Hugo de Sancto Caro

Psalmus 49

Numérotation du verset Ps. 49,1 

¶Psalmus
¶Codd. : D30 Rusch Ps-G, def. ΩF
Asaph1.
1 Asaph] + de adventu Christi et iudicio futuro D30
Numérotation du verset Ps. 49,I 

Deus deorum
Dominus locutus est ¦
et vocavit terram.
Numérotation du verset Ps. 49,II 

A solis ortu
usque ad occasum ¦
Numérotation du verset Ps. 49,2 

ex Sion
species decoris eius.
Numérotation du verset Ps. 49,3 III

Deus manifeste
veniet ¦
Deus noster
et non silebit.
Numérotation du verset Ps. 49,IV 

Ignis in conspectu eius exardescet ¦
et in circuitu eius tempestas
valida.
Numérotation du verset Ps. 49,4 V

Advocavit2
2 Advocavit R C I L Q* Φ G* K V D Ω Ed1455 Ed1532 Rusch cum Ps-R Ps-E] advocabit D30 Ps-G
celum
desursum ¦ et terram3
3 terram] terra M cum Ps-γ Ps-ε
discernere
populum suum.
Numérotation du verset Ps. 49,5 VI

Congregate
illi sanctos eius ¦ qui
ordinant4 testamentum eius super5 sacrificia6.
4 ordinant D30 Ps-G ] ordinaverunt Rusch cum Ps-R |
5 super] supra C I L |
6 sacrificia] + diapsalma ΦP |
Numérotation du verset Ps. 49,6 VII

Et annuntiabunt
celi iustitiam eius ¦ quoniam Deus iudex est.7
7 est] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 49,7 VIII

Audi populus meus
et8 loquar9 Israel ¦ et10 testificabor tibi
8 et] om. Sixtina |
9 loquar F² L² D30 plerique codd. et edd. cum hebr. Ps-R Ps-H, cf. LXX (R)] + tibi Ps-G (R F* C L*, I sub ÷) cum LXX |
10 et] sub ※ C G, om. ΨΒ* cum Ps-γ |
Deus Deus
tuus ego sum11.
11 ego sum] inv. R L² cum LXX Ps-γ Ps-moz Ps-med.
Numérotation du verset Ps. 49,8 IX

Non
in sacrificiis tuis
arguam te ¦
holocausta
autem tua
in conspectu meo sunt semper.
Numérotation du verset Ps. 49,9 X

Non accipiam
de domo tua vitulos ¦ neque de gregibus tuis hircos.
Numérotation du verset Ps. 49,10 XI

Quoniam mee sunt omnes
fere silvarum ¦ iumenta
in montibus et boves.
Numérotation du verset Ps. 49,11 XII

Cognovi
omnia
volatilia celi ¦ et pulchritudo agri
mecum est.
Numérotation du verset Ps. 49,12 XIII

Si esuriero
non dicam tibi ¦ meus est
enim orbis terre et plenitudo eius.
Numérotation du verset Ps. 49,13 XIV

Numquid manducabo
carnes taurorum ¦ aut sanguinem hircorum potabo ?
Numérotation du verset Ps. 49,14 XV

Immola Deo
sacrificium laudis ¦
et redde
Altissimo vota tua.
Numérotation du verset Ps. 49,15 XVI

Et12 invoca me
12 Et D30 Rusch] om. R cum Ps-R
in die tribulationis ¦
eruam te13
13 Eruam D30 V² Ed1455 Ed1532 Clementina cum hebr. Ps-R Ps-H] praem. Et Rusch Ps-R
et
honorificabis me.14
14 me] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 49,16 XVII

Peccatori autem
dixit Deus † quare tu enarras
iustitias meas ¦ et assumis
testamentum
meum per os tuum ?
Numérotation du verset Ps. 49,17 XVIII

Tu vero
odisti disciplinam ¦ et proiecisti
sermones meos
retrorsum.
Numérotation du verset Ps. 49,18 XIX

Si videbas furem currebas
cum eo ¦ et cum adulteris portionem tuam ponebas.
Numérotation du verset Ps. 49,19 XX

Os tuum
abundavit malitia ¦
et lingua tua concinnabat dolos.
Numérotation du verset Ps. 49,20 XXI

Sedens
adversus fratrem tuum
loquebaris †
et adversus filium matris tue
ponebas scandalum ¦
Numérotation du verset Ps. 49,21 

hec fecisti et tacui.
Numérotation du verset Ps. 49,XXII 

Existimasti inique quod ero tui similis ¦
arguam te
et statuam contra faciem tuam.
Numérotation du verset Ps. 49,22 XXIII

Intelligite15
15 Intelligite D30 Rusch ] + nunc Ps-G
hec qui obliviscimini
Deum ¦
nequando rapiat
et non sit qui eripiat.
Numérotation du verset Ps. 49,23 XXIV

Sacrificium laudis
honorificabit me ¦
et illic iter
quo16 ostendam illi
16 quo ] quod Ps-G
salutare Dei

