Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Hugo de Sancto Caro

Biblia communis

Psalmus 44

Numérotation du verset Ps. 44,1

¶In finem

¶Codd. : (Ps. 44) D30 Ps-G, def. Ω^F

pro his qui¹ commutabuntur²

¹ qui] que V R Ps-α Ps-γ Ps-δ |

² commutabuntur] commotabuntur C I Amiatinus, comitabantur Ω^S |

filiis Chore

ad intellectum

canticum³ pro dilecto⁴.

³ canticum] canticis W, cantici Amiatinus |

⁴ ad... dilecto] om. C + propheta de Christo ad Ecclesiam dicit D30 | pro dilecto] pro delicto Φ^P, dilectae W |

Numérotation du verset Ps. 44,2 I

Eructavit⁵ cor meum

⁵ Eructavit plerique codd. et edd. ] Eructuavit Edmaior. (R F L M Φ^RU*)

verbum bonum ¦

dico ego opera⁶ mea regi.

⁶ opera] om. Ψ^B

Numérotation du verset Ps. 44,II

Lingua mea

calamus⁷ scribe ¦ velociter scribentis

⁷ calamus] calamo Φ^RG Ps-γ Ps-λ Ps-Moz C, colomo I*

Numérotation du verset Ps. 44,3 III

Speciosus forma

pre filiis hominum^† ⁸

⁸ <divisio.> hominum⁺ D30²

diffusa est gratia

in labiis tuis ¦ propterea

benedixit⁹ te

⁹ benedixit] unxit R² F* L* ; cf. Hieronymus, ep. 65, 9.1 : “in editione vulgata pro BENEDIXIT, UNXIT legimus, sed sciendum quod error scriptorum septuaginta translatoribus non debeat imputari”.

Deus in eternum.

Numérotation du verset Ps. 44,4 IV

Accingere

gladio tuo

super¹⁰ femur tuum¹¹ ¦

¹⁰ super] cerca L² cum Ps-R |

¹¹ tuum] om. Ps-R L² Ψ^B* Ps-H hebr. |

potentissime.

Numérotation du verset Ps. 44,5 V

Specie tua

et pulchritudine tua¹² ¦ intende

¹² Specie ... tua² R* F² L² Q* plerique codd. et edd. cum Ps-R ] speciem tuam et pulchritudinem tum L² cum Ps-R , + et Ps-G (R² F* I L* Q² W Φ^GVU K cum Septuaginta ) Ps-α Ps-γ Ps-δ ; Hieronymus, Ep. 65.11.1 ; 69.1.5

prospere¹³

¹³ prospere] et praem. R² F* L* Φ^RG cum Septuaginta Ps-α Ps-γ Ps-ζ Ps-Moz^C

procede

et regna.

Numérotation du verset Ps. 44,VI

Propter veritatem

et mansuetudinem

et iustitiam ¦ et deducet¹⁴ te

¹⁴ deducet] deducit R* F*

mirabiliter dextera tua.

Numérotation du verset Ps. 44,6 VII

Sagitte tue acute ¦

populi

sub te cadent in corde¹⁵ inimicorum regis.

¹⁵ corde plerique codd. ] corda Ps-R U² Ψ^B² V D Ω Ed1455 Clementina

Numérotation du verset Ps. 44,7 VIII

Sedes¹⁶ tua

¹⁶ Sedes plerique codd. et edd Sedis Ps-G ( C I M Q W U* K*)

Deus in seculum seculi ¦

virga directionis

virga regni tui.

Numérotation du verset Ps. 44,8 IX

Dilexisti iustitiam

et odisti

iniquitatem ¦

propterea unxit

Deus

Deus tuus

oleo

letitie

pre consortibus tuis.

Numérotation du verset Ps. 44,9 X

Myrrha

et gutta

et cassia¹⁷

¹⁷ cassia] casia R Q* Φ^RGP G² D edd. Cor2 (sec. hebr. et anti. require in fine Iob. [42, 14], alii multum antigeminant ‘s’ litteram)

a vestimentis tuis

a domibus

eburneis ¦

ex quibus

delectaverunt te

Numérotation du verset Ps. 44,10

filie regum

in honore tuo.

Numérotation du verset Ps. 44,XI

Astitit¹⁸ regina

¹⁸ Astitit plerique codd. et edd. R* F* C I*] Adstetit Ps-G

a dextris tuis

in vestitu

deaurato ¦

circumdata varietate.

Numérotation du verset Ps. 44,11 XII

Audi

filia

et vide

et inclina aurem tuam ¦

et obliviscere

populum tuum

et domum

patris tui.

Numérotation du verset Ps. 44,12 XIII

Et concupiscet rex decorem tuum ¦

quoniam

ipse est

dominus Deus¹⁹* tuus

¹⁹ deus Ps-R R² C I L² Q² U G² K Ψ^B² V D D30 P10525 Ω Ω^VEd1455 Clementina] om. Ps-G (R* F) Cor2 (hebr. et anti. et grecus non interponunt DEUS )

et adorabunt²⁰

²⁰ adorabunt] adora C I, cf. hebr. Septuaginta (codd. lucian.) Ps-H

eum.

Numérotation du verset Ps. 44,13 XIV

Et²¹

²¹ Et F C plerique codd. et edd om. R* L²

filie²² Tyri in muneribus ¦

²² filie Septuaginta Ps-R plerique codd. et edd. ] filia R cum hebr. Ps6H

vultum tuum

deprecabuntur omnes²³* divites plebis.

²³ omnes Ps-R K² V D* Ω Ω^V D30 P10525 Ed1455 Rusch Clementina ] omnis L², om. Ps-G Cor2 (grecus et Remigius et hebr. et anti. et Hieronymus non habent OMNES)

Numérotation du verset Ps. 44,14 XV

Omnis gloria

eius filie regis ab intus

in fimbriis aureis ¦

Numérotation du verset Ps. 44,15

circumamicta

varietatibus.²⁴

²⁴ varietatibus] varietate KPs-R, cf. supra v. 10.

Numérotation du verset Ps. 44,XVI

Adducentur regi

virgines

post eam ¦

proxime

eius

afferentur²⁵

²⁵ afferentur] auferentur Ω^M Ω^V

tibi.

Numérotation du verset Ps. 44,16 XVII

Afferentur²⁶ in letitia

²⁶ Afferentur] Offerentur Ω^M Ed1455 , Auferentur Ω^V

et exultatione ¦ adducentur

in templum regis.

Numérotation du verset Ps. 44,17 XVIII

Pro patribus tuis

nati sunt tibi filii ¦ constitues eos principes super omnem terram.

Numérotation du verset Ps. 44,18 XIX

Memores erunt²⁷*

²⁷ Memores erunt Q² Ψ^B² D D30 P10525 Ω Ω^V Clementina ] Memor ero Septuaginta Ps-R Q* Ψ^B* Rusch Weber Cor2 (hebr. et anti. et grecus et Hieronymus non habent MEMORES ERUNT nec habent DOMINE que omnia de cantu et versiculis apostolorum sumpta sunt)

nominis tui Domine²⁸ ¦ in omni generatione et generationem²⁹*.

²⁸ Domine Q² Ψ^B² Ω^S Ω^X (al. m. marg. p. corr.) Ω^V Ed1455 Rusch Ed1530] om. D30 Ω ^M Ω^X P10525 Cor2 (vide supra) Clementina Ps-G |

²⁹ generationem Φ^PΨ^B V D30 Ω^SΩ^V P10525 Clementina ] generatione Rusch Ps-G |

Numérotation du verset Ps. 44,XX

Propterea populi confitebuntur tibi ¦

in eternum

et in seculum seculi.

Psalmus 44

Numérotation du verset Ps. 44,1

^marg.| {2.115vb} {o} Eructavit cor meum] Titulus. [In finem pro his, qui commutabuntur filiis Chore ad intellectum, canticum pro Dilecto] Supra egit Propheta de victoria Martyrum ; victoriam autem sequitur laus. Unde bene subiungitur Psalmus iste, in quo cantantur laudes Christo, a quo est omnis victoria, quia primus vicit Diabolum et mundum, sumptis armis in tabernaculo suo, id est in utero beate Virginis. Unde Propheta cantat hic carmen, quod dicitur Epithalamium, id est carmen factum pro thalamo. Unde sensus tituli talis est. [Canticum] id est psalmus iste est, [pro] id est de, [Dilecto] et est dirigens nos [in finem] id est in eternam beatitudinem, [pro his, qui commutabuntur] id est pro Sanctis, [filiis] id est qui sunt filii, id est imitatores, [Chore] id est Passionis Christi, [ad intellectum] id est ut intelligant mysterium Incarnationis. In hoc Psalmo loquitur Propheta, vel vir iustus. Materia, de qua loquitur, est de nuptiis Christi et Ecclesie, Sponsi et Sponse et Regis et plebis. Intentio est movere ad laudem Christi et Ecclesie.

^marg.| Modus. Tripartitus est Psalmus. Primo, se promittit laudaturum Deum. Secundo, laudat Sponsum, ibi : [Speciosus] Tertio submissius laudat Sponsam, ibi : [Audi, filia]

Numérotation du verset Ps. 44,2
I

^marg.| Volens ergo Propheta in nuptiis cantare, commendat carmen suum multipliciter.

^marg.| {o} Primo a plenitudine sapientie, cum dicit : Eructavit quasi de pleno. Mt. 12.c. Ex abundantia cordis os loquitur, Prv. 22.c. Cum servaveris eam in ventre tuo, redundabit in labiis tuis.

^marg.| {p} Secundo ab interiori sapore, cum dicit : Cor meum. Gregorius : Illi soli de Deo suaviter loqui noverunt, qui eum totis cordis visceribus amare didicerunt.

^marg.| {q} Tertio a fidelitate sermonis, cum dicit : Verbum bonum] non fabulas, non falsa, non vana, 2Cor. 2.d. Non sumus sicut plurimi adulterantes verbum Dei ; sed ex sinceritate, sicut ex Deo coram Deo in Christo loquimur.

^marg.| {r} Quarto, a conformitate operis et sermonis, cum dicit : Dico ego opera mea Regi] id est illa, que dico, facio : et illa, que facio, predico : ne dicatur mihi : Qui predicas non furandum, furaris. Romanorum secundo c.^a Gregorius : Loquentis auctoritas perditur, cum vox opere non adiuvatur. Unde Romanorum 15.d. Nihil audeo loqui eorum, que per me non efficit Christus. Et dicit [Ego] quasi discretive, quasi dicat, pauci sunt, qui ita faciant. Sermocinatores enim sunt multi ; operarii vero pauci.

^a Rm. 2.

^marg.| {s} Quinto, a bona intentione, cum dicit : Regis] id est ad honorem Regis Christi. Is. 24.c. In doctrinis glorificate Dominum.

