Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Hugo de Sancto Caro

Biblia communis

Psalmus 34

Numérotation du verset Ps. 34,1

¶ In finem

¶Codd. : (Ps. 34) D30 Ω ^M Ω ^F Ω^P Ω^SΩ^X P15205 P 3 P10489 ω 1 Rusch Ps-G

psalmus ipsi David¹.

¹ ipsi David Ω^S Ω^X P15205 P 3] David Ω ^F P15205 ² Rusch, Huic David D14 Ps-G , Huic David exprobratio cum Dei dictione D30 ; om. Ω ^M P10489 ω 1

Numérotation du verset Ps. 34,I

Iudica² Domine

² iudica Ω^X] + me P10489 ( lapsus )

nocentes me ¦

expugna

impugnantes me.³

³ impugnantes plerique codd. Ps-G (M² Q² G² Ψ^B2 V²) D30 Ω P15205 P10489 ω 1 Rusch cum Ps-R ] expugnantes Ps-G (F M Q WΦ^RGVU G Ψ^B) cum Ps-α Ps- γ

Numérotation du verset Ps. 34,2 II

Apprehende

arma et scutum ¦

et exsurge

in adiutorium mihi.

Numérotation du verset Ps. 34,3 III

Effunde frameam

et conclude

adversus eos

qui persequuntur me ¦ dic

anime mee salus tua

ego sum.

Numérotation du verset Ps. 34,4 IV

Confundantur

et revereantur⁴ ¦

⁴ revereantur Ps-G D30 Ω Corsiniana40E15 T5 ω¹ Rusch ] + simul P15205 P10489

querentes⁵ animam meam.

⁵ querentes Ps-G D30 Ω ^M Ω ^FX Corsiniana40E15 T5 P15205 P10489 ω¹] qui querunt Ω^S

Numérotation du verset Ps. 34,V

Avertantur

retrorsum et confundantur ¦ cogitantes mihi mala.

Numérotation du verset Ps. 34,5 VI

Fiant

tamquam pulvis ante faciem venti ¦

et angelus

Domini coartans eos.

Numérotation du verset Ps. 34,6 VII

Fiat

via

illorum⁶ tenebre

⁶ illorum] eorum Ω ^F

et lubricum ¦

et angelus Domini

persequens eos.

Numérotation du verset Ps. 34,7 VIII

Quoniam

gratis

absconderunt

mihi

interitum laquei sui ¦ ⁷

⁷ interitum Ps-G D14² D30 Ω ^M Ω^X ω 1 Rusch ] in interitu Ω ^F Ω^S Ω^X* P10489 , in interitum Ps-G (F Q² Φ^R*GVP Ψ^B*) D14 * P15205

supervacue

exprobraverunt

animam meam. ⁸

⁸ <divisio.> michi… sui ¦ Ω ^M Ω ^F Ω^X ω 1] michi ¦… sui Ω^S

Numérotation du verset Ps. 34,8 IX

Veniat illi⁹

⁹ illi D30 Ω P15205 P10489 Ps-G (K)] illis ω¹ Ps-G (K² Ψ^B) cum LXX Ps-R

laqueus

quem ignorat^† ¹⁰ et captio

¹⁰ ignorat D30 Ω P15205 P10489 Ps-G ] ignorant ω¹ L K² cum LXX Ps-R

quam abscondit¹¹

¹¹ abscondit Ω P15205 ? P10489 Ps-G ] absconderunt ω¹ L* K² cum LXX

apprehendat eum¹² ¦

¹² apprehendat eum D14 D30 Ω Ω ^F P10489 Ps-G ] apprehendat eos L K² ω 1 P15205 cum LXX Ps-R , comprehendat eum Ps-G

et in laqueo¹³*

¹³ laqueo Ps-G (R F C I Q* W Φ^G*P*) D14 * Ω ^F Ω^SΩ^P Ω^X] laqueum Ps-G * ( plerique codd. et edd. ) D14 ² D30 Ω ^M P15205 P 3 P10489 ω 1 Rusch

cadat¹⁴ in ipso¹⁵*. ¹⁶

¹⁴ cadat Ω ^F Ω^SΩ^X ω 1 P 3 P10489 Ps-G] cadent ω 1*, cadant ω 1² P15205 |

¹⁵ ipso Ps-G D14 D30 Ω ^F Ω^S Ω^X ω 1 Cor2 ] corr . (cf. infra), ipsum Ps-G (L M U V D ΨB²) Ω ^M P15205 P 3 P10489 Cor2 ( P15554 V3466 T402 : Require Ex. 8, 24°. Sic modus dicendi variatur cum aliqua significantia. Alii habent in ipsum, hoc est : utrumque in acusativo ; grecus : utrumque secundum ablativum, hoc est per dativum) Ed1530 Clementina , idipsum Rusch cum Ps-R |

¹⁶ <divisio.> ignorarat⁺... eum ¦ D30 , ignorant ⁺… eos ¦ ω 1] ignorat ¦… eum ¦ Ω ^MS, ignorat ¦… eum Ω ^F, ignorat... eum ¦ Ω^X, ignorat ¦… eos P15205 |

Numérotation du verset Ps. 34,9 X

Anima autem mea

exultabit

in Domino ¦

et¹⁷ delectabitur

¹⁷ et D14 Ω Ω ^F P15205 P10489 ω¹ Rusch ] om. Ps-G

super¹⁸ salutari suo.

¹⁸ super Ω P10489 ω¹ Ps-G ] in P15205* (sec. m. Glosæ corr.)

Numérotation du verset Ps. 34,10 XI

Omnia ossa mea¹⁹

¹⁹ mea] om. C*

dicent ¦ Domine quis²⁰ similis

²⁰ quis] qui R

tui²¹ ?

²¹ tui Ps-G (nonnulli codd. et edd.) D14² D30 Ps-R ] tibi Ps-G (L) D14* Ed1455 Ed1530 Clementina cum Ps-Med. (+Clm343) Ps-R

Numérotation du verset Ps. 34,XII

Eripiens

inopem

de manu fortiorum²² eius ¦

²² fortiorum Ps-G * (R F) ] fortioris Ps-G (C I L)

egenum²³ et pauperem a diripientibus²⁴ eum.

²³ egenum] et praem. C (ut vid.) I cum hebr. LXX Ps-α Ps-β Ps-γ Ps-δ Ps-ε Ps-Moz Ps-H |

²⁴ diripientibus] rapientibus L cum Ps-R |

Numérotation du verset Ps. 34,11 XIII

Surgentes testes

iniqui ¦

que²⁵ ignorabam

²⁵ que Ω P10489 ω¹ Ps-G ] qui P15205

interrogabant me.

Numérotation du verset Ps. 34,12 XIV

Retribuebant mihi

mala pro bonis ¦ sterilitatem

anime mee.²⁶

²⁶ <divisio.> XII+XIII ¦ ¦ XIV D14

Numérotation du verset Ps. 34,13 XV

Ego autem cum mihi

molesti essent ¦ induebar cilicio.

Numérotation du verset Ps. 34,XVI

Humiliabam

in ieiunio animam meam ¦ et oratio mea

in sinu

meo²⁷

²⁷ sinu meo Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D14 D30 Ω ^F Ω ω¹ P15205 P10489 Cor2 Rusch ] sinum meum Ps-G (R F C I)

convertetur.

Numérotation du verset Ps. 34,14 XVII

Quasi proximum

quasi²⁸* fratrem nostrum sic complacebam ¦

²⁸ quasi D14 D30 Ω ^MS P10489 ω¹ Ps-G ] et praem. Ω ^F Ω^X P15205 Rusch Ed1530 Clementina

quasi

lugens et contristatus sic humiliabar. ²⁹

²⁹ <divisio.> nostrum sic complacebam ¦ D30 Ω ^F ω 1] nostrum ¦ sic complacebam Ω^S

Numérotation du verset Ps. 34,15 XVIII

Et adversum³⁰ me letati sunt

³⁰ adversum Ps-G D30 Ω^F Ω^SX P10489 ω 1 Rusch ] adversus Ps-G (L Φ^RGV) D14 Ω^M

et convenerunt ¦

congregata³¹ sunt

³¹ congregata] congregati Ω^X*

super me flagella et ignoravi.

Numérotation du verset Ps. 34,16 XIX

Dissipati sunt

nec compuncti^† temptaverunt me

subsannaverunt me³²

³² me¹ D14² D30 Ω ^F Ω^S Rusch Ps-G ] om. D14* | me² Ps-G D30 Rusch ] om. D14 Ω^S*

subsannatione ¦ frenduerunt super me

dentibus suis. ³³

³³ <divisio.> sunt ’ nec compuncti ⁺ D30 ω 1] sunt nec compuncti ¦ … Ω^MFS, sunt compuncti... me ¦... subsanatione Ω^P

Numérotation du verset Ps. 34,17 XX

Domine

quando respicies ¦

restitue

animam meam a malignitate eorum’ a leonibus

unicam meam. ³⁴

³⁴ <divisio.> respicies ¦ … meam… eorum ’ D30 ω 1 ] respicies… meam ¦… eorum Ω ^F P15205 ; respicies ’… meam… eorum ¦ Ω (respicies… Ω ^MX), respicies... eorum ¦ Ω^P

Numérotation du verset Ps. 34,18 XXI

Confitebor tibi in Ecclesia

magna ¦

in populo

gravi laudabo te.

Numérotation du verset Ps. 34,19 XXII

Non supergaudeant mihi

qui adversantur mihi inique ¦ qui oderunt

me³⁵ gratis et annuunt oculis.

³⁵ me Ps-G D30 Ω ^F Ω^P Rusch ] om. D14 (hapax)

Numérotation du verset Ps. 34,20 XXIII

Quoniam

mihi quidem pacifice loquebantur ¦

et in iracundia

terre loquentes dolos cogitabant.

Numérotation du verset Ps. 34,21 XXIV

dilataverunt super me os suum ¦

dixerunt

euge euge

viderunt oculi nostri.

Numérotation du verset Ps. 34,22 XXV

Vidisti Domine

ne sileas ¦

Domine ne discedas a me.

Numérotation du verset Ps. 34,23 XXVI

Exsurge³⁶

³⁶ Exsurge Ω^P] + Domine R* L P15205 cum LXX Ps-R

et intende³⁷ iudicio

³⁷ intende Ω^P] + in P10489

meo ¦ ³⁸

³⁸ iudicio meo D14 D30 Ω ^F Ω^P ω 1 Rusch Ps-G Ps-αγ Ps-Moz ] iudicium meum Ps-G (L Ψ^B*) cum Ps-R

Deus meus et Dominus meus in causam meam³⁹. ⁴⁰

³⁹ causam meam D14 D30 Ω ^F Ω^P ω 1 Cor2 (secundum satis antiq. et grecum) Rusch Ps-G ] causa mea Ps-G (R F Φ^G²^V U) Cor2 (secundum antiquiores) |

⁴⁰ <Divisio> meo ¦… meus Ω ^MFX P15205 ] meo ¦ ... meus ’ ω 1, meo Deus meus ¦ Ω^S ω 1 Ω^P |

Numérotation du verset Ps. 34,24 XXVII

Iudica me

secundum iustitiam

meam⁴¹*

⁴¹ meam Ι² G* K Ω ^F Ω P15205 P10489 cum Ps-α Ps-Moz C] tuam Cor2 ( hebr. anti. grecum Remigius exponit ) ω 1 Ω^P Rusch Weber

Domine Deus meus ¦

et non supergaudeant mihi⁴². ⁴³

⁴² et non... mihi] non insultent in me inimici mei L, cf. Ps-R |

⁴³ <Divisio> meam… meus ¦ D30 ω 1 (tuam…) Ω] meam ¦…meus P15205 |

Numérotation du verset Ps. 34,25 XXVIII

Non dicant

in cordibus suis

euge euge

anime nostre ¦ nec dicant devorabimus⁴⁴ eum.

⁴⁴ nec Cor2 (hebr. et antiq.) D14 D30 Ω ^F Ω^P Rusch Ps-G ] ne Ps-G (M W) Ps-H, non Ω^X* | devorabimus Ps-G (Φ^R²^GP G ² K Ψ^B² D) Cor2 Ω Ω ^F Ω^P ω 1 P15205 P10489 Rusch ] devoravimus Ps-G (Φ^R* G* Ψ^B*) D30 Ed1530 Clementina Ps-G

Numérotation du verset Ps. 34,26 XXIX

Erubescant

et revereantur simul ¦

qui gratulantur

malis meis.

Numérotation du verset Ps. 34,XXX

Induantur

confusione et reverentia ¦ qui maligna⁴⁵

⁴⁵ maligna Ps-G (R F C) D14 D30 CorS3* Ω Ω^P P15205 P10489 ω¹ Rusch cum Ps-R (N² T* Q² R² rell. codd.)] magna CorS3 Clementina , restit. errante archetypo Ps-G (L) cum hebr. LXX Ps-R (A H N* S T² Q* R* edd.)

loquuntur super me.

Numérotation du verset Ps. 34,27 XXXI

Exultent et letentur qui volunt iustitiam meam ¦

et dicant semper magnificetur

Dominus qui volunt pacem

servi eius.

Numérotation du verset Ps. 34,28 XXXII

Et lingua

mea

meditabitur iustitiam tuam ¦ tota die laudem tuam.

Psalmus 34

Numérotation du verset Ps. 34,1

^marg.| {85vb} Iudica, Domine] etc. Titulus. In finem Psalmus ipsi David, id est Christo. Positio enim pronominis demonstrativi et discretivi, monstrat referendum esse Christo, qui fuit verus David : quia manu fortis vincendo Diabolum, mundum et Iudeum : et aspectu desiderabilis, promittendo vitam eternam. De quibus duobus, scilicet de victoria in Passione et de promissione eterne vite habetur in hoc Psalmo. Et competenter ordinatur Psalmus iste post precedentem, quia in precedenti egit Propheta de commutatione Christi, ex qua commutatione secuta est persecutio eius. Propter hoc enim, quod viderunt Iudei et Diabolus eum commutatum, ideo insurrexerunt in eum. Si enim cognovissent, numquam Dominum glorie crucifixissent, 1Cor. 2.b. Et est iste Psalmus secundus eorum, in quibus late agitur de Christi Passione. Primus fuit, Deus meus, respice. Psalmus ergo dirigens nos in finem, attribuitur ipsi David, id est Christo, qui hic loquitur quandoque in persona sua, quandoque in persona membrorum. Intentio est, per exemplum Christi monere nos ad toleranda adversa.

^marg.| Modus. Tripartitus est Psalmus. Primo incipit ab oratione, orans pro se et pro adversariis, memorans culpam eorum. Secundo premittens de spe boni et gaudio, narrat, quam maligne et nequiter contra Christum fecerunt, ibi : Anima autem mea. Tertio agit de fructu Passionis, promittens confessionem totius Ecclesie, ibi : Confitebor tibi. Dicit ergo Christus in persona sua et etiam suorum.

