Hugo de Sancto Caro

Psalmus 89

Numérotation du verset Ps. 89,1 

¶Oratio Moysi hominis Dei.
¶Codd. : (Ps. 89) D30 Rusch Ps-G
Numérotation du verset Ps. 89,I 

Domine
refugium1 factus es nobis ¦ a generatione in generationem2.
1 refugium Ps-G (R U ΨB V D) Ω edd. Rusch cum Ps-R ] + tu Ps-G (rel. codd. ) |
2 a... generationem Ps-G (ΨB V) D30 ΩS Clementina ] in generatione et generatione Ps-G |
Numérotation du verset Ps. 89,2 II

Priusquam
montes fierent
aut3 formaretur terra
3 aut Ps-G (R ΨB V D) D30 Ω Clementina Rusch cum Ps-R ]] et Ps-G
et orbis ¦
a seculo
et usque4 in seculum tu es Deus.
4 et usque Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] et ΩS , usque Ps-G (R F)
Numérotation du verset Ps. 89,3 III

Ne avertas
hominem in humilitatem ¦
et dixisti convertimini filii hominum.
Numérotation du verset Ps. 89,4 IV

Quoniam mille anni
ante oculos tuos ¦
tamquam dies hesterna que preteriit.
Numérotation du verset Ps. 89,V 

Et custodia
in nocte ¦
Numérotation du verset Ps. 89,5 

que pro nihilo habentur eorum anni erunt.
Numérotation du verset Ps. 89,6 VI

Mane
sicut
herba transeat †
mane
floreat et transeat ¦
vespere
decidat
induret
et arescat.
Numérotation du verset Ps. 89,7 VII

Quia
defecimus
in ira tua ¦
et in furore tuo turbati sumus.
Numérotation du verset Ps. 89,8 VIII

Posuisti
iniquitates nostras in conspectu tuo ¦
seculum nostrum
in illuminatione
vultus tui.
Numérotation du verset Ps. 89,9 IX

Quoniam omnes dies nostri
defecerunt ¦
et5 in ira tua defecimus.
5 et D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G
Numérotation du verset Ps. 89,X 

Anni nostri
sicut aranea meditabuntur6 ¦
6 meditabuntur Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] –bantur Ps-G
Numérotation du verset Ps. 89,10 

dies annorum nostrorum in ipsis
septuaginta anni7*.
7 anni D30 ΩS Clementina etc. Ps-G ] annis Ps-G (ΨB V D) Ω M Rusch cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 89,XI 

Si autem
in potentatibus
octoginta
anni ¦
et amplius eorum labor et dolor.
Numérotation du verset Ps. 89,XII 

Quoniam
supervenit mansuetudo ¦ et corripiemur.
Numérotation du verset Ps. 89,11 XIII

Quis novit potestatem ire tue ¦
et pre timore tuo
iram tuam
Numérotation du verset Ps. 89,12 

dinumerare.
Numérotation du verset Ps. 89,XIV 

Dexteram tuam
sic notam fac ¦
et eruditos8
8 eruditos Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] compeditos Ps-G
corde in sapientia.
Numérotation du verset Ps. 89,13 XV

Convertere Domine
usquequo ¦
et deprecabilis esto
super servos tuos.
Numérotation du verset Ps. 89,14 XVI

Repleti sumus
mane
misericordia tua ¦ et exultavimus
et delectati sumus
in omnibus diebus nostris.
Numérotation du verset Ps. 89,15 XVII

Letati
sumus pro
diebus quibus nos humiliasti ¦
annis quibus vidimus mala.
Numérotation du verset Ps. 89,16 XVIII

Respice9
9 Respice Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] Et praem. Ps-G
in servos tuos et in opera tua ¦
et dirige
filios eorum.
Numérotation du verset Ps. 89,17 XIX

Et sit splendor
Domini Dei nostri super nos et opera manuum nostrarum dirige super nos ¦
et opus manuum nostrarum dirige.

