Hugo de Sancto Caro

Psalmus 80

Numérotation du verset Ps. 80,1 

¶In finem
¶Codd. : (Ps. 80) D30 Ω M, f. 172rb-173rb ; ΩX1, f. 233vb (Ps. 80:1-16) ; ΩX3, f. 239ra (Ps. 80:7-17) ; P10489 Δ Ps-G
pro torcularibus
quinta sabbati psalmus
Asaph1.
1 quinta sabbati psalmus Asaph Rusch ] Asaph Ps-G D14 , psalmus ipsi Asaph quinta sabbati ΩSX# Ed1530 , psalmus David quinta sabbati D30 , Asaph quinta sabbati Ps-G (I) cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 80,2 I

Exultate Deo
adiutori nostro ¦ iubilate
Deo Iacob.
Numérotation du verset Ps. 80,3 II

Sumite
psalmum
et date tympanum ¦
psalterium iocundum
cum cithara. 2
2 <divisio.> II psalmum… tympanum ¦ Ω M ω 1 P10489] psalmum ¦… tympanum ΩX VII me’… te’... tempestatis’ Ω M ΩX1, me… te ¦ … tempestatis ΩX3, me’… te’... tempestatis ¦ D30 ω 1 VIII meus… te ¦ Israel... recens Ω M ω 1] meus’… te Israel’… recens’ ΩX IX tuus qui eduxi te de terra Egypti ¦ dilata os tuum et implebo illud ΩM ω 1] tuus’ qui eduxi te de terra Egypti ’ ΩX XV adipe frumenti ¦ Ω MX1 ω 1] adipe ¦ frumenti ΩX3
Numérotation du verset Ps. 80,4 III

Bucinate
in neomenia tuba ¦ in insigni
die sollemnitatis vestre3
3 vestre Ps-G (ΨB) Ω ΩX1 Rusch edd. cum Ps-R ] nostre Ps-G D30 ² (in ras.?) Correc2 (hebr. et antiq. et grecus et Ieron. habent NOSTRE non habent VESTRE ) ω 1
Numérotation du verset Ps. 80,5 IV

Quia preceptum
in Israel4
4 in Ω Rusch Clementina Ps-G (rell. codd.) cum Ps-R ] om. Ps-G
est ¦ et iudicium Dei5 Iacob.
5 Dei] Deo ω 1
Numérotation du verset Ps. 80,6 V

Testimonium
in Ioseph
posuit
illud
cum
exiret de terra Egypti ¦
linguam
quam non noverat audivit.
Numérotation du verset Ps. 80,7 VI

Divertit6
6 Divertit Ps-G Ω ΩX P10489 Rusch ] Devertit Ps-G
ab oneribus
dorsum7 eius ¦
7 dorsum Ps-G ω 1 ΩX P10489 Rusch ] gressum Ω M
manus eius8 in cophino
8 eius² Ps-G D30 Ω MX] om. P10489 (hapax)
servierunt.
Numérotation du verset Ps. 80,8 VII

In tribulatione
invocasti me et liberavi te ¦ et9 exaudivi te in abscondito
9 et ΩS ΩX3 P10489 Ps-γ Ps-δ Rusch ] om. Ps-G D30 Ω M ΩX1 ω 1
tempestatis ¦ probavi te
apud aquam contradictionis.
Numérotation du verset Ps. 80,9 VIII

Audi10
10 Audi Ω MX ω 1 P10489 Rusch ] audivi ΩX3*, Diapsalma praem. Ps-G
populus meus
et contestabor
te ¦ Israel si audieris me11
11 audieris me Ps-G P10489 Ω ΩX ω1 cum Ps-R Rusch (inv. )] audias me Ps-G
Numérotation du verset Ps. 80,10 

non erit in te
deus recens ¦
neque adorabis12
12 neque Rusch Ω ΩX Ps-G (V D plerique codd. ) P10489 ω1 cum Ps-R ] nec Ps-G
deum alienum.
Numérotation du verset Ps. 80,11 IX

Ego enim
sum Dominus
Deus tuus
qui
eduxi te
de terra Egypti ¦
dilata os tuum
et implebo illud.
Numérotation du verset Ps. 80,12 X

Et non audivit populus meus
vocem meam ¦ et Israel
non intendit mihi.
Numérotation du verset Ps. 80,13 XI

Et dimisi eos13
13 eos Ps-G (V D plerique codd. ) Ω ΩX ω1 P10489 Rusch cum Ps-R ] illos Ps-G
secundum desideria
cordis eorum ¦
ibunt in adinventionibus suis.
Numérotation du verset Ps. 80,14 XII

Si populus meus audisset me ¦
Israel
si in viis meis
ambulasset.
Numérotation du verset Ps. 80,15 XIII

Pro nihilo
forsitan } inimicos eorum14
14 inimicos eorum] inimicus meus ΩX3*
humiliassem ¦ et super tribulantes eos misissem
manum meam.
Numérotation du verset Ps. 80,16 XIV

Inimici15 Domini
15 Inimici ω 1 Ps-G Rusch ] + vero ΩX (al. m.) P10489
mentiti sunt ei ¦
et
erit tempus
eorum in secula16.
16 secula Rusch Ω ΩX Ps-G (V D plerique codd. ) P10489 ω1 cum Ps-R ] seculo Ps-G
Numérotation du verset Ps. 80,17 XV

Et cibavit eos17
17 eos Rusch Ps-G (D) Ω ω1 cum Ps-R ] illos Ps-G ( codd. et edd. ) D30
ex adipe frumenti ¦
et de petra melle
saturavit eos18.
18 eos Rusch Ps-G P10489 ω1 cum Ps-R ] illos Ps-G

