Hugo de Sancto Caro

Psalmus 126

Numérotation du verset Ps. 126,1 

¶Canticum graduum Salomonis.
¶Codd. : (Ps. 126) Hi D14 D30 Ω F Rusch Ps-G | Salomonis] om. Ω F, + Vox Christi de futura Ecclesia D30
Numérotation du verset Ps. 126,I 

Nisi Dominus edificaverit domum1 ¦
1 domum Ps-G ] domus Ω F (hapax)
in vanum laboraverunt
qui edificant eam.
Numérotation du verset Ps. 126,II 

Nisi Dominus custodierit civitatem ¦
frustra vigilat2 qui custodit eam3.
2 vigilat Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D14 D30 Ω F ΩP Rusch cum Ps-H] vigilavit Ps-G , vigilant ΨB* cum Ps-R |
3 eam Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D14 D30 Ω F ΩP Rusch cum Ps-R (custodiunt) Ps-H] om. Ps-G |
Numérotation du verset Ps. 126,2 III

Vanum est vobis
ante lucem
surgere ¦
surgite4
4 surgite Ps-G ( M ² ΦVP K² V D) Hi D14 D30 Ω Ω F ΩP Rusch Ed1530 ... Clementina cum Ps-R ] surgere Ps-G
postquam
sederitis
qui manducatis panem doloris.
Numérotation du verset Ps. 126,IV 

Cum dederit dilectis suis somnum ¦
Numérotation du verset Ps. 126,3 

ecce hereditas Domini
filii
merces5 fructus ventris.
5 merces Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D14 D30 Ω F ΩP Rusch Ps-R (nonnulli codd. et edd. )] mercis Ps-R Ps-G
Numérotation du verset Ps. 126,4 V

Sicut sagitte
in manu
potentis ¦
ita filii excussorum.
Numérotation du verset Ps. 126,5 VI

Beatus
vir6
6 vir] om. Ω F cum Ps-α² Ps-Med
qui implevit7 desiderium suum ex ipsis ¦
7 implevit Ps-G ( plerique codd. Ω F edd. ) D14 D30 Ω F ΩP Δ Rusch cum Ps-R (nonnulli codd. et edd. )] implebit Ps-R Ps-G Hi
non confundetur
cum loquetur8 inimicis suis
8 confundetur... loquetur Ps-G ( F² Ψ B ² V D ) D14 D30 Hi Ω ΩP Δ Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] confundentur... loquentur Ps-G Cor2 (hebr. et Ieron. et nt. et grecus... non est ibi in singulari)
in porta.