Psalmus 89

prol.| => Ed1496 (locatim contuli)
prol.| => Ed1703 (transcript.)
Numérotation du verset Ps. 89,1 
marg.| Domine, refugium] Titulus.   [Oratio Moysi hominis Dei] In precedenti Psalmo egit de promissis, que per Christum implebuntur. Sed quia non sunt adhuc omnia impleta, ponitur in hoc Psalmo oratio, in qua petit, ut omnia compleantur promissa. Et est   [oratio Moysi] non quia hunc psalmum composuerit Moyses, sed quia consimilia oravit. Vel quia in hoc Psalmo tanguntur illa, que facta sunt, quia promisit filiis Israel terram promissionis et illos induxit, licet non intraverit, que terra significat vitam eternam, de qua hic agitur. Intentio est monere ad contemptum veteris vite et ad amorem nove.
marg.| Modus. Tripartitus est Psalmus.
- Primo eternum refugium proponit temporali homini.
- Secundo, petit, subveniri homini et eius infirmitatem exponit, ibi : Ne auferas.
- Tertio, orat et affirmat liberationem, ibi :   Dexteram.
marg.|  Igitur Ps<almista> antequam orationem faciat, primo captat benevolentiam eius, a quo vult petere :
- Primo, commendans illum a potentia, cum dicit : Domine.
- Secundo a benignitate qua iam nos liberavit, cum dicit : Refugium factus es nobis.
- Tertio a continuatione liberationis, cum dicit :   A generatione in generationem.  
-  Quarto, ab eternitate, cum dicit :   Priusquam montes fierent et cetera,   a seculo et usque in seculum, id est sine principio et sine fine, ut he propositiones   [a et usque] sint inclusive.
- Quinto, a summa bonitate, cum dicit :   Tu es Deus. Dicit ergo.
Numérotation du verset Ps. 89,1* 
I
marg.| {c} Domine] Deus Trinitas, tu solus.
marg.| {d} Factus es refugium nobis] Factus dico, non quia per hec nomina refugium, defensor, patronus aliqua mutatio ostendatur facta esse circa Deum, sed potius circa nos. Vel ad Filium, secundum quod homo. Refugium, dico nostrum existens.
marg.| {e} A generatione] preterita usque in generationem presentem. Vel a presenti usque in futuram, que erit in gloria. Et quia dixit, factus est refugium, posset aliquis credere, quod simpliciter factus esset, nec ante fuisset : Unde eternitatem eius ostendit dicens :
Numérotation du verset Ps. 89,1† 
moraliter
marg.| {c} Moraliter : Domine, refugium factus es nobis] Ita debent dicere penitentes, qui fugiunt a peccato, proficientes, qui fugiunt a facie tentationum et perfecti, qui a curis et strepitu Mundi.
marg.| {e} A generatione] persequente, que ut dicitur Prv. 30.b. pro dentibus gladios habet.
marg.| {f} In generationem] querentium Deum. Ier. 16.d. Domine, fortitudo mea et robur meum et refugium meum in die tribulationis. Mali vero ad hoc refugium nolunt refugere, sed habet alia refugia, que fugiunt, ne forte a Domino capiantur in penitentia. Unde refugium est eis exemplum prelatorum ; et facta maiorum. Hec est Sion, de qua dicitur 1Mcc.1.d. quod facta est in illis in arcem, scilicet persecutoribus populi Domini et posuerunt illic gentem peccatorum, viros iniquos et convaluerunt in ea. Aliud refugium eorum est consilia advocatorum et sapientum Mundi. Hec est Bethsura, de qua 1Mcc.10.a. dicitur in Bethsura remanserunt aliqui eorum, qui legem reliquerant, erat enim eis hec ad refugium. Bethsura interpretatur domus angustians populum, hec est domus advocatorum. Sed tam hi, qui ad eos fugiunt, quam ipsi, ad quos fugiunt, in necessitate non invenient refugium. Unde dicit eis Dominus, Is. 18.a. Quid facietis in die visitationis et calamitatis delonge venientis ? Ad cuius confugietis auxilium ? Tunc dicent illud Tren. 4.c. Defecerunt oculi nostri ad auxilium nostrum vanum cum respiceremus attenti.
marg.| ¶Dominus autem dicitur refugium bonorum et penitentium multis modis quia Dominus dicitur refugium sicut
- Civitas. Ios. 20.a. Separate urbes fugitivorum, id est Sanctos et precipue Christum.
- Turris, Pr. 18.b. Turris fortissima nomen Domini, ad ipsum currit iustus.
- Dux exercitus, 2Rg. 10. Si prevaluerint adversum me Syri, eris mihi in adiutorium.
- Mater Mt. 23.d. Quotiens volui congregare filios tuos quemadmodum gallina congregat pullos, etc.
- Domus, Ps. 38. Esto mihi in Deum protectorem, etc.
- Medicus, Is. 38.a. Convertit Ezechias faciem suam ad parietem, quasi querens verum Medicum.
- Navis, Sap. 14.a. Spes orbis terrarum ad ratem confugiens.
- Magister. Prv. 142. Ad te confugi, doce me facere, etc.
- Columbarium, Is. 60.b. Quasi columbe ad fenestras suas, Is. 2.c. Ingredere in petram.
- Altare vel Ecclesia, 3Rg. 2.e. Fugit Ioab in tabernaculum et apprehendit cornu altaris.
Numérotation du verset Ps. 89,2 
II
marg.| {g} Priusquam montes fierent ] ad litteram.
marg.| {i} Aut formaretur terra et Orbis] id est Machina mundialis.
marg.| {l} A seculo in seculum] id est ab eterno in eternum.
marg.| {m} Tu es Deus] Presens tantum verbum ei attribuit, quia omnia sunt ei presentia. Unde ait Ex. 3. Ego sum qui sum. Et quia parum est hec ad litteram sic exponere : mystice exponantur. {2.237vb}
marg.| {g} Priusquam montes] id est celsitudines Angelice, que de nihilo create sunt.
marg.| {h} Fierent] id est crearentur.
marg.| {i} Aut formaretur terra] id est homo, qui de limo terre plasmatus est.
marg.| {k} Et Orbis] id est Ecclesia.
marg.| {l} A seculo] etc. Hoc non mutatur.
Numérotation du verset Ps. 89,2* 
moraliter
marg.| {g} Priusquam montes fierent, aut formaretur terra et orbis] Montes fiunt moraliter, quando de pauperibus fiunt magni et potentes. Dn. 3.e. Lapis, qui percusserat statuam, factus est mons magnus. Terra formatur, ut fiat olla, vel later, vel forma vasorum, sic homo ut fiat vas in honorem in domo Domini 3Rg. 7.g. Fudit ea Rex in terra argillosa, que, scilicet conculcari se permittit et tenax est, Multi vero sunt terra arenosa, quia manentes in fluminibus divitiarum et deliciarum lapidibus, id est duris aculeis contradictionum pleni, nec tenaces per concordiam et amorem, sed divisi per schismata, non sunt apti, ut ex eis formetur quodcumque vas in honorem, sed in contumelia vas confractum et perforatum, quod omnem sapientiam non tenebit, sed sordes admittet. Orbis est celum orbiculatum, quod tunc fit, cum homo fit contemplativus et eterna, que finem non habent, meditatur et appetit. Dicit ergo. Priusquam montes fierent, tu es Deus. Et subiunxit hoc statim, postquam de Domini refugio locutus est, quod tangit quosdam, qui cum sunt in dignitatibus, vel in alto statu et monentur, ut descendant et refugiant ad Dominum, submittentes se et sua voluntatem alterius voluntati pro Domino, dicunt, quod si hoc facerent, forte in loco, in quo sunt, poneretur homo insufficiens et malus. Contra hoc ergo dicit quod de hoc non sint solliciti, sed Deo curam dimittant, quia ipse est Deus et erat semper, antequam ipsi essent facti montes et adhuc poterit facere ita bonos. Quod autem sequitur. Antequam formaretur terra et orbis etiam tu es Deus, est contra eos, qui de suis operibus aut de sua contemplatione gloriantur, quasi magnum quid pro Domino fecerint, quasi dicat eis, bonorum vestrorum non indiget Dominus, quia antequam ista umquam ab aliquo homine fierent, ipse est Deus perfectus et summe bonus, Iob. 35.b. Si iuste egeris, quid donabis ei, aut quid de manu tua accipiet ?
Numérotation du verset Ps. 89,3 
III
marg.| {n} Ne avertas hominem] etc. Secunda pars, in qua petit subveniri homini {2.238ra} Δ et eius infirmitatem exponit. Orat ergo, ne propter amorem temporalium Dominus illum a se separari permittat. Unde dicit :   [Ne avertas hominem] a te.