Psalmus 80

Numérotation du verset Ps. 80,1 
marg.| [HSC.26.80.1] Exultate Deo adiutori nostro 1 etc. Titulum.   In finem pro torcularibus, Psalmus ipsi Asaph quinta sabbati. In precedenti Psalmo egit de primo adventu. Hic agit de festo immolationis2 Isaac, id est de Cruce. Ideoque bene cantatur Psalmus iste feria sexta. Item in priori Psalmo egit Asaph de vinea Domini sed quia vinum de vinea, non nisi torcularibus3 eliquatur, ideo agitur hic4 de spiritualibus torcularibus, id est de tribulationibus Ecclesie, in quibus vinum ab acinis, oleum ab amurca seiungitur, id est boni a malis. Et est sensus tituli talis. Psalmus iste dirigens nos  , in finem, id est in Christum, cantatur, ipsi Asaph, id est fidelibus Christianis per Asaph intellectis : Et est pro torcularibus, id est pro tribulationibus, in quibus boni a malis separantur : Et hoc est, quod subdit : pro, sive   de quinta sabbati, id est pro quinta die septimane, in qua facti sunt ex aqua pisces et aves. Sed aves evolaverunt et pisces remanserunt, Ecce separatio. Sic Deus ex Baptismo creat Christianos. Sed {2.213va} quidam accepta Baptismi5 gratia remanent in fluctibus huius seculi, scilicet pisces curiosi, qui perambulant semitas maris. Alii adiuti pennis virtutum levantur in aera, quorum conversatio in celis est : Hi sunt aves. A
A ¶Codd. : Bg44 (207ra) Ed1703
1 adiutori nostro Bg44 ] etc. Ed1703
2 fest. - imm.] inv. Bg44
3 torcularibus] om. Bg44
4 hic] om. Bg44
5 baptismi] beneficii Bg44
marg.| [HSC1.26.80.2] Intentio ergo est monere ut, contemptis infimis, ad celestia elevemur. B
B ¶Codd. : Bg44 (207ra) Ed1703
marg.| [HSC1.26.80.3] Modus. Bipartitus est psalmus. In prima parte monet bonos, qui significantur per aves et vinum et oleum, ut exultantes sub temporali pressura, tendant in finem Christum. In secunda parte ipse Dominus malos, qui significantur per pisces, acinum et amurcam, revocat ab idolorum cultura et pariter contemptum eorum et presentem penam commemorat, ibi : Audi populus meus. Loquens ergo ad oleum et vinum et aves, id est ad bonos Christianos, dicit.
Numérotation du verset Ps. 80,2 
I
marg.| [HSC1.26.80.2.1] {a} Exultate] Vobis enim exultandum est, non amurce et piscibus, quibus fletum et ululatum inducit. Iac. 5.a. Agite nunc divites, plorate et ululate in miseriis vestris, que advenient vobis,   Exultate, dico.
marg.| [HSC1.26.80.2.2] {b} Deo adiutori nostro] non mundo deceptori, sicut facit amurca. Os. 9.a. Noli letari Israel, noli exultare sicut populi, scilicet Mundo sed, Deo adiutori, qui vos iuvat in pressuris, qui dicit in Ps. 90. Cum ipso sum in tribulatione, eripiam eum, etc. Et si non potestis gaudium exprimere verbo.
marg.| [HSC1.26.80.2.3] {c} Iubilate] id est confusa voce mentis iucunditatem significate.
marg.| marg.|[HSC1.26.80.2.4] {d} Deo Iacob] id est ad honorem Dei minoris populi, cui servit maior. Gn. 25.c. Maior serviet minori. In hoc enim quod maiores opprimunt minores, serviunt eis, sicut lima servit ferro. Unde Gregorius Quod lima ferro, quod flagellum grano, quod fornax auro, hoc facit tribulatio viro iusto. Dicitur etiam Deus Iacob, quia per eius adiutorium supplantamus diabolum et peccata. Exultate ergo exterius, iubilate interius, quia iubilus est exultatio mentis. Tamen licet iubilatio intus sit, non potest contineri quin extra erumpat per vocem.
marg.| [HSC1.26.80.2.5] Et ostendit in hoc versu quare letandum est, sive propter quid exultandum est.
- Primum est propter bonitatem Dei, cum dicit, Deo, quia ipse est summum bonum, de quo summe est exultandum.
- Secundum est, quia nos iuvat in tribulationibus, cum dicit   Adiutori nostro. Psalmusa: “Adiutor in tribulationibus que invenerunt nos nimis”.
- Tertium, quia facit nos vitia supplantare, de quo dicit   Deo Iacob.
a Ps. 45, 2.
marg.| [HSC1-26-80-2-6]¶Notandum autem quod Deus est adiutor noster in multis, videlicet in
- Tribulationibus. Psalmusb Adiutor in tribulationibus.
- Operando. Io. 15.b. Sine me nihil potestis facere.
- Cogitando. 2Cor. 3.b. Non quod sufficientes simus aliquid cogitare6 a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est.
- Inveniendo. Phil. 3.c. Si quid sapitis, hoc Deus vobis revelavit.
- Loquendo. Mt. 10.c. Non vos estis, qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri7 qui loquitur in vobis.
- Vivendo. Dn. 5.f. Flatum tuum habet in manu sua.
- Sanando. Sir. 38.a. A Deo est omnis medela.
- Cibando. Psalmusc : « Qui dat escam omni carni».
- Ieiunando. Psalmusd : « Ut eruat a morte animas eorum et alat eos in fame » et ad hanc letitiam et iubilationem exercendam.C
b Ps. 45, 2.
c Ps. 135, 25.
d Ps. 32, 19.
C ¶Codd. : Bg44 (207rb) Ed1703
6 aliquid – cogitare] inv. Bg44
7 vestri] om. Bg44
Numérotation du verset Ps. 80,2* 
aliter
marg.| [HSC1.26.80.2.7] Potest etiam8 aliter legi : {a} Exultate Deo adiutori nostro, iubilate Deo Iacob] id est o Iacobite9 e corde et opere gaudete10* de Deo quia adiuvat me. <Ad> Philippenses 4.a.f « Gaudete in Domino semper».D
e ¶Nota: Sur les occurrences de Iacobita dans les postilles d’Hugues et le sens de l’adage, voir la note sur Gn. 32:28*/b.moraliter .
f Phil. 4, 4.
D ¶Codd. : Bg44 (208ra3) Ed1703
8 etiam] autem Bg44
9 Iacobite] + Nota de Iacobitis marg. Bg44
10 gaudete Bg44 ] gaudere Ed1703
Numérotation du verset Ps. 80,3 
II
marg.| [HSC1.26.2.8] Sequitur {e} Sumite psalmum et date tympanum] Per psalmum intelligitur oratio, sive quecumque gratia spiritualis. Psallendo enim ad litteram orant fideles et gratiam Dei sibi et aliis acquirunt. Dicit ergo, Sumite psalmum, a Deo, scilicet accipite. Non enim a nobis est devotio orationis, sed a Deo. Nec similiter gratia. Za. 12.c. Effundam super domum David et super Hierusalem spiritum gratie et precum. Sumentes autem psalmum a Deo, ut in ratione accepti et dati communicetis Deo, debetis Deo dare de vestro. Unde addit :
marg.| [HSC1.26.2.8] {f} Et date tympanum] id est carnis mortificationem et castitatem, Date, inquit, quia non est violenter auferenda, sed gratis ab homine danda penitentia et continentia. Ps. 53 : « Voluntarie sacrificabo tibi». Date, etiam, non vendite, id est non propter aliquod commodum temporale, vel vanam gloriam continete. Mt. 6.a. Attendite, ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis, alioquin mercedem non habebitis apud Patrem vestrum : Per tympanum, {2.213vb} autem significatur continentia, vel carnis mortificatio, multis rationibus que notantur his versibus :
