Hugo de Sancto Caro

Psalmus 139

Numérotation du verset Ps. 139,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 139) D30 T79 Rusch Ps-G | David] + Vox Christi est D30
Psalmus
David.
Numérotation du verset Ps. 139,2 I

Eripe me Domine ab homine malo ¦
a viro iniquo
eripe me.
Numérotation du verset Ps. 139,3 II

Qui cogitaverunt iniquitates in corde ¦
tota die
constituebant prelia.
Numérotation du verset Ps. 139,4 III

Acuerunt
linguas suas1
1 linguas suas Ps-G ( L M ² V D ) ΩS Rusch Clementina cum Ps-R ] linguam suam D30 Cor2 (secundum hebr. et antiq. et grecum et Ieron. ) T79 Ps-G
sicut serpentes2 : venenum aspidum
2 serpentes Cor2 (secundum hebr. et antiq. et grecum et Ieron.) Ps-G ( plerique codd. et edd. ) T79 Rusch ] serpentis Ps-G ( M* Q ² W U ) Cor2 (secundum hebr. et antiq. et grecum et Ieron. s. vel serpentis) Clementina
sub labiis eorum.3
3 eorum] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 139,5 IV

Custodi me Domine
de manu peccatoris ¦
et4* ab hominibus iniquis
4 et Ps-G (ΦG V* D30 ²) ΩS T79 Ed1530 Clementina ] om. D30 * Rusch Weber
eripe me.
Numérotation du verset Ps. 139,V 

Qui
cogitaverunt supplantare gressus meos ¦
Numérotation du verset Ps. 139,6 

absconderunt superbi laqueum mihi.
Numérotation du verset Ps. 139,VI 

Et funes
extenderunt in laqueum ¦ iuxta
iter scandalum
posuerunt mihi.
Numérotation du verset Ps. 139,7 VII

Dixi Domino
Deus meus es tu ¦ exaudi Domine
vocem deprecationis mee.
Numérotation du verset Ps. 139,8 VIII

Domine Domine virtus salutis mee ¦ obumbrasti super caput meum5 in die belli.
5 meum D30 Rusch Weber ] om. T79 (hapax)
Numérotation du verset Ps. 139,9 IX

Non6 tradas me7 Domine a8 desiderio meo
6 Non Ps-G D30 T79 Rusch] Ne Ps-G (K*) Clementina cum Ps-R |
7 me Ps-G ( G ² K² V) D30 Ω T79 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G |
8 a Ps-G (V D) D30 Ω T79 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R LXX] om. Ps-G (I*), Cor2 (antiq. non habent A nec ipse Hieron. sed ponit ibi DESIDERIA, tamen grecus habet) |
peccatori ¦ cogitaverunt
contra me, ne derelinquas me ne forte exaltentur9*.
9 ne derelinquas me D30 T79 ] om. Rusch (hapax) | exaltentur] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 139,10 X

Caput10 circuitus eorum ¦
10 Caput] Cadent cacogr. T79
labor labiorum ipsorum operiet eos.
Numérotation du verset Ps. 139,11 XI

Cadent super eos
carbones ¦
in ignem11
11 ignem Ps-G (R M ² Φ G ΨB V D edd. ) D30 Ω T79 Rusch Clementina cum Ps-R ] igne Ps-G
deicies eos
in miseriis
non subsistent.
Numérotation du verset Ps. 139,12 XII

Vir linguosus
non dirigetur in terra ¦
virum iniustum mala capient in interitu.
Numérotation du verset Ps. 139,13 XIII

Cognovi
quia faciet
Dominus iudicium inopis ¦
et vindictam
pauperum.
Numérotation du verset Ps. 139,14 XIV

Verumtamen iusti confitebuntur nomini tuo ¦
et12 habitabunt recti cum vultu tuo.
12 et Ps-G ( M Q² W U ΨB² D) D30 Ω Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Cor2 (hebr. et antiq. non interponunt) Ps-G