Numérotation du verset Ps. 44,2*
II

^marg.| {t} Sexto, commendat carmen a Spiritus sancti dictamine, cum subiungit : Lingua mea est, [calamus Scribe] id est Spiritus sanctus, quasi dicat, quod loquor, a memetipso non loquor, {2.116ra} sed a Spiritu sancto. Mt. 10.c. Non enim vos estis, qui loquimini ; sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis. Sicut enim calamus non scribit, quod vult ; sed quod scribens vult : sic homo non predicat a se, sed a Spiritu sancto dictante et scribente in corde Predicatoris et in cordibus audientium. Ier. 31.f.^b : «Dabo legem meam in visceribus eorum et in corde eorum scribam eam».

^b Ier. 31, 33.

^marg.| {a} Septimo commendat carmen a celeritate, cum addit : Velociter scribentis] Spiritus enim sanctus non paulatim et cum mora gratiam suam infundit, sicut acquiritur scientia per longum studium ; sed subito et cito. Unde Actorum secundo¹* a.^c Factus est repente de celo sonus, tamquam advenientis spiritus vehementis. Ibi dicit Glossa : Nescit tarda molimina Spiritus sancti gratia.

^c Act. 2.

¹ secundo] corr., secunda Ed1703

^marg.| Et notandum quod multa sunt que impediunt, ne fiat Scriptura.
-Primum est defectus incausti. Sine incausto enim non fit littera : et si protrahatur, figura non apparet. Calamus igitur est lingua Predicatoris ; incaustuum est gratia Spiritus sancti : Sine qua nulla predicatio apparet, nec fructum profert. Unde dicit Gregorius . Frustra exterius laborat lingua Predicatoris, nisi intus adsit gratia Salvatoris. Econtrario Ecclesiastici sexto a. Lingua eucharis in bono homine abundabit, ecce incaustum.
-Secundum est, si calamus sit nimis subtilis, vel nimis grossus : sic Predicator temperare debet stilum suum secundum capacitatem audientium. Unde Gregorius in pastorali. Pro qualitate audientium formari debet sermo Doctorum, ut vox sua singulis congruat ; et tamen a communis edificationis arte numquam recedat.
-Tertium est, si calamus manu non tenetur, sed tantum ore. 2Th. 3.d. Salutatio mea manu Pauli, quod est signum in omni Epistola, ita scribo. Multi salutant ore, qui predicant salutem Gentibus : sed non salutant manu sua, quia opera salutis non faciunt. Unde non habentes signum, quod habebat Apostolus in omni Epistola sua, pseudoapostoli iudicandi sunt.
-Quartum est, si scriptor sit cecus, id est Predicator indoctus. Is. 56.d. Speculatores eius ceci omnes.
-Quintum impedimentum est ex parte pergameni, si sit pilosum, si humidum, si nigrum, si nimis tenue. Pilus est avaritia, humiditas luxuria, nigredo superbia et ira, tenuitas inanis gloria. Pergamenum autem est cor hominis, in quo scribit Spiritus sanctus. Sicut predictum est in auctoritate Ieremie 31.f. Scribam legem meam in corde eorum. Et Prv. 7.a. Scribe eam in tabulis cordis tui.

^marg.| Hoc ergo pergamenum sic debet aptari :Primo, debet separari a carne per abrenunciationem carnalium desideriorum. Romanorum 8.b. Qui autem in carne sunt, Deo placere non possunt. Ecclesiastici 47.a. Surrexit Nathan Propheta, quasi adeps separatus a carne.

^marg.| Secundo, debet poni in conspectu per contritionem et dolorem. Ier. 31.d. Pone tibi amaritudines : dirige cor tuum in viam rectam.

^marg.| Tertio, debet depilari per confessionem. Ez. 5.a. Sume tibi gladium acutum radentem pilos : et assumes eum et duces per caput tuum et per barbam tuam : et assumes tibi stateram ponderis et divides eos. Sume, scilicet spontanee, gladium confessionis, quo Diabolus interficitur, radentem pilos, id est spiritualia peccata et duces per caput tuum, id est per mentem, confitendo malas voluntates : et per barbam, confitendo malas operationes, in quibus apparet fortitudo hominis ad malum, sicut in barba apparet virilitas. Debet etiam sumi statera, ut iusto iudicio ponderentur : et debent dividi, ut confiteatur homo singula peccata, non in grosso.

^marg.| Quarto, debet extendi in latum, per caritatem et in longum, per futurorum exspectationem. De primo 2Cor. 6.c. Cor nostrum dilatatum est. De secundo. Phil. 3.c. Posteriorum oblitus, ad interiora me extendo. Ps. 103. Extendens celum, sicut pellem.

^marg.| Quinto, debet exsiccari ab humore carnalis delectationis per ardorem tribulationis. Ecclesiast. 43.a. Sol in meridiano exurens montes. Os. 13.d. Adducet Dominus ventum urentem de deserto et siccabit venas mortis. Ps. 73. Et siccabit fluvios Ethan. Ethan interpretatur fortis et significat Diabolum. De quo Lc. 11.c. Cum fortis armatus, {2.116rb} etc. Fluvii Ethan, sunt prave cogitationes, quas immittit Diabolus in cor.

^marg.| Sexto, debet radi per satisfactionem. Ps. 107. Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum.

^marg.| Septimo, debet pumicari per mansuetudinem, Iac. 1.c. In mansuetudine suscipite insitum verbum.

^marg.| Octavo, regulari debet per exemplorum Sanctorum considerationem. Is. 38.b. quod Sol descendit in horologio Achaz per decem lineas. Sol, id est cognitio Dei, per has regulas descendit.

^marg.| Nono, super scribitur per tenacem memorie impressionem, Eccl. 21.c. Cor fatui, quasi vas confractum et omnem sapientiam non tenebit.

^marg.| Decimo, corrigitur per discussionem et malorum suorum detestationem. Ps. 1. Iustitia et iudicium correctio sedis eius.

^marg.| Item hic notandum quod Predicator, sive lingua Predicatoris, ut sit calamus Scribe, habere debet multa.

^marg.| Primo, quia debet crescere in aqua doctrine. Ps. 22. Et erit tamquam lignum, quod plantatum est secus decursus aquarum. Et alibi : Super aquam refectionis educavit me.

^marg.| Secundo, quia debet esse vacuus per humilitatem. Tuba enim, per quam Predicator designatur, non resonat, nisi sit vacua. Nm. 10.a. Fac tibi duas tubas argenteas ductiles, etc.

^marg.| Tertio, quia debet esse planus exterius per honestam conversationem, Lam. 4.b. Nitidiores Nazarei eius lacte.

^marg.| Quarto, quia congruo tempore debet colligi ad officium suum. Ps. 1. Fructum suum dabit in tempore suo. Eccles. 10.a. Homo sapiens tacebit usque ad tempus.

^marg.| Quinto, quia debet acui per subtilitatem. Unde infra^d Sagitte tue acute. 1Rg. 13.d. Descendebat omnis Israel ad Philistiim, ut exacueret unusquisque vomerem suum, etc. Ioel. ult. b. Concidite aratra vestra in gladios et ligones vestros in lanceas.

^d Cf. Ps. 44, 6.

^marg.| Sexto, quia scindi debet distincte et aperte predicans. 1. Cor. 14.b. Nisi distinctionem sonituum dederint, quomodo scietur id, quod canitur ?

^marg.| Septimo, quia debet incausto repleri, id est Sancti spiritus gratia, ut predictum est. Unde e contrario, Eccl. 20.c. Homo Acharis, quasi fabula vana. De hoc incausto 2Cor. 3.a. Vos estis epistola Christi ministrata a nobis et scripta, non atramento, sed Spiritu Dei vivi.

^marg.| Octavo quia sicut Scriptor a sinistra parte ducit lineam suam in dexteram : sic Predicator predicationem suam.

^marg.| {l} Et omnia, que in hac vita sinistra facit, debet dirigere ad dexteram vite eterne. Io. ult. b. Mittite in dexteram navigii et invenietis, scilicet in futuro. Commendato carmine suo in prima parte huius Psalmi. In secunda parte transfert se ad laudem Sponsi et commendat eum multipliciter. Primo a pulchritudine, cum dicit.

Numérotation du verset Ps. 44,3
III

^marg.| {b} Speciosus forma] Et loquitur Propheta ad Sponsum, unde supplendum est. Tu es [speciosus forma] Sed contra Is. 53.a. Non est species ei, neque decor. Solutio: Hoc quod dicitur in Isaia, intelligendum est de ignominia Passionis.

^marg.| {c} Forma] id est candore et habitu. Luce : Eccles. 43.b. Mundum illuminans in excelsis Dominus. Candore. Sap. 7.d. Candor est lucis eterne. Habitu, Is. 63.a. Iste formosus in stola sua gradiens in multitudine virtutis sue. Iob. 40.a. Circumda tibi decorem et in sublime erigere. Secundo commendat eum ab excellentia pulchritudinis, cum addit.

^marg.| {d} Pre filiis hominum] quia de plenitudine eius omnes acceperunt : quia ipse est speciei generator, ut dicitur Sapientie 13.a. ubi loquens de creaturis Scriptura sic dicit. Quorum et si specie delectati Deos putaverunt, sciant quanto his Dominator speciosior est. Speciei enim generator hec omnia constituit.

^marg.| Et posset hic dicere, pre Angelis, quia etiam Angelis speciosior est ; sed quia Christum hominem commendat ideo melius dicit: [Pre filiis hominum]. Signum autem est sue pulchritudinis quod in eum Angeli desiderant prospicere, ut dicit Petrus 1Pt. 1.c. Est enim pulcher et secundum Divinitatem et secundum humanitatem. Unde Ct. 5.c. Dilectus meus candidus et rubicundus. Candidus, quantum ad munditiam humanitatis. Rubicundus, quantum ad splendorem Divinitatis. Unde sequitur ibi in Ct. Caput eius aurum optimum. Per caput enim intelligitur Divinitas, quia caput Christi Deus, sicut dicit Apostolus 1Cor. 11.a. Hanc duplicem pulchritudinem ostendit {2.116va} Dominus in transfiguratione Mt. 17.a. Unde ibi dicitur “Resplenduit facies eius, sicut sol et vestimenta eius facta sunt alba sicut nix”. Per faciem intelligitur Divinitas, de qua dicit Dominus Moysi, Ex. 33.d. Faciem meam videre non poteris. Per vestimentum intelligitur humanitas : quia habitu inventus est ut homo, Phil. 2.a.

^marg.| {c} Tertio commendat eum ab eloquentia, cum subiungit : {a} Diffusa est gratia in labiis tuis] id est verba tua sunt gratiosa. Io. 7.g. Numquam sic locutus est homo, sicut hic homo loquitur. Ecclesiastic. 8.a. Sermo eius potestate plenus est. Mt. 7.d. Erat loquens, sicut potestatem habens. Et propter abundantiam gratiarum dicit [Diffusa] non tantum fusa. Vel sic potest legi. [Diffusa est gratia] id est distributa et abundanter data hominibus.

^marg.| {b} In labiis tuis] id est in predicatione tua ; quia eo predicante conversi sunt homines et mundus Deo reconciliatus. Unde Io. 15.a. Iam vos mundi estis propter sermonem, quem locutus sum vobis.

