vulnerum sentiret dolorem, terrenos et deducens ad portas inferi et meliorem mihi consolationem inspirans, spem indulgentie largiendo. Quarta misericordia fuit, quod suscepit misericorditer penitentem. Sic enim ex toto indulsit et tam liberaliter omnem donavit iniuriam, ut iam nec damnet ulciscendo, nec confundat improperando, nec minus diligat imputando. Sequitur misericordia quinta, per quam mihi continendi deinceps et emendatius vivendi prestitit virtutem, carnem cum concupiscentiis suis, presens seculum cum curiositatibus suis et etiam ipsum cum tentationibus suis, conterens Satanam sub pedibus meis. Sexta misericordia est gratia promerendi bona eterna, que gratia in tribus maxime constat, in odio preteritorum malorum, in contemptu presentium bonorum, in desiderio futurorum. Septima misericordia est spes obtinendi. Tria siquidem considero in quibus {2.284ra} spes mea tota consistit, qui sunt caritas adoptionis, veritas promissionis, potestas redditionis : Scio, cui credidi et certus sum, quia in caritate nimia adoptavit me, quia verax est in promissione et potens in exhibitione. Hic est funiculus triplex qui difficile rumpitur, quem nobis a patria nostra in hunc carcerem dimissum firmiter obsecro teneamus, ut ipse nos sublevet et trahat usque ad conspectum magni Dei. Hec sunt verba beatus Bernardus cum quo ad illum conspectum nos perducat ipse Christus, qui est benedictus in secula seculorum. Amen.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 106), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_106)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 106

<26. Psalterium>

Psalmus 106