Hugo de Sancto Caro

Psalmus 58

Numérotation du verset Ps. 58,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 58) D30 Rusch Ps-G, def. ΩF
ne corrumpas1*
1 disperdas ΩX] corrumpas D30 Rusch
David in tituli inscriptione
quando misit Saul
et custodivit domum eius
ut interficeret eum2*.
2 domum eius] eras. D30 | interficeret – eum ΩX] inv. Rusch
Numérotation du verset Ps. 58,2 I

Eripe me
de inimicis meis
Deus meus3 ¦ et ab insurgentibus
3 meus D30 Rusch ] om. Ps-G
in me libera me.
Numérotation du verset Ps. 58,3 II

Eripe me de operantibus
iniquitatem ¦ et de viris sanguinum
salva me.
Numérotation du verset Ps. 58,4 III

Quia ecce
ceperunt animam meam ¦
irruerunt
in me
fortes.
Numérotation du verset Ps. 58,5 IV

Neque iniquitas mea
neque peccatum meum
Domine ¦
sine iniquitate cucurri
et direxi.
Numérotation du verset Ps. 58,6 V

Exsurge
in occursum meum
et vide ¦
et tu Domine Deus virtutum
Deus Israel.
Numérotation du verset Ps. 58,VI 

Intende ad visitandas
omnes gentes ¦
non miserearis
omnibus
qui operantur iniquitatem.4
4 iniquitatem] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 58,7 VII

Convertentur
ad vesperam†
et famem
patientur ut canes ¦
et circuibunt
civitatem.
Numérotation du verset Ps. 58,8 VIII

Ecce
loquentur in ore suo† et gladius
in labiis eorum ¦ quoniam quis audivit ?
Numérotation du verset Ps. 58,9 IX

Et
tu Domine deridebis eos ¦ ad nihilum
deduces
omnes gentes.
Numérotation du verset Ps. 58,10 X

Fortitudinem5 meam ad te custodiam ¦
5 fortitudinem] fotitudinem cacogr. Rusch
quia Deus susceptor meus
Numérotation du verset Ps. 58,11 

Deus meus
misericordia6 eius preveniet me.
6 misericordia D30 Rusch ] voluntas Ps-G
Numérotation du verset Ps. 58,12 XI

Deus ostendit7 mihi
7 ostendit] ostendet Ps-G
super inimicos meos
ne occidas eos ¦
nequando obliviscantur
populi mei.
Numérotation du verset Ps. 58,XII 

Disperge illos
in virtute tua ¦ et depone eos
protector meus Domine.
Numérotation du verset Ps. 58,13 XIII

Delictum
oris eorum sermonem
labiorum ipsorum ¦ et comprehendantur
in superbia sua.
Numérotation du verset Ps. 58,XIV 

Et de execratione
et mendacio
annuntiabuntur
Numérotation du verset Ps. 58,14 

in consummatione ¦
in ira consummationis
et non erunt.
Numérotation du verset Ps. 58,XV 

Et
scient quia Deus dominabitur8 Iacob ¦
8 dominabitur plerique codd. et edd. D30 Rusch cum Ps-R ] dominatur Ps-G (R F C Q² ΦR)
et finium terre.9
9 et D30 Rusch ] om. Ps-G | terre] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 58,15 XVI

Convertentur
ad vesperam†
et famem patientur ut canes ¦
et circuibunt civitatem.
Numérotation du verset Ps. 58,16 XVII

Ipsi
dispergentur
ad manducandum ¦
si vero non fuerint saturati
et murmurabunt.
Numérotation du verset Ps. 58,17 XVIII

Ego autem
cantabo fortitudinem tuam ¦
et exaltabo mane10
10 exaltabo] exultabo D30 Ps-G
misericordiam tuam.
Numérotation du verset Ps. 58,XIX 

Quia factus es susceptor meus
et refugium meum ¦ in die tribulationis mee.
Numérotation du verset Ps. 58,18 XX

Adiutor meus
tibi psallam†
quia Deus susceptor meus
es ¦ Deus meus misericordia mea.