^marg.| Vel [In labiis] id est in osculo, quo nos osculatus est, carnem nostram sumendo et nostram naturam sibi uniendo. Unde Canticorum 1.a. Osculetur me osculo oris sui. In hoc osculo, diffusa est homini gratia. Unde Os. 6. Veniet, quasi imber nobis temporaneus et serotinus terre, id est veniens in carnem, dabit nobis gratiam prevenientem et subsequentem. Sap. 7.b. Venerunt mihi omnia bona pariter cum illa, id est cum Sapientia, que est filius Dei. Ecce quanta diffusio gratie, scilicet omnia bona. Vel de Spiritus sancti missione potest legi sic. [Diffusa est gratia] Spiritus sancti. In labiis tuis, id est in Apostolis, per quos Spiritus sanctus loquebatur. Gregorius , Omnes, qui Christum predicamus, organa veritatis sumus. Quarto commendat eum a Domini benedictione, cum addit.

^marg.| {c} Propterea benedixit te Deus in eternum] quasi dicat, merito vera sunt, que predixi de te. Quia, propterea, id est ut sic diffunderetur, sicut predixi.

^marg.| {d} Benedixit te Deus] non benedictione sinistre, sed dextere. Hoc est, quod dicit.

^marg.| {e} In eternum] Prv. 3.b. Longitudo dierum in dextera eius : et in sinistra illius divitie et gloria. Quinto commendat eum a potestate, dicens.

Numérotation du verset Ps. 44,3*
moraliter

^marg.| {a} Diffusa est gratia in labiis tuis] scilicet gratia gratis data. Hec est eloquentia, quam quia Moyses non habere se estimabat, predicationis officium et prelationis fastigium recusabat dicens. Ex. 4.c. Obsecro, Domine, non sum eloquens ab heri et nudiustertius, etc. quia ut dicit Gregorius . Frustra laborat exterius lingua Predicatoris, nisi adsit interius gratia Salvatoris. Ideo tertio necessaria est Dei gratia. Gratia, dico, gratum faciens, que notatur in eo, quod sequitur.

^marg.| {c} Propterea] scilicet ut possis prebere exemplum bone conversationis et ut proficias in sermone predicationis.

^marg.| {d} Benedixit te Deus in eternum] scilicet benedictione ducente ad eternitatem glorie. Propter hoc bona est consuetudo, quod Predicator, antequam predicare incipiat, benedictionem petat. Vel Propterea, id est quia predicas. [Benedixit te] etc. Quia sicut dicitur Prv. 11.d. Anima, que benedicit, impinguabitur : et qui inebriat, ipse quoque inebriabitur. Qui abscondit frumenta, maledicetur in populis ; benedictio autem Domini super caput vendentium. Nec solum hec tria necessaria sunt Predicatori : sed etiam id, quod sequitur, ut contra insidias Diaboli accingatur gladio discipline. Unde non tantum ei, sed cuilibet fideli dicitur.

Numérotation du verset Ps. 44,4
IV

^marg.| {f} Accingere] Et potest esse imperativi modi, sic. Tu qui talis es, ut dictum est. Accingere, id est accingaris. Vel indicativi, sic : Accingere, id est accingeris.

^marg.| {g} Gladio tuo] id est potentia tua. Vel secundum Chrysostomum, gladius est Crux, quo accinctus Christus Diabolum vulneraverit. Dicit enim Chrysostomus, quod isto gladio Diabolus letale vulnus accepit. Vel gladius dicitur sermo divinus, de quo Mt. 10.d. Non veni mittere pacem, sed gladium. Et dicitur sermo divinus gladius, qui resecat vitia et separat malum a bono. Hbr. 4.c. Vivus est sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti. Apocalypsis 2.e. Veniam tibi cito et pugnabo cum illis in gladio oris mei.

^marg.| {i} Super femur tuum] id est super carnem tuam. Pro carne enim femur specialiter sumitur, quia femur humane propaginis est seminarium. Unde manu supposita femori Abrahe, iuravit ei servus suus. Genesis 44.a. Similiter Ioseph, Iacob patri suo. Genesis 47.g. quasi dicat. Iuro per eum, qui de progenie tua nascetur. [Super femur tuum accingere] dicit, quia Christus in carne devicit mundum, Iudeum et Diabolum. Et Christus assumendo carnem, accinxit se super femur suum, quasi contra illos tres hostes pugnaturus. [Accingere] non segniter, aut lasse. Sed.

^marg.| {k} Potentissime] adverbialiter dicitur. Nec dicit tantum, potenter, aut potentius, sed [potentissime] Gladium supra vocavimus tripliciter, scilicet potentiam, Crucem, divinum sermonem. Potentia accingit se Christus, non tantum fortiter, sed [potentissime] quia fortissimus est. Iob. 15.c. Si fortitudo queritur, {2.116vb} robustissimus est. Gladio Crucis potenter accinxit se Christus, quando baiulans sibi Crucem, exivit in eum, qui dicitur Calvarie locum, ut dicitur Io. 19.b. Potentius, quando ipsam Crucem ascendens manus et pedes Cruci affigendos exposuit. Potentissime, quando iam crucifixus et dolorem sentiens et contumeliam audiens Iudeorum dicentium : Mt. 27.e. Si Rex Israel est, descendat nunc de Cruce et credimus ei : noluit descendere, cum posset ; sed in Cruce mori elegit. Gladio autem verbi Dei potenter accinxit se, fortiter illud predicando. Sicut dicitur Mt. 7.d. Erat loquens, sicut potestatem habens. Potentius, quod ore predicavit, opere adimplendo. Lc. 24.c. Fuit vir Propheta potens in opere et sermone. Potentius est autem opus, quam sermo. Unde Mt. 5.c. Si quis solverit unum de mandatis istis minimis et docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno celorum ; qui autem fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno celorum. Potentissime vero accinxit se isto gladio, contumelias et iniurias libenter sustinendo. Ps. 91. Bene patientes erunt, ut annuntient. Prv. 15.d. Melior est patiens viro forti, etc. Prv. 19.b. Doctrina viri per patientiam noscitur. Vel potest sumi nominaliter [potentissime] ut sit sensus. [O potentissime, accingere] etc. Postea ostendit causam potentie, cum subiungit :

Numérotation du verset Ps. 44,4*
moraliter

^marg.| {f} Accingere] pugnaturus.

^marg.| {g} Gladio] id est disciplina.

^marg.| {h} Tuo] id est voluntarie a te sumpto. Ps. 2. Apprehendite disciplinam, etc. Et nota, quod cum accingitur homo gladio, vel ense suo, tunc est gladius in vagina. Cum autem necesse est pugnare, extrahit gladium de vagina. Et cum dicitur. [Accingere gladio] sumitur pro ipso gladio et pro vagina. Sic in disciplina duo sunt per effectum, videlicet, carnis afflictio et spiritus confortatio. 2Cor. 12.c. Virtus in infirmitate perficitur. Et post. Cum infirmor, tunc potens sum. Qui vero hunc gladium, scilicet fortitudinem spiritus habet in vagina, id est in carnis debilitate, si invadat eum inimicus, extrahit gladium et percutit inimicum. Sicut Dominus ieiunio debilitatus in carne, non fuit debilitatus in spiritu. Unde extrahens gladium, devicit Diabolum tentantem. Mt. 4.a. Quia vero huiusmodi disciplina carnem suppeditat. Bene dicit.

^marg.| {i} Super femur tuum] Canticorum 3.c. Uniuscuiusque ensis super femur suum. Sed quia sunt quidam, qui nimis debiliter et lasse accingentes se, cito amittunt gladium. Ideo addit.

^marg.| {k} Potentissime] Hoc est, triplici vinculo, sive habena, qua gladium nostrum debemus circa renes nostros ligare, ne auferatur a nobis. Quia funiculus triplex difficile rumpitur, ut dicitur Eccles. 4.c. Prima habena et vinculum, est pudor seculi. Secunda, timor supplicii. Tertia, amor Dei. Primo accingitur homo potenter. Secundo potentius. Tertio potentissime, quia amor vincit omnia. Unde Ct. 8.b. Fortis est, ut mors, dilectio. Et hoc facias :

Numérotation du verset Ps. 44,5
V

^marg.| {2.117ra} Δ {a} Specie tua] etc. Si, ly [potentissime] sit adverbialiter positum, tunc construitur. Vere, potentissime, potes te accingere, quia es speciosus et pulcher. Sicut communiter dicitur ; Ille, vel ille bene potest esse bellator, quia formosus est. Hoc est ergo dictum, potes accingere te gladio potentissime. Potes, inquam, Specie tua, quantum ad Divinitatem.

^marg.| {b} Et pulchritudine tua] quantum ad humanitatem : Non enim solum inquantum Deus, fuit potens, sed inquantum homo. Unde Mt. ult. d. Data est mihi omnis potestas in celo et in terra. Si autem, potentissime, sit nominaliter positum. Idem est sensus. Et sic construitur. O potentissime, specie tua et pulchritudine tua, ut supra expositum est. Hec est illa duplex pulchritudo, de qua supra diximus, ibi : Speciosus forma pre filiis hominum, scilicet secundum Divinitatem, Ct. 1.d. Ecce tu pulcher es, Dilecte mi et decorus. Vel hoc, quod dicitur. Specie tua et pulchritudine tua, potest construi cum hoc, quod sequitur.

^marg.| {c} Intende] Ut sit sensus. Intende, id est hominem pereuntem respice. Specie tua, id est misericordia Divinitatis, que per speciem significatur. Et pulchritudine tua, id est humilitate humanitatis. De his duobus dicit Dominus Ex. 3.b. Vidi afflictionem populi mei in Egypto. Ecce primum. Et descendi, ut liberarem eum de manibus Egyptiorum et ceter. Ecce secundum. Et commendat hic Sponsum a tribus precipue. A misericordia, cum dicit. Intende, ut dictum est. Ab utilitate, cum addit.

^marg.| {d} Prospere procede] id est procede de Utero Virginis. De quo processu Ps. 18. Ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo. Prospere, id est ad prosperitatem et utilitatem nostram : quia omnia bona nobis contulit, sicut dictum est ibi : Diffusa est gratia in labiis tuis, secundum tertiam expositionem. Tertio commendat a victoria, quam habuit de Diabolo, cum subiungit.

^marg.| {e} Et regna] super fideles, quos de manu Diaboli eripuisti : qui tibi per fidem subiiciuntur. Unde petunt fideles, Adveniat regnum tuum, fiat voluntas tua, etc. Mt. 6.b. Postea commendat eum ab aliis tribus, videlicet, a veritate, a mansuetudine, a iustitia, que necessaria sunt regnare volenti. De quibus sequitur.

Numérotation du verset Ps. 44,5*
moraliter

^marg.| *{a} Specie tua] etc. id est sicut decet speciem et pulchritudinem tuam. Specie, quantum ad naturalia ; pulchritudine, quantum ad gratuita. Hec est imago et {2.117rb} similitudo Dei, ad quam factus est homo. Est ergo sensus, ac si dicat. Debes accingi gladio tuo [potentissime] quia non decet ita speciosum et pulchrum militem, qui ad imaginem et similitudinem Dei factus est, gladium suum debiliter tenere, vel flatu levi proiicere. Vel coniungatur cum eo, quod sequitur.