Psalmus 49

Numérotation du verset Ps. 49,1 
marg.| {127vb} Deus Deorum Dominus] Titulus   [Psalmus Asaph.] Asaph interpretatur Latine congregatio, Grece Synagoga : Est ergo sensus   [Psalmus iste, convenit Asaph] id est Synagoge, que hic loquitur secundum partem sui fidelem de mutatione Sacramentorum legalium in sacrificia laudis : Et hoc ad commendationem nostre fidei et confutationem incredulitatis Iudeorum. Loquitur etiam de utroque Christi adventu. Per primum demulcet, per secundum terret. Sed cum de secundo adventu, qui terret, ita agat sicut et de primo, qui demulcet, quid est hoc, quod intitulatur : Psalmus Asaph, qui constitutus est cantor in Templo, ut habetur 1Par. 6.c. et 16.b. Videtur enim quod eque bene deberet intitulari ex nomine alterius, qui non cantandi, sed potius flendi, vel terrendi alios haberet officium. Solutio. Etiam secundum adventum secundum bene intitulatur, quia in eo Sancti gaudebunt. Et quia etiam in presenti vita malis videtur illusio loqui de die iudicii, secundum illud Gn. 19.c. Visus est ei, quasi ludens loqui. Intentio est, monere, ne ad sacrificia legalia redeamus.
marg.| Modus. Tripartitus est Psalmus. In prima parte agit de utroque Christi adventu. In secunda parte Christus loquitur et monet, ut relictis sacrificiis pecudum, fiat sacrificium laudis, ibi : Audi, popule meus. Tertio ostendit, quorum sacrificia reprobentur, ibi : Peccatori. Dicit ergo.
marg.| {l} Deus Deorum] id est factor Deorum, vel Sanctorum ; vel excellentissimus Deorum, 1Cor. 8.b. Etsi sunt Dii multi et Domini multi ; nobis tamen unus est iste Deus Deorum.
marg.| {m} Dominus] Dominantium. 1Tim. 6.c. Rex Regum et Dominus Dominantium.
marg.| {n} Locutus est] per se et per Apostolos.
marg.| {o} Et vocavit terram] id est habitantes terram : Metonymia est, non tantum partem terre, sed totam terram.
marg.| {p} A Solis ortu usque ad occasum] id est ab Oriente usque ad Occidentem, Ps. 18. Quia in omnem terram exivit sonus eorum et in fines orbis terre verba eorum. Et commendat hic Christum multipliciter. Primo, a natura, cum dicit : Deus. Secundo, ab excellentia operum, cum dicit : Deorum. Tertio, a potentia, cum dicit : Dominus. Quarto, a liberalitate, cum dicit : Locutus est. Liberalitas enim magna fuit, quod tantus Dominus proprio ore ita benigne voluit loqui abiectis et vilis conditionis hominibus. Quinto, a benignitate, qua vocavit Gentes ad regnum, cum dicit : Et vocavit terram. Sexto, ab amplitudine vocantis, cum dicit : A solis ortu et cetera.
marg.| {a} {2.128ra} Δ Post ostendit ordinem vocationis, quia a Iudeis incepit, unde dicit.
marg.| Ex Sion] id est ex Iudeis.
marg.| {b} Species decoris eius] id est pulchritudo, scilicet miracula et opera excelsa. Alia littera habet : De Sion perfecto decore, Is. 2.a. et Mi. 4.a. De Sion exibit lex et verbum Domini de Hierusalem. Quia primo predicatus est in Hierusalem et de Hierusalem exierunt Apostoli, qui Christum predicaverunt. Vel Species decoris eius, id est humanitas, que dicitur species : quia per eam visus est hominibus. Et est decoris, propter immunitatem a peccato. Vel Species decoris, in via est fides, que habetur de Christo ; sed decor in patria est ipsa fruitio visionis Dei. Unde Is. 33.c. Regem in decore suo videbunt.
Numérotation du verset Ps. 49,* 
moraliter
marg.| Moraliter hoc dicitur terrendis hominibus.
marg.| {l} Deus Deorum Dominus locutus est et vocavit terram] id est terrenos, quasi dicat, qui in terrenis morantur per amorem, excusationem non habent, quia Deus Deorum Dominus omnium vocavit eos verbo et exemplo ad contemptum terrenorum. Ier. 22.g. Terra, terra, terra, audi sermonem Domini : Ecce trina citatio. Prima est naturalis corruptio, que continua est. Secunda est infirmitas accidentalis. Tertia est peremptoria, scilicet ipsa mors. Dt. 32.a. Audiat terra verba oris mei. Cum ergo vocaverit terram, si non venit, non eam excusabit ignorantia, sed damnabit contumacia. Io. 15.c. Si non venissem et locutus non fuissem eis, peccatum non haberent : Nunc autem excusationem non habent de peccato. Unde in Ps. 57. Non ignorantes, sed furibundi dicuntur, ubi dicitur : Furor illis secundum similitudinem serpentis, sicut aspidis surde et obturantis aures suas. Sic ipsi ad modum aspidis obturant aures suas, terra, id est amore terrenorum et cauda, id est vana spe penitendi in fine, ne efficaciter audiant Dominum vocantem ad comtemptum mundi et terrenorum. Et licet Dominus contemnatur ab eis ; ipse tamen non dedignatur, nec vocare desistit, sed vocat.
marg.| {p} A Solis ortu] id est ab infantia, in qua nascitur eis Sol gratie in Baptismum.
marg.| {q} Usque ad occasum] id est usque ad mortem, in qua occidit eis Sol, id est omnis spes gratie et venie. Ad quid autem vocat ? Ad iustificationem in presenti et glorificationem in futuro, sicut dicitur Rm. 8.f. Quos vocavit, hos et iustificavit ; quos autem iustificavit, hos et magnificavit. Et supra dicit in eodem : Quos predestinavit conformes fieri imaginis filii sui, hos et vocavit. Et sic relinquitur, quod vocat eos ad hoc, ut conformes sint in gloria imaginis filii sui, secundum quod dicitur 1Io. 3.a. Nondum apparuit, quid erimus : Scimus autem, quoniam cum apparuerit, similes ei erimus. Sed qui ad hanc * pulchritudinem voluerit pervenire, oportet, quod primo habeat mundam vitam et bona opera. Unde sequitur :
marg.| {a} Ex Sion species decoris eius] supple, procedit. Sion interpretatur speculum, sive speculatio : et significat munditiam vite. Sicut enim mulier speculo se respicit ; et cum maculam cognoscit, lavat, vel abstergit. Sic homo debet se intus in conscientia respicere et maculas aquis lacrimarum lavare : et sic fiet mundus. Item Sion interpretatur semen eius et significat bona opera, que debemus seminare, ut metamus in vita eterna. Gal. ultim. b. Que seminaverit homo, hec et metet. Et quid sit seminandum, subiungit : Bonum autem facientes, non deficiamus ; tempore enim suo metemus, non deficientes. Sic ergo ex Sion, id est ex speculatione nostre conscientie et semine bonorum operum procedit et sequetur in nobis species decoris eius, in quo ei assimilabimur, ut dictum est.
marg.| Nota, quod Deus multipliciter dicitur : Dicitur enim Deus natura, sicut hic et Gn. 1.a. In principio creavit Deus celum et terram. Item dicitur Deus acceptione, Ps. 81. Ego dixi : Dii estis. Item nuncupatione, Ps. 95. Omnes Dii Gentium Demonia. Item prelatione, Ex. 22.d. Diis non detrahes. Item dominatione, Ex. 7.a. Ego constitui te Deum Pharaonis.
marg.| Item etiam est notandum quod Deus multipliciter loquitur homini, sive vocat hominem, scilicet per inspirationem, Iob. 4.c. Porro ad me dictum est verbum absconditum et quasi furtive suscepit auris mea venas susurri eius. Item per predicationem, Rm. 8.f. Quos predestinavit, hos et vocavit. Item per promissionem, Iob. 14.d. vocabis me : et ego respondebo tibi. Item per largitionem bonorum. Prv. 1.c. Vocavi et renuistis. Item per tribulationem, Lc. 14.e. Exi in vias et sepes et compelle intrare. Item per pene aliene ostensionem, Ps. 59. Dedisti metuentibus te significationem, ut fugiant a facie arcus. Versus : “Felix, quem faciunt aliena pericula cautum”.
marg.| Item per sanguinis aspersionem, vel ostensionem. Hbr. 2.f. Sanguinis aspersionem melius loquentem, quam Abel. Is. 65.a. Expandi manus meas tota die ad populum incredulum. Habito de primo adventu, sequitur de secundo.
marg.| {c} Deus manifeste veniet] ad iudicium. Deus alibi dicitur, scilicet Mt. 24.c. Videbunt filium hominis venientem. Quod hic dicitur manifeste, ibi dicitur videbunt. Hic autem vocatur Deus : et ibi filius hominis. In quo notatur, quod est Deus et homo Christus, qui iudicaturus est. Et vere.
marg.| {d} Manifeste veniet] secundum quod dicitur Mt. 24.b. Sicut fulgur exit ab Oriente et apparet usque in Occidentem ; ita erit adventus filii hominis. In primo autem adventu non manifeste venit, sed sub nube carnis latuit. Et licet fuerit manifestus homo ; non tamen Deus manifestus fuit ; sed sicut dicitur Is. 65.c. Vere tu es Deus absconditus. Et vere iste, qui veniet iudicaturus, non tantum Deus, sed et homo est : Unde addit :