^marg.| {l} Iudica, Domine] Pater.

^marg.| {m} Nocentes me] id est Iudeos mihi et meis nocere cupientes. Et est sensus : Iudica, id est condemna : Et hoc petit non libidine vindicte, sed amore iustitie. Vel [Iudica] id est iudicabis, id est condemnabis, ut fit predictio, non optatio. Ps. 34. Intende in iudicio meo, Deus meus et Dominus meus in causam meam. Sic ergo primo petit, vel predicit damnationem inimicorum. Secundo petit victoriam de ipsis. Unde sequitur :

^marg.| {n} Expugna] id est vince.

^marg.| {o} Impugnantes me] scilicet Iudeos, qui me et Apostolos impugnaverunt : et Tyrannos, qui alios Christianos impugnaturi erant. Unde bene confessus est Diaconus, quod Dominus exauditus fuit in hac petitione, cum in Passione Beati Vincentii clamavit, vincimur. Quia vero non est victoria sine pugna, nec pugna sine armis : Ideo tertio petit arma dicens.

^marg.| {a} {2.87va} Δ Apprehendat eum] id est quia me volebant fraudulenter capere in sermone et quia me proditorie venditum capere venerunt et abscondebant hoc a me, licet me non lateret : capiantur ipsi et illaqueentur vinculis peccatorum. Ecclesiastic. 27.d. Qui laqueum alii parat, peribit in illo : et facienti consilium nequissimum, super ipsum devolvetur. Exemplum de Achitophel 2Rg. 17.f. Et de Aman, Est. 7.d. qui paraverat Mardocheo patibulum et suspensus fuit in illo.

^marg.| {b} Et in laqueum cadat in ipsum] Hoc est expositio precedentis.

^marg.| {c} In ipsum] non in alium, quem mihi paraverunt, id est non est alia causa ruine eorum. Quod melius exprimit alia littera, que habet [ipso] neutraliter, id est eo ipso cadant, quia mihi laqueum paraverunt. Vel de pena corporali, qua puniti sunt, potest legi : Veniat illi laqueus captivitatis [quem ignorat] futurum esse. Unde Dominus compatiens civitati Hierusalem propter hoc destruende, flevit super eam : Lc. 19.f. Et dixit : Quia si cognovisses et tu, id est si cognovisses destructionem tuam futuram, sicut et ego : fleres et tu sicut et ego. Unde addit Dominus : Et quidem in hac die tua, que ad pacem tibi ; nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis, quia dies venient in te et circumdabunt te inimici tui vallo et circumdabunt te et coangustabunt te undique et ad terram prosternent te. Ecce quod dicit hic [Veniat illi] civitati, vel populo [Laqueus, quem ignorat : et captio, quam abscondebat, apprehendat eum] id est propter hoc, quod mihi fecerunt, capiantur similiter a Tito et Vespasiano [Et in laqueum cadat] scilicet in laqueum mortis [In ipsum] id est sicut me interfecerunt.

^marg.| {l} Iudica, Domine] Possunt etiam hec legi in persona Sanctorum desiderantium Christi adventum, atque auxilium et dicentium [Iudica, Domine] Christe, fili Dei.

^marg.| {m} Nocentes me] id est Demones, qui me ad peccatum impellunt et ad infernum violenter trahunt.

^marg.| {n} Expugna] In Cruce.

^marg.| {o} Impugnantes me] id est Demones et Iudeos. Vel sic [Iudica, Domine] Iudicio discretionis, aut condemnationis. Nocentes me, id est nocere cupientes. Unde alia littera habet, Adversarios meos, id est hereticos, qui fidem mihi auferre conantur : Tyrannos, qui substantiam : falsos Christianos, qui mores : detractores, qui famam : Demones, qui animam. Et [expugna] per me, vel per te. Impugnantes me, qui sunt caro, mundus, Diabolus. Caro, deliciis castitatem meam impugnat : Mundus, divitiis paupertatem : Diabolus, honoribus humilitatem. Ecclesiast. 14.d. Certa usque ad mortem pro iustitia : et Dominus expugnabit pro te inimicos tuos. Ex. 14.d. Dominus pugnabit pro vobis et vos tacebitis. Et ut hoc possis facere :

^marg.| {a} Θ Apprehende arma] virtutum ad expugnandum inimicos.

^marg.| {b} Et scutum] carnis ad recipiendum ictus. Tribus autem armis, scilicet humilitate, paupertate, vite austeritate, tres hostes devicit Christus, scilicet Diabolum, per humilitatem : carnem, per vite austeritatem : mundum, per paupertatem. De illis tribus armis dicit ipse in Ps. 87. Pauper sum ego et in laboribus a iuventute mea : exaltatus autem humiliatus sum et conturbatus. Illi autem tres hostes, quos iste verus David manus sue fortitudine devicit, significati sunt per tres hostes, quos habuit David et quos superavit, videlicet, per Goliam Gigantem, per quem Diabolus designatur ; per Saul, qui interpretatur petitio : per quem significatur caro, que semper petit et clamat, affer, affer : Prv. 30.b. Et per Absalonem, qui pax patris {2.86rb} interpretatur, licet patrem persecutus fuerit, per quem mundus designatur : quia pacificus videtur ; sed tamen osculando interficit. Et precipue, sicut Absalon patrem persecutus est, ita mundus eos, qui eum edificant et diligunt, persequitur et interficit. Unde dicit : Quemcumque osculatus fuero, ipse est : tenete eum. Mt. 26.

^prol.| Sed Christus per hec arma tria, istos tres hostes devicit. Unde dicitur ei. Apprehende arma et scutum. Sap. 5.c. Apprehendet armaturam zelus illius. Iob. 29.c. Iustitia indutus sum.

^marg.| {c} Et exsurge in adiutorium mihi] contra adversarium, qui me infestat et prevalet infestando. Unde alibi in Ps. 12. Usquequo exaltabitur inimicus meus super me, etc. Et dicit [Exsurge] quia quasi dormire videbatur. Unde in Ps. Exsurge, quare obdormis, Domine ? Et item propter miseriam inopum et gemitum pauperum, nunc exsurgam dicit Dominus. Augustinus Dulce est spectaculum videre agnum pugnantem cum leone.

^marg.| {d} Effunde frameam] dicit Christus Patri, id est iram et vindictam, id est abundanter vindica me, de qua Ez. 21.a. Eduxi gladium meum irrevocabilem de vagina sua. Item Ez. 20.f. In brachio extento et furore effuso regnabo super vos.

^marg.| {e} Et conclude adversus eos, qui persequuntur me] id est confunde Iudeos, sicut confunditur homo, quando concluditur ei. Conclusit autem eis Deus Pater, quando corpus Christi, quod in monumento recluserant cum custodia militum, a potestate eorum exclusit, cum eum resuscitavit. Unde adhuc in Resurrectione conclusionem istam ad confusionem eorum cantat Ecclesia, dicens : Dicant nunc Iudei, quomodo milites custodientes sepulchrum perdiderunt Regem, ad lapidis positionem. Et post addit : Aut sepultum reddant, aut resurgentem adorent. Unde Ecclesiast. 36.b. Glorifica manum et brachium dextrum, excita furorem et effunde iram : extolle adversarium et afflige inimicum. Manus et brachium Patris dicitur filius, qui glorificatus fuit a Patre in Resurrectione. Excitavit autem Dominus furorem eius, quando Iudeos tradidit in manus Romanorum ; vel excitabit in futuro iudicio.

^marg.| {a} {2.86va} Δ Dic anime mee, salus tua ego sum] id est ostende de anime mee, quod tu es salus eius. Quod fecit Dominus, cum eam ad inferos deduxit et reduxit cum sanctis animabus, que in Lymbo detinebantur. Ps. 15. Non derelinques animam meam in Inferno. Vel in alio sensu in persona Ecclesie. [Effunde] o Christe, frameam, id est animam tuam, id est pro nobis moriendo emitte Spiritum tuum in Cruce. Dicitur autem anima Christi framea, sicut supra dictum est ibi : Eripe animam meam ab impio, frameam tuam ab inimicis manus tue : quia per eam, quasi per gladium acutum, divisit Iustos a malis et debellavit aereas potestates, quando extraxit eam de vagina corporis mortalis. Sed victoria habita, reposuit eam in vaginam, quando, scilicet rediit anima ad corpus et resurrexit Christus. Sed nota, quod dicit : Effunde, ut notet amorem Christi ad animas nostras. Quod enim effunditur, non appretiatur : et Christus animam suam neglexit et quasi vilipendit, dans eam pro animabus nostris. Ier. 12.b. Dedi dilectam animam meam in manus inimicorum eius. [Et conclude adversus eos, qui persequuntur me] id est adversus Demones : Dominus enim argumentatione usus est contra Diabolum. Proposuit incarnationem, assumpsit humilitatem, conclusit mortem. Unde in passione dixit : Consummatum est. Ez. 7.f. Fac conclusionem. Aliud argumentum iterum faciet Dominus. Proposuit enim precepta et prohibitiones ; nos assumpsimus transgressionem et ipse concludet eternam damnationem. Mt. 25.d. Ite ergo, maledicti, etc. 1Mcc.4.d. Conclude exercitum istum in manu populi Israel. Dic anime mee per effectum : [Salus tua ego sum] quod fecit Christus, cum animas Sanctorum de Lymbo eduxit ; cum eas in celo quotidie recipit. Hoc etiam potest et debet dicere quilibet, quando tentatur, precipue de desperatione : quia tunc multi dicunt anime eius, quod non est salus ipsi in Deo eius : sed cum Dominus dat ei fiduciam et confortat in spe, tunc dicit anime eius : salus tua ego sum. Is. 43.b. Ego sum, ego sum Dominus et non est absque me Salvator. Is. 66.d. Salus mea non morabitur. Item Is. 56.a. Iuxta est salus mea, ut veniat.

^marg.| {b} Confundantur] etc. Hic enumerantur pene inimicorum, sive Demonum, sive hominum, quas in futuro sustinebunt. Et loquitur Christus, vel vir iustus predicendo, vel zelo iustitie optando. Prima est confusio de commissis, de qua dicit : Confundantur mala confusione, de qua Ier. 17.c. Confundantur, qui me persequuntur : et non confundar ego. Secunda est horror inferni : Unde dicit.

^marg.| {c} Et revereantur] id est timeant et horreant. Ps. 34. Induantur confusione et reverentia.

^marg.| {d} Querentes animam meam] Hi sunt Demones, qui querunt tantum animas. Gn. 14.d. Da mihi animas, cetera tolle tibi. Item mali homines, etsi non sit de intentione sua querere animas ; tamen querunt, id est venantur eas, sicut canes Diaboli. Diabolus enim exspectat se animam habiturum et illi pellem, id est temporalia. Sicut aliqui sunt, qui querunt et venantur aliis, ut ipsi pellem habeant et alii carnes : Et sicut econverso multi venantur vulpes, ut pellem habeant, carnes autem proiiciunt canibus. Hoc bene intellexit beatus Bernardus Qui cum esset iuvenis et iret peregre ad studium et in domo quadam hospitatus esset, de nocte venit mulier ad lectum eius et ipse sentiens eam, clamavit ; Latrones, latrones, quod etiam secundo factum est. Et cum in crastino, socii eius quererent, quare ita de nocte clamasset, latrones : exposuit eis, quod illa volebat furari thesaurum virginitatis eius et gratie : et ita per consequens querebat animam. Tertia pena est separatio a Deo, de qua dicit.

^marg.| {e} Avertantur retrorsum] Cum enim ad iudicium surgent, tunc progredientur : Sed data sententia, mali cum Demonibus a Deo aversi retrogradientur ad supplicium Inferni : Boni autem ultra progredientur usque ad celum cum Domino perenniter permansuri. Vel sic : Avertantur a Deo : Et hoc est primum in peccato. Prv. 1.d. Aversio parvulorum interficiet eos.

^marg.| {f} {2.86vb} Retrorsum] ad temporalia : Et hoc est secundum in peccato. Phil. 3.c. Ea que retro sunt, obliviscens. Lc. 9.g. Nemo mittens manum ad aratrum, etc. Quarta est confusio de omissis : Unde dicit.

^marg.| {g} Et confundantur] de bonis, que omiserunt, cum viderint bonos de bonis operibus remunerari. Vel per ista duo, confundantur, notatur duplex confusio. Una exterior, qua erubescent coram omnibus, qui in iudicio erunt. Alia interior, qua in suis conscientiis confundentur. Unde in Ps. 108. Induantur sicut diploide confusione sua. Diplois enim duplex vestis est et induentur sicut diploide confusione, qui hac duplici confusione confundentur.

^marg.| {h} Cogitantes mihi mala] id est contra me. Vel cogitantes mihi in corde, ubi ego video, dicit Christus. Et si cogitantes confundentur, ergo multo fortius facientes mala. 1Io. 3.c. Qui odit fratrem, homicida est.

^marg.| {l} Iudica, Domine] etc. Vel in bono potest hoc totum legi, ut hoc dicat et optet Iustus in presenti fieri inimicis ad emendationem suam. Unde dicit : [Iudica, Domine, nocentes me] Iudicio afflictionis presentis, de quo 1Pt. 4.d. Tempus est, ut incipiat iudicium a domo Dei. Sed quia, quidam ex tribulatione peiores fiunt, sicut Herodes : Ideo addit.

^marg.| {d} Expugna impugnantes me, quasi dicat, non solum per tribulationem impugna, sed etiam, [Expugna] id est devince. Sic Dominus expugnavit Paulum : Act. 9.a. Quando percussit eum cecitate et dixit ei : Saule, Saule, quid me persequeris ? Et post : Durum est tibi contra * stimulum calcitrare. Et sic conversus ad Dominum. Sed quia rebelles sunt multi. Ideo.

^marg.| {a} Apprehende arma] ad expugnandum.

^marg.| {b} Et scutum] ad sustinendum. Arma diversa, scilicet gladium verbi Dei : Eph. ultim. c. Item arma, scilicet pharetram et arcum, de quibus dicit Isaac Gn. 27.a. Sume arma tua, pharetram et arcum, etc. Pharetra Dei, quam sumpsit ad venandum homines peccatores, fuit eius amor. Arcus, eius largitas : Qui arcus, sumptis de pharetra amoris sagittis beneficiorum, multas ad nos traxit et corda carnea, id est mollia et humore gratie humefacta, vulneravit. Unde Ct. 4.c. Vulnerata caritate ego sum, secundum aliam translationem, ubi habemus : Vulnerasti cor meum in uno oculorum tuorum. Et Ct. 5.c. Adiuro vos, filie Hierusalem, si inveneritis Dilectum meum, ut nuncietis ei, quia amore langueo. Hec arma apprehendit Dominus ad devincendam malitiam hominum, quando Solem suum facit oriri, non solum super bonos, sed et super malos : et bona sua indignis peccatoribus largitur, ut sic eos convertat. Sed quia hec etiam non ad penitentiam, sed ad luxuriam convertunt : et unde deberent ad Dominum converti, inde eum peccando persequuntur per superbiam et luxuriam, ut dicitur Os. 2.b. Dedi frumentum et vinum et oleum : et argentum multiplicavi eis et aurum que fecerunt Baal, scilicet inde superbiendo. Et Ier. 5.b. Saturavi eos et mechati sunt ; Ideo ne Dominus indignetur et ad vindictam se convertat, rogat, ut patienter sustineat, addens hic, [Et scutum] mansuetudinis et patientie ad sustinendum eorum infestationes. Is. 1.d. Laboravi sustinens. Item quia mali, quando per amorem non possunt converti ; tamen per timorem convertuntur. Ideo de timore subiungit.