^marg.| {c} Intende] ut sit sensus. [Specie tua et pulchritudine tua intende] id est in finem, qui est Deus, tende, sicut te decet species tua humana. Homo enim ad hoc factus est, ut Deum contempletur. Unde illud^e : « Os homini sublime dedit, celumque videre. Iussit et erectos ad sidera tollere vultus». Eccl. 7.d. Hoc inveni, quod fecerit Deus hominem rectum ; et ipse infinitis se miscuit questionibus.

^e Ovidius, Metamorphoses, lib. 1, v. 76 : «Prona que cum spectent animalia cetera terram, os homini sublime dedit caelum que videre iussit et erectos ad sidera tollere vultus».

^marg.| {b} Et pulchritudine tua] id est sicut decet te, gratia facit animam esse pulchram et speciem illuminat. Et ne tantum voluntate in Deum tendas.

^marg.| {d} Prospere procede] proficiendo et non retrocedendo, ut cancer.

^marg.| {e} Et] sic [regna] hic super te ipsum ; in futuro autem in regno celorum. Qui enim in Deum non tendit et proficiendo in virtutibus prospere non procedit, non rex efficitur, sed servus peccati. Io. 8.d. Qui facit peccatum, servus est peccati. Intendere pertinet ad vim rationabilem : procedere, ad concupiscibilem : regnare, ad irascibilem. Rationabilis enim dum veritatem inquirit, quid aliud facit, quam intendit, sive intelligit ? Concupiscibilis vero dum bonitatem, sive suavitatem appetit, quid aliud facit, quam pedibus affectus procedit ? Irascibilis autem dum in pravos motus desevit, quid aliud facit, quam regnat ? Et propter hoc bene sequitur.

Numérotation du verset Ps. 44,5†
VI

^marg.| {f} Propter veritatem] etc. Continuatio: Dico [Procede et regna] Et hoc [propter veritatem] implendam.

^marg.| {g} Et mansuetudinem] exhibendam.

^marg.| {h} Et iustitiam] exercendam. Veritas impleta est in promissis datis. Mansuetudinem exhibuit, ferendo malos. Unde cum publicanis et peccatoribus manducabat. Mt. 9.b. Et adultere dixit. Nec ego te condemnabo, Io. 8.b. Et pro inimicis oravit, Lc. 23.e. dicens, Pater, dimitte illis, quia nesciunt, quid faciunt. Iustitiam exercuit in dispersione Iudeorum per Titum et Vespasianum et in eorum excecatione, ut plenitudo Gentium intraret, ut dicit Apostolus, Rm. 11.c. Possunt etiam hec tria reddi tribus precedentibus, singula singulis, ut sic dicat. Intende, propter veritatem inserendam in nobis, [procede] propter mansuetudinem dandam nobis, [Regna] propter iustitiam faciendam pro nobis. Et vere facies. Unde sequitur :

^marg.| {i} Et deducet te] etc. scilicet ut hec facias.

^marg.| {l} Dextera] id est potentia.

^marg.| {m} Tua] non aliena, deducet te, de sinu Patris in uterum Virginis, inde ad presepium, inde ad Crucem, inde ad sepulchrum, inde ad celum.

^marg.| {k} Mirabiliter] quia multi mirabuntur. Unde Lc. 2.c. Mirati sunt omnes, qui audierunt de his, que dicta erant a pastoribus ad ipsos. Vel Mirabiliter, quia tota illa deductio plena fuit miraculis. Unde initium miraculorum fuit, quod factus fuit Deus homo, verbum caro, mater virgo. De aliis patet.

^marg.| Vel Deducet, de populo ad populum, mirabiliter, ut prius. Mirabiliter ductus fuit a dextera sua per medium Iudeorum, qui eum volebant precipitare. Lc. 2.e. Unde dicitur ibi : Iesus autem transiens per medium illorum ibat.

Numérotation du verset Ps. 44,5†*
moraliter

^marg.| {f} Propter veritatem] quantum ad rationabilem.

^marg.| {g} Et mansuetudinem] quantum ad concupiscibilem.

^marg.| {h} Et iustitiam] quantum ad irascibilem. Vel sic dico : Rege, in futuro propter veritatem oris et mansuetudinem cordis et iustitiam operis, ne mentiamur in confessione, ne tepescamus in contritione, ne defraudemus in satisfactione. Hec est via trium dierum, de qua dicit Moyses Ex. 5.a. Ibimus viam trium dierum in solitudinem. Via est penitentia : tres diete sunt contritio, confessio et satisfactio.

^marg.| {i} Et] in hac via, [deducet te mirabiliter dextera tua] id est opera bona et precipue opera misericordie. Unde Prv. 18.c. Donum hominis dilatat viam eius et ante Principes spatium ei facit. Bona autem opera dextera vocantur. Sicut dicit Dominus Mt. 6.a. Te autem faciente eleemosynam, nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua. Specialiter autem prelato dicitur.

^marg.| {c} Intende] vigilando super gregem. Unde Episcopus idem est, quod superintendens. Act. 20.f. Attendite vobis et universo gregi, in quo vos Spiritus sanctus posuit Episcopos, etc.

^marg.| {d} Prospere procede] discurrendo. Prv. 6.a. Discurre, festina, suscita amicum tuum.

^marg.| {e} Et regna] hostes repellendo a regno tuo, scilicet ab Ecclesia, quam regere habes.

Numérotation du verset Ps. 44,5‡
aliter

^marg.| {f} Propter veritatem] in docendo.

^marg.| {g} Et mansuetudinem] in corripiendo.

^marg.| {h} Et iustitiam] pertinaces puniendo.

Numérotation du verset Ps. 44,6
VII

^marg.| {n} Sagitte tue acute] Supra commendavit Christum a potentia, ibi : [Accingere gladio tuo] etc. Sed quia gladio non feriuntur nisi iuxta positi, posset quis putare, quod abbreviata esset manus Domini et potentia eius aliquo termino clauderetur. Unde ad hunc errorem removendum valet quod hic potentiam eius exprimit per sagittas, que procul positos vulnerant : et per hoc, quod per hec duo, scilicet per gladium, qui vulnerat de prope : et per sagittam, que vulnerat a longe, potentiam Dei designat, eamdem potentiam incomprehensibilem esse demonstrat. Dicit ergo. [Sagitte tue] O Christe, id est verba tua, que vulnerant corda hominum vulnere timoris et amoris. Timoris ut a malo revocet ; Amoris, ut ad bonum provocet.

^marg.| Vel [Sagitte tue] id est verba tua (Iob. 6.a. Sagitte Domini, etc. 4Rg. 14.c. Sagitta Domini, sagitta salutis) sunt.

^marg.| {o} Acute] quia non solum ad pruriginem aurium hec sunt sicut verba philosophorum ; sed habent vite eterne promissionem. Unde {2.117va} Δ acumine suorum verborum usque ad cor vulneratus Petrus, dicebat, Io. 6.g. Domine, ad quem ibimus ? Verba vite eterne habes. Et Sponsa. Ct. 4.c. Vulnerata caritate ego sum. Et bene [acute] quia, supple, penetrant usque.

^marg.| {c} In corda inimicorum Regis] id est tui ipsius, qui es Rex noster. Hbr. 4.c. Vivus est sermo Dei, etc. Et ideo.

^marg.| {a} Populi sub] etc. per deiectionem. Unde Io. 18.b. Cum dixisset Iesus ministris sacerdotum et Phariseorum, Ego sum : abierunt retrorsum et ceciderunt in terram. Vel [Cadent] in bono sensu, id est tibi subiicient se. Unde Act. 2.f. cum audissent Iudei verbum Domini per os Petri, dicitur ibi : His auditis compuncti sunt corde et dixerunt ad Petrum et ad Reliquos Apostolos. Quid faciemus, viri fratres ? Et baptizati sunt circiter tria millia. Sic ergo [cadent] humiliando se, Is. 47.a. Descende, sede in pulvere. Vel [Cadent] adorando, secundum illud 1Cor. 14.e. Cadens in faciem adoravit. Postea commendat eum a tranquillitate iudicii, cum subiungit.

Numérotation du verset Ps. 44,6*
moraliter

^marg.| {n} Sagitte tue acute] etc. Moraliter predicatori convenit, eodem modo, quo de Christo exponendo diximus. Nam sagitte Predicatoris sunt verba S<ancte> Scripture ; et sagittarii sunt Predicatores et prelati. De quibus Esd. 13.d. Ecce ego suscitabo super vos Medos, qui argentum non querant, nec aurum velint ; sed sagittis parvulos interficiant. * Talium enim Predicatorum sagitte acute sunt et possunt vitia interficere ; qui aurum non volunt, nec argentum querunt. Unde 2Rg. 1.d. dicitur. Sagitta Ionathe numquam abiit retrorsum. Acuta enim sagitta non abit retrorsum ; obtusa autem retrorsum abit, quia non infigitur. Ionathas interpretatur columba dans : et significat {2.117vb} Predicatorem bonorum, qui debet esse columba per innocentiam et dans eloquia verbi Dei, non vendens, sicut questuarii et cupidi, quorum sagitte retrocedunt, quia obtuse sunt. [Sagitte acute] dico, penetrantes.

^marg.| {c} In corda inimicorum Regis] id est peccatorum. Ideo.

^marg.| {a} Populi sub] eo, id est qui ei subditi sunt.

^marg.| {d} Cadent] humiliati, sub manu Domini, ut prehabitum est. Et nota proprietates sagitte his versibus. Versus : Lignea, recta, regens, gracilis, capitata, rotunda. Ferro, barbato, lato, pennata, secante. Arcu iacta rotat, volat eminus et pharetratur.

