Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

Hugo de Sancto Caro

Biblia communis

Psalmus 17

Numérotation du verset Ps. 17,1

¶In finem

¶Codd. : (Ps. 17) D30 Tr511 Ω^X Rusch Ps-G, def. C

puero Domini¹ David

¹ puero Domini Q Φ^P Corsiniana40E15 T5 Tr511 D14 D20 Ω^X P15205 P15205² Ps-G ] pro praem. Ω^S, pueri Domini Q², puero Corsiniana40E15

qui² locutus est Domino³

² qui Ps-G (I V) Ω^S Clementina cum Ps-Moz C ] que D30 Tr511 Ω^X Rusch Ps-G, quem D |

³ locutus est Domino Ps-G Rusch ] loc. e. ad Dominum Ps-G (I) cum Ps-γ Ps-Moz X, Domino locutus est Q |

verba cantici

huius

in die qua eripuit eum Dominus de manu inimicorum eius⁴*

⁴ inimicorum eius Tr511 Ω ^X] omnium inimicorum suorum D30, omnium inimicorum eius Ps-G=Ps-R , inimicorum suorum Rusch

et de manu Saul⁵ et dixit⁶

⁵ de manu ... manu Saul Tr511 ] Saul et de manu omnium inimicorum eius W |

⁶ in die qua... ... dixit Tr511 etc. ] in die... et dixit Ω^X (al. m.) etc. ] om. Ω^S |

Numérotation du verset Ps. 17,2 I

Diligam te Domine

fortitudo mea : ¦

Numérotation du verset Ps. 17,3

Dominus firmamentum meum et refugium meum,

et liberator meus.

Numérotation du verset Ps. 17,II

Deus meus

adiutor meus ¦

et sperabo in eum.

Numérotation du verset Ps. 17,III

Protector meus

et cornu salutis mee ¦

et susceptor meus.

Numérotation du verset Ps. 17,4 IV

Laudans

invocabo Dominum ¦

ab inimicis meis salvus ero.

Numérotation du verset Ps. 17,5 V

Circumdederunt me

dolores mortis ¦

et torrentes iniquitatis

conturbaverunt me.

Numérotation du verset Ps. 17,6 VI

Dolores inferni circumdederunt me ¦

preoccupaverunt me

laquei mortis.

Numérotation du verset Ps. 17,7 VII

In tribulatione mea⁷

⁷ In tribulatione mea Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch Tr511 cum Ps-R ] cum tribularer Ps-G

invocavi Dominum ¦

et ad Deum meum

clamavi.

Numérotation du verset Ps. 17,VIII

Et⁸ exaudivit de templo sancto suo

⁸ Et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Tr511 Ω^X Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G

vocem meam ¦ et clamor meus

in conspectu eius introivit⁹

⁹ introivit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Tr511 Rusch cum Ps-R ] introibit Ps-G (I M Q² W U K Ψ^B) cum LXX

in aures eius.

Numérotation du verset Ps. 17,8 IX

Commota¹⁰ est

¹⁰ Commota Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] Et praem. Ps-G (R* I) cum Ps-R

et contremuit

terra^†

fundamenta¹¹ montium

¹¹ fundamenta Ps-G (D) Ω^S Rusch Clementina ] et praem. Ps-G Valic24 D30

conturbata sunt et commota sunt ¦

quoniam iratus est

eis.

Numérotation du verset Ps. 17,9 X

Ascendit fumus

in ira eius ^†

et ignis a facie eius exarsit¹²* ¦

¹² exarsit D30 Tr511 Ω^S Ω^X Ps-G ] exardescit V24 cum Ps-R, exardescet Ps-G (L) Ps-α Ps-δ Ps-η Rusch

carbones

succensi sunt

ab eo. ¹³

¹³ <divisio.> eius ⁺ … exarsit ¦ D30 Ω^S Δ ] eius ’… Ω^M ; eius ¦ … exarsit Ω^X P15205

Numérotation du verset Ps. 17,10 XI

Inclinavit¹⁴

¹⁴ Inclinavit Ps-G D30 Rusch ] et praem. Ps-G (R L) cum Ps-R LXX

celos

et descendit ¦

et caligo ¹⁵

¹⁵ et Ps-G D30 cum Ps-R] om. Rusch (hapax)

sub pedibus eius.

Numérotation du verset Ps. 17,11 XII

ascendit super cherubim

et volavit ¦ volavit

super pennas¹⁶ ventorum.

¹⁶ pennas D30 Rusch etc pinnas Ps-R (A H S K) Ps-G

Numérotation du verset Ps. 17,12 XIII

Et posuit tenebras latibulum suum^†

in circuitu¹⁷ eius tabernaculum eius¹⁸ ¦

¹⁷ in circuitu] grando et caligo in circuitu eius nubes ipsius transcurrerunt eripiet me quia voluit me libera[vit me de inimicis] meis potentissimis] in circuitum L*, cf. infra v. 13.18.20, Ps-γ (v. 12.20), Ps-α (v. 20) |

¹⁸ eius²] suum Bari1 * ( exp .) |

tenebrosa aqua in nubibus aeris.

