Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Hugo de Sancto Caro

Biblia communis

Psalmus 36

Numérotation du verset Ps. 36,1

¶ Psalmus David¹.

¶Codd. : (Ps. 36) Ω ^M (161vb-162rb) Ω^S (264rb-va) Ω^X (226rb-va) P15205 (64va-67va) P10489 ω 1 (74ra) Ps-G Rusch

¹ Psalmus David Ω^S Ω^X P15205 P15205 ²] Ipsi David Ps-G D14 D30 | David] + hic hortatur Moysen et ad fidem demonstrans et salutem Ecclesie monet credentes D30

Numérotation du verset Ps. 36,I

Noli emulari

in malignantibus ¦

neque zelaveris

facientes iniquitatem.

Numérotation du verset Ps. 36,2 II

Quoniam tamquam fenum

velociter arescent ¦ et

quemadmodum olera²

² quemadmodum Ps-G D30 Rusch ] sicut Ps-R

herbarum

cito decident.

Numérotation du verset Ps. 36,3 III

Spera in Domino

et fac bonitatem ¦

et³ inhabita

³ et Hi ] om. D30*

terram

et pasceris

in divitiis

eius. ⁴

⁴ <divisio.> Domino… Hi D30 Ω ^M] Domino’... bonitatem ¦... terram’ ω 1, Domino… terram Ω^X P15205 , Domino… bonitatem’… terram ¦ Ω^S

Numérotation du verset Ps. 36,4 IV

Delectare

in Domino ¦ et dabit tibi petitiones cordis tui.

Numérotation du verset Ps. 36,5 V

Revela

Domino viam tuam et spera in eo⁵ ¦ et ipse

⁵ eo Ps-G ( C I M Q W Φ^P* G ² Ψ^B V D ) D30 P10489 ω 1 Ω Rusch Ed1530 Clementina ] eum Cor2 (antiq.) Ps-G

faciet.⁶

⁶ <divisio.> tuam’… eo ¦ ω 1] tuam ¦… eo ’ Ω^S, tuam ¦… eo Hi Ω^X P15205

Numérotation du verset Ps. 36,6 VI

educet quasi lumen iustitiam tuam^†

et iudicium tuum

tamquam meridiem ¦

Numérotation du verset Ps. 36,7

subditus esto Domino

et ora eum. ⁷

⁷ <divisio.> tuam+… meridiem ¦… Domino D30 Ω ^M] … Domino’ ω 1, tuam ¦… meridiem’… Domino’ Ω^S,tuam ¦… meridiem’… Domino Ω^X ; tuam ¦… meridiem… Domino’ P15205

Numérotation du verset Ps. 36,VII

Noli emulari

in eo qui prosperatur

in via sua ¦

in⁸* homine faciente iniustitias.⁹

⁸ in Hi Cor2 (hebr. et ant. et grecus non interponunt ET ) Ps-G ] et praem. Ψ B² D30* ( eras. ) Ω^X P10489 Ps-εPs.-Moz. Rusch |

⁹ <divisio.> eoD30 Ω^SXω¹] eo’ Ω ^M |

Numérotation du verset Ps. 36,8 VIII

Desine ab ira

et derelinque furorem ¦ noli emulari ut maligneris.

Numérotation du verset Ps. 36,9 IX

Quoniam qui malignantur

exterminabuntur ¦

sustinentes autem

Dominum ipsi

hereditabunt terram.

Numérotation du verset Ps. 36,10 X

adhuc pusillum et non erit peccator ¦

et queres

locum eius et non invenies.¹⁰

¹⁰ <divisio.> pusillum’ ω 1

Numérotation du verset Ps. 36,11 XI

Mansueti autem

hereditabunt terram ¦

et delectabuntur

in multitudine pacis.

Numérotation du verset Ps. 36,12 XII

Observabit peccator

iustum ¦

et stridebit

super eum dentibus suis.

Numérotation du verset Ps. 36,13 XIII

Dominus autem irridebit eum ¦

quoniam prospicit

quod¹¹ veniet¹²

¹¹ quoniam... quod Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Cor2 (antiq. cum greco) Ω P10489 ω 1 Rusch cum Ps-R ] quia... quoniam Ps-G ( R F C I) |

¹² veniet Ps-G D30 Ω ^MX P15205 Rusch ] veniat Hi Ω^S P10489 ω¹ Ps-γ Ps-κ, venit Ps- δ, venient Ps-ε Ps-Moz |

dies eius.

Numérotation du verset Ps. 36,14 XIV

Gladium

evaginaverunt peccatores ¦ intenderunt

arcum suum.

Numérotation du verset Ps. 36,XV

decipiant¹³ pauperem

¹³ decipiant Hi D30 Ω 10489 ω¹ Rusch ] deiciant Ps-R Clementina

et inopem ¦

ut trucident¹⁴

¹⁴ trucident Hi D30² Ω ^M Ω^X² ω 1 Ps-G Rusch ] trucidant D30* ( ? ) Ω^S Ω^X* P10489 Corsiniana40E15

rectos corde.

Numérotation du verset Ps. 36,15 XVI

Gladius eorum intret

in corda ipsorum ¦

et arcus eorum¹⁵ confringatur.

¹⁵ eorum Hi Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω¹ P10489 Rusch cum Ps-R ] ipsorum Ps-G

Numérotation du verset Ps. 36,16 XVII

Melius est modicum

iusto ¦ super

divitias peccatorum multas.

Numérotation du verset Ps. 36,17 XVIII

Quoniam brachia

peccatorum conterentur ¦ confirmat autem

iustos Dominus.

Numérotation du verset Ps. 36,18 XIX

Novit

Dominus

dies immaculatorum ¦

et hereditas eorum

in eternum erit.

Numérotation du verset Ps. 36,19 XX

Non confundentur¹⁶

¹⁶ confundentur Hi Ω^X Rusch ] confundantur P10489

in tempore malo^†

et in diebus famis

saturabuntur ¦

Numérotation du verset Ps. 36,20

quia peccatores

peribunt. ¹⁷

¹⁷ <divisio.> malo+… saturabuntur ¦ D30 ω 1] malo… saturabuntur Ω ^M ; malo ¦… saturabuntur ¦ Hi Ω^S, malo ¦… saturabuntur Ω^X P15205

Numérotation du verset Ps. 36,XXI

Inimici

vero¹⁸

¹⁸ vero Hi P10489 Ω ω¹ Ps-G ] om. P15205

Domini mox¹⁹

¹⁹ mox Ps-G D30 ² Cor2 ( UT non est interponendum) Ω ^MX P10489 P15205 Rusch ] + ut Ps-G ( I² M* ) D30 * ( eras. ) Ω^S ω 1 Clementina

honorificati fuerint²⁰

²⁰ fuerint Hi Ω P10489 ω 1² Ps-G ] fuerunt ω 1*

et exaltati ¦

deficientes

quemadmodum

fumus deficient²¹.

²¹ deficient Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] defecerunt Ps-G , deficiant Φ^R*

Numérotation du verset Ps. 36,21 XXII

Mutuabitur peccator

et non solvet ¦

iustus autem miseretur

et retribuet²².

²² retribuet Hi Ω^S Ω^X ω 1 Rusch Ed1530 ] tribuit Ps-G (R² F* M²) D30 , tribuet Ω ^M P10489 Ps-G | <divisio.> peccator… soluet ¦ D30 Ω]peccator ’… soluet ¦ ω 1

Numérotation du verset Ps. 36,22 XXIII

Quia benedicentes

ei hereditabunt terram ¦

maledicentes autem

ei disperibunt.

Numérotation du verset Ps. 36,23 XXIV

Apud

Dominum gressus hominis dirigentur²³ ¦

²³ dirigentur Hi D30 Ω ^M Rusch Ps-G ] dirigetur Ps-G (Q W K Ψ^B²) Ω^S Ω^X ω 1 cum Ps-αγ Ps-Moz C Ps-Med

et viam eius

volet²⁴.

²⁴ volet Ps-G cum LXX Hexapl. Hieron., Ep. 106 Ps-α Ps-γ Ps-δ Ps-λ

Numérotation du verset Ps. 36,24 XXV

Cum ceciderit ²⁵*

²⁵ ceciderit Hi D30 Ω^S ω¹ Ps-G ] + iustus Ω ^M Rusch cum Ps-R , + peccator P10489* (cancell.)

non collidetur ¦

quia Dominus supponit²⁶

²⁶ supponit Hi D30 Ω P15205 P10489 ω 1 Cor2 (satis antiq. et hebr. in presenti, grecus presentis temporis) Rusch ] supponet Ps-G (Q*), supponitur Ψ^B

manum suam.

Numérotation du verset Ps. 36,25 XXVI

Iunior

fui etenim²⁷ senui^† et non vidi iustum derelictum ¦

²⁷ etenim Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Ω ω¹ Rusch ] nec enim P10489, et Ps-G cum Ps-R

nec²⁸ semen eius

²⁸ nec Cor2 (anti.) Hi Ω^X] neque Ps-G ( F ) Ps-βγ, et P10489

querens panem²⁹.

²⁹ panem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 Ω P10489 ω 1 Rusch ] panes Ps-G

Numérotation du verset Ps. 36,26 XXVII

Tota die

miseretur

et commodat ¦

et semen illius

in benedictione erit.

Numérotation du verset Ps. 36,27 XXVIII

Declina³⁰ a malo

³⁰ Declina] Hic est divisio in psalteriis ad usum monachorum iuxta Regulam sancti Benedicti ut Hi

et fac

bonum ¦

et inhabita

in seculum seculi.

Numérotation du verset Ps. 36,28 XXIX

Quia Dominus amat

iudicium^†

et non derelinquet

sanctos suos ¦

in eternum conservabuntur. ³¹

³¹ <divisio.> iudicium +… suos ¦ ω 1 D30 ] iudicium ¦… suos Ω ^MX; iudicium ¦ … suos ’ Ω^S

Numérotation du verset Ps. 36,XXX

Iniusti punientur ¦

et semen impiorum

peribit.

Numérotation du verset Ps. 36,29 XXXI

Iusti autem hereditabunt terram ¦

et inhabitabunt in seculum seculi super eam.

Numérotation du verset Ps. 36,30 XXXII

Os iusti meditabitur

sapientiam ¦

et lingua eius loquetur iudicium ¦

Numérotation du verset Ps. 36,31 XXXIII

Lex Dei eius

in corde ipsius ¦

non supplantabuntur

gressus eius.

Numérotation du verset Ps. 36,32 XXXIV

Considerat peccator iustum ¦ et

querit mortificare eum.

Numérotation du verset Ps. 36,33 XXXV

Dominus autem non derelinquet eum

in manibus³² eius

³² manibus Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 Rusch cum Ps-R ] manus Ps-G

nec damnabit

eum

cum iudicabitur

illi.

Numérotation du verset Ps. 36,34 XXXVI

Exspecta

Dominum et custodi

viam eius^†

et exaltabit te

hereditate capias

terram ¦

cum perierint peccatores videbis. ³³

³³ <divisio.> eius+… te… terram ¦ D30 Ω ^M ω 1] eius ¦ … te ¦… terram ¦ Ω^S, eius ¦… te… terram ¦ Ω^X

Numérotation du verset Ps. 36,35 XXXVII

Vidi impium

superexaltatum ¦

et elevatum

sicut

cedros Libani. ³⁴

³⁴ <divisio.> superexaltatum ¦ et eleuatum Hi D30 ω 1 Ω^X] superexaltatum et eleuatum ¦ Ω^S P15205

Numérotation du verset Ps. 36,36 XXXVIII

Et transivi

et ecce non erat ¦

quesivi³⁵ eum

³⁵ quesivi Ps-G (Q*) Hi D30 Cor2 (grecus et hebr. et antiq. et Hier. pretermittunt ET ) Ω ω 1 Rusch cum Ps-R ] et praem. P10489* ( exp. ) Ps-G

et non est inventus locus eius.³⁶

³⁶ <divisio.> transivi... eum Hi D30 Ω ^MX ω 1] transivi’ eum’ Ω^S

Numérotation du verset Ps. 36,37 XXXIX

Custodi

innocentiam

et vide

equitatem ¦

quoniam sunt reliquie homini pacifico.³⁷

³⁷ <divisio.> innocentiam… equitatem ¦ D30 Ω^X P15205 ] innocentiam’… equitatem ¦ Ω^S ω 1

Numérotation du verset Ps. 36,38 XL

Iniusti autem³⁸

³⁸ autem Hi Ω ^MX P10489 ω 1] om. Ω^S*

disperibunt ¦ simul

reliquie

impiorum interibunt³⁹.

³⁹ interibunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Ω ^M Ω^S Ω^X ω 1 P10489DD30 Rusch ] peribunt Ps-G | <divisio.> disperibunt ¦ simul D30 Ω^SX ω 1] disperibunt simul ¦ Hi Ω ^M

Numérotation du verset Ps. 36,39 XLI

Salus autem iustorum a Domino ¦

protector eorum in tempore tribulationis.

