Hugo de Sancto Caro

Psalmus 38

Numérotation du verset Ps. 38,1 

¶In finem1
¶Codd. : (Ps. 38) Ps-G Cbg150 D30 ΩM (162vb) ΩS (265ra-rb) ΩX (226vb-227ra) P15205 (69vb-72ra) P1076 P10489 ω 1 (74rb) Rusch Ps-G, def. ΩF
1 In finem] om. Q
canticum
David
pro Idithun2
2 canticum David pro Idithun Ps-G ( V ) Cbg150 D14 ΩX (cantic.) ΩS (cantici) Rusch ] pro ( om. Ps-G) Idithun canticum David Ps-G ( F C W K D² ) D30, Idithun pro canticum David D14, canticum David per Idithun P15205 , pro Yditum psalmus cantici David P15205 ², om. ΩM P106 P10489 ω 1 Ed1455
Numérotation du verset Ps. 38,2 I

Dixi
custodiam vias
meas ¦
ut non delinquam in lingua
mea.
Numérotation du verset Ps. 38,II 

Posui ori meo custodiam ¦
cum consisteret
peccator
adversum me.
Numérotation du verset Ps. 38,3 III

Obmutui
et humiliatus sum
et silui
a bonis ¦
et dolor meus
renovatus est. 3
3 <divisio.> sum… bonis ¦ ΩSX ω 1] sum ’…bonis ’ ΩM
Numérotation du verset Ps. 38,4 IV

Concaluit
cor meum intra me ¦ et in meditatione mea exardescet ignis.
Numérotation du verset Ps. 38,5 V

Locutus sum
in lingua mea ¦
notum fac mihi Domine finem4 meum.
4 finem Ω P10489 ω1 Ps-G ] in praem. P15205
Numérotation du verset Ps. 38,VI 

Et numerum
dierum meorum quis5 est ¦
5 quis Ω P10489 ω 1 Ps-G] qui Ps-G (I² M* V) D30
ut sciam quid6
6 quid] quis P10489
desit mihi.
Numérotation du verset Ps. 38,6 VII

Ecce
mensurabiles
posuisti dies meos ¦
et substantia mea
tamquam nihilum
ante te.
Numérotation du verset Ps. 38,VIII 

Verumtamen
universa vanitas ¦
omnis homo vivens.
Numérotation du verset Ps. 38,7 IX

Verumtamen7
7 Verumtamen] praem. diapsalma Ps-G
in imagine pertransit homo ¦ sed et frustra conturbatur.
Numérotation du verset Ps. 38,X 

Thesaurizat ¦
et ignorat cui congregabit ea.
Numérotation du verset Ps. 38,8 XI

Et nunc
que est exspectatio mea
nonne Dominus ? ¦
et substantia mea
apud te est. 8
8 <divisio.> XI // XII Thesaurizat ¦ et ignorat Cbg150 ω 1 ΩX] Thesaurizat et ignorat ¦ P15205 | XI+XII D30 ( Thesaurizat... ea+ et nunc... Dominus ¦ et... te est ) | mea… Dominus ¦ ΩMX ω 1 ] mea ¦… Dominus ’ ΩS, mea’... Dominus Cbg150
Numérotation du verset Ps. 38,9 XII

Ab omnibus iniquitatibus meis erue me ¦
opprobrium
insipienti dedisti me.
Numérotation du verset Ps. 38,10 XIII

Obmutui
et non aperui
os meum ¦ quoniam tu fecisti
Numérotation du verset Ps. 38,11 

amove
a me plagas tuas. 9
9 <divisio.> meum ¦… fecisti ’ ω 1] meum ¦… fecisti ¦ ΩMS ; meum ¦… fecisti D30 Cbg150² (vel !) ΩX ; meum... fecisti ¦ Cbg150*
Numérotation du verset Ps. 38,12 XIV

A fortitudine
manus tue ego defeci
in increpationibus ¦
propter iniquitatem
corripuisti
hominem. 10
10 <divisio.> defeci in increpationibus ¦ D30 Cbg150 ΩX ω 1] defeci ¦… -bus ’ ΩS ; defeci ¦… –bus P15205
Numérotation du verset Ps. 38,XV 

Et
tabescere fecisti sicut araneam animam eius ¦
verumtamen vane conturbatur11
11 conturbatur Cbg150 D30 ΩSX P10489 ω 1 Ps-G] constituatur ΩM
omnis homo12.
12 homo] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 38,13 XVI

Exaudi13
13 Exaudi] praem. diapsalma Ps-G
orationem meam Domine
et deprecationem meam ¦ auribus percipe lacrimas meas. 14
14 <divisio> Domine… meam ¦ D30 ω 1 ΩMX] Domine ¦… meam ’ ΩS, Domine’.... meam ¦ Cbg150
Numérotation du verset Ps. 38,XVII 

Ne sileas
quoniam advena ego15 sum apud te et peregrinus ¦
15 ego Edmaior (W S) Weber (K) plerique codd. et edd. cum. LXX Φ D30 Cbg150 Ω ω1 P10489 Rusch Clementina] om. Ps-G
sicut omnes patres16 mei. 17
16 patres] patris P1076 |
17 <divisio.> sum… te et peregrinus ¦ D30² ω 1] sum ¦… te ¦ et peregrinus ’ ΩS ; sum… te ¦ et peregrinus Cbg150 D30* P15205 ΩX |
Numérotation du verset Ps. 38,14 XVIII

Remitte
mihi
ut refrigerer
priusquam abeam ¦
et amplius
non ero. 18
18 <divisio.> refrigerer… abeam ¦ D30 Cbg150 ΩSX ω 1] refrigerer ¦… abeam P15205