Psalmus 126

Numérotation du verset Ps. 126,1 
marg.| Nisi Dominus] etc. In precedenti Psalmo, qui fuit septimus gradus, actum est de reditu captivitatis, que figurata fuit in veteri Testamento, quod servit hebdoadi : In hoc autem Ps. agitur de spirituali edificatione Ecclesie facta in novo Testamento, quod servit ogdoali. Et congruus est ordo, quia de reversis a captivitate fit Ecclesia. Titulus Canticum graduum Salomonis, id est letitia de edificatione et provectu Ecclesie, quam Christus edificavit, est hic. Figuratur autem spiritualis edificatio Ecclesie facta per Christum, per edificationem Templi factam per Salomonem. Salomon enim interpretatur, pacificus ; et Christus est verus pacificus, qui fecit utraque unum. Eph. 2.c. Et in se lapide angulari Ecclesiam de duobus populis quasi duobus parietibus construxit. Et ideo huic titulo preter consuetudinem nomen Salomonis apponitur, quia ipse edificavit Templum in figura Ecclesie per Christum edificate. Sicut ergo septimus gradus fuit consolatio de spirituali reversione, sic octavus est letitia de spirituali edificatione, que sequitur ex illa, quia reversus in edificio Ecclesie ponitur. Intentio monet ascendere.
marg.| Modus. Bipartitus est Psalmus. Primo, docet non esse confidendum nisi in Domino, a quo solo est edificatio et custodia Ecclesie. Secundo, ostendit, que sit hereditas Domini et quomodo collecta, ibi : Cum dederit, etc. Ne igitur alius edificator a Christo crederetur esse, dicit.
Numérotation du verset Ps. 126,I 
marg.| {k} Nisi Dominus] id est Christus.
marg.| {l} Edificaverit] ex vivis lapidibus, id est conversis fidelibus.
marg.| {m} Domum] id est Ecclesiam, de qua supra dixit ascendens : Letatus sum in his, que dicta sunt mihi, in domum Domini ibimus.
marg.| {n} In vanum laboraverunt] etc. ministerio, scilicet Doctores, qui sine Christo nihil possunt. Unde 1Cor. 3.b. Noque, qui plantat, neque qui rigat, aliquid est, sed qui incrementum dat Deus. Sicut ergo post reditum de Egypto Salomon templum Domini et Neemias post reditum de Babylone, sic post redditum baptismum, vel per penitentiam, edicat Christus Ecclesiam. Unde Iob. 2.d. Si reversus fueris ad Omnipotentem, edificaberis. Ier. 31.a. Rursus edificabo te et edificaberis virgo Israel. Et sicut edificatio a solo Domino est, ita custodia : Unde subdit.
Numérotation du verset Ps. 126,II 
marg.| {o} Nisi Dominus] etc. id est Ecclesiam, ubi est civium unitas {2.328vb} in fide et caritate una. Act. 4.f. Multitudinis credentium erat cor unum et anima una.
marg.| {p} Frustra vigilat] etc. quasi dicat, sicut Doctores et prelati sine Christo non possunt edificare Ecclesiam, ita nec custodire. Io. 15.a. Sine me nihil potestis facere. Verumtamen sub Christo sunt edificatores et custodes. Unde Is. 62.b. Super muros tuos Hierusalem constitui custodes, tota die et nocte non tacebunt. Ex. 60.b. Edificabunt filii peregrinorum muros tuos et Reges ministrabunt tibi. Sed principalis edificator et custos est Dominus et ipsius dicitur esse omnis domus, vel edificatio. 1Cor. 3.a. Cum quis dicat, ego quidem sum Pauli, ego vero Apollo, nonne homines estis ? Quid igitur est Apollo, quid vero Paulus : ministri eius, cui credidistis. Ego plantavi, Apollo rigavit, id est baptizavit : Deus autem incrementum dedit. Itaque neque qui plantat, neque qui rigat, aliquid est, sed qui incrementum dat Deus. Unusquisque autem propriam mercedem accipiet secundum suum laborem : Dei enim adiutores sumus, Dei agricultura estis, Dei edificatio estis. In hac autem edificatione spirituali concurrunt omnes virtutes et dona.
marg.| Fides est fundamentum. Unde Hbr. 11.a. Fides est substantia rerum sperandarum. Et bene dicitur fundamentum, quia primo ponitur et fides est prima virtutum. Unde : Prima petit campum, dubia sub sorte duelli Pugnatura fides.