^marg.| {d} Effunde frameam] id est districtionem iudicii, effunde in cordibus eorum. De qua framea, sive gladio, Iob. 19.b. Fugite a facie gladii, quoniam ultor iniquitatum gladius est. Et quis sit iste gladius, determinat Iob ibidem, statim subdens : Et scitote esse iudicium. Sicut enim gladius scindit ; ita iudicium Domini scindet malos et dividet a bonis : Unde Mt. 25.c. Segregabit eos ab invicem, sicut Pastor.

^marg.| {e} Et conclude adversus eos] etc. id est ostende eis conclusionem, quam in iudicio facies, dicens ; Ite maledicti in ignem eternum. Hec erit dura conclusio. Sed quia ex respectu illius iudicii posset quis per nimium timorem ad desperandum moveri : Ideo consequenter petit spem dicens :

^marg.| {a} * Dic anime mee] etc. id est conforta me, suggerens, quod non mea iustitia, sed tua misericordia me salvabit.

^marg.| {b} Confundantur] Supra egit de his, que optat vir iustus fieri peccatoribus, ut convertantur : hic agit de his, que peccatores faciunt in conversione ipsa. Primum est, quod confundentur apud se cogitantes de peccatis suis et enormitate eorum. Unde dicit : confundantur, Naum 3.b. Revelabo pudenda tua in facie tua. Prv. 12.a. Res dignas confusione gerit. Et hec est bona confusio. Ecclesiast. 4.c. Est confusio adducens gloriam, etc. Secundum est, quod terrentur a respectu iustitie Dei : Unde addit :

^marg.| {c} Et revereantur] id est reverenter terreantur, ut induantur confusione bona et reverentia.

^marg.| {d} Que. ] etc. Sap. 12.c. Cum reverentia magna disponis nos. Tertium est, quod abhorreant peccatum et relinquant actum peccandi. Unde dicit.

^marg.| {e} Avertantur] vel convertantur secundum aliam litteram, a peccato.

^marg.| {f} Retrorsum] scilicet ad Deum, quem retro se reliquerant. Ier. 3.a. Fornicata es cum amatoribus multis : tamen revertere ad me, dicit Dominus et ego suscipiam te. Et quia quadrupliciter peccatur, quater clamat Dominus : Revertere, revertere, revertere, revertere Sunamitis, id est captiva anima : Ct. 6.d. Quartum est, quod confitentur peccata. Unde dicit.

^marg.| {g} Et confundantur] scilicet confusione bona, de qua Eccl. 4.c. Est confusio adducens gratiam et gloriam. Et pro quibus orat, ostendit, quia pro inimicis. Unde dicit.

^marg.| {h} Cogitantes mihi mala] et notabiliter dicit mihi, licet consonantius videretur dixisse, adversum me, quia sensus est. Mihi, id est ad meam utilitatem. Rm. 8.f. Scimus, quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum his, qui secundum propositum vocati sunt Sancti. Sequitur.

^marg.| {i} Fiant tamquam pulvis] Hic enumerantur mala, que imprecatur Christus, vel vir iustus malis hominibus habenda in presenti. Primum est imbecillitas et inconstantia in tentationibus, de quo dicitur Is. 1.d. Rapietur sicut pulvis montium a facie venti et sicut turbo coram tempestate in tempore vesperi. Unde dicit : [fiant tamquam pulvis] etc. id est ita deiiciantur a tentationibus, sicut pulvis a facie, id est a presentia et instantia venti flantis : De quo supra in Ps. 1. Non sic impii, non sic ; sed tamquam pulvis, quem proiicit ventus a facie terre. Ibi diffuse dictum est de hoc. Secundum est perplexitas in dubiis. Unde bene sequitur.

^marg.| {k} Et Angelus Domini] id est Diabolus.

^marg.| {l} Coarctans eos] in perplexitatibus. Et dicitur Diabolus Angelus Domini, scilicet malus, quia velit, nolit, Domino subiectus est. Simile 1Rg. 16.c. Ecce Spiritus Domini malus exagitat te. Iob. 40.d. Numquid feriet tecum pactum, aut accipies eum servum sempiternum ? Iob. 3.d. Ecce qui serviunt ei, non sunt stabiles. Iste autem Angelus coarctat malos multis modis. Primo temporalia auferendo, ut ad ea querenda eos arctet, vel ad Deum blasphemandum incitet. Ex. 5.d. sic dicit Pharao : Non do vobis paleas : ite et colligite vobis, sicubi invenire poteritis. Et Iob. 1.b. dixit Satan ad Dominum : Numquid frustra Iob timet Deum ? Nonne tu vallasti eum et domum eius, universamque substantiam eius per circuitum ; operibus manuum eius benedixisti ; et possessio eius crevit in terra ? Sed extende paululum manum tuam et tange cuncta, que possidet, nisi in faciem benedixerit tibi ? Secundo, coarctat eos per ineptam erubescentiam : De qua Eccl. 4.c. Est confusio adducens ignorantiam. Idc. 1.g. Arctavit Amorrheus filios Dan in monte, nec dedit eis locum, ut ad planiora descenderent. Amorrheus interpretatur amaricans et significat Diabolum. Dan interpretatur iudicium filii perditionis, quos Diabolus arctat in monte superbie.

^prol.| {2.87ra} Nec dat eis locum penitentie, ut ad planiora descendant per humilem contritionem, confessionem, satisfactionem. Tertio arctat eos inducendo in perplexitatem. Ex. 14.d. dicitur, quod filii Israel erant ex una parte circumdati mari, ex alia montibus. Iob. 40.b. Nervi testiculorum Leviathan perplexi sunt. Lam. 3.b. Circumedificavit adversum me, ut non egrediar : conclusit vias meas lapidibus quadris, semitas meas subvertit. Tertia pena, sive malum, quam patiuntur mali in presenti, est excecatio et ignorantia : Unde addit :

^marg.| {a} Fiat via illorum] id est vita malorum.

^marg.| {b} Tenebre] per ignorantiam. Ps. 81. Nescierunt, neque intellexerunt : in tenebris ambulant. Quartum est multiplex occasio ruendi in peccatum : Unde adiungit.

^marg.| {c} Et lubricum] Lam. 4.d. Lubricaverunt vestigia nostra in itinere platearum nostrarum. Ier. 38.f. Viri pacifici tui demerserunt te in ceno et in lubrico pedes tuos. Quintum est impulsus Diaboli : Unde sequitur :

^marg.| {d} Et Angelus Domini] id est Diabolus, ut supra. De quo Prv. 17.b. Semper iurgia querit malus ; Angelus autem crudelis mittetur contra eum. Is. 19.a. Concurrere faciam Egyptios adversus Egyptios, id est Demones adversus peccatores.

^marg.| {e} Persequens eos] ut impellat et deiiciat in hoc lubrico et pertrahat ad infernum. Sicut solet pastor persequi oves et impellere, ut ad caulas ducat eas ; ita Diabolus ad caulas inferni ducit suos. In quorum persona dicit Ieremias. Lam. 3.a. Me minavit et adduxit in tenebris et non in lucem, tantum in me vertit et convertit manum suam tota die. Viator, cui occurrunt et pariter concurrunt ista tria, non potest non corruere : Qui enim incedit per noctem tenebrosam, per viam lubricam et adhuc impellitur, non potest subsistere. Hec tria comminatur Dominus Prophetis et sacerdotibus : et hodie videntur impleta in Ecclesia. Ier. 23.c. Ubi sic dicit : Prophete et sacerdotes polluti sunt : et in domo mea inveni malum eorum, ait Dominus. Idcirco via eorum erit, quasi lubricum in tenebris : impellentur et corruent in ea : Ecce illa tria incommoda et ruina, que sequitur ex his. Tamen econverso sacerdotes deberent esse et lux et Duces aliorum et protegere eos ab impulsu Diaboli. De primo, scilicet de luce, Mt. 5.b. Vos estis lux mundi. De ducatu. Ps. 76. Deduxisti sicut oves populum tuum in manu Moysi et Aaron. De tertio Ez. 13.a. Non ascendistis ex adverso, nec opposuistis murum pro domo Israel.

^marg.| {f} Quoniam gratis] etc. Hic ostenditur causa, quare supradicte pene malis eveniant : Et dicit hoc specialiter Christus de Iudeis. Illa mala predicta eis evenient : Quoniam gratis, id est sine causa.

^marg.| {g} Absconderunt mihi interitum laquei sui] id est laqueum sue fraudulentie, ut me interimerent, quando, scilicet consilia faciebant et insidias mittebant, ut me ad mortem traherent. Io. 11.f. Collegerunt Pontifices, etc. et bene [gratis] hoc fecerunt Iudei, quia etiam non conducti, sicut milites custodientes sepulchrum. Mt. 28.c. Et nota, quod dicit [Laquei sui] non mei, quia prius in seipsos peccaverunt, quam in eum : Nemo enim prius in alium, quam in se peccat.

^marg.| {k} Et exprobraverunt] id est opprobriis accusaverunt.

^marg.| {l} Animam meam] querentes eam perdere, Sed.

^marg.| {i} Supervacue] id est inutiliter, vel sine causa hoc fecerunt. Et in versu isto multiplex causa assignatur, quare merito predicta patiantur. Innuitur enim primo eorum malitia, per hoc, quod dicit : [Gratis] Secundo fraudulentia, per hoc, quod dicit : [Absconderunt] Tertio crudelitas, per hoc, quod dicit : [Interitum] Quarto stultitia ; per hoc, quod dicit : [Supervacue] Quinto contumelia, per hoc, quod dicit. [Exprobraverunt] Sexto presumptio, per hoc, quod dicit. [Animam meam] Sed quia per que peccat quis, per hec et punitur, ut dicitur Sap. 11.c. Ideo, quia absconderunt mihi interitum laquei.

^marg.| {m} {2.87rb} Veniat illi] populo, vel istis Iudeis.

^marg.| {n} Laqueus] deceptionis et excecationis.

^marg.| {o} Quem ignorat] quia populus ille sapientem se reputabat, Io. 9.g. In iudicium ego veni in mundum ; ut qui non vident, videant : et qui vident, ceci fiant. Et paulo post addit : Si ceci essetis, peccatum non haberetis : nunc autem quia dicitis ; videmus, peccatum vestrum manet. Prv. 21.a. Impinguentur ad laqueos mortis. Et quando ? In ipsa morte. Unde Iob. 18.b. Tenebitur planta eius laqueo, id est extremitas vite. [Quem ignorat] Is. 47.c. Veniet super te malum et nescies ortum eius. Eccl. 27.d. Non agnoscet, unde adveniet illi.

^marg.| {p} Et captio, quam] etc. quam credebat me ignorare :

^marg.| {a} {2.86ra} Δ Apprehende arma] id est fac me apprehendere. Arma, quibus Christus pugnavit contra Diabolum et Iudeos, fuerunt auctoritates sacre Scripture. Unde Mt. 5.a. Dixit Diabolo : Scriptum est : Non in solo pane vivit homo. Et iterum, Non tentabis Dominum Deum tuum : Et item : Dominum Deum tuum adorabis. Unde ibi bene ostendit quod hec erant arma sua, quia premisit : Vade retro, Satana, scriptum est enim : Dominum Deum tuum adorabis, quasi dicat, ego percutiam te isto gladio et faciam te percussum retro ire. Item Iudeos in multis locis per auctoritates confutabat. Quarto post arma petit auxilium, dicens.

^marg.| {c} Exsurge in adiutorium mihi] Nota arma :
¶ Christi:
- Zelus eius. Sap. 5.c. Accipiet armaturam zelus illius.
- Caro eius, 1Mcc.3.a. Succinxit se Iudas arma bellica sua in preliis.
- Doctrina et oratio, 2Mcc. 15.b. Singulos eorum armavit Iudas, non clypeo et hasta, sed sermonibus optimis.
- Virtutes. Eph. 6.c. Accipite armaturam Dei. 2Cor. 10.b. Arma militie nostre non carnalia sunt, sed potentia Deo, etc.
¶ Hominis boni:
- Scripture sacre, 4Rg. 11.b. Vallabitis Regem habentes arma in manibus. Ct. 4.b. Mille clypei, etc.
- Vestes sacre, Paral. 2. 23.b. Levite circumdent Regem habentes singuli arma sua.
¶ Hominis mali:
- Divitie, Prv. 22.a. Divitie et gloria et vita, arma et gladii in via superbi.
- Scientia, 1Mcc.5.e. Proiecerunt arma sua et fugerunt ad phanum.
- Excusatio peccatorum, 1Par. 10.c. Arma Saul consecraverunt in phano Dei sui et caput affixerunt in templo.
¶ Angeli:
- Membra, Rm. 6.c. Exhibete membra vestra arma iustitie Dei.
- Orationes, 2Mcc. 10.f. Cum vehemens pugna esset, apparuerunt adversariis de celo viri quinque, ex quibus duo Machabeum medium habentes armis suis circumseptum incolumem conservabant.
¶ Diaboli:
- Heretici et suggestiones, 1Rg. 17.g. Arma illius posuerunt in tabernaculo suo.
- Peccati.
- Verecundia, Ps. 45. Arma et scuta comburet igni. Ecclesiast. 9.d. Super arma dolentium ambulabis.
¶ Inferni:
- Pene. Iob. 20.d. Fugiet arma ferrea et incidet in arcum ereum.

Numérotation du verset Ps. 34,¶*
moraliter.

^marg.| {f} Quoniam gratis] etc. Isti etiam duo versus in eodem sensu de viro iusto possunt legi ; ut dicat vir iustus : [Quoniam gratis absconderunt mihi] Demones, vel mali homines.