Psalmus 38

Numérotation du verset Ps. 38,1 
marg.| Dixi, custodiam] etc. Titulus.   [In finem canticum David pro Idithum] In precedenti Psalmo loquebatur penitens afflictus multis mundi miseriis : In hoc autem Psalmo promittit se transire omnia mundana, quia in mundo non est nisi labor et afflictio spiritus : Et ideo cogit hic mundus homines transire ab ipso, sicut dicit Gr<egorius>: Dum tot calamitates ingeminat, dum tot adversitatibus pulsat mundus iste, quid aliud, quam ne diligatur, clamat ? Et ideo intitulatur Psalmus iste   pro Idithum quod interpretatur transiliens. Et est sensus tituli talis : Canticum, id est tractatus iste, qui dicitur canticum, quia in eo agitur de eterna beatitudine, ad quam iucundum est transire, dirigens nos   in finem est, vel attribuitur   David, id est cuilibet fideli.   Canticum, dico, factum   pro Idithum, id est de Idithum, id est de transiliente mundum, carnem et rationem. Mundum per contemptum. {2.101ra}, carnem per macerationem, rationem per contemplationem.
marg.| Intentio est monere ut sine offendiculo possumus transilire. Offendiculum autem, quo sepius offenditur, est lingua, unde monet refrenare linguam.
marg.| Modus : Tripartitus est Psalmus. Primo agit de continentia lingue et petit finem suum sibi ostendi. Secundo ostendit subitum hominis transitum et casum et se Deum exspectare, ibi, [verumtamen in imagine] Tertio petit sibi Deum adesse et peccata dimitti, ut prospero fine possit exire, ibi   [Exaudi orationem meam] iste ergo transiliens dicit primo se vitare vicinius offendiculum, scilicet vitium lingue. Unde dicit.
marg.| {a} Dixi] in corde, id est firmiter proposui.
marg.| {b} Custodiam] ut custodirem.
marg.| {c} Vias meas] que multe sunt : scilicet cogitationes, locutiones, operationes. De quibus Ier. 7.a. Bonas facite vias vestras et studia vestra. Et ideo   [custodiam]
marg.| {d} Ut non delinquam] etc. Quia nisi sollicite custodiat homo vias suas, cito labitur in lingua. Unde petebat Ps. 104. Pone, Domine, custodiam ori meo et ostium circumstantie labiis meis. Eccl. 22.d. Quis dabit ori meo custodiam et super labia mea signaculum certum : ut non cadam in ipsis et lingua mea perdat me ? Vel. Ita bene   [custodiam vias meas, ut non delinquam in lingua mea] quod est perfectio. Unde Iac. 3.a. Si quis in verbo non offendit, hic perfectus est vir : Eccl. 14.a. Beatus vir, qui non est lapsus verbo ex ore suo.
marg.| Notandum est autem quod multipliciter dicuntur vie hominis custodiri. Et multipliciter dicitur delinquere homo in lingua.
marg.| ¶Debemus custodire vias nostras :
- Perseverando, ne scilicet eas relinquamus per pigritiam. Gn. 2.c. Posuit Dominus hominem in Paradiso voluptatis, ut operaretur et custodiret illud, scilicet opus suum.
- Circumspiciendo, ne aberremus per ignorantiam : Prv. 14.b. Est via, que videtur homini recta ; novissima autem eius ducunt ad mortem.
- Eas sub pede tenendo, ne eas amittamus per superbiam. Ps. 103. Neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus super me. Prv. 10.b. Qui ambulat simpliciter, ambulat confidenter. Ad huiusmodi custodiam monet Agg. 1.b. Ponite corda vestra super vias vestras : seminastis multum et intulistis parum : Superbi enim quandoque multum seminant, quando bona opera faciunt ; sed parum inferunt, id est intus ferunt, quia totum exterius vento exponunt.
- Directe ambulando, ne declinemus ad dexteram, vel ad sinistram. Nm. 21.e. Non declinabimus in agros et vineas : non bibemus aquas ex puteis : via regia gradiemur, etc.
- Excludendo hostis versutiam. Ps. 141. In via hac, qua ambulabam, absconderunt superbi laqueum mihi.
marg.| {d} Ut non delinquam in lingua mea]
¶In lingua delinquitur :
- Detrahendo : Prv. 13.b. Qui detrahit alicui rei, in futurum se obligat. Sap. 1.c. A detractione parcite lingue.
- Adulando : Ps. 54. Molliti sunt sermones eius super oleum, etc.
- Mentiendo : Sap. 1.c. Os, quod mentitur, occidit animam.
- Veritati contradicendo : Is. 50.b. Dominus Deus aperuit mihi aurem ; ego autem non contradico. Augustinus in libro de natura boni. Multi studio contradicendi amiserunt sensum.
- Perverse iurando : Eccl. 32.b. Vir multum iurans, replebitur iniquitate : et non discedet a domo illius plaga.
- Verbum Domini indignis proponendo : Mt. 7.a. Nolite sanctum dare canibus, neque mittatis margaritas ante porcos.
- Importune loquendo ; Eccl. 3.b. Est tempus tacendi et tempus loquendi.
- Superflue et inutilia loquendo. Eccl. 23.b. Indisciplinate loquele non assuescat os tuum ; est enim in illa verbum peccati : Mt. 12.c. De omni verbo otioso, quod locuti fuerint homines, reddent rationem in die iudicii.
- Falsum testimonium perhibendo : Ex. 20.c. Non loquaris contra proximum tuum falsum testimonium. Prv. 19.a. Testis falsus non erit impunitus.
- Discordias inter fratres seminando : Prv. 6.c. Sex sunt, que odit Deus ; et septimum detestatur anima eius. Et enumerans illa septem, septimum ponit hoc. Eum, qui seminat inter fratres discordias.
- Verbis alium decipiendo. Eccl. 37.c. Qui sophistice loquitur, odibilis est : in omni re defraudabitur : non est illi a Domino data gratia :
- Et in hoc versu notantur tria, videlicet, deliberatio, cum dicitur [Dixi] Cautela in operando, ibi   [Custodiam] Cautela in loquendo, ibi :   [Ut non delinquam] Postea addit et ostendit se non solum deliberasse ; sed suo proposito {2.101rb} diligentiam posuisse. Unde dicit.
marg.| {e} Posui ori meo custodiam] quasi dicat, non solum servabo, sed et servavi. Prv. 21.d. Qui custodit os suum et linguam suam, custodit ab angustiis animam suam. Et ostendit quod hoc fecit, quando magis necessarium fuit, scilicet.
marg.| {f} Cum consisteret peccator adversum me] id est Diabolus, vel malus homo, insidians et provocans et paratus accusare. Ps. 36. Considerat peccator Iustum et querit mortificare eum. Et ibidem : Observabit peccator Iustum, etc. Ecclesiasticusa : « Homo peccator sanguini insidiatur. Attende tibi a pestifero, fabricat enim mala, ne forte inducat super te subsannationem in perpetuum ». Mt. 22.b. Pharisei consilium inierunt, ut caperent Iesum in sermone. Tunc ergo necesse est ponere ori custodiam, ne aliquid rapiant ex ore. Prv. 25.d. Sicut urbs patens et absque murorum ambitu ; ita vir, qui non potest in loquendo cohibere spiritum suum. Et in sequentibus probat, quod posuit custodiam. Custos enim ostii, quando opus est, claudit ostium : et quando opus est, aperit : et quibusdam claudit, quibusdam aperit : Unde hic sequitur de utroque, scilicet de clausione, ibi : Obmutui. Et de aperitione : ibi : Locutus sum, etc. Dicit ergo.
a Sir. 11, 34-35.
marg.| {g} Obmutui] id est penitus tacui, nolens sanctum dare canibus, scilicet peccatori consistenti adversum me. Et non feci hoc ex superbia, vel ex ira ; sed ex vera humilitate. Unde addit :
marg.| {h} Et humiliatus sum] Et obmutescens.