Psalmus 58

Numérotation du verset Ps. 58,1 
marg.| Eripe me de inimicos meis] Titulus.   [In finem ne disperdas] vel corrumpas David in tituli inscriptione, quando misit Saul et custodivit domum eius : ut interficeret eum. Iste titulus in parte supra habitus est et expositus, videlicet usque ibi, quando misit Saul. Et est sensus tituli, Psalmus iste dirigens nos, in finem, monet, ne corrumpas, vel disperdas David in tituli inscriptione, que dicit ipsum esse Regem, quod tamen facere noluit Saul, id est concilium Iudeorum, quando misit et custodivit domum eius, id est sepulchrum, ut interficeret eum, id est nomen eius et famam extingueret.
marg.| Psalmus iste tripartitus est. Primo petit Christus quasi in passione positus liberari ab inimicis Iudeis ; et orat pro salute Gentium. Secundo confirmat salutem Gentium et orat pro salute Iudeorum et pro utraque gratias agit, ibi : Convertentur.
marg.| Primo ergo notandum quod quatuor sunt genera inimicorum, quidam enim nocent solo desiderio, non audentes, erubescentes prorumpere in dicta, vel facta. Quidam autem prorumpunt in verba contumelie, dicentes fratri suo : Racha, vel fatue. Alii procedunt in verba et alapas citra sanguinem. Alii usque ad effusionem sanguinis procedunt ; contra ista quatuor dicit hic quatuor verba.
marg.| {g} Eripe me] O Deus Pater, dicit Christus.
marg.| {h} De inimicis meis] Iudeis invidentibus et voto nocentibus. Tu dico.
marg.| {i} Deus] qui potes.
marg.| {k} Meus] qui vis et debes.
marg.| {l} Et ab insurgentibus] per maledicta et blasphemias.
marg.| {m} In me] id est contra me. Libera me.
marg.| {2.148ra} Δ {a} Eripe me de operantibus iniquitatem] id est colaphizantibus et flagellantibus me.
marg.| {b} Et de viris sanguinum] etc. id est de crucifixoribus. Vel potest legi contra quinque persecutiones, de quibus supra dictum est, videlicet anti¶christi, falsorum fratrum, hereticorum, martyricidarum, Iudeorum. Dicit ergo in persona Ecclesie Christus.
marg.| {g} Eripe me de inimicis meis] id est de Antichristianis. Ps. 139. Eripe me ab homine malo, id est antichristo.
marg.| {l} Et ab insurgentibus in me] id est a falsis fratribus, qui intra surgunt,   [libera me]
marg.| {a} Eripe me de operantibus iniquitatem] id est de hereticis, de quibus dicit Petrus. 2Pt. 2.b. Sectas non metuunt introducere.
marg.| {b} Et de viris sanguinum salva me] id est de martyricidis.
marg.| {c} Quia ecce ceperunt] Iudei,   [animam meam] Cum dicit, ceperunt, notat insidias Iudeorum, quia animam eius quesierunt et quasi venati sunt. Et tandem ceperunt, cum eum occiderunt. Lam. 4.f. Dicit Christus, venatione ceperunt me, quasi avem, inimici mei gratis. Io. 18.b. Ceperunt Christum in horto. Propter hoc orat in Ps. Eripe me de laqueo venantium. Nec solum insidiose egerunt, sed et impetuose. Unde sequitur :
marg.| {e} Irruerunt] cum impetu.
marg.| {f} In me fortes] Ps. 61. Quousque irruitis in hominem ? Act. 7.g. Dicitur de Stephano. Impetum fecerunt unanimiter in eum. Postea ostendit Christus se dignum exaudiri, precipue propter innocentiam, quam habuit. Que consistit in multis. Primo in carentia male intentionis. Unde dicit.
marg.| {g} Neque iniquitas mea] causa fuit huius impetuositatis in me. Iniquitas quidem dicitur mala intentio, secundum illud. Mt. 6.c. Si oculus tuus fuerit nequam, totum corpus tuum tenebrosum erit. Is. 53.c. Eo quod iniquitatem non fecerit, nec inventus est dolus in ore eius. Et hoc apparuit, quia pro inimicis exoravit. Secundo in carentia mali operis. Unde addit :
marg.| {h} Neque peccatum meum, Domine] scilicet causa fuit. 1Pt. 2.d. Qui peccatum non fecit. Tertio in puritate
prol.| Δ boni operis.
marg.| Moraliter,] dicit Ecclesia, vel ipsum caput Ecclesie Christus.
marg.| {g} Eripe me de inimicis meis, Deus meus] Inimici Christi et Ecclesie sunt avari Iac. 4.a. Qui voluerit esse amicus huius mundi, inimicus Dei constituitur. Augustinus O seculum nequam, quod tuos beare sic soles amicos, ut Dei facias inimicos ! Inter autem omnes avaros precipui inimici sunt avari prelati et mali sacerdotes et clerici, quorum manus inunguntur in signum, quod nihil deberet remanere in manibus suis, quod pauperibus non darent. Et quia tales violenter tenent Ecclesiam et preficiuntur ei, iuxta quod dicitur Lam. 1.b. Facti sunt hostes eius in capite. Ideo petit hic Christus, vel Ecclesia eripi, quasi cum violentia de manibus eorum Ez. 34.c. Liberabo gregem meum de manibus eorum.
marg.| {l} * Et ab insurgentibus in me libera me] Insurgentes, sunt superbi prelati. Ps. 180. Qui insurgunt in me, confundantur. Et alibi. Ps. 37. Amici mei et proximi mei adversum me appropinquaverunt et steterunt. Iob. 15.c. Cucurrit adversus Deum erecto collo et pingui cervice armatus est. Sic ergo conqueritur Christus et Ecclesia de prelatorum cupiditate et superbia. Postea etiam conqueritur de eorum iniustitia, cum subiungit.
marg.| {a} Eripe me de operantibus] etc. id est de prelatis iniqua iudicia facientibus. Isaia 59.c. Consilium conversum est retrorsum : iudicium et iustitia longe stetit : corruit in plateis veritas et equitas non potuit ingredi. Et quod hoc faciant prelati, habetur Dn. 13.a. Egressa est iniquitas de Babylone a senioribus Iudicibus, qui videbantur regere populum. Item conqueritur de eorum carnalitate. Unde dicit.
marg.| {b} Et de viris] etc. id est de prelatis, qui superflue amant parentes suos et eis conferunt bona Ecclesie, quibus dicitur. Hab. 2.c. Ve qui edificatis Sion in sanguinibus. Nec immerito petit Ecclesia ab eis liberari, quia ipsi violenter intrudunt se in eam. Unde ostendit eorum violentiam, dicens :
marg.| {c} Quia ecce] omnibus apparens est.
marg.| {d} Ceperunt animam meam] dicit Christus, id est pretium anime mee, scilicet Ecclesiam, quam emi, dando animam meam. Ier. 12.b. Dedi dilectam animam meam in manus inimicorum eius. Eph. 5.e. Christus dilexit Ecclesiam et seipsum tradidit pro ea.   [Ceperunt] dico, per violentam intrusionem. Unde sequitur :
marg.| {e} Irruerunt] impetuose.
marg.| {f} In me fortes] per consanguinitatem dicentes opere verbum illud. Sap. 2.c. Sit autem fortitudo nostra lex iustitie. Et Am. 6.d. Nonne in fortitudine nostra assumpsimus cornua ? Et posset aliquis credere, quod meruisset Ecclesia, unde excusat se dicens.
marg.| {g} Neque iniquitas mea] etc. causa est, quare tales habeam Pastores, qui me affligant. Iob. 17.a. Non peccavi et in amaritudinibus moratur oculus meus. Item Iob. 16.d. Hec passus sum absque iniquitate manus mee, cum haberem mundas ad Deum preces.
prol.| *
prol.| {a} Sine iniquitate
marg.| Item totum a principio de quolibet Iusto potest exponi, ut dicat Iustus in tribulatione tentationum positus.
marg.| {g} {2.148rb} Eripe me de inimicis meis, Deus meus] Et dicit pluraliter de inimicis, quia multi sunt videlicet
A mundo retinente.
- A diabolo impellente.
- A Luxuria lubricante.
- A Gula inebriante.
- Ab avaritia onerante.
- A tristitia suffocante.
- Ab ira interficiente.
- Ab invidia cruciante.
- Ab inani gloria interiora vastante.
- A Superbia excecante.
- A mundo retinente. Unde in hymno : « Hi sunt quos retinens Mundus inhorruit ».
marg.| Iob. 18.b. Immisit in rete pedes suos, id est in curiositatem mundi et in maculis eius ambulat, id est in occupationibus mundanis. Et sequitur. Tenebitur planta eius laqueo, etc. quia non facile est evadere manus mundi. Gn. 14.b. Vallis silvestris multos puteos habebat bituminis, id est mundus habet multa retinacula. Item a diabolo impellente. Ps. 34. Angelus Domini coarctans. Item a luxuria lubricante. Lam. 4.d. Lubricaverunt vestigia nostra in itinere platearum nostrarum, ubi sunt, scilicet mulieres et choree. Item a gula inebriante. Gn. 19.g. Due filie Loth eum inebriaverunt. Due filie iste, sunt Luxuria et Gula. Vel comestio et potatio superflua, que senes infatuant. Item ab Avaritia onerante. Gregorius Ad compedes onerat, quicquid preter necessitatem accumulat. Item a tristitia suffocante. Eccles. 38.b. Tristitia cordis flectit cervicem. Item ab ira interficiente. Iob. 5.a. Virum stultum interficit iracundia. Item ab invidia cruciante. Ovidius « Iustius invidia nihil est, que protinus ipsum, Auctorem rodit, excruciatque suum”. Et Horatius : « Invidia Siculi non invenere Tyranni, Tormentum maius ».