Numérotation du verset Ps. 36,40 XLII

Et adiuvabit eos Dominus

et liberabit eos^†

et eruet eos

a peccatoribus ¦ et salvabit eos

quia speraverunt in eo⁴⁰. ⁴¹

⁴⁰ eo Hi D30 Ω ω¹ P10489 Ps-G ] eum Ps-G (R Q* Φ^RGV) P15205 Ps-R |

⁴¹ <divisio.> eos²+… peccatoribus ¦ D30 Ω ^MS ω 1] eos² ¦… peccatoribus Ω^X P15205 | eos⁴ D30 Ω ^MX P15205 ] eos⁴’ ω 1, eos ¦ Ω^S |

Psalmus 36

Numérotation du verset Ps. 36,1

^marg.| {93ra} Noli emulari] etc. Titulus [Psalmus David] Titulus patet. Supra ostendit omnia bona esse a Deo. Hic autem ostendit non esse curandum de temporalibus et monet, ut spretis transitoriis, sola eterna diligamus. Et scribitur per imperfectum Alphabetum : quia instruit parvulos, ne invideant, vel indignentur prosperitati malorum, quia ut dicitur Iob. 5.a. parvulum occidit invidia. Item ne illam appetant. Prv. 1.c. Usquequo parvuli diligitis infantiam : et stulti ea, que sibi sunt noxia cupient ? Modus, Tripartitus est Psalmus. Primo monet Propheta, vel Ecclesia, in cuius persona loquitur, ne de flore malorum indignetur aliquis, neque imitetur eos ; sed in Domino, a quo cuncta bona sunt, ponatur spes. Secundo ostendit, malos torqueri invidia super bonos, ibi : Observabit peccator iustum. Tertio, ostendit iustum numquam deseri : et interserit de penis malorum et premiis bonorum : addens etiam exhortationes, ibi : Iunior fui. Primo ergo monet ne viso flore malorum indignemur, dicens.

^marg.| {a} Noli emulari] id est indignari.

^marg.| {b} In malignantibus] id est de malignantibus, id est maligne ardentibus, videlicet, igne avaritie, de quo Mt. 6.c. Adhuc ignis in domo impii. Et Ps. 75. Supercecidit ignis et non viderunt Solem. Emulor autem dicitur quatuor modis. Unde versus : « Emulor, indignor, amo, subsequor (id est imitor) invideoque ». Vel sic : « Emulus inflatur, amat, invidet, ac imitatur ».

^prol.| Emulor autem sumitur hic pro indignari, vel etiam pro invidere. Sumitur pro amare. 1Cor. 12.d. Emulamini charismata meliora. Et 2Cor. 11.a. Emulor enim vos Dei emulatione. Sumitur pro subsequi, vel imitari. Prv. 3.d. Ne emuleris hominem iniustum, nec imiteris vias eius. Sumitur pro invidere. Nm. 11.f. Quid emularis pro me ? Et 1Rg. 1.a. ubi dicitur, quod Fenenna erat emula Anne. Sunt autem quatuor in temporali prosperitate, quare non debemus emulari, id est indignari, vel invidere illis, qui florent in hoc mundo, sed magis compati eis. Primum est, quia temporalia dantur eis in deceptionem. Ps. 72. Verumtamen propter dolos posuisti eis, deiecisti eos, dum allevarentur. Sap. 14.b. Creature Dei in odium facte sunt et in tentationem anime hominum. Secundum, quia dantur eis in laqueum et vinculum, quibus trahantur ad patibulum. Unde Ier. 27.a. Fac tibi vincula et catenas : et pones ea in collo tuo et mittes ea ad Regem Edom et ad Regem Moab et ad Regem filiorum Ammon et ad Regem Tyri, etc. Reges enim et Principes et magni homines his vinculis colligantur et multi ad patibulum inferni suspensi sunt. Tertium, quia dantur eis in iugum et onus. Unde Dt. 17.d. precepit Dominus de Rege, Non habebit auri et argenti immensa pondera. Quartum est, quia nullum fructum habent ex eis. Unde Ier. 48.b. Dat florem Moab, quia florens egredietur, quasi dicat, non habebit ibi, nisi tantum florem. Unde Seneca. Apud alios est fructus divitiarum ; divitibus autem nomen cedit et sollicitudo. Secundo monet nos Propheta, ne amemus temporalia, vel peccatum : Unde subiungit.

^marg.| {c} Neque zelaveris] id est dilexeris, vel imitatus fueris.

^marg.| {d} Facientes iniquitatem] Sen. Amor turpium non nisi turpi ratione conciliari potest. Facientes iniquitatem, id est inequalitatem, proprie sunt divites : unde dicit Augustinus Omnis dives aut iniquus est, aut heres iniqui. Lc. 16.c. Facite vobis amicos de mammona iniquitatis. Ne ergo zelaveris istos. Eccl. 9.c. Non zeles gloriam et opes peccatoris. Et 5.a. eiusdem. Noli attendere ad possessiones iniquas. Sen. Summa malorum est, quod ad exemplum vivitur. Iac. 1.a. Omne gaudium existimate, fratres, cum in varias tentationes incideritis, etc. Ibi Glossa Bede. Ne indignemini, si mali in mundo florent : quia non est Christiane dignitatis in temporalibus exaltari ; sed potius deprimi. Mali nihil habent in celo ; vos nihil in mundo ; sed spe illius boni, ad quod tenditis, quicquid in via contingat, gaudere debetis. Postea ostendit, quare non sunt amanda temporalia, cum subiungit.

^marg.| {e} Quoniam tamquam fenum velociter arescent] operantes {2.93rb} iniquitatem, licet modo floreant, cito arescent. Is. 40.b. Exsiccatum est fenum et flos eius decidit.

^marg.| {f} Et quemadmodum olera herbarum cito decident] qui modo stare videntur : Unde in predicta auctoritate Eccl. 9.c. cum dixisset : Non zeles gloriam et opes peccatoris, subiungit causam : Non enim scis, que futura sit illis subversio. Et propter hoc dicit Iob. 5.c. Vidi stultum firma radice : et maledixi pulchritudini eius statim. Quare statim ? Quia statim cadit, sicut olera herbarum. Unde Iob. 21.b. Ducunt in bonis dies suos : et in puncto ad inferna descendunt. Per fenum autem quod est cibus iumentorum, possunt intelligi homines bestiales et carnales : Per olera, que sunt cibus hominum ut dicitur Rm. 14.a. Qui infirmus est, olus manducet. Et Gn. 9.a. Quasi olera virentia dedi vobis omnia possunt significari homines, qui fuerunt spirituales, sed facti sunt carnales ; et ita cito cadunt in presenti, quasi olera, secundum quod dicit Apostolus Gal. 3.a. Sic stultis estis, ut cum spiritu ceperitis, nunc carne consumamini. Sic faciunt aliquando prelati, quia in primo anno quandoque sunt Angeli, in secundo homines, in tertio autem fiunt leones, vel potius Demones. Et tunc est de ipsis, sicut de olere. Quando enim olus putrescit, fortissimum fetorem habet et multum corrumpit aerem : Ita tales prelati multum fetent et corrumpunt vicinum aera, per malum exemplum et malam famam suam. Sed quia cadunt hic in fetorem istum ; ideo etiam quemadmodum olera herbarum cito decident in fetorem gehenne. Unde talibus comminatur Dominus Ier. 51. Ecce ego ad te, mons pestifer, ait Dominus, qui corrumpis universam terram ; et extendam manum meam super te et evolvam te, de petris et dabo te in montem combustionis : et non tollent de te lapidem triangulum et lapidem in fundamentum ; sed perditus in eternum eris et dicit : Ecce, quasi in proximo est. Sap. 6.a. Horrende et cito apparebit vobis, quoniam iudicium durissimum in his, qui presunt, fiet. Olera autem herbarum quomodo decidunt ? Per vermes, per sectionem, per hiemem, per siccitatem ; sic et ipsi per vermem conscientie, per sectionem, que fiet, cum separabit Dominus bonos a malis. Per hiemem stringentis pene, ubi erit fletus et stridor dentium. Per siccitatem et ariditatem, id est per defectum omnis boni deiicientur.

^marg.| {g} Spera in Domino] Supra ostendit Propheta, quod non est et quare non est ponendum cor in temporalibus : Hic ostendit, ubi ponendum est, quoniam in Deo est. Et hoc est quod dicit : Spera in Domino, quasi dicat, ex quo ita cito transeunt omnia ; ergo non in transitoriis, sed in Domino permanente spera. Et sperandum est in Domino multis rationibus. Primo, quia ipse largus. Est. 2.d. Dona largitus est secundum magnificentiam principalem. Iac. 1.a. Qui dat omnibus affluentur et non improperat. Secunda ratio est, quia multa potest dare. Prv. 3.b. Longitudo diorum in dextera eius : et in dextera illius divitie et gloria. Tertia ratio est, quia rogat nos, ut ab ipso petamus : Mt. 7.a. Petite et dabitur vobis. Io. 16.e. Usque modo non petistis quicquam in nomine meo : petite et accipietis. Quarta ratio est, quia Pater noster est, Ps. 102. Quomodo miseretur pater filiorum, misertus est Dominus timentibus se, quoniam ipse cognovit figmentum nostrum. Quinta ratio est quia est benignus et verax. Ps. 85. Multe misericordie et verax. Sexta, quia consuetus est iuvare. Ps. 24. Reminiscere miserationum tuarum et misericordiarum tuarum, que a seculo sunt. Septima, quia propinquus et frater noster est. Hbr. 2.c. Non confunditur vocare nos fratres. Octava, quia ex quo tot et tanta iam passus est pro nobis, non libenter nos perderet. Bernardus Tanti emit, ut amittere non velit. Et propter hoc dicit : Spera in Domino. Sed quia sperare fine meritis non est spes, sed presumptio : Ideo post spem invitat nos ad bonam operationem, subdens.

^marg.| {h} Et fac bonitatem] quasi dicat, cum spes sit certa exspectatio ex meritis proveniens, si facis bonitatem, potes sperare. Unde in Ps. 4. Sacrificate sacrificium iustitie et sperate in Domino. Et nota, quod dicit : Fac bonitatem, non dicit, fac bonum : quia bonitas tangit bonum finem ; bonum autem aliquod non bono fine potest fieri. Et quia certus locus sacrificio deputatus est a Domino, ideo subiungit.

^marg.| {i} Et inhabita terram] Israel, scilicet Ecclesiam : quia quicquid fit extra communitatem Ecclesie, Deo non placet. Dt. 16.b. In loco, quem elegerit Dominus Deus tuus, immolabis Phase. Et bonum est in terra illa habitare, quia fertilis est. Unde addit :

^marg.| {k} Et pasceris] id est corroboraberis.

^marg.| {l} In divitiis eius] id est terre illius, que est Ecclesia, cuius divitie sunt Sacramenta et suffragia, quibus corroborantur filii Ecclesie. Ps. 111. Gloria et divitie in domo eius. Vel sic : Inhabita terram quadruplicem, scilicet superiorem, inferiorem, interiorem, {2.93va} et exteriorem. Superiorem, vitam eternam, que est terra viventium : Et pasceris in divitiis eius, hic per pregustationem, in futuro per plenariam fruitionem. Inferiorem, Ecclesiam, ut dictum est. Interiorem, conscientiam eam excolendo : Et pasceris in divitiis eius, id est bonis cogitationibus : de qua terra et pastu, Prv. 12.b. Qui operatur terram suam, satiabitur panibus. Exteriorem, scilicet corpus proprium spiritui subiugando : Et pasceris in divitiis eius, scilicet in bonis operibus. Prv. 24.d. Prepara opus tuum foris et diligenter exerce agrum tuum et postea edifices domum tuam. Eccl. 20.d. Qui operatur terram suam inaltabit acervum frugum. Ita Dominus in exemplum et fructum nostrum terram corporis sui, ut agrum, voluit exerceri. Unde primo omnes superfluitates temporalium deliciarum et divitiarum ab ea longe resecavit, non quia numquam prius habuerit, sed ne eas umquam haberet. Et quia in eo nihil erat vitii, quod extirparetur, ideo quod aliquo modo dicitur superfluum, scilicet pilos eius evelli permisit. Unde dicit Is. 5.c. Corpus meum dedi percutientibus et genas meas vellentibus. Item ager iste aratus, firmatus fuit sputis Iudeorum. Is. 5.c. Faciem meam non averti ab increpantibus et conspuentibus in me. Aratus fuit in flagellatione, quando de longo in longum totius corporis flagellaverunt eum, ita quod sanguis defluebat per vestigia aratri. Sed quia angulus huius agri non plene attigerat aratrum ; ideo cum fossoriis clavorum culti fuerunt anguli, scilicet manus et pedes. Sic enim solent facere agricole, quod aratrum non potest attingere, fossorio colunt. Hec autem terra multum acervum frugum inaltavit : et pascimur modo per gratiam in divitiis eius et in futuro pascemur per gloriam. Unde congrue consequenter monemur ad contemplationem, cum subiungit :

^marg.| {a} Delectare in Domino] per contemplationem. In contemplatione enim pregustatur dulcedo Dei. Ps. 33, Gustate et videte, quoniam suavis est Dominus. Pregustata autem appetitur et appetita et poscita datur. Unde sequitur :

^marg.| {b} Et dabit tibi petitiones cordis tui] Mt. 7.b. Dabit spiritum bonum petentibus se. Et iste spiritus dulcis est et delectabilis. Unde Eccl. 24.c. Spiritus meus super mel dulcis. Et ita si delectaris in Domino, Dominus dabit tibi petitionem cordis tui, mediante desiderio et petitione, ut dictum est. Sed qui sunt, qui delectantur in Domino ? Mundi contemptores. Quod ostenditur in Ps. 76. Renuit consolari anima mea, scilicet in temporalibus deliciis, memor fui Dei et delectatus sum. Beatus Bernardus Delicata est divina consolatio, nec conceditur admittentibus alienam. Is. 58.d. Si glorificaveris Deum, dum non facis vias tuas et non invenitur voluntas tua, ut sequaris sermonem, tunc delectaberis super Domino. Hoc proprie convenit religiosis, qui nec facere, nec loqui possunt de voluntate propria. Et nota, quod dicit ; Petitiones cordis, non oris. Ex corde enim debet procedere et transire per os et ideo proprie dicitur cordis. Et talem petitionem de facili exaudit Dominus. Unde allegat Ps. 118. Clamavi in toto corde : exaudi me, Domine. Sed posset modo dicere aliquis peccator : Palatum habeo corruptum per peccatum, non possum in Domino delectari : quia animalis homo non percipit ea, que sunt Spiritus Dei. Quid ergo faciam ? Unde quasi respondens dicit.

