Hugo de Sancto Caro

Psalmus 5

Numérotation du verset Ps. 5,1 

¶ In finem pro ea
¶Codd. : D30 Rusch Ps-G, def. C L Q ΦV G* (a v. 10: Quoniam)
que hereditatem consequitur1
1 hereditatem - consequitur Ps-G (U V) ΩS] consequitur hereditate Ω X1+2, + psalmus David Ps-G D30
Numérotation du verset Ps. 5,2 I

Verba mea
auribus
percipe Domine ¦ intellige clamorem meum.
Numérotation du verset Ps. 5,3 II

Intende voci orationis mee ¦
rex meus
et Deus meus
Numérotation du verset Ps. 5,4 III

Quoniam ad te orabo Domine ¦
mane exaudies vocem meam.
Numérotation du verset Ps. 5,5 IV

Mane astabo tibi
et videbo ¦
quoniam non Deus volens iniquitatem tu es.
Numérotation du verset Ps. 5,6 V

Neque
habitabit iuxta te malignus ¦
neque permanebunt iniusti ante oculos tuos.
Numérotation du verset Ps. 5,7 VI

Odisti
omnes qui operantur iniquitatem ¦
perdes
omnes qui loquuntur
mendacium.
Numérotation du verset Ps. 5,7 VII

Virum
sanguinum
et dolosum
abominabitur
Dominus ¦
Numérotation du verset Ps. 5,8 

ego autem
in multitudine misericordie tue.
Numérotation du verset Ps. 5,VIII 

Introibo
in domum tuam ¦
adorabo ad templum sanctum tuum
in timore tuo.
Numérotation du verset Ps. 5,9 IX

Domine
deduc me
in iustitia tua ¦
propter inimicos meos dirige in conspectu tuo
viam meam2.
2 tuo viam meam Ps-G (K V D) D30 Ω Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] meo viam tuam Ps-G Cor2 (Vaticano, BAV, Vat. lat. 3466, f. 66r-v; Firenze, Laurenziana, Plut. 25.sin.4., f. 138rb-va; Toulouse, BM, ms. 146., f. 182va ; Paris, BnF, lat. 15554, f. 54v) : « Et infra PROPTER INIMICOS MEOS DIRIGE IN CONSPECTU MEO VIAM TUAM . Hebr. et anti. et Remigius non habent IN CONSPECTU TUO VIAM MEAM sed e contrario Remigius. Hec vera lectio est : DIRIGE IN CONSPECTU MEO VIAM TUAM licet quidam codices habeant DIRIGE IN CONSPECTU TUO VIAM MEAM   ; hanc dicitur habere grecus. Sed primis auctoribus est standum quoad textum Psalmi, non quoad cantum responsorii*. Unde et Hieronimus habet ANTE FACIEM MEAM VIAM TUAM . Item hebr. et anti. et Ieronimus et Cassiodorus et Augustinus et grecus non interponunt ET ante hoc verbum DIRIGE  ». * Cf. Antiphona 1 ad matutinas officii defunctorum  ; resp . et vers . 6 in eodem officio ritus Romani ( HESBERT, Corpus antiphonalium , n° 2244 ; MARBACH , Carmina Scripturarum , p. 64) : « Dirige Domine Deus meus in conspectu tuo viam meam » ; cf. v. g. Diurnale Cartusiense , Montreuil-sur-Mer, 1900, p. lx ; Breviarium Romanum , Ratisbonne - Rome 1916, p. [225] ; Horæ diurnæ iuxta ritum Sacri Ordinis Prædicatorum , Rome, 1956, p. [146], etc.
Numérotation du verset Ps. 5,10 X

Quoniam non est in ore eorum
veritas ¦
cor eorum vanum est.
Numérotation du verset Ps. 5,11 XI

Sepulcrum
patens est guttur eorum†
linguis suis
dolose agebant ¦ iudica illos Deus.
Numérotation du verset Ps. 5,11 XII

Decidant
a cogitationibus suis† 
secundum multitudinem
impietatum eorum expelle eos ¦
quoniam irritaverunt
te Domine.
Numérotation du verset Ps. 5,12 XIII

Et
letentur
omnes qui sperant in te ¦
in eternum
exultabunt et
habitabis in eis.3
3 habitabis Ps-G D30 Rusch ] inhabitabis Ps-R
Numérotation du verset Ps. 5,XIV 

Et gloriabuntur in te omnes qui diligunt nomen tuum ¦
Numérotation du verset Ps. 5,13 

quoniam tu benedices iusto.
Numérotation du verset Ps. 5,XV 

Domine ¦ ut scuto bone voluntatis tue4 coronasti nos.
4 tue Ps-G (K² ΨB² V D edd.) D30 ΩS Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G