Numérotation du verset Ps. 17,13 XIV

Pre fulgore¹⁹

¹⁹ fulgore] + eius Ps-Med (+ sub Θ )

in conspectu eius ¦ nubes²⁰

²⁰nubes Ps-G ( F I plerique codd. et edd. ) D30 Ω Ω^X P15205 P10489 Δ Rusch cum Ps-Med ( VL409 ) Ps-R (+VL311) Ps-H (+VL311) LXX (+VL409) ] + ※ eius : restituit Ps-G, + ÷ eius: R Ps-Med ( Θ) , + eius Cor2 (hebr. et anti.) Ps-G (Φ^RGV U) cum Ps-Med (+ ) + ipsius Ps-α Ps- β ; cum Augustino (in loc. cit.) et graeco (αὐτοῦ R156 VL311 VL408 , αυτούς Sedulius ) ex hebr. עָבָיו

transierunt ¦ grando

et carbones ignis. ²¹

²¹ <divisio.> eius… transierunt ¦ Ω^X P15205 Δ ] eius ’... transierunt Ω^M

Numérotation du verset Ps. 17,14 XV

intonuit²² de celo Dominus,

²² intonuit D30 VL408 P10489 Δ Rusch etc. ] introivit Ω^X (angulum superioris peciae saeculo 14° vel postea alia manu refectum) Ed1455

et altissimus dedit

vocem suam ¦

grando²³ et carbones ignis.²⁴

²³ grando] et praem. Cor2 (quidam anti. habent ET ) |

²⁴grando... ignis cum Ps-η (carbonis) cum = χάλαζα καὶ ἄνθρακες πυρός » ; versio Syrohexapl. ad v. 13 ex hebr. בָּרָד, וְגַחֲלֵי-אֵשׁ.] ※ praem Ps-G (R I Q Φ^R²GVP² G² [post grando in I Φ^P) cum LXX (HoP Alexandr., minoribus caracteribus ), sub ÷ G², om. Ps-G (L*) cum Ps-R LXX Sedulius ; cf. HIERONYMUS, Ep. 106 § 9 : «Cur Graecus istum uersiculum secundum non habeat, interpositis duobus uersibus ? sed sciendum quia de Hebraico et Theodotionis editione in septuaginta interpretibus sub asterisco additum sit». Et intonuit ... ignis] om . ω 1* ( sec . m. marg . compl .) |

Numérotation du verset Ps. 17,15 XVI

Et²⁵ misit

²⁵ Et Ps-G cum Ps-α Ps-γ Ps-δ Ps-Med (VL408 L ) sub ※ I, cum graec. (VL408) ] sub ÷ G², om. U Tr511 cum Ps-R LXX (Alexandrinus R156 Sedulius + 86/130 codd.)

sagittas suas²⁶

²⁶ suas Ps-G (F* M² Q² plerique codd. et edd.) D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G (R F² M* Q* Φ^RGV) cum Ps-α Ps-Moz C

et dissipavit

eos ¦

fulgura²⁷

²⁷ fulgura] et fulgora Ps-G

multiplicavit et conturbavit eos.

Numérotation du verset Ps. 17,16 XVII

Et apparuerunt fontes aquarum ¦

et revelata sunt fundamenta orbis terrarum.

Numérotation du verset Ps. 17,XVIII

Ab increpatione tua

Domine ¦ ab inspiratione spiritus ire tue.

Numérotation du verset Ps. 17,17 XIX

Misit

de summo et accepit me ¦ et assumpsit²⁸ me de aquis multis.

²⁸ et assumpsit Ps-G L G Ψ^B* V D) D30 Ω Rusch Ed1530 Clmentina cum Ps-R ] adsumpsit Ps-G

Numérotation du verset Ps. 17,18 XX

Eripuit²⁹ me

²⁹ Eripuit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] Eripiet Ps-G (R M* Φ^RGV)

de inimicis meis fortissimis^†

et ab his

qui oderunt me : ¦

quoniam confortati³⁰ sunt super me.

³⁰ confortati Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] confirmati Ps-G (F*I L M* Φ^RGV) cum Ps-γ

Numérotation du verset Ps. 17,19 XXI

Prevenerunt me

in die afflictionis mee ¦

et factus est Dominus protector meus.

Numérotation du verset Ps. 17,20 XXII

Et eduxit me

in latitudinem ¦

salvum me fecit³¹

³¹ fecit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] faciet Ps-G (F* I M* Q W Φ^RGP U G K)

quoniam voluit me.

Numérotation du verset Ps. 17,21 XXIII

retribuet mihi

Dominus secundum iustitiam meam ¦

et secundum puritatem

manuum mearum

retribuet mihi.

Numérotation du verset Ps. 17,22 XXIV

Quia custodivi vias Domini ¦

nec impie gessi

a Deo meo.

Numérotation du verset Ps. 17,23 XXV

Quoniam

omnia iudicia eius in conspectu meo³² ¦ et iustitias eius

³² meo] + sunt Ps-G

non repuli a me.

Numérotation du verset Ps. 17,24 XXVI

ero

immaculatus

cum eo ¦

et observabo me³³

³³ me Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G (R F I L)

ab iniquitate mea.

Numérotation du verset Ps. 17,25 XXVII

retribuet mihi Dominus secundum iustitiam meam ¦ et secundum puritatem manuum mearum

in conspectu oculorum eius.³⁴

³⁴ in conspectu... eius] om. Ω^X

Numérotation du verset Ps. 17,26 XXVIII

Cum sancto sanctus eris ¦

et cum viro innocente innocens eris.

Numérotation du verset Ps. 17,27 XXIX

Et cum electo electus eris ¦

et cum perverso perverteris.

Numérotation du verset Ps. 17,28 XXX

Quoniam tu populum humilem salvum facies ¦ et oculos superborum

humiliabis.

Numérotation du verset Ps. 17,29 XXXI

Quoniam

tu illuminas lucernam meam Domine ¦

Deus meus illumina³⁵

³⁵ illumina Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Ω^X Rusch cum Ps-R ] illuminas Ps-G (R F) | <divisio.> meam Domine ¦ Δ] meam ¦ Domine Ω^X

tenebras meas.

Numérotation du verset Ps. 17,30 XXXII

Quoniam

eripiar a temptatione ¦ et in Deo meo

transgrediar murum.

Numérotation du verset Ps. 17,31 XXXIII

Deus meus

impolluta via eius^†

eloquia Domini igne examinata ¦

protector

est omnium sperantium in se³⁶.

³⁶ se Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] eum Ps-G (R F I)

Numérotation du verset Ps. 17,32 XXXIV

Quoniam quis Deus preter Dominum ¦

aut³⁷ quis deus preter Deum nostrum?