marg.| Item ab inani gloria, interiora devastante. Eccl. 42.c. De vestimentis nascitur tinea, id est de operibus inanis gloria. Item a superbia excecante. Gregorius Tumor mentis obstaculum veritatis. Isti autem inimici si in pace dimitterent hominem, sicut multi sunt inimici, qui tamen numquam insurgunt, adhuc possent tolerari ; sed ipsi tota die insurgunt. Unde postea petit.
marg.| {l} Et ab insurgentibus] illis inimicis.
marg.| {m} In me] id est contra me,   [libera me] Mundus enim insurgit contra iustos, species rerum visibilium representando et quandoque eos persequendo. Diabolus, continue mala suggerendo. Luxuria, oblectationibus alliciendo. Gula, necessitatem pretendendo. Avaritia, casus emergentes ante oculos ponendo : Tristitia, difficultatem et propriam impotentiam ostendendo. Invidia, aliena bona pinguiora ostendendo. Inanis gloria, propria bona numerando et estimando. Superbia, multa de seipso suggerendo. Quia vero facile trahitur homo ad hec vitia per exemplum. Ideo postea bene petit.
marg.| {a} Eripe me de operantibus iniquitatem] id est peccatum, ne ab eis inficiar. Seneca. Subtrahendus est populo animus tener et parum tenax recti. Ps. 105. Commixti sunt inter Gentes et didicerunt opera eorum. Tales autem, qui sic volunt cavere vitia et consortia malorum, linguis detrahentium corroduntur, iuxta illud Is. 59.c. Qui recessit a malo, prede patuit. Unde ulterius petit ab his liberari, dicens.
marg.| {d} Et de viris] etc. Viri sanguinum, sunt detractores, quia alienum sanguinem et carnes crudas comedunt. Prv. 29.b. Viri sanguinum oderunt simplicem. Et Prv. 23.c. Noli esse in comessationibus eorum, qui carnes ad vescendum conferunt. Ab his ego peto liberari.
marg.| {c} Quia ecce] Domine,   [ceperunt animam meam] id est cito possunt capere, nisi tu succurras. Quia.
marg.| {e} Irruerunt in me fortes] id est fortiter. Et hic est modus loquendi. Cum enim aliqui vident se ab inimicis circumdari et diffidunt de viribus suis, dicunt ab invicem, capti sumus, cum tamen adhuc nullus ceperit. Ita dicit hic.   [Ceperunt animam meam] Mulier autem est laqueus, quo frequenter capitur anima hominis. Unde Prv. 6.d. Mulier autem viri pretiosam animam capit. Eccl. 7.d. Inveni amariorem morte mulierem, que laqueus venatorum est et sagena cor eius et vincula sunt manus eius. Sed quia non omnes capiuntur hoc laqueo, vel sagena diaboli, addit ibi : Qui placet Deo, effugiet eam : qui autem peccator est, capietur ab ea. Ideo ne putetur Iustus iam omnino captus, addit.
marg.| {g} Neque iniquitas mea, neque peccatum meum, Domine] quasi dicat, licet ita me invaserint, non tamen contraxi, vel feci iniquitatem consentiendo, nec peccatum operando : quod suggerunt vitia, vel Demones, vel mali homines malum exemplum prebentes. Vel sic.   [Neque iniquitas mea] quod fecerim malum propter Θ suggestionem eorum.   [Neque peccatum meum] quod dimiserim bonum propter detractionem aliorum, vel e converso. He sunt enim due partes iustitie, scilicet recedere a malo et facere bonum. Unde de his duobus subiungit.
marg.| {a} Sine iniquitate cucurri] Ecce recessus a malo.
marg.| {c} Et direxi] Ecce operatio boni cum recto fine.   [Direxi] enim dicit, id est recta opera feci : non ad terram inclinavi ea, sed   [direxi] ad celestia. 1Cor. 9.d. Sic curro non quasi in incertum. Ps. 118. Utinam dirigantur vie mee ad custodiendas iustificationes tuas. Et quia sic   [cucurri et direxi] Ergo.
marg.| {d} Exsurge in occursum meum] Domine, ut me adiuves. Et est rectus ordo. Si vis, ut Dominus occurrat tibi, curre ad eum et dirige te ad eum et non fugias ab eo. Appropinquantibus enim appropinquat Deus. Iac. 4. Appropinquate Deo et appropinquabit {2.148vb} vobis. Hoc autem verbum bene competit morienti, ut dicat.   [Exsurge in occursum meum] quando, scilicet transire debet anima per medium aerem plenum Demonibus. Tunc enim indiget Ductore. Unde datur ei viaticum, id est vie custos. Et vere magnus honor est anime, quando Deus exsurgit in occursum eius, ut det ei locum. Eph. 4.c. Donec occurramus omnes in unitatem fidei in agnitionem filii Dei.
marg.| {e} Et vide] meam patientiam et eorum proterviam. Ps. 9. Vide humilitatem meam de inimicis meis. Et secundum quod videris, retribue eis. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {f} Et tu, Domine Deus virtutum, Deus Israel. Intende ad visitandas omnes Gentes] In presenti ad correctionem. Ps. 88. Visitabo in virga iniquitates eorum.
marg.| {i} Non miserearis omnibus] quicumque sint, qui operantur iniquitatem, quin, scilicet punias in presenti. Bonum enim est sic non misereri : sicut bonum est egro, quod chirurgus non parcat carni putride, sed abscindat eam. 2. Mc. 6.c. Non sinere peccatores ex sententia agere, sed statim ultiones adhibere magni beneficii est indicium. Unde Am. 3.a. Dicitur verbum consolatorium afflictis omnibus. Tantummodo vos cognovi ex omnibus nationibus terre, idcirco visitabo super vos omnes iniquitates vestras. Vel de futuro potest legi.
marg.| {h} Intende ad visitandas omnes Gentes] Is. 36.d. Egredietur Dominus de loco suo, scilicet misericordie, ut visitet iniquitatem habitatoris terre contra eum. Ier. 9.c. Numquid non super his visitabo, aut Gentem huiuscemodi non ulciscetur anima mea ?
marg.| {i} Non miserearis omnibus, qui operantur iniquitatem] quia tunc non erit locus misericordie, sed solum iustitie. Prv. 9.d. Zelus et furor viri non parcet in die vindicte, nec acquiescet cuiusquam precibus, nec suscipiet pro redemptione dona plurima. Est autem multiplex visitatio Domini, videlicet.
marg.| Visitatio.
- Redemptionis. Lc. 1.g. Visitavit nos oriens ex alto. Et. 7.c. Deus visitavit plebem suam.
- Miserationis, ut beneficiorum. Gn. 21.a. Visitavit Dominus Saram sicut promiserat, etc.
- Iustificationis. Ps. 105. Visita nos in Salutari tuo.
- Prophetice inspirationis. Eccl. 94.d. Ossa illius visitata sunt et post mortem prophetarunt.
- Probationis. Iob. 7.d. Visitas eum diluculo et subito probas illum.
- Consolationis. Ez. 34.c. Requiram oves meas et visitabo illas, sicut pastor gregem suum.
- Revelationis per somnium. Eccl. 34.a. Somnia malefacientium vanitas, nisi ab Altissimo fuerit immissa visitatio.
- Conservationis in bono. Iob. 10.c. Visitatio tua custodivit spiritum meum.
- Correctionis Ps. 88. Visitabo in virga iniquitates eorum et in verberibus peccata eorum.
- Liberationis. Ier. 15.c. Visita me et erue me. Idc. 4.d. Orabant Deum, ut visitaret populum suum.
- Temporalis ultionis. Is. 10.a. Quid facietis in die visitationis et calamitatis de longe venientis ?
- Iudicii 1Pt. 5.b. Humiliamini sub potenti manu Dei, ut vos exaltet in die visitationis.
- Eterne damnationis. Is. 34.d. Post multos dies visitabuntur. Et 17.a. Visitabit Dominus gladio suo duro et grandi et forti super Leviathan.
marg.| {k} Convertentur ad Vesperam] Secunda pars, in qua conversionem Gentium et salutem eorum, quam supra petierit, affirmat. Dicit ergo Christus, vel Ecclesia.   [Convertentur] Gentes ad fidem.
marg.| {l} Ad vesperam] in ultima etate. 1Cor. 10.c. Scripta sunt ad correctionem nostram, in quos fines.
marg.| {2.148va} Δ boni operis. Unde dicit.
marg.| {a} Sine iniquitate] id est pure.