^marg.| {c} Revela] in confessione.

^marg.| {d} Domino] vicario eius, scilicet sacerdoti. Unde Mt. 8.a. Vade, ostende te sacerdoti. Unde sacerdos non scit peccatum confitentis inquantum homo est, sed inquantum est loco Dei.

^marg.| {e} Viam tuam] id est vitam, qua ad Deum, vel ad infernum tendimus. Unde omnes, qui vivunt in presenti vita, dicuntur esse in via et peregrini vocantur. Hbr. 13.c. Non habemus hic manentem civitatem, sed futuram inquirimus. Sed quia confessio debet fieri in spe satisfaciendi et veniam consequendi ; statim subiungit.

^marg.| {f} Et spera in eo] quod, scilicet det tibi satisfaciendi possibilitatem et quod misereatur tui, veniam tribuens peccatorum. {2.93vb} Iudas enim penitentiam habuit et confessus est. Mt. 27.a. Sed quia desperavit, periit. Unde dicitur Mt. 27.a. Videns Iudas, qui eum tradidit, quod damnatus esset, penitentia ductus retulit triginta argenteos Principibus sacerdotum dicens : Peccavi tradens sanguinem iustum. Ecce de penitentia et de confessione eius. Sed de desperatione, propter quam periit, sequitur ibi, quod abiens laqueo se suspendit. Similiter Cain confitens, sed tamen desperans, dixit Gn. 4.b. Maior est iniquitas mea, quam ut veniam merear. Sed dementitur eum beatus Bernardus dicens : Maior est Christi pietas, quam quevis iniquitas. Si autem confessus fueris et speraveris, miserebitur. Unde addit :

^marg.| {g} Et ipse] scilicet Deus.

^marg.| {h} Faciet] Non dicit quid, unde intelligendum est de proprio opere suo, quod est misericordia. Unde dicitur in collecta : “Deus, cui proprium est misereri semper et parcere”. Unde de contrario opere dicitur Is. 28.f. Irascetur, ut faciat opus suum, quasi dicat, non est suum opus irasci, sed misereri. Unde sequitur ibi : Alienum est opus eius ab eo. Nec solum dimittet Dominus peccata ; sed et illud, quod in te operabitur, remunerabit. Unde sequitur :

^marg.| {i} Et educet quasi lumen iustitiam tuam] Iustitiam possumus intelligere vindictam, quam sumit homo de seipso pro peccatis. Iudicium autem prudentiam, qua bonum a malo separat et bonum plus quam malum eligit ; ut sumatur hic iudicium et pro iudicio discretionis ; et pro iudicio electionis. Educet ergo, quasi lumen, iustitiam tuam : et iudicium tuum, tamquam meridiem, quando hec omnia in futuro iudicio omnibus revelabit et pro his luce perpetua te ditabit. Unde Iob. 11.d. Quasi meridianus fulgor consurget tibi ad vesperum et cum te consumptum putaveris, orieris, ut Lucifer. Vel de presenti potest legi ; Educet, id est extra ducet, ut aliis luceant, que prius induxerat, id est intus in corde tuo duxerat, ut te illuminarent. Et in hoc sensu potest sumi iustitia et iudicium, sicut supra. Vel sic, ut iustitia sit quicquid bonum facimus : et hec educetur, quasi lumen, ad exemplum aliorum. Unde Mt. 5.b. Sic luceat lux vestra coram hominibus, etc. Sed quia omnes iustitie nostre sunt sicut pannus menstruate ; ideo necesse est, ut superveniat iudicium, quo ipse iustitie iudicentur et laventur sordes. Unde dicit Iob. 9.d. Verebar omnia opera mea, sciens, quod non parceres delinquenti. Ibi Glossa omnia opera, etiam bona. Et quia hoc perfectius est, quam primum, ideo hoc dicit : Tamquam meridiem, quod plus dicit, quam simpliciter lumen. Et quod istud iudicium debeat fieri de iustitia, ostendit sequens littera, que dicit.

^marg.| {k} Subditus esto Domino] quasi dicat, noli altum sapere, sed time.

^marg.| {l} Et ora eum] ut quod imperfectum est in te, suppleat. Sic faciebat Iob, qui dicit Iob. 9.b. Si habuero quippiam iustum et non respondebo ; sed meum Iudicem deprecabor. Cum dicit : Non respondebo, notat hoc, quod hic dicitur, Subditus esto : Qui enim subditus est Domino suo, non respondet ei de pari ; sed humiliter audit increpationem Domini sui. Cum dicit ; Deprecabor, idem est, quod dicitur, Ora eum. Et bene prius dicit : Subditus esto et postea ; Ora eum, quia humilis spiritus debet precedere et proferre orationem. Unde Eccl. 35.c. Oratio humiliantis se nubes penetrabit.

^marg.| {m} Noli emulari] Premissis malis, que mali habebunt : et bonis, que boni habebunt : hic concludit, quod prius proposuerat, quia primo fuit quasi propositum. Per ea autem, que secuta sunt, est probatum. Unde hic concluditur : Noli emulari, expone ut supra.

^marg.| {n} In eo, qui prosperatur in via sua] Et vere sua, non Dei, quia dixerunt Deo ; Recede a nobis : scientiam viarum tuarum nolumus. Sicut de divitibus dicitur Iob. 21.b. Quia autem sua est, ideo mala et nociva. Prv. 12.d. Iter impiorum decipiet eos. Et in Ps. 1. Novit Dominus viam Iustorum et iter impiorum peribit. Iac. 1.b. Dives in itineribus suis marcescet. Et quis sit iste, qui sic prosperatur in via sua, ostendit subdens.

^marg.| {o} Et] pro, id est.

^marg.| {p} In homine faciente] non tantum cogitante.

^marg.| {q} Iniustitias] Pluraliter dicit, ad denotandum multitudinem : quia omnis peccator ad minus tripliciter facit iniustitiam. Primam Deo, cui aufert animam suam, quam creavit et redemit suo sanguine proprio. Dt. 32.a. Haccine reddis Domino, Popule stulte et insipiens ? Numquid non ipse est Pater tuus, qui custodivit te et fecit et creavit te ? Secundam sibi, cui aufert Deum. Is. 59.a. Iniquitates vestre diviserunt inter vos et Deum ; et peccata vestra absconderunt faciem eius a vobis. Tertiam, proximo, cui aufert se fructum {2.94ra} orationum suarum. Lam. 3.e. Opposuisti nubem tibi, ne transeat oratio.

^marg.| {a} Desine ab ira] id est rumpe iram, ne procedat.

^marg.| {b} Et derelinque] etc. id est Deum non blasphemes, nec arguas de negligentia. Ira enim minor est ; furor autem maior, quando scilicet usque ad insana verba, vel facta trahitur homo. Insania autem est, ut vermis arguat Creatorem : quod facit ille, qui murmurat, vel blasphemat de prosperitate malorum. Unde in prologo Abacuch super verbis illis Hab. 1.c. Usquequo, Domine clamabo, etc. Quare taces conculcante impio iustiorem se, etc. dicit Hieronymus Vide, quam temeraria vox sit et quodammodo blasphemantis, Creatorem suum ad iudicium provocare : et vas fragile adversus figulum, cur tale, vel tale factum sit, disputare. Dico ergo, quod de hoc nec turberis, nec blasphemes. Et preter hoc necesse est, ut non imiteris eos in malitia sua. Unde addit :

^marg.| {c} Noli emulari] id est imitari eos.

^marg.| {d} Ut] sic maligneris, id est ut sic malignus efficiaris et malo igne uraris, scilicet cupiditatis, luxurie et ceterorum vitiorum. Prv. 23.b. Non emuletur cor tuum peccatores. Et vere non est emulandum, sed sustinendum.

^marg.| {e} Quoniam, qui malignantur] etc. id est extra terminos celestis patrie damnabuntur, quando dicetur illud Apc. ult. c. Foris canes et venefici et impudici. Ad hanc exterminationem faciendam armabit se Dominus armis illis, que describuntur Sap. 5.d. Induet pro thorace iustitiam et accipiet pro galea iudicium rectum, sumet scutum inexpugnabile equitatem ; acuet autem diram iram in lanceam : et pugnabit cum illo orbis terrarum contra insensatos : ibunt directe emissiones fulgurum et tamquam habene curvato arcu nubium exterminabuntur impii. In hoc ultimo verbo loquitur metaphorice et vocat arcum nubium iridem, sive irim, qui fit ex repercussione radiorum Solis. Et nubium habenas, vocat illas lineas diversorum colorum, que sunt in iride, vel iri, que Sole radiante facile dissolvuntur. Sic impii facile exterminabuntur a conspectu solis iustitie. Vel ibi potest legi. Habene curvato arcu. Et est sensus : Ita oportebit eos in Infernum ire data sententia a Domino ; Ite maledicti, etc. sicut sagitta immittitur ab arcu bene extenso et curvato. Ita illi.

^marg.| {f} Sustinentes autem] id est patientes.

^marg.| {g} Dominum] flagellantem. Vel sustinentes, id est sperantes Dominum, premia differentem.

^marg.| {h} Hereditabunt] in eternum possidebunt.

^marg.| {i} Terram] viventium. Et quia per sustinentiam tantum bonum acquiritur, infelices sunt, qui talentum sustinentie non habent. Unde maledicuntur Eccl. 2.c. Ve his, qui perdiderunt sustinentiam. Sicut in proverbio dicitur : , Modio vini ad nummum, ve illi, qui non habet illum. Et ne tedium sit nimis diu sustinere malitiam malignantium, ostendit quod cito veniet eorum perditio. Unde sequitur :

^marg.| {k} Et adhuc pusillum] id est parum restat.

^marg.| {l} Et non erit] etc. id est dominium eius. Et vere non erit, cum sit socius eius, qui non est. De hac acceleratione Ioel. 3.a. Cito velociter reddam vicissitudinem vobis super caput vestrum. Pusillum est tota vita ista respectu future. Et statim in morte peccatoris potest dici : Melius fuisset ei, si natus non fuisset homo ille, quantumcumque magnus fuerit in isto seculo. Ideo dicitur Iob. 20.a. Gaudium hypocrite ad instar puncti. Si ascenderit usque in celum superbia eius et caput eius nubes tetigerit, quasi sterquilinum in fine perdetur. Gregorius Reproborum mentes id circo multa nequiter agunt, quia quam cito morituri sunt, non attendunt. Et vere non erit : Probatio.