marg.| [HSC1.26.2.9] Versus11 : « Terret aves, tenuis, fragilis, cava, mortua lenis.
Tensa cutis, lignis, verbere, sicca, sonans ».E
E ¶Codd. : Bg44 (207rb) Ed1703
11 Versus] lac. Bg44
marg.| [HSC1.26.2.8 f] Ad litteram enim tympanum est pellis in ligno extensa, que cum percutitur, terret aves sonitu suo ; sic carnis mortificatio et continentia terret aves, id est Demones. De quibus, Lc. 8.a. Volucres celi comederunt illud. Vel aves, id est clericos leves, quibus durum et terribile videtur continere et penitentiam agere.
Tenuis, quia macerat 2Rg. 13.a. Quare sic attenuaris macie fili Regis per singulos dies ? Ita dixit Ionadab ad Amon et suggessit illi, ut languorem simularet et super lectum cubaret. Hoc facto Thamar sororem suam oppressit : Multi sunt tales consiliarii.
- Fragilis est et cito potest amitti, quia Gal. 5.c. Caro concupiscit adversus spiritum. Et 2Cor. 4.b. Habemus thesaurum istum in vasis fictilibus. Item non tantum ex parte carnis, sed etiam ex parte spiritus cito perit hoc bonum per superbiam. Mt. 25.a. Quinque fatue non sumpserunt oleum secum. Item perit nimia tensione. Rm. 12. a Rationabile obsequium vestrum.
- Cava, per evacuationem carnis, id est carnalitatis et stercorum et omnium. 1Cor. 13.d. Evacuavi, que erant parvuli.
- Mortua, sine spe revivendi. Col. 3. Mortificate membra vestra.
- Lenis, id est sine pilis malarum cogitationum. Nm. 8.b. Radent omnes pilos carnis sue. Ibi dicit Gregorius Magno studio superflue cogitationes sunt amputande, 1Pt. 1.c. Succincti lumbos mentis vestre.
- Tensa, non laxa, Sir. 33.d. Laxas manus illi et querit libertatem. Cutis exterior conversatio. Mt. 5.b. Luceant opera vestra coram hominibus.
- Lignis, crucis, 3Rg. 17.b. En colligo duo ligna.
- Verbere. Sir. 33.e. Disciplina et opus servo.
- Sicca, ab humore luxurie. Iob. 30.d. Cutis mea denigrata est super me et ossa mea aruerunt pre caumate, id est tribulatione. Quidam humectam pellem habent et ideo male sonan. Nam eorum predicatio contemnitur eo quod vita contemnitur. Gregorius Cuius vita despicitur, restat, ut eius predicatio contemnatur.
- Sonans, terribiliter, scilicet predicans preceptum eius verbo et exemplo. Ideo autem sumite psalmum et date tympanum, quia bene simul concordant. Hoc est, quod sequitur :
marg.| {g} Psalterium iucundum] est cum cithara.
marg.| Vel in accusativo casu: Sumite psalterium iucundum cum cithara. Idem accipit et dat intelligere per psalterium quod per Psalmum supra. Et idem per citharam quod supra per tympanum, quasi dicat, bona est et iucunda oratio cum carnis mortificatione. Tob. 12.b. Bona est oratio cum ieiunio et eleemosyna.
marg.| Vel possumus diversificare hec duo a duobus predictis. Et per psalterium, quod est decachordum, significatur supplicatio pro offensis et transgressionibus Decalogi. Hoc psalterium, est iucundum cum cithara, id est cum eternorum contemplatione. Cithara enim plus habet modulationis quam psalterium et contemplatio plus habet delectationis quam supplicatio pro peccatis, vel dolor de peccatis. Hec cithara habet tria ligna, scilicet tres vires anime, que omnes exercentur in contemplatione. Rationabilis inquirit, concupiscibilis appetit, irascibilis apprehendit. Et quindecim chorde exiguntur, ut bene sonet cithara, scilicet septem dona et quatuor Cardinales virtutes et tres Theologice et humilitas, que custos est aliarum. Gregorius Qui ceteras virtutes sine humilitate congregat, quasi pulverem in ventum portat. Hi sunt quindecim gradus Psalmorum. Hi sunt quindecim stadia, quibus distat Bethania a Hierusalem (Io. 11.c.)
marg.| Psalterium , ergo est   iucundum cum cithara, quia dolor de peccatis consolationem recipit per spem conceptam in contemplatione celestium. Non tantum autem predicta facere oportet, sed et bonum, quod cognoscitur et quod agitur, aliis predicandum est. Unde subiungit.
Numérotation du verset Ps. 80,3* 
aliter
marg.| {e} Sumite psalmum] id est predicationis officium.
marg.| {f} Et date tympanum] id est temporalia mea pauperibus. Aliter non potest quis esse Predicator. Lc. 14.g. Nisi quis renunciaverit omnibus, que possidet, non potest meus esse discipulus. Sed non sufficit hoc, nisi etiam sequatur bona operatio et compassio et consolatio peccatorum. Unde sequitur :
marg.| {g} Psalterium iucundum cum cithara] Psalterium iucundum est operatio leta. Cithara, compassio et consolatio. Is. 16.d. Venter meus ad Moab quasi cithara sonabit. Ecclesiastici 40.c.g Tibie et psalterium suavem faciunt melodiam et super utraque lingua suavis.
g Sir. 40.
Numérotation du verset Ps. 80,4 
III
marg.| {a} {2.214ra} Δ Buccinate] etc. Vel in initio mensis, quod idem est. Neomenia enim Grece, nova luna Latine, que est initium mensis. Et possunt hec ad litteram exponi de Iudeis usque ad finem huius prime partis. Sed quia satis planum est, non oportet explanare, nec prosequi, nisi inquantum littera necessaria est mysterio. Erat preceptum Iudeis, ut a primo die septimi mensis, septem diebus canerent tuba. Sic ergo et in Ecclesia gratia septiformis nunc clarius et confidentius indicitur predicanda. Unde Is. 58.a. Clama, necesses, quasi tuba exalta vocem tuam. Quod faciunt, qui manifestis operibus et altis clamoribus annuntiant aliis novam vitam. Hoc est quod dicit :   [Buccinate] etc. id est in nova vita vestra eamdem novitatem aliis declarate.
marg.| {b} Tuba] predicationis. Triplex est autem usus tubarum, sicut dicitur Nm. 10.a. Fac tibi duas tubas argenteas ductiles, quibus convocare possis multitudinem. Utebantur enim tubis, in epulis, in bellis, in festis : Sic predicatio convocat ad epulas Eucharistie et ad festum eterne glorie, de quibus Is. 25.c. Faciet Dominus in monte hoc convivium pinguium, etc. Ad istas epulas convocat tuba predicationis. Prv. 9.a. Sapientia edificavit sibi domum, excidit columnas septem, immolavit victimas suas, miscuit vinum, proposuit mensam suam, misit ancillas suas, ut vocarent ad arcem et ad menia civitatis : Si quis parvulus est, veniat ad me et insipientibus locuta est, venite, comedite panem meum et bibite vinum, quod miscui vobis. Convocat et excitat ad bellum contra Mundum, carnem, diabolum. 1Cor. 14.b. Si incertum sonitum det tuba, quis se preparabit ad bellum ? Nm. 10.a. Si exieritis ad bellum de terra vestra contra hostes, qui dimicant adversum vos, clangetis ululantibus tubis et erit recordatio vestri coram Domino. Item invitat ad festum, ut in presenti faciamus sabbatum, quiescentes a peccato et a strepitu mundano et preparemus nos ad eternum sabbatum, quia erit sabbatum ex sabbato. Is. 66.g. Nm. 10.b. Si quando habebitis epulum et dies festos et calendas, canetis tubis. De hoc tertio usu tube hic agitur. Unde subiungit :