marg.| {b} Cucurri] in via mandatorum et semita consiliorum. Quarto in bono fine : Unde addit :
marg.| {c} Et direxi] id est ad rectum finem opera mea perduxi. Et quia cucurri et direxi. Ergo, Domine.
marg.| {d} Exsurge in occursum meum] ut me suscipias resurgentem et ascendentem. Postea incipit orare pro conversione Gentium, dicens.
marg.| {e} Et vide] quasi dicat, cum mihi sic occurreris, fac etiam, ut Gentes, que non vident, per fidem. Hoc est, quod dicit,   [vide] id est fac videre, scilicet Gentes per fidem. Vel sic.   [Vide] fructum illum Passionis mee. Is. 53.d. Si posuerit pro peccatis animam suam, videbit semen longevum. Postea ostendit quod Deus Pater hoc potest facere, dicens :   [Et tu, Domine] etc. id est exercituum, scilicet Angelorum. Item ostendit quod debet facere, cum addit.
marg.| {g} Deus Israel] quasi dicat, tu es omnium Deus per creationem, hanc gratiam fecisti Israel, ut esses eius spiritualiter Deus per cultum : et tu non es acceptor personarum : unde eamdem gratiam debes facere Gentibus.   [Tu ergo, Domine Deus virtutum] qui potes Gentes convertere.   [Deus Israel] qui debes facere.
marg.| {h} Intende ad visitandas] etc. intus in cordibus per gratiam et exterius per predicationem Apostolorum. Postea petit penam eorum, qui noluerunt converti, dicens.
marg.| {i} Non miserearis omnibus] etc. id est peccata finaliter. Et secundum hoc est sensus.   [Non miserearis omnibus] id est nulli miserearis, quod alias dicitur distributio negationis. Vel potest esse negatio distributionis, ut sit sensus.   [Non miserearis omnibus] id est aliquibus de Iudeis, non miserearis, licet etiam aliquibus miserearis de Iudeis ipsis. Misertus est enim Dominus illis Iudeis, qui penitentiam egerunt ; sed non est misertus illis, qui penitere noluerunt.
prol.| *
marg.| {a} Sine iniquitate] id est sine offendiculo fratrum.
marg.| {b} Cucurrit] viam mandatorum. Prv. 4.b. Et currens non habebis offendiculum.
marg.| {c} Et direxi] contra eos, qui ambulant in circuitu, vel in trivio. Et propter hoc petit auxilium contra illos et vindictam de ipsis dicens.
marg.| {d} Exsurge in occursum meum] etc. id est videre te ostende, quod dissimulando videris non videre.
marg.| {f} Et tu, Domine] etc. id est Angelorum. Vel   [Virtutum] gratuitarum.
marg.| {g} Deus Israel] id est Ecclesie videntis Deum per fidem.
marg.| {h} Intende ad visitandas omnes Gentes] id est omnes populos eis subiectos, secundum quod inveneris eos male rexisse et instruxisse subditos, in eosdem prelatos animadvertas. Sic enim facit paterfamilias, qui oves commisit Pastori, visitat oves et numerat et pinguedinem palpat, lanam et fetus pensat : et si minus invenerit, a Pastore requirit. Unde dicit Iacob ad Laban. Gn. 31.e. Viginti annis fui tecum : oves tue et capre tue steriles non fuerunt : ego damnum omne reddebam : quicquid furto peribat, a me exigebas. Sic faciet Dominus in iudicio. Unde dicit Ez. 34.c. Ecce ego ipse requiram oves meas, scilicet de manibus prelatorum : et visitabo eas, sicut visitat Pastor gregem suum. Ier. 33.c. Adhuc redibunt greges ad manum numerantis. Sed ne subditi idiote putent se excusari propter defectum prelatorum, audiant, quod addit.
marg.| {i} Non miserearis omnibus, qui operantur iniquitatem] quasi dicat, licet punias prelatos propter peccata subditorum : non tamen immunes sunt a pena, qui peccata fecerunt Ez. 3.f. Ipse impius in iniquitate sua morietur ; sanguinem autem eius de manu tua requiram.
marg.| {2.149ra} Δ seculorum devenerunt, 1Io. c. Nunc Antichristi multi sunt ; unde scimus, quia novissima hora est. Et quid conversi facient, subiungit.
marg.| {a} Et famem] id est desiderium convertendi alios.
marg.| {b} Patientur ut canes] ad litteram, qui semper sunt quasi famelici.
marg.| {c} Et circuibunt civitatem Hierusalem] predicando circa eam per totum mundum. Ipsa enim est in medio mundi quasi centrum, Vel   [Circuibunt civitatem] id est Ecclesiam munient contra hereticas impugnationes.
marg.| Predicator dicitur canis.
- Propter latratum Predicationis. Is. 58.a. Clama, ne cesses, quasi tuba exalta vocem tuam.
- Propter olfactum sagacitatis, 2Cor. 2. Non ignoramus cogitationes eius.
- Propter linguam medicinalem. Ps. 67. Lingua canum tuorum ex inimicis ab ipso. Prv. 15.a. Lingua placabilis lignum vite.
- Propter continuam famem, Phil. 1.b. Testis est mihi Deus, quomodo cupiam omnes vos esse in visceribus Iesu Christi.
- Propter Domini sui fidelitatem, Lc. 12.e. Quis putas, est fidelis servus et prudens, quem constituit, etc.
- Propter luporum odium. Ps. 118. Iniquos odio habui. Et Ps. 96. Qui diligitis, Dominum odite malum.
- Propter custodiam gregis. Act. 20.f. Attendite vobis et universo gregi.
- Propter venerationem. Ieremie 16.d. Mittam eis multos venatores.
- Quia quod venatu capiunt, Domino reservant, Iob. 38.d. Numquid capies leene predam, etc.
- Quia sanguinem lambunt. Iob. 39.d. Pulli eius lambunt sanguinem.
- Quia lingua lambunt, Iud. 7.b. Qui manu et lingua lambuerit aquas sicut solent canes, etc.
marg.| {d} Ecce loquentur in ore suo] Ecce dicit propter manifestationem.
marg.| {e} In ore suo] dicit propter facilitatem. Unde Apostolus dicit Eph. 6.d. Orate, ut detur mihi sermo in apertione oris mei. Nec palpabunt vitia, sed acriter reprehendent. Unde dicit.
marg.| {f} Et gladius in labiis eorum] id est sermo Dei vivus et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti et pertingens usque ad divisionem anime et spiritus, compagum quoque, ac medullarum. Hbr. 4.c. Dico, quod famem patientur et circuibunt.
marg.| {g} Quoniam quis audivit ? quasi dicat quia pauci audient eos, ideo oportebit eos magis circuire et ideo magis famelici erunt.
marg.| {i} Et tu] quasi ita nolunt audire, sed   [tu Domine] Pater.
marg.| {h} Deridebis eos] in fine. Prv. 1.c. Ego quoque in interitu vestro ridebo.
marg.| {l} Ad nihilum deduces] etc. id est in Gentilitate permanentes.
marg.| {k} Convertentur] etc. Videtur autem hic prophetia de ordine Predicatorum. Convertentur, id est simul vertentur, ex toto omnia relinquentes et Christum pauperem in paupertate sequentes.
marg.| {l} Ad vesperam] supra, id est in fine mundi. Lc. 14.d. Misit hora cene servum suum Θ dicere invitatis, ut venirent, ibi. Glossa Hora cene, finis seculi. In hoc fine mittitur servus, id est ordo Predicatorum ad invitatos per legem et Prophetas. Et notantur hic illa, que necessaria sunt Predicatori, primum est zelus animarum. Unde dicit.
marg.| {a} Et famem patientur] scilicet famem convertendi alios, Phil. 1.b. Testis est mihi Deus, quomodo cupiam omnes vos in visceribus Iesu Christi. Hunc zelum generat caritas, Io. ult. e. Petre, amas me ? pasce oves meas. Lc. 10.a. Misit illos binos, etc. ibi. Glossa Nemo predicationis officium debet suscipere, qui erga alium caritatem non habet. Secundum, quod necessarium est Predicatori, est defensio fidei : quod notatur, cum dicit.
marg.| {b} Ut canes] Canes enim arcent lupos et fures latratu et morsibus suis. Sic Predicatores hereticos per predicationem et disputationem. 1Pt. 3.c. Parati semper ad satisfactionem omni poscenti vos rationem de ea, que in vobis est, fide et spe. Sic faciebat Paulus, qui dicit 1Cor. 15.d. Si secundum hominem ad bestias pugnavi Ephesi, quid mihi prodest Per contrarium dicitur Is. 56.d. Canes muti, non valentes latrare. Tertium est sollicitudo et diligentia predicandi : quod notatur, cum dicit.
marg.| {c} Et circuibunt civitatem] Mt. 4.d. Circumibat Iesus omnem Galileam docens in Synagogis eorum. Ct. 5.b. Invenerunt me custodes, qui circumiverunt civitatem. Quartum est gratia loquendi. Unde sequitur :