³⁷ aut Ps-G (Q² Φ^P Ψ^B²V D) D30 Ω Rusch Ed1530 Clementina ) cum Ps-R ] et Ps-G

Numérotation du verset Ps. 17,33 XXXV

Deus qui precinxit³⁸ me

³⁸ precinxit Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Tr511 Rusch cum Ps-R ] precingit Ps-G (F L)

virtute ¦

et posuit immaculatam viam meam.

Numérotation du verset Ps. 17,34 XXXVI

Qui perfecit pedes meos

tamquam cervorum ¦ et super excelsa

statuens me.

Numérotation du verset Ps. 17,35 XXXVII

Qui docet³⁹

³⁹ docet Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] doces Ps-G (R I)

manus meas ad⁴⁰ prelium ¦

⁴⁰ ad Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] in Ps-G (R I F L)

et posuisti ut⁴¹ arcum ereum

⁴¹ ut Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G (R) LXX

brachia mea.

Numérotation du verset Ps. 17,36 XXXVIII

dedisti mihi protectionem salutis tue ¦ et dextera tua

suscepit me.

Numérotation du verset Ps. 17,XXXIX

Et disciplina tua correxit me

in finem ¦ et disciplina tua ipsa me docebit.

Numérotation du verset Ps. 17,37 XL

Dilatasti gressus meos subtus me ¦ et non sunt infirmata

vestigia mea.

Numérotation du verset Ps. 17,38 XLI

Persequar inimicos meos

et comprehendam

illos ¦

et non convertar

donec deficiant.

Numérotation du verset Ps. 17,39 XLII

Confringam illos

nec poterunt stare ¦

cadent subtus pedes meos.

Numérotation du verset Ps. 17,40 XLIII

Et precinxisti me

virtute ad bellum ¦

et supplantasti⁴²

⁴² et Ps-G (Ψ^B D) D30 Ω Rusch Clementina cum Ps-R (A H B²)] om. Ps-G Ps-R

insurgentes⁴³ in me subtus me.

⁴³ insurgentes in Ω^M Ω^S P10489 Δ Ps-G ] et surgentes Ω^X (al. m. post. saec. 14), insurgentibus in P15205 , insurgentes P1076

Numérotation du verset Ps. 17,41 XLIV

Et inimicos meos dedisti mihi dorsum ¦

et odientes me

disperdidisti⁴⁴.

⁴⁴ disperdidisti] disperdisti Ps-G

Numérotation du verset Ps. 17,42 XLV

Clamaverunt

nec erat qui

salvos faceret ¦ ad Dominum nec exaudivit eos.

Numérotation du verset Ps. 17,43 XLVI

Et comminuam⁴⁵ eos⁴⁶

⁴⁵ comminuam] continuam Ω^X( al. m. saec. 14 propter refectionem anguli superioris peciae ) |

⁴⁶ eos Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-β Ps-Med Ps-H ] illos Ps-G (R I L) cum Ps-R |

ut pulverem

ante faciem venti ¦ ut lutum platearum delebo eos.

Numérotation du verset Ps. 17,44 XLVII

Eripies⁴⁷ me de contradictionibus populi ¦

⁴⁷ Eripies Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] Eripe Ps-G (R F I)

constitues me in caput gentium.

Numérotation du verset Ps. 17,45 XLVIII

Populus

quem non cognovi

servivit mihi ¦ in auditu auris obedivit mihi.

Numérotation du verset Ps. 17,46 XLIX

Filii alieni

mentiti sunt mihi^† filii alieni

inveterati sunt : ¦

et claudicaverunt

a semitis suis.

Numérotation du verset Ps. 17,47 L

Vivit Dominus

et benedictus

Deus meus ¦ et exaltetur

Deus salutis mee.

Numérotation du verset Ps. 17,48 LI

Deus qui das⁴⁸ vindictas mihi^†

⁴⁸ das Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] dat Ps-G (R F I)

subdis⁴⁹ populos

⁴⁹ subdis] et praem. Tr511, subdidit Ps-G

sub me ¦ liberator meus de inimicis meis⁵⁰

⁵⁰ inimicis meis Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum LXX Ps-Moz^C] gentibus Ps-G cum Ps-R

iracundis.

Numérotation du verset Ps. 17,49 LII

ab insurgentibus

in me

exaltabis me ¦

a viro iniquo

eripies me.

Numérotation du verset Ps. 17,50 LIII

Propterea

confitebor tibi

in nationibus Domine ¦ et nomini tuo psalmum dicam⁵¹.

⁵¹ nomini tuo - psalmum dicam Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] inv. Ps-G

Numérotation du verset Ps. 17,51 LIV

Magnificans⁵² salutes

⁵² Magnificans Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] Magnificas Rusch (hapax)

regis eius^†

et⁵³ faciens misericordiam christo suo David ¦

⁵³ et Ps-G D 30 Ps-R] om. Rusch (hapax)

et semini eius

usque in seculum.

Psalmus 17

Numérotation du verset Ps. 17,1

^marg.| Diligam te] etc. Titulus. In finem puero Domini David, verba cantici, etc. In precedenti Psalmo egit de oratione pro liberatione sua et membrorum ; hic autem agit gratias pro liberatione spirituali. Litteraliter autem pro victoria David. Quia ergo agit gratias pro liberatione resurrectionis a morte et a Diabolo, que per Saul designatur. Talis est sensus tituli. Verba cantici huius, id est Psalmi, attribuuntur David, id est Christo, scilicet puero Domini, dirigentia in finem, id est in Christum, que locutus est Domino, id est ad honorem Domini Patris, in die, qua eripuit eum, id est liberavit, Dominus Pater. De manu inimicorum, Demonum. Et de manu Saul, id est mortis. Saul enim interpretatur petitio : quia populus non voluntate Dei sibi Regem petiit, similiter Deus mortem non fecit. Sap. 1.c. sed homo eam sibi manibus et pedibus acquisivit. Et est idem Psalmus, licet quibusdam verbis mutatis, 2Rg. 22. Et loquitur quedam in persona capitis, quedam in persona membrorum, voce non mutata propter unionem capitis et membrorum.