^marg.| {h} Interitum laquei sui] Laqueus, quo suspendit Diabolus et etiam suspenditur (et ideo bene suus dicitur) est peccatum. Unde Prv. 5.d. Iniquitates sue capiunt impium : et funibus peccatorum suorum constringitur. Hunc laqueum duo concomitantur, sicut est in laqueo, quo aves capiuntur : vel in hamo, quo pisces capiuntur, videlicet, esca alliciens et mors eius, qui in eo capitur. Escam ostendit et pretendit Diabolus ad modum aucupis, vel piscatoris, cum voluptatem peccati pretendit ; sed mortem, vel interitum abscondit : quia si interitum sequentem ostenderet, nullus escam morderet ; sed quia abscondit, multos capit. Unde Eccl. 9.c. Sicut pisces capiuntur hamo et sicut aves comprehenduntur laqueo : sic capiuntur homines tempore malo, cum eis extemplo supervenerit, id est tempore tentationis. Hab. 1.d. Totum sublevabit in hamo, traxit illud in sagena. Hunc etiam interitum abscondunt homines peccatores moventes bonos ad delicias et divitias et honores et de penis inferni nihil loquentes, vel eas etiam nihil esse asserentes. Unde Sap. 2.a. Dixerunt impii apud se cogitantes non recte, exiguum et cum tedio est tempus vite nostre, non est refrigerium in fine hominis : quia non est, qui agnitus sit reversus ab inferis ; quia ex nihilo nati sumus : et post hoc erimus, tamquam non fuerimus, etc. Et ex his postea concludunt : Venite ergo et utamur bonis, que sunt, etc. Et postea : Circumveniamus Iustum, quoniam inutilis est nobis. Sed cum Diabolus, vel etiam mali homines blanditiis non possunt hominem allicere ; tunc ad manifestam tribulationem et persecutionem se convertunt : Unde addit Ps. 3.

^marg.| {i} Supervacue exprobraverunt animam meam] id est opprobriis affecerunt, dicentes anime mee : non est salus ipsi in Deo eius. Unde Sap. c. 2.c. dicunt impii de Iusto : Abstinet sese a viis nostris, tamquam ab immunditiis : et prefert novissima Iustorum et gloriatur se Deum habere Patrem : Videamus ergo, si sermones illius veri sint. Et post : Contumelia et tormento interrogemus eum. Sed hoc [supervacue] quia totum cedit, non ad intentionem malorum ; sed ad utilitatem Iustorum. Unde ibi Sap. 2. in fine subditur : Hec cogitaverunt et erraverunt ; excecavit enim illos malitia eorum. Bene excecati sunt malitia sua, tam Demones, quam impii homines, qui cum alios ab casum volunt attrahere, suam propriam ruinam procurant. Unde addit :

^marg.| {m} Veniat illi] scilicet Diabolo, vel malo homini.

^marg.| {n} Laqueus] mortis eterne : De quo Prv. 21.a. Impinguentur ad laqueos mortis.

^marg.| {o} Quem ignorat] Diabolus, id est ignorare facit, ut predictum est. Vel [Ignorat] homo, quia si cognosceret eum, peccare cessaret. Unde Gregorius Si ad quas impii properant penas, aspicerent, profecto gressus reflecterent. Is. 47.c. Veniet super te malum : et nescies ortum eius. Eccl. 27.d. Qui laqueum alii ponit, peribit in illo. Facienti consilium nequissimum, super ipsum devolvetur : et non agnoscet, unde adveniet illi. Sic accidit, ad litteram, Achitophel, 2Rg. 17.f. Et Aman. Est. 7.d. Qui suspensus est in patibulo, quod paraverat Mardocheo. Et est hoc iustum iudicium ut qui laqueum aliis abscondunt, ipsi in laqueum cadant. Unde Poeta : « Imbuit auctor opus : Iustus uterque fuit ; neque enim lex iustior ulla est, |Quam necis artifices arte perire sua ». Et quando erit hoc ? In ipsa morte hominis. Iob. 18.b. Tenebitur planta illius laqueo, id est finis vite. Vel de Diabolo in extremo iudicio. Eccl. 27.d. Laqueo peribunt, qui oblectantur casu Iustorum. Et hoc est, quod subditur.

^marg.| {p} Et captio, quam abscondit]

^marg.| *{a} apprehendat eum et in laqueum cadat in ipsum] Alia littera habet [In calamitatem] quod bene competit pene inferni. De cuius apprehensione. Iob. 27.d. Apprehendet eum, quasi aqua inopia. Et loquitur de divite, qui alios facit et dimittit inopes. Et ideo cadet in ipsum, quia apprehendet eum, quasi aqua, inopia, id est abundanter habebit inopiam.

^marg.| {d} Anima autem mea] etc. Secunda pars, ubi premissa spe boni et gaudio, enarrat Christus, quam maligne erga eum egerunt Iudei. Continuatio. Illi ita fecerunt mihi, dicit Christus et ita est de retributione eorum : Anima autem mea exultabit in Domino, licet corpus contristari et tribulari videatur. Et hoc dupliciter, ut loquatur verum. Uno modo de spe Resurrectionis, de qua Christus in Passione gaudebat. Unde supra habitum est, quod dicebat : Propter hoc letatum est cor meum et exultavit lingua mea, insuper et caro mea requiescet in spe. Secundo modo potest legi de exultatione, quam semper habuit fruendo. Fuit enim simul viator et comprehensor. Et utroque modo potest dici : Anima mea exultabit in Domino et illud, quod sequitur.

^marg.| {e} Et delectabitur super salutari suo] id est super salvatione sua facta in Resurrectione.

^marg.| {f} Omnia ossa mea] id est omnes Apostoli mei, qui dicuntur ossa, quia tenuerunt corpus Christi in virtute : De quibus supra habitum est : Dispersa sunt omnia ossa mea, scilicet in Passione. Sed postea glutino Spiritus Sancti recollecti et coniuncti, confirmaverunt Ecclesiam. Unde Lam. 1.e. De celo misit ignem in ossibus meis et erudivit me. Hec ergo ossa, dicit Christus, dicent post Resurrectionem.

^marg.| {g} Domine] Pater [quis similis tui ?]

^marg.| {h} Eripiens] id est qui es [eripiens inopem] Christum.

^marg.| {i} De manu fortiorum eius] secundum opinionem eorum, sed non in veritate : Hi fortiores fuerunt Pilatus et Iudei. Unde dixit ei Pilatus, Io. 19.a. Nescis, quia potestatem habeo crucifigere te et potestatem habeo dimittere te ?

^marg.| {k} Egenum et pauperem] id est Christum.

^marg.| {l} A diripientibus eum] Iudeis dure recipientibus eum ad tormentum. A quibus eripuit eum. {2.88ra} Δ Dominus cum eum suscitavit. Unde supra dixit Christus ad patrem : Eripies me de contradictionibus populi, constitues me in caput Gentium.

^marg.| Et dicitur hic Christus inops et pauper et egenus. Inops fuit, id est sine opibus, superflua non querens : pauper, necessaria non retinens. Sed quia quidam sunt, qui de propria facultate, nec superflua, nec etiam necessaria habent ; tamen ab aliis sufficienter procurantur, ne hoc credatur in Christo fuisse, etiam egenus vocatur, id est egens.

^marg.| Vel sic : [Omnia ossa mea dicent] Hoc non mutatur. [Domine] Christe, quis similis tui ? Hoc dicebant Apostoli in se admirando et aliis predicando altitudinem tam Patris, ut supra dictum est, quam filii, sicut patebit hic : [Eripiens inopem] .

^marg.| Vel sic : Tui, qui es, [Eripiens inopem] id est hominem, vel genus humanum. De manu fortiorum eius, scilicet Demonum, qui sunt fortiores, quam homo. Unde Iob. 40.d. Non est potestas super terram, que ei valeat comparari, id est Diabolo. Lc. 11.c. Cum fortis armatus custodit atrium suum, in pace sunt ea, que possidet.

^marg.| Item ossa Christi vel Ecclesie dicuntur viri religiosi :

^marg.| marg.|<1.>Ossa enim ferunt carnem corporis, sic religiosi peccatorum infirmitatem. Rm. 15.a. Debemus nos firmiores imbecillitatem infirmorum supportare. 1Rg. 15.f. Nunc queso, porta peccatum meum.

^marg.| marg.|<2.>Item ossa diu durant ; sic religiosi diu vivunt, ad litteram, vita nature et vita gratie. Is. 38.d. Vivens, vivens ipse confitebitur. Ez. 18.c. Qui custodierit iudicia mea, ut faciat veritatem : hic iustus est, vita vivet.

^marg.| marg.|<3.>Item ossa non habent sensum ; sic religiosi sine sensu sunt, quia mortui. Col. 3.a. Mortui estis et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo.

^marg.| marg.|<4.>Item ossa plena sunt medullis : sic religiosi pinguedine caritatis et devotionis. Ier. 31.c. Inebriabo animas sacerdotum pinguedine. Ps. 65. Holocausta medullata offeram tibi.

^marg.| marg.|<5.>Item ossa candida sunt ; sic religiosi intus et extra. Intus, per bonam conscientiam ; extra, per bonam famam. Lam. 4.b. Candidiores Nazarei eius nive.

^marg.| marg.|<6.>Item ossa fortia sunt : sic religiosi ad onera penitentie et religionis portanda. Gn. 49.c. Isachar asinus fortis accubans inter terminos, vidit requiem, quod esset bona : et terram, quod optima et supposuit humerum suum ad portandum.

^marg.| marg.|<7.>Item ossa non possunt flecti, nec religiosi a regula sua. 2Rg. 14.d. Sicut Angelus Domini : sic est Dominus meus Rex, ut nec benedictione, nec maledictione flectatur.

^marg.| marg.|<8.>Item ossa abscondita sunt in carne ; sic religiosi in claustro. Is. 32.a. Erit sicut vir, qui a vento absconditur. Iuxta quod dicit Hieronymus Si Monachus cupis esse, ut diceris, quid facis in urbibus ?

^marg.| marg.|<9.>Item ossa nervis sunt ad invicem colligata : sic religiosi duplici vinculo sunt ligati, id est pacis et caritatis. De primo Eph. 4.a. Solliciti servare unitatem Spiritus in vinculo pacis. De secundo Col. 3.c. Super omnia caritatem habete, que est vinculum perfectionis.

^marg.| Propter has novem proprietates ossium dicuntur viri religiosi ossa. Unde versus : « Ossa ferunt, durant, sine sensu, plena medullis. Candida, fortia, nescia flecti, tecta, ligata ».

^marg.| Et hec ossa dicunt : [Domine, quis similis tui] inter nos ? quasi dicat, nullus. Ex. 15.d. Quis similis tui in fortibus, Domine ? quis similis tui, magnificus in sanctitate : terribilis, atque laudabilis et faciens mirabilia ? De ista ereptione habitum est supra in Ps. 17. Eripuit me de inimicis meis fortissimis. Et Ier. 31.b. Redemit Dominus Iacob et liberavit eum de manu potentioris. Egenum et pauperem, id est hominem, vel genus humanum. A diripientibus eum, id est dire rapientibus ad infernum. Quomodo autem genus humanum dicatur inops et egenum et pauper, habetur in Glossa videlicet, dicitur, Inops, quia mortale. Egenum, quia in sudore vultus sui querit panem. Pauper, quia de pura sapientia eiectum, tenuem et umbratilem sapientiam habet.

^marg.| Vel potest dici sic : Inops, quantum ad hoc, quod primus homo spoliatus fuit gratuitis. Egenum, quia vulneratus fuit in naturalibus. Pauper, quia eiectus de Paradiso, miserie fuit expositus.

Numérotation du verset Ps. 34,*
moraliter

^marg.| {d} Moraliter dicit vir iustus : Anima autem mea] quasi dicat. Ita male veniet illis supradictis. Et licet ipsi mali {2.87vb} contristent carnem ; tamen [anima mea exultabit in Domino] in presenti. Hab. 3.d. Ego autem in Domino gaudebo et exultabo in Deo Iesu Salutari meo. Unde hic bene sequitur.

^marg.| {e} Et delectabitur] non in mundo, sed [Super Salutari suo] Eccl. 11.c. Dulce lumen et delectabile oculis videre Solem. Sed mali non delectantur in Domino, sed in mundo : non in bono, sed in malo. Prv. 2.c. Letantur, cum malefecerint et exultant in rebus pessimis. Iob. 27.b. Que est spes hypocrite, aut poterit in omnipotente delectari ? Super quo dicit Gregorius Esse sine delectatione anima non potest : nam semper vel in infimis delectatur, vel in summis. Delectari in Domino hypocrita non potest, quia mentem eius spine terreni amoris premunt et pungunt.

^marg.| Vel de futuro potest legi, ut post retributionem malorum, que in precedenti versu notata est, ponatur hic retributio bonorum, que in cognitione humanitatis et Divinitatis consistit. Unde Io. 17.a. Hec est vita eterna, ut cognoscant te verum Deum et quem misisti Iesum Christum. Que duo tanguntur in hoc versu : Per hoc enim, quod dicit [anima mea exultabit in Domino] tangitur Divinitas. Per hoc, quod dicit [Delectabitur super Salutari suo] tangitur humanitas. In horum autem cognitione erit gaudium et delectatio nostra. Unde Za. 10.c. Letabitur cor eorum, quasi a vino : et filii eorum videbunt et letabuntur et exultabit cor eorum in Domino. Sequitur.

^marg.| {f} Omnia ossa mea dicent : Domine, quis similis tui ?] Hoc similiter de presenti potest legi et de futuro.

^marg.| Ossa dicuntur :
- Opera fortia. Unde in Ps. 138. Non est occultatum os meum a te, quod fecisti in occulto.
- Virtus spiritualis. Prv. 16.d. Dulcedo anime sanitas ossium. Glossa id est virtutum spiritualium.
- Intentio. Unde dicit Beatus Bernardus . Ponamus quandam anime cutem, cogitationes, carnem, affectiones, ossa, intentionem. Sic erit in ossis integritate, anime vita ; in carnis incorruptione, sanitas ; in cutis specie pulchritudo. Interdum cutis decoloratur, cum inutilis cogitatio in corde versatur. Aliquando caro vulneratur, quando scilicet affectio corrumpitur. Nam ossa iustorum illesa custodiuntur.
- Perseverantia. Sir. 26.c. Gratia mulieris sedule, sive sensualitatis, delectabit virum, id est spiritum : et ossa illius impinguabit.

^marg.| Hec ergo [Omnia ossa dicent : Domine, quis similis tui ?] bona opera faciendo et virtutes multiplicando et rectam intentionem habendo et usque in finem perseverando, ostendam, quod non est similis tui, quia preter te nihil aliud queram.

^marg.| Vel sic [Dicent quis similis tui] id est per ea ostendam, quod pauci sunt tibi similes, id est habent similitudinem tuam : Bona enim vita Iustorum ostendit dissimilem Deo esse vitam malorum.

^marg.| Et nota quod non dicit : ‘Quis habet imaginem tuam’ sed dicit Quis similis tui. Omnes enim tam boni quam mali habent Dei imaginem ; sed pauci similitudinem quia Imago est in naturalibus, similitudo in gratuitis. Psalmם 38^a : “Verumtamen in imagine pertransit homo”. Prv. 15.b : “Cor stultorum dissimile”. Sed sicut dicit Ecclesiasticus 1.d^b: “Stultorum infinitus est numerus”. Et ideo bene potest dici : Quis similis tui ? Quasi pauci. Sed infiniti dissimiles. Unde Ier. 23.b. Factus est cursus eorum malus et fortitudo dissimilis. Quis ergo similis tui in bonitate ? Nullus re ; sed multi desiderio. Is. 14.d. Ascendam in celum : similis ero Altissimo.