marg.| {i} Silui a bonis] ut hec dictio, bonis, sumatur, vel masculini generis, {2.101va} Θ vel neutri, id est   [silui a bonis] hominibus, quod non docui eos. Vel   [a bonis] verbis, que malis non dixi, quia contemnebant. Ez. 3.g. Eris mutus, nec quasi vir obiurgans, quia domus exasperans est. Am. 5.d. Ideo prudens in tempore illo tacebit, quia tempus malum est.
marg.| {a} Et] quia sic oportuit silere a bonis, dolor, etc. Novus erat dolor pro contemptu et obstinatione malorum   [renovatus est] pro damno bonorum, qui amittunt pastum verbi Dei. Novus erat, cum loquebatur, quia contemnebant verbum Dei ; renovatus est, cum silet a bonis, quia parvuli petunt panem : et non est, qui frangat eis. Lam. 4.a. Iob. 16.b. Si locutus fuero, non quiescit dolor meus : et si tacuero, non recedit a me. Sed quia dolor iste posset esse contra malos ex indignatione, quia contemnunt eum : et erga bonos ex appetitu glorie, quia, scilicet vellet eis predicare propter inanem gloriam : ideo utrumque removet, cum subiungit.
marg.| {b} Concaluit cor meum intra me] id est simul, tam ad istos, quam ad illos caluit, quasi dicat, uterque dolor ex caritate cordis procedit. Vel ; Concaluit, id est simul erga Deum et proximum caluit, quasi dicat, iste dolor ex gemina dilectione Dei, scilicet et proximi procedit. Et quia calorem istum non possum pandere, ut ex bono thesauro chordis proferam bona sermonis exhortatorii. Tamen.
marg.| {d} In meditatione mea exardescet ignis] quasi dicat, etsi non possum dilectionem cordis producere ad effectum ; intus tamen servabo affectum. Et bene dicit, non ardebit, sed   [exardescet] quod est inchoativum : quia sicut caritas numquam excidit ; ita non veterascit, sed semper iuvenescit. Unde Io. 13.d. Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem, etc. Rm. 13.c. Nemini quicquam debeatis, nisi ut invicem diligatis. Ibi dicit Glossa quod caritas dum redditur, non amittitur ; sed reddendo multiplicatur.
marg.| {a} Dixi custodiam] etc. Potest autem exponi specialiter de religioso, quia est proprie Idithum, id est transiliens, scilicet de mundo ad claustrum, ut dicat : Dixi custodiam vias meas, que sunt tres vie, sive triplex via. De qua Ex. 5.a. Deus Hebreorum vocavit nos, ut eamus viam trium dierum in solitudinem. Hec via trium dierum, est triplex votum, quod fit in religione, que per solitudinem designatur, videlicet, votum castitatis, votum obedientie, votum paupertatis ; sive abrenunciatio proprietatis. Iste vie custodiuntur, sicut supra dictum est in alia expositione. Et bene   [Dixit] id est proposuit eas custodire : qui ut melius possit eas custodire, se eis alligat vinculo indissolubili, quod est votum solemne. Nec solum illas communes vias custodit ; sed et speciales alias semitas, scilicet ieiunium et alia : Unde addit :
marg.| {d} Ut non delinquam in lingua mea] male loquendo, vel etiam comedendo.
marg.| {e} Posui ori meo custodiam] scilicet prelatum, qui portat clavem oris mei : quia nec loqui, nec comedere possum sine licentia eius. Mi. 7.b. Ab ea, que dormit in sinu tuo, custodi claustra oris tui, id est a carne, que primo movet ad gulam et deinde ad loquacitatem. Nec solum os religiosi custodit prelatus ; sed et omnia membra eorum ; quia nec ire, nec operari possunt, nisi quantum permittit regula, vel prelatus. Quod significatum est Gn. 41.f. Unde dicit Pharao Ioseph : tuo imperio non movebit quisquam manum, aut pedem in omni terra Egypti. Voluntarie enim hic ligant manus et pedes suos, ne tandem nolentes, ligatis manibus et pedibus proiiciantur in tenebras exteriores, cum illis, qui ad mundi vanitates et delicias carnis et ad honores manus et pedes extendunt : Secundum quod dicit Iob. 21.b. Ducunt in bonis dies suos et in puncto ad inferna descendunt.
marg.| {g} Obmutui] Duplex est causa taciturnitatis, scilicet voluntarium silentium et impotentia loquendi, que facit hominem mutum. Claustrales voluntarium silentium sibi assumunt et etiam potentiam loquendi sibi abscindunt : Sicut aliquis quandoque proiicit clavem domus, quando vult bene custodire, ne aliquis ingrediatur, aut egrediatur. Utrumque hic notatur. Obmutui, quantum ad impotentiam.
marg.| {i} Et silui a bonis] quantum ad voluntarium silentium. Sed quia quidam dicunt : Dominus magis gratum habet parvum bonum, si facio in seculo animo libero, quam maius bonum, si facerem in religione, ubi quasi coactus essem : Ideo ostendit cumulum meriti sui dicens.
marg.| {h} Et humiliatus sum] quasi dicat, quod alii subiectus sum et quod sic silentio astrictus sum, non est ex servili conditione, sed ex vera humilitate, que* quanto magis coram hominibus me deiicit, tanto magis coram Deo me extollit. Et propter hoc bene dicit talibus Is. 30.d. In silentio et in spe, qua, scilicet in solo Deo speras, quod ad humilitatem pertinet, erit fortitudo vestra. Sed contra multos religiosos est, quod ibi sequitur. Et noluistis et dixistis : nequaquam, sed ad equos fugiemus. Multi enim religiosi nec in silentio, nec in humilitate volunt manere, sed ad litteram equitare et mundi pompis intendere.
marg.| {a} Et dolor meus renovatus est] Dolor religiosi vetus est, de peccatis, que fecit, sed quotidie renovatur pro incolatu huius miserie. Ps. 119. Heu mihi, quia incolatus meus prolongatus est ! Renovatur autem pro dilatione patrie. Rm. 7.b. Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius, ut scilicet anima libere possit evolare ad patriam ?
marg.| {b} Concaluit cor meum] id est simul caluit, quasi nulla pars frigida, vel tepida remansit. Apc. 3.c. Utinam calidus esses, aut frigidus, sed quia tepidus es, incipiam te evomere ex ore meo. Sed non pretermittendum est, quod dicit.
marg.| {c} Intra me] Multi enim sunt, qui non habent cor intra se, sed extra ad temporalia, ad mundana quecumque. Ps. 39. Cor meum dereliquit me. Et his flat frigidus ventus Aquilo, nec possunt calefieri. Et inde est, quod refrigescit caritas multorum. Sed boni religiosi, qui omnia exteriora contemnunt et obliviscuntur, cor habent intra se et ideo calefiunt. Ier. 20.c. Factus est in corde meo, quasi ignis estuans, claususque in ossibus meis. Lam. 1.e. De excelso misit ignem in ossibus meis. Hec est bona gutta inossata, vel artetica : Talis enim dicitur incurabilis. Sic est de amore Dei, quando sic cordi infigitur. Ct. 8.c. Aque multe non potuerunt extinguere caritatem. Et Ct. 5.c. Amore langueo. Boni autem religiosi, qui semper meditantur de bonitate Dei, hunc ignem nutriunt : Unde addit :
marg.| {d} Et in meditatione mea exardescet ignis] id est meditatio mea faciet eum exardescere, inchoative, ita quod numquam cessabit ardere. Lv. 6.c. Ignis in altari meo semper ardebit, quem nutriet sacerdos, subiiciens ligna, {2.101vb} etc. Altare, cor est : sacerdos religiosus vir : Ligna Christi beneficia et Sanctorum exempla. Vel sacerdos, est Christus, secundum ordinem Melchisedech : Ligna, sunt inspirationes.