^marg.| He proprietates competunt verbo Dei. Dicitur enim
- ligneum, secundum illud Prv. 15.a. Lingua placabilis lignum vite.
- Item est rectum, secundum illud Prv. 8.a. Iusti sunt omnes sermones mei et recti intelligentibus.
- Item riget. Eccl. 15.a. Firmabitur in illo et non flectetur.
- Item gracile est per humilitatem. Ex. 6.c. secundum aliam litteram. Gracilis vocis ego sum. Iob. 4.c. Suscepit auris mea venas susurrii eius.
- Item est capitatum, non nimis prolixum. Ecclesiastici 32.b.^f Habeat caput responsum tuum.
- Item rotatum. Ps. 76. Vox tonitrui tui in rota.
- Item verbum Dei habet ferrum. Oportet enim quandoque dure loqui, scilicet contra obstinatos. 2Rg. 23.a. Si quis voluerit eas tangere, armabitur ferro.
- Item est barbatum, id est habet duos uncos, quibus attrahit, videlicet, promissionis et comminationis. Quod significatum est Mt. 17.d. Mitte hamum et eum piscem, qui primus ascenderit, tolle et invenies staterem in ore eius. Libenter capit Dominus piscem, qui habet staterem in ore, idest divitem.
- Item latum est. Ps. 118. Latum mandatum tuum nimis.
- Item est pennatum. Mal. 4.a. Sanitas in pennis eius.
- Item secans est. Hbr. 4.c. Vivus est sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti.
- Item verbum Dei proiicitur ab arcu, id est a Sacra Scriptura et non ab inventione propria, vel prophetia. 4Rg. 13.c. Affer arcum et sagittas. Et cum attulisset et manum posuisset, superposuit Eliseus manus suas. Nisi enim verus Eliseus, id est Christus superponat manus suas, inutilis est predicatio et etiam operatio nostra.
- Item verbum Dei rotat. Quod significatur Ex. 25.d. et 37.c. Spheruleque simul et lilia. Item volat, Ps. 17. Volavit super pennas ventorum. 2. Thessal. 3.a. Sermo Dei currat et clarificetur.
- Item volat eminus, Is. 57.d. Pacem his, qui prope ; et pacem his, qui longe.
- Item pharetratur. Is. 49.a. In pharetra sua abscondit me. Et verbum Dei abscondendum est porcis et canibus. Mt. 7.a. Nolite sanctum dare canibus et nolite spargere margaritas vestras ante porcos. His ergo sagittis vulnerantur corda inimicorum Regis, id est malorum hominum et fugantur lupi, id est Demones; et capitur venatio Domini, Gn. 27.a. Affer mihi de venatione tua, ut comedam. Sed ne predicator tantum intendat venationi quod numquam redeat ad locum suum, ideo ut post actionem redeat ad contemplationem, dicitur ei, quod sequitur.

^f Sir. 32.

Numérotation du verset Ps. 44,7
VIII

^marg.| {d} Sedes tua, Deus, in seculum seculi] quasi dicat: Tu es iudex in eternum et cum tranquillitate iudicas et cum magna reverentia disponis nos.

^marg.| {e} Item in hoc, quod dicit in seculum seculi commendat eius iudicium et tranquillitate, ab eternitate. Hbr. 1.c. Thronus tuus Deus, in seculum seculi. Et sequitur ibi hic idem versus. Et hoc est contra Paulum Samotanum hereticum qui dicit quod Christus incepit de beata Virgine. Lc. 1.c. Sedebit in domo Iacob in eternum.

^marg.| Vel [Sedes] Christi, dicitur beata Virgo, 3Rg. 10.c. Fecit Rex Salomon thronum de ebore grandem. Item quelibet anima sancta. Is. ultimo a. Celum mihi sedes est. Postea commendat eum ab equitate correctionis, cum addit.

^marg.| {f} Virga directionis] Et a dignitate regia, subdens.

^marg.| {g} Virga regni tui] Quid sic legendum est. [Virga] id est gubernatio.

^marg.| {h} Regni tui] quod est Ecclesia, est [virga directionis] id est equa correctio, que distortos dirigit et directos regit. Unde Ps. 1. Reges es in virga ferrea, id est in correctione inflexibili : et qui noluerint corrigi, tamquam vas figuli confringes eos. Postea commendat eum ab amore iustitie et odio iniquitatis, cum subiungit.

Numérotation du verset Ps. 44,7*
moraliter

^marg.| {d} Sedes tua est Deus] id est in quo debes post laborem, immo in ipso labore quiescere. Io. 16.g. In me pacem habeatis ; in mundo pressuras habebitis. Et non ad tempus, sed :

^marg.| {e} In seculum seculi] id est in hoc seculo per contemplationem iugiter ; et in futuro per fruitionem eternaliter. Eccles. 10.a. Si spiritus potestatem habens ascenderit super te, locum tuum ne dimiseris, id est Deum. Augustinus Inquietum est cor nostrum, Domine, donec perveniat in te. Et qui sic in Deo quiescit et per hoc in se tranquillus est, de facili potest alios corrigere. Unde bene sequitur.

^marg.| {f} Virga directionis] etc. id est virga, sive potentia, qua alios debes regere, alios dirigit et custodit. Et ideo bene dicit Is. 11.a. Egredietur virga de radice Iesse, id est correctio de corde incenso in contemplatione summe bonitatis et tunc flos de radice eius ascendet, id est principium bone operationis, id est bona voluntas et bonum propositum, quod concipit ille, qui ex caritate corripitur : et ut flos ad fructum proficiat, requiescet super eum Spiritus Domini, etc. Et quomodo facienda est correctio, subiungit, dicens.

Numérotation du verset Ps. 44,8
XI

^marg.| {i} Dilexisti iustitiam] etc. quasi dicat, vere virga directionis, etc. quia [dilexisti iustitiam] Ecce rectitudo, quia ut dicit Anselmus Iustitia est rectitudo voluntatis per se servata. Ps. 10. Iustus Dominus et iustitias dilexit. Et quia hoc non sufficit. Sequitur.

^marg.| {k} Et odisti iniquitatem] non homines : vitium, non naturam. Ps. 118. Iniquitatem odio habui et abominatus sum. Sap. 11.d. Diligis omnia, que sunt : et nihil odisti eorum, que fecisti. Iniquitas enim nihil est : et Deus iniquitatem non fecit : usque ad inferos non placebit iniquus.

^marg.| {l} Propterea] id est quia hec fecisti, vel ut hec faceres. O

^marg.| {n} Deus] scilicet fili.

^marg.| {o} Deus] Pater.

^marg.| {m} Unxit te oleo letitie] id est plenitudine charismatum, ex quibus est letitia.

^marg.| {p} Pre consortibus tuis] id est Apostolis et aliis Sanctis, qui de plenitudine eius acceperunt ad mensuram ; sed ipsi soli dedit Deus Spiritum non ad mensuram, sicut dicitur Io. 3.d. Christus secundum quod homo dicitur unctus ; secundum quod Deus dicitur ungens. Unctus etiam dicitur Christus per figuram, id est signatus per lapidem unctum, quem Iacob erexit in titulum fundens oleum desuper. Gn. 28.d. Hic possunt erubescere Iudei. Nam Deus in vocativo casu legitur pro Filio ; in nominativo vero ponitur pro Patre. Et hoc in Hebraica veritate aperte distinguitur.

Numérotation du verset Ps. 44,8*
moraliter

^marg.| {i} Dilexisti iustitiam et odisti] etc. quasi dicat, ideo dirigis, quia ex amore iustitie et odio vitiorum, non hominum corripis. Hoc est, quod dicit Augustinus quod correctio diligenter et misericorditer observetur, cum dilectione hominum et odio vitiorum. Sap. 1.a. Diligite iustitiam, qui iudicatis terram.

^marg.| {l} Propterea] quia dilexisti, etc.

^marg.| {m} Unxit te Deus, Deus tuus oleo] etc. id est propter hoc dedit tibi Deus gratiam, ut de tua correctione letarentur. * Sicut enim, qui unctus est, si alios tangit, ungit eos : ita, qui gratiam Dei habet abundanter, quando alios amplectens corripit, lenit et ungit eos. Unde dicit Beatus Bernardus . Nimirum si ungeris qui vinctum amplecteris. Sequitur.

Numérotation du verset Ps. 44,9
X

^marg.| {2.118ra} Θ {a} Myrrha et gutta] Hic incipit laudare Sponsum ab uxore et ornatu nuptiali. Et primo ab ornatu. Myrrha est species unguenti mire amaritudinis, quo ungebantur corpora mortuorum contra vermes et putredinem. Ergo per myrrham significatur mortificatio carnis, que valet contra concupiscentias, que more vermium de carne scaturiunt et contra omnem putredinem vitiorum. Gutta, nomen est generale et ponitur hic pro amoma, que est genus unguenti, quod humiliat et desiccat instaturas et tumores. Unde per guttam hic intelligitur humilitas, que superbie tumorem annihilat. Casia, vel cassia fistula redolet et tendit in altum et crescit in locis aquosis. Per quam fides designatur, que celum penetrat et in aquis Baptismi crescit. Item casia valet contra fetorem dentium : sic fides contra fetentia verba hereticorum. Vestimenta sunt Ecclesia, id est fideles, qui sunt in Ecclesia. Unde Is. 49.e. Omnibus his velut ornamento vestieris. Domus etiam Christi, dicitur Ecclesia. Unde 1Cor. 3.c. Nescitis, quia templum Dei estis et Spiritus Dei habitat in vobis ? Et dicitur Ecclesia domus eburnea : quia per ebur frigidum, intelligitur castitas Sanctorum. Et quia sicut ebur primo obscurum est, sed limis et serris et scopulis lucidum fit, postea celatur et sculpitur : sic Sancti per tribulationes fiunt puriores et varietate virtutum quasi insculpuntur. Est ergo sensus verborum, que dicuntur hic, quod per exempla Sanctorum, habent minores Ecclesie carnis mortificationem, humilitatem et fidem. Et hoc est.

^marg.| {a} Myrrha] id est mortificatio carnis.

^marg.| {b} Et gutta] id est humilitas.

^marg.| {c} Et casia] id est fides, spiratur aliis.

^marg.| {d} A vestimentis tuis] id est ab Ecclesia, vel a Sanctis, qui sunt in Ecclesia.

^marg.| {e} Et] id est a domibus eburneis. Vel aliter, ut per vestimentum intelligatur corpus Christi, quo quasi in vestimento latuit Divinitas. A corpore Christi.

^marg.| {a} Myrrha] defluxit, cum amaritudinem mortis pro redemptione humani generis sustinuit.

^marg.| {b} Gutta] quando contra tumorem superbie, exemplum nobis humilitatis reliquit : vel quando miraculo inflatos sanavit et alios dolores curavit.

^marg.| {c} Casia] cum in celum ascendit, quo per fidem et operationem bonam eum sequi debemus. Vel a corpore Christi casia prodit, id est redemptio per aquam Baptismi.

^marg.| Vel de beata Virgine {a} Myrrha] contra carnis concupiscentiam, {b} Gutta] contra superbiam, {c} Casia] contra avaritiam.

^marg.| {d} Hec spirant: A vestimentis tuis] id est a virtutibus et operibus tuis, o beata Virgo . Ct. 4.c. Odor vestimentorum tuorum, sicut odor thuris.

^marg.| {e} A domibus eburneis] id est a pudore tue castitatis, que fuit exemplar omnibus virginibus continendi.

^marg.| {f} Ex quibus] id est propter que odoramenta.

^marg.| {g} Delectaverunt te] id est dulcem et delectabilem habuerunt.

^marg.| {h} Filie Regum] id est alie virgines.

^marg.| {i} In honore tuo] De quo Eccl. 24.c. Flores mei fructus honoris et honestatis. Sequitur.

^marg.| {f} Ex quibus] odoramentis virtutum.

^marg.| {h} Filie Regum] ad litteram, ut B. Catharina et alie.

^marg.| {g} Delectaverunt te] id est delectabilem habuerunt.

^marg.| {i} In honore tuo] id est ad honorem tuum operantes, non curantes honorem patrum.

^marg.| Vel Reges dicit Apostolos, qui se et alios regebant in virtutibus. Horum filie sunt illi, quos Christo genuerunt ; qui filie dicuntur in feminino, quia fecundi fuerunt in bonis operibus. Filie, dico, eorum. In honore tuo, non in suo ; quia totum honorem attribuebant Apostoli Christo, non sibi. Unde dicebantur Christiani a Christo, non Petrini a Petro.

