Hugo de Sancto Caro

Psalmus 66

Numérotation du verset Ps. 66,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 66) D30 Tr511 (83r) P106 (88ra) Cbg150 Δ ( ω 1 ω² Fi) ΩM ΩS Bar1 Bar3 Rusch Ps-G . - (Glossa Laonis) P106 Tr511 Rusch | David] om. Ps-G , + Vox apostolorum propheta monet credentes D30
in1 hymnis
1 in] om. ΦRGV
psalmus
cantici David2.
2 In finem... David] Psalmus David Amiatinus W | David M W V D ΩS ΩV Ed1455 (BnF VELINS-68) Rusch Clementina cum Ps-δ Ps-ζ Ps-Moz om. Ps-G
Numérotation du verset Ps. 66,2 I

Deus misereatur nostri
et benedicat nobis ¦ illuminet vultum suum
super nos
et misereatur nostri.3
3 nostri] + diapsalma praem. Ps-G
Numérotation du verset Ps. 66,3 II

Ut4
4 Ut Hi D30 ω 1 Fi etc [E]t ω², [N]t? Bar3
cognoscamus in terra
viam tuam ¦
in omnibus gentibus salutare tuum.
Numérotation du verset Ps. 66,4 III

Confiteantur
tibi populi Deus ¦
confiteantur tibi populi omnes.
Numérotation du verset Ps. 66,5 IV

Letentur
et exultent gentes †
quoniam iudicas
populos in equitate ¦
et gentes in terra dirigis5.
5 dirigis ΦP U² ΨB D Hi Ω edd diriges Ps-G Cor2 (anti. et hebr. secundum quod LXX interpretantur illud habent in futuro DIRIGES ), + diapsalma C Q Ps-G
Numérotation du verset Ps. 66,6 V

Confiteantur tibi populi Deus † confiteantur tibi populi omnes ¦
Numérotation du verset Ps. 66,7 

terra dedit fructum suum.6
6 suum] om. ΩV
Numérotation du verset Ps. 66,VI 

Benedicat nos
Deus
Deus
noster †
Numérotation du verset Ps. 66,8 

benedicat7 nos8
7 benedicat] Et praem. C |
8 nos] nobis F cum Ps-H Ps-ε, om. C ΨB cum Ps- δ* <divisio.> gentes/... equitate/... Deus/... omnes/... noster’ Hi , gentes+... Deus+... noster+ D30 ω 1, gentes+... Deus+... noster’ ω ² , gentes’... Deus’... noster’ Fi , gentes/... equitate/... Deus/... omnes/... noster... Deus/ Bar1, gentes... Deus/ Bar3 |
Deus ¦
et metuant
eum
omnes fines terre.