Psalmus 5

Numérotation du verset Ps. 5,1 
marg.| Verba mea] etc. Titulus. In finem pro ea, que consequitur hereditatem. Legitur Gn. 21. quod Abraham habuit filium Isaac de libera Sara : Habuit et Ismael de ancilla Agar. Filius ancille persequebatur filium libere. In qua persecutione Sara intellexit spiritualem persecutionem et dixit : Eiice ancillam et filium eius, non enim heres erit filius ancille cum filio meo Isaac. Per ancillam et filium suum intelligitur Synagoga, que Ecclesiam persequitur, que non est consecuta hereditatem Sacre scripture. Mt. 21.d. Aufertur a vobis Regnum Dei. Nec hereditatem eternam. Unde in persona Iudeorum conqueritur Ieremias, Lam. 5.a. Hereditas nostra versa est ad alienos. Per liberam et filium eius, intelligitur Ecclesia, que plures filios gignit per gratiam quam per naturam. Et eiecto filio ancille, id est synagoge, filius libere, id est Ecclesie, manebit in domo in eternum : Io. 8.e. est ergo sensus tituli. Ps. Iste dirigens nos in finem, id est in Christum, est scriptus pro ea honoranda, que consequitur {2.10rb} hereditatem eternam, hec est Ecclesia.
marg.| Psalmus iste tripartitus est secundum Cassiodorum. In prima parte ostendit, per que acquiritur hec hereditas, ibi [Verba mea] In secunda petit auxilium contra impedimenta, que ei emula ingerit, ibi :   [Domine deduc] In tertia ostendit, que sit hereditas, ibi :   [et letentur] Primum ergo est, per quod acquiritur hec hereditas, scilicet oratio. Unde docet, nos orare Ecclesia exemplo suo dicens, Verba mea, etc.
marg.| Nota quod primo ostendit orationem suam esse multiplicem, ibi : [Verba mea] Secundo intentam, ibi   [Intellige clamorem meum] Tertio devotam, ibi   [Intende voci orationis mee] Quarto perseverantem, ibi   [Quoniam ad te orabo, Domine] Quinto efficacem, ibi :   [Exaudies vocem meam] Hec ergo sigillatim videamus.
Numérotation du verset Ps. 5,2 
I
marg.| {i} Verba mea] etc. Ostendit orationem suam esse multiplicem, per hoc quod dicit in plurali   [verba] Et hoc necessarium est, cum homo multas habeat infirmitates. Quia ut dicit Ier. Non sanat oculum, quod sanat calcaneum. Dicit ergo : O Domine, verba mea, id est oris psalmodiam.
marg.| {k} Auribus percipe] id est presentia tue Maiestatis. Et est anthropospathos. Aures enim non sunt in Deo secundum quod Deus. Et dicit auribus pluraliter, quia Deus duas habet aures, scilicet interiorem, qua dicitur audire, quando dat bona spiritualia : Et exteriorem, qua dicitur audire, quando dat bona temporalia. Et quia verba oris non prosunt, nisi adsit clamor et intentio cordis, addit.
marg.| {l} Intellige clamorem] scilicet cordis potius, quam oris. Sicut clamabat Moyses tacens : Ex. 14.d. Et Susanna, Dn. 13.e. Et hoc habetur ex vi verborum, que ponit. Dicit enim auribus percipe verba, intellige clamorem meum. Vocalis enim clamor aure percipitur, spiritualis intelligitur. Nec solum intellige, vel audi, sed etiam.
Numérotation du verset Ps. 5,3 
II
marg.| {m} Intende] quod plus est, voci orationis mee. Hic ostendit orationem suam esse devotam. Et nota, quod hic notantur, que concurrunt in vera oratione, scilicet ipsa vocalis psalmodia. Sed hec non est oratio, sed potius carmen, vel narratio, nisi quod profertur in ore, versetur in corde. Unde dicitur Am. 5.g. Auferat a me tumultum carminum suorum. Et ideo secundo necessaria est cordis applicatio. Item, etsi sit vocalis psalmodia in ore et etiam versetur in corde quantum ad intellectum solum, non potest recte dici oratio, sed potius lectio. Unde tertio necessaria est ibi cum intellectu affectus devotio. Quantum ad primum dicit   [Verba mea] etc. Quantum ad secundum   [Intellige] etc. Quantum ad tertium   [Intende] etc. Et est oratio, pius affectus mentis, in Deum tendens, plerumque ne pigritetur, in vocem prorumpens. In hac diffinitione notantur illa tria, sed retrogrado ordine, secundum scilicet quod magis Deo placet : Plus enim Deo placet affectus devotio, que notatur, ibi : Pius affectus, etc. quam intellectus applicatio, que notatur, ibi : In Deum tendens. Et plus placet Deo cordis applicatio, quam vocum prolatio, que notatur, ibi : Plerumque in vocem prorumpens. Et ponit hic tria alia verba, scilicet Domine, Rex et Deus. Domino debetur timor : Regi, honor, Deo amor. Ad timorem Domini pertinet vocalis laudatio. Ps. 21. Qui timetis Dominum laudate eum. Ad honorem Regis spectat intellectus applicatio. Prv. 14.d. Acceptus est Regi minister intelligens. Ad amorem Dei pertinet affectio. Item per hoc, quod est hic trina oratio, scilicet   [Percipe , etc.  