^marg.| ¶Est odor :
- Bonorum operum. Ct. 4.c. Odor vestimentorum tuorum, etc.
- Bone fame. Ct. 1.a. Curremus in odorem unguentorum tuorum.
- Orationum bonarum. Apc. 5.c. Habentes phialas plenas odoramentorum, etc.
- Virtutum, ut hic et 2Cor. 2.d. Christi bonus odor sumus.
- Boni consilii. Prv. 27.b. Unguento et variis odoribus, etc.
- Premii eterni. Gn. 27.d. Ecce odor filii mei, etc.
{k} {2.118rb} Postea commendat eum a sponsa.

^marg.| Unde sequitur : Astitit Regina] Astitit erecta per spem, non curva per timorem. Item, Astitit, prompta ad serviendum. Assistere enim est servientium.

^marg.| {l} Regina] Ecclesia Sponsa.

^marg.| {a} A dextris tuis] in potioribus bonis eternis, iam in spe, sed non adhuc in re. Ct. 2.b. Leva eius sub capite meo : et dextera illius amplexabitur me. Congregatio divitum terrena diligentium stat a sinistris, quia in sinistra eius divitie et gloria. Prv. 3.b. Et ideo non est Regina, sed ancilla, que cum filio suo eiicietur, quando hedis, qui erunt a sinistris, dicetur. Ite, maledicti, in ignem eternum.

^marg.| {2.118va} Θ {a} Sed Regina introducetur in thalamum et ad regnum, quando his, qui a dextris erunt, dicetur : Venite, benedicti Patris mei, etc. Mt. 25.c. Astitit, dico : non nuda, sed :

^marg.| {a} In vestitu] id est in connexu et ornatu virtutum.

^marg.| {b} Deaurato] id est per sapientiam, que est eternorum contemplatio et pregustatio, decorato. Per aurum enim intelligitur illa precipua Sapientia, qua sapiunt nobis eterna. Sed quia non integre possumus hic habere illam Sapientiam, bene dicit : deaurato, non aureo. Vel per vestitum intelliguntur opera, sine quibus homo nudus est. Apc. 16.c. Beatus, qui vigilat et custodit vestimenta sua, ne nudus ambulet. Per aurum intelligitur caritas, que est optima inter virtutes, sicut aurum inter metalla. Vestitus ergo deauratus, sunt opera in caritate facta, que ornant Ecclesiam, ut assistat Sponso.

^marg.| {c} Circumdata varietate] multiplici. Multiplex enim varietas est in Ecclesia, scilicet :
- varietas linguarum. Unde Act. 2.a. Loquebantur variis linguis Apostoli.
- varietas bonarum consuetudinum. Unde : Nil officit in Ecclesia in eadem fide consuetudo diversa. Item varietas operum. Unde Mc. 13.d. Dedit servis suis potestatem cuiusque operis.
- Item varietas premiorum, que in Ecclesia triumphante sunt in re ; in militante autem sunt in spe. Io. 14.a. In domo Patris mei mansiones multe sunt.
- Item varietas virtutum. 1Cor. 15.f. Stella differt a stella in claritate.
- Item varietas personarum diversarum facierum. Eph. 4.c. Ipse dedit quosdam quidem Apostolos, quosdam autem Prophetas, alios autem Evangelistas, alios autem Pastore et doctores, etc. Et hec omnia pertinent ad laudem et decorem Sponse.

Numérotation du verset Ps. 44,9*
moraliter

^marg.| {a} Myrrha et gutta] etc. Hoc competit Predicatoribus et omnibus religiosis et Monialibus. Et est moralitas secundum quod prius dictum est ut carnis mortificatio que per myrrham, et humilitas que per guttam, et fides que per casiam designatur, effluant de vestimentis suis, ut ad litteram talia habeant vestimenta, que per asperitatem carnem mortificent, per incompositionem humilitatem provocent, per paupertatem et utilitatem fidem ostendant. Qui enim in pretiositate vestium ostendit divitias, non ostendit se fidem habere. Quia, sicut dicit Hieronymus, non habet veram fidem de Deo, qui cupit in his miseriis locupletari. Et quod sic debeant vestiri Predicatores et religiosi, exemplum et formam habent a beato Ioanne Baptista, de quo dicitur Mt. 3.a. Venit Ioannes Baptista predicans in deserto Iudee. Et postea addit: Ipse autem Ioannes habebat vestimentum de pilis camelorum et zonam pelliceam circa lumbos eius. In hoc, quod dicit, predicans, tangit Predicatores. Per desertum autem religio, sive religiosi notantur. Quibus utrisque nomen Ioannis necessarium est, ut in ipsis sit gratia Dei. In pilis camelorum, notantur simul paupertas et asperitas vestimenti. In zona pellicea, incompositio sive humilitas habetur. Et quia ista non tantum in habitu exteriori, sed in corde interius debent esse et ab illo ad exteriorem habitum procedere. Ideo bene sequitur.

^marg.| {e} A domibus eburneis] id est a cordibus mundis et castis. Corda enim bonorum Dei domus et habitatio sunt, ut prehabitum est. Sed terribile est, quod dicit Am. 3.d. Peribunt domus eburnee. Et hoc hodie in multis impletur, qui vel corporalem, vel spiritualem castitatem non tenentes, Deum a se et a sua mente excludunt, secundum quod dicitur Tob. 6.d. Ostendam tibi, qui sunt, quibus potest prevalere Demonium. In eos, qui coniugia ita suscipiunt, ut Deum a se et a sua mente excludant : et sue libidini ita vacent sicut equus et mulus, quibus non est intellectus. Et sic myrrha et gutta, etc. non procedunt a domibus eburneis, quia illi, qui fornicationi vacant, mollitiem et compositionem et pretiositatem vestium, quantum possunt, querunt. Et de eis, que querunt, satis presumendum est, quod incontinentes sint. Unde Ecclesiastici 19.d.^g Amictus corporis et risus dentium et gressus hominis enunciant de illo. Qui autem spirituali fornicationi per appetitum laudis et ambitionem honoris se prostituunt, interdum myrrham et guttam et casiam pretendunt : sed non vere sunt species, immo falsa et adulterine : nec a domibus eburneis spirant, vel exeunt, licet forte a vestimentis procedant, quia licet exterius veniant in vestimentis ovium, intrinsecus tamen sunt lupi rapaces. Mt. 7.c. Et ille false species spiritualibus hominibus non placent, sed tantum vere, que a vestimentis et a domibus eburneis procedunt. Unde de eis sequitur.

^g Sir. 19.

^marg.| {f} Ex quibus] scilicet myrrha et gutta et casia.

Numérotation du verset Ps. 44,10

^marg.| {h} Filie Regum] id est sancte anime imitatrices Sanctorum, qui se et alios bene rexerunt.

^marg.| {g} Delectaverunt te] id est delectabilem habuerunt.

^marg.| {i} In honore tuo] id est in servitio Domini, cui servire regnare est, ut dicit Boethius. Et Eccl. 23.d. Gloria magna est sequi Dominum. Et quantus honor sit, subiungit.

Numérotation du verset Ps. 44,10*
XI

^marg.| {k} Astitit Regina] id est beata Virgo . Astitit, tibi ad adiuvandum : Unde bene subdit.

^marg.| {m} A dextris tuis] id est ut tibi prospera et salubria impetret. * Unde dicitur « Advocata nostra ». Propter quod dicit beatus Bernardus : Securum habes, o homo, accessum ad Deum. Habes filium ante Patrem, ante Filium Matrem. Filius ostendit Patri latus et vulnera. Mater ostendit Filio pectus et ubera. Nulla potest esse repulsa, ubi tot occurrunt caritatis insignia.

^marg.| {a} In vestitu deaurato] id est in stola anime : Et ut quidam pie credunt, in stola corporis.

^marg.| {c} Circumdata varietate] gratiarum, quas sibi servientibus impetrat et largitur.

Numérotation du verset Ps. 44,11
XII

^marg.| {d} Audi filia] Tertia pars, ubi agitur de laude Sponse. Et laudat eam a decore, a gloria, a comitatu, a fecunditate. Volens autem eam a decore laudare, prius invitat eam ad fidem, que pulchritudinem inducit. Sicut dicitur Act. 15.b. Fide purificans corda eorum. Sed quia, ut dicit Apostolus Rm. 10.c. Fides ex auditu : Ideo ab auditu incipit et dicit : Audi, filia. Propheta hic se connumerat Regibus, quos supra Patres dixit, ibi : Filie Regum. Et tamquam unus ex ipsis, vocat hic Sponsam filiam, quasi sua predicatione Deo genitam. [Audi, filia] Evangelium.

^marg.| {f} Et vide] Deum per fidem, non adhuc facie ad faciem, sed per speculum et in enigmate. Vel [Audi] prophetias, que Christum incarnandum predixerunt, [et vide] quia in Christo nato et passo implete sunt. Sed quia multi Iudei audierunt verba predicationis Christi et viderunt mirabilia, que fecit, qui tamen non crediderunt : Ideo sequitur.

^marg.| {g} Et inclina aurem tuam] id est humiliter audi, non ut reprehendas, sed ut te corrigas. Mt. 11.d. Abscondisti hec a sapientibus et prudentibus et revelasti ea parvulis, qui scilicet inclinant per humilitatem aures suas. Sed quia populus Iudeorum aures habebat asininas, scilicet erectas et graves, sicut dicitur Za. 7.c. Aures suas aggravaverunt, ne audirent. Et in Ps. 80. Et non audivit populus meus vocem meam : Ideo bene sequitur.

^marg.| {i} Et obliviscere populum tuum] id est ritum Iudeorum et Gentium, scilicet ceremonias et idololatriam.

^marg.| {k} Et domum patris tui] id est cohabitationem et consortium peccatorum, que sunt domus patris tui antiqui, scilicet Diaboli, cuius fuisti filia, antequam facta esses per fidem filia Dei. Io. 8.f. Vos ex patre Diabolo estis. Io. 1.a. Dedit eis potestates filios Dei fieri his, qui credunt in nomine eius. Et si hec feceris, decora eris coram Sponso tuo.

^prol.| 11*$moraliter

Numérotation du verset Ps. 44,1

^marg.| Audi, filia] etc. Moraliter potest exponi satis eodem modo, ut quod Ecclesie dictum est, etiam fideli anime dicatur.

^marg.| {d} Audi, filia] Dei verbum. Lc. 11.f. Beati, qui audiunt verbum Dei, etc.

^marg.| {f} Et vide] exempla sanctorum. Hbr. 13.b. Quorum intuentes exitum conversationis, imitamini fidem. Et sic verbis admonita et exemplis instructa.

^marg.| {g} Inclina aurem tuam] ut humiliter obedias divine voluntati : Et quia amor mundi et parentum retrahunt a servitio Dei ; Sequitur.