marg.| Item fundamentum non videtur et fides est eorum, que non videntur. Unde sequitur in diffinitione : Argumentum non apparentium. Et quod dicitur, quod Christus est fundamentum, non obstat ei, quia Christus per fidem habitat in cordibus nostris et ita per fidem est fundamentum. Unde 1Cor. 3.c. Ut sapiens architectus fundamentum posui ; fundamentum autem aliud nemo potest ponere preter id, quod positum est, quod est Iesus Christus, id est fides eius. Hec est enim firma petra, de qua dicitur Mt. 7.d. Descendit pluvia, venerunt flumina, flaverunt venti et irruerunt in domum illam et non cecidit, fundata enim erat supra firmam petram. Hoc fundamentum fit ex duodecim lapidibus, quos filii Israel acceperunt in Iordane, de quibus fecerunt altare Domino, Ios. 4.d. Apc. 21.e. Fundamenta muri civitatis omni lapide pretioso ornata. Fundamentum primum Iaspis, secundum saphirus, etc.
marg.| Duodecim lapides fundamenti sunt duodecim articuli fidei, id est duodecim partes Symboli Apostolici. Super fidem quatuor parietes, id est Cardinales virtutes eriguntur, que nihil valent sine fide. Unde Hbr. c. 11.b. Sine fide impossibile est placere Deo. Prudentia ponitur in parte anteriori, que preterita corrigit. Temperantia a dextris, ne prosperis effluamus. Fortitudo a sinistris, ne adversis deiiciamur, Phil. 4.c. Scio abundare et scio humiliari, ubique et in omnibus institutus sum et satiari et esurire et abundare et penuriam pati, omnia passum in eo, qui me confortat. Paries anterior continuatur duobus lateribus et econverso, quia prudentia debet esse temperans et fortis et temperantia et fortitudo prudentes. Similiter posterior paries utrique lateri coniungitur, quia iustitia fortis est et temperans et econverso, temperantia et fortitudo iusta. Item anterior et posterior paries se mutuo respiciunt : Nam prudentia iusta est et iustitia prudens. Si non esset ista connexio virtutum, corrueret edificium. Ideo dicit Hieronymus super illud Is. 16.d. Venter meus ad Moab quasi cithara sonabit : Qui habet unam, habet omnes. De his autem dicitur Sap. 8.b. Sobrietatem et sapientiam docet et iustitiam et virtutem, quibus utilius nihil est in vita hominibus. Hi sunt quatuor colores in cortinis tabernaculis, scilicet hyacinthus, purpura, coccus bis tinctus et byssus retorta. Ex. 20. Hyacinthus, prudentia ; Purpura, Iustitia ; Coccus bis tinctus, corporis et anime fortitudo ; Byssus retorta, interior et exterior temperantia, sive munditia. Super istos parietes ponitur Spes, que est exspectatio futurorum bonorum, ex gratia et meritis proveniens.
marg.| Tigna et laquearia, id est diverse affectiones consolationum, que firmiter tenent domum mentis et consolidant. De his dicitur Ct. 1.d. Lectulus noster floridus, tigna domorum nostrarum cedrina, laquearia cupressina. Floridum reddit lectum conscientie Spes odore celestium, post quos exspectatur fructus. Tigna cedrina sunt imputribilia ; et he sunt consolationes de spe eternorum bonorum provenientes, que sunt incorruptibilia.
marg.| Laquearia cupressina, quibus adornatur domus, sunt pure et fervide affectiones mentis, ex conspectis meritis diversorum Sanctorum, quorum merita et exempla cogitata, domum mentis distingunt et ornant.
marg.| Tectum domus est caritas, que omnia tegit. Unde Prv. 10.b. Universa delicta operit caritas. 