Psalmus 139

Numérotation du verset Ps. 139,1 
marg.| Eripe me] Titulus. In finem Psalmus David. Per David hic intelligitur Christus verus David, qui est finis noster, ut sepe dictum est, ad quem per totum Psalmum loquitur sancta Ecclesia, que est corpus Christi. Et est hic conquestio et gemitus et oratio corporis Christi inter malos constituti, nondum habentis in re, sed in spe bonum, ubi est plena exultatio. In hoc ergo Psalmo sonat vox corporis Christi, hec est vox nostra, si tamen sumus in corpore Christi, ubi quisquis non fuerit, in eis erit, inter quos illud corpus gemit, aut in illo corpore erit, aut membrum Christi, aut hostis Christi. Et est sensus tituli. Psalmus hic dirigens nos, in finem, id est in Christum, vel est, David, id est Ecclesie, que hic loquitur ut corpus eius. Intentio monet, ut contra mala seculi ad Deum oremus.
marg.| Modus. Tripartitus est Psalmus. Primo proponit, qui hostes, que mala monent, opponens eis preces. Secundo, quod auxilium habeat contra mala, ibi : Dixi Domino. Tertio que sint mala inimicorum aperit, ibi : Caput circuitus eorum. Ecclesia ergo inter malos laborans clamat.
Numérotation du verset Ps. 139,2 
I
marg.| {a} {2.346va} O Domine eripe me ab homine malo] non ab uno, sed a toto genere malorum cum principe suo Diabolo, qui et homo dicitur in figura : Unde, inimicus homo hoc fecit, qui super seminavit zizania. Mt. 13.d. Et vir dicitur : quia fortis ad nocendum. Unde subditur.
marg.| {b} A viro iniquo eripe me] Vir iniquus est, qui nocet. Omnis autem malus nocet : Unde cum dixisset ; Ab homine malo, quasi exponens subiungit, A viro iniquo : volens significare, quod omnis malus, iniquus est quia sibi, vel alii nocet. Alii quidem nocet, vel mox ut malus est, vel postea. Sunt enim quidam mali, qui non videntur iniqui, quia non sunt sevi, non asperi, non persequentes et pressuras hominum facientes, sed tamen luxuriosi, ebriosi, voluptatibus dediti, qui etsi aliis nocere non videantur, sibi tamen nocent. Et ita non sunt innocentes. Innocens enim est, qui nec sibi, nec alii nocet. Si quis tamen alte confideret, etiam alii nocet, saltem exemplo, quia vivit tecum et ad id, quod agit, invitat. Postea vero nocebit etiam opere. Cum enim que habet, voluptuose vivendo consumpserit, postea rapit aliis, quod effundere possit. Ex voluptate ergo et luxuria, quibus aliis nocere non videbatur, procedit, quo te pungat : Sicut spine in radice sunt lenes, sed inde procedit, quod pungit : Incidatur ergo radix et non est unde procedat spina. Ita dum aliquis voluptuose vivit, nulli nocere videtur, sed post rapit, quod effundat. Corrigatur ergo voluptas tamquam radix et non nascetur rapina, que pungit velut spina.
Numérotation du verset Ps. 139,3 
II
marg.| {c} Qui cogitaverunt] etc. Qualiter mali persequuntur, exequitur. Impugnant enim bonos tribus modis, scilicet lingua, manu et corde. Et de corde premittit dicens : Qui cogitaverunt, quasi dicat, eripe me a populo malorum, eripe me herentem Mundo per amorem. Ps. 43. Conglutinatus est in terra venter meus, id est memoria. Is. 51.b. Confortavit faber erarius percutiens malleo eum, qui cudebat, scilicet idolum. dicens glutino, bonum est. Faber iste est Diabolus. Is. 54.d. Creavi fabrum. Iste dicit de glutino vel amore Mundi, bonum est. Gn. 14.b. Quatuor Reges adversus quinque pugnaverunt. Vallis autem silvestris habebat multos puteos bituminis. Quatuor Reges sunt principalia vitia, que impugnant quinque sensus in Mundo, qui est vallis bituminis propter amorem. Gregorius Amor rerum