^marg.| {i} Obliviscere populum tuum et domum patris tui] Gregorius Debemus copulam terrene cognationis agnoscere, sed si cursum nostrum prepedit, ignorare.

Numérotation du verset Ps. 44,11**
moraliter 2

^marg.| Vel proprie potest esse sermo de sanctimonialibus quibus multa competunt que notantur in hoc versu :

^marg.| {d} Audi] ecce obedientia.

^marg.| {e} Filia] ecce caritas, quia filie est diligere.

^marg.| {f} Et vide] per circumspectionem : ecce prudentia.

^marg.| {g} Et inclina] ecce humilitas.

^marg.| {h} Aurem tuam] ad audiendum lectionem et sermonem, non os tuum ad multiloquium : in quo notatur taciturnitas, tardus autem ad loquendum : multo fortius mulieres, quas non permittit Apostolus loqui in Ecclesia : et inter mulieres precipue moniales, quibus de ordine silentium imponitur.

^marg.| {i} Et obliviscere populum tuum] ecce contemptum mundi.

^marg.| {k} Et domum patris tui] ecce abominatio parentum. Item dicitur cuilibet anime.

^marg.| {d} Audi] horas ecclesiasticas. Iac. 1.c. Sit omnis homo velox ad audiendum.
[Audi] sermones. Eccl. 8.b. Non te pretereat narratio seniorum.
Item [Audi] preces pauperis. Prv. 21.b. Qui obturat aurem ad preces pauperis.
Item [Audi] precepta prelatorum. Hbr. ult. c. Obedite Prepositis vestris.
Item [Audi] Dei inspirationes. Ps. 84. Audiam, quid loquatur in me Dominus.
Item [Audi] sacram lectionem. Prv. 18.b. Qui declinat aurem suam, ne audiat legem, oratio eius fiet execrabilis.

^marg.| {f} Et vide] libros: 1Tim. 4.d. Attende lectioni.
Vel [Vide] Crucem in Ecclesia in memoriam Crucifixi. Lam. 1.d. O vos omnes, qui transitis, etc. Eccl. 29.c. Gratiam fideiussoris tui ne obliviscaris, dedit enim pro te animam suam.
Vel [Vide] exempla Sanctorum. Hbr. ult. b. Quorum imitantes exempla conversationis, imitamini fidem.
Vel [Vide] conscientiam tuam. Ier. 2.e. Vide vias tuas in convalle : scito, quid feceris.
Item [Vide] iudicium futurum. Dn. 7.c. Aspiciebam, donec throni positi sunt.

^marg.| {g} Et inclina aurem tuam] ad pauperem. Eccl. 4.a. Inclina pauperi fine tristitia aurem tuam.

^marg.| {i} Et obliviscere populum tuum] Cor hominis est quasi civitas plena populo cogitationum. Lam. 1.a. Quomodo sedet sola civitas plena populo ?

^marg.| {k} Et domum patris tui] id est mundum. Gn. 12.a. Egredere de terra tua.

Numérotation du verset Ps. 44,12
XIII

^marg.| {l} Et concupiscet Rex] Christus Sponsus.

^marg.| {2.118vb} {m} Decorem tuum] id est te decoram. Ct. 2.d. Ostende mihi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis : vox enim tua dulcis et facies tua decora. Et hoc non est modicum.

^marg.| {2.119ra} Θ {a} Quoniam ipse] non prior pater tuus.

^marg.| {b} Est Dominus] non terrenus, sed

^marg.| {c} Deus tuus] Deus, per creationem : Tuus, per recreationem. Nec solum, tuus, sed omnium : Unde sequitur :

^marg.| {d} Et adorabunt eum] omnia, Phil. 1.b. Ut in nomine eius omne genu flectatur, celestium, terrestrium et infernorum, etc. Vel sic : Vere, Deus tuus ; unde, adorabunt eum, in te ; o Ecclesia, omnes populi, de quibus facta es. Probatio. Quia.

Numérotation du verset Ps. 44,12*
moraliter

^marg.| {l} Et concupiscet Rex decorem tuum] ut dictum est.

^marg.| {d} Vel de beata Virgine sic : Audi, filia] o beata Virgo : [Audi] Gabrielis salutationem.

^marg.| {f} Et vide] Prophetarum Scripturam : et confer, quia in te completur.

^marg.| {g} Et inclina aurem tuam] ut per obedientiam concipias filium Dei. Dicitur enim, quod per aurem concepit.

^marg.| {i} Et obliviscere populum tuum] id est non cures blasphemias Iudeorum.

^marg.| {k} Et domum patris tui] Ad litteram, ubi texitur genealogia eius. Mt. 1. non nominatur pater eius.

^marg.| Vel [populum] carnalium desideriorum [et domum patris tui] id est Moysi, scilicet ceremonias legis.

^marg.| {l} Et concupiscet Rex decorem tuum] id est Christus. Ct. 1.d. Dum esset Rex in accubitu suo, nardus mea dedit odorem suum. Bene dicitur hoc, postquam dixit : [Obliviscere populum tuum] etc. etiam cuilibet : quasi dicat, si vivis, ut peregrinus, diligeris a Domino. Dt. 10.d. Deus amat peregrinum et dat ei victum, atque vestitum. Ct. 1.b. Nolite me considerare, quod fusca sim, quia decoloraverit me Sol, quasi dicat, peregrina sum et ideo Sole usta. Nm. 12.a. Moyses duxit Ethiopissam. Et ideo debes oblivisci populum tuum propter eum.

^marg.| * {a} Quoniam ipse est Dominus tuus] Dominus, apparebit in iudicio : quia cognoscetur Dominus iudicia faciens. Deus, apparuit in creatione. Tutus, in recreatione. Non est ergo magnum, si tu obliviscaris et dimittas populum tuum et domum patris tui, ut te totum eius servitio submittas : quia ipse dimisit celum et se totum dedit, ut tibi serviret. Unde Ier. 12.b. Reliqui domum meam, dimisi hereditatem meam, dedi dilectam animam meam in manus inimicorum eius. Et ideo : Quoniam ipse Dominus Deus tuus et adorabunt eum omnes fideles. Unde Ps. 94. Venite, adoremus, etc. quia ipse est Dominus Deus noster. Qui autem sint, qui adorent eum, subiungit.

Numérotation du verset Ps. 44,13
XIV

^marg.| {e} Et] id est etiam, filie Tyri, id est Gentes, de quibus minus videbatur, que adorabant idola, supple adorabunt eum, vel venient ad eum.

^marg.| {f} In muneribus] id est seipsos offerentes in obsequium Iesu Christi. Rm. 12.a. Exhibeatis corpora vestra hostiam viventem, sanctam, Deo placentem. Per Tyrum autem, que est civitas Gentium, inter Iudeos sita, intelliguntur Gentes, a parte totum : Et quod precipue ad decus et honorem Ecclesie cedit, quantacumque munera Domino non offerant, non acceptantur a Domino, nisi in fide et moribus Ecclesie offerantur. Unde bene sequitur.

^marg.| {g} Vultum tuum] o Ecclesia.

^marg.| {h} Deprecabuntur] ut habeant illum.

^marg.| {i} Omnes divites plebis] id est habentes divitias spirituales, vel etiam boni habentes divitias temporales, qui faciunt illud, quod in Ps. 61. dicitur : Divitie si affluant, nolite cor apponere. Et ideo, deprecabuntur, id est requirent, vultum Ecclesie, quia si in alia effigie offerant Domino, quam in vultu Ecclesie, id est si in se mores et fidem Ecclesie non ostendant, dicet eis Dominus : Nescio vos, sicut fatuis virginibus. Mt. 25.a. Et eis, qui fecerunt miracula. Mt. 7.c. Commendata Sponsa a decore, commendat eam consequenter a gloria. Unde sequitur :

Numérotation du verset Ps. 44,13*
moraliter

^marg.| {e} Et filie Tyri] Tyrus interpretatur angustia, vel tribulatio. Et tales, qui in tribulatione angustiantur, Dominum adorant. Os. 6.a. In tribulatione sua mane consurgent ad me. Ps. 82. Imple facies eorum ignominia et querent nomen tuum, Domine. Nec solum tales, sed et

^marg.| {g} Vultum tuum] Domine, deprecabuntur omnes divites plebis. Divites meritis, non rebus : Plebis, humilitate. Hec duo genera hominum Deum adorant et deprecantur. Primi, ex compunctione. Secundi, ex devotione. Et inter hec duo genera interponitur in littera.

^marg.| {f} In muneribus] quod diasyrmicum est, quia cum precedente et cum sequente legitur : quia tam isti, quam illi debent, in muneribus, adorare, secundum illud : Non apparebis in conspectu meo vacuus. Hoc habetur Ex. 23.b. et Dt. 16.d. Ecclesiast. 35.a. In muneribus, que obtulerunt Magi Domino. Mt. 2.b. Ut offerant aurum, id est contemptum temporalium. Qui enim dat aurum et contemnit propter Deum, constat, quod alia temporalia non diligit. Thus devote orationis. Myrrham mortificationis : Que tria referuntur ad triplex votum religionis.

Numérotation du verset Ps. 44,14
XV

^marg.| {k} Omnis gloria eius] videlicet.

^marg.| {l} Filie Regis] id est Ecclesie, que est et filia et Sponsa Regis Christi, est.

^marg.| {m} Ab intus] id est interius, quasi dicat licet decora sit exterius, secundum quod laudavi eam a decore ; tamen non vane extra gloriatur de pulchritudine sua ; sed omnis gloria eius ab intus. Et notandum quod prius loquebatur ad Sponsam in secunda persona ; hic autem ad alios convertens sermonem, loqui incipit de illa in tertia persona. Quod tamen absurdum non est, quia cum eam ita laudabat, loquens ei in secunda persona, posset ei aliquis emulus dicere : Quare adularis ei ? Quare excitas eam ad inanem gloriam : Cui obiectioni respondet : Non ex hoc inaniter gloriabitur : quia, omnis gloria eius ab intus, idest, in pura conscientia. Unde 2Cor. 1.c. Gloria nostra hec est, testimonium conscientie nostre. Et 1Cor. 4.a. Mihi autem pro minimo est, ut a vobis iudicer, an ab humano die : Et adhuc posset emulus dicere : Quid mirum, si omnis gloria eius ab intus : quia nihil habet exterius, unde posset gloriari ? Unde ad hoc respondet subiungens.

^marg.| {n} In fimbriis aureis] Filie, dico, existentis, in fimbriis aureis, id est habentis fimbrias aureas, id est doctrinam sanam et bona opera.

^marg.| Per fimbrias enim intelligitur doctrina, illa ratione : quia in fimbriis tunice hyacinthine Aaron pendebant tintinnabula aurea, ut audiretur sonus eius, quando ingrediebatur et egrediebatur tabernaculum. Ex. 28.f. Aureis, dicit, quia doctrina ecclesiastica est de celesti sapientia.

^marg.| Item quia fimbrie sunt partes extreme vestimentorum, per fimbrias intelliguntur opera que perseverantia ducunt ad finem.

^marg.| Aureis autem vocat caritatem, in qua fiunt opera Ecclesie.