Intellige , etc.  Intende] etc. notatur, quod in fide Trinitatis est orandum. Iac. 1.a. Postulet in fide nihil hesitans. Que Trinitas notatur in illis tribus verbis   [Domine] Rex, Deus. Per Dominum, intelligimus Spiritum sanctum : Per Regem, Filium : Per Deum, Patrem. Ad Dominum et Regem et Deum dirigit orationem suam, quasi ad totam Trinitatem dirigendam. Et licet dicat et Domine et Rex et Deus, que plura nomina sunt, non tamen dicit, percipite, vel intelligite, etc. sed percipe, etc. In quo notatur unitas essentie et pluralitas personarum. Et ideo recte ter ponitur et singulariter ponitur sicut ibi : Benedicat nos Deus, Deus noster : benedicat nos Deus. Unde Io. 10.f. dicit Christus : Ego et pater unum sumus ; per hoc, quod dicit, sumus, elidit errorem Sabellii. Per hoc quod dicit, unum, elidit errorem Arii.
Numérotation du verset Ps. 5,4 
III
marg.| {n} Quoniam ad te orabo Domine] Hic ostendit orationem suam esse perseverantem. Continuatio, Benedico : Intende voci orationis mee, quoniam ad te unum habendum, non temporalia, orabo perseveranter, etiam si semel, vel pluries repulsus fuero. Col. 4.b. Orationi instate. Lc. 11.a. Si perseveraverit pulsans. Et post : Petite et dabitur vobis, querite et invenietis, pulsate, scilicet perseveranter et aperietur vobis. Iob. 13.c. Etiam si occiderit me, in ipso sperabo. Et ideo sequitur.
marg.| {o} Mane exaudies vocem meam] Hic ostendit orationem esse efficacem : Et notabiliter dicit   [mane] ad litteram tunc, enim precipue est tempus orationis.
marg.| {2.10va} Unde Augustinus Turpe est Christiano, si radius Solis eum invenerit otiosum in lecto. Sed possunt assignari sex mane, ut ita loquar. Est enim mane temporis, sicut iam exposuimus. De quo Gn. 1.a. factum est vespere et mane dies unus. Est etiam mane hominis, quod est duplex, scilicet mane hominis viridis et non florentis, quod est in pueritia. Et mane hominis florentis, quod est in adolescentia. Ps. 89. Mane sicut herba transeat, mane floreat et transeat : Vespere decidat, induret et arescat : Quod dicitur de misero homine, qui aliquando in pueritia transit in peccatum, vel in mortem aliquando cum viret et floret, scilicet in adolescentia ; aliquando pervenit usque ad vesperum, scilicet senectutem et necessario cadit in mortem, durescit in cadaver, arescit in pulverem. In hoc mane eundum est et operandum. Eccl. 11.c. Mane semina semen tuum. Est mane pectoris, quod est inchoate fidei : De quo potest exponi, quod hic dicitur : Mane astabo tibi. Item est mane dominice Resurrectionis, in quo resurrexit Dominus. Ps. 29. Ad vesperum demorabitur fletus et ad matutinum letitia. Nam in Vespere Passionis Apostoli flebant, sed in mane Resurrectionis fuerunt in gaudio. Io. 20.e. Gavisi sunt discipuli viso Domine. Item est mane mundialis prosperitatis, Ps. 91. Ad annuntiandum mane misericordiam tuam et veritatem tuam per noctem. Per mane scilicet prosperitatis et per noctem adversitatis. Is. 21.c. Venit mane et nox, si queritis, scilicet mane prosperitatis, querite, scilicet in nocte adversitatis, vel econverso. Et in hoc mane orandum est, maxime ne prosperitas extollat in elationem. Item est mane eternitatis, de quo dicitur secundum unam expositionem : Mane astabo tibi : Orietur vobis timentibus Nomen meum Sol iustitie. Iuxta hunc modum in septimana singulis feriis cantantur in laudibus Matutinalibus singuli psalmi, in quibus ponitur hoc nomen mane, vel eius equipollens. Feria secunda cantatur. Verba mea : In quo ponitur : Mane exaudies vocem meam. Feria tertia cantatur : Iudica me Deus. In quo ponitur : Emitte lucem tuam. Quod equipollet huic voci mane. Feria quarta cantatur : Te decet : In quo ponitur : Exitus Matutini : Quod equipollet illi similiter. Feria quinta cantatur : Domine, refugium. Ubi dicitur : Mane sicut herba transeat. Feria sexta cantatur : Domine, exaudi : Ubi dicitur : Auditam fac mihi mane misericordiam tuam. In Sabbato cantatur, Bonum est confiteri Domino : Ubi dicitur : Ad annuntiandum mane misericordiam tuam. Dicit ergo, Mane exaudies vocem meam. Mane, scilicet temporis, id est cito, vel etiam in ortu gratie.
Numérotation du verset Ps. 5,5 
IV
marg.| {a} Mane astabo] etc. Sup. ostendit qualis sit eius oratio. Hic autem ostendit, que bona sequantur ex oratione. Primum, est iuge servitium Dei. Secundum, est cognitio veritatis. De primo dicit   [Mane] id est per totam noctem adversitatis usque ad mane relevationis. Mane enim iungit noctem et diem, in quo notatur, quod et nocte et die orat Ecclesia.