marg.| {b} In humilitatem] id est in vilitatem temporalium istorum, que sunt vilia. Unde arbitrabatur Apostolus ea omnia, stercora. Phil. 3.b. Et ostendit, quare petit hoc. Primo, quia precepit, ut homo non averteret se a Deo, sed converteret se ad eum. Hoc est, quod addit.
marg.| {c} Et] id est quia   [dixisti] id est precepisti.
marg.| {d} Convertimini filii hominum] scilicet ad me ab istis vanis temporalibus. Hoc est, quod alibi dicit : Filii hominum usquequo gravi cordi, ut quid diligitis vanitatem et queritis mendacium. Secunda causa, quare hoc petit, est brevitas vite. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 89,3* 
moraliter
marg.| Moraliter : | {n} Ne avertas hominem in humilitatem] Ita debet dicere homo orans : Avertere enim, est orationem repellere.* Unde 3Rg. 2.d. dixit Salamon : Pete mater mea, neque enim est fas, ut avertam faciem tuam.
marg.| {b} In humilitatem] id est in desperationem, que humiliat et deiicit hominem intantum quod non audet faciem levare ad Dei misericordiam attendendam. Unde dicit Cain. Gn. 4.b. Maior est iniquitas mea, ecce humiliatio ; quam ut veniam meerar, ecce quod non respicit Dei misericordiam. De qua Beatus Bernardus Maior est Christi pietas, quam quevis iniquitas.
Numérotation du verset Ps. 89,3† 
aliter
marg.| Vel sic : {n} Ne avertas] id est averti non permittas a te : Θ
marg.| {a} Hominem] ad imaginem tuam factum.
marg.| {b} In humilitatem] id est in vilificationem peccati, de quo Prv. 15.d. Miseros facit populos peccatum. Ier. 2.g. Quam vilis facta es nimis iterans vias tuas. De hac aversione, Prv. 1.d. Aversio parvulorum interficiat eos. Ier. 2.d. Arguet te {2.238rb} malitia tua et aversio tua increpabit te.
marg.| {c} Et dixisti] id est huic petitioni respondisti.
marg.| {d} Convertimini] quasi dicat, vultis, quod non avertam   [convertimini] Za. 1. Convertimini ad me et ego convertar ad vos. Et dicit :   [Convertimini] id est simul vertimini, intellectu pariter et affectu. Hi sunt duo oculi, qui simul debent Deum intueri. Sicut est de oculis corporis, quia semper acies amborum ad idem dirigitur. Multi autem sunt, qui non convertuntur ita, sed oculum sinistrum, scilicet intellectum, vertunt ad celum per studium, oculum autem dextrum, scilicet affectum, figunt in terram per desiderium. Hi fedus inierunt cum Naas Ammonite, id est cum diabolo, qui oculos dextros eruit eis de capite Christo. 1Rg. 11.a. Non sic fecerat David, qui dicebata : “Ad te levavi oculos meos”, scilicet ambos, “qui habitas in celis”. Et debetis ita converti, quia.
a Ps. 122, 1.
marg.| {e} Filii hominum] Homo enim factus est rectus, ut ad Deum tendat. Unde dixit quidamb : « Os homini sublime dedit, celumque videre ». Eccl. 7.d. Hoc inveni, quod fecerit Deus hominem rectum. Propter hoc :   [Convertimini fili hominum] non pecorum. Hec autem conversio debet fieri sine dilatione propter duo principaliter. Primum est, quia si homo in tota vita sua serviret Deo, adhuc nihil esset respectu eternitatis, in qua remunerabitur. Et hoc notat, cum subiungit.
b Ovidius, Metamorphoses, lib. 1, v. 76 : «Prona que cum spectent animalia cetera terram, os homini sublime dedit caelum que videre iussit et erectos ad sidera tollere vultus».
Numérotation du verset Ps. 89,4 
IV
marg.| {f} Quoniam mille anni ante oculos tuos tamquam dies hesterna, que preteriit] Ecce quam brevis est vita hominis, Iob. 14.a. Breves dies hominis sunt. Ad quam etiam brevitatem exprimendam non dicit,   [tamquam] dies hodierna, que adhuc est, vel sicut crastina, que exspectatur futura, sed   dies hesterna, que] iam   [preteriit] quasi dicat, quia est desitura, similis est preterite. Omnia enim, ut dicit Augustinus que aliquo fine clauduntur, modica sunt et pro transactis habenda. Nec tantum brevis, sed quasi brevissima est vita hominis. Unde addit :
Numérotation du verset Ps. 89,4* 
moraliter
marg.| {f} Quoniam] etc. etiamsi tam diu viveret homo et tibi serviret :
marg.| {g} Ante] etc. qui eterna vident : Sunt.
marg.| {h} Tamquam dies hesterna, que preteriit : Et tamquam custodia in nocte, que pro nihilo habentur, eorum anni erunt] secundum quod supra expositum est. Secundum est incertitudo mortis, que notatur, cum addit :
marg.| {m} Mane sicut herba transeat] etc.
marg.| Vel sic : {c} Dixisti convertimini] etc. quasi dicat ideo monuisti, ut converterentur, quia tu sciebas affectum eorum ad peccatum. Et, ita bene scis quid facere appetant, sicut quid iam ante fecerunt. Si queratur a peccatore, quid facies cras ? Respondebit : Sicut die hesterna. Quid fecisti die hesterna ? Comedi, bibi, dormivi, garrivi et huiusmodi. Et quid facies post cras ? Similiter. Et quid usque ad mille annos si viveres ? Similiter. Hoc ergo totum est, ante oculos Domini tamquam dies hesterna, que preteriit, quia ipse videt affectum interminabilem peccandi et comproportionabit penam : Et eum, qui peccat in suo eterno, Deus punit in suo eterno. Unde ne sic peccent, dicit :   [Convertimini] etc. Item ideo monet ad conversionem, quia videt vitam peccatoris brevem esse et inutilem. De brevitate dicit.
Numérotation du verset Ps. 89,4† 
V
marg.| {i} Et custodia in nocte] id est mille anni sunt sicut custodia in nocte. Dividitur nox in quatuor custodias, quarum quelibet continet tres horas artificiales, quia in bellis antiquitus dividebatur nox per quatuor custodias. Primo vigilabant pueri. Secundo, adolescentes. Tertio, iuvenes. Quarto, senes. Est ergo sensus. Mille anni sunt ante oculos tuos, sicut custodia noctis, que cito elabitur. Quando enim homo dormit, parum durat ei quarta pars noctis. Unde et addit.
marg.| {i} Et custodia in nocte] sicut iam expositum est. Et in alio sensu :   [Tamquam custodia] id est tugurium, quod cito deficit, scilicet umbraculum in vinea et sicut tugurium in cucumerario.
marg.| {k} In nocte] posita, id est in morte, quia quam cito incipit non vivere, incipit mori. Sen. Fallimur, qui mortem quasi futuram exspectamus. Quidquid enim, vite retroactum est mors tenet. De inutilitate dicit :
Numérotation du verset Ps. 89,5 
marg.| {l} Que pro nihilo habentur, eorum anni erunt] Quod sic legitur :   [Anni] hominis,   [erunt eorum] id est de numero eorum,   [que pro nihilo habentur] ut parvus somnus. Quando enim homo parum dormivit et evigilat, tunc videtur ei, quod nihil dormierit. Et vere pro nihilo erunt, eo quod.
Numérotation du verset Ps. 89,5* 
moraliter
marg.| {l} Que pro nihilo habentur eorum anni erunt] Iob. 7.a. Ego habui menses vacuos. Menses : Ecce brevitas. Vacuos : Ecce inutilitas. Iac. 4.d. Que est enim vita vestra ? vapor : Ecce inutilitas : Ad modicum parens : Ecce brevitas. Et de utroque etiam hec subiungit :
Numérotation du verset Ps. 89,6 
VI
marg.| {m} Mane] scilicet pueritie.
marg.| {n} Transeat sicut herba] que evulsa, cito arescit.
marg.| {o} Mane] iuventutis.
marg.| {p} Floreat et transeat] id est sicut flos transeat, qui superveniente pruina arescit et deficit.
marg.| {r} Vespere] frigide senectutis.
marg.| {s} Decidat] in mortem.
marg.| {t} Induret] in cadaver.
marg.| {u} Et arescat] in pulverem. Tertia causa est inflicta necessitas moriendi, de qua addit :
Numérotation du verset Ps. 89,6* 
moraliter
marg.| {m} Mane] etc. Mane transeat, Ecce brevitas, Sicut herba, Ecce inutilitas. Herba enim inutilis est et sine fructu. Idt. 6.a. Sicut erant in herbis cuncta vastabant. Et posset aliquis dicere, non est ibi tantum herba, immo flos, ex quo fructus sequitur : Unde addit, quod non est verus flos, dicens.