^marg.| Quatuor sunt partitiones. Primo de liberatione gratias agit. Secundo agit de cladibus humani generis ante primum adventum Domini, ibi : Circumdederunt me. Tertio Christus agit de virtute, ac potentia sua, ibi : Deus qui precinxit. Quarto Ecclesia leta munera Dei laudat, ibi : Vivit Dominus. Agens ergo gratias dicit.

Numérotation du verset Ps. 17,2
I

^marg.| {g} Diligam te, Domine] dicit vir iustus, sicut patrem filius, sicut sponsa sponsum, sicut magistrum discipulus. Dt. 6.a. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota fortitudine tua. Hoc est secundum Beatus Bernardus dulciter, prudenter, fortiter. Debet enim nostra dilectio esse dulcis, prudens et fortis. Unde dicit Beatus Bernardus Disce {2.33rb} Christiane, a Christo amare Christum. Ama dulciter, ama prudenter, ama fortiter. Dulciter, ne illectus : prudenter, ne deceptus : fortiter ne depressus ab amore Domini avertaris. Huius dilectionis dulcedo consistit in tribus. Primo, in recordatione remissionis peccatorum. Ps. 144. Suavis est Dominus universis et miserationes eius super omnia opera eius. Lc. 7.g. Dimissa sunt ei peccata multa, etc. Secundo, in recordatione beneficiorum Dei. Ps. 144. Memoriam abundantie suavitatis tue eructabunt. Tertio, in pregustatione vite eterne. Ps. 33. Gustate et videte, quoniam suavis est Dominus. Item prudens debet esse dilectio in tribus, scilicet Primo, previdendo insidias Diaboli. 2Cor. 2.c. Ut non circumveniamur a Satana. Non enim ignoramus cogitationes eius. Ct. 7.b. Nasus tuus, id est discretio, sicut turris libani, id est custodia candoris et munditie, que respicit contra Damascum, id est contra insidias Diaboli. Damascus enim interpretatur potus sanguinis et significat Diabolum. Secundo, imprevisas insidias precavendo. Prv. 20.b. Rex, qui sedet in solio iudicii dissipat omne malum intuitu suo. Et in eodem d. Dissipat impios, id est malos motus, Rex sapiens, id est ratio. Tertio, in sic cavendo strenue perseverando. Sap. 8.a. Sapientia vincit malitiam : attingit a fine usque ad finem fortiter et disponit omnia suaviter. Item debet esse fortis in tribus. Primo, in expellendo timorem. 1Io. 4.d. Perfecta caritas foras mittit timorem. Ps. 26. Dominus illuminatio et salus mea, quem timebo ? quasi dicat nullum. Secundo, in appetendo laborem, Iob. 6.b. Quis mihi det, ut veniat petitio mea : et quod expecto, tribuat mihi Deus : solvat manum suam et succidat me et affligens me dolore non parcat. Ct. ult. b. Fortis est, ut mors, dilectio. Ps. 37. Quoniam ego in flagella paratus sum. Tertio in non fugiendo pudorem. Ps. 68. Propter te sustinui opprobrium. Mt. 10.d. Qui me confitebitur coram hominibus, etc. De hac ergo dilectione dicit.

^marg.| {g} Diligam] Nec dicit diligo, sed diligam, ut notet perseverantiam. Et subiungit causas, quare diligendus sit Deus. Prima est, quia dat fortitudinem in aggrediendo ardua.

^marg.| {h} Fortitudo mea] Ps. 20. Domine, in virtute tua letabitur Rex, etc. 1Mcc.3.b. Non in multitudine exercitus victoria belli ; sed de celo fortitudo est. Secunda est, quia dat firmitatem sustinendi adversa. Eccl. 15.a. Firmabitur in illo et non flectetur. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 17,3

^marg.| {i} Firmamentum meum] Mt. 7.d. Venerunt flumina et flaverunt venti : et irruerunt in domum illam et non cecidit : Fundata enim erat supra petram. Tertia est, quia ipsa est refugium respiranti ad ipsum. Hoc est.

^marg.| {k} Et refugium meum] Et loquitur more pugnantis. Mt. 11.d. Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, etc. Quarta, quia ipse est liberator circumvento tentationibus. Unde addit :

^marg.| {l} Et liberator meus] Iob. 11.d. Quasi meridianus fulgor consurget tibi ad vesperam : et cum te consumptum putaveris, orieris ut lucifer. 1Cor. 10.c. Fidelis Deus, etc. Quinta est, quia ipse est adiutor defendenti se. Unde addit :

Numérotation du verset Ps. 17,II

^marg.| {m} Deus meus] qui me creasti. Tu es.

^marg.| {n} Adiutor meus] Ps. 93. Nisi quia Dominus adiuvit me, paulominus habitasset in inferno anima mea. Et ideo.

^marg.| {o} Sperabo in eum] In hoc versu per primam et tertiam personam notatur in Christo duplex natura. Sexta causa est, quia est protector timenti. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 17,III

^marg.| {p} Protector meus] id est procul tector. Is. 4.b. Erit in umbraculum diei ab estu et in securitatem et in absconsionem a turbine et a pluvia. Septima, quia est cornu impetenti Diabolum, de quo addit.

^marg.| {q} Et cornu] etc. id est firma celsitudo, id est salvati sublimator. Salvat enim Deus, salvatum sublevat. Ps. 43. In te inimicos nostros ventilabimus cornu. Iob. 3.b. Qui parati sunt suscitare Leviathan. Lc. 1.g. Et erexit cornu salutis nobis. Octava, quia est susceptor ad premium venienti. Unde dicit.

^marg.| {r} Et susceptor meus] Mt. 25.c. Venite Benedicti Patris mei, etc. Ps. 72. Et cum gloria suscepisti me, id est gloriose. De his omnibus dicitur Eccl. 34.c. Protector potentie, firmamentum virtutis, tegimen ardoris, umbraculum meridiani, deprecatio offensionis, adiutorium casus, exaltans animam, illuminans oculos, dans sanitatem et vitam et benedictionem. Pro his omnibus promittit Propheta se laudare Deum, dicens.