marg.| {b} Astabo tibi] id est coram te stabo paratus ad servitium. Vel mystice   [Mane] signat infusionem gratie, in qua homo debet astare Deo, sicut predictum est. Unde Is. 26.b. De mane vigilabo ad te. Eccl. 39.a. Iustus cor suum tradet ad vigilandum diluculo ad Deum, qui fecit illum.
marg.| Et dicitur infusio gratie mane propter multas causas. Prima est, quia in mane fugiunt latrones, sic in infusione gratie fugiunt Demones. Ex. 14.f. Iamque advenerat vigilia matutina et ecce Dominus respiciens super castra Egyptiorum per columnam ignis et nubis, interfecit exercitum eorum et subvertit rotas curruum, serebanturque in profundum ; Dixerunt ergo Egyptii : Fugiamus Israelem : Dominus enim pugnat pro eis contra nos. Et Iob. 24.c. Si subito apparuit aurora, arbitrantur umbram mortis. Secunda ratio est, quia fere tunc se abscondunt, id est prave cogitationes. Ps. 183. Ortus est Sol et congregati sunt et in cubilibus suis revertentur. Item Ps. Posuisti tenebras et facta est nox, etc. Tertia est, quia sicut mane alleviantur infirmitates, sic in ortu gratie tentationes mitigantur. Is. 38.c. Sperabam usque ad mane. Iob. 8.a. Si diluculo consurrexeris ad Deum et Omnipotentem fueris deprecatus, si mundus et rectus incesseris, statim evigilabit ad te, etc. Quarta, quia mane cantant aves ; sic in ortu gratie turtur contritionis, {2.10vb} Ct. 2.c. Vox turturis audita est in terra nostra. Item Philomela letitie. Iob. 38.a. Ubi eras, cum me laudarent astra matutina ? Quinta, quia mane excitantur homines a somno corporis. Ct. 7.d. Mane surgamus ad vineas. Et hoc significatum est 3Rg. 19.a. quod Angelus excitavit Eliam dormientem. Sexta est, quia tunc se preparat homo ad bene operandum. Ps. 103. Exibit homo ad opus suum, etc. Rm. 13.d. Hora est iam nos de somno surgere. Septima, quia tunc surgunt homines a suis lectulis, id est carnalibus desideris, Ct. 3.a. In lectulo meo per noctem quesivi, quem diligit anima mea, quesivi et non inveni, surgam. Octava, quia tunc expelluntur tenebre ignorantie. Iob. 17.c. Rursus post tenebras spero lucem. Nona, quia tunc incipiunt homines se preparare ad prandium. Unde dicitur Ex. 16.e. quod filii Israel mane colligebant manna. In hoc ergo mane, id est in ortu gratie astabo tibi paratus ad servitium. Astare autem tria notat, scilicet munditiam erectionem, perseverantiam. Astans enim non iacet in immunditia, nec curvatur ad terrena, nec flectitur a statura : Sic bonus minister Domini debet esse mundus. Is. 52.d. Mundamini, qui fertis vasa Domini. Item erectus. Ps. 122. Sicut oculi servorum in manibus Dominorum suorum, etc. Ita oculi nostri, etc. Item stabiles, Mt. 10.c. Qui perseveraverit usque in finem, etc. Ct. 7.a. Statura tua assimilata est palme, que scilicet semper permanet in virore.
marg.| {c} Et videbo] Hic notatur secundum quod sequitur ex oratione, scilicet cognitio veritatis. Et bene dicit primo, astabo per iuge servitium. Et postea   [videbo] per intellectum, quia ex primo sequitur secundum. Ecclesiastic. 1.d. Fili, concupiscens sapientiam, id est si concupiscis sapientiam, conserva iustitiam et Deus prebebit illam tibi. Ps. 118. A mandatis tuis intellexi. Postea, in serie huius prime partis usque in finem ostendit, que scire et cognoscere debeamus, scilicet malum, ut fugiamus ; bonum, ut appetamus. Malum est, quod Deo displicet, de quo dicit primo, videbo, id est cognoscam.
marg.| {d} Quoniam non Deus volens] etc. id est quoniam tu es Deus proprie, id est invariabilis. Nam « stabilisque manens, das cuncta moveri ».
marg.| [Deus] inquam non volens iniquitatem, id est mortale peccatum, contrarium equitati. Est quedam iniquitas, quam Deus approbat, id est quedam inequalitas vite, ut in claustralibus, qui quandoque descendunt ad activam predicando, confessiones audiendo et huiusmodi. De qua Eccl. 42.c. Melior est iniquitas viri, quam mulier benefaciens. Postea autem dividit iniquitatem, in peccatum voluntatis, omissionis, locutionis, operis. De peccato voluntatis dicit.
Numérotation du verset Ps. 5,6 
V
marg.| {e} Neque habitabit iuxta te malignus] id est qui malum vult proximo, in presenti per gratiam, nec in futuro per gloriam : de peccato omissionis dicit.
marg.| {f} Neque permanebunt iniusti] id est qui bona opera non fecerunt.
marg.| {g} Ante oculos tuos] id est in beneplacito.
marg.| Vel aliter possunt legi isti duo versus a mane generalis resurrectionis, quando incipiet eternitas.
marg.| {b} Astabo tibi] pro meritis recepturus. 2Cor. 5.b. Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi : etc. Et tunc plene.