marg.| {o} Mane floreat] id est in vita ista. Post florem autem non fructum faciat, sed.
marg.| {q} Et transeat] quia florens transit. Unde Ier. 48.b. dixit Dominus : Date florem Moab, quia florens egredietur. Is. 18.c. Ante messem totus effloruit et immatura perfectio germinavit. Ita erit in mane, sed quid in vespere, subdit.
marg.| {r} Vespere] id est in morte.
marg.| {s} Decidat] deorsum cadat in Infernum, qui prius florens in Mundo sursum ascendere per superbiam nitebatur, secundum istam sententiam : Qui se exaltat, humiliabitur : Lc. 14.c.
marg.| {t} Induret] tormenta, secundum quod gallice dicitur indurare, endurer, id est pati.
marg.| {u} Et arescat] in igne gehennali. Hec omnia invenimus completa in divite epulone : Lc. 16.e. qui primo floruit in Mundo : Erat enim dives et induebatur purpura et bysso et epulabatur quotidie splendide. Sed tamen transiit, sicut dicitur ei ibidem : Recepisti bona in vita tua et Lazarus similiter mala : nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris. Vespere decidit, quia mortuus est, inquit, dives et sepultus in Inferno. Induravit et aruit. Unde ad refrigerium petiit guttam aque, quia crucior inquit, in hac flamma. Et in persona talium, subiungit.
Numérotation du verset Ps. 89,7 
VII
marg.| {x} Quia defecimus] id est in hunc defectum incidimus.
marg.| {y} In ira tua] id est in vindicta, quam nobis infers, qua videris nobis iratus, scilicet in necessitate moriendi, secundum sententiam dicentis : Gn. 2.c. Quacumque die comederis ex eo, morte morieris. Quarta causa est metus mortis. Unde subiungit :
marg.| {z} Et in furore tuo turbati sumus] id est in executione illius sententie, quando recogitamus, precipue quomodo tu appares iratus et quasi furiosus animabus peccatorum egredientibus de corporibus. Et cum hoc et ipsa memoria mortis horribilis est et hominem turbat, quia naturaliter vivere appetit. Unde Dominus dixit Petro. Alius te cinget et ducet, quo tu non vis : Hoc autem dixit, significans qua morte clarificaturus esset eum : Iob. 21.f. Et ipse Dominus previdens mortem sibi imminere, dixit : Mt. 26.d. Tristis est anima mea usque ad mortem. Et quia tam horribilis est mors, videtur infligi a {2.238va} Δ Deo, non tam irato, quam furioso : Unde dicit : In furore tuo turbati sumus. Quinta est multiplex pena, quam Dominus paravit peccatoribus. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 89,7* 
moraliter
marg.| {x} Quia defecimus] etc. id est non possumus eam portare. Quis enim poterit habitare cum ardoribus sempiternis, sicut dicitur Is. 33.b. Tamen deficientes oportet eam ferre et deficientes deficere non possunt. et defectus deficere nescit.
marg.| {z} Et in furore tuo] id est in recordatione furoris tui.
marg.| {a} Turbati sumus] Ps. 2. Tunc {238va} * loquetur ad eos in ira sua, etc.
Numérotation du verset Ps. 89,8 
VIII
marg.| {a} Posuisti iniquitate nostras in conspectu tuo] id est tu bene notas eas, ut propter eas non punias. Iob. 11.b. Videns iniquitatem, nonne considerat ? Sexta causa est manifestatio ipsius pene. Unde addit :
marg.| {b} Seculum nostrum] id est vitam et actus nostros pravos, supple posuisti.
marg.| {c} In illuminatione vultus tui] id est in aperto per vultum, id est per iram tuam : Sic sumitur in Ps. 33. ubi dicitur : Vultus autem Domini super facientes mala, ut perdat de terra memoriam eorum. Tunc autem in aperto ponuntur peccata, quando vindicantur aperte. Septima est ignorantia eorum, que circa Deum sunt. Unde subiungit :
Numérotation du verset Ps. 89,8* 
moraliter
marg.| {a} Posuisti iniquitates nostras in conspectu tuo : seculum nostrum in illuminatione vultus tui] quasi dicat, hoc fecisti, quia tu non es oblitus malorum, que fecimus. Hoc bene percipient tunc mali, qui modo ita audacter peccant, ac si Deus cecus esset, vel obliviosus. Unde Eccl. 23.c. Non fatigabitur transgrediens usque in finem. Omnis homo, qui transgreditur lectum suum contemnens in animam suam et dicens : Quis me videt, tenebre circumdant me, parietes cooperiunt me et nemo circumspicit me, quem vereor, delictorum meorum non memorabitur Altissimus et non intelligit, quoniam omnia videt oculus illius. Et postea addit : Et non cognovit, quoniam oculi Domini sunt multo plus lucidiores super solem, circumspicientes omnes vias hominum et profundum abyssi et hominum corda intuentes in absconditas partes. Et possit aliquis querere a malis, si Deus posuit iniquitates nostras in conspectu suo, quare similiter bona nostra non posuit ? Ad hoc respondet, quod sequitur : [=> v. 9 moraliter]
Numérotation du verset Ps. 89,9 
IX
marg.| {d} Quoniam omnes dies nostri] id est cognitiones nostre.
marg.| {e} Defecerunt] ut non illuminentur ad cognoscendum superna. Vel sic :   [Dies nostri] ad litteram   [defecerunt] id est abbreviati sunt propter peccatum. Ante enim diluvium prolixior erat vita hominum, quam post diluvium. Et unde hoc sit, subdit dicens :
marg.| {f} Et in ira tua] quam habes ex peccato primi patris nostri.
marg.| {g} Defecimus] predicto modo. Octava causa est mundana occupatio, de qua dicit :
marg.| {h} Anni nostri sicut aranea meditabuntur] id est sunt quasi meditatio, que cito evanescit et sicut aranea, que inaniter laborat. Vel sic ut legatur passive   [meditabuntur] id est reputabuntur   [sicut aranea] quia laboriosi sunt et tamen inutiles et vani. Aranea enim multum laborat et totam se eviscerat, ut faciat telam, qua dolose capiat muscas. Is. 59.a. Telas aranee texuerunt. Et post pauca : Opera eorum opera inutilia. Postea determinat spatium vite hominis dicens :
Numérotation du verset Ps. 89,9* 
moraliter
marg.| {d} Quoniam omnes dies nostri defecerunt] quasi dicat: Nullum bonum fecimus in vita nostra. Hoc est, quod supra dictum est :   [Que pro nihilo habentur, eorum anni erunt] Non defecerunt dies Sanctorum, qui mortui sunt pleni dierum. Gn. 25.a. de Abraham. Iob. ultim. d. Sed de malis dicitur hic et alibi in Ps. 77. Defecerunt in vanitate dies eorum. Prv. 5.b. Ne des alienis honorem tuum et annos tuos crudeli, ne forte impleantur extranei viribus tuis, etc. Et dicit   [omnes] ut plenius respondeat precedenti questioni. Ez. 16.a. Ecce tempus tuum, tempus amantium : quasi dicat, totum tempus tuum consumpsisti in amore Mundi et carnis et in vano gaudio, sicut cicada, que tota estate cantibus vacat et perit in hieme, quia non laboravit cum formica. Prv. 6.a. Vade ad formicam, o piger, quasi dicat non ad cicadam. Adhuc posset aliquis dicere : Qualis ergo est Deus noster, qui nos videbat ita errare et non corrigebat. Ad quod etiam bene respondet, quod sequitur, quod dicunt ad Dominum.
marg.| {f} Et in ira tua deficimus] quasi dicat, Domine, tu iratus es nobis propter peccata nostra et flagellasti nos, sed non correximus nos,   [sed in ira tua defecimus] murmurando, impatienter sustinendo, a peccatis non cessando. Ier. 5.a. Percussisti eos et non doluerunt, attrivisti eos et renuerunt accipere disciplinam. Prv. 3.b. Ne deficias cum ab eo corriperis. Mi. 7.b. Iram Domini portabo, {2.238vb} id est non deficiam in ea, quoniam peccavi ei. Multi ergo deficiunt in ira, sed plures in misericordia, quia inde peiores fiunt Is. 26.b. Misereamur impio et non discet facere iustitiam. Est. 16.a. Multi bonitate Principum et honore, qui in eos collatus est, abusi sunt in superbia. Item quidam in ira sua bene deficiunt, scilicet a malo, quia inter flagella corriguntur, sicut Paulus Act. 9.a. Qui dixit : Domine, quid me vis facere.
