Hugo de Sancto Caro

Psalmus 43

Numérotation du verset Ps. 43,1 

¶In finem1
¶Codd. : (Ps. 43) D30 ΩM ΩS Ps-G, def. ΩF
1 In finem] om. Amiatinus W
filiis Chore2*
2 Chore D30 ΩV Ps-G ] + psalmus V D Rusch , + psalmus David ΦP cum Ps-Moz X
ad intellectum3.
3 intellectum] + propheta penitentiam agens pro populo Iudaico D30
Numérotation du verset Ps. 43,2 I

Deus auribus nostris audivimus ¦
patres4 nostri annuntiaverunt nobis.
4 patres] et praem. L² cum Ps-Moz.
Numérotation du verset Ps. 43,II 

Opus
quod operatus es5 in diebus eorum ¦
5 es] e<st> ΩV
et6* in diebus antiquis.
6 et F* U² ΨB D30 V D ΩS ΩV Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Cor2 (satis anti. cum hebr. et Ieron. non interponunt ET coniunctionem ... neque grecus) Ps-G
Numérotation du verset Ps. 43,3 III

Manus tua
gentes
disperdidit7
7 disperdidit I² M² Φ U G² K² ΨB Cor2 (novi) ΩM ΩS ΩV edd disperdet C Cor2 (anti.), disperdit Cor2 (satis anti.) Ps-G, deles Cor2 (hebr.), tu delisti Cor2 (Ieron.)
et plantasti eos ¦
afflixisti
populos
et expulisti eos.
Numérotation du verset Ps. 43,4 IV

Nec8 enim
8 Nec] Et ΩV
in gladio suo possederunt terram ¦ et brachium eorum
non salvavit eos.
Numérotation du verset Ps. 43,V 

Sed dextera tua
et brachium tuum
et illuminatio vultus tui9 ¦
9 vultus tui plerique codd. et edd. F² L² (tuae) cum Ps-R Ps-H ] faciei tue Ps-G (F* C I* L), facie tue R <divisio.> tuum... tui ¦] tuum ¦... tui ¦ P10525
quoniam complacuisti10 in eis11.
10 complacuisti] complacuit tibi L² Ps-R, placuisti F² |
11 eis] L*, illis L² cum Ps-R |
Numérotation du verset Ps. 43,5 VI

Tu
es ipse rex meus
et Deus meus ¦
qui mandas salutes
Iacob.
Numérotation du verset Ps. 43,6 VII

In te12
12 In te] Ante ΩV
inimicos nostros ventilabimus
cornu ¦
et in nomine tuo
spernemus
insurgentes
in nobis.
Numérotation du verset Ps. 43,7 VIII

Non enim
in arcu meo
sperabo ¦ et gladius meus non salvabit me.
Numérotation du verset Ps. 43,8 IX

Salvasti enim
nos de affligentibus
nos ¦ et odientes nos13 confudisti.
13 et odientes nos] om. ΩV
Numérotation du verset Ps. 43,9 X

In Deo14 laudabimur
14 Deo] Domino F cum Ps-δ Ps-H
tota die ¦
et
in nomine tuo confitebimur tibi15
15 tibi P10525 ΩS Rusch (cf. LXX cod. 1219)] om. D30 ΩV Ps-G
in seculum.
Numérotation du verset Ps. 43,10 XI

Nunc16 autem
16 Nunc] praem. diapsalma Ps-G
repulisti
et confudisti nos ¦
et non egredieris Deus17
17 Deus] om. Ps-G
in virtutibus nostris.
Numérotation du verset Ps. 43,11 XII

Avertisti nos retrorsum post inimicos nostros ¦
et qui oderunt nos diripiebant sibi.
Numérotation du verset Ps. 43,12 XIII

Dedisti18 nos
18 Dedisti] Vendisti ! ΩV
tamquam
oves escarum ¦
et in gentibus dispersisti nos.
Numérotation du verset Ps. 43,13 XIV

Vendidisti populum tuum
sine pretio ¦ et non fuit multitudo
in commutationibus eorum19.
19 eorum] nostris Ps-G
Numérotation du verset Ps. 43,14 XV

Posuisti
nos
opprobrium20 vicinis nostris ¦
20 opprobrium] retrorsum ΩV
subsannationem
et derisum
his qui in circuitu
nostro sunt21.
21 in circuitu nostro - sunt ΨB* ΩM² ΩS ΩV P10525 cum Ps-R ] inv. F² cett. codd. et edd. cum Ps-γ Ps-Moz C Ps-Med. Cor2 (ordo antiquorum : SUNT IN CIRCUITU NOSTRO ) D30, in circuitu nostro Ps-G (F* R L* ΨB² hebr. LXX)
Numérotation du verset Ps. 43,15 XVI

Posuisti nos in similitudinem
gentibus ¦ commotionem capitis in populis.
Numérotation du verset Ps. 43,16 XVII

Tota die
verecundia mea contra me est ¦
et22 confusio faciei23 mee24 cooperuit me.
22 et P106 Ps-G ] om. Rusch |
23 faciei mee D30 P106 Ps-G ] |
24 mee] mei cum Ps-R Rusch |
Numérotation du verset Ps. 43,17 XVIII

A voce exprobrantis
et obloquentis ¦
a facie25
25 facie] voce ΩV (hapax)
inimici
et persequentis.
Numérotation du verset Ps. 43,18 XIX

Hec omnia
venerunt super nos
nec obliti sumus te ¦
et inique
non egimus in testamento tuo.
Numérotation du verset Ps. 43,19 XX

Et non recessit retro26
26 retro P106 Rusch ] retrorsum Ps-G
cor nostrum ¦
et declinasti semitas nostras a via tua.
Numérotation du verset Ps. 43,20 XXI

Quoniam humiliasti nos in loco afflictionis ¦
et cooperuit nos umbra mortis.
Numérotation du verset Ps. 43,21 XXII

Si obliti sumus
nomen Dei nostri ¦ et si expandimus manus nostras
ad deum alienum.
Numérotation du verset Ps. 43,22 XXIII

Nonne27 Deus requiret
27 Nonne] [D]<omi>ne cacogr. ΩV
ista ? ¦
ipse enim novit abscondita cordis.
Numérotation du verset Ps. 43, XXIV 

Quoniam
propter te mortificamur tota28 die ¦
28 tota D30 ΩV Rusch ] omni Ps-G
estimati sumus
sicut oves occisionis.
Numérotation du verset Ps. 43,23 XXV

Exsurge
quare dormis Domine ? ¦
exsurge
et ne repellas in finem.
Numérotation du verset Ps. 43,24 XXVI

Quare
faciem tuam avertis ¦
oblivisceris
inopie nostre
et tribulationis nostre ?
Numérotation du verset Ps. 43,25 XXVII

Quoniam humiliata est
in pulvere
anima nostra ¦ conglutinatus est in terra venter noster.
Numérotation du verset Ps. 43,26 XXVIII

Exsurge Domine29
29 Domine R* C I* L² Q² W U ΨB V D D30 Cor2 (... sed de versiculo Ecclesie est positum qui de littera greca sumptum fuit) ΩM ΩS ΩV Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina cum LXX Ps-R, cf. HIERONYMUS, ep. 106 ] om. Cor2 (hebr. et anti. et Ieron. non interponunt DOMINE... ) Ps-G
adiuva nos ¦ et redime30 nos propter nomen tuum.
30 redime] libera L cum Ps-R