marg.| {d} Ecce eloquentur {2.149rb}   in ore suo] id est prompte et aperte, ut supra expositum est. Et dicit,   [in ore suo] contra quosdam prelatos, quorum quidam predicant ; non tamen   [in ore suo] quia oportet, quod alii fabricent eis sermones suos. Unde vulgariter dicitur : Iste non loquitur ore suo, sed ore Spiritus S. id est ore alieno. Contra illud Prv. 5.c. Deriventur fontes tui foras : et in plateis aquas tuas divide. Tui dicit, non alieni et tuas similiter. Alii autem peiores sunt, qui numquam aperiunt os ad predicandum, sed semper faciunt alios predicare. De quibus potest dici, Ps. 113. Os habent et non loquentur. Alii autem sunt pessimi, quantum ad hoc, quod nec per se, nec per alios predicant ; sed Predicatores prohibent a suis diecesibus. Sed bonus prelatus Moyses dixit Nm. 11.f. Quis tribuat, ut omnis populus prophetet ; et det eis Dominus Spiritum suum ? ibi Glossa Gregorii Pia Pastorum mens, quia non propriam gloriam, querit, ab omnibus vult adiuvari, quod agit. Hec sunt tria genera prelatorum, qui non loquuntur in ore suo. Quinto necessarium est Predicatori, quod efficaciter predicet : Unde sequitur :
marg.| {s} Et gladius in] etc. id est verbum Dei, dividens, scilicet omnem carnalitatem et occidens peccatum et fugans Demones, secundum quod premissum est supra in illa auctoritate Hbr. 4.c. Vivus est sermo Dei et efficax, etc. Ier. 48.b. Maledicus, qui prohibet gladium suum a sanguine, Is. 49.a. Posuit os meum quasi gladium acutum, 2Mcc. 15.c. Visus est Ieremias dedisse Iude gladium aureum, dicens : Accipe sanctum gladium munus a Deo, in quo superabis inimicos filiorum Israel. De hoc gladio dicit Dominus Mt. 10.d. Non veni pacem mittere, sed gladium. Hic ergo gladius in labiis eorum, qui sunt boni Predicatores. Et vere gladius reputatur a mundanis : unde nec audire volunt, nec facere, quod predicatur. Nolunt enim separari a mundo, nec peccatum in se occidere : Unde bene addit.
marg.| {g} Quoniam quis audivit] quasi dicat pauci audiunt, Is. 53.a. Domine, quis credidit auditui nostro ? Par. ult. c. Illi subsannabunt nuncios Domini et parvipendebant sermones eius, illudebantque prophetis.
marg.| {i} Et tales deridebis Dominus] Unde sequitur :
marg.| {i} Et tu, Domine, deridebis eos] quia, scilicet derident te et tuos, Prv. 3.d. Illusores ipse deludet.
marg.| {l} Et ad nihilum deduces] etc. id est eos, qui nolunt se circumcidere spiritualiter, terrena et carnalia a se amputando, sup. Ad nihilum devenient, tamquam aqua decurrens. Et notatur hic duplex pena malorum. Prima erit confusio : Unde dicit.   [Deridebis eos] Secunda erit separatio a Deo : que notatur, cum dicit.   [Ad nihilum deduces] etc. Ad nihilum enim deducuntur, qui a vero esse separantur : ut sint socii eius, qui non est, sicut dicitur Iob. 18.c.
marg.| {k} Convertentur] etc. Potest etiam legi moraliter in malo contra prelatos sic : Convertentur, id est simul vertentur in malum.
marg.| {l} Ad vesperam] id est in tribulatione. Multi enim sunt strenui in prosperitate : qui tamen deficiunt in adversitate, sicut fuerunt Apostoli ante Passionem Domini, dicentes : Et * si oportuerit me mori tecum, etc. Mt. 26.d. qui tamen defecerunt in passione. Et maxime solent ita cito converti ad malum in tribulatione homines delicati. Unde Ier. 46.e. Mercenarii eius, qui versabantur in medio eius quasi vituli saginati, versi sunt et fugerunt simul, nec stare potuerunt, quasi dicat, qui usitati sunt in deliciis, non resistunt tentationibus Ps. 77. Filii Ephrem intendentes et mittentes arcum, conversi sunt in die belli. Lam. 4.a. Qui vescebantur voluptuose, interierunt in viis.
marg.| {a} Et] tales   [famem patientur, ut canes] per avaritiam et detractionem et ardorem libidinis. Is. 56.d. Dormientes et amantes somnia, canes impudentissimi nescientes saturitatem. Tales autem canes non sunt boni custodes ovium. Unde dicit Chrysostomus, Canis, qui meditatur gustare sanguinem, non potest custodire gregem.
marg.| {d} Ecce loquentur) , isti canes mordentes per detractionem.
marg.| {e} In ore suo] polluto, non ore Dei.
marg.| {f} Et gladius in labiis eorum) , quia lingua eorum gladius acutus.
marg.| {g} Quoniam quis] id est aliquis.
marg.| {h} Audivit] quasi dicat aliter non detraherent : quia si non esset auditor, non inveniretur detractor. Prv. 25.d. Ventus Aquilo dissipat pluviam et facies tristis linguam detrahentem. Vel contra eos, qui predicant et facere nolunt, dicitur hoc.   [Gladius] verbi Dei, in labiis eorum,   [non in manibus, quoniam quis audivit] umquam tale, quod, scilicet militie Principes in bello portarent gladium in labiis et non in manibus. Hoc ioculatorum est, non militum. Et quia ipsi ita fiunt ioculatores et derisores.
marg.| {i} Et tu, Domine, deridebis eos , etc.  ) Ps. 2. Astiterunt Reges terre et Principes convenerunt in unum adversum Dominum, etc. Et sequitur. Qui habitat in celis, irridebit eos, etc.
marg.| {a} {2.149va} Fortitudinem meam] Legitur in persona Christi sic contra Iudeos. Dixi supra, quod irruerunt in me fortes : et tamen licet possim eos perdere, tamen patienter sustineo. Hoc est.   [Fortitudinem meam ad te] o Pater.
marg.| {b} Custodiam] id est secundum dispensationem tuam differam vindictam. Et merito.
marg.| {c} Quia] tu,   [es Deus susceptor meus] per immunitatem peccati et per resurrectionem.
marg.| {d} Deus meus] supple est. Et est hic metaplasmus, quia mutat personam.
marg.| {e} Misericordia eius] scilicet Patris.
marg.| {f} Preveniet me] quia plenitudine charismatum unxit me pre participibus meis. Et plus fecit. Quia
marg.| {g} Deus] Pater,   [ostendit mihi] quid agendum esset.
marg.| {h} Super inimicos meos] Iudeos, quia scilicet orandum esset pro eis. Et cum hoc dicere deberet, dicit ipsam orationem et orat pro eis Christus dicens.
marg.| {i} Ne occidas eos] O pater, corporaliter, nec spiritualiter. Ioan.
marg.| {k} Nequando] id est ne aliquando.
marg.| {m} Populi] Iudei, qui erant populus meus peculiaris.
marg.| {l} Obliviscantur mei] sed recolant et revertantur ad me per penitentiam. Vel   [Ne populi] id est Christiani,   [obliviscantur mei] id est mee Passionis : quia Iudei, qui dispersi vivunt, sunt quasi signum et memoriale Passionis : Christi, quem ipsi interfecerunt. Unde Nahu. 1.a. Onus Ninive, liber visionis. Ninive significat Iudeos, que interpretatur speciosa. Et ipsi olim fuerunt speciosi. Horum onus, id est pena, est liber visionis, id est memoriale Passionis. Dico, ne occidas, sed tamen.
marg.| {n} Disperge illos] per omnia regna mundi.
marg.| {o} In virtute tua] sicut potens es et fortis.
marg.| {p} Et depone eos] de potentia et de terra sancta, in qua posuisti eos. Tu, dico.
marg.| {q} Domine, qui es protector meus] Vel   [depone] id est reservari facias, sicut dicitur depositum, quod commendatum est sub custodia, ut scilicet in hoc sis   [protector meus, Domine] quia ipsi sunt testimonium Passionis mee. Vel   [Depone] a malitia, ut fortiores surgunt, cum eos cadere feceris, sicut Paulus, de quo cantat Ecclesia : Prostratus est sevissimus persecutor, sed erectus est fidelissimus Predicator. Dico inquam   [ne occidas eos] sed occide dimittendo et humiliando eos.
marg.| {2.150ra} Δ {a} Delictum oris eorum] quo clamaverunt crucifige et occide.
marg.| {b} Sermonem] etc. quo dixerunt tantum labiis et non corde : Magister, scimus, quia verax es et viam Dei in veritate doces. Mt. 22.b. Vel sic Delictum oris eorum sermonem labiorum ipsorum occide, id est inexpletum et irritum ostende. Dixerunt enim Io. 11.f. Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum et forte venient Romani et tollent locum nostrum et Gentem. Sed ideo, quia non dimiserunt eum, sed occiderunt, omnes credunt in eum et amiserunt ipsi locum et Gentem. Et sic eorum verbum frustratum est.