marg.| {c} In insigni die] etc. Iudeis precipue solemnitates et insignes erant tres, scilicet Pascha, Pentecoste, Scenophegia. Et hoc in figura nostri, qui gaudere debemus et tuba predicationis et laudis clamore, quia Pascha nostrum immolatus est Christus et in ipso resurgimus : Et quia in Pentecoste per Spiritum sanctum remissionem accepimus : Et quia in Scenophegia domus nostre conscientie innovata est post ruinam. Sic autem est buccinandum.
Numérotation du verset Ps. 80,4† 
mystice
marg.| {a} Θ Buccinate] etc. Hoc est thema in Nativitate beate Virginis que etiam est in Septembrih. Tunc enim quando nata est beata Virgo, progressa est nova luna. Ct. 6.d."Que est ista que progreditur quasi aurora consurgens, pulchra ut Luna", scilicet bicornis, ut navis ampla que nos portat in celum. Unde de ipsa muliere forti dicitur Prv. 31.b. Facta est quasi navis institoris de longe portans panem suum, id est Christum, qui est panis vivus, qui de longe venit, quia de celo descendit. Io. 6.e. Ego sum panis vivus, qui de celo descendi. In hac Neomenia debemus buccinare tuba, ut eamdem beatissimam Virginem predicemus et laudemus que est omni laude dignissima.
h Nativitas B. M. Virginis : 8 septembris.
marg.| {c} In insigni die] etc. Dies illa insignis est, quia multis Prophetarum oraculis presignata. Unde Nm. 24.e. Orietur stella ex Iacob et consurget virga ex Israel. Ps. 109 : « Virgam virtutis tue emittet Dominus ex Sion ». Nm. 17.c. Invenit germinasse virgam Aaron. Item eo tempore Sol est in signo, quod dicitur Virgo : et Sol iustitie Christus Deus noster in beata Virgine habitavit.
Numérotation du verset Ps. 80,5 
IV
marg.| {d} Quia preceptum in Israel est] id est Dominus precepit videntibus Deum, id est sapientibus, ut predicarent fidelibus, sed et omnibus hominibus, qui ad fidem possent converti. Mc. ult. d. Predicate Evangelium omni creature. Non est etiam tantum preceptum ut buccinetur, sed ut voci tube obediatur. Dt. 18.c. Prophetam de gente tua suscitabit tibi Dominus, ipsum audies. Vel sic : Buccinate, quia preceptum, quasi dicat Dominus fecit precepta sua populo Christiano, que populus simplex ignorat et ideo predicanda sunt eis precepta. Ad hoc sunt prelati et Doctores instituti in Ecclesia, ut predicent precepta Dei, non fabulas, vel fictiones. Unde Ps. 2. Ego autem constitutus sum Rex ab eo super Sion montem sanctum eius, predicans preceptum eius. Dicit autem singulariter preceptum, quia omnia ad preceptum de dilectione reducuntur. Rm. 13.c. Qui diligit proximum, legem implevit. Gal. 5.c. Omnis lex in uno sermone impletur, diliges proximum tuum sicut teipsum. Qui autem precepto Domini, sive non predicando, sive non faciendo obedire noluerit, non impune feret quia
marg.| {e} Et iudicium] est Deo Iacob, id est Christo Deo Christianorum, qui transgressores iudicabit iudicio condemnationis. Io. 5.d. Pater non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit filio. Nos ergo, qui per preceptum ligamur, per iudicium terreamur. Hec autem predicatio in veris et primis predicatoribus, scilicet in Apostolis, fervens fuit et frugem magnam attulit. Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 80,5† 
mystice
marg.| {d} Quia preceptum] etc. Festum enim beate Virginis celebrandum et laus ipsius precipitur Israel, id est contemplativis, scilicet clericis et religiosis, populus autem qui buccinare nesciunt, id est predicare, quasi bone pecudes debent eis in laude beate Virginis congaudere et assentire eis. Unde addit :
marg.| {e} Et iudicium] approbationis.
marg.| {f} Deo] id est ad honorem Dei.
marg.| {g} Est in Iacob] id est in activis et in populo, quasi dicat quod Israel de beata Virgine predicat, Iacob approbare debet. Hoc utrumque significatum est Iud. 15.c. Ubi dicitur, quod Ioachim summus Pontifex de Hierusalem venit in Bethuliam cum universis presbyteris, ut videret Iudith. Per Hierusalem quod interpretatur visio pacis, aut timor perfectus, quod etiam erat locus adorandi, potest significari honor Deo exhibitus, secundum quod quotidie fit in Ecclesia. Sed de hoc honore debent ministri Ecclesie interdum venire ad honorem beate Virginis, que per Bethuliam et per Iudith designatur. Bethulia enim interpretatur Virgo Domini, sive domus parturiens Dominum, sive domus dolens Domino. Beata Virgo fuit Virgo Domini semper, domus parturiens Dominum, in Nativitate Domini : domus dolens Domino in Passione, secundum illud Lc. 2.c. Et tuam animam pertransibit gladius. Iudith etiam beatam Virginem tam facto quam interpretatione designat. Interpretatur enim confitens, sive glorificans Deum. Debent ergo venire in Bethuliam, id est in adorationem et honorem beate Virginis, ut videant Iudith, id est ipsam beatam Virginem et virtutes eius imitentur, dicentes id, quod ibi sequitur. « Tu gloria Hierusalem, tu letitia Israel, tu honorificentia populi nostri »i que fecisti viriliter. Et dicitur ibi, quod hoc dixerunt, cum exisset Iudith ad eos. Dicitur enim ibi : Que cum exisset ad illum, benedixerunt eam omnes una voce, dicentes : « Tu gloria Hierusalem » etc. Per istum autem exitum Iudith, significatur Nativitas beate Virginis et exitus eius de utero matris sue. Et in hoc exitu laudanda est ab Israel : Quia preceptum in Israel est. Et ad hoc debent concordare populi, quia et iudicium Deo Iacob. Unde ibi sequitur quod cum in conclusione laudis eius dixissent sacerdotes : Benedicta eris in eternum, dixit omnis populus, fiat, fiat. Omnes enim in laudem beate Virginis convenire debent, quia omnes eius beneficia participant. Ideo dicit Beatus Bernardus Ille solus a laude eius taceat, qui eam fideliter advocatam in necessitatibus senserit defuisse.