marg.| Et notandum quod multiplex est defectus, scilicet anime, corporis et possessionis. Et quilibet istorum multiplex est.
marg.| Est defectus
1.Anime.
1.1 In scientia Os. 4.a. Non est scientia Dei in terra, id est in animo amante terrena.
1.2 In iucunditate Bar. 2.e. Auferam a vobis vocem iucunditatis.
1.3 In compassione. Ps. 118. Defectio tenuit me pro peccatoribus derelinquentibus legem tuam. Am. 6.b. Nihil compatiebantur super contritione Ioseph.
1.4 In studio. Ier. 6.c. Omnes avaritie student.
1.5 In gratuitis :
1.5.1 Penitentia
1.5.1.1 contritione,
1.5.1.2 confessione,
1.5.1.3 satisfactione => lacrimis, ieiunio, laude vel oratione, eleemosyna, compassione,
1.5.2 Iustitia,
1.5.3 Gloria
Eccl. 11.b. Deficiens virtute, etc.1 Eccl. 9.b. Oleum de capite tuo non deficiat.
2. Corporis.
2.1 In vita. Gn. 25.b. Ismael deficiens mortuus est.
2.2 In decore. Iac. 1.b. Decor vultus eius deperiit.
2.3  In robore. 1Rg. 14.d. Defecerat autem populus Dn. 10.d. Nihil remansit in me virium.
2.4 In sensibus. 2Rg. 19.f. Numquid vident hodie sensus mei, etc.
2.5 In sanitate. Eccl. 30.c. Melius est corpus validum, quam census immensus.
2.6 In cibis. Nm. 21.b. Deest panis, non sunt aque.
2.7 In domibus. 2Cor. 11.e. Numquid domos non habetis ?
2.8  In sepulchris. 2Mcc.5.b. Insepultus abiicitur.
2.9 In stipendiis. 1Mcc.3.d. Timuit ne non haberet et semel et bis in sumptus et donativa, que dederat ante larga manu.
3. Possessionis.
3.1 In pecoribus. Gn. 47.d. Simul et pecora defecerunt.
3.2 In terra nascentibus. Lam. 2.d.
3.3 Ubi est triticum et vinum, etc. Ut autem non deficeremus in ira, sed corrigeremur, deberemus cogitare vita nostra quam inutilis et qualis usque nunc fuerit.
1 etc.] om. Fi2409
Numérotation du verset Ps. 89,9† 
X
marg.| {h} Unde bene subiungit : Anni nostri sicut aranea meditabuntur] passive. Debet enim homo meditari quod anni sui fuerunt ut anni aranee.
marg.| Que aranea
- Facit telam subtilem et inutilem, sic astutia mundi. Is. 19.b. Confundentur, qui operabantur linum, plectentes et texentes subtilia.
- Sese eviscerat, sic isti. Eccl. 10.b. Nihil est iniquius, quam amare pecuniam : Hic enim in vita sua proiicit intima sua.
- Multum laborat et cito dissipatur opus suum, sic in tali homine. Iob. 8.c. Sicut tela aranearum fiducia eius.
- Texit telam suam in angulis, non in plano et isti per fraudes machinantur. So. 1.d. Dies tube et clangoris super civitates munitas et angulos excelsos, id est homines angulosos.
- Texit in horis vespertinis, sic isti. Io. 3.c. Qui male agit, odit lucem. Eph. 5.c. Nolite communicare operibus tenebrarum, que in abscondito fiunt ab eis, turpe est dicere.
- In domibus desertis operatur, sic illi, qui deserti sunt a Deo, pleni sunt huiusmodi occupationibus inutilibus. Is. 5.c. Domus multe deserte erunt.
- Tabescit, cum tela sua rumpitur, sic tales. Ps. 38. Et tabescere fecisti sicut araneam animam eius.
- Eius tela cito rumpitur, sic vita istorum. Is. 38.c. Dum adhuc ordirer, succidit me. Item rupta non resui potest, sic possunt post mortem non * facere penitentiam. Iob. 7.b. Dies mei velocius transierunt, quam a texente tela succiditur et consumpti sunt absque ulla spe.
marg.| Debemus etiam cogitare, quod Dominus omnia facta numerat, dum in hac vita vivimus. Unde addit :
Numérotation du verset Ps. 89,10 
marg.| {a} {2.239ra} Δ Dies annorum nostrorum] supple complebuntur.
marg.| {b} In ipsis septuaginta anni] Vel secundum aliam litteram, que habet   [anni] sic legitur :   [In ipsis] scilicet diebus   [annorum nostrorum] sunt   [septuaginta anni] quo temporis spatio modo aliqui viventes, dicuntur longevi. Sed nonne plus quandoque vivunt homines ? Ita quia quandoque usque ad octoginta annos vivunt et aliquas vires habere possunt, sed ultra hoc spatium vivere in potentia et viribus corporis vix, aut numquam possunt modo. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {c} Si autem] etc. Si octoginta anni fuerint eis in potentatibus, id est in aliqua virtute et fortitudine2 corporis.
2 fortitudine] for|tudine cacogr. Ed1703
marg.| {d} Et amplius, eorum] id est quod amplius fuerit et quod ultra octoginta annos vixerint.
marg.| {e} Labor et dolor] id est erit in labore et dolore, quia non est vita, sed languor in tanto senio, Posite sunt ergo cause quare clamat ad Dominum, scilicet diverse miserie humani generis : Consequenter autem ponit quatuor causas, quare homo est positus a Domino in his miseriis. Prima est domitatio, scilicet ut homo dometur. De qua dicit.
marg.| {f} Quoniam supervenit] etc. quasi dicat, predicta nobis infers propter hoc,   [quoniam supervenit] etc. id est ut nos mansuetos facias. Et vocat mansuetudinem domitationem, sicut in Topicis : Homo est animal mansuetum natura, id est domesticum, vel domabile. Hec autem domitatio fit per miserias et flagella, que homini infliguntur. Unde dicit Iob. 6.a. Sagitte Domini in me sunt, quarum indignatio ebibit spiritum meum. Iste sagitte Domini, sunt flagella, que spiritum hominis, id est indignationem et superbiam eius ebibunt. Secunda causa est correptio. Unde dicit.
marg.| {g} Et corripiemur] Iob. 5.c. Beatus homo, qui corripitur a Domino. Tertia causa, est cognitio Dei. Unde addit :
Numérotation du verset Ps. 89,10* 
moraliter
marg.| {a} Dies annorum nostrorum] supple a Domino diligenter computantur. Tob. 9.b. Scis enim ipse, quoniam numerat dies pater meus. Et hoc facit.
marg.| {b} In ipsis] etc. Per septuaginta annos, in quibus filii Israel captivitatem sustinuerunt, quia Deum offenderant, significatur tempus penitentie, scilicet vita nostra, in qua Dominus numerat dies, quomodo nos expendamus tempus. Prv. 5.d. Respicit Dominus vias hominis et omnes gressus illius considerat. Quia vero sunt multi, qui hoc tempus male expendunt, sicut dicitur Iob. 24.d. Dedit illi Dominus locum penitentie et ipse abutitur eo in superbiam. Ut eos revocet ad penitentiam, bene subiungit.
marg.| {c} Si autem in potentatibus octoginta anni] id est si dentur homini etiam octoginta anni, ut sit in potentatibus, id est honoribus mundanis.
marg.| {a} Et amplius eorum] etc. id est infinitum amplius oportebit eos esse in labore et dolore eterno, respectu cuius tota vita nostra non est, nisi instans, vel momentum. Eccl. 10.b. Omnis potentatus vita brevis. Iob. 21.b. Ducunt in bonis dies suos et in puncto ad Inferna descendunt. Iob. 20.a. gaudium hypocrite adinstar puncti. Et dicit pluraliter,   [In potentatibus] non in uno, qui primo fit homo canonicus ; secundo Archidiaconus ; tertio Episcopus : quarto Legatus, etc. Potentatus etiam plures habet, qui habet plures prebendas, vel beneficia, vel personatus : Nullus tamen hodie, vel paucissimi habent istos potentatus octoginta annis, sed amplius eorum labor et dolor. Quid enim sunt octoginta anni respectu eternitatis et perpetuitatis penarum, in quibus erit, labor, corporis et dolor cordis, amplius, quam fuerit prosperitatis ? Momentaneum {2.239rb} est, quod delectat, eternum quod cruciat. Ubi potentes potenter tormenta patientur : Sap. 6.a. Is. 50.d. In doloribus dormietis. Propter hoc signanter dicit   [eorum] scilicet potentum est   [labor et dolor] qui eos exspectat, non pauperum et humilium. Unde ibi, Sap. 6.a. precedit : Exiguo conceditur misericordia. Unde et hic bene sequitur.