1Pt. 4.b. Caritas operit multitudinem peccatorum. De {2.329ra} hoc tecto dicitur Mt. 24.b. Qui in tecto est, non descendat tollere aliquid de domo sua. Tectum est eminentior pars domus et caritas maior est inter virtutes, 1. Cor. 13.d. Manent autem fides, spes, caritas, tria hec, maior autem horum est caritas. Et quia domus hec bellicosa est, eo quod militia est vita hominis super terram, ut dicitur Iob. 7.a. Ideo caritas undique habet propugnacula, que sunt sedecim partes caritatis. De quibus dicitur 1. Co. 13.b. caritas patiens est, benigna est, caritas non emulatur, non agit perperam. Ecce quatuor prima. Item non inflatur, non est ambitiosa, non querit, que sua sunt, non irritatur. Ecce alia quatuor. Non cogitat malum, non gaudet super iniquitate, congaudet autem veritati, omnia suffert. Ecce alia quatuor. Omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet, caritas numquam excidit. Ecce quatuor alia. Et tot exiguntur propter quatuor parietes, ut in circuitu sint propugnacula caritatis quatuor in quolibet pariete. Septem columne, que sustinent domum, sunt septem dona. De quibus Prv. 9.a. Sapientia edificavit sibi domum, excidit columnas septem. Pavimentum est humilitas, que ab omnibus conculcatur. Hanc domum quidam volunt edificare sibi stipendiis alienis et de suo nihil volunt expendere. Hi sunt, qui dicunt ; Orate pro me et digitum suum nolunt movere. De quibus dicitur Eccl. 21.b. Qui edificat domum suam stipendiis alienis, quasi qui colligit lapides in hieme, quasi dicat laborem et expensas amittit talis. Et de his recte dicitur hic. In vanum laboraverunt, qui edificant eam. Et talibus loquens Propheta, subdit.
Numérotation du verset Ps. 126,2 
III
marg.| {a} Vanum est vobis] etc. quasi dicat vanus et inutilis est labor edificandi vel custodiendi caritatem, nisi Dominus tibi cooperetur et tu ei, sicut ait Apost. 1Cor. 15.b. Plus omnibus laboravi, non autem ego, sed gratia Dei mecum. Ideo subditur :
marg.| {b} Surgite] ad laborem proprium.
marg.| {c} Postquam sed] in quiete.
marg.| {d} Qui manducatis] id est manducare debetis.
marg.| {e} Panem doloris] id est opera penitentie, dicentes. Facte sunt mihi lacrime mee panes die, ac nocte. Et iterum : Cinerem tamquam panem manducabam et potum meum cum fletu miscebam. Item verbum sedendi quandoque notat equalitatem, ut ibi : Dixit Dominus Domino meo, sede a dextris meis, id est Pater genuit Filium equalem sibi. Quandoque notat iudiciariam potestatem, Mt. 19.d. Cum sederit filius hominis in sede Maiestatis sue, etc. Quandoque diligentiam audiendi, Lc. 10.g. que etiam sedens secus pedes Domini audiebat verbum illius. Quandoque cupiditatem, 1Mcc.14.b. Seniores sedebant in plateis omnes et de bonis terre tractabant. Quandoque humilitatem et secundum hoc, verbum surgendi notat exaltationem, ut ibi : Tu cognovisti sessionem meam et resurrectionem meam. Et secundum hoc ne aliquis ante humiliationem velit exaltari, sicut Lucifer, Is. 14.d. dicitur hic : Vanum est vobis ante lucem surgere, id est stultum est velle exaltari, antequam Christus fuerit exaltatus, scilicet ante humiliationem. Eccl. 11.a. Sapientia humiliati exaltabit caput. Phil. 2.a. Humiliavit semetipsum, propter quod Deus exaltavit eum, etc.
marg.| {b} Surgite postquam sederitis] id est post humiliationem exaltamini. Lc. 14.c. Qui se humiliat exaltabitur. Prv. 29.d. Superbum sequitur humilitas et humilem spiritu suscipiet gloria.
marg.| {d} Qui manducatis panem doloris] id est qui in hac valle miserie pro vite substentatione laboratis. Gn. 3.d. In sudore vultus tui vesceris pane. Vel panem doloris comedit, qui se de afflictione reficit : sicut Iob. 10.c. Si iustus fuero, non levabo caput saturatus afflictione et miseria. Proprie vero panem doloris comedunt clerici, qui bona Christi sanguine et Sanctorum laboribus, acquisita expendunt. Unde his dicitur.
marg.| {b} Surgite] ad legendum, cantandum, predicandum, laborandum.
marg.| {c} Postquam sederitis] in lectis vestris et domibus quiescentes.