i Idt. 15, 10.
Numérotation du verset Ps. 80,6 
V
marg.| {h} Testimonium] etc. Dominus enim preceptum suum, quod Apostoli predicabant, posuit in corde Ioseph, scilicet sanctorum Martyrum, qui sicut Ioseph multa dura et aspera pertulerunt. Et posuit, non tantum ut crederent, sed et ut confiterentur et predicantes testarentur. Hoc est, quod dicit : posuit testimonium. Unde martyr et testis idem est. Unde etiam ita possumus dicere, quod Dominus preceptum suum, posuit testimonium, id est martyrium, quia Apostoli et {2.214rb} alii multi propter preceptum Domini, quod nolebant transgredi, sed facere et predicare, martyrio sunt afflicti. Bene autem per, Ioseph, significantur Martyres, quia Ioseph multa passus est pro iustitia, qua fratres accusavit et pro pudicitia et fidelitate Domini sui. Sed tandem gloriosus factus est et exivit de Egypto, non vivus, sed mortuus, quia ossa eius delata sunt. Ex. 13.d. Ita martyres pro iustitia, qua accusabant alios de crimine pessimo idololatrie ; et quia nolebant fornicari a Deo suo, nec fidem Christi dimittere, graviter sunt afflicti, sed per mortem carnis gloriosi victores exierunt de mundo. Dt. 33.c. Letare, Zabulon, in exitu tuo. Prv. 14.d. Sperat iustus in morte sua. Et tunc.
marg.| {2.214va} Δ {a} Cum exiret] mortuus iste Ioseph, scilicet Martyrum candidatus exercitus.
marg.| {b} De terra Egypti] id est de mundo.
marg.| {c} Linguam, quam non noverat] perfecte.
marg.| {d} Audivit] scilicet linguam angelorum et sanctarum animarum laudantium Deum sine fine. Et Dominus ponens eum in requie eterna.
Numérotation du verset Ps. 80,6† 
mystice
marg.| {2.[214]va} {h} Testimonium in Ioseph posuit illud] Ioseph filius accrescens et patri carissimus, religiosus est in quo posuit Dominus testimonium honoris beate Virginis, quia per votum castitatis, eius virginitatem honorat ; per votum obedientie, obedientiam ancille Domini ; per votum paupertatis, illius etiam paupertatem, que ut dicit Hieronymus ita pauper erat, quod manu et acu acquirebat, unde se et Salvatorem mundi pascebat. Posuit etiam testimonium in Ioseph, quia ipsa beata Virgo est testis et advocata in causa eorum, qui eam honorant12, sicut frequenter cantamus de ipsa : Eia ergo advocata nostra, etc. De13 hoc testimonio dicit in Ps. 88. Deus Pater. Et thronus eius sicut Sol in conspectu meo, id est beata Virgo que est thronus veri Salomonis Christi et   sicut Luna Θ   perfecta in eternum et testis in celo fidelis. Ibi enim testatur et allegat pro nobis. F
F ¶Codd. : Bg44 (208ra) Ed1703
12 honorant] honorent Bg44
13 De] Et praem. Bg44
marg.| Unde14 quidam sanctus homo narravit quod cum quidam religiosi frequenter cantantes illam antiphonam « Salve Regina » dicerent verbum illud : « Eia ergo advocata nostra » etc. pluries viderat in spiritu ipsam matrem Domini ante filii sui prosterni presentiam et pro totius illius ordinis conservatione precari ».G j
j Cf. Iordanus de Saxonia, Libellus de principiis ordinis praedicatorum, § 87 (al. 120) : « Retulit mihi vir quidam religiosus et fide dignus, frequenter vidisse in spiritu Dei Fratres canentes eia ergo advocata nostra ipsam matrem Dei ante Filii sui prosterni præsentiam et pro totius Ordinis conservatione precari. Quod idcirco commemoratum sit, ut legentium Fratrum devotio magis iam deinceps in laudem Virginis animetur ». [MM2023]
G ¶Codd. : Bg44 (208rb) Ed1703
14 Unde] + Nota exemplum de beata Virgine marg. Bg44
marg.| {a} Iste Ioseph Cum exiret de terra Egypti] id est de mundo, ubi lingua est barbara et de terra mussitat eloquium eorum.
marg.| {c} Linguam quam] prius in mundo non noverat, audivit, scilicet linguam patriam, linguam celi. Is. 28.c. In loquela labii et in lingua altera loquetur ad populum istum. Mc. 16.d. Linguis loquentur novis. Is. 19.c. Erant quinque civitates in terra Egypti, loquentes lingua Chananea, id est commutata.
Numérotation du verset Ps. 80,7 
VI
marg.| {e} Divertit ab oneribus] tribulationum.
marg.| {f} Dorsum eius] quod portaverat pondus diei et estus nam :
marg.| {g} Manus eius in cophino servierunt] id est in labore et abiectione oppressi sunt, sicut filii Israel ab Egyptiis. Deinde inducit Propheta Dominum loquentem suo Ioseph, scilicet collegio martyrum.
Numérotation du verset Ps. 80,7† 
mystice
marg.| {e} Divertit] Deus vel ipse religiosus.
marg.| {f} Ab oneribus dorsum eius] Onus mundi, prebende sunt et divitie et honores. Multi parant dorsum ad portandum ultra vires, sicut cameli parant. Gn. 49.c. Isachar asinus fortis. Et paulo post : Supposuit humerum suum ad portandum, factusque est tributis serviens. Ier. 17.c. Nolite portare pondera in die sabbati, nec inferatis per portas. Onager autem divertit dorsum ab hoc onere, id est claustralis.
marg.| {g} Manus eius in cophino servierunt] Monachi quondam in faciendis cophinis et sportulis servierunt victui suo, sicut et Paulus. Act. 18.a. Confessores vero modo serviunt in cophinis, quia sordes populares peccatorum efferunt de Ecclesia.
Numérotation du verset Ps. 80,8 
VII
marg.| {h} In tribulatione] scilicet in pressura martyrii.
marg.| {i} Invocasti me] non alienum auxilium.
marg.| {k} Et liberavi te] de manibus Tyrannorum.
marg.| {l} Et exaudivi te] ut corde credas ad iustitiam. Et potest videri, quod male ordinentur ista verba, eo quod prius deberet dicere, exaudivi et postea, liberavi. Sed per hoc dat intelligere, quod Martyres non orabant Dominum, ut liberaret eos a tormento, quia potius tormentum appetebant, sed in tormento orabant, ut per tormentum venirent ad eternas delicias. Et de hoc dicit,   exaudivi te orantem.
marg.| {m} In abscondito tempestatis] id est in secreto cordis. Tempestas enim exterius seviebat in corporibus Martyrum, sed erat tranquillitas in cordibus ipsorum. Unde in hymno k : « Ceduntur gladiis more bidentium. Non murmur resonat, non querimonia. Sed corde tacito mens bene conscia Conservat patientiam ».
k Hymnus in festis plurium martyrum.
marg.| {n} Probavi te] sicut aurum in fornace.
marg.| {o} Apud aquam contradictionis] id est apud populum non credentem, sed contradicentem mihi. Rm. 10.d. Talis enim populus cum Principibus suis Martyres afflixerunt. Et in hoc probati inventi sunt, quia non defecerunt in tormentis, sed puriores effecti sunt, sicut aurum in fornace. Unde de illis cantat Ecclesia. Sap. 3.a. Tamquam aurum in fornace probavit illos.