temporalium est viscus pennarum spiritualium. Item eripe me ligatum per pravam consuetudinem. Prv. 5.d. Funibus peccatorum suorum unusquisque constringitur. Prv. 7.d. Statim sequitur eum bos ductus ad victimam et nescit, quod ad vincula, id est ad pravam consuetudinem stultus trahatur. De his liberat Dominus iustum. Sap. 10.c. In vinculis non dereliquit eum. Item, eripe me, oppressum per desperationem. Lam. 3.f. Lapsa est in lacum anima mea, Item, eripe me, debilem per naturalium corruptionem et vulnerationem. Vulnerantur naturalia, quando quis peccat. Lc. 10.g. Plagis impositis, etc. Ps. Vide infirmitatem meam et anxietatem meam. Iob. 6. Que est fortitudo mea, ut sustineam, etc. Item, eripe me, conclusum propter perplexitatem. Lam. 3.b. Conclusit vias meas lapidibus quadris, circumedificavit me, ut non egrediar. Iob. 15.c. Non credit, quod reverti possit de tenebris ad lucem circumspectans undique gladium. In eodem 16.c. Conclusit me Dominus apud impium : et manibus, etc. Item et eripe me, retentum per Diaboli potestatem. Lc. 11.c. Cum fortis armatus custodit atrium suum. Item, eripe me, timidum exire propter satisfactionem. Iob. 15.c. Terrebit eum tribulatio et angustia vallabit eum. De hac ereptione. Ez. 37.d. Educam vos de tribulationibus vestris, popule meus et inducam vos in terram vestram. Am. 3.d. Quomodo si eruantur duo crura, etc.
marg.| {c} Qui cogitaverunt iniquitates in corde] quasi dicat, ab his maxime eripe me, qui cogitant multis machinationibus nocere. Facilius enim vitaretur aperta inimicitia, quam occulta. Ille enim difficile vitatur, qui in labiis bona portat, in corde mala occultat, quia nulla pestis efficacior ad nocendum quam familiaris inimicus. Et hi tales.
marg.| {d} Tota die] continue.
marg.| {e} Constituebant] {2.346vb} mihi.
marg.| {f} Prelia] id est schismata et hereses, contra que pugnarem. De cordibus enim talium bella semper proveniunt, etsi verba sint pacata. Per hoc, quod ait, tota die, continua eorum nequitia ostenditur, non lassata per moram. Deinde qualiter in lingua prosequantur, ostendit.
Numérotation du verset Ps. 139,4 
III
marg.| {g} Acuerunt linguas suas] id est verba sue nequitie polierunt. Addit
marg.| {h} Sicut serpentes] Congrue comparat eos serpentibus. In serpente enim astutia et dolus nocendi est : ideo et serpit, non habens pedes, ut non audiatur ; dum venit in itinere, lenis est eius tractus, sed non rectus. Sic mali serpunt ad nocendum, sub leni contactu verborum habentes occultum venenum. Unde subdit.
marg.| {i} Venenum aspidum sub labiis eorum] sub specie boni suggerendo pessima et anime mortifera, quia venenum Aspidum insanabile est. Deinde de persecutione, que fit manu, id est opere, subdit dicens.
Numérotation du verset Ps. 139,5 
IV
marg.| {k} Custodi me, Domine, de manu peccatoris] id est Diaboli, qui validus est ad nocendum, unde Princeps Mundi dicitur. Ideo iste petit custodiri ab eo, quia per multa Diabolus fallit, que iste per se nequit precavere.
marg.| {l} Et ab hominibus iniquis] id est a membris eius, per quos conatur, quod per se nequit.
marg.| {m} Eripe me] ut non noceant. Non dico in causis seculi, sed in via Domini : Unde subdit.
Numérotation du verset Ps. 139,V 
marg.| {n} Qui cogitaverunt supplantare] id est decipere et a via Dei retrahere et impedire opera mea, parantes peccatorum mihi vicinas foveas. Deinde, qui sunt inimici, ostendit dicens.
Numérotation du verset Ps. 139,6 