Psalmus 43

Numérotation du verset Ps. 43,1 
marg.| {2.112va} Deus, auribus nostris] Titulus :   [In finem filiis Chore Psalmus ad intellectum] Sensus huius tituli talis est. Psalmus iste dirigens nos in finem, id est in Christum, convenit filiis Chore, id est imitatoribus Passionis, videlicet, Martyribus, ad intellectum, id est ut intelligant, quare Dominus exponat eos tribulationibus et a seculi prosperitate faciat eos alienos, videlicet, ut solum Deum appetant : et propter ceteras causas, quas supra habuimus in Precedenti Ps. 41. super illud verbum : Quare me repulisti ? In hoc ergo Psalmo loquuntur Martyres.
marg.| Materia est, consolatio infirmorum. Intentio est monere ad contemptum temporalium et appetitum celestium.
marg.| Modus talis est. Tripartitus est Psalmus. Primo agit de beneficiis collatis antiquis. Secundo de malis, que sustinent Sancti, ibi : Nunc autem repulisti. Tertio petit auxilium, ibi : Exsurge : quare. Continuatio. In precedenti Psalmo ponuntur et petuntur consolationes. Dicunt ergo Martyres et quilibet Sancti tribulationibus expositi et admirantes dicunt.
Numérotation du verset Ps. 43,2 
marg.| {a} Deus auribus nostris audivimus] sicut admirantes super aliquo solemus exclamare : Deus. Et in hac prima parte ponuntur tria argumenta, per que probat, quod mirum videtur, quod Deus exponit Martyres et Sanctos persecutionibus et tribulationibus. Primo probat hoc a minori, quasi dicat, populo dure cervicis, scilicet Iudeis, dedisti tot bona : Et enumerat ea usque ibi :   [Tu es ipse Rex meus] Ergo mirum est, quomodo populum sanctum et te super omnia diligentem, permittis affligi. Sed posset aliquis querere, quomodo scis, que fecerit Iudeis ? Ecce quomodo   [Auribus nostris audivimus] quia.
marg.| {b} Patres nostri annuntiaverunt nobis] Et notanda sunt hic tria, que necessaria sunt ad hoc, ut aliquis bene doceatur. Primum est intentio et attentio eius, qui docetur : quod notatur ibi : Auribus nostris audivimus. Mt. 13.b. et Apc. 3.d. Qui habet aures audiendi, audiat. Ez. 23.d. Nasum tuum et aures tuas precident. Secundum est auctoritas et scientia eius, qui docet : quod notatur ibi :   [Patres] Iob. 12.c. In antiquis est sapientia et in multo tempore prudentia. 1Cor. 4.c. Et si decem millia pedagogorum habeatis in Christo, sed non multos Patres. Tertium est, ut is, qui docet et qui docetur invicem se diligant : quod notatur, cum dicit : Patres nostri. Et quid annuntiaverunt ? Opera Domini. Et ponit primo opera magnificentie, que fecit Iudeis educendo eos de Egypto et dividendo mare rubrum et traducendo Iudeos et submergendo Egyptios. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 43,2 
II
marg.| {c} Opus] scilicet illud magnificum opus.
marg.| {d} Quod operatus es in diebus eorum] scilicet filiorum Israel.
marg.| {e} Et in diebus antiquis] id est ab initio mundi. Secundo ponit opera potentie. Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 43,3 
III
marg.| {f} Manus tua] id est potentia tua.
marg.| {g} Gentes disperdidit] illas, que erant in terra promissionis : Amorrheum et Eveum et alias, de quibus Dt. 7.c. Et in multis aliis locis : Disperdidit, id est diversis penis et afflictionibus et in diversis locis perdidit. Tertio ostendit opera misericordie in Iudeos : Unde addit :
marg.| {h} Et plantasti eos] scilicet Iudeos, in terra promissionis, de qua Gentes disperdidisti. De his tribus operibus in Ps. 79. Vineam de Egypto transtulisti : Ecce primum. Vinea autem est populus Israel : Unde Is. 5.b. Vinea Domini exercituum domus Israel est. Postea sequitur in Ps. Eiecisti Gentes : Ecce secundum. Et plantasti eam : Ecce tertium. Sed qui tunc plantati fuerunt, postea avulsi sunt, secundum illud Ier. 45.b. Quos plantavi, ego evellam. Postea hic ostendit, quo ordine hoc fecerit : Unde subiungit, quod primo afflixit eos, dicens.
marg.| {i} Afflixisti populos] scilicet Gentiles, Sap. 12.a. Misisti antecessores exercitus tui vespas, ut illos paulatim exterminarent. Secundo expulit eos : Unde addit :
marg.| {k} Et expulisti eos] Postmodum ostendit quod ipse Deus, non Iudei, hec omnia fecit : Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 43,4 
IV
marg.| {l} Nec enim in gladio suo] id est per arma sua.
marg.| {m} Possederunt] id est in possessionem acceperunt.
marg.| {n} Terram] promissionis.
marg.| {o} Et brachium eorum] id est fortitudo ipsorum Iudeorum.
marg.| {p} Non salvavit eos] ne ab inimicis superarentur.
Numérotation du verset Ps. 43,4 
V
marg.| {a} {2.113ra} Θ Sed dextera tua] id est prosperitas, quam eis dedisti : quia succedebat bene.
marg.| {b} Et brachium tuum] id est potentia tua.
marg.| {c} Et illuminatio vultus tui] id est illuminatum et sanum consilium tuum de tua voluntate procedens. Et hoc fecisti, non suis meritis, sed tua benignitate. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {d} Quoniam complacuisti in eis] id est placuit tibi, o Deus, ut hoc illis faceres.   [Complacuisti] dicit, ut pluralitas personarum ostendatur. Toti enim Trinitati placuit. Vel per   [Complacuisti] notat mutuum placitum Dei, scilicet et ipsorum, ut Deus eis et ipsi Deo placeant. Hic terminatur primum argumentum.
marg.| {a} {2.112vb} Deus auribus] etc. Moraliter in his quinque versibus profectus hominis docetur, quia primo audiendum est a Patribus, sicut expositum est in primo versu. Ecclesiast. 6.d. In multitudine Presbyterorum prudentium sta et sapientie eorum ex corde coniungere, ut omnem narrationem Dei possis audire. Secundo consideranda sunt exempla operum bonorum : quod per secundum versum, scilicet   [Opus, quod operatus es] etc. datur intelligi et maxime opus Christi considerandum est, quod operatus est in nobis, id est inter nos et pro nobis : Opus, scilicet nostre redemptionis, quod operatus es in Cruce moriendo. Ps. 73. Operatus est salutem in medio terre. Hab. 3.a. Domine, opus tuum, in medio annorum, vivifica illud. Tertio disperdende sunt Gentes septem, id est septem vitia. Quarto plantande sunt virtutes. Quinto affligere debemus populos, id est Demones predicando, docendo, orando. Sexto ab aliis vitia pellere : que quatuor notantur in illo tertio versu.
marg.| {f} Manus tua] etc. Septimo totum debemus Deo attribuere ; quod notatur in quarto versu et in sequenti, cum dicit.
marg.| {l} Nec enim in gladio] etc. Significantur autem septem peccata criminalia per septem Gentes, de quibus dicitur Dt. 7.a. Cum introduxerit te Dominus Deus tuus in terram, quam possessurus ingredieris : et deleverit Gentes multas coram te, Etheum et Gergezeum et Amorrheum, Chananeum et Pherezeum, Eveum et Iebuseum, percuties eas usque ad internecionem : Non inibis cum eis fedus, etc. Per Gergezeum, qui interpretatur colonum eiiciens, vel advena appropinquans, significatur superbia, que eiecit Diabolum de celo et Adam de Paradiso : Et ita dicitur colonus eiiciens. Dicitur etiam advena appropinquans : quia quanto magis homo vult per superbiam Deo appropinquare, id est exaltari, tanto magis alienatur a Deo. Unde Is. 14.d. Dicebas in corde tuo, ascendam in celum : similis ero Altissimo. Verumtamen ad infernum detraheris in profundum laci. Iob. 20.a. Si ascenderit usque ad celum superbia eius et caput eius nubes tetigerit, quasi sterquilinium in fine perdetur. Per Etheum, qui interpretatur stupens, vel formidans, significatur stupens invidia, que formidat felicitatem alienam. Iob. 5.a. Parvulum occidit invidia. Sen. Utinam invidi ubique oculos haberent, ut omnium felicitate torquerentur. Item invidia dicitur stupor : quia duobus modis accipitur stupor, qui ambo invidie competunt. Dicitur enim stupor idem, quod admiratio ; quod bene convenit invidie, dicenti illud poeticum : « Fertilior seges est alienis semper in agris : Vicinumque pecus grandius uber habet ».