^a Ps. 38.

^b Sir. 1.

^marg.| Vel [Quis similis] sapientia ? nullus vere, sed aliquis ficte. Ez. 28.a. Dedisti cor tuum, quasi cor Dei.

^marg.| Vel [Quis similis] bonitate ? Nullus essentia, rari imitatione. Tamen Apostolus monet, Eph. 5.a. Estote imitatores Dei, sicut filii carissimi. Vel de futuro potest legi.

^marg.| {f} Omnia ossa mea dicent : Domine, quis similis tui ?] id est tota virtute mea te laudabo et admirabor et secundum illud ; quod promissum est per Is. 60.a. Tunc videbis et afflues et mirabitur et dilatabitur cor tuum. Et vere nullus est tibi similis : Quia tu es.

^marg.| {h} Eripiens inopem de manu fortiorum eius] Unde Iob. 5.c. Porro salvum faciet egenum a gladio oris eorum et de manu violenti pauperem.

^marg.| {k} Egenum et pauperem a diripientibus eum] Fortiores et diripientes sunt Demones, ut prehabitum est, Deus eripit et Diabolus diripit. Unde Mt. c.12. Et qui non congregat mecum, dispergit, id est ad diversa spargit et rapit hominem. Augustinus Ab uno adversus multa evanui. Inops proprie dicitur, qui nihil habet, qui est sine ope et opibus. Pauper, cui non * sufficit, quod habet Egenus, qui ab aliis querit mendicando, quod habet. Moraliter. Inops est, qui caret gratia et virtute. Pauper, qui imperfectus est. Egenus, qui caritatem habet et attribuit Creatori. Et omnes istos eripit Dominus de manu Diaboli.

^marg.| {a} {2.88rb} Surgentes testes] In tribus precedentibus versibus premisit Propheta in persona Christi de spe boni et gaudio. Hic incipit ostendere, quam maligne contra eum fecerunt Iudei. Unde dicit [Surgentes] ad litteram [testes] Iudei, falsum dicentes testimonium, de quibus Mt. 26.f. Cum multi falsi testes accessissent, etc.

^marg.| {c} Interrogabant me, que ignorabam] ut eis videbatur, eo quod non respondebat Christus. Unde Mt. 26.f. Nihil respondes ad ea, que ipsi adversum te testificantur ? Iesus autem tacebat. Sciendum, quod quidam surgunt bene, scilicet penitendo. Unde ad Eph. 5.d. Surge, qui dormis et exsurge a mortuis : et illuminabit te Christus. Quidam autem surgunt male, videlicet, ut malum operentur. Ex. 32.b. Sedit populus manducare et bibere et surrexerunt ludere. Sunt testes veritatis, de quibus Act. 1.a. Et eritis mihi testes in Hierusalem et in omni Iudea et Samaria et usque ad ultimum terre. Sunt et testes mendacii, ut hic, qui bene dicuntur iniqui, quia contra equitatem testimonium perhibent. Sed sicut dicitur Prv. 19.b. Testis falsus non erit impunitus.

^marg.| {b} Que ignorabam] Tripliciter dicitur Deus ignorare, scilicet quantum ad opinionem malorum, ut supra dictum est. Item per experientiam. Unde 2Cor. 5.d. Eum, qui non noverat peccatum, pro nobis peccatum fecit Deus, ut nos efficeremur iustitia Dei in ipso. 1Pt. 2.d. Qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius. Hec, scilicet peccata, que ignorabat Christus, interrogabant ab eo, dum eum affligebant quasi peccatorem. Sap. 2.d. Contumelia et tormento interrogemus eum : sciamus reverentiam illius et probemus patientiam eius : morte turpissima condemnemus illum. Item dicitur ignorare, id est non approbare. Unde Mt. 7.d. Numquam novi vos. Item dicitur ignorare, que non facit nos scire. Unde Mc. 13.d. De die autem illa nemo scit, neque Angeli in celo, neque filius, nisi Pater.

^marg.| {a} {2.88va} Δ Retribuebant mihi mala] persecutionis, ligationis, conspuitionis, illusionis et multorum aliorum, que in Passione concurrerunt : et tandem ignominiosam mortem.

^marg.| {b} Pro bonis] pluribus. Unde Io. 10.f. Multa bona opera ostendi vobis ex patre meo, propter quod horum me lapidatis ?

^marg.| {c} Sterilitatem anime mee] id est mihi homini. Et ponitur pars pro toto : Dicebant enim eum inutilem esse et etiam noxium. Unde dicebant : quia Demonium habes.

^marg.| Moraliter. Potest modo dicere Christus.

^marg.| {a} Surgentes testes iniqui] etc. Equus testis est, cuius vita et verba equa libra sibi respondent. Iniquus testis est, cuius verba sunt grana et vita palea, id est qui bona dicit et mala facit. Tit. 1.d. Confitentur se nosse Deum ; factis autem negant. Sed dicitur Prv. 19.b. Testis falsus non erit impunitus. Testes ergo iniqui generaliter sunt mali Christiani ; sed specialiter mali clerici et specialius mali Theologi, specialissime mali Predicatores, mali prelati et mali Doctores, qui debent esse testes Christi vita et doctrina. Unde Is. 43.b. Nonne vos estis testes mei, dicit Dominus ? Sed hi testes iniqui modo sunt surgentes in agro Domini, sicut zizania inter triticum. De quibus Mt. 13.d. Domine, nonne bonum semen seminasti in agro tuo ? Unde ergo habet zizania ? Dominus seminavit bonum semen, scilicet Apostolos, Martyres et alios sanctos Patres ; sed modo surgunt in agro Domini, id est in Ecclesia ista zizania, id est isti falsi testes, de quibus dicit Christus, [Surgentes testes iniqui, que ignorabam, interrogabant me] id est temporales divitias, delicias et honores : que omnia Christus ignoravit et per experientiam et per approbationem, quia nec illa habuit, nec illa approbavit. Hec autem interrogant Dominum, id est petunt et cupiunt sibi ab eo dari, tam clerici quam laici : tam subditi, quam prelati. Secundum illud Ier. 6.c. A minore usque ad maiorem omnes avaritie student. Ps. 4. Filii hominum usquequo gravi corde ? ut quid diligitis vanitatem et queritis mendacium, id est temporalia ista, que vanitas et mendacium sunt, ut supra dictum est. De his falsis et iniquis testibus dicit Beatus Bernardus . Ministri sunt et serviunt Antichristo, honorati incedunt de bonis Domini, qui Domino honorem non ferunt. Unde is, quem quotidie vides, meretricius nitor, histrionicus habitus, regius apparatus : inde aurum in frenis, in sellis, in calcaribus et plus calcaria quam altaria fulgent : Inde mense splendide et cibis et scyphis : inde comessationes et ebrietates : inde cithara et lyra et tibia : inde redundantia torcularia et promptuaria plena eructantia ex hoc in illud : Inde dolia pigmentaria : inde referta marsupia : Pro huiusmodi volunt esse et sunt ecclesiarum prepositi et decani, episcopi et archiepiscopi. Sed quid dicit Am. 6.a. Ve vobis, qui opulenti estis in Sion, id est in Ecclesia, qui confiditis in monte Samarie, id est ecclesiastica dignitate. Optimates capita populorum, ingredientes pompatice domum Israel, qui dormitis in lectis eburneis et comeditis agnum de grege et vitulos de medio armenti, bibentes vinum in phialis et optimo unguento delibuti et nihil patiebantur super contritione Ioseph, id est Christi. Ecce quod que ignorat Deus, ipsi interrogant et querunt. Sed si Deus dat eis, numquid non sunt ingrati ? Sunt utique.

^marg.| {a}* Unde addit : Retribuebant mihi mala pro bonis] scilicet pro bonis naturalibus, que pertinent ad creationem ; pro bonis gratuitis, que pertinent ad recreationem ; pro bonis temporalibus, que pertinent ad sustentationem. Pro primis deberent retribuere honorem Creatori ; et retribuunt contumeliam. Eccl. 29.b. Pro honore et beneficio reddet ei contumeliam. Pro secundis retribuere amorem Redemptori ; et retribuunt odium. Os. 7.d. Ego redemi eos : et ipsi locuti sunt contra me contumeliam. Ps. 108. Posuerunt adversum me mala pro bonis : odium pro dilectione mea. Pro tertiis deberent retribuere famulatum provisori ; et retribuunt persecutionem. Ier. 18.d. Numquid redditur pro bono malum ? Unde conqueritur et deprecatur Za. 11.c. Si bonum est in oculis vestris, mercedem meam afferte ; si non, quiescite, scilicet a contumelia, ab odio, a persecutione. Hanc autem retributionem malorum vocat sterilitatem anime sue. Unde addit :

^marg.| {c} Sterilitatem anime mee] quia animam suam dedit Christus, ut nos a peccato redimeret : Et qui a peccato cessare non vult, animam eius, quantum in se est, sterilem facit. Is. ult. c. Si ego, qui generationem ceteris tribuo, sterilis ero, ait Dominus. Et notandum quod lex Dei est, que dat bonum pro malo ; lex Diaboli, malum pro bono ; lex carnis malum pro malo.

^marg.| {d} Ego autem] Supra ostendit Christus, que mala fecerunt ei Iudei ; hic autem ostendit, que ipse econtrario fecit eis.

^marg.| Primum est quia induit se mortalitate et sub ea abscondit potentiam Divinitatis. Unde dicit. [Ego autem] quasi dicat. Illi ita retribuebant [Ego autem] Ego discretive.

^marg.| {e} Cum mihi molesti essent] Iudei, clamantes : crucifige, crucifige eum.

^marg.| {f} Induebar cilicio] id est sub carne mortali latebam, nec ostendendam potentiam sumendo vindictam. Unde dicit Is. 53.a. Absconditus est vultus eius et despectus : unde nec reputavimus eum.

^marg.| Secundum est quia humiliavit se.

^marg.| {g} Tertium quia ieiunavit : De quibus duobus dicit Humiliabam in ieiunio animam meam] In ieiunio ad litteram. Unde Mt. 4.a. et Mc. 1.b. habetur de ieiunio Domini. Et vere in illo ieiunio humiliabat animam suam : quia ieiunabat inter bestias et quia patienter sustinuit tentationes Diaboli.

^marg.| Quartum fuit eius desiderium, quia salutem eorum desiderabat : Quod in isto ieiunio allegorice notatur : quia cum esuriret eorum salutem secundum quod dicitur Ioa. 4.e. Meus cibus est, ut faciam voluntatem eius, qui misit me. Et Io. 6.d. dicit : Hec est autem voluntas eius, qui misit me, Patris ; ut omne, quod dedit mihi, non perdam ex eo tamen ieiunavit, quia paucos ad fidem convertit. Et in hoc ieiunio, ut haberet cibum, humiliavit animam suam usque ad mortem, mortem autem Crucis.

^marg.| {h} Quintum est, quia pro eis orabat. Unde dicit Et oratio mea convertetur] id est convertebatur.

^marg.| {i} In sinu meo] id est in secreto Divinitatis mee, que intra me abscondita est, quasi dicat, ego homo orabam ad me Deum.

^marg.| {k} Sextum est, quia eos diligebat : Unde addit : Quasi proximum et quasi fratrem nostrum sic complacebam] Quod duobus modis construi potest.
- Primo sic [Complacebam] supple, mihi in bonis eorum [sic quasi proximum ; et quasi fratrem nostrum] id est sicut de proximo et de fratre, ut ponatur casus pro casu.
- Vel sic [complacebam] supple Patri, habendo eos, quasi proximum et quasi fratrem nostrum, licet mihi retribuerent mala pro bonis. Unde dixit : Pater, ignosce eis, quia nesciunt, quid faciunt, Lc. 23.e. Septimum est, quia de peccatis eorum dolebat : Unde addit :

^marg.| {m} Quasi lugens] id est vere lugens.

^marg.| {n} Et contristatus] de peccatis eorum.

^marg.| {o} Sic humiliabar] compatiendo eis. Unde Lc. 19.f. Videns {2.88vb} civitatem, flevit super eam. Postea ostendit quod nec sic voluerunt converti, nec emendari, sed peiorati sunt : Unde enumerat mala, que econtrario fecerunt ei.

^marg.| {p} Primum est, quia adversus eum letabantur et ei insultabant : Unde dicit : Et adversum me letati sunt] Unde infra in hoc Ps. dixerunt : Euge, euge.

^marg.| {a} Secundum malum est conspiratio eorum. Unde addit : {2.89ra} Δ Et convenerunt] Mt. 26.a. Tunc congregati sunt Principes sacerdotum et seniores populi : et consilium fecerunt, ut Iesum dolo tenerent et occiderent.

^marg.| {b} Tertium est flagellatio. Unde sequitur : Congregata sunt super me flagella] Ps. 128. Supra dorsum meum fabricaverunt peccatores.

^marg.| {c} Quartum est, quia eum ignorantem reputaverunt : Unde subiungit Et ignoravi id est ad modum ignorantis me habui et etiam reputatus fui.

^marg.| {d} Quintum fuit schisma : Unde sequitur : Dissipati sunt] id est per schisma divisi Io. 9.c. Dicebant ex Phariseis quidam : Non est hic homo a Deo, qui Sabbatum non custodit. Alii dicebant : Quomodo potest homo peccator hec signa facere. Et schisma erat inter eos. Vel de pena peccati potest legi : Dissipati sunt, id est per diversa loca divisi per Titum et Vespasianum.

^marg.| {e} Sextum fuit eorum obstinatio : Unde addit : Nec compuncti] licet sic dissipati, ut dictum est. Unde Stephanus arguit eos. Act. 7.f. Dura cervice et incircumcisi corde.

^marg.| {f}Septimum fuit eorum dolositas : Unde subiungit Tentaverunt me] Mt. 22.b. Quid me tentatis hypocrite ? Mt. 27.e. Si filius Dei es, descende de Cruce.

^marg.| {g} Octavum fuit derisio eorum : Unde dicit Subsannaverunt me] Sed ut ostendat magnam esse et frequentem, addit :

^marg.| {h} Subsannatione] quasi dicat, frequenter subsannaverunt. Lam. 3.b. Factus sum in derisum omni populo meo, canticum eorum tota die.

^marg.| Nonum fuit crudelitas eorum, de qua dicit {i} Frenduerunt super me] more ferarum.

^marg.| {k} Dentibus suis] Dentium collisione sevitiam cordis exprimebant, sicut contra Stephanum, Act. 7.g. ubi dicitur, quod stridebant dentibus in eum. Postea petit Christus liberari ab eis in Resurrectione. Unde dicit.

^marg.| {l} Domine] etc. quasi dicat : Illi ita, sed tu, o Domine Pater.

^marg.| {m} Quando respicies] me ab ipsis liberando.

^marg.| {n} Restitue animam meam] corpori in Resurrectione.