marg.| {c} Videbo, quoniam non Deus] etc. id est quod non placet tibi iniquus. Sap. 14.b. Similiter odio sunt Deo impius et impietas eius.
marg.| {e} Neque] tunc habitabit iuxta te malignus, immo proiicietur in tenebras exteriores. Unde Is. 26.b. Secundum aliam litteram : Tollatur impius, ne videat gloriam Dei. Ubi nos habemus, Domine, exaltetur manus tua, ut non videant.
marg.| {f} Neque] etiam tunc permanebunt iniusti ante oculos tuos, qui hic misericordiam habere potuerunt. Sequitur
Numérotation du verset Ps. 5,7 
VI
marg.| {h} Odisti omnes, qui operantur iniquitatem] hoc est de peccato operis : de peccato locutionis subdit.
marg.| {i} Perdes omnes, qui loquuntur mendacium] Postea subdividit peccatum operis in duo. In peccatum, scilicet quo nocetur proximo aperte et in peccatum quo nocetur ei occulte. De primo dicit   [Viri sanguinum] De secundo dicit   [et dolosi] Dicit ergo   [Odisti omnes, qui operantur iniquitatem] Contra Sap. 11.d. Diligis omnia, que sunt et nihil odisti eorum, que fecisti, ergo falsum est hoc.   [Odisti omnes] etc. Solutio Deus non odit naturam, sed vitium : Unde sic expone.   [Omnes, qui operantur] inquantum operantur. Nec est istud Sap. contrarium : Nihil odisti eorum, que fecisti, quia sic intelligitur : Non odisti naturam, quam fecisti, sed vitium, quod non fecisti.
marg.| {2.11ra} Vel aliter potest solvi, quia est duplex odium, scilicet odium affectus et odium effectus. Odio affectus non odit Deus. Unde Lv. 19. Ne oderis fratrem tuum in corde tuo. Sed odit odio effectus : De quo est illud intelligendum. [Odisti omnes, qui operantur] etc. Sed contra, Ps. 115. Omnis homo mendax. Solutio : Est mendacium quod est peccatum mortale, de quo hoc intelligendum. Perdes omnes, etc. Et est mendacium, quod est veniale, de quo intelligitur illud : Omnis homo mendax.
marg.| Sed ad sciendum quod mendacium sit mortale et quod veniale, notanda est distinctio Augustinus qui ponit octo genera mendaciorum. Primum mendacium est, quod fit in doctrina religionis, ut Christum non esse passum, vel natum, vel cetera, que sunt contra articulos fidei. Secundum est, quod nulli prodest et alicui obest, ut mendacium detractionis et falsi testis in causa criminali. Tertium, quod prodest alicui, ita ut obsit alteri, ut mendacium testis in causa pecuniaria. Quartum est, quod fit sola mentiendi, fallendique libidine, quasi sine causa et utilitate. Quintum est, quod fit placendi cupiditate, ut mendacium adulationis. Sextum, quod nulli obest et prodest alicui ad evitandum periculum pecunie, ut si quis sciat pecuniam alicuius iniuste tollendam et ubi sit, se nescire mentiatur. Septimum, quod nulli obest et prodest alicui ad evitandum periculum persone, ut si mentiatur nolens perdere hominem ad mortem quesitum. Octavum, quod nulli obest et ad hoc prodest, ut aliquid tueatur ab immunditia corporali, ut si volenti corrumpere virginem, mentiatur eam esse coniugatam.
marg.| A magistris autem fit trimembris divisio : Quia mendacium, aliud est perniciosum, aliud officiosum, aliud iocosum. Sub pernicioso continentur quinque genera prime distinctionis. Sub officioso tria ultima. Iocosum est, quod fit ioco et non fallit, scit enim, cui dicitur, causa ioci dici. secundum Augustinum omne genus mendacii est peccatum, sed mendacium perniciosum, id est quidquid continetur in quinque generibus prime distinctionis, est mortale : Officiosum vero et iocosum, secundum omnes est veniale. Sed in hoc est opinio, quia quidam dicunt, quod officiosum est maius peccatum, quam iocosum. Alii dicunt contrarium. In homine autem perfecto dicunt quidam et bene, quod tam officiosum, quam iocosum veniale sit. Quidam autem dicunt, sed male, quod officiosum semper est mortale in homine perfecto.
Numérotation du verset Ps. 5,7 
VII
marg.| {a} Virum sanguinum] etc. Vir sanguinum est, qui aperte nocet proximo, ut homicida. Unde prohibitus fuit David, ne edificaret domum Domino, eo quod multum sanguinem effudisset, 2Rg. 7.a. Et hoc etiam recitat ipse David 1Par. 28.a. Item raptores et huiusmodi predatores dicuntur viri sanguinum, Eccl. 34.d. Panis egentium vita pauperum est, qui defraudat illum, homo sanguinis est, Nota, sanguis dicitur peccatum. Os. 4.a. Sanguis sanguinem tetigit. Dicitur etiam sanguis sensualitas. Mt. 16.c. Beatus es Simon Bariona, quia caro et sanguis non revelavit tibi. Dicitur etiam affectus carnalis. Mi. 3.d. Qui edificatis Sion in sanguinibus. Dicitur etiam amaritudo penitentie. Unde Augustinus Sic est penitendum, ut quidam sanguis anime per oculos effluat.