marg.| {e} Deus noster] veniet, scilicet Noster : per conformationem nature, os de ossibus nostris et caro de carne nostra. Unde Is. 7.c. Et vocabitur nomen eius Emanuel.
marg.| {f} {2.128rb} Et non silebit] In primo adventu tacuit coram Pilato, sicut dicitur Is. 53.c. Quasi agnus coram tondente se obmutescet et non aperiet os suum. Silet etiam modo Deus quantum ad quosdam, quos permittit currere per campos licentie, secundum quod infra dicitur : Hec fecisti et tacui. A quo silentio orat Ps. 27. liberari, dicens : Deus meus, ne sileas a me, ne quando taceas a me ; et assimilabor descendentibus in lacum : quasi dicat, si silueris, ero similis descendentibus in lacum. In futuro autem iudicio, non silebit, quia ut habetur Sophon. 1.d. Dies illa erit dies tube et clangoris. Et quanto magis tacuerit ante, tanto fortius tunc loquetur. Unde Is. 42.c. Tacui, semper silui, patiens fui ; quasi parturiens loquar, que aspere et acute et cum maxima anxietate loquitur. De qua asperitate Ps. 90. Ipse liberavit me de laqueo venantium et a verbo aspero : Quod proferet, cum dicet reprobis : Ite, maledicti, in ignem eternum, Mt. 25.d. Posset autem queri, que sunt signa adventus eius ? Ecce manifestum signum.
marg.| {g} Ignis in conspectu eius exardescet] Precedet enim ignis materialis, qui comburet superficiem terre et aera, quantum ascenderunt peccata hominum et fumus idololatrie. Hic ignis erit Iustorum illuminatio et purgabit, quod purgandum invenerit, vehens eos in eternam beatitudinem : Involvet autem malos et eorum erit vehiculum in infernum. Astabunt Angeli quasi messores separantes malos a bonis et grana a paleis. Et hoc est, Ignis exardescet, malos involvens et bonos purgans. In conspectu eius, id est in presentia eius. Psalmus 96. Ignis ante ipsum precedet et inflammabit in circuitu inimicos eius. Mal. ultim. a. Ecce dies veniet succensa quasi caminus et erunt omnes superbi et omnes facientes iniquitatem stipula et inflammabit eos dies veniens. 2Pt. 3.c. Elementa eius calore solventur. Et dicit Chrysost. Cum magno territu fluvius igneus rapidus absorbebit terram. Vel sic, Ignis in conspectu eius exardescet, id est conspicietur a malis et reprobis, terribilis tamquam ignis. Is. 30.f. Ecce nomen Domini venit de longinquo, ardens furor eius et gravis ad portandum.
marg.| {k} Et in circuitu eius tempestas valida] Tempestas ista erit iudicatio ex insperato veniens ad modum tempestatis. Valida, quia cito separabit paleas a granis, sicut tempestas fortis, que erit in circuitu eius, id est in Sanctis iudicantibus et Angelis ventilantibus et malos a bonis separantibus : qui dicuntur esse circuitus eius, quia Sancti cum eo sedebunt et Angeli assistent. Vel sic, Tempestas valida, id est damnatio erit illis, qui sunt in circuitu eius, id est in malis. Boni sunt in Deo, quasi in centro : Ipse enim est centrum omnium. Mali vero sunt in circuitu eius, non accedentes ad eum per recta opera. Ps. 11. In circuitu impii ambulant. Et Ps. 81. Deus meus, pone illos ut rotam.
marg.| {a} {2.128va} Δ Advocavit celum] Nota, quod in principio Psalmi tangitur citatio, ibi : Locutus est et vocavit terram. Secundo forma et schema iudicii, ibi : Deus manifeste veniet. Hic autem tangit testes, unde dicit : Advocavit, id est advocabit.
marg.| {b} Celum desursum] id est celestes Angelos.
marg.| {d} Et terram] id est homines. Vel celum, id est bonos iudicaturos.
marg.| {c} Desursum] vel desuper, id est super sedes duodecim : et terram, id est iudicandos. Vel Celum, id est omnes bonos simpliciter : et terram, id est omnes malos simpliciter : Rm. 14.b. Omnes stabimus ante Tribunal Christi. Et ad quid advocabit ?
marg.| {e} Discernere] id est ut discernat, vel ut ipsi discernant.
marg.| {f} Populum suum] a non suo. Et bene dicit, discernere, non videre : quia etiam mali, licet iudicentur ; tamen discernent. Ier. 25.f. Gladium ego voco super omnes habitatores terre. Vel Celum et terram, ad litteram, Dt. 31.g. Invocabo celum et terram in testimonium contra vos. Hec autem advocatio erit ministerio Angelorum : et ideo ad eos convertit sermonem et dicit.
marg.| {g} Congregate] o vos Angeli messores.
marg.| {h} Illi] id est ad honorem eius, scilicet Dei.
marg.| {i} Sanctos eius] omnes, scilicet Iustos. Hec congregatio prefigurata est Gn. 49.a. Congregamini et audite, filii Iacob, audite Israel patrem vestrum. Is. 43.b. Omnes Gentes congregate sunt simul.
marg.| {k} Qui ordinant] id est ordinaverint.
marg.| {l} Testamentum eius super sacrificia] id est novum super vetus. Hoc faciunt illi, qui eligunt sequi magis paupertatem et tribulationem, quam divitias, que promittebantur in lege sacrificantibus. Vel sic, Ordinant testamentum eius, id est reputant promissa Dei esse super sacrificia, id est super opera sua, secundum illud Rm. 8.d. Non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam, que revelabitur in nobis. Vel Qui ordinant, etc. id est qui dicunt premium sequi post laborem. Hic est ordo rectus. Et posset aliquis excusare se de ignorantia, nisi esset eis iudicium venturum annuntiatum, Unde addit :
marg.| {m} Et annuntiabunt celi] id est viri spirituales.
marg.| {n} Iustitiam eius] qua discernet bonos a malis, reddens unicuique secundum quod meruit.
marg.| {o} Quoniam Deus Iudex est] Si enim purus homo Iudex esset, posset falli, vel corrumpi, vel vinci et sic impediretur iustitia. Sed Deus est Iudex, qui nec falli, nec corrumpi, nec superari poterit. Ps. 7. Deus Iudex Iustus, fortis et patiens.
marg.| {c} Deus manifeste veniet] Moraliter potest hoc exponi de tertio adventu. Est enim primus adventus, quo venit in mundum ad redemptionem. Secundus, quo veniet ad iudicium, ad remunerationem. Tertius, quo venit in animam Iusti ad consolationem. De primo et secundo habitum est supra in hoc Psalmo. De tertio, Io. 14.c. Ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus. De quo etiam potest hoc dici : Deus manifeste veniet, quia cum mentem hominis visitat, eamdem illuminat et exhilarat, Io. 7.d. Visitas eum diluculo. Cum autem ibi venerit, non statim recedit ; sed manet, nisi expellatur per peccatum : Unde dicit.
marg.| {e} Deus noster] quem, scilicet possidere in perpetuum possumus. Propter hoc dicit Io. 14.c. Mansionem apud eum faciemus. Et cum ibi manebit.
marg.| {f} Non silebit] sed loquetur ad cor eius, ut dicitur Os. 2.c. Ducam eam in solitudinem et ibi loquar ad cor eius. Ps. 84. Audiam, quid loquatur in me Dominus Deus. Verba autem eius non sunt tepida, sed ignita : Iuxta illud Ps. 118. Ignitum eloquium tuum vehementer. Unde bene addit.
marg.| {g} Ignis] caritatis.
marg.| {h} In conspectu eius] id est in anima, quam ipse conspicit.
marg.| {i} Exardescet] Ct. 5.b. Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est. Ps. 17. Ignis a facie eius exarsit, carbones succensi sunt ab eo. Quos autem accendit per amorem, commovet ad penitentiam. Unde addit :
marg.| {k} Et in circuitu eius tempestas] id est conturbatio ad penitentiam.
marg.| {l} Valida] id est magna. Ps. 6. Anima mea turbata est valde. Vel valida, id est valens et prodens homini ad salutem, 2Cor. 7.c. Que enim secundum Deum tristitia est, penitentiam in salutem stabilem operatur.
marg.| {a} * Advocavit celum de sursum et terram discernere populum suum] id est faciet, ut contemplativi de contemplatione descendant ad iudicandum infirma carnis sue. Et ut terra, id est activi, a terrenis actibus ad iudicandum semet ascendant. Et ita quasi in medio conveniant et occurrant sibi activi et contemplativi, cum isti descendant de monte contemplationis et illi ascendant de valle actionis, ut utrique seipsos discutiant et iudicent. Hoc bene significatum est in hoc, quod Rachel et Lia coniuncte sunt Iacob. Rachel enim contemplationem, Lia actionem significat. Iacob autem, qui interpretatur luctator, sive supplantator, significat iudicium, quod supplantat et extirpat vitia, secundum illud Prv. 20.b. Rex, qui sedet in solio iudicii, dissipat omne malum intuitu suo. Iacob ergo Rachel et Liam sibi copulat, quia et contemplatio et actio iudicium debet habere, quasi maritum, qui utramque regat et custodiat. Et ipse ab eo concipiant parvulos, qui cum creverint, Patriarche fiant, id est motus humilitatis, qui perveniant et perducant ad fastigium eterne sublimitatis : quia qui se humiliat, exaltabitur. Hoc est ergo, quod dicit : Advocavit celum, id est contemplativos.