^marg.| {m} Queres locum eius et non invenies] Unde in Iob. 20.b. Post predicta verba sequitur : Qui eum viderant, dicent : Ubi est ? Velut somnium avolans non invenietur, etc. Vel potest legi, sicut in Glossa legitur. Queres locum eius, id est si usum, vel utilitatem eius velles habere : Sic enim vulgariter sumitur locus pro utilitate, cum dicitur : Ille tenet {2.94rb} ibi magnum locum, id est multum utilis est ibi : Mortuis autem malis et persecutoribus, boni, qui vident eos fuisse sibi utiles, querunt eos, qui adhuc vellent eos habere ad utilitatem suam. Sunt autem mali utiles bonis in multis : Primo, quia sunt virga, quibus corripiuntur a Domino, quando delinquunt : Unde Is. 10.b. Ve Assur virga furoris mei et baculus ipse est. Secundo, quia sunt malleus et instrumentum, quo Dominus eos fabricat in vasa glorie. Unde dicit Ier. 50.d. Quomodo confractus est malleus universe terre. Tertio, quia sunt stimuli, quibus Dominus stimulat bonos, Ier. 46.e. Vitula elegans, atque formosa Egyptus, stimulator ab Aquilone veniet ei. Gregorius Mala, que nos hic premunt, ad Deum nos ire compellunt. Ex. 12.c. Urgebantque Egyptii populum Israel de terra sua exire. Quarto ; quia sunt probatorium, quo Dominus probat eos, qui sunt recipiendi ab eo in patria et qui non. Eccl. 2.a. In igne probatur aurum et argentum ; homines vero receptibiles in camino humiliationis ; Dominus enim facit sicut ille, qui emit vasa figuli : percutit, ut videat, si est ibi aliqua fractura latens : et cum cassum reddit sonum, dimittit illud : Sic Dominus eos, qui casse respondent per impatientiam, non approbat. Gregorius : Qualis quisque apud se lateat, contumelia illata probat. Ita cito peribunt peccatores ; sed boni vitam eternam possidebunt. Unde sequitur :

^marg.| {n} Mansueti autem hereditabunt terram] viventium, ut supra dictum est de sustinentibus. Sed modo dicit : Mansueti, quia quidam sustinent in angaria et crucifiguntur a sinistris Domini : Alii sustinent in patientia et benignitate cordis et crucifiguntur cum Domino a dextris : Hi sunt mansueti. Dominus autem illum, qui crucifixus fuit a sinistris, non constituit heredem Paradisi ; sed illum, qui a dextris, cui dixit : Hodie mecum eris in Paradiso, 1Cor. 13.b. Si tradidero corpus meum, ita ut ardeam : caritatem autem non habuero, nihil mihi prodest. Caritas autem mansuetudinem introducit : quia caritas patiens est, benigna est. Gregorius Mansuetudo imaginem Dei in nobis servat, sed ira dissipat. Qui autem imaginem Patris non portabit ad iudicium, heres Patris non recognoscetur. Unde monet Apostolus 1Cor. 15.f. Sicut portavimus imaginem terreni ; portemus et imaginem celestis : Hoc autem dico, quoniam caro et sanguis regnum Dei possidere non possunt. Ergo soli mansueti, qui habent imaginem Dei, hereditabunt terram illam viventium. Sed numquid timebunt, quod auferatur eis ? Non. Unde addit :

^marg.| {o} Et delectabuntur in multitudine pacis] Ps. 118. Pax multa diligentibus legem tuam. Is. 32.d. Sedebit populus meus in pulchritudine pacis et in tabernaculis fiducie et in requie opulenta. Hec tria in via competunt Fidei, Spei et Caritati : In futuro autem erit pulchritudo pacis, quantum ad dotes corporis : tabernacula fiducie, quantum ad dotes anime : requies opulenta, quantum ad utrumque. Et merito delectabuntur in multitudine pacis, qui hic multas tribulationes habuerunt. Ps. 33. Multe tribulationes Iustorum, etc. Modo enim tribulantur ab elementis. Ignis enim urit, terra premit, aqua algore constringit, aer inequalitate sua confringit. Sap. 5.d. Armabit creaturam ad ultionem inimicorum. Et tunc habebunt pacem boni cum istis elementis, secundum illud, quod dicitur Sap. 16.c. Quodam tempore mansuetabatur ignis. Item modo inquietatur homo a bestiis etiam minimis, ut muscis, pulicibus et huiusmodi. Sap. 16.b. Illos enim locustarum et muscarum occiderunt morsus. Sed tunc pacem habebunt boni a talibus. Unde Iob. 5.d. Et bestias terre non formidabis. Item modo infestantur homines ab hominibus, sicut significatum est Gn. 25.c. quando collidebantur parvuli in utero. Sed in futuro boni habebunt pacem ab his. Iob. 5.d. Cum lapidibus regionum erit pactum tuum. Item modo est infestatio corporis contra spiritum. Gal. 5.e. Caro concupiscit adversus spiritum. Sed tunc erit concordia. Unde Ps. 83. Cor meum et caro mea exultaverunt in Deum vivum. Ecclesiastic. 25.a. In tribus placitum est spiritui meo, que sunt probata coram Deo et hominibus : Concordia fratrum et amor proximorum et vir et mulier sibi bene consentientes. Caro est mulier, vir est spiritus. Item modo impugnantur homines a Demonibus. Unde Eph. ultim. b. Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, supple, tantum ; sed adversus Principes et potestates, etc. contra spiritualia nequitie, id est contra Spiritus nequam. Sed in futura pace quieti erunt Sancti ab eo. Rm. ultim. c. Deus pacis conteret Satanam sub pedibus vestris, velociter.

^prol.| Hic est notandum quod dicitur pax bona et pax mala et utraque multipliciter.

^prol.| {2.94va} Pax.

^prol.| ¶¶Bona.
- Temporis, 2Mcc.4.2. Videbat sine regali providentia impossibile esse pacem rebus dari.
- Vite eterne, ut hic et 2Th. 3.a. Deus pacis det vobis pacem sempiternam.
- Christus, Eph. 2.c. Ipse est pax nostra. Mi. 5.b. Erit iste pax.
- Reconciliatio ad Deum, Rm. 1.a. Gratia vobis et pax. Mt. 10.b. Pax huic domui.
- Cessatio a causis, Hbr. 2.d. Pacem sequimini cum omnibus et sanctimoniam. Rm. 12.d. Cum omnibus hominibus pacem habentes.
- Quies pectoris, Iacob 3.d. Fructus iustitie in pace seminatur. Io. 14.d. Pacem meam do vobis.
- Bona.
- Societas Iustorum, 2Tim. 2.d. Sectare pacem cum his, qui invocant Dominum de corde puro.
- Letitia spiritualis, Col. 3.c. Pax Christi exultet in cordibus vestris.
- Protectio, Ph. 4.b. Pax Dei, que exuperat omnem sensum, custodiat corda vestra, etc.
- Fructus Spiritus, Gal. 5.d. Fructus autem spiritus, caritas, gaudium, pax.
- Fiducia, Io. 20.e. et Lc. 24.f. Pax vobis.
- Concordia hominum et Angelorum, Lc. 2.b. Pax hominibus bone voluntatis. Et 19.f. Pax in celo et gloria in excelsis.
- Tranquillitas carnis, Iob. 5.d. Scies, quod pacem habeat tabernaculum tuum.
- Altare, Idc. 6.e. Edificavit altare, vocavitque illud Domini pax.
- Omnis locus sanctus, Ps. 75. In pace factus est locus eius. Item. Ps. 147. Qui posuit fines tuos pacem.
- Conspiratio, Mt. 10.d. Non veni mittere pacem, sed gladium.
- Simoniacus contractus, Act. 12.d. Persuaso Blasto postulaverunt pacem. Blastus interpretatur habens premium.
- Fedus cum Diabolo, 1Th. 5.a. Cum dixerint pax, securitas ; tunc repentinus eis superveniet interitus. Ez. 13.b. Dicentes : pax, pax ; et non est pax.
- Mala.
- Prosperitas malorum, 1Mcc.7.e. Cum reversus fuero in pace, succendam domum istam. Idem 3Rg. ult. e.
- Falsa gratia, 4Rg. 9.e. Estne pax Hieu ? Et respondit : Que pax ? Adhuc vigent fornicationes matris tue, etc.
- Impunitas in peccatis, Dt. 29.c. Ne dicat in corde suo : pax erit mihi et ambulabo in pravitate cordis mei.
- Negligentia, Apc. 6.a. Datum est ei, ut sumeret pacem de terra.
- Incircumspectio, 3Rg. 2.a. Effudit sanguinem belli in pace.
- Concomitantia vitiorum, Iud. 4.c. Erat pax inter Iabin et domum Aber. Iabin, prudentia : Aber, livor interpretatur.
- Hypocrisis, Is. 26.a. Servabis pacem, pacem, quasi dicat, duplicem, non veram, sed fictam.

^marg.| {a} Observabit] etc. Secunda pars, in qua ostendit malos torqueri invidia et ex hoc malignari contra bonos. Et ostendit quod quatuor modis malignantur. Primo occulte insidiando. Unde dicit : Observabit peccator Iustum, quo ad occultas insidias. Sic illi mali invidi observabant illum verum Iustum, Christum, scilicet. Unde Lc. 6.b. Observabant eum Scribe et Pharisei, si in Sabbato curaret, ut invenirent, unde accusarent eum. Et beatus Bernardus dicit : Habuit. Christus in factis observatores, in verbis contradictores, etc. Sic et quilibet peccatores observant viros iustos, Eccl. 11.d. Sicut perdix inducitur in foveam et sicut caprea in laqueum ; sic et cor superborum et sicut prospector videns casum proximi sui : bona enim in mala convertens, insidiatur et in electis imponit maculam. Secundo modo malignantur apertis signis, etsi non factis, ostendendo malitiam. Unde dicit.

^marg.| {b} Et stridebit super eum dentibus suis] Sic fecerunt Iudei Stephano, Act. 7.g. Et stridebant dentibus in eum. Ps. 111. Peccator videbit et irascetur : dentibus suis fremet et tabescet. Is. 8.d. Qui strident incantationibus suis. Sed qui sic stridet, transibit de stridore in stridorem, {2.94vb} Mt. 22.b. Mittite eum in tenebras exteriores, ubi erit fletus et stridor dentium. Et hoc est, quod sequitur.

^marg.| {c} Dominus autem irridebit eum] Ecce vicissitudo contra stridorem. Et est sensus : Ad modum irridentis se habebit, quia non volet misereri eis. Unde super illud verbum Iob. 9.c. Et non de penis innocentum rideat, dicit Glossa Ridere Dei, est nolle misereri. De hac irrisione supra in Ps. 2. Qui habitat in celis, irridebit eos ; et Dominus subsannabit eos. Prv. 1.c. Ego quoque in interitu vestro ridebo et subsannabo, cum vobis, quod timebatis, acciderit. Econtrario dicitur de bono, Eccl. 33.a. Sapiens non odit mandata et non illudetur. Et vere irridebit et cito.

^marg.| {d} Quoniam prospicit] id est prope aspicit, quod veniat dies eius. Prospicit, dico Dominus, licet peccator non prospiciat. Lc. 19.g. Quia si cognovisses et tu ; nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis : quia dies venient in te et circumdabunt te inimici vallo, etc.

^marg.| {e} Dies eius] id est Domini, scilicet dies iudicii, de quo Sophon. 1.c. Iuxta est dies Domini, etc. dies ire dies illa, dies tribulationis et angustie, etc. Vel Dies eius, id est peccatoris, in quo punietur. Iob. 18.d. In die eius stupebunt novissimi. Ier. 17.b. Diem hominis non desideravi. Iob. 21.d. In die perditionis servatur malus et ad diem furoris ducetur. Et nota, quod ad diem culpe sequitur dies mortis et ad diem penitentie dies vite. Tertio malignantur mali persecutionem apertam movendo. Unde dicit.

^marg.| {f} Gladium evaginaverunt peccatores] Ad litteram, gladio pugnantes. Vel gladium, id est quamcumque persecutionem evaginaverunt, id est in publicum produxerunt. Ez. 21.g. Mucro, mucro, evagina te ad occidendum : lima te, ut interficias et splendeas. Moraliter, etiam gladius, est peccatoris peccatum, de quo Eccl. 21.a. Quasi rhomphea bis acuta omnis iniquitas. Et qui publicant peccatum, evaginant gladium. Isaie 3.b.^a : «Peccatum suum quasi Sodoma predicaverunt nec absconderunt ». Hi faciunt contra illud quod dixit Dominus Io. 18.b. “Mitte gladium tuum in vaginam ». Vagina, in qua debet peccatum contineri, est timor Dei et verecundia seculi. In hac vagina debuisset Iudas inclusisse gladium suum, scilicet peccatum proditionis, quando Dominus vaginam ei tetendit, dicens Mt. 26.b. Qui intingit mecum manum in paropside, hic me tradet : Ecce unde debuisset erubescere. Et addit, dicens : ve autem homini illi, per quem filius hominis tradetur : bonum erat ei, si natus non fuisset homo ille ; ecce unde debuisset timuisse. Quarto malignantur dolis et machinationibus persequendo. Unde sequitur :

^a Is. 3, 9.

^marg.| {g} Intenderunt arcum suum] id est paraverunt dolos. Ps. 43. Intenderunt arcum, rem amaram, ut sagittent in occultis immaculatum. Os. 7.d. Facti sunt, quasi arcus dolosus. Arcus dicitur scientia, vel potentia secularis, de quo in Ps. 43. Non enim in arcu meo sperabo. Iactatores intendunt hunc arcum. Mt. 23.a. Dilatant philacteria sua. Suum dicit, non Dei. Arcus Dei est sacra Scriptura, de quo Eccl. 43.b. Vide arcum et benedic, qui fecit illum. Et qua intentione hoc faciant, consequenter ostendit, videlicet.

^marg.| {h} Et decipiant] Hoc refertur ad intentionem arcus.

^marg.| {i} Pauperem et inopem] ad litteram, quia istos frequentius decipiunt, non divites. Unde Eccl. 13.c. Pascua divitum sunt pauperes. Pauperem sine consilio. Inopem sine opibus.

^marg.| Vel Pauperem et inopem, id est humilem. Istos enim decipere conantur, non magnos. Eccl. 13.d. Diviti decepto multi recuperatores, humilis deceptus est, insuper et arguitur. Sed quantum ad veritatem magis decipiuntur divites, secundum quod ibi dicitur : Locutus est superba et iustificaverunt illum. Sed dicit Dominus Is. 3.c. Qui beatum te dicunt, ipsi te decipiunt.

^marg.| {k} Ut trucident rectos corde] Hoc refertur ad evaginationem gladii. Ut trucident, non solum occidant ; sed in partes minutissimas dividant : quod ad litteram factum est in Martyribus. Unde 1Mcc. 1.g. dicitur de quibusdam : Noluerunt infringere legem Dei sanctam et trucidati sunt.