marg.| Item stupor dicitur esse in dentibus, quando homo non bene comedit et invidia facit sibi insipida omnia bona aliorum : quia sicut dicit Horatius : « Invidus alterius macrescit rebus opimis ». Am. 4.b. Ego dedi vobis stuporem dentium in cunctis urbibus vestris. Per Amorrheum, qui interpretatur amaricans, significatur acedia. Hbr. 12.d. Videte, ne qua radix amaritudinis sursum germinet. Per Etheum, qui interpretatur lapides colligens, significatur ira. Eccl. 10.b. Qui transfert lapides, affligetur in illis. Prv. 26.d. Qui volvit lapidem, revertetur ad eum. Per Chananeum, qui interpretatur negotiator, significatur avaritia. Apc. 18.c. Negociatores terre flebunt. Prv. 10.c. Cor impiorum pro nihilo. Eccles. 10.b. Nihil iniquius, quam amare pecuniam. Hic enim et animam suam venalem habet. Per Iebuseum, qui interpretatur presepe, significatur gula, que semper vult esse ad mensam, quasi animalia bruta ad presepe. Is. 5.c. Ve qui consurgitis mane ad ebrietatem sectandam et potandum usque ad vesperam. Per Pherezeum, qui interpretatur disseminans, significatur luxuria, que non curat, ubi semen spargat. Ez. 23.c. Insanivit libidine super concubitum eorum, quorum carnes sunt, ut carnes asinorum : et sicut fluxus equorum fluxus eorum. Ier. 5.c. Equi amatores in feminas et emissarii facti sunt, unusquisque ad uxorem proximi sui hinniebat. Iste ergo male Gentes debent disperdi, id est penitus destrui, sicut dicitur hic. Manus tua Gentes disperdidit : Et percuti usque ad internecionem, sicut dicitur in Dt. in premissa auctoritate. Cum autem dicit.
marg.| {l} Nec enim gladio suo] etc. excludit ab eis omnem potentiam, quia brachium est de substantia rei : Gladius autem extrinsecus est :
prol.| * Et ideo notat, quod nec a nobisipsis, nec ab intrinseca operatione adiutorium habemus sufficiens ad predicta facienda ; sed a Deo, id est a tota Trinitate, que notatur in sequenti versu, cum dicit.
marg.| {a} Sed dextera tua] hoc ad Patrem refertur.
marg.| {b} Et brachium tuum] hoc ad filium.
marg.| {c} Et illuminatio vultus tui] hoc ad Spiritum sanctum. Simile habetur supra. Dominus illuminatio mea et salus mea, quem timebo : Dominus protector vite mee. Illuminatio hoc refertur ad Spiritum sanctum, Salus ad filium, Protector ad Patrem.
Numérotation du verset Ps. 43,5 
VI
marg.| {e} Tu es ipse Rex meus] Hic est secundum argumentum, quod sic fit. Tu, Domine, tantum dilexisti nos, quod misisti pro nobis filium tuum in terris. Ergo mirum est, quod permittit nos ita male tractari. Unde convertens sermonem suum ad Christum ;   [Tu es ipse Rex meus et Deus meus] quasi dicat, ex quo talem Regem habeo, non ita deberem tractari. Ostendit ergo se habere fidem de humanitate Christi, cum dicit.
marg.| {f} Rex meus] et fidem de Deitate, cum addit.
marg.| {g} Et Deus meus] Et fidem veteris Testamenti contra Manicheos, cum dicit.
marg.| {h} Qui mandas salutes Iacob] Et commendat Christum multipliciter. Primo ab excellentia essentie, ibi ;   [Tu es]  ; Ex. 2.d. Ego sum, qui sum. Et postea dicit. Qui est, misit me ad vos. Secundo commendat eum ab immutabilitate essentie, ibi   [Ipse] Tertio ab officio doctrine et regiminis, ibi   [Rex meus] quia regit, instruit, providet, protegit, pascit, punit, remunerat. Et ideo bene dicit,   [Rex] non Tyrannus. Is. 33.d. Dominus Iudex noster, Dominus Legifer noster, Dominus Rex noster. Et bene, Rex, quia sicut dicitur Apc. 19.c. In capite eius diademata multa. Et merito dicitur Rex et habet diademata, quia legitime certavit. 2Tim. 2.a. Non coronabitur, nisi qui legitime certaverit. Quarto commendat eum a dignitate nature, ibi   [Et Deus meus] Quinto a liberalitate, ibi   [Qui mandas salutes Iacob]  ; id est illi populo antiquo   [Salutes] scilicet corporales. Mandavit enim illis Dominus salutes per alios ; modernos autem salutat per seipsum, quos etiam ipse osculatus est. Ct. 1.a. Osculetur me osculo oris sui. Hbr. 1.a. Multifarie, multisque modis olim Deus loquens Patribus in Prophetis, novissime diebus istis locutus est nobis in filio. De hoc loco, ubi dicitur ;   [Mandas salutes Iacob] et de alio, infra Ps. 132. Quoniam illic mandavit Dominus benedictionem : tractum est, quod Dominus Papa mandat salutem et benedictionem.
marg.| {e} Tu es ipse Rex] etc.
Numérotation du verset Ps. 43,5* 
moraliter
marg.| Moraliter, qui est verus miles Christi, potest vere dicere [Tu es ipse Rex meus] Et qui est verus cultor, potest dicere.
marg.| {g} Et Deus meus]  ; Si ergo es miles, pugna ; si cultor, in spiritu et veritate adora.
marg.| {h} Qui mandas salutes Iacob] plures, scilicet tres, interiorem, exteriorem et eternam salutem.
marg.| {i} Iacob] id est similibus Iacob : quia talibus dabit Dominus illas tres salutes, qui, videlicet, fuerint lenes per mansuetudinem, ut benedictionem eternam accipiant, sicut Iacob, qui lenis fuit et benedictionem patris accepit. Gn. 28.b. Item qui sicut Iacob fugit fratrem suum Esau, carnem suam, que frater est, fugerint. Gn. 30. Item qui sicut Iacob duas uxores fecundavit, fecundi fuerint in activa et contemplativa vita. Item qui fugerint a Laban, id est a mundo, quia Laban interpretatur dealbatus. Gn. 31. Item qui oves, id est subditos et simplices paverint verbo, exemplo et temporali subsidio, sicut Iacob oves pavit. Gn. 30. Item qui luctantes fuerint et prevaluerint ad Angelum magni consilii, lacrimis et oratione devota, sicut Iacob luctatus est. Gn. 32.f. Et Os. 12.b. Flevit et rogavit eum. Ecce duo brachia, quibus luctari debemus. Et ibi dicitur, Invaluit ad Angelum et confortatus est. {2.113rb} Sed quia pauci modo in huiusmodi inveniuntur similes Iacob et salutes, quas mandat Dominus, non acceptant : Ideo potest dici illud Lam. 1.f. Mandavit Dominus adversum Iacob in circuitu eius hostes eius. Quare ? Sequitur ratio. Facta est Hierusalem quasi polluta menstruis inter eos. Sequitur Tertium, cum dicit.
Numérotation du verset Ps. 43,6 
VII
marg.| {k} In te inimicos nostros] etc. Et sic elicitur tertium argumentum. Ex quo Dominus tot bona faciet in futuro Sanctis, quod etiam alios iudicabunt, sicut dicitur Mt. 19.d. Vos, qui secuti estis me, sedebitis super sedes duodecim, iudicantes duodecim Tribus Israel. Ergo mirum videtur, quomodo permittit eos Dominus hic tantis tribulationibus affici. Et ostendit duplicem potestatem, quam in futuro habebunt. Prima est potestas iudiciaria. Unde dicit ;   [in te] id est in virtute nobis a te data.
marg.| {m} Ventilabimus] id est iudicabimus, separando granum a paleis.
marg.| {l} Inimicos nostros] id est peccatores reprobos, qui odio habent bonos et inquantum mali odiuntur ab ipsis, sicut in Ps. 138. dicitur ; Perfecto odio oderam illos. Et Ps. 118. Iniquos odio habui. De ventilatione dicitur Mt. 3.c. Cuius ventilabrum in manu sua, etc.
marg.| {n} Cornu] Hoc nomen potest esse ablativi casus, vel vocativi. Ablativi, ut fit sensus   [Ventilabimus cornu]  ; id est fortitudine. Vel vocativi, ut sit sensus   [In te]
marg.| {n} Cornu] id est o tu Christe, qui es   [cornu] id est fortitudo nostra et omnium Sanctorum. Lc. 1.g. Benedictus Dominus Deus Israel, quia visitavit et fecit redemptionem plebis sue. Et erexit cornu salutis in nobis. Secunda potestas est, quia conculcabunt malos et ipsos Demones. Unde addit :
marg.| {o} Et in nomine tuo] id est in virtute tua nominabili.
marg.| {p} Spernemus insurgentes in nobis] scilicet malos homines et Demones. Alia littera expressius dicit, que sic habet   [in nomine tuo] conculcabimus adversarios. Is. 37.d. despexit te, subsannavit te, virgo filia Sion. Loquitur ad Sennacherib, id est ad malos et Demones. Virgo filia Sion, est congregatio bonorum. Mal. ult. a. Salietis sicut vitulus de armento : et calcabitis impios, cum fuerint cinis, sub planta pedum vestrorum. Post ostendit quod Sancti habebunt has dignitates merito humilitatis. Et dividit humilitatem Sanctorum in quatuor partes. Prima est, quando homo bona sua sibi non attribuit. De quo dicit.
Numérotation du verset Ps. 43,7 
VIII
marg.| {q} Non enim in arcu meo sperabo] quibus Diabolum sagitto. Secunda est, quando salutem suam sibi non attribuit. Unde dicit.
marg.| {r} Et gladius meus non salvabit me] id est fortitudo mea, qua resistere sufficiam. Tertia est, quando attribuit Deo salvationem suam : Et hoc facit, cum subiungit.
Numérotation du verset Ps. 43,8 
IX
marg.| {a} {2.113va} Θ Salvasti enim nos] etc. Tyrannis et Demonibus. Quarta est, qua attribuit Deo victoriam suam de hostibus. Et hoc dicit, cum addit.