marg.| {c} Desursum] id est de contemplatione.
marg.| {d} Et terram] id est activos, deorsum.
marg.| {e} {2.128vb} Discernere populum suum]  ; id est ut discernant et iudicent multitudinem cogitationum, locutionum et operationum suarum. Iob. 7.c. Suspendium elegit anima mea, id est iudicium inter contemplationem et actionem ; quasi inter celum et terram anima seipsam iudicans, se suspendit in patibulo penitentie, ne tandem suspendatur in patibulo gehenne. Sicut docet Apostolus 1Cor. 11.g. Si nosmetipsos iudicaremus, non utique iudicaremur. Et quia nullus de se debet presumere : sed Sanctorum suffragia postulare : Ideo bene sequitur.
marg.| {g} Congregate illi Sanctos eius] ut ipsi simul pro nobis intercedant : Sic faciunt illi, qui dicunt Litanias. Hoc etiam facit Ecclesia, que festum Omnium Sanctorum simul celebrat. Unde posset hoc esse thema in festo Omnium Sanctorum : Congregate sunt, etc. Quod enim Dominus uni Sancto forsitan negaret, omnibus congregatis et orantibus, non negaret : sicut in claustris, quando conventus totus petit aliquid ab Abbate, non est consuetudinis, ut patiantur repulsam. Similiter quando omnes cives eiusdem civitatis, vel omnes barones eiusdem regni petunt aliquid a Rege, non de facili negat eis, sicut habetur 1Rg. 14.g. quod totus Israel congregatus, Ionathan de morte eripuit. Per Ionathan intelligitur peccator, qui contra vetitum Dei Patris comedit mel silvestre, id est delectationem, que silvestris est, quando non est de Deo, aut de spiritualibus.
marg.| {k} Qui ordinant] etc. sicut supra expositum est.
marg.| {p} Audi, populus meus] etc. Secunda pars, in qua docet, quid sit faciendum et quid non. Superius tetigit de primo adventu et de secundo plenius tractavit, ostendens, que in eo erunt : Hic autem explicat, que in primo adventu facta fuerunt, scilicet abolitio legalium et substitutio Evangelii. Et quia magna dicturus erat, ideo hortatur primo populum, ut audiat, dicens : Audi, Vox est Domini, de quo supra dixerat Propheta : Deus Deorum Dominus locutus est. Hic autem determinat, quid locutus est. Hoc scilicet Audi, populus meus, qui meus es, quia te elegi a principio et legem meam tibi dedi et de te carnem sumpsi. Et ideo quia meus es, audire me debes.
marg.| {q} Et] sic loquar tibi, Israel, cum audire inceperis, quia sic dicitur Ecclesiast. 32.a. Ubi auditus non est, non effundas sermonem. Israel autem frequenter sumitur in Prophetis pro Iudeis. Unde {2.129ra} Δ et alibi in Ps. 113. In exitu Israel de Egypto, etc. Nec tantum simplici verbo loquar, sed
marg.| {a} Et testificabor tibi] id est testimonio Scripturarum et miraculorum tibi ostendam. Quid ? Hoc.
marg.| {b} Deus, Deus tuus ego sum] quasi dicat, Deus omnium sum per potentiam, qua omnes creavi, sed, Deus tuus, proprie, quia tibi promissus in Prophetis. Et notatur hic Trinitas per hoc, quod bis dicit : Deus, Deus et tertio, ego sum, quod est nomen proprium Deitatis : Ex. 3.d. Ego sum, qui sum. Hoc est nomen meum. De hoc testimonio 1Io. 4.c. Nos vidimus, ecce Israel et testificamur, quoniam Pater misit filium suum Salvatorem mundi, non tantum Iudicem. Et possent dicere Iudei, quia Deus noster es, ideo offerre tibi debemus sacrificia. Ad quod respondet.
marg.| {c} Non in sacrificiis tuis arguam te] id est si non exhibeas sacrificia pecudum, non puniam te. Supra in Ps. 39. Sacrificium et oblationem noluisti. Ier. 7.e. Non precepi eis in die, qua eduxi eos de terra Egypti de verbo holocaustomatum et victimarum ; sed hoc precepi eis : Audite vocem meam : et ero vobis Deus. Item possent dicere : Tu non curas de sacrificiis, quia in sacrificiis non habes nisi partem : cetera enim cedunt in usus sacerdotum et offerentium ; sed holocausta bene requiris, que tota tibi incenduntur. Non dicit, immo.
marg.| {d} Holocausta tua in conspectu meo sunt semper] quasi tediosa. Talis modus loquendi habetur Nm. 11.b. Oculi nostri non vident, nisi man. Glossa tamen aliter hoc exponit. Item possent dicere. Tu non arguis nos de non exhibitis sacrificiis ; sed tamen bene recipies oblata. Unde hoc excludit, dicens :
marg.| {f} Non accipiam vitulos] scilicet in sacrificium.
marg.| {g} De domo] tua, id est de templo, ubi solebas offerre, o Israel, quod templum modo est tua domus ; sed olim mea fuit, quam vos Iudei fecistis speluncam latronum, ut habetur Mt. 21.b. Ier. 7.b. Numquid domus mea facta est spelunca latronum. Scriptum est : Domus mea domus orationis vocabitur ; vos autem fecistis eam speluncam latronum. Et sumitur hoc de duobus locis. Prima pars sumitur de Is. 56.c. Secunda de Ier. 7.b.
marg.| {i} Neque de gregibus tuis hircos] ad litteram. Et ostendit causas, quare ea non accipiet. Prima est, quia eis non indiget ad augmentandas divitias suas. Unde dicit.
marg.| {l} Quoniam mee sunt omnes fere silvarum] que etiam indomite sunt.
marg.| {n} Iumenta] habitantia.
marg.| {o} In montibus] mea sunt.
marg.| {p} Et boves] quos possides, mei sunt. Ps. 23. Domini est terra et plenitudo eius. Secunda causa est, quia non indiget eis ad novitatem cognitionis : Unde dicit.
marg.| {q} Cognovi] ante secula.
marg.| {r} Omnia volatilia celi] Multo magis terrestria. Et quid mirum, si cognovit, qui creavit ? Gn. 1.d. Vidit Deus cuncta, que fecerat. Tertia causa est, quia non indiget eis ad delectationem. Unde addit :
marg.| {s} Et pulchritudo agri mecum est] id est mihi servit : Pulchritudo agri, etc. id est gignentium et generatorum ubertas. Quarta {2.129va} Δ causa est, quia non indiget eis ad necessitatem. Unde addit :
marg.| {a} Si esuriero, non dicam tibi] scilicet quod pascas me. Loquitur per synaresim, quia non potest esurire : et ideo non dicam tibi,
marg.| {b} enim] id est quia meus est, non alterius.
marg.| {c} Orbis terre] etc. id est omnes creature. Quinta causa est ; quia non indiget eis ad nutrimentum. Unde dicit :
marg.| {d} Numquid manducabo carnes taurorum] ac si essem esuriens :
marg.| {e} Aut sanguinem hircorum potabo] ut sitiens. Iud. 13.c. dixit Manue : faciamus tibi hedum de capris. Cui respondit Angelus : Si me cogis, non comedam, id est quamvis me cogas.
Numérotation du verset Ps. 49,* 
moraliter
marg.| {p} Audi populus meus] etc. Moraliter dicitur clericis et religiosis. Ipsi enim sunt populus Domini peculiaris. Omnes enim homines generaliter sunt populus Domini ratione creationis et ratione recreationis et ratione dominationis. Quantum ad creationem dicitur Iob. 41.a. Omnia, que sub celo sunt, mea sunt. Quantum ad recreationem dicitur 1Cor. 5.d. Empti estis pretio magno. Quantum ad dominationem, Is. 49.a. Servus meus es tu, Israel. Populus autem Domini specialiter dicuntur clerici et religiosi, ratione horum trium et ratione familiaritatis. Dt. 7.a. Populus sanctus es Domino Deo tuo, te elegit Dominus Deus tuus, ut sis ei populus peculiaris de cunctis populis, qui sunt super terram. Propter hoc dicit eis : Audi, populus meus, id est obedi mihi.