^marg.| {l} Rectos corde] non curvos, qui flectuntur timore. Tales enim non trucidantur a Tyrannis, {2.95ra} nec trucidantur adhuc ; sed magis honorantur. Unde dixit Holophernes, Idt. 11.a. Numquam nocui viro, qui voluit servire Nabuchodonosor Regi. Illi etiam, qui evaginant gladium peccati per manifestationem, multos trucidant : non solum interficiunt in uno peccato sed minutatim dividunt ad multa peccata. Unde malum exemplum dicitur, non tam occidere, quam corrumpere. Caro enim, quam cito mortua est, non propter hoc corrupta est, donec putrefiat : sic moritur homo in primo peccato ; sed ad operam aliorum assuefaciens se ad peccatum, computrescit et corrumpitur. Ioel. 1.d. Computruerunt iumenta in stercore suo. Ps. 37. Putruerunt et corrupte sunt cicatrices mee. Unde cum sic corrupti sunt, iam vix resuscitari possunt : quod significatum fuit in Lazaro quatriduano iam fetente. Unde Eccl. 32.c. Peccator homo vitabit corruptionem et ad voluntatem suam inveniet comparationem. Sic faciunt, sed non impune ferent : quia sibi primo nocent, licet sibi satisfacere videantur et proximis non multum nocent, immo bonis prosunt. Hoc est, quod sequitur :

^marg.| {a} Gladius eorum intret in corda ipsorum] id est quia aliis nocere volunt gladio, sive materiali, sive spirituali : ideo [gladius peccati intret in corda ipsorum] id est moriantur morte peccati. Cum enim gladius intrat in cor, statim moritur homo : ita quam cito peccatum intrat cor hominis, quod fit, quam cito consentit, ut noceat alii, vita recedit, scilicet Spiritus sanctus, qui est vita anime. Et merito dicit, Intret in corda : quia inde exierat gladius, quo alios persecuti fuerant. Mt. 15.b. De corde exeunt cogitationes male, homicidia, adulteria, etc. Et hec remuneratio eorum iusta est, secundum sententiam Domini, Mt. 26.e. Omnes, qui acceperint gladium, gladio peribunt. Unde Prv. 11.a. In insidiis suis capientur iniqui. Prv. 1.d. Comedent igitur fructus vie sue. Is. 3.b. Ve impio in malum, retributio enim manuum eius fiet illi. Prv. 11.a. Supplantatio perversorum vastabit illos.

^marg.| {b} Et arcus eorum confringatur] id est dolus et insidie eorum frustrentur fine intento, ut scilicet mali non noceant bonis. Ps. 45. Arcum conteret et confringet arma. Iob. 5.b. Qui dissipat cogitationes malignorum, ne possint manus eorum implere, quod ceperant. Postquam egit de bonis et de malis singillatim, comparat eos ad invicem et status eorum in quatuor. Primo in divitiis, cum dicit :

^marg.| {c} Melius est] etc. Secundo in potentia : ibi : Quoniam brachia peccatorum. Tertio in honore, ibi : Novit Dominus. Quarto in opere, ibi : Mutuabitur peccator. De primo ergo dicit.

^marg.| {c} Melius est modicum Iusto] homini, super divitias peccatorum multas, id est melius est homini, ut sit iustus et pauper, quam peccator et dives. Prv. 15.b. Melius est parum cum timore Dei, quam thesauri magni et insatiabiles : melius est vocari ad olera cum caritate, quam ad vitulum saginatum cum odio. Prv. 19.a. Melior est pauper, qui ambulat in simplicitate, quam dives torquens labia et insipiens. Et subiungit causam, dicens :

^marg.| {d} Quoniam brachia] quasi dicat, ideo est melius : Quoniam brachia peccatorum conterentur ; confirmat autem Iustos Dominus. Et est secunda comparatio, ubi comparat eos in potentia, quasi dicat, modo in parte atteruntur Iusti ; et peccatores econtrario in parte radicantur. Sed in futuro vice versa peccatores.

^marg.| {f} Conterentur] id est non tantum in parte, sed ex toto terentur. Et Iustos confirmabit Dominus, id est ex toto firmabit. Quod bene declaratur Lc. 16.g. ubi dictum est diviti ; Fili, recordare, quia recepisti bona in vita tua : et Lazarus similiter mala ; nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris. Eccl. 10.a. Regnum a Gente in Gentem transfertur propter iniustitias et iniurias et contumelias et diversos dolos. Et de primo non dicit quod Dominus conterat ; sed dicit : conterentur. De secundo non dicit, confirmabuntur, sed confirmat Dominus. In quo notatur, quod supra dictum est, videlicet, quod non est proprium Domini punire ; sed {2.95rb} retribuere et misereri.

^marg.| {e} Brachia] duo sunt brachia peccatorum per, que peccata operantur, videlicet, potentia temporalis et scientia secularis. Et ambo conterentur. Ps. 74. Et omnia cornua peccatorum confringam. Et nota, quod dicit, Confirmat, quod est presentis temporis : quia et confirmat in presenti per gratiam, quod in futuro confirmabit per gloriam. 2Th. 2.d. Ipse Deus et Pater, qui diligit nos et dedit consolationem eternam in spem bonam in gratia : exhortetur corda vestra et confirmet in omni opere et sermone bono. Ecce hic tangitur confirmatio et cordis et oris et operis. Et quomodo confirmat ? Non pecunia, sed seipso. Ps. 27. Dominus fortitudo plebis sue. Eccl. 15.a. Confirmabitur in illo et non flectetur. Unde sic exponi potest, Confirmat, id est secum firmat. Confirmatus erat Apostolus, dicens Rm. 8.g. Quis nos separabit a caritate Christi ? Certus sum, quod neque mors, neque vita, etc. poterit nos separare a caritate Dei.

^marg.| {g} Novit Dominus] quasi dicat, ideo confirmat, quia approbat et considerat. Hoc est, Novit Dominus, id est approbat et considerat.

^marg.| {h} Dies] id est vitam.

^marg.| {i} Immaculatorum] Simile supra in Ps. 1. Novit Dominus viam Iustorum. Noctem autem maculatorum, id est malam vitam, non novit, id est non approbat, unde ibi in Ps. Et iter impiorum peribit. Unde dicit Mt. 7.d. Numquam novi vos : Discedite a me, qui operamini iniquitatem. Prv. 4.d. Vias, que a dextris sunt, novit Dominus ; perverse autem, que a sinistris et has non novit. Vel novit per predestinationem. Et hec est tertia comparatio, ubi comparat bonos et malos in honore. Honor autem bonorum consistit in multis, que notantur hic. Primum est, quod noti et electi sunt a Deo per predestinationem : Unde dicit, Novit Dominus per predestinationem, dies, id est viam immaculatorum. Rm. 8.f. Quos prescivit et predestinavit. 2Tim. 2.c. Cognovit Dominus, qui sunt eius. Vel Novit Dominus dies immaculatorum, scilicet dies eternitatis, de quibus in Ps. 76. Cogitavi dies antiquos et annos eternos in mente habui. Et quia his duobus modis novit Dominus dies immaculatorum : Beati immaculati in via, ut dicitur inferius in Ps. 118. Illos enim, quos novit, recipiet ad celeste convivium ; et quos non novit, excludet. Unde sequitur :

^marg.| {k} Et hereditas eorum] scilicet immaculatorum, scilicet vita eterna.

^marg.| {l} In eternum erit] id est sine fine. De qua hereditate in Ps. 126. Cum dederit dilectis suis somnum : ecce hereditas Domini, filiorum merces fructus ventris. Et 1Pt. 3.d. dicitur de Christo, Qui est in dextera Dei, deglutiens mortem, ut vite eterne heredes efficeremur. Tertium, in quo consistit honor eorum et immunitas a futura confusione. Unde dicit.

^marg.| {m} Non confundetur in tempore malo] id est in die iudicii. Nam si non haberent illam hereditatem eternam, consunderentur valde ab exspectatione sua, qui hic respuunt hereditatem presentem, de qua dicitur : Hereditas, ad quam festinatur in principio, in novissimo benedictione carebit, Prv. 20.c. Sed quia illam, quam modo exspectant, tunc habebunt, ideo non confundentur, sed gloriabuntur. Is. 45.c. Salvatus est salute eterna, non confundemini, neque erubescetis usque in seculum seculi. In tempore malo, id est in die iudicii, de quo tempore Eccl. 11.d. Et si multis annis vixerit homo et in his omnibus letatus fuerit, meminisse debet tenebrosi temporis et dierum malorum : qui cum venerint, vanitatis arguentur preterita. Eccl. 11.c. In die bonorum ne immemor sis malorum. Dico, quod habebunt hereditatem. Sed quid habebunt ibi : Quicquid volunt. Nam sequitur.

^marg.| {n} Et in diebus famis] scilicet post mortem, tunc quando mali esurient.

^marg.| {o} Saturabuntur] Unde Is. 64.b. Servi mei comedent et vos esurietis : servi mei bibent et vos sitietis. Et hoc est quartum, in quo consistit honor Sanctorum, scilicet in deliciis eternis : Et bene dico, quod erit fames.

^marg.| {p} Quia peccatores peribunt] illa fame. Nec mirum, si in pena fame peribunt : quia hic in culpa fame pereunt. Unde Lc. 15.d. Filius prodigus in se reversus dixit : Quanti mercenarii in domo patris mei abundant panibus ; ego autem hic fame pereo ? Vel sic construe, in diebus famis, id est pro diebus famis, id est pro fame paucorum dierum saturabuntur eterna satietate. Quia peccatores peribunt ex iustitia, quam exercebit Dominus in peccatores, Mt. 5.a. Beati, qui esuriunt et sitiunt iustitiam : quoniam ipsi saturabuntur. Ps. 57. Letabitur Iustus, cum viderit vindictam. Is. ult. g. Erunt usque ad satietatem visionis omni carni. Et bene peccatores, non Iusti peribunt, sicut dicitur Iob. 4.b. Recordare, obsecro te, quis umquam innocens periit, aut quando recti deleti sunt ? Quin potius vidi eos, qui operantur iniquitatem et seminant dolores et metunt eos, flante Deo periisse et spiritu ire eius esse consumptos. Et in eodem d. Quia nullus intelligit, in eternum peribunt. Ostenso, quantus est honor Iustorum, ostendit, quam brevis sit honor malorum : Unde dicit.

^prol.| {2.95va}

^marg.| {a} Inimici vero Domini] id est amici huius mundi.

^marg.| {b} mox] id est statim.

^marg.| {c} Ut honorificati fuerint] honoribus et potentia.

^marg.| {d} Et exaltati] gloria.

^marg.| {e} Deficientes, deficient] id est assidue deficient.

^marg.| {f} Quemadmodum fumus] deficit. Inimici Domini, sunt peccatores, diligentes mundum. Iac. 4.a. Quicumque voluerit amicus esse huius mundi, inimicus Dei constituitur. 2Tim. 4.b. Demas me dereliquit diligens hoc seculum. Augustinus : O seculum nequam quod tuos beare sic soles amicos, ut Dei facias inimicos. Inimici etiam Domini sunt, quicumque sunt inimici veritatis, iustitie, pacis. Et tales honorificati, deficiunt statim, etiam si mille annis vixerint. Ps. 89. Quoniam mille anni ante oculos tuos, tamquam dies hesterna, que preteriit. Hec enim vita non est, nisi momentum, vel punctum respectu eterne vite. Unde Iac. 4.d. Que est vita vestra ? vapor est ad modicum parens et deinceps exterminabitur. Iob. 21.b. Ducunt in bonis dies suos et in puncto ad inferna descendunt. Et nota etiam, quod geminatio defectionis, duplicem defectum notat : quia deficient in temporalibus, affligenturque in corpore : et deficient in spiritualibus, affligenturque in mente, Sicut econtrario boni abundabunt in stola corporis et in stola anime. Vel simpliciter notat mali aggravationem. Gregorius Erit miseris mors sine morte, finis sine fine, defectus fine defectu.

^marg.| {f} Quemadmodum fumus] congrua est similitudo. Fumus enim quanto magis ascendit, tanto magis evanescit. Sic et ipsi, quanto altius extolluntur in seculo, tanto profundius merguntur in inferno. Ps. 72. Deiecisti eos, dum allevarentur. Iob. 24.d. Elevati sunt ad modicum et non subsistent. Os. 13.b. Erunt quasi nubes matutina et sicut ros matutinus pertransiens : sicut pulvis turbine raptus ex area et sicut fumus de fumario : Ecce propter hoc comparantur istis quatuor, quia cito transeunt. Et propter speciales alias proprietates : sunt enim impii nubes in promissione longe vite ; sed tamen fallunt, sicut nubes promittunt pluviam et plerumque fallunt. Prv. 25.b. Nubes et ventus et pluvie non sequentes, vir gloriosus et promissa non complens. Item impii sunt ros, promittendo sibi vanam delectationem, de quo rore Ct. 5.a. Caput meum, id est mens, plenum est rore, id est vana delectatione, dicit anima. Item sunt pulvis, quia per curiositatem et sollicitudinem temporalium incompacti et divisi. Ps. 1. Non sic impii, non sic ; sed tamquam pulvis, quem proiicit ventus a facie terre. Gregorius Subsistere nequeunt, qui ab eterne essentie soliditate dividuntur. Sunt etiam fumus ascendens per superbiam, Ps. 73. Superbia eorum, qui oderunt, ascendit semper. Is. 65.a. Isti fumus erunt in furore meo. Et nota, quod multe sunt proprietates fumi, que notantur his versibus.

^prol.| Ascendit, niger, tenuis, lacrimosus, ab igne, Deficit, ostendit ventum, tingit, tenebrosus.