Numérotation du verset Ps. 80,8* 
moraliter
marg.| {h} In tribulatione invocasti me] etc. Iste versus eodem modo exponitur moraliter et viro iusto in tribulatione posito, quo supra allegorice expositus est de Martyribus in agone martyrii constitutis.
Numérotation du verset Ps. 80,9 
IX
marg.| {2.214vb} {p} Audi popule meus] Supra egit de bonis, monens eos, ut in bono proficiant et perseverent : In hac secunda parte agit de malis, qui per amurcam et pisces intelliguntur, monens eos ut a malo resipiscant et in bono proficiant. Et quia initium spiritualis profectus est ex auditu verbi Dei, sicut dicit Apostolus. Rm. 10.c. Fides ex auditu : Ideo incipit ex auditu, sicut Dominus quando dedit legem Iudeis. Dt. 6.a. incepit ab auditu, dicens : Audi, Israel, Dominus Deus tuus unus est, etc. Initium ergo Christiane religionis sibi auferunt, qui verbum Dei audire contemnunt. Prv. 28.b. Qui declinat aurem suam, ne audiat legem, oratio eius erit execrabilis. 2Tim. 4.a. A veritate quidem auditum avertent, ad fabulas autem convertentur. Dicit ergo : Audi, scilicet me magistrum dantem artem vivendi. Io. 6.g. Domine, ad quem ibimus, verba vite eterne habes ?
marg.| {q} Populus meus] qui licet malus sis, tamen meus es, quia creavi te et propter communitatem Sacramentorum, quibus communicant tam boni quam mali.
marg.| {r} Et contestabor te] id est cum adiuratione testificabor tibi. Za. 3.c. Contestabatur Angelus Domini Iesum, dicens : Hec dicit Dominus, si in viis meis ambulaveris. 1Pt. 5.d. Breviter scripsi vobis, obsecrans et contestans hanc esse veram gratiam Dei, in qua et statis. Vel contestabor, id est teste conscientia tua loquar. Quid ? Hoc, quod sequitur.
marg.| {s} O Israel] id est popule Christiane, qui Deum debes videre per fidem.
marg.| {t} Si me audieris] etc. Vel sic, Audi, quia, si me audieris,
Numérotation du verset Ps. 80,10 
marg.| non erit in te deus recens, id est nullum peccatum erit in te. Tot enim deos habet peccator quot vitia. Unde dicit Augustinus Quod quisque cupit et veneratur, hoc illi Deus est, sicut aurum, ita et libido et huiusmodi. Pagani deos habent recentes, id est idola ad tempus facta : Christus etiam est hereticis recens Deus, qui eum putant Patri non esse equalem. Sed veris Christianis et bonis ovibus, que vocem eius audiunt, est Deus antiquus. Unde Dn. 7.c. Antiquus dierum sedit. Non ergo debet esse in corde hominis   deus recens. Propter hoc dicit : In te, id est corde tuo interius. Nec extra etiam in opere. Unde sequitur :
marg.| {u} Neque adorabis Deum alienum] id est peccatum in opere non habebis. Sic ergo per Deum recentem et per Deum alienum, significatur peccatum cordis et operis. Per hoc autem, quod dicit, adorabis, quod est actus corporis, peccatum operis. Vel possumus diversificare Deum recentem et Deum alienum, ut vocemus Deum recentem, prelatum novum. Et multi desiderant Deos novos, id est prelatos et gaudent in illis, quia tota die volunt habere novos prelatos. Ier. 2.c. Si mutavit gens Deos suos, id est laici reges suos. Multoties autem apud clericos et religiosos Dagon deiicitur et Beelzebub exaltatur, quia malus prelatus deponitur et peior substituitur. Prv. 31.a. Ne dederis substantiam tuam ad delendos reges, id est deponendos prelatos. Deus vero alienus est omne id, quod supra Deum diligitur. 1Rg. 7.a. Auferre Deus alienos de medio vestri, Baalim et Astaroth et preparate corda vestra Domino et servite illi soli. Baalim, id est voracitatem ; et Astaroth, id est ovile, scilicet curam pastoralem, quam multi appetunt plus quam Deum. Gn. 35.a. Abiicite Deos alienos, qui in medio vestri sunt. Et post pauca. Dederunt ei omnes deos alienos et inaures et infodit ea subter terebynthum. Et vere non debes adorare deos alienos, qui falsi dii sunt, sed me, dicit Dominus, qui solus vere sum Deus. Hoc est quod dicit.
Numérotation du verset Ps. 80,11 
IX
marg.| {x} Ego enim] non alius.
marg.| {y} Sum] habeo verum esse. Ex. 3.d. Ego sum qui sum, Ego dico.
marg.| {z} Dominus Deus tuus] Dominus timendus, Deus, honorandus, tuus, diligendus. Vel sic, Ego sum Dominus Deus tuus, quasi dicat, ideo me solum debes adorare, quia ego sum Dominus, cui omne obsequium debes ; Deus, cui debes omnem religionem ; Tuus, cui debes omnem amorem.
marg.| {a} Qui eduxi te de terra Egypti] id est de peccato. Is. 43.d. Ego sum, ego sum, qui deleo iniquitates tuas propter me : Hoc est educere de Egypto. Et si illa, que feci tibi, non sufficiunt tibi.
marg.| {b} Dilata os tuum] scilicet os cordis, id est affectum et desiderium.
marg.| {c} Et implebo illud] meipso. Augustinus Animam Dei capacem, nihil minus Deo potest implere. Ps. 118. Os meum aperui et attraxi Spiritum, scilicet sanctum, quia mandata tua desiderabam. Item, dilata os tuum, ad predicandum aliis et implebo, illud, dando verbum meum. Ps. 67. Dominus dabit verbum evangelizantibus virtute multa. Exemplum de beato Paulo. Eph. 6.c. Orate, ut detur mihi sermo in apertione oris mei. Facta contestatione et ostensis bonis, que sequuntur, si audivissent Deum, dicit quod non audierunt. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 80,12 
X
marg.| {2.215[=205]ra} {a} Et non audivit] id est non exaudivit.
marg.| {b} Populus meus] Meus expone ut prius.
marg.| {c} Vocem meam] Io. 5.d. Venit hora et nunc, etc. Per hoc arguit eos de inobedientia, de qua dicit beatus Bernardus Magnum inobedientie vitium, qua Angelus celum, homo Paradisum, Saul Regnum, Salomon perdidit amorem divinum. Nec tantum de inobedientia, sed et de ingratitudine arguit eos, cum subiungit.
marg.| {d} Et Israel non intendit mihi] Idem intelligitur per hoc, quod dicit, populus meus et per hoc quod dicit, Israel, scilicet populus Christianus quantum ad malos, qui licet mali sint, tamen sunt populus Domini, quia ab eo creati et eius pretioso sanguine empti, etiam eius Sacramentis communicant. Sunt etiam in Israel, quia debent Deum videre per fidem. Sed conqueritur, quod Israel non intendit sibi, id est beneficiis ab eo collatis. Prv. 1.c. Extendi manus meas et non fuit, qui aspiceret. Vel per populum possunt intelligi laici, per Israel viri litterati. Laici enim non audiunt vocem Domini, quia non est, qui eis predicet verbo et exemplo. clerici vero audiunt vocem eius, dum Theologiam audiunt. Sed audientes non intendunt Deo, quia ibi non querunt Deum, sed puram scientiam, non masticant verba Sacre Scripture, sed glutiunt. Prv. 21.c. Secundum aliam litteram : Thesaurus desiderabilis requiescit in ore sapientis, stultus autem glutit illud. Vel specialius.