marg.| {f} Quoniam supervenit mansuetudo] scilicet Dei misericordia.
marg.| {g} Et corripiemur] nos pauperes et humiles. Illa autem misericordia, vel mansuetudo, est Domini presens flagellatio. Unde 2Mcc.6.c. dicit. Obsecro eos, qui hunc librum lecturi sunt, ne abhorrescant propter adversos casus, sed reputent ea, que acciderunt, non ad interitum, sed ad correctionem generis esse nostri. Etenim multo tempore non sinere peccatoribus ex sententia agere, sed statim ultiones adhibere, magni beneficii est indicium, etc. Et post pauca. Propter quod numquam quidem a nobis misericordiam suam amovens, corripiens vero in adversis populum suum non derelinquit. Prv. 3.b. disciplinam Domini, fili mi, ne abiicias, neque deficias, cum ab eo corriperis, quem enim diligit Dominus, corripit. Hoc etiam quod hic dicitur,   [Quoniam supervenit mansuetudo et corripiemur] est contra duros et austeros prelatos et correptores : Melius enim corripitur et correptus corrigitur homo in spiritu lenitatis. Gal. 6.a. quam in spiritu ardoris. 3Rg. 19.b. Spiritus grandis et fortis subvertens montes et conterens petras ante Dominum, non in spiritu Dominus et post spiritum commotio, non in commotione Dominus ; et post commotionem ignis, non in igne Dominus ; et post ignem sibilus aure tenuis et ibi Dominus. Per spiritum in montibus, comminatio et obiurgatio intelligitur, que mentes magnas subvertit. Eccl. 21.a. Obiurgatio et iniurie annullabunt substantiam, id est virtutes anime. Item per commotionem terre, mutatio statutorum, quia terra stat et statutum a stando dicitur. Is. 24.a. Mutaverunt ius, dissipaverunt fedus sempiternum. Item per ignem, qui congregat homogenea, scilicet res sui generis, id est homines sue nationis, vel sibi faventes, acceptio personarum. Cum autem corripiuntur sic homines et non se corrigunt, due possunt subesse cause, scilicet vel quia obstinati sunt, per desperationem, vel quia nimis securi, per presumptionem. Contra que duo ponit, scilicet Dei misericordiam et Dei iram. Unde dicit : [=> v. 11 moraliter]
Numérotation du verset Ps. 89,11 
XIII
marg.| {h} Quis novit] etc. quasi dicat, nullus nisi flagellatus. Is. 28.e. Tantummodo sola vexatio dabit intellectum auditui. Quarta causa est, ut homo timeat. Unde addit :
marg.| {i} Et pre timore tuo iram tuam
Numérotation du verset Ps. 89,12 
marg.| dinumerare] quasi dicat de gehenna non audemus dinumerare, id est cogitare pre timore : Horrore enim percutimur, loquendo de gehenna.
Numérotation du verset Ps. 89,12* 
XIII moraliter
marg.| {h} Quis novit potestatem ire tue] id est misericordiam, que est potestas ire Dei, quia preest ei quasi maior. Eccl. 2.c. Secundum magnitudinem eius, sic et misericordia illius cum ipso est. Ps. 144. Miserationes eius super omnia opera eius. Iac. 2.c. Superexaltat misericordia iudicium. Hec autem misericordia tanta est, quod querit.   [Quis novit eam ?] quasi dicat, nullus novit eam, quanta sit, maior est enim, quam expertus umquam fuerit ullus homo. Unde Bernardus Maior est Christi pietas, quam quevis iniquitas. Hoc est ergo contra desperantes. Subiungit autem contra presumentes.
marg.| {i} Et pre timore] etc. quasi dicat tanta erit ira Dei in malis, quod pre timore non poterit numerari, nec estimari, sicut magnus thesaurus. De quo Rm. 2.a. Tu autem secundum duritiam tuam et impenitens cor thesaurizas tibi iram in die ire, etc. Item sicut fluctus maris, qui numerari non possunt. Iob. 31.c. Semper quasi tumentes super me fluctus timui Deum et pondus eius ferre non potui. Ibi Glossa Qui extremi iudicii adventum intenta mente considerat, profecto videt, quia tantus pavor imminet, quantum non solum tunc videre, sed et nunc previdere pertimescit. Item ira Dei in numerum cadit innumerabilem, quia innumeri sunt peccatores, quos permittit. Indigni etiam sunt numero omnes mali. Eccl. 19.a. Putredo et vermes hereditabunt eum. Et infra. Tolletur de numero anima eius. Ez. 13.b. In medio populi mei non erunt et in scriptura domus Israel non scribentur. Apc. 7.a. Audivi numerum signatorum, etc. Iob. 21.d. post se omnem hominem trahet et ante se innumerabiles.
Numérotation du verset Ps. 89,12† 
XIV
marg.| {k} Dexteram tuam] etc. Tertia pars, ubi orat et affirmat liberationem. Liberatur autem homo a predictis miseriis precipue per tria, que notantur hic. Primum est ostensio recte vie Paradisi, id est manifestatio, sive cognitio Christi, qui est via. Ioa. 14.a. Ego sum via, veritas et vita. De hoc dicit.   [Dexteram tuam] id est Christum.
marg.| {l} Sic notam fac. Sic] id est {2.239va} Δ sicut ego non audeo petere, id est ut sit homo. Ex. 33.d. ostende mihi temetipsum. Iam Deum viderat, sed aliter videre querebat : Sic etiam in Sacramento videmus modo Christum, sed adhuc aliam querimus visionem. Secundum est ostensio et cogitatio eorum, que ad hanc viam adducunt :
marg.| {a} Unde addit : Et eruditos corde] supple fac notos, id est Apostolos et Sanctos, qui eruditi fuerunt in corde potius quam in aure. Vel sic legatur.   [Dexteram tuam fac notam sic] Quomodo ? Per predicationem, scilicet Apostolorum. Et hoc est.   [Et eruditos corde] id est ut notum facias Filium tuum, primo notos fac Apostolos, quos erudisti in corde, mittens eis Spiritum sanctum, de quo Io. 16.c. cum venerit ille, docebit vos omnem veritatem.   [Eruditos] dico, non in curiosis et inutilibus questionibus, sed.
marg.| {b} In sapientia] Dei Patris, scilicet in Christo, qui est Dei sapientia. De quo Apostolus, 1Cor. 1.d. Nos predicamus Christum Dei virtutem et Dei sapientiam. In hac sapientia se ostendit eruditum. In eadem 2.a. dicens. Non iudicavi me scire aliquid inter vos, nisi Christum Iesum et hunc crucifixum. Tertium est mitigatio pene. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 89,12‡ 
XIV moraliter
marg.| Potest totum Moraliter exponi.
marg.| {k} Dexteram tuam] etc. Dextera Dei, est gloria eterna. Prv. 3.b. longitudo dierum in dextera illius. Si hec nota fieret hominibus, non quererent gloriam caducam et inanem. Qualiter autem cognoscitur ?
marg.| {l} Sic] id est per modum similitudinis divine, qua similes ei erimus, sicut dicit 1Io. 3.a. in presenti etiam ei assimilamur, si eum pro modulo nostro in virtutibus et operibus imitari studemus, sicut dicit Mt. 5.g. Estote perfecti, sicut et Pater vester celestis perfectus est. Sed multi mutant similitudinem, * {2.239va} et sumunt similitudinem peccatorum. Ps. 81. facies peccatorum sumitis. Rm. 1.c. Dicentes se sapientes esse, stulti facti sunt et mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei, in similitudinem imaginis corruptibilis hominis et volucrum et quadrupedum et serpentium. Gloria Dei, est virilis anima, sive virtus anime 1Cor. 11. Vir est imago et gloria Dei, id est spiritus viriliter operans. Hec mutatur in similitudinem hominis corruptibilis, id est peccatoris et volucrum, id est Demonum superborum ; et quadrupedum, id est luxuriosorum ; et serpentium, id est avarorum, qui pectore herent terre et manducant terram ; vel invidorum. Et si non possumus omnino esse similes Christo, qui penitus fuit innocens et sine macula, simus tamen similes Sanctis, qui puri homines et corruptibiles fuerunt, sicut et nos. Hoc est, quod, petit.