^marg.| Hec conveniunt superbo, quia ascendit, secundum illud, Superbia eorum, qui te oderunt, ascendit semper. Item est niger, Bar. 5.c. Nigre sunt facies eorum a fumo, qui in domo est, supple, conscientie. Item est tenuis, id est inanis. Is. 41.c. Erunt, quasi non sint : et peribunt viri, qui contradicunt tibi. Hi sunt superbi. Et 40.d. Omnes Gentes, quasi non sint, sic sunt coram eo et quasi nihil et inane reputate sunt ei. Item lacrimosi, quia ledunt alios. Iob. 24.b. De civitatibus fecerunt viros gemere. Nascitur ab igne ambitionis. Ps. 57. Supercecidit ignis et non viderunt Solem. Item deficit, sicut hic patet. Item ostendit ventum. Os. 12.a. Ephraim pascit ventum et sequitur estum. Item tingit, unde Is. 13.b. Facies combuste vultus eorum. Quarto comparat bonos malis in opere, cum sequitur.

^marg.| {g} Mutuabitur] etc. ad litteram, Eccl. 29.a. Multi quasi adinventionem estimaverunt fenus et prestiterunt molestiam his, qui se adiuverunt, etc. usque ibi : Si autem potuerit reddere, adversabitur, solidi vix reddet dimidium et computabit illud quasi inventionem. Vel sic, Mutuabitur a Deo, duo minuta, id est corpus et animam. Unde Sap. 15.d. dicitur de idolis. Pedes eorum pigri ad ambulandum : homo enim fecit illos : et qui spiritum mutuatus est, is fixit illos.

^marg.| {h} Et non solvet] Deo, quia tradidit Diabolo tam corpus, quam animam in peccato. Gn. 14.d. Da mihi animas ; cetera {2.95vb} tolle tibi. Non potest cantari in persona talium, quod de defunctis cantat Eccl. Modo reddo tibi Creatori animam meam. Non enim tunc iam est in manu eius, sed in manu Diaboli. Non sic David, qui dicebat : Ps. 118. Anima mea in manibus meis semper : quasi dicat, paratus sum reddere eam. Et Iob. 13.b. Animam meam porto in manibus meis. Vel sic : Mutuabitur peccator bona omnia, que habet, tam spiritualia, quam naturalia, quam temporalia. Prv. 22.b. Qui accipit mutuum, servus est fenerantis. Mt. 25.b. Homo peregre proficiscens vocavit servos suos et tradidit illis bona sua. Et non solvet, ea Deo attribuendo et multiplicata cum usura Deo referendo. Mt. 25.c. Serve male et piger, oportuit te committere pecuniam meam nummulariis : et veniens ego recepissem utique, quod meum est, cum usura. Gregorius Stultus est debitor, qui gaudens pecuniam accipit ; et tempus, quo debeat reddere, non attendit. Lc. 16.a. Redde rationem villicationis tue. Vel sic : Mutuabitur peccator voluptatem et delectationem peccati, a feneratore pessimo Diabolo, de quo dicitur : Ps. 108. Scrutetur fenerator omnem substantiam eius, qui numquam vellet sortem sibi reddi ; sed semper multiplicari usque ad mortem. Et non solvet, per confessionem, reservans confessionem usque ad lectum mortis. Contra quem dicitur Eccl. 27.d. Ne demoreris in errore impiorum, ante mortem confitere : A mortuo enim, quasi nihil, perit confessio. Etiam ille, qui audit Theologiam, vel sermonem mutuatur verbum Dei ; sed peccator est, si non reddit et solvit operando et tempore debito predicando : quia sicut dicitur Iac. 4.d. Scienti bonum facere et non facienti, peccatum est illi.

^marg.| {i} Iustus autem miseretur] intus in corde compatiendo.

^marg.| {k} Et tribuet] exterius in opere subveniendo. Ps. 111. Iucundus homo, qui miseretur et commodat : disponit sermones suos in iudicio, id est ordinat, quid respondebit Iudici, immo miserendo format et dictat sententiam, quam pro eo dabit Iudex, dicens : Mt. 25.c. Esurivi et dedistis mihi manducare, etc. Miseretur autem Iustus, primo sui ipsius, secundum quod dicit Augustinus Qui vult ordinate dare eleemosynam, debet a seipso incipere. Unde Eccl. 30.d. Miserere anime tue placens Deo.

^marg.| {k} Et tribuet] Lc. 6.e. Omni petenti te tribue. Quedam littera hic habet, Retribuet : et competenter : quia quod uni ex minimis Domini facimus, ei facimus ; sed ei nihil possumus tribuere, quasi ex nostro ; sed tantum retribuere, quasi ex suo, immo vere ex suo. Unde querebat David : Ps. 115. Quid retribuam Domino pro omnibus, que retribuit mihi ? id est quid ei retro tribuam ? 1Cor. 4.b. Quid habes, quod non accepisti ? 1Par. ultim. d. Tua sunt omnia : que de manu tua accepimus, dedimus tibi. Augustinus Dicit tibi Christus : da mihi, dedi tibi : habuisti largitorem, habe debitorem, habe et feneratorem. Prv. 19.c. Feneratur Domino, qui miseretur pauperis. Retribuit etiam Deo, qui de bono, quod habet, gratias agit et ad Deum refert, non ascribens sibi, ut ad locum, unde exeunt flumina revertantur, Eccl. 1.b. Et hoc facit Iustus in spe retributionis eterne. Unde sequitur :

^marg.| {l} Quia benedicentes ei] scilicet Domino, id est in omnibus gratias agentes.

^marg.| {m} Hereditabunt terram] scilicet viventium, secundum quod dicitur Gn. 27.d. Qui benedixerit tibi, benedictionibus repleatur : Vox est Patris ad filium. Benedicentes, non solum verbo, sed et facto. 1Cor. 10. Sive comeditis, sive bibitis, sive aliud quid facitis : omnia in gloriam Dei facite. Proprie autem benedicentes Deum dicuntur religiosi, qui Deum benedicunt psallendo, predicando et bene vivendo, secundum quod diximus super Ps. 33. illum : Benedicam Dominum in omni tempore. Et hi merito hereditabunt terram viventium, quia exheredant se de terra morientium, dicentes : Ps. 141. Portio mea sit in terra viventium. Unde Mt. 5.a. Beati pauperes spiritu : quoniam ipsorum est regnum celorum. Mc. 10.d. Nemo est, qui reliquerit domum, aut fratres, aut sorores, aut patrem, aut matrem, aut filios, aut agros propter me et propter Evangelium predicandum, qui non accipiat centies tantum, etc. et in futuro vitam eternam. Prv. 2.d. Qui recti sunt, hereditabunt in terra : et simplices habitabunt in ea. Recti sunt, qui non curvantur ad terrena : simplices, qui nolunt duobus Dominis servire, sed simplici Deo.

^marg.| {n} Maledicentes autem ei] id est Domino.

^marg.| {o} Disperibunt] Gn. 27.d. Qui maledixerit tibi, maledictionibus repleatur. Maledicentes, non tantum verbo, sed facto. Gregorius Quantascumque laudes lingua resonat, vita blasphemat. Disperibunt, id est diversis penis interibunt. In presenti, ut patet in Iudeis dispersis. Et in futuro. Is. 66.g. Vermis eorum non morietur et ignis non extinguetur. Ibi notantur diverse pene. Nec solum in futuro remunerabit bonos Dominus ; sed etiam in presenti, secundum quod dicitur in Ps. 18. In custodiendis illis retributio multa. Remunerat autem multipliciter, sicut hic ostenditur. Primo, quia dirigit opera eorum. Unde sequitur :

^prol.| {2.96ra}

^marg.| {a} Apud Dominum] id est a Domino.

^marg.| {b} Gressus hominis] id est opera et affectus.

^marg.| {c} Dirigentur] qui in se tortuosi sunt. Melius autem dixit : Apud Dominum, quam si dixisset, a Domino : quia ibi duo notantur, cum dicit, Apud, videlicet, Dei maxima potestas et humani arbitrii libertas. Cum enim dicit : Apud Dominum : idem est, ac si dicat : Non oportet Dominum laborare ad hoc, sed dicit, vel ordinat et statim factum est : quia apud eum est hoc, nec indiget extrinseco. Item in hoc quod dicit : Apud Dominum dirigentur, notatur, quod si velimus, ut dirigantur gressus nostri, oportet nos, quantum in nobis est, surgere ad ipsum per applicationem liberi arbitrii : quia apud cum est, quod volumus : nec violenter dabit nobis, nisi ostendamus ei, quod velimus habere. Et propter hoc bene dicitur Prv. 16.b. Cor hominis disponet viam suam ; sed Domini est dirigere gressus eius. Et in eodem a. Revela Domino opera tua : et dirigentur cogitationes tue. Item Prv. 28.b. Qui abscondit scelera sua, non dirigetur. Secundo remunerat, quia facit eos in via Domini delectari, unde sequitur.

^marg.| {d} Et viam eius] id est Domini.

^marg.| {e} Volet] Dominus, id est velle eum faciet, sicut dicitur Rm. 8.e. Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus, id est facit nos postulare. Et quod Dominus faciat nos velle viam istam, dicitur, Phil. 2.b. Deus, qui operatur in nobis et velle et perficere pro bona voluntate. Ps. 118. Viam mandatorum tuorum cucurri, cum dilatasti cor meum. Vel volet, ipse homo, cuius gressus dirigentur : Viam eius, scilicet Dei, que est via vite : et ideo amplectenda ab his, qui habent pedes directos, secundum illud Ct. 1.b. Recti diligunt te. Ier. 21.c. Hec dicit Dominus : Ecce ego do coram vobis viam vite et viam mortis. Sed quam eliget Iustus ? Ps. 111. Beatus vir, qui timet Dominum : in mandatis eius volet nimis. Tertio remunerat Dominus bonos in hoc, quod custodit eos, ne cadant in peccatum mortale : Unde addit :

^marg.| {f} Cum ceciderit Iustus] per peccatum veniale, quod est casus in domo, non a domo. Prv. 24.b. Septies cadet Iustus et resurget.

^marg.| {g} Non collidetur] per mortale, quia etsi vulneretur in naturalibus ; non tamen spoliatur gratuitis. Et ita licet ledatur ; non tamen colliditur.

^marg.| {h} Quia Dominus supponit manum suam] scilicet manum misericordie, que eum suscipit. Ideo Ps. 30. nolens collidi, dicebat : In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum. Bene enim securi sunt, qui in manu eius sunt. Unde Sap. 3.a. Iustorum anime in manu Dei sunt : et non tanget illos tormentum mortis.

^marg.| {i} Iunior fui] Tertia pars, in qua primo ostendit Iustum non derelinqui. Et loquitur Ecclesia, vel Propheta in persona Ecclesie generalis. Dicit ergo Ecclesia : Iunior fui, quia parvula in tempore Abel, quando ubera nondum habebat, ut posset predicare. Sed in tempore Apostolorum fuit adolescentula, quia calida, pulchra, fecunda. Sed nunc est anus frigida et rugosa, unde dicit.

^marg.| {k} Etenim senui] Mt. 24.b. Abundabit iniquitas, refrigescet caritas multorum. Iob. 16.b. Ruge mee testimonium dicunt contra me. Et licet tantum duraverim, dicit Ecclesia, tamen.

^marg.| {l} Non vidi Iustum derelictum] a Domino ; supple, finaliter, nisi forte corporaliter ad tempus, secundum quod dicitur Is. 54.b. Ad punctum in modico dereliqui te.

^marg.| {m} Nec semen eius] id est imitatores eius.

^marg.| {n} Querens panem] id est nimis indigens pane, Mt. 7.d. Primum querite regnum Dei et iustitiam eius : et hec omnia adiicientur vobis. Vel sic : Nec semen eius querens panem, id est principaliter intendens corporalibus : quia si hoc facit aliquis, non est Iustus, nec est semen Iusti. Lc. 12.d. Nolite querere, quid manducetis, aut bibatis : hec enim omnia Gentes inquirunt. Gregorius Qui paupertatem in terris metuit, eterne felicitatis abundantiam abscondit. Vel de pane spirituali intelligi potest, quem semen Iusti etsi querat appetendo, non tamen querit mendicando ; quia Iusti abundant isto pane : secundum quod dicit Apostolus Col. 3.c. Verbum Christi habitet in vobis abundanter. Prv. 15.b. Secura mens, quasi iuge convivium. Vel sic potest construi et secundum hoc minus habebit calumnie : Non vidi Iustum {2.96rb} derelictum, nec semen eius, supple, vidi derelictum, semen dico, querens panem, id est dicens : Panem nostrum quotidianum da nobis hodie : quia qui sic querit, non derelinquitur a Domino. Ps. 9. Non derelinquis querentes te, Domine. Et manifestum est, quod non derelinquitur Iustus : nec semen eius ex indigentia querit panem, quia sequitur.