marg.| {d} Qui manducatis panem doloris] id est bona Ecclesie Christi sanguine exquisita expenditis. Iob. 3.d. Antequam comedam, suspiro et quasi inundantes aque, sic rugitus meus. Prv. ult. d. Consideravit semitas domus sue et panem otiosa non comedit Sup. Media nocte surgebam ad confitendum Nomini {2.329rb} tuo. Non ita faciunt illi, qui multum comedunt et multum dormiunt et parum cantant, id est parum laborant in servitio Christi. De quibus dicitur Am. 6.a. Ve, qui opulenti estis in Sion, id est in Ecclesia et confiditis in monte Samarie, id est in dignitate Ecclesie ; qui dormitis in lectis eburneis et lascivitis in stratis vestris, qui comeditis agnum de grege et vitulos de medio armenti. Sequitur.
marg.| {f} Cum dederit] Secunda pars, ubi ostendit, que sit hereditas Domini et quomodo collecta et quando danda et quibus, quasi dicat post sessionem surgendum est et non ante. Quia,   [cum dederit] Dominus, scilicet.
marg.| {g} Dilectis suis somnum] id est mortem temporalem, que somnus dicitur, quia terminus est laboris et inde fortior resurgit iustus et de facili excitatur a Domino, Io. 11.b. Lazarus amicus noster dormit, sed vado, ut a somno excitem illum. Eccl. 5.c. Dulcis est somnus operanti, sive multum, sive parum comedat. Ier. 31.e. Quasi de somno suscitatus sum et vidi et somnus meus dulcis fuit mihi.
marg.| {h} Ecce hereditas Domini] parata est et illis statim dabitur. Prv. 10.d. Desiderium suum iustis dabitur. Que autem sit hereditas ista ostendit dicens.
marg.| {i} Filii merces] id est quam filius reddet pro mercede amicis suis. Et que est merces ?
marg.| {k} Fructus ventris] id est ipse Christus, qui est fructus ventris Virginis. Gn. 15.a. Ego sum merces tua magna nimis. Is. 40.c. Ecce salvator venit, ecce merces eius cum eo. Vel sic.
Numérotation du verset Ps. 126,IV 
marg.| {f} Cum dederit] Dominus.
marg.| {g} Dilectis suis somnum] id est requiem eternam. De qua Ps. 4. In pace in idipsum, dormiam et requiescam.
Numérotation du verset Ps. 126,3 
marg.| {h} Ecce hereditas Domini] scilicet filii renati ex aqua et Spiritu S. Io. 3.a. Erit tunc.
marg.| {i} Merces fructus ventris] id est Christi nati de Virgine. Hanc enim mercedem acquisivit Christus per obedientiam Passionis, sicut dicit Glossa Unde sup. Ps. 2. Postula a me et dabo tibi gentes hereditatem tuam. Za. 11.c. Si bonum est in oculis vestris, afferte mihi mercedem meam : si non, quiescite. Ideo Petrus fideles vocat populum acquisitionis, 1Pt. 2.b. Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis. Act. 20.f. Attendite vobis et universo gregi, in quo Dominus posuit vos Episcopos regere Ecclesiam, quam acquisivit sanguine suo. Qualiter autem et quorum ministerio fuerit acquisita ista hereditas, ostendit, scilicet ministerio Predicatorum, qui sunt filii Prophetarum et Apostolorum. Et hoc est, quod sequitur.
Numérotation du verset Ps. 126,4 
V
marg.| {l} Sicut sagitte] sunt in manu potentis, in opere arcus.
marg.| {m} Ita filii excussorum] active et passive, id est Prophetarum et Apostolorum, scilicet Predicatores sunt in manu Domini. Et dicuntur Prophete et Apostoli excussores, quia excutiunt pulverem de pedibus suis, id est inanem gloriam de affectibus suis. Iuxta illud Mt. 10.b. Excutite pulverem de pedibus vestris. Item excutiunt, id est separant vitia et peccata a cordibus suis. Iuxta illud Ier. 15.d. Si separaveris pretiosum a vili, quasi os meum eris. Item excutiunt, id est separant virtutes a vitiis, has eligentes, illa reiicientes. Unde significantur per Gedeon, qui in tabernaculo excutiebat et purgabat frumenta, ut fugeret Madian, Iud. 6.b. Item excutiunt, id est dividunt bonos a malis. Illos in celum, alios in Infernum venturos denunciantes, Mt. 13.f. Simile est Regnum celorum sagene misse in mare et de omni genere piscium congreganti, quam cum impleta esset, educentes, piscatores, scilicet et secus littus sedentes, elegerunt bonos in vasa sua, malos autem foras miserunt. Item excutiunt bonos a malis, id est separant flagello predicationis, quia dum predicant, qui mali erant, boni fiunt dimittentes peccata et adherentes virtutibus. Prv. 12.b. Verte impios et non erunt, impii