Psalmus 66

Numérotation du verset Ps. 66,1 
marg.| Deus misereatur] etc. Titulus   [In finem in Hymnis Psalmus cantici David] In precedenti Psalmo invitat Propheta iubilandum pro spe Resurrectionis, Sed quia nec iubilare, nec pervenire ad gloriam Resurrectionis possumus sine divina gratia. Ideo in hoc Psalmo petit benedictionem gratie ad utrumque. Unde is est sensus tituli : Psalmus iste, qui est cantici, quia hic est exultatio de benedictione, mittens nos in finem Christum, est in Hymnis, id est in laudibus exhibendis, David, id est Christo. Intentio est monere nos ad laudem.
marg.| Modus. Tripartitus est Psalmus : Primo petit benedictionem, ut habeat notitiam Dei. Secundo hortatur confiteri pro directione in iudicio, ibi : Confiteantur. Tertio monet istud idem, sed tamen pro alia causa, scilicet pro fructu terre dato, ibi, Confiteantur. Dicit ergo in persona Ecclesie.
Numérotation du verset Ps. 66,2 
I
marg.| {l} Deus misereatur nostri] in penitentibus.
marg.| {m} Et benedicat nobis] in proficientibus.
marg.| {n} Illuminet vultum suum super nos] in supervenientibus {2.164va} Δ et perfectis.
marg.| {a} Misereatur nostri] in morientibus. Primis petitur venia. Secundis iustitia, sive gratia active. Tertiis sapientia, sive gratia contemplative. Quartis gloria.
marg.| {l} Deus misereatur] etc. In persona viri iusti et religiosi. In hoc versu quatuor confitetur et quatuor petit. Prima confessio est miserie, contra quam petit misericordiam, cum dicit : Misereatur. Iob. 14.a. Homo natus de muliere, brevi vivens tempore repletur multis miseriis. Secunda confessio est maledictionis, contra quam petit Benedictionem, cum dicit.
marg.| {m} Et benedicat nobis] De maledictione habetur Gn. 3.c. Maledicta terra in opere tuo. Tertia confessio est tenebrarum, scilicet culpe et ignorantie, contra quam petit illuminationem, cum dicit.
marg.| {n} Illuminet vultum suum super nos] Lc. 1.g. Visitavit nos oriens ex alto illuminare his, qui in tenebris et in umbra mortis sedent. Hoc dicitur * de Christo et hoc petit hic filius enim Dei est vultus eius. Vultu enim dignoscitur homo et pater per filium. Unde Io. 1.b. Deum nemo vidit umquam ; sed unigenitus filius eius, qui est in sinu Patris ipse enarravit et cum sit ipse splendor glorie et figura substantie eius, sicut dicitur Hbr. 1.a. non petit hic Iustus, ut Christus illuminetur in se, quod impossibile esset ; sed ut illuminetur super nos, id est ut nos lumen eius recipiamus, quod infra exponit, cum subiungit : Ut cognoscamus in terra, ut postea patebit. Vel vultum appellat imaginem Dei nobis impressam, id est rationem, secundum quam factus est homo ad imaginem Dei, quam petit illuminari. Et dicit, super nos, quia est in superiori parte rationis, sicut dicit Augustinus Quarta confessio est pietatis Dei, a qua petit gloriam, cum subiungit.
marg.| {a} Et misereatur nostri] Item cum dicit : Deus notat unitatem essentie. Cum dicit : Misereatur nostri, notat proprium actum Dei, cuius proprium est misereri semper et parcere. Cum dicit : Et benedicat nobis, notat personam Patris cuius est benedicere filiis. Sicut figuratum est Gn. 27.d. ubi Isaac benedixit Iacob. et 49. ubi Iacob benedixit filiis suis. Cum dicit : Illuminet vultum suum, notat personam filii, qui est lux huius mundi. Et ideo eius est illuminare. Cum dicit : Et misereatur nostri,
marg.| Deus misereatur nostri] etc. De futuro potest legi anagogice, sic : Deus misereatur nostri liberans nos ab omni miseria et pena.
marg.| {m} Et benedicat nobis] dans nobis omnem felicitatem. Mt. 25.c. Venite, benedicti Patris mei, etc.   [Illuminet vultum suum super nos] dans anime plenam cognitionem et corpori Solis claritatem, Mt. 13.f. Fulgebunt Θ iusti sicut sol.