marg.| {e} Locutus sum] etc. Supra diximus, quod in duobus ostendebat iste transiliens, id est quod predixit :   [Posui ori meo custodiam] etc. Videlicet, in eo, quod claudebat os, quando opportunum erat : Et de hoc habitum est. Et in eo, quod etiam aperiebat, quando necesse erat : Et de hoc dicitur hic : Locutus sum, non hominibus, quibus obmutui et silui ; sed Deo, scilicet in oratione. In lectione enim loquitur nobis Deus ; nos autem loquimur ei in oratione. Non corde tantum, sed.
marg.| {f} In lingua mea] ad litteram, id est vocali oratione, Vel   [In lingua mea] id est in idiomate meo, quo scilicet loqui consuevi Deo, scilicet in desiderio anime et devotione. Vel   [In lingua mea locutus sum] non in aliena. Propterea lingua transilientis, est lingua celestis : Aliena, est lingua mundi. Transeuntes et peregrini lingua cognoscuntur, similiter transilientes Dei : Quia sicut dicitur Io. 3.d. Qui de terra est, de terra loquitur : similiter qui de celo est, de celestibus loquitur. Mt. 26.g. Vere et tu ex illis es, id est ex Galileis : nam et loquela tua manifestum te facit. Act. 2.b. Nonne omnes isti, qui loquuntur, Galilei sunt, id est transitores ? Locutus sum : Quid ? Hoc.
marg.| {g} Notum fac mihi, Domine, finem meum] id est Christum, qui est finis et retributio bonorum, sicut dicit Glossa super illud Ps. 118. Omnis consummationis vidi finem. Glossa id est Christum, qui est retributio et beatitudo nostra. Rm. 10.a. Finis legis Christus est, ad iustitiam omni credenti. Et ideo   [notum fac] quia nosse illum, est vita eterna, ut dicitur Io. 17.a. Et nosse illum, est habere illum. Vel   [Finem meum] ad litteram, id est mortem,   [notum fac mihi] ut eam in memoria habeam : Quod necessarium est propter multa.
marg.| Memoria mortis necessaria est quia :
Facit contemni divitias. Hieronymus Facile contemnit omnia, qui se semper cogitat moriturum.
- Facit contemni gloriam mundanam et ineptam letitiam. Eccl. 11.d. Si multis annis vixerit homo et in his omnibus letatus fuerit : meminisse debet tenebrosi temporis et dierum malorum : qui cum venerint, vanitatis arguentur preterita.
- Reprimit superbiam. Eccles. 11.b. Quid superbis, terra et cinis ? Unde in die cinerum dicitur homini : Memento homo, quia cinis es et in cinerem reverteris.
- Timorem incutit. Dn. 5.a. Apparuerunt digiti quasi manus hominis scribentis contra candelabrum in superficie parietis aule regie : et Rex aspiciebat articulos manus scribentis : Tunc Regis facies immutata est et compages renum eius solvebantur et genua eius ad se invicem collidebantur. Ecclesiastici 41.a.b O mors, quam amara est memoria tua homini iniusto et pacem habenti in substantiis suis !
- Est cautela contra omne peccatum. Eccl. 7.d. In omnibus operibus tuis memorare novissima tua et in eternum non peccabis ; id est numquam peccabis. Econtrario dicitur Lam. 1.c. Sordes eius in pedibus eius, nec recordata est finis sui, etc.
- Est causa dispositionis interioris domus. Is. 38.a. Dispone domui tue, quia morieris tu et non vives.
b Sir. 41.
marg.| Vel [finem] id est diem mortis. Eccl. 9.c. Nescit homo finem suum.
marg.| Vel [finem] id est exitum vite. Iob. 6.b. Quis finis meus, ut patienter agam ? Ita ergo desideravit notitiam finis sui. Sed quia non contingit finem consequi, nisi per medium ; ideo querit medium sibi notum fieri, subdens.
marg.| {h} Et numerum dierum meorum] Repete   [Notum fac mihi] Iob. 10.d. Numquid non paucitas dierum meorum finietur brevi ? Et hoc peto, non ut in medio stem et voluptatibus vacem : Sed.
marg.| {i} Ut sciam, quid desit mihi. Quid] scilicet temporis,   [desit mihi] id est venturum sit. Et   [quid] meriti   [desit mihi] ut scilicet in tempore residuo diligentius laborem : Sicut ille, qui videt diem tendere ad occasum et adhuc grandem viam sibi restare citra locum, quo tendit, festinatius et ardentius currit. Unde 1Cor. 9.d. {2.102ra} Sic currite, ut comprehendatis. 3Rg. 19.b. Surge, comede : grandis enim restat tibi via. Sunt autem, qui volunt scire numerum dierum suorum alia de causa, videlicet, ut instantius vacent voluptatibus suis. Unde tales dicunt, sicut dicitur Sap. 2.a. Dixerunt impii cogitantes apud se, non recte, exiguum et cum tedio est tempus vite nostre, etc. Venite ergo et fruamur bonis, que sunt, etc. quoniam hec est pars nostra et hec est sors. Postea ostendit se exauditum in hoc, quod Dominus ostendit ei defectus suos. Et sunt hi defectus, per quos hic habet homo causam, quare transilire debeat et futuram vitam inquirere. Primus defectus est in tempore, scilicet brevitas vite. Unde dicit.
marg.| {a} Ecce] in aperto est.
marg.| {b} Mensurabiles posuisti dies meos] id est ita breve spatium constituisti vite mee, quod de facili potest mensurari. Sicut exponitur illud Ps. 21. Dinumeraverunt omnia ossa mea. De hac brevitate Iob. 14.a. Homo natus de muliere, brevi vivens tempore. Ibidem. Breves dies hominis sunt : numerus mensium eius apud te est. Mensurabiles dicit, secundum quantitatem continuam, non discretam, ut, scilicet diceres, numerabiles : ubi enim aliquod tempus est, illud est mensurabile ; non autem numerabile, nisi ubi plures dies conveniunt. Dubium autem est, utrum vivat quis per aliquot dies, sive per unam tantum, vel per partem unius diei. Mt. 25.a. Vigilate itaque, quia nescitis diem, neque horam. Secundus defectus est corruptio, quod ibidem notatur secundum aliam translationem, que habet   [Ecce veteres posuisti dies meos] Hbr. 8.d. Quod antiquatur et senescit, prope interitum est. Tertius est fragilitas humana, sive conditionis humane fragilitas. Unde sequitur :
marg.| {c} Et substantia mea quasi nihilum ante te] Is. 40.d. Omnes Gentes, quasi non sint, sic sunt coram eo : et quasi nihilum et inane reputate sunt ei. Et bene dicit   [Ante te] quia quando homo se absolute respicit, credit se aliquid esse, cum nihil sit. Sed cum est coram Deo in oratione, vel contemplatione, vel meditatione, tunc videt se nihil esse. Et non solum accidentia sua, sed etiam substantiam, id est quod precipuum in ipso est, nihil esse reputat. Unde Abraham cum coram Domino esset, dixit Gn. 18.d. Loquar ad Dominum meum, cum sim pulvis et cinis. Est autem triplex substantia, scilicet terrenorum, naturalium et gratuitorum. De prima, Gn. 31.c. Tulit Iacob omnem substantiam et quicquid in Mesopotamia acquisierat, pergens ad Isaac patrem suum. De secunda dicitur Lc. 15.c. De filio prodigo, quod profectus est in regionem longinquam et ibi dissipavit substantiam suam, vivendo luxuriose. De tertia, Hbr. 11.a. Fides sperandarum rerum substantia. Et hec triplex substantia, quasi nihil est ante Deum, id est respectu eternorum, que sunt ante Deum. Quartus defectus est vanitas. Unde dicit.