marg.| {q} Et loquar Israel] id est tibi, qui debes me videre in contemplatione. Audi, contra surdos, Israel, contra cecos. Is. 42.c. Surdi, audite : et ceci, intuemini ad videndum. Quis cecus, nisi servus meus : et surdus, nisi ad quem nuncios meos misi ? Populus, contra dispersos per schismata et lites. Ieremie 50.c. Grex dispersus Israel, leones eiecerunt eos, id est motus superbie. Meus, id est quietus. Is. 26.d. Vade, populus meus : intra in cubicula tua, non ad forum. Bar. 3.b. Audi, Israel precepta vite. Ieremie 26.d. Audite vocem Domini Dei vestri et penitebit eum mali, quod locutus est adversus vos. Et bene dicit primo : Audi, populus meus ; et postea, loquar : quia ad hoc, quod Dominus loquatur eis, oportet, quod sint populus Domini per segregationem ab actibus et curis secularibus, secundum quod dicitur Os. 2.c. Ducam eam in solitudinem et ibi loquar ad cor eius. Item oportet, quod audiat, id est quod obediat, quia inobedientes abominatur. Prv. 3.d. Abominatio Domini omnis illusor et cum simplicibus sermocinatio eius. Illusor est, qui nomen, vel habitum, vel gestum sanctitatis pretendens, preceptis Domini et prelati sui inobediens est. Mt. 27.d. Genu flexo illudebant ei. Simplices vero sunt obedientes. Unde dicit beatus Bernardus : Subditis non licet discernere, sed simpliciter obedire. Talibus ergo solitariis et obedientibus * loquitur Dominus in cordibus eorum : Loquar, loqui est hominis rationalis, non brutorum, vel parvulorum. Eccl. 32.a. Loquerere tu maior natu, decet enim te primum verbum. Quidam libenter audiunt latratus canum, id est detractorum. Alii cantus Sirenarum, id est adulatorum : Is. 13.d. Respondebunt ibi ulule in edibus eius. Sirene in delubris voluptatis. Pauci sunt, qui Deum loquentem velint audire. Unde etiam Israel dicit : Ex. 20.c. Non loquatur nobis Deus. Dt. 5.c. Quid est omnis caro, ut audiat vocem Dei viventis.
marg.| {a} Et testificabor tibi] in conscientia tua : Testificabor tibi, Ier. 29.f. Ego sum testis et Iudex, dicit Dominus. 1Io. 5.b. Hoc est testimonium Dei, quod maius est, quoniam testificatus est de filio suo.
marg.| {b} Deus, Deus tuus ego sum] Rm. 8.c. Spiritus reddit testimonium spiritui nostro, quod sumus filii Dei. {2.129rb} Ps. 45. Vacate et videte, quoniam ego sum Deus.
marg.| {c} Non in sacrificiis tuis arguam te] Hoc principaliter exponi potest contra quosdam religiosos, qui illa, ad que tenentur de precepto regule, vel prelati, omittunt : et quedam faciunt singularia, ad que non tenentur. Hec autem singularia dicuntur sacrificia, non holocausta : quia in faciendo illa, non se totos offerunt, quia saltem propriam voluntatem retinent. Et ideo non placent Deo illa sacrificia. Hoc est, quod dicit.
marg.| {c} Non in sacrificiis tuis arguam te] si omittas ea.
marg.| {d} Holocausta autem tua] in quibus te totum offers cum propria voluntate.
marg.| {e} In conspectu meo sunt semper] id est mihi placent. Holocaustum vere proprie est obedientia, ubi Isaac dilectus filius offertur in holocaustum. Sacrificium vero est singularitas, sive in ieiunio, sive in vigiliis et huiusmodi, que de propria voluntate procedunt. 1Rg. 15.e. Melior est obedientia, quam victime. Is. 58.a. Quare ieiunavimus et non aspexisti ; humiliavimus animas nostras et nescisti ? Et respondet Dominus : Ecce in die ieiunii vestri invenitur voluntas vestra. Hoc est etiam quod sequitur.
marg.| {f} Non accipiam de domo tua] id est de religione tua.
marg.| {h} Vitulos] Per vitulum, qui nullo iugo premitur, significatur hic inobedientia, sive inobedientes. Per hircos, qui habent exterius asperitatem in pelle, significatur hypocrisis, de quibus dicit.
marg.| {i} Neque de gregibus tuis] id est de congregationibus et conventibus.
marg.| {k} Hircos] id est hypocritas. Contra hec duo vitia dicit Apostolus, Col. 3.d. Non ad oculum servientes, quasi hominibus placentes, hoc est, contra hypocrisim, sed in simplicitate cordis timentes Dominum, hoc est, contra inobedientiam.
marg.| {l} Quoniam mee sunt omnes fere silvarum, iumenta in montibus et boves] Per feras silvarum, significantur Eremite, secundum quod de ipso Domino dicitur Mc. 1.b. Eratque cum bestiis : et Angeli ministrabant ei. 2Mcc. 5.d. Iudas Machabeus secessit in desertum locum, ibique inter feras vitam in montibus cum suis agebat et feni cibo vescentes demorabantur, ne participes fierent coinquinationis.
marg.| {n} Iumenta] sunt prelati, qui portant subditos. Iob. 9.b. Sub quo curvantur, qui portant orbem. Et habitant.
marg.| {o} In montibus] id est in dignitatibus.
marg.| {p} Boves] sunt Theologi, qui arant terram corporum suorum per penitentiam et triturant sacram Scripturam. Iob. 1.c. Boves arabant et asine pascebantur, id est rudes laici. Hec igitur omnia sunt Domini, secundum illud Dt. 10.c. Domini Dei tui celum est et celum celi et terra et omnia, que in eis sunt.
marg.| {q} Cognovi omnia volatilia celi] Per volatilia celi significantur contemplativi, quia, ut dicitur Phil. 3.d. Conversatio eorum in celis est. Quos bene cognovit Dominus : quia frequenter veniunt ad curiam suam et stant in conspectu eius. Et ideo sunt ab eo cogniti et approbati. Et nota, quod per tria cognoscitur homo, scilicet ex nomine, ex facie, ex voce. Nomine, ut Ex. 33.d. Novi te ex nomine. De facie et voce simul, Ct. 2.d. Ostende mihi faciem tuam : sonet vox tua in auribus meis.
marg.| Cognoscitur autem avis :
Ex volatu contemplationis. Ps. 17. Volavit, volavit super pennas ventorum.
- Ex penna, Ps. 67. Penne columbe deargentate. Penne corvi sunt nigre.
- Ex voce, columba gemit. Is. 59.b. Quasi columbe meditantes gememus.
- Ex rostro, columba habet rectum, aquila curvum, Iob. 39.d. Ubicumque fuerit cadaver, adest.
- Ex pedibus, id est ex affectibus curvis.
- Ex cibatione, columba granum, aquila carnes comedit.
- Ex predicatione, accipiter, Archidiaconus.
- Ex cantu, alauda, religiosus.
{s} Et pulchritudo agri mecum est] Per pulchritudinem agri significatur honesta vita laicorum, qui sunt agri colendi et diligentia et sollicitudine prelatorum et Predicatorum. Unde * Ct. 7.d. Egrediamur in agrum, commoremur in villis. Egrediamur ad predicandum : commoremur ad confessiones audiendum. Hec igitur omnia Dominus habet et in his delectatur. Et hic loquens ad religiosum superstitiosum et singularem, ea preponit ei, ut eum ad humilitatem vere obedientie invitet. Unde adhuc ad eum loquens dicit.
marg.| {a} Si esuriero, non dicam tibi] tali, scilicet singulari, id est in tuis singularitatibus non delectabor, nec reficiar ; sed potius in supradictis hominibus. Quia
marg.| {b} Meus est orbis terre et plenitudo eius] id est multos ibi habeo, in quibus delector. Simile dixit ad Eliam, qui dicebat 3Rg. 19.c. Derelictus sum ego solus. Et Dominus dixit ei : Dereliqui mihi in Israel septem millia virorum, qui non curvaverunt genua ante Baal, quasi dicat : ne presumas de te, quia multos alios bonos habeo, qui mihi serviunt : quia si presumas, vel tibi gloriam appetas, non te accepto. Unde et sequitur.
marg.| {d} Numquid manducabo carnes taurorum, aut sanguinem hircorum potabo] id est numquid delectabor in maceratione superborum, qui per tauros : aut hypocritarum, qui per hircos designantur ? Notande sunt autem proprietates hirci his versibus : « Lana, cibus, visus, sanguis, caro, cornua, fetus. Hostia, mons, vitis, dens, pes, vox, barba, libido. Cauda brevis, corium sotularibus, utribus aptum. Lacte caret, fetet, emissus ruminat hircus ».
marg.| Hec omnia conveniunt hypocrite. Ipse enim extra portat lanam caprinam, id est signum penitentie. Et Ex. 26.c. dicitur, quod tabernaculum tegebatur sagis extra, sed intra erant res pretiose, scilicet aurum, manna, urna, virga, thus, aromata, redolentie. Sed sub sagis hypocritarum non sunt nisi stercora.
Item cibus hircorum sunt amare frondes et hypocritarum detractiones. Iob. 30.a. Qui rodebant in solitudine et mandebant herbas et arborum cortices : et radix iuniperorum erat cibus eorum.
Item acute vident ; sic hypocrite mala aliorum. Eccl. 14.b. Oculus malus ad mala. Item sanguis hirci frangit adamantem et lingua hypocrite etiam virum constantem. Prv. 15.a. Lingua placabilis lignum vite, que autem immoderata est, conteret spiritum.
Item caro eius est dura, id est carnalitas obstinata. Ier. 30.c. Dura facta sunt peccata tua.
Item cornua habet excelsa, id est superbiam elatam. Dn. 8.b. Hircus habebat cornu {2.129vb} insigne. Item fetus eius est bonus et hypocrite quandoque bona docent : quia licet ipsi vadant in infernum ; docent tamen alios ire in celum. Et est miraculum, secundum quod dicitur Nm. 26.b. Factum est grande miraculum, ut Chore pereunte, filii eius non perirent.