marg.| {b} Et odientes nos confudisti] Eosdem vocat odientes, quos vocavit affligentes. Sed plus est confundere eos, quam salvare de manibus eorum. Aliquando enim salvatur quis de manu Regis, vel alterius inimici sui, quod cedit ad honorem Regis, vel illius, qui ei adversatur, ut cum perterritus fugit ab eo, vel intra locum ignominiosum, ut evadat hostem suum. Sed tunc confunditur hostis, quando vincitur et captivus ducitur. Et hoc fiet in die iudicii de malis hominibus, qui hic Sanctos Christi persecuti sunt ; et de malis Spiritibus, quorum instinctu hoc fecerunt. Sed dicit. Salvasti et confudisti : quia tam certi sunt de hoc Sancti, quasi si preteritum esset. Nec sola predicta habebunt Sancti merito humilitatis sue ; immo hec duo, que sequuntur. Primum est exultatio continua et eterna. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 43,9 
X
marg.| {c} In Deo] existentes.
marg.| {d} Laudabimur] id est iucundi et laudabiles erimus.
marg.| {e} Tota die] id est in eternum. Za. ult. b. Erit dies una, que nota est Domino. Ps. 83. Quia melior est dies una in atriis tuis super millia. Secundum quod habebunt Sancti, est laus continua : Unde subiungit.
marg.| {f} Et in nomine tuo] id est virtute et re nominis tui, quod est Iesus.
marg.| {g} Confitebimur tibi] id est habentes salvationem nostram, laudabimus te.
marg.| {h} In seculum] sempiternum. Ps. 83. In secula seculorum laudabunt te.
Numérotation du verset Ps. 43,10 
XI
marg.| {i} Nunc autem] Secunda pars, in qua enumerat mala, que hic sustinent Sancti. Et est conclusio trium precedentium argumentorum. Quasi, tu quoniam tot bona fecisti populo dure cervicis et tantum dilexisti nos, quod filium tuum, Deus Pater, misisti pro nobis et tot bona facies nobis in futuro   [Nunc autem repulisti nos] quasi dicat, mirum est, Enumerans autem mala, que hic sustinent Sancti, dividit ea in duo, scilicet in dura et in turpia. Dura autem dividit in plura. Primum est anxietas de dilatione patrie : Unde dicit.   [Nunc autem repulisti nos] scilicet ab ingressu patrie. Ps. 88. Tu vero repulisti et despexisti, distulisti Christum tuum. Secundum est confusio exterior, qua confundebantur Sancti, quia eis imponebantur multa mala. Unde dicit.
marg.| {k} Et confudisti nos] Et nota modum loquendi Sanctorum. Dicunt enim, quod tribulatio a Deo est, quicumque eam inferat, secundum quod dicit Iob. 1.d. Dominus dedit, Dominus abstulit. Et tamen ad litteram Chaldei irruerunt in eum. Et 2Rg. 16.b. Dominus precepit Semei, ut malediceret David. Tertium est, auxilii divini subtractio. Unde addit :
marg.| {l} Et non egredieris Deus] etc. id est in exercitibus, sicut solebas facere, quando unus persequebatur mille et duo fugabant decem millia. Sicut dicitur in cantico Dt. 32.e. Quartum est aversio a fide, quantum ad eos, qui defecerunt inter tormenta. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 43,11 
XII
marg.| {m} Avertisti] id est quosdam ex nobis.
marg.| {n} Retrorsum] a fide.
marg.| {o} Post inimicos nostros] Tyrannos, ut victi eorum sequerentur errorem, negando fidem, saltem voce tenus ; quorum unus fuit ipse Petrus. Vel secundum aliam litteram, istud quartum est persecutio, qua de loco ad locum fugabantur Sancti. Sic enim habet alia littera.   [Vertisti terga nostra hostibus] Mt. 10.c. Cum persequentur vos in civitate {2.113vb} ista, fugite in aliam. Quintum est incarceratio, vel bonorum eorum direptio : Unde addit :
marg.| {p} Et qui oderunt nos] etc. id est dire rapiebant nos, ut ad carceres traherent.
marg.| {q} Sibi] id est ut suam crudelitatem satiarent, qua sanguinem nostrum sitiebant. Hbr. 11.g. Alii vero ludibria et verbera experti, insuper et vincula et carceres. Vel   [Sibi] id est malo suo. Vel   [Diripiebant] id est distrahebant et diversi rapiebant sibi bona nostra, quia bona Sanctorum confiscabantur, sicut preda, secundum illud Is. 59.c. Facta est veritas in oblivionem et qui recessit a malo, prede paruit. Sextum est utilitas mortis. Unde sequitur :
marg.| {r} Dedisti nos] scilicet ad occisionem.
marg.| {s} Tamquam oves escarum] que ad aliud non sunt utiles. Sunt enim quedam oves fetose, que non libenter occiduntur ; sed cum desinunt fetus parere, tunc non curatur de eis, sed occiduntur de facili : sic Martyres inutiles reputabantur et viliter occidebantur, infra. Estimati sumus sicut oves occisionis. Et ideo etiam dicit, Escarum : quia Tyranni delectabantur in tormentis Sanctorum, quasi in escis. Septimum est exilium : Unde dicunt.
marg.| {t} Et in Gentibus dispersisti nos] id est inter Gentes diversas. Sicut Ioannes Evangelista et Beatus Clemens et multi alii exultaverunt. Hbr. 11.g. In solitudinibus errantes. Octavum est mortis eorum inutilitas secundum opinionem Tyrannorum.
marg.| {a} Unde sequitur, Θ Vendidisti populum tuum] id est Sanctos.
marg.| {c} Sine pretio] quia nullam utilitatem inde secutam esse estimabant Tyranni. Et secundum eorum opinionem.
marg.| {d} Non fuit multitudo ] etc. id est pro illis, qui propter fidem occisi sunt, non successerunt multi credentes. Sed falso credebant hoc, quia in sanguine Martyrum fundata est Ecclesia. Sic opinabatur Pharao dicens, Ex. 1.b. Ecce populus Israel multus et fortior nobis est : venite, sapienter opprimamus eum, ne forte multiplicetur. Sed frustratus est a spe sua : quia ibi sequitur, quod quanto magis opprimebantur, tanto magis multiplicabantur. Sic fuit de Martyribus et de ipso Christo, quem occiderunt Iudei, ne amitterent Gentem et locum, sicut dicunt. Io. 11.f. et eo ipso amiserunt et ex hoc multiplicatio Ecclesie secuta est. Unde Io. 12.d. Nisi granum frumenti cadens in terra mortuum fuerit, ipsum solum manet ; si autem mortuum fuerit, multum fructum affert. Et secundum hoc dicitur Dominus vendere Sanctos, quia multi per mortem eorum acquiruntur Domino et ideo non   [sine pretio] ut mali estimant. Enumeratis duris, que passi sunt Sancti, enumerat turpia, quorum primum est opprobrium. Unde dicit.
marg.| {e} Posuisti nos opprobrium] etc. quod gravius est, quam si extraneis. Ita facti sumus opprobrium vicinis nostris. Opprobrium autem dividit in duo, scilicet in subsannationem et derisum. Unde sequitur :
marg.| {f} Subsannationem et derisum] etc. Subsannatio est, que fit cum naso contracto ex indignatione. Derisus autem fit cum risu et gestu. Tertium est, quia positi sunt exemplar maledictionis. Unde additur.
marg.| {g} Posuisti nos in similitudinem] etc. ut videlicet de nobis sumant formam maledicendi aliis, dicentes, sic pereas ut Laurentius et Vincentius et huiusmodi. Sap. 5.a. Hi sunt, quos aliquando habuimus in derisum et in similitudinem improperii. Quartum est commotio capitis. Unde addunt.
marg.| {h} Commotionem capitis] supple, posuisti nos,   [in populis] Et commotio capitis signum est comminationis et indignationis. Unde de Iudeis dicitur Mt. 27.e. Movebant capita sua dicentes, Vah ! qui destruis templum Dei. Et in Ps. 21. Omnes videntes me deriserunt me : locuti sunt labiis : et moverunt caput.
marg.| {k} In te inimicos nostros] etc. Potest etiam exponi eodem modo moraliter sic   [in te ventilabimus] id est quasi pulverem, aut paleam deiiciemus.
marg.| {l} Inimicos] scilicet mundum, carnem, Diabolum. Ps. 17. Quoniam in te eripiar a tentatione : et in Deo meo transgrediar murum. Ventilatio fit cum manibus. Et fit ibi duplex motus, scilicet sursum et deorsum : per quod significatur bona operatio facta in dilectione Dei et proximi   [in te] id est tibi adherendo. Iob. 17.a. Pone me iuxta te et cuiusvis manus pugnet contra me.
marg.| {n} Cornu] id est fortitudine Christi incarnati. Sic enim exponit Beda. Quia cornu est et durius carne et mollius osse : sic Christus nec videbatur penitus in sua Maiestate, nec penitus in humanitate.
marg.| {o} Et in nomine tuo spernemus insurgentes in nobis]  ; id est motus omnis peccati intus in corde surgentes. Quos illi spernunt, qui eos cum indignatione repellunt ; sed non spernunt, qui eos recipiunt et quasi cum eis colloquentes in ipsis delectantur. Prv. 16.b. Indignatio Regis, nuncii mortis. Nuncii mortis sunt suggestiones Diaboli et motus peccati. Diabolus enim et peccatum dicitur mors, quia animam interficiunt. Quos nuncios indignatur Rex, id est ille, qui bene se regit. De quo Prv. 20.b. Rex, qui sedet in solio iudicii, dissipat omne malum intuitu suo. Spernemus ergo eos, non presumentes de nobis ; sed de tuo auxilio confidentes.