marg.| {a} Et eruditos corde] id est Sanctos, qui eruditi fuerunt, non tantum ore, ut sapientiam loquerentur, sed et corde, ut {2.239vb} per caritatem interius arderent. Istos inquam notos fac in nobis quasi dicat etsi non possumus in operibus nostris et conversatione nostra dexteram, id est celestem conversationem representare, hoc saltem faciamus, ut vitam sanctorum, quam in terra duxerunt, representemus, sicut monet Apostolus Phil. 3.d. Imitatores mei estote fratres et observate eos, qui ita ambulant, sicut habetis formam nostram.
marg.| {b} In sapientia] Hoc potest iungi ad illud   [Eruditos] in sapientia.
marg.| Vel ad illud [Notos fac] scilicet in sapientia, id est in sapientia vita, non tantum in scientia. Unde Ioannes Chrysostomus Sapientia est, non eloquia Dei scire, sed secundum eloquia Dei vivere ? Hec fuit sapientia sanctorum. De qua Eccl. 44.c. Sapientiam sanctorum narrent populi. Hec est sapientia desursum descendens, non terrena, animalis, diabolica. Iacob 3.d. Sed ut ibidem dicitur pudica, pacifica. Et sunt ibi septem que sunt necessaria bone vite, contra septem vitia capitalia. Quia vero omnes peccavimus et sumentes facies peccatorum, Dei faciem a nobis avertimus, necesse habemus orare, dicentes quod sequitur. [=> v. XV moraliter]
Numérotation du verset Ps. 89,13 
XV
marg.| {c} Convertere, Domine] ut scilicet tu qui videris avertisse faciem a nobis, ita vehementer tribulatis, mitiges penam et sic conversus videaris.
marg.| {d} Usquequo] scilicet aversus eris a nobis. Alia littera habet,   [Convertere, Domine, aliquantulum] quasi dicat mitiges tribulationem, ut portare possimus, non omnino auferas eam, quia utile est nobis semper aliquantulum tribulari. Et allegat meritum dicens.
marg.| {e} Et deprecabilis esto] id est aptus deprecari, ut cito exaudias.
marg.| {f} Super servos tuos] Ecce meritum. Nunc ab his miseriis petiit liberari, consequenter ostendit se esse exauditum. Exaudit enim Deus, cum bona tribuit, que petuntur. Sunt autem duo status, scilicet presens, qui est viatorum et futurus, qui est comprehensorum. Quantum ad hos duos ostendit se esse exauditum. Et primo quantum ad digniorem, qui est comprehensorum. Et ostendit tria bona, que ibi habebuntur. Primum est omnium bonorum abundantia. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 89,13* 
moraliter
marg.| {c} Convertere, Domine] ad nos per gratiam, sicut conversus es ad Petrum. Lc. 22.g. conversus Dominus respexit Petrum.
marg.| {d} Usquequo] scilicet aversus eris ? Huic questioni respondet Ps. 17. non convertar, donec deficiant, id est donec cessent a peccato. Unde Mal. 2.b. Revertimini ad me et ego revertar ad vos, dicit Dominus exercituum. Dicitur Dominus reverti, quoniam prius recessit. Os. 9.c. Ve eis, cum recessero ab eis. Propter hoc ostendit iam se revertentem, dicens.
marg.| {e} Et deprecabilis] etc. non dicit, super inimicos, sed   [super servos] id est paratos servire tibi, si velis eos recipere : Non est enim deprecabilis super eos, qui in malitia perseverant. Lc. 6.g. Quid vocatis me, Domine, Domine et non facitis, que dico ? Lam. 3.c. Nos inique egimus et ad iracundiam provocavimus te, idcirco inexorabilis es 2Mcc.9.c. Orabat autem scelestus Dominum, a quo esset misericordiam consecuturus. Nota ergo hic quatuor petita. Primum est eternorum notitia, ibi :   [Et eruditos] etc. Tertium, reditus Domini per gratiam in populum suum, ibi :   [Convertere] Quartum, exauditio orationum, ibi :   [Et deprecabilis] etc. quia hec in primitiva Ecclesia abundaverunt, ideo bene sequitur.
Numérotation du verset Ps. 89,14 
XVI
marg.| {g} Repleti sumus] id est replebimur : Preteritum ponit pro futuro prophetica certitudine, qua certus est se esse exauditum.
marg.| {h} Mane] scilicet resurrectionis.
marg.| {i} Misericordia tua] id est bonis, que tu das ex misericordia : Unde dicit Bernardus O felix negociatio, pro parvis magna, pro perituris eterna rapere et Deum ipsum mercedem habere. Secundum est letitia, quam habebunt de videnda Christi humanitate et hoc exterius : Unde dicit.
marg.| {k} Exultavimus] id est exultabimus. Tertium est letitia, quam habebunt de videnda Christi divinitate. Et hoc est, quod addit.
marg.| {l} Et delectati sumus] id est delectabimur in Deo. Unde in Ps. 34. Anima mea exultabit in Domino et delectabitur super salutari suo. Ecce ista duo ultima, scilicet exultatio et delectatio. Et hoc.
marg.| {m} In omnibus] etc. id est in eternitate, ubi erunt dies continui et nostri. Hic enim non sunt nostri, sed sollicitudinum et curarum. Postea ostendit se esse exauditum, quantum ad statum presentem, quia dedit Dominus, non solum patientiam, sed et letitiam in tribulationibus. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 89,14* 
moraliter
marg.| {g} Repleti sumus mane] id est tempore primitivorum Sanctorum.
marg.| {i} Misericordia tua] Iob. 29.a. Quis mihi tribuat, ut sim iuxta menses pristinos secundum dies, quibus custodiebat me, quando secreto Deus erat in tabernaculo meo, etc. Sic potest modo deplorare semetipsam Ecclesia et prime religiones. Vel sic.
marg.| {g} Repleti] etc. Ante oraverat, convertere et deprecabilis esto ; hic ostendit quod Dominus deprecabilis est et exaudit orationem servorum suorum, quia postquam oravimus, inquit, repleti sumus mane, id est cito   [misericordia tua] Ps. 33. Aures eius in preces eorum. Is. 65.d. Adhuc illis loquentibus, ego exaudiam. Vel   [Repleti sumus misericordia tua mane] id est in ortu gratie. Quod enim Dominus dat primam gratiam, pura misericordia est. Apc. 2.g. dabo illi stellam matutinam, id est primam gratiam Dabo inquit, quasi dicat, non merebitur eam.
marg.| Vel {h} Mane] pueritie   [repleti sumus] etc. Hoc possunt dicere hi, quos Dominus vocat ad religionem in iuventute sua. Thre. 3.d. Bonum est viro, cum portaverit iugum ab adolescentia sua. Felix est ergo, cui Dominus dat lucem gratie in mane pueritie. Felicior vero si datur ei eiusdem gratie plenitudo, ad quam plenitudinem recipiendam se preparant, qui ab omnibus se evacuant, relinquentes non tantum suas divitias, sed etiam proprias voluntates. Propter hoc ergo dicit hic   [Repleti] Felicissimus autem est, qui multos habet socios eiusdem gratie participes. Unde dicit pluraliter   [Repleti sumus] Ex hoc autem sequitur gaudium et exultatio. Unde sequitur :
marg.| {k} Exultavimus] exterius.
marg.| {l} Et delectati sumus] interius. Eccl. 2.b. In oblectatione veniet vobis misericordia. Ps. 132. Ecce quam bonum et quam iucundum, etc. Ecce inquit ad oculum. Zacharie 9.cc « Exulta satis, filia Sion, iubila, filia Hierusalem ». Satis inquit, ne quid minus, ne quid nimis, o contemplative et o active anime, o religio, que speculando et studendo contemplaris et predicando et homines reconciliando in agro actionis exerceris. In omnibus autem his necessaria est perseverantia.
c Za. 9, 9.
marg.| {m} Unde addit : In omnibus diebus nostris] Phil. 4.a. “Gaudete in Domino semper”. Duo autem sunt in religione, maxime paupere, que videntur non esse gaudii, sed meroris, scilicet quod homo subditus est alterius voluntati et quod expositus est inedie et paupertati. Unde consequenter ostendit vir sanctus, quod non solum in his non tristatur, sed etiam non dico tantum, in his, sed de his et pro his letatur. Dicit enim :
Numérotation du verset Ps. 89,15 
XVII
marg.| {n} Letati] etc. quasi dicat, in gaudio suscepimus tribulationes, que nos humiliaverunt :{a} Unde dicit. {2.240ra} Δ   Annis quibus vidimus mala] id est tribulationes. Postea quasi in duas species dividit viatores, qui sunt in hoc statu presenti, quia quidam sunt in caritate, quidam extra. Illis autem, qui in caritate sunt, duo petit, protectionem a malo et elevationem intentionis in bono. Primum petit, cum dicit.