marg.| {a} Et misereatur nostri] iterum corpora suscitando, vel supra meritum remunerando. Item quatuor dotes per hec quatuor verba notantur : Deus misereatur nostri, faciendo impassibiles. Et benedicat nobis, faciendo agiles. Dt. 28.a. Benedictus eris ingrediens et egrediens. Ingrediemur quidem et egrediemur, quocumque voluerimus per agilitatis benedictionem, Gn. 49.c. Omnipotens benedicet tibi benedictionibus celi desuper et benedictionibus abyssi iacentis deorsum. Illuminet vultum suum, faciendo claros. Et misereatur nostri, faciendo subtiles.
Numérotation du verset Ps. 66,3 
II
marg.| {b} Ut cognoscamus] etc. Hoc continuatur ei, quod supra dictum est : Illuminet vultum tuum, id est filium, ut non ipse fiat magis luminosus, quod impossibile est ; sed ut nos, qui in tenebris obvoluti sumus, cognoscamus in terra, o Deus Pater, id est filium tuum, qui est via, veritas et vita. Io. 14.a. Sap. 15.a. Nosse te consummata iustitia est : et scire iustitiam tuam, radix est immortalitatis. Vel secundum quod expositum est, illumina vultum tuum, id est imaginem tuam, ut cognoscamus, id est in hac vita terrena, vitam tuam o Christe, quam instituisti. Vel sic, Ut cognoscamus viam quam tenuisti in terra, id est in tua vita. Vel in terra, id est in beata Virgine. Et hanc precipue optat propheta cognoscere, quia difficile est cognoscere eam, unde Prv. 30.c. enumerat Salomon vias Domini ordine retrogrado, dicens : Tria sunt difficilia mihi et quartum penitus ignoro : Viam Aquile in celo, viam colubri super petram, viam navis in medio mari et viam viri in adolescentia. Via Aquile in celo, est Christi Ascensio, quia tunc volavit super pennas ventorum. Via colubri supra petram, est Christi Resurrectio. Ipse enim dicitur coluber, sive serpens, Io. 3.b. Sicut exaltavit Moyses serpentem in deserto, etc. Coluber per angustum foramen lapidis transit et sic renovatur. In Resurrectione Christus de sepulchro exiit lapide immoto et non revoluto, unde dixerunt mulieres : Quis revolvet nobis lapidem ab ostio monumenti ? Et sic fuit renovatus per immortalitatem. Via navis in mari, est Christi Passio. Crux enim sua fuit ei navis ad transeundum mare mundi. Sap. 14.a. Benedictum lignum, per quod fit iustitia. Via viri in adolescentia est Christi incarnatio, scilicet via in beata Virgine. Ier. 31.d. Femina circumdabit virum, hoc quartum penitus ignorabat Salomon. Hec enim sunt signacula, de quibus Apc. 5.b. Vel Moraliter.
marg.| {b} Ut cognoscamus in terra viam tuam] qua ad te possumus ire. Nec mirum, si hoc petit sicut viator, quando videt multas vias : et dubitat, quam debeat sequi. Tot enim vie sunt in terra late et stricte, tot vestigia luporum, hereticorum, usurariorum, carnalium, {2.164vb} et ambitiosorum, quas multi terunt, quod vix invenitur in terra ab aliquo arcta via Domini, que ducit ad celum, Is. 30.e. docet eam, dicens : Hec via, ambulate in ea : neque declinetis ad dexteram, neque ad sinistram. Ut cognoscamus.
marg.| {c} In omnibus Gentibus] id est Christum in omnibus sine personarum acceptione. Act. 10.c. In veritate comperi, quod non sit personarum acceptor Deus ; sed in omni Gente, qui timet Deum et facit voluntatem eius, hic acceptus est illi. Is. 52.c. Paravit Dominus brachium suum, id est filium incarnando in oculis omnium Gentium et videbunt omnes fines terre Salutare Dei nostri. Salutare, dicitur Christus, id est Salvator. Lc. 2.e. Quia viderunt oculi mei Salutare tuum.
Numérotation du verset Ps. 66,4 
III
marg.| {d} Confiteantur tibi populi] Secunda pars, ubi post notitiam vie petitam monet confiteri Domino pro directione in via et iudicio futuro, unde dicit : o Deus confiteantur, confessione peccatorum se accusantes et confessione laudis te laudantes. Unde bis dicit in hoc versu confiteantur tibi, Deo incarnato, Is. 11.c. In die illa radix Iesse, qui stat in signum populorum, ipsum Gentes deprecabuntur.