marg.| {d} Verumtamen] etc. Continuatio. Dico, quod   [substantia mea, quasi nihilum ante te] sed tamen non debet dici substantia, sed potius vanitas. Hoc est   [Verumtamen universa vanitas omnis homo vivens] Et fit ibi distributio pro generibus singulorum, non pro singulis generum, cum dicitur   [universa] Est enim vanitas cogitationis, locutionis, operationis. Et qualibet harum dicitur homo vanus. Et ad maiorem expressionem, non solum vanus, sed ipsa vanitas hic appellatur. Ps. 143. Homo vanitati similis factus est. Est enim omnis homo vanus cogitatione. Unde in Ps. 93. Dominus scit cogitationes hominum, quoniam vane sunt. Item locutione, Ps. 11. Vana locuti sunt, unusquisque ad proximum suum. Item operatione. Ps. 4. Ut quid diligitis vanitatem et queritis mendacium ? Item nota, quod est vanitas essentie, cui subiacet omnis creatura. Unde Rm. 8.d. Vanitati enim creatura subiecta est. Item vanitas pene. Huic subiacet sensibilis creatura. Ecclesiast. 1.a. Vanitas vanitatum et omnia vanitas. Et est vanitas culpe. Huic subiacet rationalis creatura. Iob. 11.c. Vir vanus in superbiam erigitur. Et est vanitas specialis pene, scilicet mortis. Et his omnibus est homo subiectus. Unde bene dicit   [Universa vanitas] Sed ex quo omnis {2.102rb} homo est vanitas, numquid Christus ? Non. Christus enim non est homo vivens tantum, sed est ipsa vita. Io. 1.a. Vita erat lux hominum. Et 14.a. Ego sum via, veritas et vita. Quintus defectus est instabilitas. Unde sequitur :
marg.| {e} Verumtamen] etc. Et est hic secunda pars, in qua agit de casu et transitu hominis. Supra dixit   [Omnis homo vivens et ceter] Et posset aliquis stultus dicere. Non curo, si vanitas sum, dummodo vivam ; et in vanitate suave est mihi vivere. Quod excludit hic. Dico   [Vivens. Verumtamen] non diu vivit, quia.
marg.| {f} In imagine] id est ad modum imaginis, que videtur in speculo et statim disparet.
marg.| {g} Pertransit homo] cito moriens. Transiens quidem quotidie, sed   [pertransit] in morte, id est perfecte et ex toto transit : quia nec ipse videtur, nec de eo etiam vestigium aliquod in memoria habetur, sicut imago in speculo. Ps. 9. Periit memoria eorum cum sonitu, ad litteram, campanarum. Iob. 29.b. Transit sicut visio nocturna : oculus, qui eum viderat, non videbit eum : nec ultra tenebit eum locus eius. Sextus defectus est mentis perturbatio. Unde addit :
marg.| {h} Sed et frustra conturbatur] quasi cito pertransit : et ideo in parvo tempore vite sue deberet, vel quiescere, vel laborare pro vita eterna. Hoc autem non facit   [sed et] id est etiam   [conturbatur frustra] id est pro nihilo : quia pro transitoriis, que nihil sunt. Bernardus Timent, que non oportet : amant, que non decet : dolent vane, gaudentque vanius. Prv. 15.c. Conturbat domum suam, qui sectatur avaritiam : Et hoc frustra. Quia, ut dicitur Prv. 11.d. Qui conturbat domum suam, possidebit ventos.
Numérotation du verset Ps. 38,aliter 
marg.| Aliter potest exponi versus iste. Dixi, quod {d} Universa vanitas omnis homo vivens. Verumtamen licet sit vanitas ; factus tamen est ad imaginem.
marg.| Et {f} In] illa   [imagine pertransit homo] ad peccatum. Sed contrarium videtur esse illud, quod dicitur in alio Psalmo 72. Imaginem ipsorum ad nihilum rediges. Solutio. Est imago triplex. Creationis, recreationis, similitudinis, sicut dicitur in Glossa super illud versum. “Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine ». Imago creationis est, in qua creatus est homo, scilicet ratio. In hac   pertransit homo  quia non amittit homo eam, quantumcumque malus sit : quam habet etiam diabolus.
- Imago recreationis est, per quam reformatur imago creata, scilicet Dei gratia, que menti reparande infunditur : Hanc amittit homo per peccatum : Et de hac verum est, quod dicitur, Imaginem ipsorum ad nihilum rediges.
- Imago similitudinis est, ad quam factus est homo : quia factus est ad imaginem et similitudinem, non Patris tantum, vel Filii, sed totius Trinitatis.
-Item est imago dominationis, qua differt homo ab Angelis : Ei enim datum est preesse piscibus maris et volatilibus celi et universis animantibus, que moventur super terram, ut dicitur Gn. 1.d. Est etiam imago principii ; quia sicut omnia a Deo sunt, ut a causa efficiente, sic ab uno homine omnes, ut a materia.
- Et est imago conformitatis naturalium : quia homo est animal mansuetum natura.
marg.| Et nota quod in hoc verbo [pertransit] componentia sunt tria scilicet : per, trans, it. Quia homo per peccatum non tantum it, sed transit et pertransit ; It enim et recedit a Deo in consensu mentis. Ps. 77. Spiritus vadens et non rediens. Ps. 80. Ibunt in adinventionibus suis. Quia mens vadit de desiderio in desiderium ; transit autem in opere : pertransit in obstinatione, vel desperatione. Nos autem e contrario eamus de virtute in virtutem : transeamus de mundo ad religionem : pertranseamus de actione ad contemplationem. De primo itinere Ps. 83. Ibunt de virtute in virtutem. De transeundo ad religionem dicitur Is. 45. Sabaim viri sublimes ad te transibunt et tui erunt : Post te ambulabunt vinctis manibus et te adorabunt, teque deprecabuntur : tantum in te est Deus et non est absque te Deus. Sabaim, interpretatur convertentes et clamantes. Et significat religiosos, qui sunt viri fortes corde, sublimes virtute, convertentes se ad Deum, non per accidens, nec per contrapositionem ; sed simpliciter in toto corde, per obedientiam : in toto corpore, per diversam carnis afflictionem : in totis rebus suis, per abrenunciationem {2.102va} proprietatis. Item clamantes, per predicationem. Is. 58.a. Clama : ne cesses, etc. Hi ergo, Domine, ad te transibunt : et tui erunt, non sui. Io. 1.a. Sui eum non receperunt. Post te ambulabunt, abnegantes semetipsos et tollentes crucem suam vinctis manibus : quia non suam, sed tuam voluntatem facientes. Te adorabunt inclinantes, teque deprecabuntur, orantes. Quare ? Quia tantum in te est Deus, id est non fecerunt sibi alium Deum, sicut multi faciunt sibi ventrem Deum. Phil. 3.d. Quorum Deus venter est. Nec divitias, Mt. 6.c. Non potestis Deo servire et Mammone. Nec Baal, id est superbiam. Nec Beelphegor, id est libidinem et sic de aliis. Augustinus Quod unusquisque colit et veneratur, hoc sibi Deus est. De pertranseundo dicitur in Ps. 65. In flumine pertransibunt pede : ibi letabimur in ipso, in flumine, videlicet, tribulationis : De quo Mt. 7.d. Venerunt flumina et flaverunt venti. In hoc flumine positi Sancti pertranseunt pede affectus, ad contemplandum premium. Hbr. 11.e. Fide Moyses grandis factus magis elegit affligi cum populo Dei, quam temporalis peccati habere iucunditatem, aspiciebat enim in remunerationem. Unde etiam fluminis impetus impellunt Sanctos ad pertranseundum, quia dum Sancti hic non habent nisi tribulationem, coguntur suspirare ad sinum quietis eterne. Gregorius . Mala, que nos hic premunt, ad Deum nos ire compellunt. Gn. 7.c. Multiplicate sunt aque et elevaverunt arcam in sublime a terra. Ibi, id est in transitu illo, letaberis in ipso Deo, non in mundo.   [Sed et frustra conturbatur] quasi dicat, etsi pertranseat in imagine, ut ei remaneat imago ; tamen parum valet ei, quia turbat et deturpat eam per sollicitudinem temporalium. Eccles. 7.d. Hoc inveni, quod fecerit Deus hominem rectum : Ecce imago, scilicet ratio, qua deberet erigi ad superna. Et ipse se immiscuit infinitis questionibus : Ecce conturbatio. Hoc autem non utiliter   [sed frustra] quia sicut dicitur Prv. 10.a. Nihil proderunt thesauri impietatis ; iustitia vero liberabit a morte. Agg. 1.b. Qui mercedes congregavit, misit eas in saccum pertusum.