marg.| {c} Et comprehendantur] etc. in bono, id est pondus superbie sue et ingens facinus, det eis intellectum, ut intelligant, se male egisse, videntes, quod eorum consilium non profuit eis. Et sic confusi peniteant. Ier. 2.d. Quomodo confunditur fur, quando deprehenditur : sic confusi sunt filii Israel. Huius autem conversionis ministri erunt Apostoli : Unde sequitur :
marg.| {d} Et de execratione] qua Christum execrabantur.   [Et] de   [mendacio] quod contra eum dicebant.
marg.| {f} Annuntiabuntur] id est annuntiando arguentur Iudei.
marg.| {g} In consummatione] id est quando consummabuntur, vel ut consummentur in bono. Quomodo autem execrabantur Iudei Christum et mentiebantur contra eum, in multis locis habetur, sicut Io. 8.f. Nonne bene dicimus nos, quia Samaritanus es et Demonium habes ? De annuntiatione et redargutione Apostolorum et conversione Iudeorum habetur Act. 2.d. Dixit Petrus. Iesum Nazarenum virum approbatum a Deo in vobis virtutibus et prodigiis et signis, que fecit per illum Deus in medio vestri, hunc definito consilio et prescientia Dei traditum per manus iniquorum affigentes interemistis, etc. Et post sequitur.
marg.| {f} His auditis compuncti sunt corde] et dixerunt ad Petrum et ad reliquos Apostolos : Quid faciemus, viri fratres ? Dico, in consummatione. Sed quomodo fit consummatio ista, subiungit.
marg.| {h} In ira] id est in vindicta Dei, non consumptionis, que erit in futuro ; sed.
marg.| {i} Consummationis] ad correctionem, que est in presenti. Et hec   [ira] misericordia est magna. Unde Gregorius Magna misericordia est in presenti misericordiam non consequi. Ps. 98. Deus, tu propitius fuisti eis et ulciscens in omnes adinventiones eorum. 2Mcc.6.c. Etenim multo tempore non sinere peccatoribus ex sententia agere ; sed statim ultiones adhibere, magni beneficii est indicium. Et sic post hanc iram.
marg.| {k} Non erunt] tales, quales ante fuerunt, superbi et peccatores. Prv. 12.a. Verte impios : et non erunt.
marg.| {l} Et scient] scilicet ipsi conversi.
marg.| {m} Quia Deus] Christus   [dominabitur Iacob] id est Iudeorum.
marg.| {n} Et finium terre] id est Gentium.
marg.| Moraliter,] dicit vir iustus.
marg.| {a} Fortitudinem meam] etc. Duplex est fortitudo. Una spiritualis, scilicet anime, alia naturalis, scilicet corporalis : et utramque debemus custodire Domino, a quo est. Fortitudo anime, sunt virtutes et opera. Prv. 10.d. Fortitudo simplicis via Domini. Simplex quidem est anima. Via autem Domini, quia ad ipsum imus, sunt virtutes et opera, id est custodia mandatorum, de qua Ps. 118. viam mandatorum tuorum cucurri. Fortitudinem autem istam custodire ad Dominum, est omne bonum virtutis et operis, non sibi, sed Domino ascribere. Aliter enim non custoditur, sed perditur. Gregorius Cito bonum perditur, quod a largitore non custoditur. Sic Diabolus bonum naturale, quod habuit, sibi ascribendo amisit. Sic etiam secundum humanas leges, miles terram meretur amittere, quam a Rege se non recognoscit tenere. Propter hoc dicit vir iustus.   [Fortitudinem meam] naturalem,   [ad te custodiam]
marg.| {c} Quia] tu   [es Deus susceptor meus] qui me, scilicet suscepisti in servum tuum et adoptasti in filium. Et hoc non meis meritis, sed tua pura misericordia. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {d} Deus meus, misericordia] etc. infundendo gratiam et dando voluntatem bonum faciendi. Augustinus Misericordia Dei prevenit, ut velimus : subsequitur, ne frustra velimus. Unde in Ps. 22. et misericordia tua subsequetur me. Propter hoc ergo debemus ei omnia bona nostra adscribere, dicentes.   [Fortitudinem meam ad te custodiam] Quia sicut dicit versus : « Quicquid habes meriti, preventrix gratia, donat. Nil Deus in nobis, preter sua dona, coronat ».
marg.| Multi autem male custodiunt istam fortitudinem : quia eam amittunt, sicut Samson, cui Dalida precidit crines, dum in gremio illius ipse dormiret. Dalida interpretatur situla : et significat concupiscentiam duplicem, que semper dicit et clamat, affer, affer. He enim sunt due filie, videlicet Diaboli, sanguisuge, scilicet cupiditas et libido, que semper clamant : affer, affer. Prv. 30.b. Si vero homo fortis, quantumcumque fortis sit in gremio alterius istarum dormiat, scilicet se exponat, {2.149vb} precidit ei carnes, id est sanctas cogitationes et affectiones : Et sic recedit fortitudo spiritualis. Fortitudinem etiam corporis debemus custodire, non ad libidinem, sed ad Dominum, id est ad honorem huius, ut ei fortius serviamus, 1Cor. 10.g. Sive manducatis, sive bibitis : omnia in gloriam Dei facite. 3Rg. 19.b. Ambulavit in fortitudine cibi illius usque ad montem Dei Oreb. Sunt autem quidam, qui istam fortitudinem amittunt in servitio Dei, sicut indiscreti, qui excedunt in ieiuniis et vigiliis et disciplinis. Alii autem sunt, qui amittunt eam in servitio Diaboli, sicut illi, qui totam iuventutem suam in vitiis consumunt et exspectant, facere penitentiam usque ad senectutem, Tales non possunt dicere. [Fortitudinem meam ad te custodiam] sed imbecillitatem meam ad te custodiam et fortitudinem ad Diabolum. Prv. quinto b. Ne des alienis honorem tuum et annos tuos crudeli, ne forte impleantur extranei viribus tuis et labores tui sint in domo aliena et gemas in novissimis, quando consumpseris carnes et corpus tuum, etc. Idem etiam potest dici contra eos, qui nimis diu student in Logica, vel aliis scientiis et quando senes sunt tunc primo volunt audire Theologiam. Debemus autem eam custodire ei, ex quo ipse dignatur acceptare servitium, quod ei potest facere corpus nostrum. Hoc est quod dicit.   [Quia] tu,   [es Deus susceptor meus] qui dignanter suscipis, quod possum facere. Et hoc non quia indigeas opere meo, sed ut ego merear ibi : Hoc est, quod sequitur   [Deus meus memoria eius preveniet me] Sicut homo dives, qui non indiget opera cuiusdam pauperis, si tamen conducit eum, ut ille possit lucrari, facit cum eo misericordiam. Ps. 15. Bonorum meorum non eges. Item ipsa anima hominis et ipsum corpus eius est fortitudo, id est munitio. Utrumque enim est quasi quodam castrum Dei, quod Diabolus obsidet, animam tentans vitiis spiritualibus et corpus carnalibus. Nos autem utramque fortitudinem, sive munitionem debemus custodire Domino, quia sumus castellani ipsius. Et si tradamus aliquid eorum Diabolo obsidenti, proditores sumus. Quidam autem de facili tradunt, quibus dicitur Nahum. 3.c. Omnes munitiones vestre sicut ficus cum grossis suis, que si concusse fuerint, cadent in os comedentis. Quia cito enim Diabolus concutit animam per superbiam, vel invidiam, vel iram, tradunt eam consentiendo. Quando autem concutit corpus per pruriginem, tradunt illud libidini. Sed vir iustus dicit.
marg.| {a} Fortitudinem meam ] etc. viriliter regnando contra adversarios   [Quia] tu,   [es Deus] etc. tamquam scutifer, qui in tyrocinio suscipit dominum suum et ducit eum extra bellum, quando fessus est in bello. Sic Dominus licet nos tentari permittat, tamen protegit nos et adiuvat 1Cor. 10.c. Fidelis Deus, qui non patietur vos tentari supra id, quod potestis, sed faciet cum tentatione etiam proventum, ut possitis et ipsi sustinere. Et posset dicere Diabolus, unde scis, quod Dominus ita succurret tibi ?
marg.| {d} Ecce, [Deus misericordia ] etc. quasi dicat quia eius misericordia etiam peccatores et impios prevenit, pro certo scio, quod sibi servientem non derelinquet, secundum quod dicit Apost. Rm. 5.b. Cum adhuc peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est, multo igitur magis iustificati nunc in sanguine ipsius, salvi erimus per ipsum. Posset autem aliquis dicere. Ex quo tu habes tantum susceptorem et adiutorem, quare ergo non potius dicis inimicos occidam, vel effugabo, ut non accedant ad me tentandum ? Ad hoc solvit.