marg.| {q} Non enim in arcu meo sperabo et gladius meus non salvabit me] Quasi dicat, non in minore virtute mea, nec in maiore sperabo. Vel   [Arcus] Dicitur scientia sacre Scripture. Unde Iob. 29.d. Arcus meus in manu mea instaurabitur.   [Gladius meus non salvabit me] est predicatio * Eph. 6.c. Et gladium Spiritus, quod est verbum Dei. Et in neutro istorum ponenda est spes salutis ; sed in solo Salvatore : et ideo bene addit causam.
marg.| {a} Salvasti enim nos] etc. tu, scilicet non alius. Act. 4.b. Non est in aliquo alio salus. Dt. 33.d. Beatus es tu, Israel : quis similis tui erit, popule, qui salvaris in Domino ? scutum auxilii tui et gladius glorie tue Deus tuus. Scutum, videlicet, ad defensionem et gladius ad impugnationem.
marg.| {b} Et odientes] etc. quia salus Iustorum, est confusio Demonum et hominum malorum. Unde Mi. 7.b. Educet me Dominus in lucem et videbo iustitiam eius : et aspiciet me inimica mea et operietur confusione.
marg.| {c} In Deo laudabimur] ut supra expositum est. Ps. 83. Beati, qui habitant in domo tua, Domine, etc.
marg.| {i} Nunc autem repulisti] etc. Moraliter] in his sex versibus notatur processus, vel potius casus peccatoris. Possunt enim dicere peccatores. Nunc autem repulisti nos a tui contemplatione. Hoc est primum, quia sicut dicitur in Ps. 57. Supercecidit ignis et non viderunt Solem.
marg.| {k} Et confudisti nos] in nostri consideratione. Ier. 31.d. Postquam ostendisti mihi, confusus sum et erubui. Ez. 2.g. Displicebitis vobis in conspectu vestro, etc. Ostendit autem Dominus homini, quam debilis sit, cum eum sibi relinquit. Unde bene subdit.
marg.| {l} Et non egredieris, Deus] etc. scilicet non defendes nos a Diabolo, cui subiecimus nos per peccata. Et ideo.
marg.| {m} Avertisti] id est averti permisisti, nos post inimicos nostros : ut nos victos ducant, quo voluerint, infra Timoth. 5.c. Iam enim quedam verse sunt post Satanam.
marg.| {p} Et qui oderunt nos] etc. quia omnia bona, que habet homo, auferunt ab eo, spoliantes eum gratuitis et vulnerando in naturalibus, sicut dicitur Lc. 10. Quod significatum est 1Rg. 23.a. ubi dicitur. Ecce Philisthiim oppugnant Ceilam et diripiunt areas. Ceila interpretatur extollens semetipsam : et significat animam peccatricem, que peccando extollit se adversus Deum. Et precipue illam, que de virtutibus superbit. Philisthiim, id est Demones diripiunt areas eius, id est fructus eius, licet iam sint in maturitate. Et hoc est simile navi periclitanti in ipso portu. Quia ergo dicit, Diripiebant, pertinet ad spoliationem gratuitorum. Quod autem sequitur.
marg.| {r} Dedisti nos, tamquam oves escarum] pertinet ad vulnerationem naturalem, quam facit peccatum. Ecclesiast. 21.a. quasi a facie colubri fuge peccata : si accesseris ad ea, suscipient te dentes Leonis. Nec solum hec mala faciunt ; sed et hominem valde distrahunt : Unde sequitur :
marg.| {t} Et in Gentibus] etc. Ex. 5.b. Dispersus est omnis populus per omnem terram Egypti ad colligendas paleas. Et hec omnia, que hic Deo attribuuntur, cum dicitur   [dedisti, dispersisti] etc. permissive intelligenda sunt, sicut dicitur Am. 3.b. Si erit malum in civitate, quod non faciat Dominus ? Sed si inter tot mala, que facit peccatum aliquam utilitatem prestaret, non esset tantum mirum si homines diligerent peccatum ; sed nulla utilitas ibi est, unde sequitur
Numérotation du verset Ps. 43,12 
XIII
marg.| Super illum autem versum {r} Dedisti nos, tamquam oves escarum] notande sunt proprietates ovis, que viris religiosis conveniunt : Que notantur his versibus : « Feta, bidens, dormit, vestita, lupum timet, imbres, Carne iuvat, pelle, vellere, lacte, fimo. Cernit humum, balans, edit herbas, hostia velox, Pastorem sequitur, in grege sola dolet. Ruminat, innocuo cornu, pede, vertice duro, Tonsa tacet, maculat morbida peste gregem ».
marg.| Hec omnia conveniunt religiosis. Ovis igitur est feta. Ct. 4.a. Omnes gemellis fetibus, etc. Secundum illud Ps. 143. Oves eorum fetose. Et Is. 4.c. Fetas ipse portabit. Ita etiam religiosi fetosi sunt. Quia etiam indifferentia opera, que ex obedientia faciunt, fructuosa sunt eis et {2.114ra} meritoria vite eterne. Unde bene significantur per Isachar, qui interpretatur vir mercedis, quia de minimis etiam mercedem exspectant. De quo Gn. 49.c. Isachar asinus fortis, accubans inter terminos, vidit requiem, quod esset bona : et supposuit humerum ad portandum, factusque est tributis serviens. Dicitur enim religiosus Isachar, propter mercedem copiosam. Asinus fortis, propter suave onus Domini, quod fortiter portat. Habitat inter terminos mundi et celi, quia nec de mundo est, nec adhuc in celo est. Videt, per contemplationem. Supponit humerum, per actionem voluntarie, non in angaria portans crucem suam. Tributis servit, per promptam obedientiam.
Item est bidens, quia duos habet dentes incisivos, quibus carpit herbam et pascitur in montibus, ubi magna animalia non possunt pasci. Sic religiosus habet duo, scilicet munditiam conscientie et humilitatem cordis, quibus pascit vireta Sacre Scripture, que parvulos pascit et Philosophos dimittit inanes. Sine enim illis duobus dentibus non potest sumi. Quia sicut dicitur Sap. 1.a. In malevolam animam non introibit Sapientia. Et Mt. 11.d. Abscondisti hec a sapientibus et prudentibus ; et revelasti ea parvulis.
Item dormit vestita : sic religiosi ad litteram. Neemie 4.d. Ego et fratres mei non deponebamus vestimenta nostra.
Item timet lupum et religiosus timet illum lupum infernalem, de quo Io. 10.b. Lupus rapit et dispergit oves. Item fugit imbres, id est conscientie remorsiones. Prv. 19.b. et 27.c. Tecta iugiter perstillantia et litigiosa mulier, id est conscientia mala. Item carne iuvat, quia et religiosi ministrant carnalia. Iob. 31.d. Quis det de carnibus eius, ut saturemur ?
Item Iusti, sicut oves, a malis comeduntur, ut hic. Item pelle iuvat, id est carnis sue macerationes prosunt aliis. Ps. 103. Extendens celum, sicut pellem, id est hominem sanctum.
Item iuvat vellere, id est exteriori conversatione. Iob. 31.b. De velleribus ovium mearum calefactus est. Item lacte, id est consolatione. Ct. 4.c. Mel et lac sub lingua tua.
Item fimo propter terre stercorationem, id est peccatorum memoriam. Ps. 50. Iniquitatem meam ego cognosco, etc. Et fimo, id est increpatione. Eccl. 22.a. De stercore boum lapidandus est piger.
Item cernit humum : Ecce humilitas. Lc. 18.c. Nec audebat oculos ad celum levare. Bene cernebat humum Abraham, qui dicebat Gn. 18.d. Loquar ad Dominum meum, cum sim pulvis et cinis.
Item balat, non ululat ut lupus, qui respicit celum : et sitit sanguinem et carnes. Mt. 26.g. Loquela tua manifestum te facit. Item edit herbas, id est auctoritates S. Scripture, non sicut illi, de quibus Mi. 3.a. dicitur. Comederunt carnem populi mei.
Item ovis fuit in lege hostia : et ipsi corpora sua mactant in carnis maceratione et animam in obedientie promptitudine, quod maius est : quia melior est obedientia, quam victime. 1Rg. 15.e. Item est velox. Eccl. 32.c. Hora surgendi non tetrices, id est non tardes. Et 5. eiusdem c. Non tardes converti ad Dominum et ne differas de die in diem. Item pastorem suum cognoscit et sequitur, non alium. Io. 10.e. Sequuntur me : et ego vitam eternam do eis. Sequuntur quidem per voluntariam paupertatem. Mt. 19.d. Ecce nos reliquimus omnia et secuti sumus te.
Item libenter est in grege. Act. 2.a. Erant omnes Discipuli pariter in eodem loco, pariter, corde ; in eodem loco corpore. Item sola dolet, propter illud. Eccl. 4.c. Ve soli, quia si ceciderit, non habet sublevantem se. Ideo Lc. 10.a. misit Dominus Discipulos binos ad predicandum.
Item ruminat psalmos et lectiones. Dt. 14.b. Sus, quoniam dividit ungulam et non ruminat, immunda erit. Item est innocua cornu quia religiosus etsi predicandi habeat potestatem non tamen excommunicandi. 2Cor. 10.c. Si amplius aliquid gloriatus fuero de potestate nostra, quam nobis Deus dedit in edificationem et non in destructionem nostram, non erubescam.