marg.| {o} Absconderunt superbi laqueum] vel muscipulam mihi. Augustinus Breviter totum corpus Diaboli explicavit, cum ait : Superbi. Inde scilicet ex superbia est, quod et iustos plerumque se dicunt, cum sint iniqui. Inde est quod nolunt confiteri peccata. Inde etiam est, quod invident veris iustis. Omnis enim superbus invidus est sicut Diabolus, qui invidit homini, quod perdidit. Quia enim amisit regnum, hominem illuc pervenire noluit et non vult et id agit nunc, ut homo illuc non perveniat, unde eiectus est ille.
Numérotation du verset Ps. 139,VI 
marg.| {p} Et funes ?] id est peccata sua, que mihi suadent facere, de quibus Is. 5.e. Ve qui trahitis iniquitatem in funiculis vanitatis. Peccata dicuntur funes, quia in peccatis perseverantes, addunt peccata peccatis et unde deberent corrigi, defensione et excusatione peccatum duplicant et triplicant, ita producitur funis de tortis filis. Et de talibus funibus ligantur pedes et manus, ut in tenebras exteriores mittantur. Hos funes extenderunt mihi in laqueum. Et ubi, sequitur.
marg.| {q} Iuxta iter] Precepta sunt iter. Ergo non in itinere, sed iuxta iter.
Numérotation du verset Ps. 139,7 
VII
marg.| {r} Dixi Domino Deus meus es tu] Hec est secunda pars, ubi dicit quod auxilium sit contra predicta mala,scilicet clamare ad Dominum. Et dicit hoc ex magna fiducia. Etsi enim omnium sit Deus per creationem, proprie tamen Deus est eorum, qui eo fruuntur.
marg.| {s} Exaudi Domine vocem deprecationis mee] Hic deprimit affectum animi sui. Sunt enim deprecationes malorum sine voce, quia ex bono cordis affectu non proveniunt. Deprecatio vero iustorum vocem habet, quia ex medulla dilectionis procedens digna est auditu. Vox enim proprie hominum est et animatorum, sonus vero ceterarum rerum. Qui vero precatur Deum et non de Deo bene sentit, sonum habet et non vocem, quia ibi vita non est. Qui vero de Deo bene sentit, eius oratio vocem habet, que est vita deprecationis. Talis dicit.
Numérotation du verset Ps. 139,8 
VIII
marg.| {t} Domine, Domine] id est verissime Domine, non ut homines domini sunt, qui emunt pecunia, tu vero sanguine tuo. Et repetitio ista affectum pie precationis ostendit.
marg.| {u} Virtus salutis mee] id est qui das virtutem perseverantie, qua salvus sum.
marg.| {x} Obumbrasti super caput meum in die belli] id est dum pugno contra malos extra et contra legem membrorum intra, obumbrasti, id est gratia tua mihi fecisti umbraculum refrigerans ab estu tentationum.
Numérotation du verset Ps. 139,9 
IX
marg.| {y} Non tradas me, Domine, peccatori] id est Diabolo.
marg.| {z} A desiderio meo] id est ut estum non patiar a meipso a meo desiderio, quo locus sit Diabolo, sine quo nihil facit quantumcumque seviat hostis. Quem enim desiderium vincit esce, cadit in laqueum et nusquam est locus Diabolo nisi ex desiderio tuo. Sed estum desiderii temperat umbraculum Dei. Unde ait. Non tradas me, id est {2.347ra} non sinas me tradi per meum desiderium Diabolo. Cassiodor. A desiderio suo traditur peccatori quisquis per concupiscentias carnis Diabolo relinquitur possidendus, de quibus dicit Apostolus, Propterea tradidit illos Deus in desideria cordis eorum.
marg.| {a} Cogitaverunt contra me] scilicet inimici.