marg.| {a} Thesaurizat] Supra habuimus sex defectus, sive miserias : que sunt cause, quare transilire debet homo. Hic autem ponitur septima causa, sive miseria, scilicet labor acquirendi res temporales. Unde dicit   [Thesaurizat] ad litteram, id est thesauros congregat. Dicitur enim thesaurus, a thesis, quod est positio et aurum : Unde thesaurizare, est aurum ponere, scilicet in arca, vel in terra. Mt. 6.c. Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra. Eccl. 5.a. Noli attendere ad possessiones iniquas. Eccles. 31.a. Qui diligit aurum, non iustificabitur.
Numérotation du verset Ps. 38,* 
moraliter
marg.| Moraliter thesaurizant multi, non in celo, sed in terra, ubi erugo et tinea demolitur : et ubi fures effodiunt et furantur. Hi sunt qui ponunt aurum sapientie sue in mundanis, ubi est erugo, id est cure mundi consumentes et tinea concupiscentie ; que carnem consumit et fures et Demones. De quibus tribus 1. Io. 2.c. Omne, quod est in mundo, concupiscentia carnis est et concupiscentia oculorum et superbia vite. Et ideo talium sapientia non est desursum descendens, ut dicitur Iac. 3.d. sed terrena, animalis et diabolica. Octavus defectus, sive causa transiliendi est, quia nescit dives, quis succedet ei in divitiis suis. Unde sequitur :
marg.| {b} Et ignorat, cui congregabit ea] Eccles. 2.c. Detestatus sum omnem industriam meam, qua sub Sole studiosissime laboravi, habiturus heredem post me, quem ignoro, utrum, sapiens, an stultus futurus sit. Hoc autem precipue clericis competit, qui ignorant, cui congregant : non enim habent determinatos heredes, sicut laici. Unde de ipsis proprie dicitur Eccles. 6.a. Est aliud malum, quod vidi sub Sole et quidem frequens apud homines ; vir, cui dedit Deus divitias et substantiam et honorem : et nihil deest anime sue ex omnibus, que desiderat : nec tribuit ei potestatem Deus, ut comedat ex eo ; sed homo extraneus vorabit illud. Viris enim Ecclesiasticis dedit Deus divitias Ecclesie, quas proprio sudore et sanguine, tam suo, quam Martyrum acquisivit. {2.102vb} Non ipsi labore et sudore suo acquisierunt eas, sicut laici acquirunt suas divitias. Et dedit illis tria, scilicet divitias, substantiam et honorem. Divitias scientie et eloquentie. Substantiam rerum. Honores dignitatum et prelationum. Qui ergo ita ignorat, cui congregat, stultum se esse demonstrat, sicut dicit Dominus. Lc. 12.c. de illo divite, qui dicebat : Quid faciam, quia non habeo, quo congregem fructus meos ? Et ibi sequitur. Dixit autem illi Deus : Stulte, hac nocte repetent animam tuam a te : et que parasti, cuius erunt ? Ideo dicit Boethius. Tunc solum pretiosa est pecunia, cum translata in alios, usu largiendi desinit possideri. Determinatis miseriis et defectibus, que sunt cause transiliendi ad Deum, ostendit se ad Deum transilire spe et desiderio. Unde dicit.
marg.| {c} Et nunc] id est ex quo tot sunt in mundo miserie et defectus.
marg.| {d} Que est exspectatio mea, nonne Dominus ?] quasi dicat, sic. Ac si dicat : nolo in presenti ditari ; sed exspectabo, ut ipsum Dominum habeam in possessionem. Phil. 3.d. Salvatorem exspectamus Dominum nostrum Iesum Christum, etc. Alia littera   [Prestolatio mea tu es] Prv. 10.d. Exspectatio Iustorum letitia. Probatio autem, quod exspectatio mea est Dominus, habetur ex hoc, quod sequitur.
marg.| {e} Et substantia mea apud te est] id est thesaurus meus est in celo, quasi dicat, multa bona opera feci, non pro favore hominum, aut aliquo temporali emolumento ; sed pro celestibus, Mt. 19.c. Vade et vende omnia, que habes et da pauperibus : et habebis thesaurum in celo : Ecce, substantia apud Deum. Prv. 10.c. Substantia divitis, urbs fortitudinis eius. De substantia autem malorum dicitur in Ps. 138. Substantia mea in inferioribus terre. Et potest in hoc versu notari duplex stola, quam iustus exspectat. Stola anime, cum dicit : Que est exspectatio et ceter. Stola corporis, cum subiungit   [Et substantia mea apud te est] Item posset esse thema in adventu Domini   [Et nunc que est exspectatio mea et ceter] Gn. 49.b. Ipse erit exspectatio Gentium. Et ibidem c. Exspectabo Salutare tuum, Domine. Et notandum quod antiqui Patres exspectabant Dominum. Primo ut Doctorem. Os. 10.d. Tempus autem requirendi Dominum, cum venerit : qui docebit vos iustitiam. Unde quasi iam post adventum eius dicit Ioel 2.f. Exultate et letamini in Domino Deo vestro : quia dedit vobis Doctorem iustitie. Hoc primum desiderium exprimitur in adventu, in primo O, quod est, O sapientia : Ubi habetur in fine : Veni ad docendum nos viam prudentie. Et sumitur de Lc. 1.g. ubi dicitur. Ad dandam scientiam salutis plebi eius, etc. Hoc autem primum O sumitur de Ecclesiastici 24.a. Secundo exspectabant eum, ut Redemptorem. Ps. 110. Redemptionem misit Dominus populo suo. Bursa, in qua reposita fuit ista redemptio, fuit beata Virgo : Et significatur hoc in secundo O, quod est, O Adonai. Et sumitur de Iudith ultim. c. Qui Moysi in igne flamme rubi apparuisti : Ecce redemptio in bursa : Unde subiungit : Veni ad redimendum nos in brachio extento. Tertio ut Liberatorem a Limbo. Zacharie 9.cc Tu vero in sanguine Testamenti tui eduxisti vinctos de lacu, in quo non erat aqua : Quod significatur in tertio O, quod est, O radix Iesse. Et sumitur de Is. 11.a. Et in fine subiungitur : Veni ad liberandum nos, etc. Quarto ut Liberatorem a carcere peccatorum. Threnorum 3.f. Lapsa est in lacum anima mea : posuerunt super me lapidem. Hoc desiderium exprimitur in quarto O, quod est, O clavis David : Et sumitur de Is. 22.g. Et subiungitur ibi : Veni et educ vinctum de domo carceris, sedentem in tenebris et in umbra mortis : Et sumitur hoc de Is. 42.b. ubi dicitur : Dedi te in fedus populi et in lucem Gentium ; ut aperires oculos cecorum et educeres de conclusione vinctum, de domo carceris sedentes in tenebris. Quinto, ut illuminatorem cordium. Lc. 2.e. Quod parasti ante faciem omnium populorum, lumen ad revelationem gentium, etc. Hoc exprimitur in quinto O, quod est, O Oriens : Et sumitur de Za. 6.d. Et ibi subditur : Et splendor lucis eterne. Et sumitur de Sap. 7.d. Et subiungitur ; Veni et illumina sedentes in tenebris et in umbra mortis : Et sumitur de Is. 9.a. Ps. 111. Exortum est in tenebris lumen rectis corde. Sexto, ut Protectorem contra hostes. Is. 19.d. Mittet eis Salvatorem et Propugnatorem, qui liberet eos : Hoc petitur in sexto O, quod est : O Rex Gentium : Et subiungitur : Et desideratus {2.103ra} eorum : Quod sumitur de Agg. ultim. b. Et in fine dicitur : Veni salvare hominem : etc. Sicut ergo antiqui Patres Dominum exspectaverunt venturum in carne ; ita et nos exspectamus venturum ad iudicium, ut Remuneratorem et Salvatorem : Quod petimus in septimo O : Quod est, o Emanuel, Rex et legifer noster et cet. veni ad salvandum nos, etc. Sed quia auxiliis Sanctorum indigemus, in presenti et in futuro : Ideo de Sanctis adduntur due alie antiphone. Unde Octavum O est, o Thoma Didyme. In quo subiungitur, Succurre nobis miseris, ne damnemur cum impiis in adventu iudicis. Nonum O est, o Virgo virginum. Et bene immediate ante Nativitatem dicitur : o Virgo virginum, quia de Virgine natus est ille desideratus Dominus, de quo hic dicit transiliens   [Et nunc que est exspectatio mea, nonne Dominus ?] Sed quia non est ita expeditus ad transiliendum, qui non aliquo peccato impediatur : ideo petit dicens.