Item pede duro, ad sustinendas persecutiones, ut non offendat ad lapidem pedem suum. Ier. 13.c. Antequam offendant pedes vestri ad montem caliginosum.
Item est vertice duro, ad sustinenda opprobria. Eccl. 3.b. Dedi frontem tuam duriorem frontibus eorum.
Item tonsa tacet, sicut Christus. Is. 53.c. Coram tondente se obmutescet. Sed multi istam proprietatem amiserunt : quia antequam in modico permittant se tonderi, id est temporalibus minui, litigant et clamant, ita quod per totam Provinciam auditur clamor eorum et multotiens {2.114rb} transit Alpes et ad aures Domini Pape et fratrum perveniens, non sinit eos dormire somno contemplationis. Item si morbida est ovis, totum gregem maculat. Eccl. 13.a. Qui tangit picem, coinquinatur ab ea : et qui communicaverit superbo, induet superbiam.
Numérotation du verset Ps. 43,13 
XIV
marg.| {a} * Vendidisti] id est vendi a semetipso permisisti.
marg.| {b} Populum tuum] quem tuo sanguine emisti. Et in hoc notatur eorum ingratitudo, qui se aliis vendunt.
marg.| {c} Sine pretio] id est pro nihilo. Rm. 6.d. Quem fructum habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis ? De venditione hac, Is. 50.a. Quis est creditor meus, cui vendidi vos ? Ecce enim in iniquitatibus vestris venditi estis, quasi dicat, ego proprie non vendidi vos, sed peccata vestra vendiderunt vos ; vel vosipsi vendidistis vos pro peccato. Is. 52.a. Gratis venundati estis. Diabolus enim emit animas peccatorum et solvit eis monetam peccati. Et peccatum nihil est. Unde bene dicitur.   [Vendidisti sine pretio] id est pro nihilo. Et potest dicere aliquis, Verum est, quod   [sine pretio] sed tamen non sine commutatione, quia licet eternam felicitatem amittant peccando ; tamen pro illa recipiunt presentem. Unde contra tales dicit.
marg.| {d} Et non fuit multitudo in commutationibus eorum] quasi dicat : multa sunt et eterna, que amittunt ; sed pauca et momentanea, que recipiunt. Gregorius Momentaneum est, quod delectat ; eternum vero est, quod cruciat. Hec predicta mala fecit peccatum in homine quantum in se. Sequuntur autem quatuor mala ; que facit in respectu aliorum. Primum est, quod contemnuntur a ceteris Christianis. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 43,14 
XV
marg.| {e} Posuisti nos opprobrium vicinis nostris] Secundum est, quod irridentur a Demonibus. Unde addit :
marg.| {f} Subsannationem et derisum his, qui in circuitu nostro sunt] id est Demonibus. De quibus Iob. 19.b. Obsederunt in gyro tabernaculum meum. 1Pt. 5.b. Adversarius vester Diabolus tamquam Leo rugiens circumit querens, quem devoret. Tertium est, quia equiparat eos Gentibus. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 43,15 
XVI
marg.| {g} Posuisti nos in similitudinem] etc. Quartum, quia eos infamat apud omnes. Unde addit :
marg.| {h} Commotionem capitis] etc.
Numérotation du verset Ps. 43,16 
XVII
marg.| {a} {2.114va} Tota die verecundia] Ostensis supra omnibus, que Martyres patiuntur extra, hic ostendit, que patiuntur intra. Primo, verecundiam quandam, quam naturali corruptione habet animus hominis, quando viliter tractatur. Et de hac tentabantur Martyres. Unde dicit : Tota die, non tantum una hora.
marg.| {b} Verecundia mea] id est illa tentatio verecundie a sensualitate mea procedens.
marg.| {c} Contra me est] tentans rationem, ut ei consentiat. Et posset dici, quia non est magna ista confusio, immo est, Unde addit :
marg.| {d} Et confusio faciei mee] id est in facie per quendam ruborem apparens.
marg.| {e} Cooperuit] ex omni parte.
marg.| {f} Me] quia non tantum facies ruborem ostendit ; sed et totum corpus horret. Sed adhuc est tolerabilis verecundia, que ab amicis ad correctionem infertur : hec autem non sic ; sed ab inimicis exercetur ad perditionem. Dividit autem inimicorum quatuor genera. Primum est aperte blasphemantium, quod notat, cum dicit.
Numérotation du verset Ps. 43,17 
XVIII
marg.| {g} A voce exprobrantis] aperte. Secundum genus est occulte detrahentium. Unde addit :
marg.| {h} Et obloquentis] id est occulte mordentis et detrahentis. Tertium genus est malam voluntatem habentium. Unde sequitur :
marg.| {i} A facie inimici] id est in corde odientis. Quartum est opere nocentium. De quo addit.
marg.| {k} Et persequentis] Post ostendit triplicem consolationem sanctorum Martyrum contra predicta mala. Prima est innocentia. Secunda est bona conscientia. Tertia est bona causa. Innocentia autem consistit in tribus. Primo in intelligentia, id est in fide, quod notat, cum dicit.
Numérotation du verset Ps. 43,18 
XIX
marg.| {l} Hec omnia] scilicet predicta mala.
marg.| {m} Venerunt super nos, nec] tamen   [obliti sumus te] Hanc memoriam facit fides vigere : quia fides est argumentum non apparentium. Sed quia, ut dicitur Iac. 2.d. Fides sine operibus mortua est. Ideo ad veram innocentiam secundo exigitur bona operatio : Unde subdit.
marg.| {o} Et inique non egimus] etc. id est Testamentum tuum nove legis, quod servandum accepimus, servavimus et executi sumus. Inique enim agit, qui testamentum, quod exequendum accepit, mortuo testatore exequi nolens desinit aperire. Sed quia ipsa opera nisi fiant ex caritate, meritoria non sunt : ideo ad innocentie perfectionem, cum fide et opere necessaria est tertio bona voluntas, quam facit caritas. De qua subiungit.
Numérotation du verset Ps. 43,19 
XX
marg.| {p} Et non recessit] a Deo.
marg.| {q} Retro cor nostrum] sed Deo per caritatem inseparabiliter adhesit. Unde de martyribus legitur illud Rm. 8.g. Quis nos separabit a caritate Christi ? Tribulatio, an angustia, an persecutio, etc. Innocentia ergo in his tribus consistit. In bona fide, in bono opere, in bona voluntate. Primum spectat ad rationabilem, secundum ad irascibilem, tertium ad concupiscibilem. {2.115ra} Θ De his tribus Gal. 5.b. In Christo Iesu neque circumcisio aliquid valet, neque preputium ; sed fides, que per dilectionem operatur. Fides, ecce primum. Operatur, ecce secundum. Per dilectionem, ecce tertium. Hanc autem triplicem innocentiam attribuit non sibi, sed Deo. Unde addit :
marg.| {a} Et declinasti] etc. id est inclinatione et fortitudine ad rectitudinem reduxisti. Et hoc.
marg.| {b} A via tua] id est exemplo vie tue. Ps. 24. Dirige me in veritate tua. Et quod vere ad veritatem vie Christi suas semitas dirigat, ostendit, cum subiungit.
Numérotation du verset Ps. 43,20 
XXI
marg.| {c} Quoniam humiliasti] etc. id est in carnificio Tyrannorum, ubi Martyres affligebantur : quia et vilia et aspera sustinebant, sicut et Dominus sustinuit. Et etiam mortem. Unde sequitur :
marg.| {d} Et cooperuit nos] etc. id est mors temporalis et corporalis, que non est nisi umbra respectu mortis spiritualis et mortis eterne, que vera mors dicitur, quia permanens est in eternum. Propter hoc dicit Gregorius Quos constat non spiritus, sed sola carne mori, nequaquam vera morte, sed umbra mortis dicunt se operiri. Secunda consolatio Sanctorum, est bona conscientia. Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 43,21 
XXII
marg.| {f} Si obliti sumus] etc. quasi dicat, quod dico, quod non obliti sumus te, bona conscientia dico et coram Deo.   [Si] enim   [obliti sumus] etc. Nonne Deus requiret ista ? Et nota, quod contra illa tria, in quibus innocentiam consistere supra diximus, videlicet, fidem et operationem et bonam voluntatem, hic ponit tria contraria. Unde dicit.   [Si obliti sumus nomen Dei nostri] contra fidem.   [Et si expandimus manus nostras ad Deum alienum] contra bonam operationem   [Expandimus] dico, id est ex corde pandimus, contra bonam voluntatem.   [Expandimus manus] ad litteram, adorando idola. Vel   [manus] id est opera, que ad Deum alienum expandit : qui quod facit, idolo attribuit. Si hec, inquam, fecimus. Nonne Deus requiret ista ? Et posset aliquis dicere : Non, quia ignorat. Quod removet, cum addit.
marg.| {k} Ipse enim novit abscondita cordis] Ps. 7. Scrutans corda et renes Deus. Tertia consolatio, est iusta causa, de qua sequitur.