Numérotation du verset Ps. 17,4
IV

^marg.| {s} Laudans] etc. non mei gloriam, sed Dei querens. [Laudans] exterius ore [invocabo] id est intus vocabo in corde, {2.33va} ne sim de illis, de quibus Dominus Is. 29.d. Populus hic labiis me honorat ; cor autem eorum longe est a me. Et sic per Dei adiutorium.

^marg.| {a} Ab inimicis meis] Demonibus, vel mundo, carne, Diabolo, de quibus Eccl. 18.d. Si prestes anime tue concupiscentias suas, dabit te in gaudium inimicis tuis.

^marg.| {b} Salvus ero] quod bene sequitur post invocationem, secundum illud Ioel. 3.g. Omnis, qui invocaverit nomen Domini, salvus erit.

Numérotation du verset Ps. 17,5
V

^marg.| {c} Circumdederunt] etc. Secunda pars, in qua in persona Iustorum, qui fuerunt ante ad ventum Christi, agit Propheta de cladibus humani generis. Et harum narratio extenditur usque ad locum, in quo agitur de incarnatione, scilicet Inclinavit celos et descendit. Et usque ad collectionem Ecclesie, scilicet Misit de summo et accepit me. Continuatio littere. Posset aliquis dicere : Tu dicis te esse salvandum, quare ita dicis, quid mali tibi est ? Ecce, Circumdederunt me dolores mortis, sagitte Domini, per quas itur ad mortem, scilicet fames, sitis, calor, frigus et huiusmodi sagitte tue infixe sunt mihi. Iob. 6.a. Sagitte Domini in me sunt, quarum indignatio ebibit spiritum meum. Secunda est fluxus peccatorum. De qua dicit.

^marg.| {d} Et torrentes] etc. id est peccata.

^marg.| {e} Conturbaverunt me] quia per peccatum conturbatur anima et confunditur : ne sciat, quid eligendum et quid fugiendum. Torrens dicitur peccatum multis rationibus. Prima est, quia torrens impetuose currit ; sic peccatum. Seneca : Virtus lenta, vitium impetuosum. Secunda est, quia propter obicem fortius currit ; ita prohibitum magis appetitur. Unde : «Nitimur in vetitum semper, cupimusque negata».

^marg.| Rm. 5.d. Lex subintravit, ut abundaret delictum, 1Cor. 15.g. Virtus peccati lex. Tertia, quia turbidus ; ita peccatum ab effectu : quia animam turbidam facit. Ps. 6. Anima mea turbata est valde. Ier. 2.d. Quid tibi vis in via Egypti, ut bibas aquam turbidam ? Quarta quia tumultuosus, sic peccator. Is. 57.d. Impii, quasi mare fervens, quod quiescere non potest. Quinta, quia cavat terram et consumit ; sic peccatum naturalia. Iob. 4.d. Lapides excavant aque et alluvione paulatim terra consumitur. Sexta, quia accidentaliter venit ; sic peccatum. Unde Seneca : Virtutes sunt in proprio subiecto ; vitia in alieno. Septima, quia non firma secum trahit ; sic peccatum contra radicatos in caritate secum trahit. Eph. 3.d. In caritate radicati et fundati, etc. Iud. 5.c. Torrens Cadumim traxit eorum cadavera. Cadumim interpretatur mare rubrum et significat peccatum. Octava, quia precipitat se in mare ; sic peccator precipitat se in infernum. Rm. 6.d. Stipendia peccati mors. Nona, quia provenit ex nivibus calore solutis ; sic peccatum est ex Diabolo, qui prius erat sicut nix in celo ; sed calore superbie solutus est. Et iste torrens conturbat homines. Tertia clades est miseria, quam patitur homo ex consortio malorum. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 17,6
VI

^marg.| {f} Dolores inferni] id est mali socii in infernum torrendi.

^marg.| {g} Circumdederunt me] Et recte mali socii dicuntur dolores inferni : quia unus de magnis doloribus inferni erit malorum societas. Sicut econtrario unum de gaudiis Paradisi erit bonorum societas. Apc. 6.b. Ecce equus pallidus : et qui sedebat super eum, nomen illi mors ; et infernus sequebatur eum. Vel Dolores inferni, id est egritudines. Iob. 24.c. Ad nimium calorem transeat ab aquis nivium. Vel Dolores inferni, id est dolor, quem ingerit necessitas descendendi ad infernum. Iob. 17.d. In profundissimum infernum descendent omnia mea. Quarta clades est miseria fomitis, que est impedimentum ad bene agendum et pronitas ad male agendum. Unde subiungit.

^marg.| {h} Preoccupaverunt me] id est ab infusione anime in me venerunt.

^marg.| {i} Laquei mortis] id est reatus originalis peccati. Iob. 13.d. Posuisti in nervo pedem meum. Ps. 101. Ut audiret gemitus compeditorum et solveret filios interemptorum. Est multiplex mors, quarum quelibet habet laqueos suos.

Numérotation du verset Ps. 17,7
VII

^marg.| {k} In tribulatione] etc. Supra enumeravit clades humani generis, propter quas amovendas, hic clamat ad Dominum et orat in persona omnium antiquorum, vel etiam omnium Iustorum in tribulationibus positorum, ostendens : Primo orationem suam esse necessariam, cum dicit ; In tribulatione mea. 2Par. 20.c. Cum ignoremus, quid {2.33vb} agere debeamus, hoc solum habemus residui, ut ad te, Domine, nostros oculos dirigamus. Secundo ostendit eam esse fidelem, dicens.

^marg.| {l} Invocavi] id est intus vocavi. Is. 55.b. Querite Dominum, dum inveniri potest, invocate eum, dum prope est. Tertio directam, cum addit.