Item ex ipso fit hostia, sic de hypocrita. Lv. 10.d. Hircum, qui oblatus fuerat pro peccato, cum quereret Moyses, reperit exustum.
Item libenter ascendit : sic hypocrite ad montem dignitatis. Ier. 49.d. Habitas in cavernis petre et apprehendere niteris altitudinem collis. Item vites ledit : sic hypocrita famam Iustorum. Io. 15.a. Ego sum vitis ; et vos palmites.
Item dentes non habet hircus in superiori mandibula : sic hypocrita non habet verba caritatis ad reprehendendum, sed verba timoris. Lam. 3.b. Confregit ad numerum dentes meos. Item pes eius non est integer, sic affectus hypocrite in plura divisus est. Eccl. 21.c. Cor fatui quasi vas confractum. Os. 10.a. Divisum est cor eorum, nunc interibunt. Item vocem balantem habet sicut ovis : sic hypocrita verba simplicia. Gn. 27.c. Vox quidem vox Iacob est, sed manus sunt Esau.
Item barbam habet prolixam : sic hypocrita, ad litteram, in signum sanctitatis, 2Rg. 19.d. Miphiboseth venit illotis pedibus et intonsa barba. Miphiboseth interpretatur os confusionis, vel os ignominie, vel os verecundum. Item libidinosus est : sic hypocrita : Za. 10.a. Super hircos visitabo.
Item cauda eius est brevis : sic finis hypocrite velox. Iob. 20.a. Gaudium hypocrite ad instar puncti. Item corium est aptum sotularibus et utribus. Corium hypocrite, est exterior conversatio, que utilis est aliis et munit pedes, id est affectus eorum : et si esset interius munditia cordis, possent recipere vinum gratie. Mt. 9.b. Non mittunt vinum novum in utres veteres. Item lacte caret, sic hypocrita dulcedine consolationis, etsi increpationes habeat. Quod prophetatum est Os. 9.c. ubi dicitur : Da eis, Domine, ubera arentia, supple, sine lacte consolationis.
Item fetet : sic hypocrita, secundum illud Mt. 23.c. Ve vobis, hypocrite, qui estis sicut sepulchra dealbata, que a foris parent hominibus speciosa ; intus autem plena sunt ossibus mortuorum et omni spurcitia : Sic et vos a foris quidem paretis hominibus iusti ; intus autem pleni estis hypocrisi et iniquitate.
Item hircus emittebatur in desertum, deferens scripta peccata populi, Lv. 16.e. Sic fit de hypocrita : Lenit enim et attenuat peccata hominum et assumit super se : et sic mittitur in desertum inferni. Item ruminat : sic hypocrita multos Psalmos ruminat in ore. Mt. 6.b. Putant in multiloquio se exaudiri. Sed in multiloquio eorum peccatum non deerit : Prv. 10.c. Postea dicit, quid religiosus debeat facere et offerre.
Numérotation du verset Ps. 49,† 
mystice
marg.| {m} Mystice Fere silvarum] sunt Gentes indomite et inculte.
marg.| {n} Iumenta in montibus] simplices in culmine fidei et aliarum virtutum.
marg.| {p} Boves] Apostoli et Prophete.
marg.| {r} Volatilia celi] sunt Angeli.
marg.| {s} Pulchritudo agri] sunt Gentes converse ad fidem.
marg.| {a} Si esuriero] Esurit etiam Dominus in pauperibus esurientibus et esurit nostram salutem, quia sicut dicitur 1Tim. 2.b. Vult omnes homines salvos fieri.
marg.| {f} Immola Deo] etc. ostenso, quod sacrificia pecudum non placent ei, ostendit, quid sacrificari velit, unde dicit : Immola Deo sacrificium laudis ; quod duplex est. Unum voluntarium, quod dat intelligi, cum dicit, immola, etc. Aliud est votivum, de quo addit.
marg.| {i} Et redde Altissimo] id est Deo.
marg.| {k} Vota tua] que vovisti. Vovete et reddite Domino Deo vestro. Postea ostendit, que sint premia istorum sacrificiorum. Primum est liberatio, de quo dicit.
marg.| {l} Et invoca me] id est intus voca. Quid enim valet strepitus labiorum, ubi cor est mutum ?
marg.| {n} In die tribulationis] id est in adversitate. Gregorius Os, quod prosperitas claudit, adversitas aperit. Unde Ps. 119.c. Ad Dominum, cum tribularer, clamavi.
marg.| {o} Et eruam te] id est liberato te. Secundum est honor. Unde addit :
marg.| {p} Et honorificabis me] id est causa honoris mihi eris, dando exemplum aliis, ut me honorent. Et per hoc honorabilis eris mihi. 1Rg. 2.f. Quicumque honorificaverit me, glorificabo eum, qui autem contemnunt me, erunt ignobiles.
marg.| {f} Immola Deo sacrificium laudis] Hoc enim est officium religiosorum, sicut dictum est supra, ibi : Benedicam Dominum in omni tempore : semper laus eius in ore meo, infra : Sacrificium laudis honorificabit me. Immola Deo, non mundo.
marg.| {g} Sacrificium] non bovis, sed.
marg.| {h} Laudis] Quomodo potest immolari laus ? Numquid potest occidi ? Non. Sed lauda occisum, 2Par. 29.g. Offerte victimas et laudes in domo Domini, id est in Ecclesia, non in lecto, vel coquina.
marg.| {i} Et redde Altissimo vota tua] que tria sunt, scilicet votum castitatis, paupertatis et obedientie. Eccl. 5.a. Si quid vovisti Deo, ne moreris reddere, etc.
marg.| {l} Et invoca] id est intus in Ecclesia voce, vel intus in conscientia, vel in te voca. Ecclesiast. 2.c. Quis invocavit illum et despexit eum ? Quoniam pius et misericors est Deus.
marg.| {m} Me] veritatem, viam, vitam, iustitiam, sanctificationem, sapientiam, redemptionem, 1Cor. 1.d. In Christo Iesu, qui factus est nobis sapientia et iustitia et sanctificatio et redemptio. Io. 14.a. Ego sum via, veritas et vita.
marg.| {n} In die tribulationis] id est tentationis : Ier. 30.a. Tempus tribulationis est Iacob.
marg.| {o} Et eruam te] a tentatione, Gn. 32.c. Erue de manu fratris mei, id est fomitis, vel Diaboli. Za. 3.a. Numquid non iste torris est erutus de igne, peccati, scilicet quo iam incipiebat comburi.
marg.| {p} Et honorificabis me] non te ; sed me non ingratus. Prv. 3.a. Honora Dominum de tua substantia.
marg.| {q} Peccatori autem] etc. Tertia pars, ubi ostendit, a quibus sacrificium non vult Deus, scilicet a peccatoribus. Continuatio. Supra dixerat : Immola Deo sacrificium laudis. Sed quia hostia oblata a peccatore non est accepta Deo, ne peccator hoc sibi precipi credat, dicit :
marg.| {q} Peccatori autem dixit Deus : quare tu] talis enarras iustitias meas ? Peccator est, qui in peccato moratur, vel qui in peccato notorius est. Et talis predicare non debet. {2.130ra} Ex. 19.b. Bestia, que tetigerit montem, lapidabitur, id est homo bestialiter vivens, montem, id est sacram Scripturam. Rm. 2.a. In quo alium iudicas, te ipsum condemnas. Et nota, quod non penitenti, sed peccatori, quia postquam David penituit, dixit Ps. 50. Docebo iniquos vias tuas. Sed dum fuit in peccato, dictum est ei illud 1Par. 22.b. Non poteris edificare domum nomini meo tanto effuso sanguine coram me. Domum, id est Ecclesiam per predicationem. Alia littera habet : Cupido, dixit Deus, quid tibi cum narratione mea ? Quod est contra questuarios Predicatores et contra omnes cupidos, sive pecunie, sive laudis. De cupidis Predicatoribus dicit Gregorius Forte ideo contemptum temporalium predicant, ut ea soli habeant. Nam paupertatem predicant, ut medicamentum ; sed eam fugiunt, ut venenum.
marg.| {a} Quare tu enarras] id est exterius narras de facto, non merito, quasi dicat, quod tu narras, extra te est, quia non in corde, nec in opere habes illud, quasi dicat, fine utilitate tua facis.
marg.| {b} Iustitias meas] que sunt de premiis bonorum et penis malorum. Ps. 18. Iustitie Domini recte letificantes corda. Posset autem fortassis dicere peccator : Domine, ideo enarro, quia tu precipis mihi et mittis me ad predicandum. Unde contra hoc addit, dicens :
marg.| {c} Et assumis testamentum meum] etc. Assumis, scilicet presumptuose propria auctoritate. Ier. 23.e. Non mittebam eos : et ipsi currebant.
marg.| {d} Testamentum meum] id est promissionem de hereditate. Vel Testamentum tam vetus, quam novum. In primo Testamento promissus erat Christus incarnandus ; In novo autem promittit secundum, quod est vita eterna.