Numérotation du verset Ps. 89,15* 
moraliter
marg.| {n} Letati sumus] tota congregatio.
marg.| {o} Pro diebus] non tantum in diebus.
marg.| {p} Quibus nos humiliasti] * subiiciens alterius voluntati. Et pro :
marg.| {a} Annis quibus vidimus] per experientiam.
marg.| {b} Mala] pene, scilicet paupertatem et laborem. Et vere in his duobus est letandum. Primum enim, secundum testimonium sanctorum, precludit nobis viam Inferni. Secundum vero nos quasi violenter ducit ad gaudia Paradisi. De primo enim dicit Beatus Bernardus Tolle propriam voluntatem et non erit Infernus. Ps. 118. Bonum mihi, Domine, quia humiliasti me. Non enim descendent in Infernum, nisi qui per superbiam et propriam voluntate divine voluntati resistunt. De secundo dicit Gregorius Mala, que nos hic premunt, ad Deum nos ire compellunt. In cuius rei expressionem dictum est a Domino Lc. 14.e. quod dixit paterfamilias servo suo : Exi cito in plateas et vicos civitatis et pauperes et debiles et cecos et claudos introduc huc. Et post : Exi in vias et sepes et compelle intrare, ut impleatur domus mea. Nos vero quantacumque faciamus pro Domino, semper debemus nos peccatores et inutiles servos reputare et veniam petere, secundum quod dicit Dominus Lc. 17.c. cum omnia bene feceritis, dicatis, servi inutiles sumus. Iob. 9.b. Si habuero quippiam iustum, non respondebo, sed meum iudicem deprecabor. Ideo bene subiungitur oratio.
Numérotation du verset Ps. 89,16 
XVIII
marg.| {c} Respice in servos tuos] ut eos protegas, scilicet homines quorum tu Dominus es, qui creasti eos : Unde quasi exponens et allegans, subiungit.
marg.| {d} Et] pro, id est in   [opera tua] Secundum petit, cum dicit.
marg.| {e} Et dirige] per rectam intentionem ad eterna.
marg.| {f} Filios eorum] id est opera que faciunt. Vel   [Filios] id est imitatores   [eorum dirige] ut proficiant. Illis vere, qui sunt extra caritatem, tria petit, scilicet gratiam, cum dicit.
Numérotation du verset Ps. 89,16* 
moraliter
marg.| {c} Respice] Domine   [in servos tuos] oculo misericordie, ut liberes eos a peccatis. Ex. 3.b. Videns vidi afflictionem populi mei in Egypto et descendi, ut liberarem eum de manibus Egyptiorum. Sic respexit Dominus Petrum Lc. 22.g. ut supra dictum est. Malos vero et impenitentes respicit Dominus oculo iustitie. Ex. 14.f. Respiciens Dominus super castra Egyptiorum interfecit exercitum eorum. Item bonos respicit Dominus, id est retro aspicit, duobus modis, quibus petit hic respici, dicens :   [Respice in servos suos] id est retro aspice in eos primo, utrum sequantur te a tergo. Multi enim volunt ire post eum, in quorum persona dicit Is. 59.c. Aversi sumus, ne iremus post tergum Domini. Item   [Respice] id est retro aspice eos, utrum sint gibbosi. Lev. 21.d. Si gibbus, si lippus, etc. Dominus semper habet oculos ad nos, sicut Pater ad filios, ne aliquid turpe sit in nobis. Sap. 4.c. Gratia Dei et misericordia est in Sanctos eius et respectus in electos illius. Et hoc debemus petere. Nec solum hoc, sed etiam ut ipsa bona opera respiciat, utrum sint sufficientia et digna eo : Unde sequitur :
marg.| {d} Et in opera tua] que scilicet servi tui operantur tibi, non Pharaoni, cui peccatores operantur. Opus autem Dei, est conversio peccatorum. Ps. 73. Deus autem Rex noster ante secula, operatus est salutem in medio terre. 1Io. 3.b. In {2.240rb} hoc apparuit Filius Dei, ut dissolvat opera diaboli, id est peccata. Quicumque enim peccat, operatur diabolo, vel Mundo, vel carni, id est inimicis Dei arma. Et adhuc apparet, qui filii Dei, scilicet illi, qui hec opera diaboli dissolvunt et destruunt, in se et in aliis. Sed hodie istud signum in multis non apparet, sed magis apparent in eis opera diaboli, vel Mundi, vel carnis, quam destructio eorum, precipue in clericis, quorum officium deberet esse illa destruere, nunc in multis eorum sunt manifesta opera carnis, sicut dicitur Gal. 5.d.
marg.| {e} Et dirige filios eorum] id est eos, quos tibi per Evangelium genuerunt. 1Cor. 4.d. In Christo Iesu per Evangelium ego vos genui.
Numérotation du verset Ps. 89,17 
XIX
marg.| {g} Et sit splendor] etc. id est gratia nostras mentes illuminans. Prv. 20.d. Lucerna Domini spiraculum hominis, qui investigat omnia secreta ventris. Et dicit   [Super nos] quia gratia, que Deo facit gratos, in superiori parte rationis ponitur. Secundo petit eis bonam operationem, cum dicit.
marg.| {h} Et opera] etc. ut scilicet crescant et dirigantur ad eterna : Hoc est, quod addit.
marg.| {i} Super nos] scilicet ad celestia. Tertio petit vinculum caritatis, cum dicit in singulari numero.
marg.| {k} Et opus] etc. quasi dicat ita dirigas et multiplices opera nostra, ut omnia in radice caritatis uniantur et sint unum. Unde dicit Augustinus in regula canonicorum : Omnia opera vestra in unum fiant, maiori studio et frequentiori alacritate, quam si vobis singulis faceretis propria. Hec expositio satis moralis est, preter quam in primo versu.
Numérotation du verset Ps. 89,17* 
moraliter
marg.| {g} Et sit splendor] Hoc ut supra expositum est. Notandum autem, quod in his duobus versibus sex petitiones, vel orationes continentur pro diversis gradibus Ecclesie. Unde quolibet die dicuntur post Primam ab Ecclesia, vel a religiosis in Capitulo. Primo pro prelatis et Predicatoribus, cum dicitur.
marg.| {c} Respice in servos tuos] Ipsi enim specialiter sunt servi Domini positi in ministerio Christi. 1Cor. 4.a. Sic nos existimet homo, ut ministros Christi et dispensatores mysteriorum Dei. Secundo, pro pace et concordia et caritate et unitate in Ecclesia conservanda, cum dicit.
marg.| {d} Et in opera tua] Hec enim sunt opera Dei et Christi 2Cor. 5. Deus erat in Christo, Mundum reconcilians sibi. Io. 11.g. Christus moriturus erat pro gente et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi congregaret in unum. Hec opera Dei contraria sunt operibus diaboli, qui facit schismata et discordias. Mt. 12.c. Qui non congregat mecum, dispergit. Tertio orat pro subditis clericis, cum dicit.
marg.| {e} Et dirige filios eorum] Quarto, pro Regibus. Unde David Rex dicit.
marg.| {g} Et sit splendor Domini Dei nostri super nos] Hi enim splendorem Mundi habent, sed raro Dei. Unde Salomon regnaturus petiit eam a Domino. 3Rg. 3.b. Ps. 2. Et nunc Reges intelligite, etc. Quinto, pro laboratoribus Ecclesie, cum dicit.
marg.| {h} Opera manuum nostrarum dirige] Hi enim sunt manus Ecclesie, vel pugnando, vel agricolando.
marg.| {i} Dirige] inquit   [super nos] quasi dicat, nos dirigimus per te, qui es superior director et auctor. Io. 15.a. Sine me nihil potestis facere. Sexto, pro contemplativis viris, cum dicit.
marg.| {k} Et opus] unicum. Lc. 10.g. Porro unum est necessarium.
marg.| {l} Manuum nostrarum] spiritualium, que edificant nobis in celo, dum recipientes a nobis eleemosynas, orant pro nobis. Tales sunt vidue et pauperes Christi et religiosi, qui de aliorum eleemosynis sustentati, contemplationi et orationi intendunt et opus eorum est misericordia, scilicet orare.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 89), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 30/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_89)
Signaler un complément d'information

Notes :