marg.| {b} Et dolosum] qui occulte nocet. Hec duo, scilicet   [virum sanguinum et dolosum] possunt referri ad ista duo, que precedunt, scilicet   [Qui operantur iniquitatem] hi sunt viri sanguinum. Et   [qui loquuntur mendacium] hi sunt dolosi. Hec duo non fuerunt in Domino, de quo dicitur Is. 53.c. quod iniquitatem non fecit, nec dolus fuit in ore eius. Et ideo bene dicitur, quod virum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus. In presenti subtrahendo eis gratiam et etiam ipsos ostendendo non esse dignos vita presenti. Ps. 54. Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos. Et in futuro, exules faciendo eos a Regno iustorum. Exheredati enim vocantur abominati. Ita illi eiicientur.
Numérotation du verset Ps. 5,8 
marg.| {c} Ego autem] Hic ostendit primo causam efficientem huius introitus, cum dicit.   [In multitudine misericordie tue] Postea ostendit, quo intrabit, cum dicit   [In domum tuam] Item ostendit, quid ibi ingressus faciet, cum dicit   [Adorabo ad Templum sanctum tuum] ibi :   [In timore tuo] Dicit ergo.
Numérotation du verset Ps. 5,VIII 
marg.| {e} Introibo in domum tuam] celestem. Non meis meritis :
marg.| Sed {d} In multitudine misericordie tue] id est in {2.11rb} multa misericordia tua. Lam. 3.c. Misericordie Domini est, quod non sumus consumpti. Vel   [in multitudine misericordie tue] id est cum multitudine hominum misericordia tua salvatorum   [Introibo in domum tuam] id est in Ecclesiam triumphantem, ut lapis in edificium. Nota, quod est domus Dei inferior et superior, interior et exterior, anterior et posterior. Inferior est Ecclesia militans. Ps. 25. Domine, dilexi decorem domus tue. Hanc intramus per Sacramentorum perceptionem. Superior est Ecclesia triumphans : De qua Ps. 121. In domum Domini ibimus. Hanc intramus per contemplationem in presenti, per premii adeptionem intrabimus in futuro, ut Mt. 25.b. Intra in gaudium Domini tui. Interior est conscientia : De qua Ps. 100. Perambulabam in innocentia cordis mei, in medio domus mee. Hanc intramus per ipsius discussionem. Exterior, est corpus nostrum. Iob. 4.d. Qui habitant domos luteas. In hanc intramus per vanitatis nostre circumspectionem. Naum. 3.c. Intra in lutum. Anterior est sacra Scriptura. Ps. 54. In domo Dei ambulavimus cum consensu. Hanc intramus per frequens studium et iugem meditationem. Posterior est Synagoga, quam intramus considerando eius fatuitatem. Mt. 23.d. Relinquetur vobis domus vestra deserta.
marg.| {f} Adorabo] id est totam voluntatem et intentionem meam inclinabo et laudabo.
marg.| {g} Ad templum sanctum tuum] id est ad Christum, in quo plenitudo Divinitatis inhabitat. Col. 2.b.
marg.| {h} In timore tuo] scilicet reverentie, que erit in patria. Ps. 18. Timor Domini sanctus permanens in seculum seculi. Vel potest legi de statu presentis vite.
marg.| {g} Adorabo] etc. quasi introibo in domum tuam celestem : Et interim adorabo ad Templum sanctum tuum, id est iuxta illud orabo, id est in ingressu Templi tui celestis per spem. Unde alibi dicit : Letatus sum in his, que dicta sunt mihi, in domum Domini, scilicet celestem, ibimus. Et postea subdit : Stantes erant, scilicet cum hec dicerentur, pedes nostri, id est affectus, in atriis tuis, Hierusalem, scilicet per spem et desiderium. Et licet ita sperem, tamen non presumam. Et hoc etiam faciam in timore tuo, id est te timendo, qui es custos et collator virtutum, iudex et ponderator operum. Iob. 9.d. Verebar omnia opera mea, sciens quod non parceres delinquenti. Glossa dicit : Omnia opera, etiam bona. Et ibi dicit. Gregorius Sancti omne quod agunt metuunt, dum considerant ante quem iudicem stabunt : Considerant enim mala, quam districte iudicet et bona, quam subtiliter penset.
Numérotation du verset Ps. 5,9 
IX
marg.| {i} Domine, deduc me] etc. Hec est secunda pars, in qua petit auxilium Domini contra impedimenta. Et petit duo, scilicet ut Dominus sit deductor illius, ibi, Domine, deduc. Item, ut sit ductor illius, ibi : Dirige in conspectu tuo. Continuatio. Supra dixit   [Introibo] etc. Sed ne impediar.   [O Domine deduc me] id est de bono in melius fac me proficere.
marg.| {k} In iustitia tua] id est in preceptis iustitie tue. Vel in iustitia tua, id est secundum iustitiam tuam, qua penitentes recipis et si punis, non tuum malum infers, sed eos suis malis relinquis : Non in iustitia hominis, qui malum pro malo reddit et suum malum inferendo, malo voto malum vindicans, prior efficitur malus.   [Deduc] dico.