^marg.| {o} Tota die miseretur et commodat] Ex hoc manifestum est, quod Dominus non derelinquit eum, qui ad eum venit tota die in pauperibus, quibus miseretur et commodat. Dicit enim Mt. 25.d. Quamdiu fecistis uni de his fratribus meis minimis, mihi fecistis. Unde narrat beatus Gregorius quod quidam bonus homo erat, qui libenter recipiebat et pascebat pauperes : et quadam die venit Dominus ad domum illius in specie peregrini pauperis, quem cum ille recepisset et vellet dare aquam manibus illius, ut pranderet, vertit se, ut acciperet aquam et Dominus disparuit. Quo facto cum ille stupefactus esset, in sequenti nocte apparuit ei in visu Dominus, dicens : Ceteris diebus recipiebas me in membris meis ; sed hodie me in persona propria recepisti. Item per hoc, quod tota die miseretur et commodat, manifestum est, quod non est querens panem, ut dictum est, sed abundat. Unde miseretur et commodat. Miseretur in affectu, commodat in effectu. Prv. 19.c. Feneratur Domino, qui miseretur pauperis. Dt. 15.b. Non deerunt pauperes in terra habitationis tue, idcirco ego precipio tibi, ut aperias manum fratri tuo et egeno et pauperi, qui tecum versantur in terra. Et dicitur hic : Miseretur et commodat, tam de corporali, quam spirituali subventione. Et non in vanum facit hoc, quia sequitur.

^marg.| {p} Et semen illius] id est opera et miserationes, que facit, ut fructum eternum recipiat.

^marg.| {q} In benedictione erit] id est afferet ei benedictionem eternam. Unde Dt. 23.d. Fratri tuo absque usura id, quo indiget, commodabis, ut benedicat tibi Dominus Deus tuus in omni tempore in terra, ad quam ingredieris possidendam. Mt. 25.c. Esurivi et dedistis mihi, etc. Et post : Venite benedicti, etc. Vel etiam, semen illius, tam filii, quam opera : In benedictione erit, etiam in presenti, quia ad litteram pauperes benedicunt eis et filiis sui, quando recipiunt eleemosynam. Et Dominus etiam dat eis benedictionem gratie et post benedictionem glorie. Unde 2Cor. 9.b. Qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus et metet. Chrys. Considerate, qualiter pauperes benedicunt, qui recipiunt : et cogitate, qualiter Dominus remunerat, cui plus placet. Et ne quis nimis confidat de eleemosynis et putet se posse per eleemosynas emere licentiam peccandi, maxime per hoc, quod dicitur Lc. 11.f. Date eleemosynam et ecce omnia munda sunt vobis : Ideo sequitur.

^marg.| {r} Declina a malo et fac bonum] Si vis, quod eleemosyne tue placeant Deo, declina a malo, id est a peccato, vel Diabolo. Et quia, ut dicit Gregorius minus est mala non agere, nisi etiam quisque studeat bonis operibus insudare : ideo adiungit : Et fac bonum, non tantum eleemosynas, sed quodcumque potes : Prv. 11.d. Desiderium Iustorum omne bonum. Non tantum unum. Eccl. 9.c. Quodcumque potest facere manus tua, instanter operare. Declinatur autem a malo per timorem : unde Prv. 15.d. Per timorem Domini declinat omnis a malo. Bonum autem fit per amorem : unde dicit Apost. Gal. 5.b. Fides, que per dilectionem operatur. Post hec ostendit causas, quare ista duo debeamus facere. Prima ratio est, quia sunt causa inhabitationis eterne beatitudinis. Unde sequitur :

^marg.| {s} Et inhabita] Secunda, quia placent Deo : quod notatur ibi : Quia Dominus amat iudicium. Tertia, quia acquirunt consortium Dei : quod notatur ibi : Et non derelinquet Sanctos suos. Quarta, quia per illa conservatur homo ab omni malo : quod notatur ibi : In eternum conservabuntur. Dicit ergo : Et inhabita, quasi dicat, si declines a malo et facias bonum, inhabitabis celestem mansionem.

^marg.| {t} In seculum seculi] id est in eternum. Et signanter dicit, inhabita, nec addit ubi : in quo innuit, quod non est habitatio ; nisi celestis, que proprie debeat dici inhabitatio, quia in temporalibus istis omnes sunt hospites. Unde Sap. 5.c. Spes impii quasi lanugo, etc. Et post addit : Et tamquam memoria hospitis unius dici pretereuntis. Iusti autem in perpetuum vivent. Iob. 27.d. Edificavit sicut tinea domum suam : et sicut custos fecit umbraculum. Ita est de divitibus : Tinea enim facit domum suam in veste et excutitur et conculcatur et perit : Sic divites cum edificaverunt palatia, excutiuntur per mortem et cadunt in infernum, ubi conculcantur et pereunt in eternum. Item custos vinearum, vel segetum non habitat in umbraculo, nisi ad tempus : Sic et ipsi divites in temporalibus istis non habitant nisi ad momentum. Unde ibi sequitur, quod addit Iob. : Dives, cum dormierit, nihil secum auferet, etc. Secunda causa est, quia ista placent Deo. Unde sequitur,

^prol.| {2.96va}

^marg.| {a} Quia Dominus] quasi dicat, ideo etiam debes declinare a malo et facere bonum : Quia Dominus amat iudicium discretionis, quo separat homo malum a bono. Is. 61.c. Ego Dominus diligens iudicium. Ier. 15.d. Si separaveris pretiosum a vili, quasi os meum eris. Hec autem discretio, sive separatio ita debet fieri, ut eligatur bonum et reprobetur malum, ut dictum est. Unde Ps. 44. dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem. Is. 7.c. Butyrum et mel, etc. Non econverso, sicut faciunt quidam, de quibus. Ier. 4.f. Sapientes sunt, ut faciant mala ; bene autem facere nescierunt. De hoc autem iudicio discretionis 1Cor. 11.g. si nosmetipsos diiudicaremus, non utique iudicaremur. Tertia causa est, quia hac habetur consortium Dei spirituale. Unde sequitur :

^marg.| {b} Et non derelinquet Sanctos suos] Is. 43.a. Cum transieris per aquas, tecum ero. Aque sunt divitie et delitie, per quas non solum transeunt mundani, sed submergunt se in illis. Qui enim vult transire per aquam, videt, ubi minor est aqua et ibi intrat ; ita faciunt Sancti viri. Et ideo bene dicit hic, Sanctos, id est sine terra, quia quantum minus possunt, retinent de terra et de aqua. Sed mundani intrant aquam divitiarum et deliciarum, ubi vident eam esse maiorem : et ideo submerguntur cum eis. Ergo qui transeunt, est Dominus cum eis, nec eos derelinquit. Unde dicitur Deus eorum. Ex. 5.a. Deus Hebreorum vocat nos, ut eamus viam trium dierum in solitudinem. Hebreus, transiens interpretatur. Solitudo, est religio. Via trium dierum est triplex votum, quod fit in religione, ad quam vocat Deus Hebreorum ; sed homines surdam aurem faciunt ei : sed timere debent, ne Deus derelinquat eos. Quarta causa est, quia non solum per hec habent divinum consortium, sed et presidium. Unde addit :

^marg.| {c} In eternum conservabuntur] a Domino, qui dicitur custos. Is. 21.c. Custos quid de nocte. custos quid de nocte ? Unde non negavit se esse Samaritanum. Io. 8.f. quia Samaritanus idem est, quod custos. Qui autem bene vult servari, Deo committat totam custodiam : quia qui nimis curiose vult se custodire, Deus dimittit eum sibi et ita cito perdit seipsum. Unde Io. 12.d. Qui amat animam suam, perdet eam ; et qui odit animam suam, in vitam eternam custodit eam. Et ubi bene custoditur anima, Abigail docuit 1Rg. 25.e. dicens ad David : Erit anima Domini mei custodita, quasi in fasciculo viventium apud Dominum Deum tuum. Fasciculus viventium est congregatio Sanctorum virorum, ubi anima facilius custoditur, quia qui ibi est, tot habet oculos et custodes ad se custodiendum, quot fratres sunt in congregatione : quia quod alter videt reprehensibile in alio, caritative corrigit ; et sic custoditur. Unde dicit Augustinus in regula : Deus, qui habitat in vobis, etiam isto modo custodiet vos ex vobis. Et loquitur de modo, quo se invicem corrigere debent. Et ideo dicit Eccl. 4.c. Melius est duos esse simul, quam unum. Habent enim emolumentum societatis sue. Et si duos, ergo multo fortius plures. Et hoc in ipso verbo notatur, cum dicit : conservabuntur, id est simul servabuntur. Religio enim est reservatorium Domini : unde tutum est ibi esse. Ps. 132. Ecce quam bonum et quam iucundum habitare fratres in unum. Posuit quatuor rationes, que alliciunt homines ad bonum faciendum per amorem et etiam ad malum declinandum per timorem, postea ponit unam, que specialiter moveat ad timorem, per quem proprie declinatur a malo, unde dicit.

^marg.| {d} Iniusti punientur] sicut et boni remunerabuntur. Mt. 25.b. Ibunt hi in supplicium eternum. Eccl. 7.b. Vindicta carnis impii ignis et vermis. Et posset aliquis dicere : Etsi sint iniusti ; tamen aliqua bona fecerunt, per que salvabuntur. Non dicit : immo.

^marg.| {e} Et semen impiorum peribit] id est opera, si qua seminaverint non afferent fructum. Os. 9.d. Radix eorum exsiccata est ; fructum nequaquam facient. Radix est caritas. Unde {2.96vb} Gr. Nihil habet viriditatis ramus boni operis, nisi manserit in radice caritatis. 1Cor. 13.a. Si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas et si tradidero corpus meum, ita ut ardeam ; caritatem autem non habuero : nihil mihi prodest. Vel Semen impiorum, id est verbum Dei, si ab ipsis, vel in ipsis seminetur.

^marg.| {f} Peribit] quia non affert fructum boni operis. Et notandum quod semen istud perit propter multas causas, videlicet, propter sui corruptionem, Sap. 12.b. Semen enim erat maledictum ab initio. Os. 8.b. Ventum seminabunt et turbinem metent, culmus stans non est in eis, germen non faciet farinam. Item propter siccitatem. Iac. 5.d. Elias erat homo similis nobis, passibilis : et oratione oravit, ut non plueret super terram et non pluit annos tres et menses sex. Et rursum oravit et celum pluviam dedit et terra dedit fructum suum. De hoc habetur 3Rg. 18.g. Item propter salsuginem. So. 2.c. Siccitas spinarum et acervi salis et desertum usque in eternum. Item propter spinas et petras et aves, de quibus Mt. 13.a. Creverunt spine et suffocaverunt ea, scilicet semina. Item propter pluviam superfluam, Prv. 28.a. Vir pauper calumnians pauperes, similis est imbri vehementi, in quo paratur fames. Item propter agrum incultum, Prv. 24.d. Per agrum hominis pigri transivi et per vineam stulti viri : et ecce totum repleverant urtice. Item quia est via bestiarum. Is. 51.g. Posuisti, ut terram, corpus tuum et quasi viam transeuntibus. Econtra dicitur de bonis : Mala bestia non ascendet per eam. Item propter nimium frigus infidelitatis, Eccl. 43.c. Gelu quasi salem effundet et extinguet viride sicut ignem. Dico, quod semen impiorum peribit.

^marg.| {g} Iusti autem hereditabunt terram ?] viventium. Eccl. 44.b. Cum semine eorum permanet bona hereditas. Nec ut Mammotrephi, aut sub pedagogo positi hereditabunt eam ; sed liberi et Domini et Reges super eam erunt : Unde addit :

^marg.| {h} Et inhabitabunt in seculum seculi super eam] Super notat dominium. Mt. 25.b. Supra multa te constituam. Postea ponit triplex meritum omnium horum. Primum est sancta meditatio : Unde dicitur.

^marg.| {i} Os Iusti meditabitur sapientiam] Et attribuitur ori, quod est cordis, propter consonantiam, sicut dictum est supra, ibi : Et lingua mea meditabitur iustitiam tuam. Et in hoc ostenditur, quod prius meditari debemus, quam loqui, Prv. 18.c. Qui prius respondet, quam audiat, stultum se esse demonstrat et confusione dignum. Eccl. 5.d. Si est tibi intellectus, responde ; sin autem, manus tua sit super os tuum.

^marg.| {k} Sapientiam] Christum. 1Cor. 1.d. Predicamus Christum Dei virtutem et Dei sapientiam. Istam sapientiam meditari debemus. Unde Ct. 8.b. Pone me ut signaculum super cor tuum. Eccl. 29.c. Gratiam fideiussoris ne obliviscaris ; dedit enim pro te animam suam. Hbr. 12.a. Recogitate eum, qui talem sustinuit a peccatoribus adversus semetipsum contradictionem. Vel Sapientiam, id est sacram Scripturam. Ps. 1. In lege eius meditabitur die, ac nocte. Prv. 9.d. Beatus, qui audit me et qui vigilat ad fores meas quotidie. Secundum est discreta locutio, unde sequitur.

^marg.| {l} Et lingua eius] id est Iusti.

^marg.| {m} Loquetur iudicium] id est discretionem. Ps. 111. Disponit sermones suos in iudicio. Eccl. 21.d. Verba prudentium statera ponderabuntur. Et 28.d. Verbis tuis facito stateram et frenos ori tuo rectos et attende, ne forte labaris in lingua. Ibi dicit Interl. ut nihil indiscretum loquaris. Tertium meritum est bona voluntas. Unde dicit.