^marg.| {o} A malignitate eorum] supple, liberatam. Et erue.

^marg.| {p} A leonibus] id est Iudeis et Diabolo.

^marg.| {q} Unicam meam] scilicet animam. Vel Unicam id est carnem, que fuit unica, id est sola concepta sine omni peccato. Vel Unicam, id est Ecclesiam. Ct. 6.c. Una est columba mea.

Numérotation du verset Ps. 34,*
moraliter

^marg.| {d} Moraliter. Ego autem, cum mihi molesti essent] Hoc dicit vir iustus : et sic facere debet, quando molesti sunt ei inimici, scilicet caro, mundus, Demones per importunitatem tentationum.

^marg.| {f} Induebar cilicio] Ponit hic tria remedia contra molestiam illorum trium, scilicet macerationem carnis, contra vitium ipsius carnis, orationem contra Diabolum, misericordiam contra mundum. Sed quia vitium carnis monstrum est, habens duo capita, scilicet luxuriam et gulam : Ideo contra luxuriam primo dicit : Induebar cilicio Hieronymus Cinis et cilicium, arma sunt penitentium. Gn. 39.b. Mulier molesta erat adolescentia : et ille reliquit pallium in manu illius et egressus foras fugit. Per pallium significatur pretiositas et mollities vestis, per quem mulier ad litteram, vel caro apprehendit hominem, ut dormiat secum. Sed qui relinquit mollitiem vestium et sumit cilicium et asperas et viles vestes, potest evadere hoc vitium. Contra gulam dicit.

^marg.| {g} Humiliabam in ieiunio, animam meam] Et notabiliter dicit : Humiliabam in ieiunio, quia multi de ieiunio superbiunt. Unde Is. 7.b. Caput Syrie Damascus. Damascus interpretatur ‘bibens sanguinem’ et significat ieiunium quod ad litteram, bibit et annihilat sanguinem et carnem ieiunantium. Et est caput Syrie, que interpretatur sublimis, id est occasio superbie et principium in multis, qui sunt ieiunantes hominibus et non Deo. Sicut dicitur Mt. 6.b. Cum ieiunatis, nolite fieri sicut hypocrite tristes : Exterminant enim facies suas, ut videantur hominibus ieiunantes. Sic ieiunant hypocrite, qui ieiunant non Deo, nec anime sue : sed populi fame, etc. Et alii ieiunant carni sue, ut Medici : Alii ieiunant marsupio, ut avari : Alii anime sue, ut viri iusti : Unde versus : « Ieiunat iustus, medicus, simulator, avarus. Spiritui, carni, fame, studio retinendi ».

^marg.| {h} Contra tentationes Diaboli, que proprie sunt de superbia, dicit. Et oratio mea in sinu meo convertetur] Unde dicit Glossa super illud Mc. 9.d. Hoc genus Demonii in nullo potest eiici, nisi in oratione et ieiunio. Non sanat oculum, quod sanat calcaneum : Oratione sanantur pestes mentis, ieiunio passiones corporis. Cum autem dicit.

^marg.| {i} In sinu meo convertetur] modum orandi insinuat, quem Dominus tradidit, Mt. 6.a. Tu autem cum oraveris, intra in cubiculum tuum : et clauso ostio, ora Patrem tuum. Sinum ergo dicit secretum conscientie : ubi orandum est, quia ibi oratio cito exauditur, quia ibi est Deus. Rm. 10.b. Prope est verbum in ore tuo et in corde tuo. Sequitur de misericordia contra avaritiam et duritiam mundanorum.

^marg.| {k} Quasi proximum et quasi fratrem nostrum] supple amans et habens quemlibet et ei ut fratri meo communicans.

^marg.| {l} Sic complacebam] id est simul Deo et hominibus placebam. Pietas enim ad omnia utilis est, ut dicit Apostolus 1Tim. 4.c. Unde de illo miti et mansueto prelato, scilicet Moyse dicitur Eccl. 45.a. Dilectus Deo et hominibus Moyses, cuius memoria in benedictione est. Quia a Deo et hominibus benedicitur homo misericors, hoc est : Sic complacebam ; hoc nos monet Apostolus Rm. 16.a. Unusquisque vestrum proximo suo placeat in bonum, scilicet in bonum, quod ei facit. Unde immediate ante dicit Apostolus : Debemus nos firmiores imbecillitatem infirmorum sustinere et non nobis placere. Pietas autem non solum subvenit, sed ubi aliter subvenire non potest, compatitur : Unde de compassione subiungit.

^marg.| {m} Quasi lugens] corpore.

^marg.| {n} Et contristatus] Spiritu.

^marg.| {o} Sic humiliabar] id est condescendebam et compatiebar miseris. Unde alia littera habet ; [Incurvabar] De hac compassione 2Cor. 11.g. Quis infirmatur et ego non infirmor ? Quis scandalizatur et ego non uror ? Is. 22.b. Recedite a me, amare flebo, nolite incumbere, ut consolemini me super vastitate filie populi mei. Incurvatus erat et condescenderat, qui dicebat : Nolite incumbere, ut consolemini me.

^marg.| {p} Et adversum] etc. Superius ostendit Propheta, quomodo contra tres hostes armavit se vir iustus triplici virtute ; hic autem prosequitur ostendens, quomodo in pugna invadunt eum hostes. Unde dicit : [Et adversum me letati sunt] id est letanter congressi sunt : Sicut consuetudo est in bellis, quod in congressu clamant et tympanizant, ut hostes contrarii obstupescant. Et sic ad litteram facit festa et ludos mundus et caro et Diabolus cum eis adversus Iustos, ut eos sibi faciant consentire. Trenorum 1.g.^c Omnes inimici mei audierunt malum meum : letati sunt : venerunt hostes, scilicet

^c Lam. 1.

^marg.| * {a} Et convenerunt] ut fortiores essent, Iob. 19.b. Simul venerunt latrones eius. Is. 9.d. Manasses contra Ephraim et Ephraim contra Manassem et simul ipsi contra Iudam. Congregati vero non mihi pepercerunt : Sed.

^marg.| {b} Congregata sunt super me flagella et ignoravi] id est sicut simul convenerunt diversis tentationibus et tribulationibus. Quas bene vocat flagella, quia sicut dicit Gregorius quod flagellum grano, quod lima ferro : hoc facit tribulatio viro iusto, quia paleam removet et aptum facit ad reponendum in horreo celesti. Unde Iac. 1.b. Beatus vir, qui suffert tentationem : quoniam cum probatus fuerit, accipiet coronam vite, quam repromisit Deus diligentibus se. Et notabiliter dicit qui suffert. Multi enim habent tribulationes et tentationes, qui non sufferunt, sed impatientes fiunt : Et ideo bene adiungit hic. Et ignoravi, id est ad modum ignorantis me habui dissimulando et patienter sustinendo, ut possim dicere illud Prv. 23.d. Verberaverunt me et non dolui : traxerunt me et non sensi. Iob. 3.d. Nonne dissimulavi, nonne silui, nonne quievi : et venit super me indignatio ? Item ignoravi tentationes, id est extraneum me eis exhibui et restiti eis. Secundum talem sensum dicit Apostolus, 1Cor. 14.g. Ignorans ignorabitur, id est Deo erit extraneus et repellet eum, ne cum notis suis intret ad nuptias. Sunt autem duo genera flagellorum, quibus Iusti incessanter flagellantur in mundo, scilicet flagellum lingue, de quo Iob. 5.d. Flagello lingue absconderis. Item flagellum virge, de quo Ps. 72. Et fui {2.89rb} flagellatus tota die. De utroque dicitur Ier. 20.c. Audivi contumelias multorum et terrores in circuitu. His flagellis congregatis, flagellantur Iusti ab iniustis. Et de his sequitur.

^marg.| {d} Dissipati sunt hostes] id est victi sunt Demones et mali homines afflicti.

^marg.| {e} Nec] tamen compuncti ad penitentiam : quia Diabolus pre superbia penitere non potest et reprobi homines pre duritia et frigiditate cordis. Unde Ier. 5.e. Percussisti eos et non doluerunt : attrivisti eos et renuerunt accipere disciplinam, induraverunt faciem suam supra petram et noluerunt reverti. Is. 9.c. Populus non est reversus ad percutientem se. Et vere non sunt compuncti : Sed.

^marg.| {f} Tentaverunt me] Eccl. 13.b. Multa enim loquela tentabit te : et si non possunt hominem tentando seducere, tunc derident eum. Unde addit :

^marg.| {g} Subsannaverunt me subsannatione] Iob. 12.a. Deridetur Iusti simplicitas. Eccl. 34.c. Non sunt beneplacite subsannationes iniustorum : Et si sic non possunt superare, irascuntur et minantur. Unde sequitur :

^marg.| {i} Frenduerunt super me dentibus suis] Lam. 2.e. Aperuerunt super me os suum omnes inimici tui, sibilaverunt et frenduerunt dentibus suis et dixerunt : devorabimus. Sed in his omnibus debet dicere vir iustus illud, quod sequitur.

^marg.| {l} Domine, quando respicies] oculo misericordie. Est enim respectus misericordie Dei, de quo hic et supra : Oculi Domini super Iustos. Et respectus iustitie Dei, de quo Ex. 14.f. Respiciens Dominus super castra Egyptiorum per columnam ignis et nubis et interfecit exercitum eorum. Domine, ergo quando respicies me oculo misericordie ad liberandum : et hostes meos oculo iustitie ad humiliandum ? Simile Hab. 1.a. Usquequo vociferabor ad te vim patiens ? Iob. 30.c. Sto et non respicis me, mutatus es mihi in crudelem.

^marg.| {n} Restitue animam meam] in locum suum, qui Deus est, ut dicit Dion. Unde Eccl. 10.a. Si spiritus potestatem habentis ascenderit super te, locum tuum ne dimiseris.

^marg.| {o} A malignitate eorum] id est libera eam ab occulta tentatione.

^marg.| {p} A leonibus unicam meam] id est a manifesta tentatione libera animam meam. Vel per malignitatem, intelligitur tentatio facta per homines malignos. Per Leones intelliguntur Demones. 1Pt. 5.b. Adversarius vester tamquam leo rugiens, circuit querens, quem devoret.

^marg.| {r} Confitebor] Tertia pars, ubi agit de fructu Passionis, qui est laus et confessio fidelium. Dicit ergo Christus, postea quam petiit Resurrectionem : ibi : Restitue, etc. Confitebor cum restitueris. Confitebor, inquam, tibi, Domine Pater confessione laudis. Et ubi ?

^marg.| {s} In Ecclesia magna] non in Synagoga. Et dicitur Ecclesia magna esse numero, quia de omnibus Gentibus collecta. Item merito. Item spatio locorum. Item dignitate. Item fortitudine. Unde Ct. 6.d. dicitur : Terribilis ut castrorum acies ordinata. De magnitudine eius dicitur Is. 54.a. Dilata locum tentorii tui et pelles tabernaculorum extende, ne parcas. Ostendit autem, per quos laudabit, cum subiungit.

^marg.| {u} In populo gravi] id est constanti et non cedenti omni vento doctrine, vel tentationis, videlicet, in Apostolis et aliis fidelibus. [Laudabo te] Postea petit Christus, ut intentio et votum inimicorum suorum, scilicet Iudeorum frustretur : Unde dicit.

^prol.| Δ

^prol.| {a} Non supergaudeant

^marg.| marg.|

^marg.| {r} Confitebor] etc. Moraliter dicit vir iustus et precipue vir religiosus : Confitebor tibi confessione laudis. Officium enim religiosi est laudare Deum.

^marg.| {s} In Ecclesia] religio dicitur Ecclesia, quia est congregatio fidelium.

^marg.| {t} Magna] quia debet esse longa per perseverantiam, lata per caritatem, alta per vite prerogativam, firmiter fundata in paupertate.

^marg.| {u} In populo gravi] id est in congregatione sanctorum virorum.

^marg.| {x} Laudabo te] non me, non homines mundanos, ut solet fieri in seculo, ubi laudatur peccator in desiderio anime sue et iniquus benedicitur, ut dicitur in Ps. 9.

^marg.| {y} Gravi] id est stabili. De qua gravitate, Iob. 28.d. Qui fecit ventis pondus. Nota quod duo metalla gravissima sunt, scilicet aurum et plumbum. In Sanctis est aurea gravitas, in malis est plumbea. De prima gravitate 2Cor. 10.c. Epistole, inquiunt, graves sunt et fortes. Et vere, quia in ipsis multum est de gravitate auri, id est sapientie celestis. Ad hanc gravitatem monet Augustinus dicens : In incessu, statu, habitu, in omnibus motibus vestris nihil fiat, quod cuiusquam offendat aspectum ; sed quod vestram deceat sanctitatem. De plumbea gravitate Is. 1.a. Ve Genti peccatrici, populo gravi iniquitate. Et in Ps. 4. Filii hominum, usquequo gravi corde, ut quid diligitis vanitatem et queritis mendacium, id est temporalia. Potest etiam exponi anagogice.

^marg.| {r} Confitebor tibi in Ecclesia magna] id est in Ecclesia triumphante, ubi erit indeficiens confessio laudis. Que dicitur magna dignitate, duratione, multitudine : De qua magnitudine, Bar. 3.c. O Israel, quam magna est domus Dei et ingens locus {2.89va} possessionis eius. Io. 14.a. In domo Patris mei mansiones multe sunt. Primam autem expositionem prosequamur.

^prol.| *

^prol.| {a} Non supergaudeant

^marg.| marg.|Δ

^marg.| {a} Non supergaudeant mihi] Iudei, nomen meum delendo. Gavisi quippe sunt in morte Domini ; sed supergavisi essent, si non surrexisset. Et ostendit se digne debere exaudiri, ut frustrentur ab hoc malo desiderio. Et hoc propter multiplex peccatum eorum. Primum est peccatum operis contra Deum : Unde dicit.

^marg.| {b} Qui adversantur mihi inique] id est qui persequuntur me non iuste ; sed inique. Ps. 118. Inique persecuti sunt me. Secundum peccatum est voluntatis : Unde addit :

^marg.| {d} Qui oderunt me gratis] quasi dicat non merui, ut me odio haberent ; sed bona feci eis, unde me diligere et gratias referre deberent. Sed gratis, id est pro gratiis illis, id est loco gratiarum oderunt me. Unde ipse Io. 15.d. Si opera non fecissem in eis, que nemo alius fecit, peccatum non haberent ; nunc autem et viderunt et oderunt me et Patrem meum. Sed ut impleatur sermo, qui in lege eorum scriptus est. Odio habuerunt me gratis. Tertium est peccatum proditionis, de quo dicit.

^marg.| {e} Et annuunt oculis] id est nutibus et signis alios invitant ad me persequendum et tentandum. Vel annuunt, id est assentiunt, oculis tantum, cum mente contradicant. Et hoc ostendit illud, quod sequitur, ubi notatur quartum peccatum, scilicet simulationis. Unde dicit.