marg.| {l} Propter inimicos meos] scilicet Demones confundendos et amovendos, vel homines corrigendos.
marg.| {m} Dirige in conspectu tuo] id est in conscientia, ubi tu vides.
marg.| {n} Viam meam] id est opera, vel voluntatem, qua itur ad Deum. Vel   [Viam meam] id est precepta, vel penitentiam, que precipua via est nobis inter alias vias. Hic dicuntur duo, scilicet : deduc et dirige. Primum pertinet ad bona opera. Secundum ad bonam intentionem. Simile Ex. 33.c. Si non tu ipse precedas nos, ne educas nos de loco isto. Et postea ostendit quod necesse est, quod Dominus deducat et dirigat viam propter inimicos : Quia sunt mendaces : Unde subdit.
Numérotation du verset Ps. 5,10 
X
marg.| {o} Quoniam non est in ore eorum veritas] Item quia vani sunt : Unde addit :
marg.| {p} Cor eorum vanum est] Istud est causa precedentis. Gregorius Quod levis conscientia concipit, protinus lingua levior prodit. Idem : Qualis sermo ostenditur, talis animus comprobatur. Et Mt. 12.c. Ex abundantia cordis os loquitur. Item quia sunt adulatores : Unde subdit :
Numérotation du verset Ps. 5,11 
XI
marg.| {a} {2.11va} Sepulchrum] quod scilicet carnes corrumpit, ita adulatores blanda adulatione ad se trahunt homines et sibi assimilando devorant, quibus mortuis ipsi sunt sepulchra. Is. 3.c. Qui te beatum dicunt, ipsi te decipiunt. Gregorius Mortuus mortuum sepelit, quando peccatorem aggere adulationis premit. Item quia sunt detractores, Unde addit :
marg.| {b} Patens] ad cadavera, scilicet peccatorum recipienda et fetorem emittendum, per detractionem. Prv. 23.c. Noli esse in conviviis potat orum, nec in comessationibus eorum, qui conferunt carnes ad vescendum. Seneca. Non refert, utrum isti detractores superius, vel inferius intonent, quasi dicat, ita fetent verba eorum, sicut stercora eorum. Propter hoc ergo dicit : Sepulchrum patens est guttur eorum. Item quia dolosi sunt : Unde subdit.
marg.| {c} Linguis suis dolose agebant] id est non solum dolum loquebantur, sed etiam ad effectum dolos suos perducebant. Ier. 9.b. Vir fratrem suum deridebit et veritatem non loquetur, docuerunt enim linguam suam loqui mendacium. Eccl. 28.c. Beatus, qui tectus est a lingua nequam. Nota, quod detractores comparantur aliquando sepulchro, ut hic, quia verba fetida proferunt et denudant peccata aliorum. Nm. 19.c. Vas, quod non habuerit operculum, immundum erit. Item aliquando comparantur scabronibus, quia deserunt flores et super stercora resident, id est virtutes aliorum et bona opera tacent, peccata loquuntur et ruminant. Dt. 7.c. Mittam ante eum scabrones. Item comparantur Hiene, quia sicut Hiena extrahit corpora mortuorum de sepulchris et comedit, sic et isti peccata hominum. Unde Ier. 12.c. Numquid avis discolor hereditas mea mihi ? Ibi alia littera habet : Numquid spelunca Hiene. Item comparantur Milvo, qui semper circuit extalia et huiusmodi que comedit, sic detractores peccata. Et sicut Milvus est avis querulosa, sic detractores. Is. 34. Illic congregati Milvi alter ad alterum. Item comparantur muribus, de quibus 1Rg. 5.c. dicitur, quod mures rodebant extales Philistinorum, ita detractores peccata aliorum.
marg.| {d} Iudica illos] Quasi ita detrahunt et dolose agunt, sed tu Deus, Iudica illos, id est puni. Hoc dicit non livore vindicte, sed zelo iustitie. Vel prophetia est de penis illorum sic   [Iudica] id est iudicabis, id est punies.
Numérotation du verset Ps. 5,11 
XII
marg.| {e} Decidant] etc. Hic ostendit quod eorum damnatio et pena erit in tribus. Primo in casu a prosperitate. Unde dicit : Decidant a cogitationibus suis, id est frustrentur a cogitatione et spe sua, qua sperabant et cogitabant de longa vita et sanitate et divitiis. Ps. 145. In illa die peribunt omnes cogitationes eorum. Secundo, in pena eterna, quod notatur ibidem, secundum aliam lectionem. Decidant in penam a cogitationibus suis, id est propter cogitationes suas pravas. Tertio in amissione vite eterne. Unde subdit.
marg.| {f} Secundum multitudinem impietatum eorum] id est peccatorum.
marg.| {g} Expelle eos] ab hereditate, ut qui magis peccaverunt, longius expellantur et profundius cadant in lacum Inferni. Simile Apc. 18.b. Quantum glorificavit se et in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum, Is. 27.b. In mensura contra mensuram, cum abiecta fuerit, iudicabit eam. Postea subiungit meritum damnationis, dicens.