marg.| {g} Deus ostendit mihi] etc. id est ostendit mihi utilitatem, que sequitur ex tentationibus eorum et dixit mihi inspirando.
marg.| {i} Ne occidas eos] id est ne queras mortem eorum, sed tantum victoriam, quia in exercitio est lucrum, sicut dicit Apost. 2Tim. 2.a. Non coronabitur nisi, qui legitime certaverit. Et Gregorius Tentatio, cui non consentitur, non est peccatum, sed materia exercende virtutis.
marg.| {k} Nequando obliviscantur populi] id est motus et cogitationes cordis tui.
marg.| {m} Mei] quasi dicat si sine pugna tentationum esses, cito superbires et mei memoriam non haberes. In tentatione autem humiliaris videns tuam debilitatem et ideo cogeris ad me frequenter recurrere. Unde non expedit tibi esse sine tentationibus. Unde Dt. 7. Non poteris delere eas gentes pariter, ne forte multiplicentur contra te bestie terre. Gentes ille, que filios Israel infestabant significant tentationes, que si pariter deleantur, multiplicantur bestie terre, id est motus superbie, que totum fructum terre nostre vastant. Sic ergo instructus vir iustus, petit non omnimodam deletionem, sed dispersionem dicens.
marg.| {n} Disperge illos in virtute tua] ut scilicet non veniant ad me in tanta multitudine, quod eos vincere non possim. Vel   [Disperge] id est paulatim destrue, sicut dicitur Dt. 7.d. Deus magnus et terribilis, ipse consumet nationes has in conspectu tuo paulatim, atque per partes.
marg.| {p} Et depone eos] ponendo me victorem super eos,   [Tu protector meus Domine] * Et depone.
marg.| {a} Delictum] etc. a me, id est fac, ut non superent me per suggestiones, quibus suggerunt, ut te derelinquam. Et
marg.| {b} Sermonem] quo mihi predicant, ut ad peccatum me convertam, illum depone : ut non prevaleat in me.
marg.| {c} Et comprehendantur] etc. Tunc comprehenduntur Demones in superbia sua, quando is, quem tentant, astutias eorum cognoscens cogitat apud se et eis obiicit, quod malum est peccatum facere, cum ipsi Demones pro peccato superbie de celo ceciderint. Eccles. 24.a. In vanitate sua apprehenditur peccator, id est diabolus. Nunc autem non comprehenduntur, nisi a sanctis et spiritualibus viris. Nam carnales et peccatores, ipsi potius comprehendunt. Sed tandem in die iudicii tunc omnibus apparebit eorum malitia et fallacia. Unde sequitur :
marg.| {d} et de execratione] etc. id est notabiles omnibus apparebunt. De execratione, quia execrabiles et horribiles erunt in se. Et de mendacio, quo alios deceperunt. Quando erit hoc ? Non modo, sed.
marg.| {g} In consummatione] id est in fine mundi, de quo Mt. 13.e. Messis est consummatio seculi.
marg.| {h} In ira] etc. id est in consummata et plena ira, quam a se petebant elongari. Is. 64.d. dicentes. Ne irascaris, Domine, satis. Et dicitur ira consummationis, ad differentiam ire purgationis, de qua Mi. 7.b. Iram Domini portabo, quoniam peccavi ei. Ira enim purgationis portari potest : sed non ira consummationis. Unde in Ps. 89. Defecimus in ira tua. Et in eodem Quis novit potestatem ire tue et pre timore tuo iram tuam dinumerare ? Et ideo bene sequitur.
marg.| {k} Et non erunt] quia non poterunt sustinere ; {2.150rb} et tamen oportebit sustinere. Erit enim ibi defectus sine defectu, ut dicit Augustinus
marg.| {l} Et scient] tunc ipsi Demones, vel omnes homines.
marg.| {m} Quia Deus] etc. id est luctatorum, qui ipsos Demones hic supplantaverunt.
marg.| {n} Et finium terre] id est eorum, quibus finitur amor terrenorum per contemptum temporalium. Tunc enim dicet eis Dominus. Vos, qui reliquistis omnia et secuti estis me, sedebitis super sedes, etc. sicut promittit. Mt. 19.d. Item illud Lc. 22.c. Vos estis, qui permansistis mecum in tentationibus meis : et ego dispono vobis, sicut disposuit mihi Pater meus regnum, etc.
marg.| {o} Convertentur] Tertia pars, ubi affirmat conversionem Iudeorum et agit gratias pro conversione utrorumque, scilicet Gentium et Iudeorum. Determinans autem tempus conversionis, dicit : Convertentur Iudei ad vesperam, id est in fine seculi, Is. 10.e. Si fuerit populus tuus Israel, quasi arena maris, reliquie convertentur ex eo.
marg.| {p} Et famem convertendi alios]
marg.| {q} Patientur] reputantes se.
marg.| {r} Ut canes] id est ut Gentiles, quos prius canes et immundos reputabant ; sed conversi scient se eis equales. Vel Famem patientur, ut canes, secundum quod supra expositum est.
marg.| {s} Et circuibunt civitatem] sicut supra. Et etiam hoc exponit, subdens.
marg.| {2.150va} Δ | {a} Ipsi] Iudei.
marg.| {b} Dispergentur] per mundum.
marg.| {c} Ad manducandum] idest, ut alios corpori Ecclesie incorporent, secundum quod dictum est Petro. Act. 10.b. Macta et manduca.
marg.| {d} Si vero] etc. id est si non potuerint tot incorporare, quot vellent, quod non de facili potest accidere, quia multitudo ipsa desideranti et famelico pauca videtur, non tantum dolebunt : Sed.
marg.| {e} Et murmurabunt] dicentes, Domine, quis credidit auditui nostro ? Is. 53.a. Vel   [murmurabunt] id est increpabunt pigros ad conversionem. Habito de utraque conversione Iudeorum et Gentium, promittit Christus, vel Ecclesia se laudaturum Deum dicens.
marg.| {f} Ego autem cantabo] id est cantando laudabo.
marg.| {g} Fortitudinem tuam] qua tam istos, quam alios potes, quando vis convertere. Hec est enim magna fortitudo. Unde dicit Gregorius quod maius est miraculum suscitare animam in perpetuum victuram, quam corpus iterum moriturum. Et Augustinus Maius est impium iustificare, quam celum et terram creare.
marg.| {h} Et exultabo] id est exultando laudabo.
marg.| {k} Misericordiam tuam] qua aversos prevenis, ut converti velint et preventos subsequeris, recipiens eos et conservans. Exultabo, dico.
marg.| {i} Mane] id est in die iudicii, quando lux eterna Sanctorum corporibus orietur. Vel sic.   [Exultabo misericordiam tuam] factam   [mane] id est in ortu gratie, quando, scilicet eis gratiam infudisti : iuxta quod dicitur. Ad vesperum demorabitur fletus et ad matutinum letitia. Et subiungit causam exultationis.
marg.| {l} Quia factus] etc. id est meorum, dicit Christus, vel Ecclesia, ad te se convertentium.
marg.| {m} Et refugium membrorum meorum] ad quod confugiam in eisdem membris, in die tribulationis mee. Et factus es.
marg.| {n} Adiutor meus] cooperando mihi. Et ideo non solum ore te laudabo, sed.
marg.| {o} Tibi] ad honorem tuum.
marg.| {p} Psallam] per bona opera. Et ut notet Ecclesia affectum suum, erga misericordiam suscipientis replicat.
marg.| {q} Quia] o   [Deus] etc. ut supra.
marg.| {t} Et es [Deus meus] et   [misericordia mea] Recte loquitur, sicut homo, quod ex affectu loquitur : qui non valens exprimere quod sentit, diversa verba ad unum exprimendum inculcat. Et hic Ecclesia prius multa verba sub uno nomine misericordie, includit quicquid dixerat et vocat Deum misericordiam suam, quia omnia habet ab ipso per misericordiam.