marg.| {b} Ne derelinquas me, ne forte exaltentur] id est ne de me victo triumphent et gaudeant. Seducto enim homine gaudet et triumphat Diabolus et sui. Ps. 12. Exultabunt, si motus fuero. Dt. 32.d. Propter iram inimicorum distuli, ne forte superbirent. Eccl. 23.a. Ne derelinquas me, ne incidam in conspectu adversariorum meorum. Demones enim faciunt festum, sicut Rex habito triumpho. Unde Idc. 16.f. Principes Philistinorum convenerunt in unum, ut immolarent hostias magnificas Dagon Deo suo et epularentur, dicentes. Tradidit Deus noster inimicum nostrum Samson in manus nostras. Et 1Rg. ult. c. Philistiim preciderunt caput Saul. Hoc faciunt Demones, quando precidunt a capite Christo et expoliant armis, id est virtutibus. Et de hoc iactant se Demones. Is. 10.c. Dixit Assur, in fortitudine manus mee ego feci, etc.
Numérotation du verset Ps. 139,10 
X
marg.| {c} Caput circuitus eorum] Hec est tertia pars, ubi dicit, que sint mala inimicorum, quasi dicat me protegit umbra tua in die belli, sed illos tegit caput circuitus eorum, id est superbia. Mali enim vadunt in gyrum erroris, ubi est iter sine fine, huius circuitus superbia est caput, que est initium omnis peccati. Et quia omnis superbus fictus est et omnis fictus mendax. Ideo subdit.
marg.| {d} Labor labiorum ipsorum] id est mendacium.
marg.| {e} Operiet eos] id est proteget et defendet. Mendacium recte dicitur labor. Laborat enim, qui fingit, quid dicat, veritas autem facile dicitur. Vel sic. Labor labiorum, id est falsa et mendax assertio eorum, operiet eos, quia de sua falsa assertione superantur. Vel sic. Tu, Domine, es mihi umbraculum, sed caput eorum, qui cogitant contra me mala, est circuitus, id est Diabolus, qui numquam recte incedit, qui est caput eorum.
Numérotation du verset Ps. 139,11 
XI
marg.| {f} Cadent super eos carbones] scilicet ignis concupiscentie, ire et luxurie, antequam veniat ignis eternus. Et,
marg.| {g} In ignem] id est in illos carbones.
marg.| {h} Deiicies eos] permissive. Et,
marg.| {i} In miseriis non subsistent] quia superabuntur a pressuris, quas iusti superabunt. Vel sic.
marg.| {f} Cadent super eos carbones] id est Sancti, qui ex mortuis revixerunt et aliquando tenebre fuerunt, nunc autem lux in Domino, qui cum alios accendunt, alios deiiciunt. Unde subdit.
marg.| {g} In ignem deiicies eos] scilicet malos. Cum enim vident mali Sanctos lucere, invident. Et sic Sancti super eos cadunt, quia ex bona vita et predicatione ipsorum, mali ruinam incurrunt. Unde Apostolus. Aliis sumus odor vite in vitam, alis odor mortis in mortem. Et hi tales, in miseriis non subsistent, sed impatientes deficiunt, quas boni patienter transeunt. Sequitur.
Numérotation du verset Ps. 139,12 
XII
marg.| {k} Vir linguosus non dirigetur in terra] Vir linguosus dicitur, qui linguam habet precipitem et subito irrumpit in sermonem. Prv. 29.c. Vidisti hominem velocem ad loquendum, stultitia magis speranda est, quam illius correctio. Iac. 1.c. Sit omnis homo velox ad audiendum, tardus autem ad loquendum, etc. Item dicitur vir linguosus, qui postquam loqui cepit, cohiberi non potest. Prv. 25.d. Sicut urbs patens est absque murorum ambitu, sic homo, qui non potest in loquendo cohibere spiritum suum. Et 29.b. Totum spiritum suum profert stultus. Item qui loquitur et respondet eque de illis, de quibus non novit, sicut et de quibus novit. Eccl. 5.d. Si est tibi intellectus, responde proximo, sin autem, manus tua sit super os tuum, ne capiaris in {2.347rb} verbo indisciplinato et confundaris, etc. Item qui loquitur in lingua. Eccl. 5.c. Non ventiles te in omnem ventum et non eas in omnem viam, sic enim omnis peccator probatur in duplici lingua. Et eodem d. Denotatio pessima super bilinguem. Talis bilinguis similis est serpenti, qui non habet pedes et huiusmodi membra, sed totum corpus est ei pedes et manus et quod minus habet in membris ceteris, suppletur ei in lingua, quia habet duo additamenta, que