marg.| {e} Populi] non tamen Reges, quia sicut dicitur Mt. 5.b. Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum. Et 19.b. Sinite parvulos venire ad me, talium enim est regnum celorum. Et non tantum unus populus, sed
marg.| {f} Confiteantur tibi populi omnes] Mt. ult. d.a Docete omnes Gentes. Iudich. 13.c. Confitemini illi omnes, quoniam bonus. Is. 60.c. Gens et regnum, quod non servierit tibi, peribit. Et merito, quia omnes receperunt beneficia tua, confiteri tibi debent omnes. Tibi, Patri Auctori omnium sine libidine. Et ideo filii debent esse casti. Et hoc contra luxuriosos. Item tibi, filio Dei, emptori omnium sine avaritia, qui nec auro, nec sanguini proprio pepercisti, Gal. 2.d. Tradidit semetipsum pro nobis. Hoc est contra avaros, qui nec obolos patiuntur dare. Item tibi, Spiritui sancto, datori omnium. Iac. 1.c. Omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est, etc. Hoc contra superbos, qui sibi attribuunt bona, que habent et etiam que non habent. Nec tantum confiteantur, sed et
a Mt. 28.
Numérotation du verset Ps. 66,5 
IV
marg.| {g} Letentur et exultent Gentes] et non tantum Iudei. Rm. 15.c. Letamini Gentes cum plebe eius. Letentur in Auctore. Exultent in Redemptore. Letentur in anima. Exultent in corpore. Hec autem confessio et letitia et exultatio ex duabus causis nascuntur, scilicet ex iustitia, qua Deus corrigit : et punit. Et ex misericordia, qua Deus dirigit. Unde addit causas istas, subdens.
marg.| {h} Quoniam iudicas populos] id est iudicabis in futuro iudicio, tu Pater.
marg.| {i} In equitate] id est in filio. Io. 5.d. Pater omne iudicium dedit filio. Iob. 23.b. Equitatem proponat contra me.
marg.| {k} Et Gentes in terra] in presenti.
marg.| {l} Dirigis] in Spiritu sancto. Alia littera : Gentium, que sunt in terra ductor es sempiternus, Spiritus enim sanctus ducit, eo quod unctio est, que docet de omnibus, ut habetur 1Io. 2.d. Vel ad filium dicitur. Quoniam iudicas populos, id est iudicabis : In equitate, id est in iustitia, a qua flecti non poteris. Prv. 6.d. Zelus et furor viri non parcet in die vindicte, non acquiescet cuiusquam precibus, nec suscipiet pro redemptione dona plurima. Is. 11.a. Iudicabit in iustitia pauperes et arguet in equitate pro mansuetis terre. Et Gentes in terra dirigis, per misericordiam, ut ad iudicium illud recti possint venire. Ps. 93. Si dicebam, motus est pes meus, misericordia tua, Domine, adiuvabat me.
Numérotation du verset Ps. 66,6 
V
marg.| {m} Confiteantur] etc. Tertia pars, in qua idem admonet, quod in secunda, que precessit ; sed propter aliam causam scilicet pro fructu terre dato. Unde dicit : Confiteantur tibi populi, Deus : confiteantur tibi populi omnes, sicut supra expositum est. Sed hic notandum quod in hoc Psalmo quater ponit   confiteantur , in quo commendatur frequentia confessionis, que frequentanda est, quia frequenter cadit homo et per confessionem resurgendum est. Prv. 24.b. Septies in die cadit iustus et resurgit. Hec frequentia confessionis innuitur Io. 11.a. ubi dixit Dominus : Eamus in Iudeam iterum. Et hoc dicebat, ut Lazarum mortuum suscitaret, sicut ibi patet. Is. 23.d.b « Sume citharam, circuivi1 * civitatem, meretrix oblivioni tradita bene cane, frequenta canticum ».
Item quater dicit   confiteantur quia est quadruplex confessio : fidei, peccati, laudis, predicationis.
--Fidei, quo ad omnes. Rm. 10.b. Ore autem confessio fit ad salutem. Peccati, quo ad peccatores. Prv. 28.b. Qui abscondit scelera sua, etc. Laudis, specialiter quoad clericos et religiosos. Ecclesiastici 51.ac : Confitebor tibi, Domine Rex. Predicationis, quoad predicatores et prelatos. Ps. 104. Confitemini Domino : et invocate. Item quater dicit, confiteantur, propter quadruplicem effectum confessionis, scilicet quoad Deum, quoad Ecclesiam, quoad animam, quoad Diabolum.