supple. Item Prophete et Apostoli dicuntur excussi passive, eo modo, quo vestis, a qua pulvis excutitur, dicitur excussa, quia quicquid malum erat in eis, Dominus vel flagello, vel virga correctionis, aut discipline excussit, aut manu gratie sue extersit. Item dicuntur excussi, sicut excutitur saccus, ut exterius exeat quod intus clausum latebat. Verba enim et dicta Prophetarum et Apostolorum clausa erant ; et quasi in sacco latebant ; sed Predicatores studii diligentia ea aperuerunt et in lucem posuerunt. Unde Dn. 12.b. Pertransibunt plurimi et multiplex erit scientia. Prv. 27.d. Aperta sunt prata et apparuerunt herbe virentes et collecta sunt fena de montibus. Item dicuntur excussi, sicut arbor impetu ventorum excutitur, ita quod folia et fructus putridi cadunt, boni autem remanent : ita Prophetas et Apostolos impetus persecutionum ab omni superfluo et vitioso purgavit. Ecclesiastici 27.a.a Vasa figuli probat fornax et homines iustos tentatio tribulationis. Horum igitur excussorum active et passive filii sunt Predicatores, qui sagittis comparantur, quia sunt graciles humilitate, tenues paupertate, recti caritate, plani equitate, longi longanimitate, pennati virtutum varietate, ferrati patientie firmitate, acuti intellectus {2.329va} subtilitate, penetrativi zelo iustitie, agiles obedientie agilitate, immobiles per se, nisi mittantur ab eo, qui tenet eos in manu sua et vadunt directe quocumque ab ipso mittuntur. Iob. 37.b. Nubes spargunt lumen suum, que lustrant cuncta per circuitum quocumque eas voluntas gubernantis duxerit, ad omne, quod preceperit illis. Mt. 10.b. Ecce ego mitto vos sicut oves in medio luporum. Rm. 10.c. Quomodo predicabunt, nisi mittantur ? talis sagitta fuit Ioannes Baptista. De quo dicitur Is. 49.a. Posuit me sicut sagittam electam, in pharetra sua abscondit me. Hab. 3.c. In luce sagittarum tuarum ibunt, conversi, scilicet. Ier. 51.b. Acuite sagittas et implete pharetras1. 2Rg. 1.d. Sagitta Ionathe numquam abiit retrorsum. Sequitur.
a Sir. 27.
1 pharetras] phraretas Ed1703
Numérotation du verset Ps. 126,5 
VI
marg.| {a} Beatus vir] quasi dicat filii excussorum, id est Predicatores sunt quasi sagitte misse a manu Domini. Et beatus est beatitudine spei et erit beatitudine rei.
marg.| {b} Vir] homo virtute virens.
marg.| {c} Qui implevit desiderium] etc. Predicatoribus, id est ex consiliis et monitionibus et preceptis et verbis eorum. Quod faciunt illi, qui amore Mundi corda sua evacuant. Qui enim amore mundi pleni sunt, verba, seu consilia Predicatorum non recipiunt. Lc. 1.e. Esurientes implevit bonis, etc. Lc. 11.d. Beati, qui audiunt verbum Dei et custodiunt illud. Apc. 1.a. Beatus, qui legit et qui audit verba Prophetie huius et servat ea, que in ea scripta sunt. Vel ex ipsis, id est ex rebus permanentibus et immutabilibus, id est eternis, ex quibus solis potest impleri anima humana. Unde Beda Animam Dei capacem non potest implere quicquid Deo minus est. Prv. 23.d. Iustus comedit et replet animam suam ; venter autem impiorum insaturabilis. Et vere talis est beatus. Quia,
marg.| {d} Non confundetur, cum loquetur] etc. in publico, quia talis verba sua moderatur, ut nihil in eis reprehensibile inveniatur. Ecclesiastici 24.c.b « Qui audit me non confundetur ». Vel in porta, id est in Christo, qui dicit : Ego sum ostium, Io. 10.b. In quo loquitur, qui de ipso loquitur et honorem eius querit. Is. 49.g. Ego Dominus, super quo non confundentur, qui exspectant eum. Vel in porta, id est in Iudicio. Prv. ult. c. Nobilis in portis vir eius quando sederit, cum Senatoribus terre. Is. 45.c. Non confundemini, neque erubescetis usque in seculum seculi.
b Sir. 24, 30.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 126), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_126)
Signaler un complément d'information

Notes :