Numérotation du verset Ps. 80,12† 
mystice
marg.| {a} Et non audivit] id est non exaudivit.
marg.| {b} Populus meus] peculiaris, scilicet clerici. Ex. 6.b. Ecce filii Israel non me audiunt et quomodo me audiet Pharao, id est laicus Princeps.
marg.| {d} Et Israel non intendit mihi] id est religiosi, qui in multis locis non intendunt Deo, sed litibus, vel gule, vel avaritie. Hec sunt tria mala studia : Quorum primum destruit fraternum amorem : Secundum continentiam : Tertium paupertatem. De primo. 1Cor. 6.b. Iam quidem delictum est omnino in vobis, eo quod iudicia habetis inter vos. De secundo. Prv. 23.d. Student calicibus epotandis. Hoc non deberet esse in religiosis, qui deberent esse Nazarei Domini. Nm. 6.a. Et filii Rechab. Ier. 35.b. De tertio Ier. 6.c. A minore usque ad maiorem omnes avaritie student. Et quod hoc sit verum de Israel, id est de religiosis, dicitur Os. 6.d. In domo Israel vidi horrendum, ibi fornicationes Ephraim, contaminatus est Israel. Post peccatum autem sequitur pena peccati : Unde addit :
Numérotation du verset Ps. 80,13 
XI
marg.| {e} Et dimisi eos] Et ponit hic duplicem penam, sive ultionem peccatorum. Prima est subtractio correctionis, de qua dicit : Et dimisi eos secundum desideria cordis eorum, quasi dicat, non flagellavi eos ut filios, sed ut servos reprobos dimisi eos libere ire post concupiscentias suas. Ez. 16.e. Auferetur zelus meus a te, nec irascar amplius. Os. 4.c. Non visitabo super filias vestras, cum fuerint fornicate et super sponsas vestras, cum adulteraverint. Hec autem est magna ira Dei. Flagellare autem delinquentes, misericordia est. Unde 2Mcc.6.c. Multo tempore non sinere peccatoribus ex sententia agere. Et post de reprobis subiungit : In aliis nationibus Deus patienter exspectat, ut eas cum iudicii dies advenerit, in plenitudine peccatorum puniat. Secunda pena est accumulatio peccatorum. Et hec ex prima sequitur. Unde subdit, scilicet. Ibunt in adinventionibus suis, id est in peccatis novis, que adinvenient, proficient euntes de peccato in peccatum. A quo malo profectu revocat Dominus. Is. 1.e. Quiescite agere perverse, discite benefacere. Tertia autem pena sequetur post istas. Initium enim tantum malorum sunt hec ; sed in Inferno erit pena consummata, que hic etiam potest intelligi, cum dicit : Ibunt. Ire enim motum dicit et terminum querit : Finis autem motus et vie peccatorum est Infernus. Propter hoc bene dicit : Ibunt in Infernum : Et hoc, in adinventionibus suis, quasi in quibusdam vehiculis, quibus portabuntur ad Inferos. Os. 12.a. Iuxta vias eius et iuxta adinventiones eius reddet ei. Et ostendit quod pena ista non ob aliud infligitur quam ob peccata eorum, quia si ei obedissent, custodivisset eos ab omni malo. Hoc est, quod sequitur.
Numérotation du verset Ps. 80,14 
XII
marg.| {g} Si populus meus audisset me] credendo et obediendo. {2.215rb} Et dicit, populus meus, quasi dicat, qui me melius audire debuisset. Et quia non sufficit audire, nisi subsequantur et opera, quia Rm. 2.b. Non auditores legis, sed factores iustificabuntur : Ideo addit.
marg.| {h} Israel si in viis meis ambulasset] id est in preceptis meis, que sunt vie, quas ambulavi, quas feci, per quas venitur ad me. Ps. 118. Viam mandatorum tuorum cucurri. Si inquam ita fecissent.
Numérotation du verset Ps. 80,15 
XIII
marg.| {i} Pro nihilo forsitan inimicos eorum humiliassem] Quod sic legi debent : Humiliassem inimicos eorum, scilicet visibiles homines et invisibiles demones et vitia in tantum quod essent pro nihilo, id est ad nihilum redigentur. Ps. 14. Ad nihilum deductus est in conspectu eius malignus. Sed quia multi sunt, qui facto ostendunt se de hoc dubitare, adiungit, forsitan. Et est ironia, quasi dicat, vere hoc fecissem. Et quod hoc totum verum sit, testatur Is. 48.d. Utinam attendisses mandata mea, facta fuisset sicut flumen pax tua et iustitia tua quasi gurgites maris, supple, si attendisses. Pax dulcis, ut flumen, iustitia piscosa. Hoc etiam dicit Bar. 3.b. Quid est Israel, quod in terra inimicorum es ? Et post addit : Nam si in via Dei ambulasses, habitasses utique in pace super terram. Propter hoc dicit : Si in viis meis ambulasset, pro nihilo forsitan inimicos eorum humiliassem. Ps. 71. Humiliabit calumniatorem. Za. 10.d. Humiliabitur superbia Assur et sceptrum Egypti recedet. Et subiungit quomodo humiliasset eos, scilicet : affligendo. Unde dicit.
marg.| {k} Et super tribulantes eos] sive fuissent homines, sive demones, aut vitia.
marg.| {l} Misissem manum meam] scilicet manum vindicte. So. 3.d. Ego interficiam omnes, qui afflixerunt te. Affliguntur autem demones, vel vitia, cum ab homine recedere coguntur, sicut dicit Hieronymus super Mc. 1. Ubi dicit spiritus immundus : Venisti perdere nos : Et nota, quod dicit, super et non sub. Dominus enim posuit manum super reprobos ad conterendum eos, sed ponit eam sub electis ad sublevandum. Ps. 36. Cum ceciderit, non collidetur, quia Dominus supponit manum suam. Ipsi vero non meruerunt, ut inimicos eorum humiliaret Dominus, sed ipsi facti sunt inimici eius. Unde post verba Domini subiungit Propheta.
Numérotation du verset Ps. 80,16 
XIV
marg.| {m} Inimici Domini] id est ipsi facti inimici Domini diligendo Mundum et ea, que in Mundo sunt, quia ut dicit Iacob 4.a. Amicitia huius Mundi inimica est Deo : Quicumque ergo voluerit amicus esse huius seculi, inimicus Dei constituitur.
marg.| {n} Mentiti sunt ei] id est recedendo a promisso baptismali. Act. 5. Cur tentavit Satanas cor tuum mentiri te Spiritui Sancto. Mentitur Domino, qui ei promissa non solvit. Et ex hoc fit inimicus, id est non amatus a Domino. Unde Eccl. 5.a. Si quid vovisti, ne moreris reddere : Displicet enim Domino infidelis et stulta promissio. Item mentitur Domino, qui contradicit et resistit veritati. 2Tim. 3.b. Hi resistunt veritati, homines corrupti mente, etc. Et hi sunt, inimici Domini, id est adversarii eius et ministri Antichristi. Sed quia ut dicitur Prv. 19.a. Testis falsus non erit impunitus : et qui mendacia loquitur, non effugiet. Ideo post mendacium sequitur de pena, cum subiungit.