^marg.| {g} Quoniam mihi quidem pacifice loquebantur] Mt. 22.b. Magister, scimus, quia verax es : et viam Dei in veritate doces, etc. Ecce quam pacifice loquebantur et tamen simulatorie, quia secum adduxerant Herodianos, ut eum caperent in sermone. Mt. 22.b. Quintum peccatum est iracundia. Sextum machinatio dolosa, de quibus dicit.

^marg.| {h} Et in iracundia terre loquentes, dolos cogitabant] Quod sic debet legi. Vere pacifice loquebantur : et tamen sic loquentes, cogitabant dolos, quomodo me caperent in sermone. Et hoc in iracundia terre, id est pro terrenis habita, scilicet ne amitterent locum et Gentem, ut dicitur Io. 11.f. Lam. 3.g. Labia insurgentium in me, Domine : et meditationes eorum adversum me tota die. Septimum est peccatum inclinationis contra Dominum, de quo sequitur.

^marg.| {i} Et dilataverunt super me os suum] clamantes, crucifige. Mt. 26.c. Is. 5.b. Exspectavi, ut facerent iudicium ; et ecce clamor. Octavum est peccatum vani gaudii, visa pena et morte Christi : Unde addit :

^marg.| {k} Dixerunt] letanter.

^marg.| {l} Euge, euge] id est bene est nobis.

^marg.| {m} Viderunt oculi nostri] id, quod videre volebamus de Christo. Euge, interiectio est exclamatoria et quandoque sumitur congratulative, quandoque irrisorie, quandoque hortative. Et in quolibet sensu potest hic accipi : quia et congratulabantur sibi in pena Domini et eum irridebant et se invicem contra eum hortabantur. Unde Principes sacerdotum et seniores persuaserunt populo, ut peterent Barrabam ; Iesum vero perderent. Enumeratis peccatis inimicorum, petit retribuitam sibi pro patientia, quam illis pro nequitia : Unde addit :

^marg.| {n} Vidisti, Domine] pater. Non dicit quid, propter notitiam et evidentiam rei. Evidens est enim patientia Christi et nequitia Iudeorum. Et alibi explanatur scilicet. Lam. 2.g. Vidisti, Domine, iniquitatem eorum. Ier. 12.a. Tu, Domine, nosti me, vidisti me et probasti cor meum tecum. Et quia vidisti.

^marg.| {o} Ne sileas] id est ne dissimules, sed cito da sententiam contra illos. Ps. 27. Ne sileas a me, ne quando taceas a me. Et non solum eis retribuas ; sed et mihi, confortando me in Passione et faciendo me resurgere. Hoc est, quod sequitur

^prol.| Δ

^prol.| {a} Domine, Pater

^marg.| marg.|*

^marg.| {a} Non supergaudeant mihi] dicit vir iustus et religiosus.

^marg.| {b} Qui adversantur mihi inique] id est Demones et mundani homines volentes me retrahere a bono proposito, quasi dicat gavisi sunt, dum me in seculo, in divitiis et peccatis viderunt. Sed nunc non supergaudeant videntes me retro aspicere et a bono proposito resilire. Ps. 12. Qui tribulant me, exultabunt, si motus fuero, etc. Ille movetur a loco suo, qui resilit a proposito bono.

^marg.| {c} Inique] Inique adversantur carnales amici, qui volunt hominem impedire, ne evadat gladium hostis et ne properet ad regnum celi. Unde dicit Hieronymus Hostis tenet gladium, ut me perimat ; et ego de matris lacrimis cogitabo. Item idem Hieronymus Licet parvulus a collo dependeat nepos : licet sparso crine et scissis vestibus ubera, quibus te lactavit, tibi mater ostendat : licet pater in limine iaceat ; per calcatum perge patrem, per calcatam perge matrem et siccis oculis ad vexillum {2.89vb} Crucis evola, solum pietatis genus est in hac re esse crudelem. Et hoc est, quod sequitur.

^marg.| {d} Qui oderunt me gratis] id est cum ego non meruerim. Vel [Gratis] id est me taliter impediendo et revocando arbitrantur se obsequium et gratiam prestare Deo. Et tamen est odium magnum, Ier. 12.b. Fratres tui et domus patris tui pugnaverunt adversus te et clamaverunt post te plena voce, ne credas eis, cum locuti fuerint tibi bona. Et quare non sit eis credendum, ostendit statim post dicens : Reliqui domum meam, dedi dilectam animam meam, dimisi hereditatem meam. Quid ergo mirum, si homo propter Christum dimittat hereditatem suam, que nec etiam sua est ? Seneca. Nihil tuum est, quod tecum afferre non potes. Sequitur.

^marg.| {e} Et annuunt] id est favent mihi, non in veritate, sed.

^marg.| {f} Oculis] ablativi casus, id est videtur in superficie. De talibus dicitur Prv. 10.b. Qui annuit oculo, dabit dolorem. Vel sic : Annuunt oculis, id est intendunt eis, que videntur, scilicet temporalibus lucris : Unde dicit Seneca. Mel musce sequuntur, cadavera lupi ; predam sequitur turba ista, non hominem. Sed viri spirituales econtrario. Unde 2Cor. 4.d. Non contemplantibus nobis, que videntur ; sed que non videntur : Que enim videntur temporalia sunt ; que autem non videntur, eterna. Prv. 6.b. Homo apostata vir inutilis, graditur ore perverso, annuit oculis. Et hec manifestius exprimit, subdens.

^marg.| {g} Quoniam mihi pacifice loquebantur] persuadentes mihi manere in seculo et non intrare religionem : Sicut Petrus pacifice locutus est Domino, cum Dominus dixisset se passurum et Crucem ascensurum, dicens Domino, Mt. 16.d. Absit a te, Domine, non erit tibi hoc : Ita multi dicunt volentibus Crucem ascendere. Sed deberent eis respondere illi, quibus hoc dicunt, sicut Dominus Petro et dicere : Vade post me, Satana, id est reputare eum adversarium et postponere consilium suum : Ut dicitur ibi : Conversus Dominus, dixit : Vade post me Satana. Ita audito pravo consilio, citius deberent converti et arguere pravos consiliatores, non reverti et consentire eis, sicut multi faciunt. De istis consiliariis dicit beatus Bernardus Noli, inquiunt amici tui, precipitanter agere, diu considera, diligenter intuere, magnum est, quod proponis et opus egens magna deliberatione, experire quid possis, amicos consule, ne post facta penitere contingat. Hec sapientia mundi, terrena, animalis, diabolica, inimica salutis, suffocatrix vite, mater tepiditatis, que Deo solet vomitum provocare. Cum enim verbum a Deo esse non dubites, quid opus est deliberatione ? Vocat te magni consilii Angelus, quid aliena consilia prestolaris ? Quis enim fidelior, aut sapientior illo ? Ab ore putei gehenne eripior et inducias petam ? Amicos consulat, qui non legit : Inimici hominis domestici eius. Et licet pacifice loquerentur ; non tamen erat pax : Sed.

^marg.| {h} In iracundia terre loquentes dolos cogitabant] id est irati pro terrenis commodis, que sibi deperire videbant, ea, que loquebantur, dolose dicebant, id est non pro meo commodo, sed pro suo. Et ideo talem monet Dominus, Eccl. 37.a. Noli consiliari cum socero tuo : et a zelantibus te, absconde consilium : Omnis enim consiliarius prodit consilium ; sed est consiliarius in semetipso. Cum autem homo non vult talibus assentire, sed firmus est in bono, quod incepit, tunc ostendunt, quod non eum, sed sua amabant : quia tunc detrahunt ei et eum quasi extraneum, vel inimicum reputant. Unde sequitur :

^marg.| {i} Et dilataverunt super me os suum] detrahendo. Et vere dilatant omnes detractores plus quam infernus, de quo dicit Is. 5.d. Dilatavit infernus animam suam et aperuit os absque ullo termino. Infernus tamen non absorbet nisi malos ; sed detractoris os absorbet tam bonos, quam malos. Unde de bonis dicunt id, quod sequitur.

^marg.| {l} Euge, euge, viderunt oculi nostri] id est irrident eos et dicunt huiusmodi verba : Bene novimus eos, non sunt tanti pretii. Vel.

^marg.| {m} Viderunt] id est videbunt. Dicunt enim : Bene videbimus finem, quasi dicat non perseverabunt. Sed inter hec vir religiosus ad Deum se convertens, dicit quod sequitur.

^marg.| {n} Vidisti, Domine] illorum fraudem et meam propriam fragilitatem. Et ideo.

^marg.| {o} Ne sileas] loquere ad cor meum, consolando me et confortando. Ps. 32. Verbo Domini celi firmati sunt, id est viri celestes et non ad tempus hoc facias, sed iugiter. Unde sequitur :

^prol.| *

^prol.| {b} Ne discedas

^marg.| {2.90ra} Δ

^marg.| {a} Domine] Pater, [ne discedas a me] id est in Passione. Huic petitioni respondet Dominus, Iob. 1.a. dicens : Ero tecum, non dimittam te, neque derelinquam te. Non enim dereliquit eum, licet hoc videretur Iudeis. Unde Ps. 70. Deus dereliquit eum : persequimini et comprehendite eum. Et supra Deus, Deus meus, respice in me : quare me dereliquisti ? Unde in Passione clamavit, Mt. 27.f. Heli, Heli lamma sabacthani, hoc est, Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me ? Et hoc innuit sequens littera, cum addit.

^marg.| {c} Exsurge] quasi dicat, etsi in Passione mea exponendo me tribulationi videaris dormire ; tamen in resuscitando me : Exsurge, id est ostende, te non dormire. Et non tantum non dormire, sed etiam te non dissimulare. Unde addit :

^marg.| {d} Et intende iudicio meo] id est intente et diligenter iudica me, reddendo quod merui, scilicet nomen, quod est super omne nomen, quod merui humiliando me. Unde Phil. 2.a. Humiliavit semetipsum, etc. Propter quod et Deus exultavit illum et donavit illi nomen, quod est super omne nomen. Sed quia non pena, sed causa facit Martyrem : Sequitur.

^marg.| {f} Intende in causam meam] que recta est et pia, scilicet salus humani generis. Intende, dico, in causam, ut pro illa causa me remuneres. Vel Intende in causam, ut perficias, quasi dicat, tibi commendo causam, pro qua usque ad mortem adversario restiti. Unde Io. 17.b. ante Passionem : Pater sancte, serva eos in nomine tuo, quos dedisti mihi : cum essem cum eis, ego servabam eos. Et hoc facias tu, qui es Deus meus et Dominus meus.

^prol.| Videt Deus.

^prol.| Predestinando. Io. 1.g. Cum esses sub ficu, vidi te, id est in lumbis Ade, dicit Glossa
- Omnia cognoscendo, Eccl. 23.c. Omnia videt oculus eius. Prv. 15.a. In omni loco oculi Domini contemplantur.
- Discernendo malos a bonis. Ier. 12.a. Tu, Domine, vidisti me. Ps. 32. De preparato habitaculo suo respexit super omnes, qui habitant terram.
- Miserendo. Dn. 9.e. Aperi oculos tuos et vide desolationem nostram.
- Approbando, Gn. 1.d. Vidit Deus cuncta, que fecerat, Hab. 1.c. Mundi sunt oculi tui, ne videant malum.
- Adiuvando, Lam. 1.g. Vide, Domine, quoniam tribulor, Iudith 13.a. Respice, Domine, in hac hora ad opera manuum mearum.
- Remunerando, Gn. 29.g. Vidit Deus humilitatem meam : nunc amabit me vir meus. Ps. 24. Vide humilitatem meam et laborem meum.
- Videre facendo hic et Lam. 1.d. Vide, Domine et considera, quoniam vilis facta sum.
- Gratiam infundendo, Lc. 22.g. Respexit Dominus Petrum. Ps. 101. De celo in terram aspexit.
- Gaudendo. Eccl. 35.d. Non descendet, donec Altissimus aspiciat. Is. 38.b. Vidi lacrimas tuas.
- Imperando, Eccl. 16.c. Cum conspexerit illa Deus, tremore concutientur.
- Iudicando. Is. 59.c. Vidit Dominus et apparuit malum in oculis eius.
- Puniendo, Ex. 14.f. Respexit Dominus super castra Egyptiorum, Is. 21. Visio dura nuntiata est mihi.
- Damnando eternaliter. Lc. 20.c. Videbam Satanam, quasi fulgur cadentem de celo.
- *

^marg.| {b} Ne discedas a me] et in veritate Dominus non discedit a talibus, qui ex toto se illi coniungunt. Unde in Ps. 36. Quia Dominus amat iudicium et non derelinquit Sanctos suos : in eternum conservabuntur. In religione autem precipue iudicant se homines et iudicantur ab aliis, id est per iudicium aliorum reguntur. Et ideo bene addit.

^marg.| {c} Exsurge] Domine : Dominus exsurgit in nobis, cum nosmetipsos extollimus per bonam vitam.

^prol.| {2.90rb}

^marg.| {d} Et intende iudicio meo] id est tibi placeat iudicium, quo me iudico et iudicor a prelatis meis, quorum iudicio pro amore tui me submisi. Sic intendit Dominus sacrificio Abel ; sed sacrificio Cain non intendit. Unde dicitur Gn. 4.a. Respexit Dominus ad Abel et ad munera eius ; ad Cain vero et ad munera eius non respexit. Abel significat religiosos : quia interpretatur committens et ipsi committunt se in manu Dei et prelati, dicentes cum Christo : In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum. Item interpretatur luctus : et similiter religiosi flent pro suis peccatis et alienis et pro dilatione patrie. Cain autem interpretatur possessio : et significat divites huius mundi.

^marg.| {e} Deus meus et Dominus meus, in causam meam] que est de hereditate eterna, quam nobis vult Diabolus auferre : Sed confidere debemus in Advocato, qui causam nostram suscepit tuendam. Unde 1Io. 2.a. Filioli, si quis peccaverit, Advocatum habemus apud Patrem Iesum Christum iustum : et ipse est propitiatio pro peccatis nostris, quasi dicat, etiam si contigerit vos peccare, non tamen desperetis de causa, sed confidite in tanto Advocato, qui non tantum allegat, vel orat pro nobis, sed et emendam solvit.

^marg.| {g} Iudica me] hoc de Christo legitur sic : Illi iniuste me iudicant. Sed tu.

^marg.| {h} Domine] Pater, qui es Deus meus, Iudica me secundum iustitiam meam, quam mihi dedisti. Vel meam, que in me est, id est secundum quod iustitia tua exigit, que semper iuste iudicat. Vel secundum iustitiam meam, id est secundum quod exigentia meritorum meorum exigit. De hoc iudicio, Is. 49.a. In vacuum laboravi, sine causa et vane fortitudinem meam consumpsi ; ergo iudicium meum cum Domino. De iustitia autem, Iob. 13.c. Si iudicatus fuero, scio, quod iustus inveniar. Et hoc idem testatus est Pilatus, cum dixit : Ego nullam in eo invenio causam. Et cum me iudicaveris.