b Is. 23, 16.
c Sir. 51.
1 circuivi] corr., cui cacogr. Ed1703
marg.| {2.165ra} Confessio
¶Deum :
- Glorificat, Ios. 7.c. Da gloriam Deo Israel et confitere, etc.
- Reconciliat. Is. 57.d. Creavi fructum labiorum pacem.
- Advocatum et excusatorem facit, 1Io. 1.d. Si confiteamur peccata nostra, fidelis et iustus est Deus, ut remittat : et ita « advocatum habemus apud Patrem »d.
¶Ecclesiam :
- Reintegrat, 1. Mac. 4.e. Dixit Iudas : Ascendamus mundare sancta et renovare.
- Mundat et scopat. Ps. 36. Et scopebam spiritum meum, Mt. 22.d. Invenit eam scopis mundatam.
- Advocatam facit et obligat ad orandum, Gn. 8.b. Noe extendit manum et apprehensam columbam intulit in arcam. Columba diluvio revertens est anima ex peccato resiliens : manus Noe est adiutorium prelati, qui Ecclesie presidet.
¶Animam :
- Purgat. Rm. 10.b. Ore confessio fit ad salutem. Ps. 31. Dixi confitebor, etc. et tu remisisti, etc.
- Decorat, Ps. 95. Confessio et pulchritudo in conspectu eius.
- Exhilarat, Ps. 96. Exultaverunt filie Iude.
- Cautam facit. 1. Mac. 5.f. Erat Iudas congregans extremos et exhortabatur per totam viam populum, donec venerunt in terram Iuda et ascenderunt in montem Sion cum letitia et gaudio, etc.
¶Diabolum
- Humiliat. Eccl. 4.a. Presbytero humilia animam tuam. Item Eccl. 41.d. Erubescite a Principe et a Iudice de delicto.
- Accusat et prodit. Idc. 13.c. Proferens Iudith confessio ; caput Holophernis, initium suggestionis.
- Confundit et interficit, sicut Iudith Holophernem Idt. 14.d. Una mulier Hebrea fecit confusionem in domo Nabuchodonosor. Iud. 1.a. Ascendit Iudas et Dominus tradidit Chananeum et Pherezeum in manus eorum.
- Obliviosum facit et delet Scripturas eis, Dn. 2.a. Vidit Nabuchodonosor somnium et conterritus est spiritus eius.
Nabuchodonosor est Diabolus, qui videt somnium, id est peccatum, in quo est vana delectatio spiritus eius terretur, per confessionem et sic fugit ab eo peccatum.
d 1Io. 2, 1.
marg.| {a} Confiteantur ergo tibi populi omnes] Et hoc, quia.
Numérotation du verset Ps. 66,7 
marg.| {b} Terra dedit fructum suum] id est beata Virgo filium suum peperit. Beata Virgo dicitur terra multis rationibus.
-Prima est, quia terra est infirmum elementum : et beata Virgo humilior omnibus : Lc. 1.e. Quia respexit humilitatem ancille sue.
- Secunda est, quia omne edificium in terra fundatur : ita bona nostra omnia in ipsa beata Virgine fundare debemus : Unde ipsa dicit Ecclesiast. 24.c. In me omnis spes vite et virtutis.
- Tertia causa est, quia terra omnes cadentes recipit. Sic beata Virgo omnes peccatores. Ecclesiast. 26.d. Columne auree super bases argenteas et pedes firmi super plantas stabilis mulieris.
- Quarta est, quia qui cecidit, auxilio terre levatur. Sic peccator, qui vult surgere, auxilio beate Virginis iuvatur. Eccles. 24.b. In plenitudine Sanctorum detentio mea.
- Quinta, quia omnia elementa mobilia sunt ; terra autem immobilis est, secundum se totam dico. Unde Eccles. 1.a. Generatio preterit et generatio advenit ; terra autem in eternum stat. Et in Ps. 92. Etenim firmavit orbem terre, qui non commovebitur. Sic beata Virgo immota permansit in fide, quando Apostoli moti fuerunt. Unde dies Sabbati sua est, quia illa die sola permansit in fide, ut dicunt quidam.
- Sexta est quia illa omnia vivunt de terra. Et beata Virgo dicit Eccles. 24.c. In me omnis gratia vite et veritatis. Et post : A generationibus meis implemini.