c Cf. Za. 9, 11.
marg.| {a} Ab omnibus iniquitatibus meis erue me. Ab omnibus] id est a tribus, videlicet, a superbia, avaritia, luxuria. De quibus Is. 24.c. Formido et fovea et laqueus super te, qui habitator es terre. Formido refertur ad avaritiam. Unde dicit Seneca de avaro. Videt divitem et estimat predonem ; videt pauperem et suspicatur furem. Fovea, ad luxuriam. Prv. 23.c. Fovea profunda meretrix. Laqueus dicitur subtilis tentatio superbie. Ps. 139. Absconderunt superbi laqueum mihi.
marg.| {b} Erue me] quasi cum violentia. Io. 1.d. Ecce qui tollit peccata mundi. Postea ostendit merita sua. Primum est patientie : De quo dicit.
marg.| {c} Opprobrium insipienti dedisti me] quia stulti derident vere transilientem. Insipiens autem proprie est dives, de quo in Ps. 48. Simul insipiens et stultus peribunt. Et tales derident illum, qui divitias et mundum contemnit. Iob. 12.a. Deridetur Iusti simplicitas, lampas contempta apud cogitationes divitum. Seneca. Nondum felix es, nisi tota te turba deriserit. Post ostendit secundo meritum mansuetudinis, cum subiungit.
marg.| {d} Obmutui et non aperui os meum] Sicut enim dicit Glossa super Mt. 5. mitis, sive mansuetus non irritat, nec irritatur. Et ideo bene dicit   [Obmutui] interius non irritatus.
marg.| {e} Et non aperui os meum] exterius non irritans alios. Nec melius reprimitur, aut confunditur exprobrantium insipientia, quam tacendo et patienter et mansuete sustinendo. Unde 1Pt. 2.c. Ut benefacientes obmutescere faciatis imprudentium hominum ignorantiam. Et post addit : Hec est gratia, si propter Dei conscientiam sustinet quis tristitias patiens iniuste. Et quia licet patienter sustineat ; tamen quia a se patientiam non habet et quantum ex se est ; deficere timet : ideo petit hec a se moveri : Unde subiungit.
marg.| {f} Quoniam tu fecisti, amove a me plagas tuas] quasi dicat,   [quoniam tu] non ego   [fecisti mihi] ut non patienter responderem, aut murmurarem : ideo ne per me ferre non valeam   [amove] etc. Vel sic.   [Quoniam tu fecisti] permissive   [plagas] Unde addit   [tuas] Ideo.
marg.| {g} Amove] quasi dicat : bene potes amovere, quia   [tu fecisti] Omnis enim plaga est a Domino permittente, etsi Diabolus inferat eam. Sicut patet Iob. 2.b. qui a Diabolo percussus est. Et tamen dicit Iob. 9.d. Auferat a me virgam suam. Et 13.c. Manum tuam longe fac a me. Et vocat plagas opprobria et detractiones, sicut Ecclesiast. 28.c. Flagelli plaga livorem facit ; plaga autem lingue comminuet ossa. Et necesse habeo, ut amoveas. Quia.
marg.| {h} A fortitudine manus tue] id est a gravi flagellatione tue potentie.
marg.| {i} Ego defeci in increpationibus] id est in flagellis, {2.103rb} quantum in me est. Iob. 6.b. Que est fortitudo mea, ut sustineam ? De fortitudine Domini dicit Iob. 9.c. Si fortitudo queritur, robustissimus est. Et 23.b. Nolo multa fortitudine contendat mecum, ne magnitudinis sue mole me premat : proponat equitatem contra me : et perveniat ad victoriam iudicium meum.
marg.| ¶Fortis est Dominus :
- Ad pugnandum. Ps. 43. Manus tua Gentes disperdit. Rm. 8.f. Si Deus pro nobis, quis contra nos.
- Ad flagellandum, ut hic. Et Hbr. 10.f. Horrendum est incidere in manus Dei viventis.
- Ad protegendum, Is. 49.a. In umbra manus sue protegit me.
- Ad tenendum. Dt. 32.f. Non est, qui de manu mea possit eruere. Io. 10.f. Nec rapiet eas quisquam de manu mea.
- Ad portandum. Is. 40.c. Quis mensus est pugillo aquas et celos palmo ponderavit ?
- Ad dominandum. Is. 40.c. Ecce Dominus Deus in fortitudine veniet, etc.
- Ad salvandum. Is. 43.b. Ego sum, ego sum et non est absque me Salvator.
marg.| De increpationibus, Iob. 33.c. Increpat quoque per dolorem in lectulo. Et vere, in increpationibus.
marg.| {k} Propter iniquitatem corripuisti hominem et cet.] id est humanum genus et me inter eos   [Increpationibus et cet.] dicit pluraliter : quia est increpatio verborum et verberum et exemplorum et peccatorum, quibus omnibus corripit Dominus. De prima dicitur 2Tim. 4.a. Argue, obsecra, increpa. De secunda. Iob. 33.c. Increpat quoque per dolorem in lectulo. De tertia, Iob. 5.c. Increpationem Domini ne reprobes. De quarta, Ier. 2.d. Aversio tua increpabit te. Per hoc, quod dicit : Propter iniquitatem, tangit iustitiam, quia non iniuste factum est, sed propter peccatum hominis.
marg.| Per hoc quod dicit : Corripuisti tangit Dei misericordiam quia verberat non ad perdendum, sed ad corrigendum, ut patet Prv. 3.b. Quem enim diligit Dominus, corripit. Corripit autem Deus hominem multis modis.
marg.| Primo, ostendendo opera eius esse inutilia. Unde subiungit. {l} Et tabescere fecisti sicut araneam animam eius] scilicet hominis, id est tabefactam ostendisti, ad modum aranee. Vel fecisti, id est permisisti, quasi dicat : ostendisti ei, id est homini, quod tabe miserie plenus et sine humore virtutum, evisceravit se in congregatione terrenorum inutilium, sicut aranea eviscerat se in telis suis inutilibus. Is. 59.a. Telas aranearum texuerunt. Propter hoc dicit Iob. 8.c. Non ei placebit vecordia sua et sicut tela aranearum fiducia eius. Vecors enim dicitur, id est sine corde, quia proiecit cor suum in terrenis. Unde Ecclesiast. 10.b. Nihil iniquius, quam amare pecuniam : hic enim et animam suam venalem habet, quoniam in vita sua proiecit intima sua.
marg.| Secundo corripit Deus hominem, presentes iucunditates amaritudinibus respergendo. Unde addit : {m} Verumtamen] hoc est, insuper.
marg.| {n} Vane conturbatur omnis homo] id est preter hoc, quod in huiusmodi sollicitudine temporali est vanitas, est etiam conturbatio : quia est labor in acquirendo, timor in possidendo, dolor in amittendo. Et bene dicit, Omnis homo, nullo excepto, propter paucitatem eorum, qui possunt excipi qui quasi nulli sunt in respectu aliorum. Ier. 6.c. A minore usque ad maximum omnes avaritie student. Potest autem proprie de invido exponi, quod dicitur : qui tabescit de bonis aliorum.