marg.| {l} Quoniam propter te mortificamur tota die] Pena enim non facit Martyrem, sed causa. Et sic continuandum est. Dico vobis, quod ipse Deus novit abscondita cordis, scilicet nostri, in quo est abscondita pura intentio, qua propter Deum mori eligimus : Unde ad eum, qui est conscius cordis sui se convertit Propheta in persona Martyrum dicens.   [Quoniam propter te mortificamur tota die] scilicet istud absconditum novisti. Cum ergo dicit   [Propter te] ostendit causam. Cum autem dicit   [mortificamur] ostendit penam. Penam autem ostendit esset continuam, cum dicit   [Tota die] Item vilem, cum addit.
marg.| {m} Estimati sumus] a malis.
marg.| {n} Sicut oves occisionis] que non reputantur utiles, nisi ad occidendum, sicut supra dictum est. ibi :   [Dedisti nos tamquam oves escarum]
marg.| Moraliter potest legi totum ab illo loco.
marg.| {a} Tota die verecundia mea contra me est] Supra enim dixit moraliter in persona peccatorum, que mala facit peccatum. Hic autem in persona penitentis ostendit processum penitentie, per quam peccatum deletur. Quasi si quis quereret : quomodo liberaberis a peccato, quod tot mala tibi facit ? Ecce quomodo.   [Tota die verecundia mea contra me est] Hic notatur confessio. In confessione enim cognoscit homo peccatum suum et tunc verecundatur apud se propter enormitatem peccati : et illa verecundia multum onerat hominem et accusat apud seipsum. Hoc est, quod dicit.
marg.| {b} Verecundia mea] ex propriis meis exiens.
marg.| {c} Contra me est] et hoc non ad horam, sed tota die. Unde Ps. 37. Tota die contristatus ingrediebar. De hac verecundia, que ex cognitione peccati nascitur, dicitur Eccl. 32.b. Ante verecundiam preibit gratia, que, scilicet illuminat hominem ad cognoscendum suam turpitudinem. In confessione autem confunditur facies hominis, ad litteram : Unde dicit.
marg.| {d} Et confusio faciei mee cooperuit me] De hac confusione. Eccl. 4.c. Est confusio adducens gratiam et gloriam. Gratia enim preveniens precedit verecundiam, ut supra dictum est ; sed gratia subsequens, que conservat hominem, subsequitur confessionem. Unde Eccl. 32.b. Post verba illa predicta. Ante verecundiam preibit gratia, statim sequitur. Et pro reverentia accedet tibi gratia bona. Pro reverentia, videlicet, quam exhibet homo Deo in {2.114vb} confessione : Et in hoc, quod dicit :
marg.| {e} Cooperuit] notatur, quod confessio debet esse integra : non enim dicit tantum operuit, sed cooperuit. Item in hoc notatur, quod confessio abscondit hominem ab ira Dei. Unde Ps. 31. Beati, quorum remisse sunt iniquitates, scilicet in contritione : et quorum tecta sunt peccata, in confessione. Quid autem moveat ad confitendum, ostendit, cum subiungit.
marg.| {g} A voce exprobrantis et obloquentis] id est ab accusatione proprie conscientie, que exprobrat homini, turpitudinem peccati ostendendo : et obloquitur, eterna supplicia comminando. De hac voce Rm. 2.c. Testimonium reddente illis conscientia ipsorum et inter se invicem cogitationum accusantium, etc. Primum ergo, quod facit hominem ad confessionem preparare, est accusatio precedentium peccatorum ; Secundum autem, est instantia penitentium tentationum. Unde addit :
marg.| {i} A facie inimici] id est ab instantia triplicis inimici. Mundi, carnis, Diaboli, qui nos habent odio et ideo dicuntur   [inimici] Nec sufficit eis odium, immo et infestant. Unde addit :
marg.| {k} Et persequentis] De his inimicis et persecutoribus Lam. 4.d. Velociores fuerunt persecutores nostri Aquilis : super montes persecuti sunt nos, id est in prelationibus, ubi maxime persequuntur hominem, quia totum pondus prelii vertitur in Saul. 1Rg. ult. a. Vel existentes in eminenti vita dicuntur esse super montes, quos etiam precipue persequuntur hostes. Unde Gregorius Illos pulsare negligit, quos iam quieto iure possidere se sentit. Sed quia sunt quidam, qui videntes magnitudinem et enormitatem peccatorum et sentientes tantam instantiam tentationum, in seipsis desperant et peccato dimittunt habenas. Ideo ostendit se non ita facere. Unde sequitur :
marg.| {l} Hec omnia] scilicet predicta peccata et conscientie exprobratio et oblocutio et tentationum instantia.
marg.| {m} Venerunt super nos] quasi opprimentes nos.
marg.| {n} Nec] tamen   [obliti sumus te] qui es ipsa misericordia. Ps. 58. Deus meus, misericordia mea. Ps. 76. Numquid obliviscetur misereri Deus, aut continebit in ira sua misericordias suas ? Qui hoc non obliviscitur, numquam desperat. Quia ut dicit beatus Bernardus : maior est Christi pietas, quam quevis iniquitas. Qui vero hoc obliviscitur, cito desperat. Unde cantat Ecclesiast. Tribularer, si nescirem misericordias tuas, Domine, etc. Sic oblitus erat Cain, qui dixit Gn. 4.b. Maior est iniquitas mea, quam ut veniam merear. Sed quia sunt alii, qui tantum de Dei misericordia presumunt, quod facere penitentiam nolunt : Istud removet, cum subiungit.
marg.| {o} Et inique non egimus in Testamento tuo] Testamentum Christi, quod fecit ante mortem suam, est pax inter Deum et hominem. Secundum quod dicit Io. 14.d. Pacem relinquo vobis. Ecclesiast. 43. Statuit illi testamentum pacis. Ad hoc autem, quod fiat pax inter aliquos, oportet, quod uterque in aliquo flectatur a suo proposito. Similiter in pace facienda inter Deum et hominem, Deus flectitur a sua iustitia per misericordiam : et homo quasi ei occurrit et assurgit per penitentiam. Unde dicitur in Ps. 84. Misericordia et veritas obviaverunt sibi. Misericordia, scilicet Dei remittentis peccatum ; et veritas hominis seipsum condemnantis. Iustitia et Pax osculate sunt. Iustitia, scilicet penitentis satisfacere curantis ; et pax Dei ipsum recipientis. Equitas ergo est, quando uterque, quod ad eum pertinet, facit. Inequalitas autem, sive iniquitas est, si alter subtrahat se ab eo, quod facere debet. Et sic homo inique, id est inequaliter agit in Testamento Dei, quando se retrahit a penitentia facienda. Sunt etiam quidam, qui penitentiam faciunt ; sed in ea non perseverant. Et hoc etiam removet, cum subiungit.
marg.| {p} Et non recessit retro cor nostrum] Recessit a penitentia, cui se coniunxerat. Ex. 32.b. Cito recesserunt de via, quam ostendisti eis. Debet enim homo semper procedere, id est proficere in penitentia et non retroire. Quia habetur Lc. 9.d. Nemo mittens manum ad aratrum et respiciens retro aptus est regno Dei. Dicit etiam.
marg.| {q} Cor nostrum] non corpus : quia sunt quidam, qui etiam manent in aliqua penitentia semper : quia etiam Dominus flagellat multos illis invitis : sed cum murmure sustinent. Hi significati sunt per latronem, qui crucifixus est a sinistris Domini. Et per Simonem Cyreneum, quem angariaverunt, ut * tolleret Crucem Iesu. Mt. 27.d. Sunt autem et alii, qui faciunt penitentiam ex corde et perseveranter ; sed tamen inde extolluntur. Unde et hoc removet, cum addit.
marg.| {a} Et declinasti semitas nostras] id est declives et tortuosas esse ostendisti. Et hoc.
marg.| {b} A via tua] id est exemplo vie tue, quia in comparatione factorum suorum, facta nostra omnia annihilantur. Unde bene dicit   [Semitas nostras] Dicitur enim semita, quasi semis iter, quod est semis via : quia totam viam Domini non possumus tenere. Is. 53.b. Unusquisque in viam suam declinavit. Et 57.c. eiusdem. Declinate de semita, auferte offendicula de via populi mei. {2.115rb} Due autem sunt cause, quare homo multum humiliter de se sentit, videlicet, cum affligitur et cum in venialia peccata frequenter labitur. Unde subiungit.
marg.| {c} Quoniam humiliasti nos in loco afflictionis] id est in hoc mundo, qui dicitur locus afflictionis. Quia sicut dicitur Ecclesiastic. 1.c. Non est in eo, nisi vanitas et afflictio spiritus. Et Iob. 5.b. Homo natus ad laborem. Io. 16.g. In mundo pressuras habebitis.
marg.| {d} Et cooperuit nos] undique.
marg.| {e} Umbra mortis] id est peccatum veniale. Mors enim dicitur et est peccatum mortale, quia interficit animam. Umbra autem mortis, dicitur peccatum veniale, vel tentatio. Lc. 10.g. Illuminare his, qui in tenebris et in umbra mortis sedent. Et in his supra dictis Deum testem invocat, cum subiungit.
marg.| {f} Si enim obliti sumus] desperando, ut dictum est.