^marg.| {m} Et ad Deum meum] non ad alienum. Mt. 4.b. et Dt. 6.b. Dominum Deum tuum adorabis et illi soli servies Quarto, devotam, ibi :

^marg.| {n} Clamavi] quod maius est, quam invocare. 1Rg. 1.b. Anna tacens clamabat. Quinto, fructuosam. Unde sequitur :

Numérotation du verset Ps. 17,VIII

^marg.| {o} Et exaudivit de templo] etc. id est de celo,

^marg.| {p} vocem meam] 3Rg. 8.e. Exaudies in celo in firmamento solii tui. Vel [De templo suo] id est de Christo. Unde 1Mcc.2.a. Templum eius, sicut homo ignobilis. De hoc templo exaudit nos Dominus, quia est mediator. Hbr. 9.g. Astat vultui Dei pro nobis. Vel Templum, id est Beata Virgo. Ps. 137. Adorabo ad templum sanctum tuum. De qua, id est per quam nos exaudit. Unde beatus Bernardus : Ille solus a laude eius taceat, qui eam fideliter advocatam sensit sibi defuisse. Vel De templo, materiali, ad litteram. 3Rg. 8.d. Si quis cognoverit plagam cordis tui et expanderit manus suas in domo hac, tu exaudies in celo in loco habitationis tue. Sexto, ostendit orationem suam non solum exauditam, sed et beneplacitam, cum subiungit.

^marg.| {q} Et clamor] etc. id est in beneplacito, vel in corde, ubi ipse solus conspicit. 1Rg. 16.b. Homo videt ea, que parent ; Deus autem cor intuetur. Septimo, ostendit eam esse efficacem, dicens.

^marg.| {r} Introivit in aures eius] id est in clementiam eius. Eccles. 35.c. Oratio humiliantis se nubes penetrabit. Ostensis et determinatis cladibus humani generis et quod propter illas clamans exauditus est Propheta, vel Christus in persona membrorum ; quoniam hoc factum est per Christi incarnationem et passionem : Ideo subiungit de incarnatione. Sed prius dicit de illis, que facta sunt in illo adventu, quam de ipso adventu, vel incarnatione loquatur. Illa autem sunt, predicatio Christi et effectus ipsius predicationis. Primus ergo effectus est commotio in mente peccatorum per timorem, de quo dicit.

Numérotation du verset Ps. 17,8
IX

^marg.| {s} Commota est terra] id est terrena corda hominum. Ps. 96. Illuxerunt coruscationes tue orbi terre, vidit et commota est terra. Bene dicit : Commota, quasi simul mota, quia contritio debet esse universalis. Unde Ps. 6. Lavabo per singulas noctes lectum meum. Is. 38.c. Recogitabo tibi omnes annos meos, etc. Lam. 3.b. Fregit ad numerum dentes meos. Ad numerum dentes franguntur, cum homines per singulas delectationes conteruntur. Secundus effectus est tremor in corpore, de quo subdit.

^marg.| {t} Et contremuit terra] Ier. 31.d. Postquam ostendisti mihi, percussi femur meum : confusus sum et erubui. Tertius effectus est annihilatio amoris mundi : Unde addit :

^marg.| {u} Fundamenta] id est spes.

^marg.| {x} Montium] id est superborum confidentium in terrenis.

^marg.| {y} Conturbata sunt] etc. ita quod iam non ponunt spem in terrenis. De his montibus 2Rg. 1.d. Montes Gelboe nec ros, nec pluvia veniant super vos, etc. Gelboe interpretatur volutatio, vel decursus : et significat ista temporalia, que volvuntur et defluunt. Fundamenta horum montium sunt amor mundi et spes humana : que per predicationem Christi destructa sunt et posita sunt fundamenta fidei et spei et caritatis. Et hoc.

^marg.| {z} Quoniam iratus est eis] id est iram futuri iudicii predicavit per se. Lc. 28.e. Venient dies, in quibus dicent : Beate steriles et ventres, qui non genuerunt : et ubera, que non lactaverunt. Tunc incipient montibus dicere, Cadite super nos : et collibus, operite nos. Item per alios. Ioan. Mt. 3.b. Genimina viperarum, quis demonstrabit vobis fugere a ventura ira ? Et ex hoc, quod sic iratus est eis, sequitur compunctio : Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 17,9
X

^marg.| {a} Ascendit fumus] scilicet lacrimose compunctionis a corde ad oculos. Et nota, quod fumus est ex igne et signum ignis ; sed ex igne cum aqua, id est ex igne caritatis mixta aqua timoris, vel doloris : et est signum caritatis, non tamen perfecte, sed imperfecte, que mixta est cum timore. Perfecta enim caritas foras mittit timorem. 1Io. 4.d. Fumus, inquam, ascendit. Et hoc.

^marg.| {b} In ira eius] id est pro timore ire eius. Ps. 143. Tange montes et fumigabunt.

^marg.| {a} {2.34ra} Ignis] scilicet clarus sine fumo, id est motus pure caritatis.

^marg.| {b} A facie] etc. id est a cognitione eius. Facies enim Dei dicitur cognitio. Iob. 33.d. Videbit faciem eius in iubilo. Nec dicit tantum arsit ; sed exarsit. Arsit in cognitione Divinitatis, intra : exarsit in cognitione, id est extra arsit.

^marg.| {c} Carbones] qui extincti erant, id est illi, qui prius erant in mortali peccato mortui et denigrati (Lam. 4.b. Denigrata est super carbones facies eorum. Naum 2.c. Facies eorum, sicut nigredo olle.)