^marg.| {n} Lex Dei eius in corde ipsius] Lex, scilicet nature, lex Scripture, lex gratie. Ps. 1. Sed in lege Domini voluntas eius. Ostensis meritis, per que viri sancti merentur ea, que predicta sunt, iterum enumerat hic quedam premia, que ex meritis iustorum sequuntur. Primum est, quod conservantur, ne cadant in peccatum : Unde addit :

^marg.| {o} Et non supplantabuntur gressus eius] id est non cadet in foveam peccati. Et quid mirum ? Qui enim ambulat in lege Domini, non cespitat : quia ut habetur Prv. 6.c. Mandatum lucerna est et lex lux. Ioa. 11.b. Qui ambulat in lumine non offendit. Secundum est, quod eripit eos Dominus ab hominibus malis : Unde addit :

^marg.| {p} Considerat peccator Iustum] etc. Hoc planum est de Iudeis et de Christo, quem ipsi observabant : et de Iusto quolibet, quem considerat peccator, non ut imitetur, sed ut accuset. Prv. 24.b. Ne insidieris et queras impietatem in domo Iusti. Item considerat, ut malignetur. Unde addit :

^marg.| {q} Et querit mortificare eum] Unde Sap. 2.c. Gravis est nobis etiam ad videndum. Et post addunt : Morte turpissima condemnemus eum. Mortificare, corporaliter, vel spiritualiter.

^prol.| {2.97ra}

^marg.| {a} Dominus autem] Licet peccator ita querat mortificare Iustum.

^marg.| {b} Non derelinquet eum] scilicet Iustum.

^marg.| {c} In manibus] id est in potestate et crudelitate.

^marg.| {d} Eius] peccatoris. Ps. 34. Eripiens inopem de manu fortiorum eius. Act. 12.b. Nunc scio vere, quia misit Dominus Angelum suum et eripuit me de manu Herodis, etc. Licet autem Dominus quandoque derlinquet corpora Sanctorum in manibus peccatorum (secundum quod dicitur Lam. 1.e. Dedit me Dominus in manu, de qua non potero surgere. Et Iob. 9.c. Terra data est in manus impii) tamen de quolibet eorum vere dici potest, quod Dominus non derelinquit eum in manibus eius, quia non totum derelinquit. Corpus enim est pars indignior ; anima vero dignior, quam non derelinquit Dominus in manibus eorum. Unde dicit eis, Mt. 10.d. Nolite timere eos, qui corpus occidunt ; animam autem non possunt occidere. Iob. 2.b. Ecce in manu tua est : verumtamen animam illius serva. Tertium est, quod immunes erunt a pena eterna. Unde addit :

^marg.| {e} Nec] etc. Dominus, eum. Iustum. Ps. 111. Ab auditione mala non timebit. Quartum, quia salvabuntur. Unde addit :

^marg.| {f} Cum] etc. id est cum sententia dabitur pro eo. Mt. 25.c. Esurivi et dedistis mihi manducare, etc. Venite, benedicti, etc. Iob. 36.a. Non salvat impios et iudicium pauperibus tribuit. Ex quo ergo tot bona sunt viri iusti, postea hortatur Propheta, ut homo iustitiam suam tenere non deserat. Unde addit :

^marg.| {g} Exspecta Dominum] quasi dicat, non deficias in tribulationibus ; sed patienter exspecta Dominum, qui te remunerabit. Iac. 5.b. Patientes estote, fratres, usque ad adventum Domini : Ecce agricola exspectat pretiosum fructum terre, patienter ferens, donec accipiat temporaneum et serotinum : patientes estote et vos et confirmate corda vestra : quoniam adventus Domini appropinquabit. Sed ne in vanum exspectes, interim.

^marg.| {h} Custodi viam eius] Aliter enim Deo venienti non poteris occurrere, nisi viam eius teneas. Que duplex est, scilicet misericordia et veritas, Ps. 24. Universe vie Domini misericordia et veritas, Ps. 17. Retribuet mihi Dominus secundum iustitiam meam et secundum puritatem manuum mearum retribuet mihi : quia custodivi vias Domini.

^marg.| {i} Et exaltabit te] Hic replicat premia, ut magis alliciat. Et notat duo, gratiam in presenti, gloriam in futuro : De primo dicit ; Et exaltabit te, in augmento virtutum et bonorum operum. De secundo dicit.

^marg.| {k} Ut hereditate] id est iure hereditario.

^marg.| {l} Capias terram] viventium. Et hec dictio, ut, notat causam : Non enim potest illam altam terram capere, qui prius non fuerit in virtutibus et bonis operibus exaltatus, secundum quod supra dictum est : Iusti autem hereditabunt terram. Sed quia multi sunt, qui non volunt exspectare hereditatem istam, quia non vident eam in presenti, secundum quod Ps. 105. alio dicitur : Pro nihilo habuerunt terram desiderabilem : Immo sequitur.

^marg.| {m} Cum perierint] etc. Et si non videas modo ; peccatores autem peribunt in die iudicii, licet modo se conservent. Ier. 4.c. In die illa, dicit Dominus, peribunt cor Regis et cor Principum, etc. Videbis, dico et tua bona et illorum mala. De primo proprie intelligi potest illud Is. 60.a. Tunc videbis et afflues ; et mirabitur et dilatabitur cor tuum. De secundo Is. 66.g. Egredientur et videbunt cadavera virorum, qui prevaricati sunt in me.

^marg.| {n} Vidi] etc. Supra ostendit dignitatem Sanctorum eternam esse, hic ostendit dignitatem malorum phantasticam esse et transitoriam. Unde dicit : Vidi impium superexaltatum, id est ultra quam deberet et super alios exaltatum honoribus.

^marg.| {o} Et] etc. superbia, non parum : Sed.

^marg.| {p} Sicut] etc. id est sicut cedri altiores sunt aliis arboribus et precipue cedri ex Libano ; ita ipse impius omnibus se supponit in corde suo. Et tales competenter signantur per cedros Libani : quia Libanus candidatio interpretatur : et ipsi nitent candore huius seculi. Vidi, dico, sed non admirans eum, steti quasi {2.97rb} ad spectaculum, sicut stulti huius mundi faciunt. Sed.

^marg.| {q} Et transivi] ad contemplandum eterna.

^marg.| {r} Et ecce] quasi in evidenti et in proximo, vidi, quod.

^marg.| {s} Non erat] id est quod sua dignitas nulla erat et suum esse etiam non esse erat ; quia socius erat eius, qui non est, scilicet Diaboli. Gregorius Cum eterna retributio cogitatur, presens gloria, quam sit nulla, cognoscitur. Idem : Contemnuntur temporalia, cum considerantur eterna. Bonum est ergo transire, Lc. 2.c. Transeamus usque Bethleem, etc. Eccl. 24.c. Transite ad me omnes, qui concupiscitis me : et a generationibus meis implemini. Vel sic, Transivi, supple, modicum temporis, scilicet usque ad novissima eius. Et ecce non erat, id est ita parva erat vita eius, quod nec reputari deberet. Iac. 4.d. Que est vita vestra ? Vapor ad modicum parens et deinde exterminabitur. Eccl. 10.b. Omnis potentatus vita brevis. Iob. 20.a. Gaudium hypocrite adinstar puncti.

^marg.| {t} Quesivi eum] impium, id est ad memoriam reduxi.

^marg.| {u} Et non est inventus locus eius] id est vestigium aliquod. Vel Locus eius, id est possessiones. Ps. 108. Eiiciantur de habitationibus suis. Vel Locus, id est delectatio, vel corpus, vel utilitas, qua utilis est aliis.

^marg.| {x} Custodi innocentiam] Hic iterum hortatur ad bonum : quia hec est intentio Prophete, monere ad bonum et allicere promissione eternorum bonorum et revocare a malo per comminationem malorum. Unde de his interscalariter hic agit quasi per totum. Primo de uno, postea de alio loquens. Unde et hic. [Custodi innocentiam] amore eternorum premiorum.

^marg.| {y} Et vide equitatem] Dei, qua malos condemnabit, ut sic fugias mala. Vel sic, [Custodi innocentiam] ad Deum. [Et vide equitatem] ad proximum, ut scilicet non facias aliis, quod tibi non vis fieri. Et immo [custodi innocentiam] etc.

^marg.| {z} Quoniam] etc. id est quoniam Deus reliquit eas, scilicet innocentiam et equitatem, [Homini] quasi in testamento pacis. Unde Eccl. 45.d. Statuit illi testamentum pacis. Io. 24.d. Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis. In pace autem concurrunt hec duo ; innocentia, qua nulli noceamus : et equitas, qua cunctis, ut equum est, subveniamus. Vel sic : [Quoniam sunt reliquie homini pacifico] id est ideo sunt illa predicta facienda : quoniam Deus reservat homini pacifico, qui innocentiam custodit et equitatem facit. Reservat, dico, reliquias Paradisi, convivium eternum. Unde Tob. 13.d. Beatus ero, si fuerint reliquie semini meo. Vel sic, Reliquie sunt consolationes, quas de convivio suo celesti mittit Dominus quandoque ad corda eorum, qui exspectant in porta, videlicet, in tribulationibus, per quas oportet intrare in regnum celorum. Custodi ergo innocentiam, ut nulli malum inferas. Et vide equitatem, ut omnibus bona facias, quod est esse pacificum. Quoniam sunt reliquie homini pacifico, id est tali dantur. Exemplum de pauperibus, qui rixantur et percutiunt se cum scutellis suis, quando venit eleemosynarius, nihil dat eis ; sed eis, qui sedent ad portam et exspectant in pace, dat reliquias, id est consolationes, quibus gustatis multum accenduntur et desiderant, ut possint intrare ad mensam, unde venerunt ille reliquie. Propter hoc dicitur alibi in Ps. 20. In reliquiis tuis preparabis vultum eorum, id est voluntatem et desiderium. Ita est de bonis. Mali autem non habebunt partem in reliquiis illis. Unde sequitur :

^marg.| {a} Iniusti] etc. id est diversis penis peribunt. De quarum diversitate Eccl. 39.d. Ignis, grando, fames et mors : omnia hec ad vindictam creata sunt, bestiarum dentes et scorpii et serpentes et rhomphea vindicans in exterminium impiorum. Hic possunt multa genera penarum intelligi. Et licet diversitas sit in penis, tamen peribunt.

^marg.| {b} Simul] Unde Is. 24.d. Congregabuntur in congregatione unius fascis in lacum et claudentur ibi in carcere.

^marg.| {c} Reliquie] etc. id est bona temporalia, que reliquerunt.

^marg.| {d} Interibunt] quia, Non habet eventus sordida preda bonos. Dicuntur autem temporalia reliquie impiorum, quia velint, nolint, relinquent. Unde Iob. 27.d. Dives cum dormierit, nihil secum auferet. Ps. 48. Et relinquent alienis divitias suas. Vel Reliquie impiorum, sunt filii eorum, qui interibunt, quia plerumque contingit, quod tales pravum exitum habent. Unde Sap. 4.a. Adulterine plantationes non dabunt radices altas. Vel sic punctari congrue potest : [Iniusti disperibunt] ut expositum est et cum eis, simul reliquie impiorum interibunt.

^marg.| {e} Salus] etc. Iam multoties dixit de bonis, que habent boni ; hic iterum dicit de eisdem post penas malorum assignatas. Et ne aliquis sibi bona illa ascribat, ostendit ea esse a Domino et enumerat ea. Primum est gratie infusio, de quo dicit : Salus autem Iustorum est a Domino. Salus dicitur infusio gratie, quia morbum peccati expellit. Unde dicit Apost. 1Cor. 15.b. Gratia Dei sum id, quod sum, quasi dicat gratia Dei reduxit me ad vitam. Et hec [salus Iustorum] est a Domino. Act. 4.b. Non est in aliquo alio salus. Hbr. 5.c. Factus est omnibus obtemperantibus sibi causa salutis. In cuius rei figuram dixerunt ad Ioseph Gn. 47.f. Salus nostra in manu tua est. Secundum est protectio in tribulatione. Unde addit :

^marg.| {f} Et protector] etc. supple, est Dominus.

^marg.| {g} In tempore] etc. interioris, scilicet tentationis. Eccl. 2.a. {2.97va} Fili, accedens ad servitutem Dei, sta in iustitia et prepara animam tuam ad tentationem, 1Cor. 10.c. Fidelis est Deus, qui non patietur vos tentari supra id, quod potestis ; sed faciet cum tentatione etiam proventum. Tertium est auxilium Domini in bene operando. Unde dicit.

^marg.| {a} Et adiuvabit eos Dominus] id est Iustos ad bene operandum. Quartum est libertatis donatio a servitute prave consuetudinis. Unde dicit.

^marg.| {b} Et liberabit eos] a prava consuetudine. Io. 8.d. Qui facit peccatum, servus est peccati. Quintum est liberatio a persecutoribus. Unde sequitur :

^marg.| {c} Et eruet eos a peccatoribus] Ps. 143. Erue me de manu filiorum alienorum, scilicet peccatorum, qui sunt filii non Dei, sed Diaboli. Sextum est vite eterne adeptio. Unde sequitur :

^marg.| {d} Et salvabit eos] Phil. 3.d. Salvatorem exspectamus Dominum nostrum Iesum Christum, etc. In fine subiungit meritum Iustorum dicens.

^marg.| {e} Quia speraverunt in eo] Unde supra in hoc psalmo dixit : Spera in eo et ipse faciet. Rm. 5.a. Spes non confundit. Ps. 16. Mirifica misericordias tuas, qui salvos facis sperantes in te.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 36), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_36)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 36

<26. Psalterium>

Psalmus 36