prol.| * Regum lactaberis. Secunda est, quia prius sunt ceci et postea illuminantur. Sic Predicatores primo fuerunt ceci, postea videntes, ut Augustinus et Dionysius et ipse Paulus. Unde prius dicit hic, convertentur et postea de predicatione subiungit. Et hoc significatum est. 1Rg. 17.b. Ubi dicitur, quod David reversus est a Saul, id est diabolo, ut pasceret gregem patris sui, id est Christi Ps. 67. Lingua canum tuorum ex inimicis ab ipso, scilicet Deo de persecutoribus faciente Predicatores. Tertia ratio est, quia Predicatores debent custodire gregem sicut canes. Act. 20.f. Attendite vobis et universo gregi, in quo Spiritus Sanctus posuit Episcopos regere Ecclesiam Dei, quam acquisivit sanguine suo. Quarta est, quia debent arcere lupos et fures, id est hereticos et malos homines, de quibus Act. 20.f. Scio, quoniam intrabunt post discessionem meam lupi rapaces in vos, etc. per contrarium Io. 10.b. Mercenarius autem et qui non est Pastor, cuius non sunt oves proprie, videt lupum venientem et dimittit oves et fugit. Quinta ratio est, quia debent habere linguam lenissimam et dentes acutos, per consolationem infirmorum et redargutionem perversorum, ut in arca Domini cum tabulis legis sit manna et virga, id est in Predicatore, cum scientia Sacre Scripture, manna dulcedinis et virga districtionis. Verba sunt Gregorius Sexta, quia debent capere feras, id est peccatores. Ier. 16.d. Mittam eis venatores multos et venabuntur eos. Septima, quia debent esse sagaces et per vestigia debent sequi predam suam, id est Christum. 1Pt. 2.d. Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius. Octava, quia pro Domino suo debent pugnare usque ad mortem. Nec ipsum etiam in morte {2.150vb} relinquere. Ct. 3.c. Omnes tenentes gladios et ad bella doctissimi. Lc. 22.d. Paratus sum tecum et in mortem et in carcerem ire. Sed conqueritur Dominus in Ps. 93. dicens : Quis consurget mihi adversus malignantes, aut quis stabit mecum adversus operantes iniquitatem.
marg.| {a} Ipsi] canes, id est Predicatores.
marg.| {b} Dispergentur ad manducandum] homines, secundum illud Act. 10.b. Macta et manduca. Et dicit   [dispergentur] quasi dicat predicabunt in multis locis, iuxta illud Mc. ult. Euntes in mundum universum predicate Evangelium omni creature.
marg.| {d} Si vero ] etc. id est si non fuerint permissi predicare in publico :
marg.| {e} Murmurabunt] id est in secreto dolebunt. Alia littera planior est, que habet.   [Cum saturati non fuerint, non murmurabunt] Et hoc bene competit bonis canibus, esse patientes. Ps. 91. Bene patientes erunt, ut annuntient.
marg.| {o} Convertentur ad vesperam] etc. Moraliter. Supra expositum est de Predicatoribus. Unde non oportet repetere. Sed hoc solum notandum est, quod Predicatores comparantur canibus multis rationibus. Prima est, quia lambunt ubera, sic Predicatores ubera Sponsi, id est duo Testamenta, Ct. 1.a. Meliora sunt ubera tua vino. Is. 60.c. Mamilla
prol.| * Regum lactaberis
marg.| {o} Convertentur] etc. Potest etiam exponi de penitentibus quibuslibet. Hominum enim quidam semper sunt cum Deo, qui numquam avertuntur per peccatum. Et hi non habent necesse converti, cum non sint aversi ; Pauci tamen, vel nulli modo tales inveniuntur. Quia si dixerimus, quoniam peccatum non habemus, nosipsos seducimus et veritas in nobis non est, ut dicitur 1Io. 1.d. Alii avertuntur a Deo, scilicet omnes peccatores iuxta illud Is. 59.a. Iniquitates vestre diviserunt inter vos et Deum vestrum. Et hi necesse habent converti. Sed quidam convertuntur in iuventute, quidam in senectute, quidam in senio. Et hoc significatum est Mt. 20.a. ubi dicitur, quod paterfamilias exiit primo mane conducere operarios in vineam, idest in pueritia : et in tertia, id est in adolescentia : et in sexta, id est in iuventute : et in nona, id est in virilitate : et in undecima, id est in senectute. Hic etiam dicit, quoad ad vesperam, id est in decrepita etate. Per hoc ergo, quod dicit : Convertentur, innuit eos aversos esse, secundum illud Ier. 8.b. Quare aversus est populus iste in Hierusalem aversione contentiosa ? Apprehenderunt mendacium et noluerunt reverti : Attendi et auscultavi, nemo quod bonum est, loquitur : nullus est, qui agat penitentiam super peccato suo. Et conversi.
marg.| {p} Famem patientur, ut canes] illam scilicet famem, de qua Mt. 5.a. Beati, qui esuriunt et sitiunt iustitiam, scilicet ut de seipsis faciunt Deo iustitiam, satisfaciendo de peccatis, que fecerunt. Vel famem audiendi verbum Dei, de qua Am. 8.d. Mittam famem in terra, non famem panis, neque sitim aque ; sed audiendi verbum Dei.
marg.| {f} Et circuibunt civitatem] debet enim penitens circuire civitatem conscientie sue ad eiiciendum lutum per confessionem. Is. 23.d.a « Sume citharam, circui civitatem, meretrix oblivioni tradita, bene cane, frequenta canticum ». In cithara sunt chorde extense in ligno et significat penitentiam, ubi caro nostra extenditur in austeritate et rigore discipline. Item ibi tanguntur et grosse et subtiles chorde. Sic de grossis et minoribus, sive de subtilioribus peccatis debemus penitere et confiteri. Meretrix oblivioni tradita, est anima peccatrix, quam Deus oblivioni tradidit, id est de ea non curat. Bene canit, cum bene confitetur. In cantu gravis sonus et acutus. Cum ergo attribuit mala sibi, tunc est gravis sonus : cum bona Deo, tunc est acutus sonus. Item, circumibunt civitatem, mundi, ad contemnendum. Nahum 2.b. Omnis, qui viderit te, resiliet a te. Ios. 6.b. In septimo circuitu clangentibus tubis corruit Hiericho. Primo circuitu cognoscitur Hiericho, id est mundus, quod est immundus per luxuriam. Secundo, quod est bestialis per gulam. Tertio, quod est inhumanus per avaritiam. Quarto, quod est, debilis per pigritiam, sive acediam. Quinto, quod est fatuus per invidiam. Sexto, quod est crudelis per iram. Septimo, quod est vanus per superbiam. Et tunc cadunt muri Hiericho. Item, circuibunt civitatem, id est Ecclesiam militantem ad imitandum. Ct. 3.a. Surgam et circuibo civitatem per vicos et plateas, queram, quem diligit anima mea. Per vicos, qui sunt strictiores, intelliguntur regulares, per plateas latiores, intelliguntur non regulares. Θ Et de utrisque sumendum est bonum exemplum. Item   [circuibunt civitatem] id est Ecclesiam triumphantem per contemplationem. Sap. 8.d. Circuibam querens, ut illam mihi assumerem. Iob. 39.a. Circumspicit montes pascue sue et virentia queque perquirit.
a Is. 23, 16.
marg.| {a} Ipsi] penitentes.
marg.| {b} Dispergentur] per divisa loca, per eremos, per religiones.
marg.| {c} Ad manducandum] illud, quod esuriunt, scilicet ut satisfaciant Deo.
marg.| {d} Si vero] etc. id est si non visum fuerit eis, quod sufficienter satisfaciant Deo.
marg.| {e} Murmurabunt] adversus semetipsos, dicentes illud Is. 64.b. Ecce, Domine, tu iratus es et peccavimus : in ipsis fuimus semper et salvabimur : facti sumus, ut immundi omnes nos, quasi pannus menstruate omnes iustitie nostre. Sed illud murmur posset eos in desperationem deiicere, nisi in Dei misericordia sperarent. Unde bene sequitur.
marg.| {f} Ego autem] Hoc dicit in persona penitentium, de quibus loquebatur.
marg.| {g} Cantabo fortitudinem tuam] qua potens es miserari, quantiscumque peccatoribus. Unde in collecta dicitur. Deus, qui omnipotentiam tuam parcendo maxime et miserando manifestas.
marg.| {h} Et exultabo mane misericordiam tuam] quando mihi orietur Sol iustitie et hic per gratiam et in futuro per gloriam. Iob. 11.d. Cum te consumptum putaveris, orieris ut Lucifer et habebis fiduciam proposita tibi spe. Exultabo, dico.
marg.| {l} Quia factus ] etc. Hic tanguntur quatuor, scilicet susceptor, refugium, adiutor, susceptor, Susceptor est Dominus in Baptismo, Refugium, in penitentia. Adiutor, in tristitia, scilicet in opere penitentie : et tandem susceptor in gloria. Et bene dicit.
marg.| {m} Refugium] in die tribulationis, scilicet quando cor tribulatur per contritionem Ps. 50. Sacrificium Deo spiritus contribulatus, etc.
marg.| {n} Adiutor meus] in iustitia facienda et ego ero coadiutor.   [Quia tibi psallam] Quia tu es.
marg.| {q} Deus susceptor meus] qui me suscipies in regno glorie tue. Iob. 14. Iterum veniam et accipiam vos ad meipsum : ut ubi ego sum et vos sitis. Et hoc poteris facere. Quia tu es.
marg.| {r} Deus meus] omnipotens et volens facere, quia tu es.
marg.| {s} Misericordia mea] qui non vis mortem peccatoris ; sed magis ut convertatur et vivat. Ez. 18.g.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 58), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_58)
Signaler un complément d'information

Notes :