marg.| {g} Nomen Dei nostri] quod est Iesus, id est Salvator, quod plenum est misericordia, quia secundum suam misericordiam salvos nos fecit. Titum 3.b.
marg.| {h} Et si expandimus manus nostras ad Deum alienum] exponendo nos peccatis et faciendo ipsum peccatum Deum nostrum, quia sicut dicit Augustinus quod unusquisque colit et veneratur : hoc sibi Deus est.
Numérotation du verset Ps. 43,22 
XXIII
marg.| {i} Nonne Deus requiret ista ?] quasi dicat, ita requiret. Ps. 30. Quoniam veritatem requiret Dominus : et retribuet abundanter facientibus superbiam. Et vere requiret.
marg.| {k} Ipse enim noluit abscondita cordis] Sap. 6.a. Interrogabit opera vestra et cogitationes scrutabitur. Et cognoscens abscondita cordis, scit et cognoscit istud, quod sequitur.
Numérotation du verset Ps. 43,22* 
XXIV
marg.| {l} Quoniam propter te mortificamur tota die] In hoc, quod dicit : mortificamur, ostendit asperitatem et magnitudinem sue potentie, quantum ad carnis mortificationem, que necessaria est penitentibus. Gal. 5.d. Qui Christi sunt, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis. Colos. 3.a. Mortificate membra vestra, que sunt super terram. Et mortificanda est caro propter hoc, quia caro viva et petulans signum est lepre. Lv. 13.b. Si apparuerit caro viva, lepra vetustissima iudicabitur. Et hoc exponit Apostolus 1Tim. 5.a. Que in delitiis est vivens, mortua est. Et de hac mortificatione dicit Richar. Scimus, quia in Dei oculis maioris meriti est sepe mortificari, quam mori. Nonne mors Martyrum tanto erat pretiosior, quanto ante mortem pena productior ? Cum autem dicit,   [propter te] notat puram intentionem contra hypocritas : quia sicut dicitur Mt. 6.b. exterminant facies suas, ut appareant hominibus ieiunantes. Cum autem dicit,   [tota die] notat perseverantiam, que necessaria est in penitentia : quia qui perseveraverit usque in finem, salvus erit. Hec tria, scilicet mortificationem, puram intentionem, perseverantiam notat Apostolus secunde Corinthiorum quarto c. Semper mortificationem Iesu in corpore nostro circumferentes ; ut et vita Iesu manifestetur in carne nostra mortali. Mortificationem ; ecce primum. Semper, ecce perseverantia. Ut et vita, etc. ecce intentio et finis. Sed quia horum omnium custos debet esse humilitas. Bene sequitur.
marg.| {m} Estimati sumus] id est reputati a nobismetipsis.
marg.| {n} Sicut oves occisionis] id est viles et inutiles, iuxta consilium Domini, Lc. undecimo septimo c. Cum feceritis omnia, que precepta sunt vobis, dicite : servi inutiles sumus.
Numérotation du verset Ps. 43,23 
XXV
marg.| {o} Exsurge] Tertia pars. Posita superius triplici consolatione contra mala, que patiuntur Sancti ; quia tamen hec non sufficiunt sine divino auxilio, ideo ad illud recurrunt in hac tertia parte, petentes auxilium Dei, dicentes :   [Exsurge] Et potest legi eodem modo de Martyribus allegorice et de penitentibus moraliter, dicentibus.   [Eurge] in auxilium. Ps. 34. Exsurge in adiutorium mihi. Et enumerat mala, a quibus Sancti et penitentes liberari volunt. Primum, est eterne retributionis dilatio. Unde dicit.
marg.| {p} Quare obdormis, Domine] Nota, quod Christus dormitavit, quando fuit mortalis : dormivit, quando mortuus fuit : obdormit, retributionem eternam differendo. Lc. 8.d. Navigantibus illis, obdormivit Dominus : et descendit procella venti in stagnum, id est tribulatio in mundum. Hoc est secundum, a quo petunt liberari expositi tribulationi. Unde sequitur :
marg.| {q} Exsurge et ne repellas] etc. id est in eternum, licet {2.115va} ad presens repellas, id est repellere videaris. Romanorum undecimoprimo a. Numquid Deus repulit populum suum, quem prescivit ? Tertium, est subtractio gratie, quoad quedam membra Ecclesie. Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 43,24 
XXVI
marg.| {a} Quare faciem tuam avertis ?] Facies dicitur gratia Dei, vel respectus misericordie eius. Unde Sap. 4.c. Gratia et misericordia Dei est in Sanctos eius : et respectus in Electos illius. Quartum, est miseria innata et generalis. Unde addit :
marg.| {b} Oblivisceris inopie nostre] Inops dicitur homo qui est sine opibus et sine ope. Et sic nascitur et moritur omnis homo, nisi Deus cum eo moriente sit. Iob. 1.d. Nudus egressus sum ex utero matris mee, nudus revertar illuc. Deus autem est homini opes et opis Tob. 10.b. Omnia simul in te uno habentes, te non debuimus dimittere. Quintum, est tribulatio corporalis. Unde addit :
marg.| {c} Et tribulationis nostre] quare, scilicet oblivisceris ? Ps. 30. Miserere mei, Domine : quoniam tribulor. Sextum, est peccatum cogitationis. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 43,25 
XXVII
marg.| {d} Quoniam humiliata est] id est inclinata.
marg.| {e} In pulvere] prave cogitationis.
marg.| {f} Anima nostra] id est ratio. Alia littera habet   [Incurvata est] Is. 51.g. Incurvare, ut transeamus et ubi ? In pulvere, terrenorum. De quo Matthei 10.b. Excutite pulverem de pedibus vestris. Ergo multo fortius de oculis et maxime de anima, 1Mcc. 5.f. Ephron prohibuit Iudee transitum in Hierusalem. Ephron interpretatur pulvis inutilis, qui multos prohibet transire in supernam Hierusalem, que est mater nostra. Nota proprietates pulveris his versibus. « Aridus, instabilis, sterilis, levis, innumerosus, Sordidus, excecat, pulices facit, imbre lutum fit ».
prol.| Septimum malum, est peccatum sensualitatis, quantum ad pravam voluntatem. Unde addit :
marg.| {g} Conglutinatus est] per amorem.
marg.| {h} In terra] id est in terrenis.
marg.| {i} Venter noster] id est sensualitas, que est mollis, sicut venter et plena immundis cogitationibus, ex quibus oriuntur torsiones spirituales. Is. 13.b. Torsiones et dolores tenebunt, etc. Ier. 4.e. Ventrem meum doleo, ventrem meum doleo ; sensus cordis mei turbati sunt in me. De hac conglutinatione, Gn. 34.a. Conglutinata est anima Sichen cum Dina. Dina interpretatur causa, Sichen humerus. Et illis, qui libenter supponunt humerum ad sarcinas mundi portandas, libenter conglutinant animam suam cum Dina, id est cum causa et precipue Advocati. Prv. 17.b. Semper iurgia querit malus. Ps. 118. Adhesit pavimento anima mea. Per pavimentum, quod teritur et pictum est, significantur temporalia, que speciosa videntur, que animam interficiunt, quando eis adheret. Et ideo sequitur ibi : Vivifica me secundum verbum tuum. Nisi enim se mortuum sensisset, non illud subiunxisset. Contra istas miserias petunt triplex remedium. Primum est, ut Deus eos erigat ad celestia. Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 43,26 
XXVIII
marg.| {k} Exsurge, Domine] id est fac nos exsurgere, ut anima, que pavimento adheret, ad te erigatur. Et possumus dicere : Adhesit anima mea post te. Secundum est auxilium Dei in bene operando. Unde addit :
marg.| {l} Adiuva nos] ad bene operandum. Tertium est liberatio {2.115vb} ab omni malo. Unde dicit.
marg.| {m} Et redime nos] a malo. Item nota, quod ter dicit   [Exsurge] Primo,   [exsurge] ut liberes a culpa. Secundo   [exsurge] ut liberes a pena. Tertio   [exsurge] ut liberes a mundo et ab his, que sunt in mundo. Vel primo, ut purges a peccatis : secundo, ut des gratiam : tertio, ut conferas gloriam.   [Domine] ecce servitutis confessio.   [Adiuva] transmigrantes, vel luctantes.   [Et redime] captivos. In fine ostendit causam omnium horum, cum subiungit.
marg.| {n} Propter nomen tuum] non propter merita nostra. Ez. 20.g. Scietis, quia ego sum Dominus, cum benefecero vobis propter nomen meum. Ps. 53. Deus, in nomine tuo salvum me fac. Unde Ps. 112. Sit nomen Domini benedictum, ex hoc nunc et usque in seculum.
marg.| ¶Deus exsurgit :
- Naturam nostram assumendo. Ps. 11. Propter miseriam inopum et gemitum pauperum, etc.
- A morte resuscitando, Rm. 4.d. Mortuus est propter delicta nostra, etc.
- Incomprehensibilem se ostendendo. Ps. 63. Accedet homo ad cor altum.
- Stantes confortando. Unde supra, Exsurge : quare obdormis, Domine ?
- Deficientes relevando, supra Exsurge et ne repellas.
- Ad celum a terrenis elevando, ut hic.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 43), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_43)
Signaler un complément d'information

Notes :