^marg.| Vel in fimbriis aureis, id est hominibus, qui circa finem mundi tempore Antichristi aurei erunt, predicatione Elie et Enoch sustinentes impetus et malleos persecutionum : Et ideo dicit, aureis, non deauratis, ut supra, in vestitu deaurato. Nec solum in fimbriis habet Sponsa, unde possit gloriari, sed ex omni parte. Unde addit :

Numérotation du verset Ps. 44,15

^marg.| {o} Circumamicta] est ipsa regina.

^marg.| {p} Varietatibus] multarum virtutum et operum et bonorum virorum. Sequitur laus Sponse a comitatu.

Numérotation du verset Ps. 44,15*
moraliter

^marg.| {k} Omnis gloria eius] scilicet fidelis anime et religiose.

^marg.| {l} Filie Regis] per adoptionem et imitationem et amorem.

^marg.| {m} Ab intus] id est in Deo et a Deo, quem intus in conscientia habet. Ier. 9.g. Non glorietur sapiens in sapientia sua : et non glorietur dives in divitiis suis : sed in hoc glorietur, scire et nosse me. 2Cor. 1.c. Gloria nostra hec est, testimonium conscientie nostre. Is. 24.c. Secretum meum mihi, secretum meum mihi. Et gloria eius est.

^marg.| {n} In fimbriis aureis] Per fimbriam, que est finis vestis, significatur finis vite hominis. Mt. 9.b. Si tetigero fimbriam vestimenti eius, salva ero, id est si in fine vite similis ei inventa fuero. Tunc enim erit fimbria aurea. Non ex capitio aureo, id est non ex initio bone vite gloriandum est ; sed potius semper timendum est. Et debet homo se accusare et iudicare, usquequo perveniat ad fimbriam et cum invenerit eam esse auream, tunc gloriabitur in eternum, secundum illud Prv. 20.c. Malum est, malum est, dicit omnis emptor et cum recesserit, tunc gloriabitur. Hec enim vita est tempus nundinarum, ubi emimus nobis necessaria ad futuram vitam : Et cum recesserimus ex hac vita cum operibus aureis, gloriabimur et non ante. Quod bene notatur in serie huius versus, cum dicitur : [Omnis gloria eius filie Regis ab intus in fimbriis aureis, circumamicta varietatibus] quasi dicat, licet amicta sit varietatibus virtutum et donorum : non tamen in his gloriatur : sed in fimbriis aureis, id est in operibus finaliter bonis. Nm. 15.d. Dic filiis Israel, ut faciant sibi fimbrias.

^marg.| {q} Adducentur Regi virgines post eam, proxime eius afferentur tibi] Hic innuitur vita activorum et vita contemplativorum. Que adducuntur pedes habent in terra : que vero afferuntur, elevantur a terra. Virgines ergo, que adducuntur, activi sunt, qui in terrenis actibus implicantur ; * ita tamen ut incorrupti remaneat et mentem suam non prostituant per malam intentionem ; sed virgines sint per puritatem mentis, qua soli Deo placere intendunt. Proxime vero, que afferuntur, sunt contemplativi, qui a terrenis actibus et curis elevati, Deo fiunt proximi in contemplando et in eum delectando. Hos utrosque debent afferre prelati. Is. 49.f. Afferent filios suos in ulnis, filias suas super humeros suos portabunt. Ex. 19.a. Portavi vos super alas Aquilarum, id est prelatorum. Hec nobis signata sunt in Maria et Martha. Lc. 10.g. ubi dicitur, quod Maria sedebat secus pedes Domini, Martha autem satagebat circa frequens ministerium. Gregorius Illa active serviebat per exterius ministerium, altera contemplative per suspensionem cordis in verbum. Et quia est ibi delectatio, adiungit.

Numérotation du verset Ps. 44,15‡
XVI

^marg.| {q} Adducentur Regi virgines] etc. Quia Regina oblita populum suum et domum patris sui, prima venit ad Regem, in quo et a quo tantam gloriam habet.

^marg.| {r} Post eam] virgines, ad litteram, vel habentes mentes pudicas, adducentur, levi et opportuna predicatione et gratia Dei, non propria virtute. Ier. 30.d. Applicabo eum et accedet ad me. Hic notatur gratia et liberum arbitrium. Ct. 1.a. {2.119rb} Trahe me post te. Et possent hic dubitare illi, qui non sunt virgines, ne ad eum accedere possent, ad quem sole virgines adducuntur, nisi subiungeret, [Proxime eius] scilicet caste et vidue, que sunt in gradu secundo : Unde etsi non sint virgines, tamen affines et proxime sunt Regine. Iste ergo et alii infirmi.

^marg.| {t} Afferentur tibi] o Rex benigne, qui vis et sitis salutem omnium. Et nota, quod qui adducitur per proprios pedes, cum adminiculo ambulat ; qui autem affertur, non sic ; sed penitus indiget aliquo vehiculo. Bene ergo virgines dicuntur adduci, eo quod habeant pedes integros et sanos, id est affectus incorruptos : Vidue autem et continentes afferri dicuntur, eo quod habent pedes morbidos, id est affectus fractos. Hoc etiam tangit prelatos, qui suas oves debent afferre. Et hoc preceptum est. Nm. 11.c. Porta eos in sinu tuo, sicut portare solet nutrix infantulos. Angeli etiam sunt nostri portatores. Lc. 16.f. Lazarus portabatur ab Angelis in sinu Abrahe. Ex. 19.a. Portavi vos super alas Aquilarum, id est Angelorum. Quomodo autem afferentur, subiungit.

Numérotation du verset Ps. 44,16*
XVII mystice

^marg.| {2.119va} Θ {a} Afferentur in letitia] cordis.

^marg.| {b} Et exultatione] corporis. Vel In letitia, quantum ad eos, qui afferentur : Et exultatione, quantum ad prelatos, qui afferunt eos. Et quo adducentur et afferentur ? In domum Regis. Unde sequitur :

^marg.| {c} Adducentur in templum Regis] celestem, videlicet, Hierusalem, vel presentem Ecclesiam. Sequitur laus Sponse a fecunditate.

Numérotation du verset Ps. 44,16†
moraliter

^marg.| {a} Afferentur in letitia et exultatione] Per hoc autem, quod dicit, in letitia, ablative, significatur quies contemplativorum. Per hoc, quod additur.

^marg.| {c} Adducentur in templum Regis] et ponit, in templum, in accusativo, significatur motus activorum. Tunc adducitur anima in templum Regis, quando egrediens de corpore, adducitur in celum, quod terminus est motus Iustorum. De quo templo in Ps. 28. In templo eius omnes dicent gloriam. Is. 56.c. Adducam eos in templum sanctum meum et letificabo eos.

Numérotation du verset Ps. 44,17
XVIII mystice

^marg.| {d} Pro Patribus tuis] O Ecclesia, id est pro Patriarchis et Prophetis. Vel pro patribus tuis, carnalibus, carnalem ritum servantibus et idola colentibus.

^marg.| {e} Nati sunt tibi] spirituali regeneratione.

^marg.| {f} Filii] Apostoli et Predicatores alii et conversi per eorum predicationem, quos Ecclesia genuit et multos ex his in sede Patrum spiritualium constituit. Unde sequitur :

^marg.| {g} Constitues eos Principes] non in uno tantum loco, sed :

^marg.| {h} Super omnem terram] Eccl. 30.a. Mortuus est pater eius et quasi non est mortuus ; similem enim reliquit sibi post se : Et ipsi quid facient ?

Numérotation du verset Ps. 44,17*
moraliter

^marg.| {d} Pro patribus tuis nati sunt tibi filii] Supra expositum est in bono de Ecclesia ; nunc autem in malo sensu possumus ei dicere : Pro Patribus, id est pro viris venerabilibus, qui ante erant in Ecclesia prebendati et plantati, quando mortui sunt.

^marg.| {e} Nati sunt tibi filii] id est parvuli et fatui, ad litteram, qui stercorant lectum suum et gremium Ecclesie et in suis fecibus dormiunt et quiescunt. Ier. 48.b. Fertilis fuit Moab in adolescentia sua. Moab, ex parte interpretatur et significat nepotulos prelatorum, qui ab adolescentia sua fertiles sunt in bonis temporalibus Ecclesie. Et sequitur ibi : Requievit in fecibus suis. Nec solum de talibus fiunt canonici, sed et prelati. Unde sequitur :

^marg.| {g} Constitues eos Principes super omnem terram] Quia fere ubique terrarum inveniuntur tales prelati, qui potius indigerent regi, quam alios regere. Sed ve terre, cuius Rex puer est et cuius Principes mane comedunt, Eccl. 10.c. Principes illi et prelati mane comedunt, qui antequam in vinea Domini laboraverint, emolumenti {2.119vb} temporalis refectionem accipiunt. Cum tamen Apostolus dicat, 2Th. 3.c. Qui non laborat, non manducet.

^marg.| {h} Super omnem terram] Triplex est terra. Una, que geritur. Alia, que teritur. Tertia, que petitur. Super primam constituuntur Principes, quia a secunda conculcantur et ideo a tertia excluduntur.

Numérotation du verset Ps. 44,18
XIX

^marg.| {i} Memores erunt nominis tui, Domine] id est nomen tuum predicantes, ipsum in memoria habentes, etiam aliis in memoriam adducent. Sap. 8.c. Facies Principum mirabuntur me. Eccl. 49.a. Memoria Iosie in compositione odoris.

^marg.| {k} In omni generatione et generationem] id est semper : Vel In generatione Iudeorum : Et generatione Gentium, quia utrique populo predicaverunt Apostoli.

Numérotation du verset Ps. 44,18*
moraliter

^marg.| {i} Memores erunt nominis tui, Domine] Si iste versus verus esset de prelatis, sequens versus verus esset de subditis, scilicet.

Numérotation du verset Ps. 44,18†
XX

^marg.| {l} Propterea] id est quia ita nomen tuum predicantes memorabunt.

^marg.| {m} Populi confitebuntur tibi] confessione peccatorum.

^marg.| {n} In eternum] id est quamdiu durabit presens status Ecclesie.

^marg.| {o} Et in seculum seculi] id est in futuro, Confitebuntur tibi, confessione laudis. Ps. 83. Beati, qui habitant in domo tua, Domine : in secula seculorum laudabunt te.

Numérotation du verset Ps. 44,18‡*
moraliter

^marg.| {l} Propterea populi confitebuntur tibi] etc. quasi si boni sint prelati, boni erunt et subditi. Ier. 31.c. Inebriabo animas sacerdotum pinguedine : et populus meus bonis adimplebitur. Is. 55.d. Montes et colles coram vobis cantabunt laudem, id est prelati maiores et minores. Et sequitur ibi : Omnes regiones plaudent manibus, id est laici respondebunt operibus.

^marg.| {n} In eternum] non ad horam, sicut dicitur Iob. 5.f. Vos voluistis ad horam exultare in luce eius, Mt. 10.c. Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Quod nobis prestare dignetur salutis auctor Christus Iesus. Amen.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 44), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_44)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 44

<26. Psalterium>

Psalmus 44