^marg.| {d} Succensi] etc. igne, vel Deo, qui dicitur ignis Dt. 4.d. Et Hbr. 12.g. Deus noster ignis consumens est. Dicuntur autem carbones, dum sunt in peccato mortali, multis rationibus, quia, scilicet sunt extincti, frigidi, obscuri, immundi. Extincti, quia a calore caritatis vacui. [Frigidi] torpore fidei : Obscuri, exempli corruptione : Immundi, imitatione. Eccl. 13.a. Qui tetigerit picem, etc. Sed e contrario homines existentes in caritate dicuntur prune, sive carbones succensi. Calidi, igne Spiritus sancti : Lucidi, doctrina veritatis : Mundi, per exemplum. Item carbo quandoque dicitur penitens, ut hic. Quandoque ignis caritatis, ut Prv. 25. Si esurierit inimicus tuus, ciba illum : et sic congeres carbones super caput eius. Item si bene advertitis, in hoc versu notatur triplex status, scilicet incipientium, proficientium, perfectorum. Ad incipientes enim pertinet primum, quod dicit : [Ascendit fumus in ira eius] Ipsi enim multitudinem et magnitudinem peccatorum suorum et severitatem ire Dei attendunt : et sic possunt dicere ad Dominum cum David : Non est sanitas in carne mea a facie ire tue : non est pax ossibus meis a facie peccatorum meorum : ad proficientes autem pertinet [Ignis a facie] etc. Ipsi enim iam confisi de venia, non tam sua peccata, quam Christi beneficia, nec tam Christum iratum, quam benignum respiciunt. Et sic ignis pure dilectionis sine fumo doloris in cordibus eorum accenditur. Et sic dicitur Tob. 3.d. Dominus post tempestatem contritionis tranquillum facit devotionis : et post lacrimationem et fletum exultationem infundit. Unde dicitur Eccl. 9.c. Vinum novum, amicus novus, veterascet et cum suavitate bibes illud. Ad perfectos autem pertinet [Carbones succensi] etc. Ipsi enim alios accendunt predicando, pro eis orando, temporalia beneficia et obsequia impertiendo. Primum ergo, quod de incipientibus dicitur, ab ira Dei : Secundum, quod de proficientibus dicitur, a facie eius, provenit, id est a respectu misericordie, que proprie dicitur facies eius, cui proprium est misereri : Tertium autem ab ipso toto, quia primum, minus est tamen bonum : secundum maius et melius ; tertium maximum et optimum in via. Hec sunt tria unguenta Beati Bernardi, que sponse Christi assignat inesse, scilicet unguentum contritionis, unguentum devotionis, unguentum compassionis. Unde ipse beatus Bernardus dicit : Bonum quidem est unguentum contritionis, quod fit de recordatione peccatorum, melius est unguentum devotionis, quod fit de recordatione beneficiorum ; sed utrumque superat unguentum compassionis, quod fit de respectu miserorum.

Numérotation du verset Ps. 17,10
XI

^marg.| {e} Inclinavit celos] etc. Hic aperte agit Propheta de incarnatione. Et sic continua precedentibus. Dico, quod carbones succensi sunt ab eo, qui venit ignem mittere in terram et non vult aliud, nisi ut accendatur. Lc. 12.f. Et vere venit et accendit : Quia inclinavit celos, sicut vas, ut totum effunderet. Unde in nativitate cantat Ecclesia : Hodie melliflui facti sunt celi.

Numérotation du verset Ps. 17,11
XII

^marg.| {f} Et descendit] in carnem. Phil. 2.a. Humiliavit semetipsum, formam servi accipiens. Vel aliter, ut celum tripliciter accipiatur, scilicet Christus, vir iustus. Is. ult. a. Celum mihi sedes est. Et etiam Predicatores. Ps. 18. Celi enarrant gloriam Dei, etc. Is est ergo sensus. [Inclinavit] Christum, id est in carnem humiliavit. Vel Inclinavit celos, id est Iustos humilitatem docuit et humiles fecit. Vel Inclinavit celos, id est Predicatores a contemplatione ad actionem, de quiete ad molestiam, de subtili doctrina ad lacteam doctrinam. His tribus modis inclinantur Predicatores. Unde Iacob vidit Angelos ascendentes et descendentes et Dominum innixum scale. Gn. 28.c. Vel Inclinavit celos, id est Predicatores exposuit persecutionibus et tribulationibus. Vel Inclinavit, id est humiliavit, celos, id est prelatos et Predicatores, ut eis libentius crederetur : quia humilibus melius creditur. Ez. 34.a. Cum austeritate imperabatis {2.34rb} eis. Et ex hoc sequitur. Disperse sunt oves mee, eo quod non esset pastor : et facte sunt in devorationem omnium bestiarum agri. [Et descendit] Sic ergo Christus est inclinatus, id est valde humiliatus. Et propter hoc dicit Hieronymus Quanto sunt humiliora, que pro me passus est, tanto ei plus debeo. Et cum omnia replicaveris, nihil Cruce contumeliosius invenies, quam profitemur. Et quia sic humiliavit : Ideo sequitur.

^marg.| {g} Et caligo] etc. id est Diabolus, qui dicitur caligo formaliter, quia caret luce : et effective, quia efficit caliginem peccati. [Sub pedibus eius] id est sub potestate Christi, quia per humilitatem Incarnationis et Passionis triumphavit de ipso. Vel [Caligo] dicuntur impii amore terrenorum excecati. De quibus dicitur Is. ult. a. Terra scabellum pedum eius. Vel [Caligo] dicitur simplicitas credentium, que est sub pedibus Christi : quia simplices nihil desiderant, nisi quod Christus. Vel [Caligo sub pedibus eius] id est obscuritas sub humanitate. Io. 1.d. Cuius non sum dignus solvere corrigiam calceamenti eius. Item, [Caligo] id est Diabolus. [Sub pedibus eius] id est sub Apostolis et viris sanctis, quia conculcatur ab eis. Et dicuntur pedes Domini, qui portant eum. 1Cor. 6.d. Glorificate et portate Deum in corpore vestro. Act. 9.c. Vas electionis mihi est iste, ut portet nomen meum coram Gentibus et Regibus et filiis Israel. Nec hoc solum per Passionem meruit, sed gloriam Ascensionis, de qua subdit.