marg.| {h} Quoniam irritaverunt] id est ad iracundiam provocaverunt,   [te, o Domine] Alia littera habet, amaricaverunt, id est te, qui dulcis es in te, sibi peccando amarum fecerunt. Unde dicit Ieren. Quicquid mali patimur, vitii nostri est, qui dulcem Deum vertimus in amarum et cogimus sevire nolentem : Et Poeta « Est piger ad penas princeps, ad premia velox : Quique dolet quoties cogitur esse ferox ». Dt. 32.c. Ipsi provocaverunt me in eo, qui non erat Deus, etc. Et ego provocabo eos in eo, qui non est populus, etc.
Numérotation du verset Ps. 5,12 
XIII
marg.| {i} Et letentur omnes] etc. Hec est tertia pars, in qua agit de eterna hereditate, que erit beatitudo Sanctorum. Continuatio. Ita illi expellentur, at iusti gaudebunt : Sicut dicit Is. 65.c. Servi mei gaudebunt pre exultatione cordis et vos clamabitis. Hoc est,   [Et letentur omnes] Is. 61.c. Propter hoc in terra sua duplicia possidebunt et letitia sempiterna erit eis.
marg.| {k} Qui sperant in te] quia ex spe sequitur letitia spiritualis. {2.11vb} Rm. 12.c. Spe gaudentes. Et merito : Quia.
marg.| {l} In eternum exultabunt] non ad horam, sicut mali. Unde Iob. 20.a. Gaudium hypocrite ad instar puncti. Ideo autem exultabunt.
marg.| {m} Et] id est quia habitabis in eis, quod erit ipsum gaudium eorum. Unde Ps. 3. Tu es gloria mea. 2Cor. 10.d. Qui gloriatur, in Domino glorietur.
Numérotation du verset Ps. 5,XIV 
marg.| {n} Et gloriabuntur in te omnes] in futuro per speciem.
marg.| {o} Qui diligunt nomen tuum] id est Filium. De hoc nomine dicitur Is. 30.f. Ecce nomen Domini venit de longinquo. Nota, quod in hac serie ponit tria precipue, de quibus letabuntur iusti. Primum est eternitas gaudiorum, ibi : In eternum exultabunt. Secundum est securitas, ibi :   [Habitabis] Tertium est glorie copiositas, ibi :   [Et gloriabuntur] Hec tria, Is. 32.d. Sedebit populus meus in pulchritudine pacis, etc. Hoc autem totum non sibi, sed gratie attribuit, subdens.
Numérotation du verset Ps. 5,13 
marg.| {p} Quoniam tu benedices] in futuro, benedictione glorie.
marg.| {q} Iusto] cui benedixisti in presenti benedictione gratie. Ps. 131. Viduam eius, id est Ecclesiam, benedicens benedicam. Sed quoniam, ut dicit Gregorius cito bonum perditur, quod a largiente non custoditur, subdit.
Numérotation du verset Ps. 5,XV 
marg.| {r} Domine tu  coronasti] id est circumdasti nos ut scuto bone voluntatis tue, id est bona voluntate preveniente et subsequente quasi scuto, quod protegit hominem contra ictus. Item in hoc quod dicit   [scuto] et   [coronasti] notatur quod bona Dei voluntas in presenti est nobis scutum et protectio, in futuro erit corona et gloriatio. Et notandum quod multiplici scuto circumdat et protegit nos Dominus, scilicet scuto fidei, contra errores. Eph. ult. c. In omnibus sumentes scutum fidei, 1Io. ult. a. Hec est victoria, que vincit Mundum, fides nostra. Item scuto patientie. 2Par. 9. legitur, quod Salomon fecit ducentas hastas et trecenta scuta. Et in hoc, quod plura fuerunt scuta, quam haste, innuitur, quod proniores debemus esse ad patiendum, quam ad vindicandum. Tamen aliqui libri habent sexcentas. Item scuto eleemosynarum, Eccl. 29.c. Eleemosyna super scutum potentis et super lanceam, adversus inimicos tuos pugnabit, Prv. 22.b. Victoriam et honorem acquirit sibi, qui dat munera. Item scuto memorie Passionis eius, Lam. 3.g. Dabis eis scutum cordis laborem tuum, id est Passionem tuam, 1Pt. 4.a. Christo igitur passo in carne et vos eadem cogitatione armamini. Item scuto verbi sui, quod dicitur scutum, Prv. 30.a. Omnis sermo Dei ignitus clypeus est omnibus sperantibus in se. Item scuto sacre doctrine, Ct. 4.b. Turris David edificata est cum propugnaculis, mille clypei pendent ex ea, omnis armatura fortium. Turris David est Ecclesia, Clypei sunt auctoritates Sanctorum Patrum. Item scuto exemplorum Sanctorum, 2Rg. 1.d. Montes Gelboe, nec ros, nec pluvia veniat super vos, neque sint agri primitiarum, quia ibi abiectus est clypeus fortium. Gelboe, interpretatur volutatio, vel decursus, vel acervus pulveris, aut acervus pluviarum et significat divites, qui volutantur in divitiis et deliciis. Super tales non venit gratia Dei : Et abiiciunt clypeum fortium, id est exempla Sanctorum. Ios. 8.f. dicitur, quod Iosue non contraxit manum, quam in sublime porrexerat, tenens clypeum, donec interficerentur omnes habitatores Hai : Et interpretatur vultur, vel devorator, vel vita vallium et significat peccatores.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 5), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 30/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_5)
Signaler un complément d'information

Notes :