marg.| {o} Et erit tempus eorum in secula] futura, id est corruptio eorum et penarum variatio erit eterna. Vicissitudo enim et penarum variatio erit in Inferno. Iob. 24.c. Ad nimium calorem transiet ab aquis nivium et usque ad inferos peccatum illius.
Numérotation du verset Ps. 80,17 
XV
marg.| {p} Et] tamen licet mali sint,   cibavit illos   ex adipe frumenti. Hec de Iudeis ad litteram potest legi. Vel potest de eisdem legi de manna. Vel allegorice de Christo, qui se vocat granum frumenti. Ioa. 12.d. Ps. 147. Qui posuit fines tuos pacem et adipe frumenti satiat te.
marg.| {r} Et de petra melle saturavit eos] Hoc ad litteram non legitur, nisi mel vocemus aquam, quam eduxit Dominus de petra, sicut supra habuimus, quam satis possumus vocare mel, quia propter nimiam sitim, quam habebant, dulcis fuit eis. Moraliter autem de clericis potest legi.
marg.| {p} Cibavit eos] qui licet mentiantur Domino, tamen cibat eos.
marg.| {q} Ex adipe frumenti] id est mystico sensu sacre Scripture, eos furfure, id est littera, que cibus est porcorum, id est Iudeorum, sed adeps cibus est Domini et suorum. Lev. 3.d. Omnis adeps Domini erit. Za. 9.d. Quid est bonum eius et quid pulchrum eius nisi frumentum electorum et vinum germinans virgines ?
marg.| {r} Et de petra] Christo
marg.| {s} Melle] id est dulci et suavi expositione.
marg.| {t} Saturavit eos] quia talia frequenter audiunt clerici et tamen mentiti sunt Domino. Vel ad litteram, cibat eos Dominus ex adipe frumenti, quia ipsi habent pinguiores possessiones quam alii. Unde Dominus dixit Aaron et filiis eius : Omnem medullam olei et vini, ac frumenti quicquid efferunt filii Israel primitiarum Domino, dedi tibi. Et de petra, id est de duritia laboris laicorum, saturavit eos melle, id est deliciis. Unde vere potest eis dici illud Io. 4.e. Alii laboraverunt et vos in labores eorum introistis. {2.215va} Notandum autem, quod sunt plures proprietates boni mellis, quare significat scientiam divinam ; et multe male, quare significat scientiam secularem. Et de utroque habentur duo versus. Mel in bono sensu.
marg.| Versus. « Dispergit, condit, mundat, servat, cibat, est res : Dulce, forans, flavum, flos, favus, ardor, apes ».
marg.| Mel enim, id est divina sapientia
- Dispergit, apostemata superbie et dividit malas humorum collectiones. Mt. 10.d. Non veni pacem mittere, sed gladium.
- Condit medicinam, id est penitentiam. Prv. 27.a. Anima esuriens etiam amarum pro dulci sumet, supple, pro dulci admixto.
- Mundat. Io. 15.a. Et vos mundi estis propter sermonem, quem locutus sum vobis.
- Servat, scilicet medicinam. Prv. 2.b. Consilium custodiet te et prudentia servabit te.
- Cibat. Dt. 8.a. Non in solo pane vivit homo, etc.
- Est ros. Ex. 16.c. Mane ros iacuit per circuitum castrorum, Is. 26.d. Ros lucis, ros tuus.
- Dulce. Ps. 118. Quam dulcia faucibus meis eloquia tua : super mel ori meo.
- Forans, id est penetrans. Hbr. 4.c. Vivus est sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti.
- Flavum, id est roscidum coloris balsami, vel auri. Prv. 25.b. Mala aurea in lectis argenteis, qui loquitur verbum in tempore suo.
- Flos ministrat mel, scilicet ille flos, qui dicit Ct. 2.a. Ego flos campi et lilium convallium.
- Favus est receptaculum mellis. Sir. 24.c. Hereditas mea super mel et favum, id est contemplatio est cera subtilis, que divinam sapientiam receptat. Unde dicit Gregorius Ut in contemplatione hauriant, quod aliis per predicationem effundant.
- Ardor, id est calor complexionis et temporis est in melle, sic et in divina scientia. Ier. 23.f. Nonne verba mea sunt quasi ignis ?
- Apes colligunt et comportant mel, sic scholares pauperes scientiam. Nam divites non sunt ita studiosi. Eccl. 11.a. Brevis in volatilibus apis et initium dulcoris habet fructus illius.
marg.| - Item mel in malo sensu. Versus : « Inflat, salsescit, pueris nocet, igne nigrescit. / Ventriforum, spumans, muscivorum, stimulans ». Mel, id est sapientia secularis, inflat sicut mel : 1Cor. 8.a.l : « Scientia inflat».
- Salsescit, per longam decoctionem et scientia secularis tandem vertitur in amaritudinem. Prv. 5.a. Favus distillans labia meretricis et nitidius oleo guttur eius, novissima eius amara et lingua eius, etc. In eodem b. Ne gemas in novissimo, quando consumpseris carnes tuas et dicas, cur detestatus sum disciplinam ?
- Pueris nocet, etiam dum adhuc sunt in utero et ipsis pregnantibus negatur et tamen appetitur. Omnes enim pueri nunc volunt scire et seculares scientias omnes appetunt. Prv. 1.c. Usqueque parvuli diligitis infantiam et stulti ea, que sibi sunt noxia, cupient :
- Igne nigrescit, scilicet igne cupiditatis degenerat in iniuriam, quod dicitur ius. Ps. 57. Supercecidit ignis et non viderunt Solem. Is. 13.b. Facies combuste vultus eorum.
- Ventriforum, id est penetrans ventrem, quia exit per umbilicum eis, qui nimis comedunt, maxime pueris, id est stultis. Prv. 3.a. Ne sis sapiens apud temetipsum. Et post pauca. Sanitas quippe umbiculo tuo erit. Iob. 32.d. Plenus sum sermonibus, en venter meus quasi mustum absque spiraculo. Umbilicum levant stercora et ulcera introclusa. Et dicitur sedes libidinis in mulieribus et significat carnis elationem, per quam scientia secularis exit, id est manifestatur.
- Spumans multum in verba grandia et vana. Mc. 9.c. Spumat et stridet dentibus et arescit. Inde fluctus feri maris despumantes suas confusiones.
- Muscivorum, id est vorat muscas et congregat, id est viles homines et mordaces et litigiosos et qui alienas mensas sequuntur. Ex. 8.f. Faciam mirabilem terram Gessen, in qua populus est, ut non sint ibi musce. Et infra : Corrupta est terra ab huiuscemodi muscis, id est ab Advocatis. Mt. 12.b. Dicitur diabolus Beelzebub, id est Deus muscarum.
- Stimulans ad Venerem, vel quia acumen habet cum dulcore ex aculeis venenosis. Prv. 5.a. Favus distillans labia meretricis. Et infra. Lingua eius acuta quasi gladius biceps.
l 1Cor. 8, 1.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 80), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_80)
Signaler un complément d'information

Notes :