^marg.| {l} Non supergaudeant mihi] Et per hoc innuitur, quod non solum sibi petit fieri iustum iudicium, sed et Iudeis, secundum quod promissum est, Is. 49.g. Eos, qui iudicaverunt te, ego iudicabo. Et in iudicio eorum sunt duo. Primum est, ut cadant a prosperitate, in qua erant. Secundum, ut adversitatem inveniant. In prosperitate autem sua gaudebant de persecutione Christi : Et ideo dicit : Non supergaudeant. Item deridebant eum, quod removet, cum dicit : Non dicant in cordibus suis, euge, euge anime nostre. Item iactabant se contra eum comminando ei, quod removet, cum dicit : Nec dicant, devorabimus eum. Dicit ergo.

^marg.| {m} Non dicant in cordibus suis] licet ore dicant.

^marg.| {n} Euge, euge] id est bene est anime nostre. Postquam enim resurrexit Dominus, etiam dixerunt illi Iudei ore : [Euge, euge] nolentes confiteri, quod surrexisset, licet certificassent eos custodes sepulchri. Mt. ult. c. Sed dederunt copiosam pecuniam militibus, dicentes : Dicite, quia discipuli eius nocte venerunt et furati sunt eum, nobis dormientibus.

^prol.| Δ

^prol.| {a} Nec dicant.

^marg.| Moraliter, dicit vir iustus.

^marg.| {g} Iudica me] Supra enim dixerat : Intende iudicio meo, Deus meus et Dominus meus, in causam meam. Quod expositum est in persona religiosi et competit etiam cuilibet Iusto. Omnibus enim causa est contra Diabolum, qui eos vult ad carcerem inferni trahere et excludere ab eterna felicitate. Unde dicit : Iudica me secundum iustitiam meam. Et non est presumptio de se confidentis ; sed est confessio non ingrati. Unde bene competit, quod est hic duplex littera, scilicet secundum iustitiam meam, vel tuam. Est enim nostra iustitia et sua. Nostra, quia in nobis et quia cooperamur ad eam ; Sua autem est, id est Dei, quia ab eo est. Unde dicit Augustinus Qui creavit te, sine te, non iustificat te, sine te. Dei ergo beneficium gratis confitetur et suum coadiutorium humiliter contra Diabolum allegat, cum dicit : Iudica me secundum iustitiam meam, id est secundum opera iusta, que fecisti per me.

^marg.| {h} Domine] cuius est iudicare servum.

^marg.| {i} Deus] cuius est iudicare creaturam.

^marg.| {k} Meus] cuius est exhibere tibi specialem cultum et opera iustitie. [Iudica] dico, secundum iustitiam meam.

^marg.| {l} Et non supergaudeant mihi] inimici mei Demones. Gaudent Demones, cum animam trahunt ad peccatum. Supergaudent, quando trahunt eam ad supplicium. Unde manifestius hoc exprimit, subdens.

^marg.| {m} Non dicant in cordibus suis, euge, euge anime nostre] Primum euge dicunt, cum gaudent de peccato ; sed duplicant, euge, quando animam rapiunt ad supplicium. Vel unum euge dicunt pro anima, quam trahunt ad supplicium. Duplex autem, euge, dicent, quando corpus et animam mittet Dominus in gehennam.

^prol.| *

^prol.| {a} Nec dicant

^marg.| {2.90va} Δ

^marg.| {a} Nec dicant devorabimus eum] id est non iactent se, quod extinxerint nomen meum. Ita enim clarificatum est nomen eius et Resurrectio, quod in brevi non ausi sunt iactare, se de hoc, iuxta illud, Rex vero letabitur in Deo, scilicet Christus in Patre, in Resurrectione et laudabuntur omnes, qui iurant in eo, per predicationem Apostolorum, quia obstructum est os loquentium iniqua, id est Iudeorum.

^marg.| {c} Erubescant] Oravit, ut cadant a proprietate sua ; hic orat, ut habeant adversitatem contrariam, quasi dicat, Dico, quod non supergaudeant. Sed ipsi.

^marg.| {e} Qui gratulantur] modo malis meis, id est penis et persecutionibus, econtrario, erubescant, in futuro, vel in presenti.

^marg.| {d} Et revereantur] id est timeant et hoc interius, sicut gavisi sunt interius. Item dico [Nec dicant] etc. Sed econtrario : Ipsi.

^marg.| {i} Qui maligna loquuntur super me] deridendo, cum dicunt : Euge : et iactando, cum dicunt : Devorabimus.

^marg.| {f} Induantur] exterius, sicut dixerunt exterius extra mittentes malitiam cordis, quia ex abundantia cordis os loquebatur. Induantur, dico, non sericis vestibus ; sed.

^marg.| {g} Confusione] id est ignorantia.

^marg.| {h} Et reverentia] id est tremore et servitute, qua vendiderunt eos Romani.

^prol.| *

^marg.| {a} Nec dicant] in morte mea.

^marg.| {b} Devoravimus eum] in infernum glutiendo, 1Pt. 5.c. Adversarius vester Diabolus, tamquam leo rugiens circuit querens, quem devoret. Sed potius victi a me [Erubescant] quando videbunt me coronari.

^marg.| {d} Et revereantur simul] id est confusione timeant penam, quam sibi vident preparatam. De hac erubescentia Mi. ult. b. dicit Iustus : Educet me in lucem, videbo iustitiam eius et aspiciet me inimica mea et operietur confusione. Inimica viri iusti, est congregatio Demonum. Et hec illis contingant.

^marg.| {c} Qui] id est quia : Gratulantur malis meis. Et quia non parum gaudent, sed multum, ita secundum quod maligne volunt me ad malum trahere ; ideo non parum habeant de confusione et reverentia ; sed sicut sequitur.

^marg.| {f} Induantur confusione et reverentia] id est abundanter habeant de utroque, ita quod eos absorbeat, sicut vestis totum hominem capit et cooperit. Ps. 108. Induantur sicut diploide confusione sua.

^marg.| {i} Qui] id est quia.

^marg.| {k} Maligna loquuntur super me] id est qui mala mihi suggerunt maligne. Super me, id est ad hoc, ut ascendant super me, id est ut sim eis subditus per peccatum. Unde Is. 51.g. Dixerunt anime tue, incurvare, ut transeamus.

^marg.| {l} Exultent] Sup. dixit Christus imprecando, quid evenire debeat Iudeis, qui eum in morte detinere volebant ; hic autem orat pro Iustis, qui volunt Resurrectionem eius. Unde dicit : Exultent in corpore.

^marg.| {m} Et letentur] in spiritu.

^marg.| {n} Qui volunt iustitiam meam] id est qui volunt, ut fiat mihi iustitia, id est ut pro humilitate Passionis, detur mihi nomen, quod est super omne nomen. Nec tantum exultent et letentur ; sed Deum laudent. Unde sequitur :

^marg.| {o} Et dicant semper, magnificetur Dominus] id est magnus et laudabilis habeatur. Hoc dicant illi.

^marg.| {p} Qui volunt pacem servi eius] id est qui non acquiescunt persecutioni Christi ; sed volunt pacem eius etiam temporalem. De hoc servo Za. 3.d. Ecce ego adducam servum meum orientem. Vel sic, Exultent et letentur, hoc non mutatur. Qui volunt iustitiam meam, id est iustitiam vite et operum, que fuit in me, volunt habere in se, Mt. 5.a. Beati, qui esuriunt et sitiunt iustitiam. Et bene dicit Dominus, meam, non suam : Sicut de quibusdam dicitur Rm. 10.a. Ignorantes Dei iustitiam et suam volentes statuere, iustitie Dei non sunt subiecti. Et dicant semper, magnificetur Dominus in nobis, Is. 49.a. Servus meus es tu, Israel, quia in te glorificabor. Sed multi sunt, qui non consequuntur istam Domini benedictionem, quia non magnificatur Dominus in eis. Nimis enim parvum faciunt Dominum, qui providentie eius nolunt se committere, ut ei vacent, sicut magno et bono Domino ; sed econtrario eum et suum servitium negligentes et forsitan contemnentes, totam sollicitudinem suam ponunt in querendis temporalibus, contra illud consilium Domini facientes. Mt. 6.d. Ne solliciti sitis anime vestre, quid manducetis : neque corpori vestro, quid induamini. Dicunt enim facto, quod Deus non est potens eis providere. Unde de talibus dicitur in Ps. 77. In iram excitaverunt Excelsum in inaquoso et tentaverunt Deum in cordibus suis, ut peterent escas animabus suis : et male locuti sunt de Deo, {2.90vb} et dixerunt : Numquid poterit Deus mensam parare in deserto ? Hoc est, in religione. Et sequitur ibi in Ps. Ideo audivit Dominus et distulit, quasi non statim sumpsit vindictam : Et ignis accensus est in Iacob, scilicet ignis cupiditatis : et ira Dei ascendit, id est in clericis. Quare ? Quia non crediderunt in Deo, nec speraverunt in Salutari eius. Sed qui sunt, qui dicunt magnificetur Dominus ? Hi, scilicet [qui volunt habere pacem servi eius] Pacem, videlicet, pectoris, quam Christus servus Dei Patris habuit et suis dedit. Io. 14.d. Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis. Supra dixit, quid facient boni : Sed posset querere aliquis : Et tu, Domine, quid facies ? Unde quasi tali questioni respondens dicit.

^marg.| {q} Et lingua mea] dicit Christus.

^marg.| {r} Meditabitur iustitiam tuam] o Deus Pater. Et nota, quod id, quod est cordis, attribuit lingue : et hoc propter conformitatem et consonantiam cordis et oris eius : quia non fuit in illo, est et non : nec inventus est dolus in ore eius ; sed sicut iustitiam meditatus est, ita locutus est illam. Iustitia quidem est reddere bonis bona et malis mala. De primo : Quod cogitaverat cor, lingua loquebatur, Mt. 6.a. Te autem faciente eleemosynam, nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua : et sit eleemosyna tua in abscondito et Pater tuus, qui videt in abscondito, reddet tibi. De secundo Mt. 18.d. Sic et Pater meus celestis faciet vobis, si non remiseritis unusquisque fratri suo de cordibus vestris. Et loquitur ibi de servo nequam, qui noluit misereri conservi sui. Unde Dominus servi tradidit eum tortoribus, quoadusque redderet universum debitum.

^marg.| {s} Tota die laudem tuam] supple dicam, id est tota die te laudabo. Laus enim Dei non interrumpitur, nisi per contrarium actum, qui in Christo non fuit. Unde Mt. 7.d. Bene omnia fecit : surdos fecit audire et mutos loqui.

^prol.| Moraliter.

^marg.| {l} Exultent , etc. qui] etc. Supra dixerat de malis, Induantur confusione, etc. qui maligna loquuntur super me, ut me trahant ad peccatum. Sed econtrario illi, qui volunt iustitiam meam, id est quibus placet, quod Iustus sim : Exultent, exterius in stola corporis.

^marg.| {m} Et letentur] interius in stola anime : quia sicut boni hic letantur de iustitia aliorum ; ita in futuro letabuntur de gloria eorum. Et econtrario mali, qui dolent hic de bono Sanctorum ; tunc ad maiorem damnationem dolebunt de gloria eorum, sicut dicitur in Ps. 111. Peccator videbit et irascetur, etc.

^marg.| {o} Et dicant semper magnificetur Dominus] in Sanctis suis.

^marg.| {p} Qui volunt pacem servi eius] id est meam dicit Iustus. Vel legatur sic, ut hoc nomen servi, sumatur in nominativo plurali, ut sit sensus : Servi eius, id est Domini, qui volunt, id est qui desiderant, pacem, dicant semper magnificetur Dominus, id est semper magnificent Dominum, quasi dicat, non habebunt pacem, nisi Deo reddant gloriam. Sic enim fuit partitio Lc. 2.b. Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bone voluntatis. Qui enim partem Dei, que gloria est, invadit, suam partem, que est pax, merito perdit. Unde dicit

^prol.| Beatus Bernardus Gratanter suscipio, quod relinquis, scilicet pacem, de qua Io. 14.d. Pacem relinquo vobis : Et relinquo, quod tenes, scilicet Gloriam, de qua Is. 42.b. Gloriam meam alteri non dabo. Abiuro gloriam prorsus, ne forte si usurpavero non concessum, perdam merito et oblatum. Et postea addit : Ita queso, ita sit gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bone voluntatis. At vero non bone, sed plane inique voluntatis est, qui nequaquam pace contentus, superbo oculo et insatiabili corde inquietus anhelat ad gloriam Dei, nec pacem perinde retinens, nec gloriam apprehendens.

^marg.| {q} Et lingua mea meditabitur iustitiam tuam] id est loquetur de tua iustitia, quam prius cor meditatum fuerit. Sed ut pretactum est, ideo dicit linguam meditari, quia cor et lingua debent consonare et ut prius veniat sermo ad limam, quam ad linguam. Eccl. 21.d. In corde sapientium os illorum. Prv. 16.c. Cor sapientis erudiet os eius. Et in Ps. 36. Os Iusti meditabitur sapientiam.

^marg.| {f} Tota die laudem tuam] Immo etiam toto tempore. Unde supra : Benedicam Dominum in omni tempore, tota die laudem tuam, immo etiam toto tempore. Tota die laudat, qui a peccato cessat : et bonum, quod debet facere, non omittit. Unde dicit Augustinus Negotium agis, noli fraudem facere : et laudasti Deum in innocentia operum tuorum.

^prol.| {2.91ra} Letitia Sanctorum :
¶¶In presenti.
- In futuro.
- De tribulatione. Act. 5.b. Ibant Apostoli gaudentes.
- De spe, Rm. 12.c. Spe gaudentes.
- De conscientie puritate, 2Cor. 1.c. Gloria nostra hec est, testimonium conscientie nostre. Prv. 15.b. Secura mens quasi iuge convivium.
- De profectibus aliorum, 1Cor. 13.b. Caritas non gaudet super iniquitatem ; congaudet autem veritati vite, doctrine et iustitie.
- De operibus misericordie, 2Cor. 9.b. Hilarem datorem diligit Deus.
- De peccatorum conversione, Phil. 4.b. Gavisus sum in Domino vehementer, quoniam aliquando refloruistis.
- De spirituali refectione Eucharistie et Scripture. Eccl. 9.b. Comede in letitia panem tuum.
- De Dei dilectione, qua diliguntur et qua diligunt. Ps. 72. Mihi autem adherere Deo bonum est.
- De Dei visione. Io. 17.a. Hec est vita eterna, ut cognoscant te solum verum Deum.
- De perpetua securitate. Is. 33.c. Munimenta saxorum sublimitas eius.
- De periculorum evasione. Is. 66.g. Erunt usque ad satietatem visionis omni carni.
- De Dei iustitia, Ps. 57. Letabitur Iustus, cum viderit vindictam.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 34), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_34)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 34

<26. Psalterium>

Psalmus 34