marg.| De hac ergo terra dicit, terra nostra, quia nobis data. Unde in multis locis promittit Dominus : Dabo vobis terram lacte et melle manantem, id est beatam Virginem, a qua fluxit, id est natus est Christus, in quo est mel Divinitatis et lac humanitatis. Hoc est, quod dicit : Terra nostra dedit fructum suum. Dedit, inquit, non reddidit. Alie terre reddunt fructum et non dant, proprie loquendo, quia semen recipiunt. Sed beata Virgo semen non recepit. Unde recte dicitur, non reddidisse, sed dedisse fructum suum, id est filium suum, {2.165rb} et totum suum, quia non est commixtione seminis natum ; sed tantum ex carne virginis formatum opere Spiritus sancti. Fructus dicitur a fruendo : unde Dei filius et filius Virginis bene dicitur fructus, quia ipso fruuntur Sancti. Ps. 126. Cum dederit dilectis suis somnum, ecce hereditas Domini filii merces fructus ventris. Si quis esset obligatus multis debitis et haberet pertinentiam terre, que sine omni semine et labore in uno tantam fructus copiam afferret, quod posset solvere debitum et bene vivere de reliquo, multum diligeret terram illam. Ita debemus diligere et honorare beatam Virginem, que dedit nobis fructum, de quo redempti sumus ab obligatione gehenne et de quo vivemus in eternum in omni abundantia et suavitate. Dt. 8.b. Benedictus Domino Deo tuo pro terra optima, quam dedit tibi. Item hic versus potest dici recte in Quadragesima.
marg.| {a} Confiteantur tibi populi omnes] nullo excepto. Quoniam :
marg.| {b} Terra] id est Ecclesia.
marg.| {c} Dedit fructum suum] id est voluntarie facit dignos fructus penitentie. Tunc enim tenentur omnes venire ad confessionem et post confessionem debent dare dignos fructus penitentie in satisfactione. Sed quia nec confiteri, nec utilitatem fructus habere, nec fructus facere possumus sine benedictione Dei. Ideo subiungit.
Numérotation du verset Ps. 66,7 
VI
marg.| {d} Benedicat nos Deus] Pater.
marg.| {e} Deus noster] filius, qui est noster conformitate nature et servitio redemptionis. Eph. 1.a. Qui benedixit nos in omni benedictione spirituali in celestibus in Christo.
Numérotation du verset Ps. 66,8 
marg.| {f} Benedicat nos Deus] Spiritus Sanctus, Eccl. 3.b. Benedictio patris firmat domos filiorum, id est conscientias Sanctorum in fide et opere firmat. Pater in potentia, filius in sapientia, Spiritus Sanctus in beneficentia. Hec triplex benedictio tangitur. Nm. 6.d. Sic benedicetis filiis Israel et dicetis eis : Benedicat vos Dominus et custodiat vos : Ecce benedictio filii. Convertat Dominus vultum suum ad vos et det vobis pacem. Ecce benedictio Spiritus sancti, qui dat pacem.
marg.| {g} Et metuant eum] visa benedictione Sanctorum.
marg.| {h} Omnes fines terre] id est omnes peccatores, qui non benedictionem meruerunt ; sed maledictionem et penam eternam. Unde in Ps. 32. Timeat eum omnis terra. Et quare debeat timere, exponit. Is. 13.b. dicens : Ecce dies Domini veniet crudelis et indignationis plenus et ire, furorisque ad ponendam terram in solitudinem et peccatores eius conterendos de ea. Item Is. 24.d. Confractione, confringetur terra, contritione conteretur terra, commotione commovebitur terra, agitatione agitabitur terra, ponit quadruplicem penam respondentem quatuor peccatis, cordis, oris, operis, consuetudinis. Vel in bono.
marg.| {g} Metuant eum] timore filiali.
marg.| {h} Omnes fines terre] id est in quibus amor terrenorum finitus consumptus est. Metuentes enim Dominum, habebunt benedictionem predictam, Eccl. 8.c. Ego cognovi, quod erit bonum timentibus Deum. De multis autem potest dici illud Ier. 5.f. Non dixerunt in corde suo : metuamus Dominum.
marg.| Notat bonitatem Spiritus sancti, cui appropriatur benignitas, cuius est proprie misereri.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 66), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_66)
Signaler un complément d'information

Notes :