marg.| {e} Per os tuum] quasi dicat non meum. De quo Ier. 15.d. Si separaveris pretiosum a vili, quasi os meum eris. Glossa dicit, Per os tuum, pollutum. Eccles. 15.c. Non est speciosa laus in ore peccatoris, quia scilicet pollutum est. Ideo necesse est Predicatori purgare labia, ne sit vir pollutus labiis, secundum quod dicit Is. 6.b. Ve mihi, quia vir pollutus labiis ego sum. Et post addit : Et volavit ad me unus de Seraphin ; et in manu eius calculus, quem forcipe tulerat de altari et tetigit os meum et dixit : Ecce tetigi hoc labia tua : et auferetur iniquitas tua et peccatum tuum mundabitur. Per calculum, significatur confessio, quia calculatio idem est, quod computatio et in confessione computat homo Deo. Et sicut calculus de altari sumptus est, in quo semper ardebat ignis, sicut dicitur Lv. 6.b. sic confessio a caritate debet procedere. Prv. 25.b. Mala aurea in lectis argenteis, qui profert verbum in tempore suo. Hoc competit Predicatoribus. Mala aurea sunt poma matura, que sunt aurei coloris, verba scilicet ornata et matura. Lectus argenteus, Scriptura, vel conscientia candida et munda. Postea ostendit multa peccata, quare Deus non recipit sacrificium laudis a talibus. Primum est superbia. Unde dicit.
marg.| {f} Tu vero assumis Testamentum per os tuum] sed non facis. Tu ipse.
marg.| {g} Odisti disciplinam] non dare aliis, sed recipere ab aliis, quod est signum superbie, cum tamen sit amabilis. Hbr. 12.b. Fili, noli negligere disciplinam Domini, neque fatigeris, cum ab eo argueris. Quem enim diligit Deus, castigat. Et infra : In disciplina perseverante tamquam filiis vobis se offert Deus. Quis enim filius, quem non corripit pater ? Ier. 5.a. Attrivisti eos et renuerunt accipere disciplinam. Prv. 15.d. Qui abiicit disciplinam, despicit animam suam. Ergo multo fortius, qui odit. Ex quo ergo odisti disciplinam, qua fronte vis esse Magister ? Et que est hec disciplina ? Prv. 15.d. Timor Domini disciplina sapientie. Timor autem non est superbis, quia proprium est eorum presumere. Unde bene monet Apostolus, Rm. 11.c. Noli altum sapere, sed time. Lv. 26.d. Si nolueritis recipere disciplinam ; sed ambulaveritis ex adverso mihi : et ego quoque contra vos adversus incedam et percutiam vos septies. Secundum est abominatio et contemptus verborum Dei. Unde addit :
marg.| {h} Et proiecisti sermones meos retrorsum] cum deberes proiicere temporalia, secundum illud Philippen. 3.c. Que retro sunt obliviscens, ad ea, que priora sunt, extendens me ipsum. Quidam proiiciunt sermones Domini et preponunt proprios, quos adinveniunt. De quibus {2.130rb} dicit Hugo : Omne animal diligit quod genuit et placet ei fetus suus. Sed quidam preponunt sermones Aristotelis vel Galeni. Neemie ultimo d.a Filii eorum ex media parte loquebantur Azotice et nesciebant loqui Iudaice. Tertium est cupiditas. Unde sequitur:
a 2Esr.
marg.| {i} Si videbas furem] ad litteram.
marg.| {k} Currebas cum eo] consentiendo, laudando, consilium prebendo, non impediendo et huiusmodi. Unde alia littera habet, consentiebas, ubi nos habemus, currebas.
marg.| ¶Novem modis curritur cum fure
- Primo per iussionem, Mt. 14.a. Herodes tenuit Ioannem, etc. id est iussit occidi.
- Secundo per consilium, Iob. 12.c. Adducit consiliarios in stultum finem.
- Tertio per auxilium, Rm. 1.d. Digni sunt morte non solum, etc.
- Quarto per adulationem, Is. 9.c. Qui beatificant populum istum, etc.
- Quinto per receptionem, Is. 3.c. Rapina pauperis in domo vestra.
- Sexto per participationem, Is. 1.f. Principes tui infideles, socii furum.
- Septimo per taciturnitatem, quando non monet furem, cum monitio posset prodesse, Dt. 22.d. Lapidibus obruetur.
- Octavo per non resistentiam, cum possit. De quo Augustinus Error, cui non resistitur, approbatur. Nec caret scrupulo societatis occulte, qui manifesto facinori desinit obviare. Prv. 24.b. Erue eos, qui ducuntur ad mortem, etc.
- Nono per non manifestationem furti, Mt. 18.c. Quia si te non audierit, etc.
- Qui autem istorum teneantur ad restitutionem, quovis, est versus « Iussio, consilium, consensus, palpo, receptans, Participans, nutus, non obstans, non manifestans ».
marg.| ¶Multi sunt fures :
- Primo mali prelati. Hi furantur animas Deo. Io. 10.a. Qui non intrat per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde : ille fur est et latro. Et ibidem b. Omnes, quotquot ante me venerunt, fures sunt et latrones.
- Secundo Scholares. Hi furantur quaternos sociis. Ier. 23.f. Ecce ego ad Prophetas, dicit Dominus, qui furantur verba mea unusquisque proximo suo.
- Tertio Principes. Hi furantur res subditis. Is. 1.f. Principes tui infideles, socii furum.
- Quarto omnes sunt fures, qui audiunt in Ecclesia furta interrogari et celant ea. Prv. 29.d. Qui cum fure participat, odit animam suam, adiurantem audit et non indicat.
- Quinto fures sunt invidi, qui alienam famam furantur, Eccl. 5.d. Super furem est confusio et penitentia et denotatio pessima super bilinguem.
- Sexto fures sunt, qui ab ipsis furibus scienter dona, vel eleemosynas, nisi in arcta necessitate, recipiunt. Unde Gregorius Cavere debemus, ne ab aliis munera recipiamus, qui de lacrimis pauperum congregant divitias, ne simus socii furum et dicatur nobis : Si videbas furem, currebas cum eo.
marg.| Unde super illud Lc. 11.f. Quod superest, date eleemosynam ; dicit Ambrosius Nemo, quod commune est, proprium dicat : plus quam sufficit, sumptum violenter est obtentum. Augustinus Qui rem sibi collatam celaverit, furti iudicio condemnetur. Quicquid autem habent divites, collatum est eis a Domino, ut sint dispensatores eius et pauperes pascant.
marg.| ¶Fur :
- Corporalis, 1Pt. 4.d. Nemo vestrum patiatur, quasi homicida, aut fur.
- Spiritualis. Io. 10.a. Qui ascendit aliunde, fur est et latro.
- Diabolus, Lc. 12.e. Si sciret paterfamilias, qua hora fur veniret, etc.
- Dies iudicii, 1. Thessal. 5.a. Dies Domini, sicut fur in nocte ita veniet.
marg.| {a} Quarto reprehendit eos de luxuria, cum subiungit. Et cum adulteris portionem tuam ponebas] id est socius et particeps eorum eras. Prv. 1.b. Sortem mitte nobiscum : marsupium unum sit omnium : fili mi, ne ambules cum eis. Os. 7.a. Omnes adulterantes, quasi clibanus, scilicet intus ardens, extra sordens. Lev. 26.d. Trademini in {2.130va} hostium manus, scilicet Demonum, ita ut decem mulieres in uno clibano coquant. Hbr. ult. a. Fornicatores et adulteros iudicabit Deus. Eccl. 19.a. Qui iungit se fornicariis, nequam erit. Sunt autem quidam adulteri spirituales, qui scilicet corrumpunt sacram Scripturam. 2Cor. 2.d. Non sumus, sicut plurimi adulterantes verbum Dei. Ps. 11. Eloquia Domini, eloquia casta. Item adulteri sunt, qui sunt extra disciplinam. Hbr. 12.c. Si extra disciplinam estis, ergo adulteri et non filii estis. Sap. 4.a. Adulterine plantationes non dabunt radices altas.
marg.| {a} Portionem] in cibo et potu. Prv. 23.c. Vacantes potibus et dantes symbola consumentur. Symbolum grece, idem est, quod collatio latine. Symbola dant detractores et in mensis precipue fiunt detractiones. Quintum est peccatum lingue, quod duplex est. Primum est detractionis, de quo dicit.
marg.| {b} Os tuum abundavit malitia] id est maledictione, scilicet detractione. Prv. 15.a. Os fatuorum ebullit stultitiam. Mt. 12.c. Ex abundantia cordis os loquitur. 1Cor. 6. Maledici regnum Dei non possidebunt. Inconveniens autem est eodem ore Deum laudare et proximum lacerare. Iac. 3.c. Ex ipso procedit maledictio et benedictio. Et sequitur : Numquid fons de eodem foramine emanat dulcem et amaram aquam ? Predicator debet esse os Domini, secundum illud Ier. 15.d. Quasi os meum eris. Et ideo nihil ab eo debet effluere, nisi dulcedo, ut possit ei dici : Favus distillans labia tua. Ct. 4.c. Propter hoc dicit Hieronymus Felix lingua, que non novit nisi de divinis componere sermonem. Secundum peccatum lingue est adulatio. Unde addit :
marg.| {c} Et lingua tua concinnabat dolos] id est componebat dolos, id est dolosa verba, que ipsi componunt, ut placeant. Ps. 5. Linguis suis dolose agebant. Et vere dolos, secundum illud Is. 3.c. Qui beatum te dicunt, ipsi te decipiunt. Concinnare autem, componere dicitur : quia sicut dicit Strabus. Cinnus est genus compositionis ex diversis mixturis. Similiter adulatores mixturam componunt : quia aliud dicunt et aliud sentiunt. Is. 32.b. Fraudulenti vasa pessima sunt. Ipse enim cogitationes concinnat ad perdendos mites. Prv. 12.c. Qui testis est repentinus, concinnat linguam mendacii. Iob. 6.d. Ad increpandum tantum eloquia concinnatis. Sextum peccatum, de quo arguit eum, est falsi criminis impositio. Unde sequitur:
marg.| {d} Sedens] etc. Ecce successio peccatorum. Quia qui cum fure currebat prius, nunc sedet cum detractore. Ibi labor, hic quies, utrobique peccatum.
marg.| {e} Loquebaris] non dicit, quid, ut intelligat omne malum, quod potest. 2Mcc.4.a. dicitur : Simon pecuniarum et patrie delator, loquebatur male de Onia. Septimum est peccatum scandali, de quo adiungit.
marg.| {f} Adversus filium matris tue ponebas scandalum] id est occasionem ruine. Alia littera dicit : Fabricabas opprobrium. Ecclesiastici 11.d.b : « Attende tibi a pestifero, fabricat enim mala ». Sed notande sunt hic multe peccati circumstantie. Sedens, ecce studium : Adversus, ecce odium : Fratrem tuum, ecce inhumanitas : Loquebaris, ecce detractio, vel criminis impositio : Et adversus filium, ecce oppressio, quia filii dicuntur teneri : Matris tue, ecce impietas : quia plus solent diligi fratres uterini, quam qui ex solo patre geniti sunt : Ponebas, ecce malitia, ponere scilicet quod deberet amovere : Scandalum, ecce offensio, quia scandalo equivocant obex, impactio, casus. Fratrem tamen intelligere possumus omnem hominem, de primo patre descendentem. Filium matris, Christianum quemlibet, qui filius est matris Ecclesie, Mi. 7.a. Vir fratrem suum venatur ad mortem, 1Cor. 6.b. Vos iniuriam facitis et fraudatis et hoc fratribus. Contra hec predicta ostendit bonitatem Dei, dicens :
b Sir. 11, 35.
marg.| {g} Hec] scilicet predicta peccata.
marg.| {h} Fecisti et tacui] per patientiam. Hec fecisti et ideo inexcusabilis es. Rm. 2.a. Inexcusabilis es, o homo omnis, qui iudicas eos, qui talia agunt et facis ea. Et tacui, sed non tacebo. Is. 42.c. Tacui, semper silui, patiens fui ; quasi parturiens loquar. Is. 54.d. Omnem linguam resistentem tibi in iudicio iudicabis. Quod et in sequenti versu dicit.
marg.| {i} Existimasti] o inique, eo quod tacui.
marg.| {k} Quia ero tui similis] id est quod placeant mihi mala tua et quod consentiam eis. Ideo enim, quod patiens est, promittunt sibi iniqui impunitatem, sicut dicitur Eccles. 8.b. Quia non profertur cito {2.130vb} contra malos sententia, absque ullo timore filii hominum perpetrant mala. Sed Dominus, qui patiens est, etiam redditor est, sicut dicitur Eccl. 5.b. Altissimus est patiens redditor. Unde dicit.
marg.| {l} Arguam te] in iudicio, in furore meo, de quo supra ; Domine, ne in furore tuo arguas me. Alia littera hic habet : Ponam ante oculos tuos. Et non ego solus arguam te ; sed faciam te argui peccatis tuis. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {m} Et statuam] etc. peccata, que quasi quedam persone apparebunt in iudicio accusantes peccatores. Ier. 2.d. Arguet te malitia tua, Eccl. 32.d. Suis insectationibus arguetur. Ier. 13.d. Ego nudavi femora tua contra faciem tuam : et apparuit ignominia tua, etc. His ostensis monet propheta peccatores, ut convertantur. Unde dicit.
marg.| {n} Intelligite] id est intus legite et in corde revolvite.
marg.| {o} Hec] supradicta, quid Dominus reprobet, quid requirat et approbet, quomodo malos districte iudicabit. Vos peccatores.
marg.| {p} Qui obliviscimini Deum] Ier. 2.g. Populus meus oblitus est mei diebus innumeris. Eccl. 15.d. Viri mendaces non erunt illius memores. Ps. 13. Non est intelligens, aut requirens Deum, etc. Is. 57.c. Ego tacens et quasi non videns et mei oblita es. Et ideo dum vobis licet, intelligite.
marg.| {q} Nequando] id est ne aliquando.
marg.| {r} Rapiat] id est rapi permittat.
marg.| {s} Et non sit, qui eripiat] de manu rapientis. Iob. 5.a. Non erit, qui eripiat, cuius messem famelicus comedet et ipsum rapiet vir armatus, id est Diabolus. De quo Lc. 11.c. Cum fortis armatus custodit atrium suum. Et iuste non erit, qui eripiat : quia nullus potest eripere nisi Deus. Et quia ipse Deum oblitus est in sua prosperitate, Deus ipsum obliviscetur in sua necessitate ; secundum quod dicit Gregorius Hac animadversione percutitur peccator, ut cum moritur, obliviscatur sui, qui dum viveret, oblitus est Dei. Sed quem Deus liberat, nullus potest rapere. Iob. 10.b. Cum sit nemo, qui de manu tua possit eruere.
marg.| Rapit :
¶ Homo
- Male, 1Cor. 6.b. Neque raptores regnum Dei possidebunt.
- Bene, Mt. 11.b. Regnum celorum vim patitur.
¶ Diabolus.
- Ps. 9. Insidiatur, ut rapiat pauperem, 1Pt. 5.b. Querens, quem devoret.
- Male ad penam, ut hic. Et Is. 42.d. Facti sunt in rapinam.
¶ Deus
- Bene ad gratiam, Ps. 17. eripuit me de inimicis meis fortissimis. Am. 4.d. Facti estis torris, etc.
- Bene ad gloriam, Sap. 4.c. Raptus est, ne malitia mutaret intellectum eius.
marg.| {t} Quid autem debeant intelligere et quomodo debeant converti ad Dominum, subiungit. Sacrificium laudis] si quis obtulerit.
marg.| {u} Honorificavit me] dicit Dominus, non sacrificium pecudum. Unde supra reprobavit sacrificia pecudum et dixit : Immola Deo sacrificium laudis. Nota, quod alia littera habet hic : Qui immolat, etc. Unde et Ios. 7.c. Fili, da gloriam Deo et confitere et indica mihi, quid feceris. Eccl. 7.d. Sacrificium sanctificationis offerens Domino, Eccl. 35.a. Salutare sacrificium est attendere mandatis.
marg.| {x} Et illic] id est in sacrificio, vel in honore. Est.
marg.| {y} Iter, quo ostendam] manifestabo.
marg.| {z} Illi Salutare Dei] id est meipsum. Et bene illic, in honore est iter, secundum quod dicitur Eccl. 11.c. In honore veloci processus illius : Ecce et honor et iter. Et nota, quod dicit, ostendam, non dabo, quia in itinere, id est in via non datur plene, sed ostenditur. Sicut mercator bladi, ostendit parum de blado et caupoc parum vini dat ad pregustandum. Sap. 10.b. Iustum deduxit Dominus per vias rectas et ostendit illi regnum Dei. Prv. ultim. c. Gustavit et vidit, quod bona est negociatio eius : Salutare Dei, Christus est, de quo Is. 52.c. Videbunt omnes termini terre Salutare Dei nostri. Super illud verbum : Quare tu enarras et ceter. notandum quod est quedam predicatio fraudulenta, sicut predicatio hereticorum. Io. 2.b. Omnis homo primum bonum vinum ponit super mensam et cum inebriati fuerint, tunc id, quod deterius est. Ier. 2.d. Quid tibi vis in via Egypti, ut bibas aquam turbidam, id est doctrinam hereticorum ? Item alia est questuosa. Is. 1.f. Caupones tui miscent aquam {2.131ra} vino. Hoc faciunt illi, qui austeritatem Scripture comparant propter questum. Et ita sunt contrarii Domino, qui aquam convertit in vinum, Io. 2.b. Item alia est suffocata, seu meretricia, id est ornatu verborum palliata, Prv. 7.c. Intexui funibus lectum meum, stravi tapetibus pictis ex Egypto, etc. id est ornavi sermonem meum verbis rhetoricis et sophisticis. Ez. 23.f. Circumlinisti stibio oculos tuos et ornata es mundo muliebri. Eccl. 4.d. Non abscondas sapientiam in decore suo. Item alia est inimica, scilicet movens ad risum, cum tamen potius deberet movere ad fletum et gemitum. Ct. 2.g. Vox turturis audita est in terra nostra. Ez. 33.c. Audiunt sermones meos et non faciunt eos, quia in canticum oris sui vertunt illos. Item alia est contumeliosa, scilicet quando alicui contumelia in sermone irrogatur. Iac. 3.c. Numquid fons de eodem foramine emanat dulcem aquam et amaram ? Item alia est superba. Gregorius Non ideo predicant, ut velint sapientes efficere ; sed sapientes querunt, ut possint suam scientiam aliis ostentare. Item alia est importuna, Eccl. 20.c. Ex ore fatui reprobabitur parabola, quia non dicit eam in tempore suo. Per contrarium, Prv. 15.c. Sermo opportunus optimus est. Item alia est superflua, Eccl. 20.a. Qui multis utitur verbis, ledit animam suam. Et in lege : Vir patiens fluxum seminis, immundus iudicabitur.
c caupo] de caupus, la coupe ou unité de mesure utilisée pour le blé.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 49), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_49)
Signaler un complément d'information

Notes :