marg.| {l} Et tabescere fecisti] etc. Seneca: Utinam in omni civitate oculos haberent, scilicet invidi, ut de bonis omnium torquerentur. Sap. 6.d. Neque cum invidia tabescente iter habebo. Item de hypocritis. Unde dicitur 2Rg. 13.d. Mansit Thamar tabescens in domo Absalon. Thamar enim, id est amaritudo penitentie, tabescit in domo Absalon, qui interpretatur pax patris : tamen fuit bellum patris sui. Unde significat hypocritam : quia unum pretendit in nomine, contrarium exequitur in operatione. Fuit etiam Absalon speciosissimus extra in corpore ; et deformissimus intra in anima : sic hypocrita. Item et de avaro, secundum quod predictum est, qui aranee comparatur propter multas proprietates, que notantur his versibus.
marg.| {2.103va} Versus :
Grossa retro, succincta, brevis, virus, timet ignem.
Pro muscis, pendens, viscere texit opus.
marg.| Hec omnia competunt avaro. Est enim grossus retro, id est inflatus a posterioribus, scilicet terrenis. 1Cor. 4.d. Cognoscam non sermonem eorum, qui inflati sunt ; sed virtutem. Item succinctus est, id est parcus. Eccles. 11.c. Manducabo de bonis meis solus. Et in eodem. Est, qui locupletatur parce agendo. Item brevis est, quia caritatem non habet, que est quantitas anime. Unde Prv. 1.c. Usquequo parvuli diligitis infantiam, etc. Item virus habet, per iracundiam et litem. Iac. 3.c. Plena veneno mortifero. Ps. 23. Venenum aspidum sub labiis eorum. Timet ignem, ad litteram, ne res sue comburantur. Vel ignem predicationis. Ier. 5.d. Dedi verba mea in ore tuo in ignem. Item pro muscis laborat, id est pro temporalibus, que, ut musce, cito avolant. Iob. 20.b. Velut somnium avolans non invenietur. Ps. 75. Dormierunt somnum suum : et nihil invenerunt omnes viri divitiarum in manibus suis. Item suspendit se per ambitionem, sicut Iudas, qui laqueo se suspendit, Mt. 27.a. Viscere texit opus suum, sicut predictum est. Unde Is. 59.a. Telas aranearum texuerunt, etc.
marg.| {a} Exaudi orationem] Tertia pars, in qua primo petit Deum sibi adesse inter predicta mala. Et primo supplicat voce, cum dicit   [Exaudi] id est efficaciter audi   [orationem meam, Domine] Secundo mentis devotione, cum subiungit.
marg.| {b} Et deprecationem meam] Tertio, lacrimarum effusione, cum addit.
marg.| {c} Auribus percipe lacrimas meas] id est diligenter attende lacrimas, quas, licet transiliens, effundo pro incolatu huius miserie et pro dilatione patrie. Item nota, quod oratio et deprecatio dicunt duos terminos. Oratio enim est ad bonum acquirendum ; deprecatio ad malum amovendum ; lacrime vero ad utrumlibet quasi condimentum. Sed quomodo possunt lacrime auribus percipi ? Sol. In hoc innuit, quod apud Deum idem est audibile et visibile. Lam. 2.f. Deduc quasi torrentem lacrimas : et non taceat pupilla oculi tui. Eccl. 35.c. Lacrime descendunt ad maxillam : et exclamatio eius super deducentem eas. Nos autem debemus effundere lacrimas quadruplices, scilicet pro peccatis propriis, pro peccatis alienis, pro incolatu huius miserie, pro dilatione patrie. Prime lacrime petunt veniam ; Secunde, clementiam : Tertie, consolationem : Quarte, promissorum exhibitionem. Sed posset modo ei Dominus respondere. Quid petis, quia oras et deprecaris et lacrimaris ? Unde ipse aperit, quid petat, scilicet iucunditatem mentis, dicens.
marg.| {d} Ne sileas] o Domine, sed sicut dicitur Ct. 2.d. Sonet vox tua in auribus meis. Loquitur autem Dominus pacem, que iucundam reddit conscientiam. Ps. 84. Audiam, quid loquatur in me Dominus Deus, quoniam loquetur pacem in plebem suam. Vere in plebem suam, que sua, non Diaboli est. Unde addit : Et super Sanctos suos, etc. Et hoc allegat hic ille transiliens, dicens   [Ne sileas] etc. quasi dicat, omnia ista reliqui temporalia, regnum huius mundi, in quo natus sum filius ire, reliqui et contemno, ut te sequar. Et ostendit hic duplex meritum. Primum est transitus de regno mundi ad regnum Christi ? Quod notatur, cum dicit.
marg.| {e} Quoniam advena ego sum] a regno mundi.
marg.| {f} Apud te] morans, per spem et desiderium. Advena enim dicitur, qui de patria sua recedens, alibi moratur. Secundum meritum est transitus de virtute in virtutem : Quod notatur, cum dicit.
marg.| {g} Et peregrinus] Peregrinus enim vadit de hospitio in hospitium, donec perveniat ad locum, quo tendit. Sic facit, qui bene transit. Ps. 83. Ibunt de virtute in virtutem, donec videbitur Deus Deorum in Sion : Ecce terminus peregrinationis. Primum meritum pertinet ad incipientes : Secundum ad proficientes. Quia autem addit.
marg.| {h} Sicut omnes Patres mei] pertinet ad perfectos, quasi dicat. Non ad horam, vel ad modicum sum advena et peregrinus ; sed simpliciter et perfecte,   [sicut omnes Patres mei] Dt. 33.a. Perfectio tua a viro sancto tuo, quem probasti in tentatione, etc. Eccles. 44.c. Non inventus est perfectus Iustus. Hec tria tanguntur 1Pt. 2.c. {2.103vb} Obsecro vos, tamquam advenas et peregrinos, abstinere vos a carnalibus desideriis : Ecce aperte de duobus primis. De tertio autem, quod ad perfectionem pertinet, addit : Conversationem vestram inter Gentes habentes bonam. Qui enim inter gentiliter viventes bene conversatur, perfectus est, sicut Loth in Sodomis. Imperfectus enim cito conformat se vite eorum, inter quos habitat, secundum quod dicitur in Ps. 105. Et commixti sunt inter Gentes et didicerunt opera eorum et servierunt sculptilibus eorum, etc. Seneca Socrati et Lelio bonitatem suam dissimilis multitudo excutere potuisset. Quia vero non est homo, qui non peccet et peccatum transilientem impedit ; ideo in fine petit remissionem peccatorum, ut expedite et sine obstaculo possit transilire : Unde dicit.
marg.| {i} Remitte mihi] peccata mea.
marg.| {k} Ut refrigerer] Peccata enim ignis sunt et incendunt hominem. Ps. 79. Incensa igni et suffossa. Vel   [Remitte] id est iterum mitte gratiam cooperantem.   [Ut refrigerer] ab estu culpe et pene. Gratia enim culpam fugat et penam mitigat. Gratia quippe est ros, de quo Ecclesiast. 43.c. Medicina omnium in festinatione nebule, obvians ros ab ardore venienti, humilem efficiet eum. Hec nebula, est Christi incarnatio. Ros, est Spiritus sancti gratia. Humilitas autem facit penam levius portari.   [Remitte, ut refrigerer] dico, hic, quia post mortem non est remissio, neque refrigerium, ut patet in divite, qui nec guttam aque potuit habere ad refrigerandam linguam suam. Et hoc est, quod sequitur.
marg.| {l} Prius quam abeam] etc. id est eam a via huius vite.
marg.| {m} Et amplius non ero] supple, si sine remissione abiero, vel iero   [Amplius non ero] quia male ero et male esse non est esse. Unde Ez. 28.f. Nihili factus es et non eris in perpetuum : quia in pena erunt tales socii Diaboli, qui dicitur non esse, quia male est. Iob. 28.c. Habitent in tabernaculo illius socii eius, qui non est.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 38), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_38)
Signaler un complément d'information

Notes :