post morsum infigit et virus infundit et ita interficit. De quibus Ps. Acuerunt linguas suas sicut serpentes. Sap. 1.c. A detractione parcite lingue. Item qui alium loquentem sustinere non potest, sed verbum eius interrumpit. Eccl. 32.b. Audi tacens et pro reverentia addetur tibi gratia. Nota quedam, que maxime exigunt silentium. Etas loquentis. Unde Eccl. 32.a. Loquere maior natu, decet enim te primum verbum. Dignitas loquentis. Unde Iob. 29.b. Principes cessabant loqui et digitum superponebant ori suo, etc. Verbum eruditionis, quia invito auditori nemo libenter loquitur. Ideo dicitur Eccl. 32.a. Ubi non est auditus, non effundas sermonem : Qualitas temporis. Unde Eccl. 20.a. Est tacens sciens tempus aptum. Homo sapiens tacebit usque ad tempus, lascivus autem et imprudens non servabit tempus. Ideo certis temporibus in claustro tenetur silentium, scilicet tempore refectionis, lectionis et orationis. Hoc est quod maxime ornat religionem. Unde Is. 32.d. Erit opus iustitie pax et cultus iustitie, silentium et securitas, etc. Et eodem 32.d. In silentio et in spe erit fortitudo vestra, religio enim nuda et inculta et infirma est, que sine silentio est, Iac. 1.d. Si quis se putet religiosum esse et non refrenans linguam suam, etc. Potest et aliter haberi, quis sit vir linguosus, per hos versus : « Sit tibi linguosus vir quinque modis odiosus. Preproperus, preceps, ignarus, fictilis, anceps ».
marg.| Talis vir, linguosus, cui voluptas est loqui, non attendens, quid dicat.
marg.| {l} Non dirigetur in terra] Quisquis ergo vult dirigi, magis oportet audire quam loqui. Sicut Iacobus ait. Sit omnis homo velox ad audiendum, tardus ad loquendum. Perfectius enim esset omnes audire sponsum, ut Ioannes, qui non tantum gaudebat, quia docebat, quam quia audiebat. Unde Io. 3.d. Amicus sponsi stat et audit, etc. Sed propter imperitos loqui aliquando necesse est, ut doceantur. Qui ergo vult docere, semper vult imperitos habere, quos doceat. Gaudium ergo sit taciturnitatis et sponsum audiendi in voluntate, vox autem doctrine sit in necessitate et ita non erit vir linguosus. De interioribus ergo sit gaudium ; de exterioribus necessitas, non voluntas.
marg.| {m} Virum iniustum mala capient in interitu] Omnes quidem volunt se abscondere a malo, quod etiam boni fugiunt, sed malum capit eos non ad interitum, sed ad vitam, quia Deus flagellat omnem filium, quem recipit. Hbr. 12.c.
Numérotation du verset Ps. 139,13 
XIII
marg.| {n} Cognovi] scilicet ego quod illi non prevident, scilicet
marg.| {o} Quia Dominus] tandem etsi non modo.
marg.| {p} Faciet iudicium inopis] qui esurit iustitiam et querit et pulsat.
marg.| {q} Et] faciet vindictam pauperum, spiritu. Rm. 12.d. Mihi vindictam et ego retribuam.
Numérotation du verset Ps. 139,14 
XIV
marg.| {r} Verumtamen iusti] Conclusio Psalmi, ubi dicit quod boni a Deo liberati et de hostibus vindicati non sibi dant, sed.
marg.| {s} Confitebuntur nomini tuo] hic et in futuro laudem attribuendo.
marg.| {t} Et habitabunt recti] Qui ad se flectit cor, torquet, qui vero in Deum intendit, dirigit et ideo ibi eis requies, ubi cor habent. Unde.
marg.| {u} Cum vultu tuo] quibus male erat in vultu suo, in cuius sudore panem ederunt, habitabunt, quia Deum sicut est videbunt et deterso sudore, finitisque laboribus, perenni letitia implebuntur et ideo nihil timebunt ab eis in mundo.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 139), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_139)
Signaler un complément d'information

Notes :