^marg.| {b} Et ascendit super Cherubim] quasi dicat, qui descendit, ipse est, qui et ascendit, secundum illud Io. 3.b. Nemo ascendit in celum, nisi qui de celo descendit, etc. Eccl. 1.a. Oritur Sol et occidit et ad locum suum revertitur : ibique renascens gyrat per Meridiem et flectitur ad Aquilonem, lustrans universa in circuitu. Thema in Annuntiatione et Nativitate et Passione et Ascensione. Hic est Sol iustitie Christus Deus noster, de quo Mal. 4.a. Orietur vobis timentibus nomen meum, Sol iustitie. Qui oritur in Nativitate. Za. 6.d. Oriens nomen eius. Occidit in Passione. Ad locum suum revertitur in Ascensione. Ibique renascens, supple effective, quia nos facit renasci per aquam et Spiritum sanctum : Gyrat per meridiem, id est per Iudeos. Per quos bene dicitur gyrare, quasi per circuitum, quia a Iudeis incepit Ecclesia et ad ipsos revertetur. Unde versus «Cepit ab his, transfertur ad hos, refertur ad illos Nostra fides et erunt in mundi fine fideles».

^marg.| Iste etiam Sol flectitur ad Aquilonem, id est ad Gentiles : Ad quos bene dicitur flecti, quia ad ipsos non fuit principaliter missus filius Dei, secundum illud Mt. 15.c. Non sum missus nisi ad oves, que perierunt domus Israel. Lustrat universa, secundum illud Rm. 11.d. Omnia conclusit in incredulitate, ut omnium misereatur.

^marg.| {i} Super Cherubin] Quod in hoc sensu accipi potest, quod ille ordo serviebat ei, quando ascendit, non ad necessitatem (quia propria virtute ascendit) sed ad honorem. Vel in hoc sensu, ut super illum ordinem in celis humanitas Christi exaltata sit. Nec dicit super Seraphin, sed [super Cherubin] qui est penultimus ordo : quia ultra Seraphin non est nisi Ierothesia, id est sacer ordo Trinitatis. Si ergo diceret, super Seraphin, videretur dicere hominem ascendere usque ad divinam essentiam et quod humanitas esset equalis Divinitati. Quod removet dicens [Super Cherubin] Verumtamen Christus homo et etiam Beata Virgo est super omnes ordines Angelorum in celo et loco et merito : Vel [Super Cherubin] dicitur, quia nulla scientia potest attingere ad ipsum. Unde Ps. 138. Mirabilis facta est scientia tua, etc. Eccl. 7.c. Dixi, sapiens efficiar et longius recessit a me.

^marg.| {k} Et volavit] id est velociter ascendit.

^marg.| {l} Volavit] etc. id est citius, quam venti. Et est hyperbolica commendatio, ut maior notetur velocitas ascensus eius : Geminatio enim verbi notat celerem eius ascensum. Vel celeritatem fame eius : Quod cito natus, tam cito pastoribus nunciatus. Lc. 2.b. Et magis stelle indicio revelatus est. Mt. 2.a.

^marg.| Vel [Volavit] id est elevatus est : [Super pennas ventorum] id est super virtutes animarum. Venti enim dicuntur anime Iob. 28.d. Qui fecit ventis pondus, id est animabus, corpus. Penne sunt virtutes, super quas volavit : quia sua gratia est super omnem gratiam. Io. 3.d. Dedit ei spiritum, non ad mensuram. Et etiam in hoc notatur, quod ab ipso est omnis gratia. Io. 1.b. De plenitudine eius omnes accepimus. Et nota, quod bis dicit volavit. Et ad primum nihil addit, sed ad secundum addit istud : Super pennas ventorum. Primum, volavit, refertur ad Divinitatem, cuius virtus est sua essentia : que quia tanta est, ideo ad eam nullam {2.34va} fecit comparationem. Secundum autem refertur ad gratiam humanitatis, que aliquo modo respicit, vel recipit proportionem. Hieronymus Ostendit hic Christus velocior vento, levior quam anima, precelsior Angelis et quibuscumque Sanctis.

^marg.| Vel aliter. [Et ascendit super Cherubin] quod interpretatur plenitudo scientie, quasi dicat, omnem hominis scientiam excedit eius Ascensio.

^marg.| Vel [Ascendit super] etc. id est in Seraphin, quod est super Cherubin, quod Seraphin interpretatur ardor, vel ardentes, id est ascendit et habitat in eis, qui ardent igne caritatis. Io. 14.c. Si quis diligit me, sermonem meum servabit : et pater meus diliget eum : et ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus. Et quamvis ita ascenderit, tamen volavit a nostro intellectu. Ps. 63. Ascendet homo ad cor altum : et exaltabitur Deus. Iob. 9.b. Si venerit ad me, non videbo eum ; si abierit, non intelligam. Ct. 6.a. Averte oculos tuos a me, quia ipsi me avolare fecerunt. Et hoc. [Super pennas ventorum] id est virtutes Sanctorum, eos protegendo occasionaliter, quia ex hoc humiliantur : et augendo, quia Dominus se subtrahit aliquando, ut avidius queratur et habitus diligentius custodiatur.

Numérotation du verset Ps. 17,12
XIII

^marg.| {a} Et posuit] etc. id est mysterium Incarnationis.

^marg.| {b} Latibulum suum] ut sic fides haberet meritum. Unde dicit Augustinus Domine, absconde te, ut credamus. 3Rg. 8.b. Dixit Dominus, ut habitaret in nebula.

^marg.| Vel [Tenebras] celum empyreum. [Posuit latibulum suum] quia de illo nihil scimus. Is. 6.a. Vidi Dominum sedentem super solium excelsum et elevatum : et plena erat domus a Maiestate eius : et ea, que sub ipso erant, replebant templum. Seraphin stabant super illud, sex ale uni et sex ale alteri : duabus velabant faciem eius ; et duabus velabant eius pedes, etc.

^marg.| Vel [Tenebras] id est Scripturas Prophetarum, in quibus latet, quia Scriptura videtur humilis, secundum formam littere : sed tamen Dominus intus latet. 2Pt. 1.d. Habemus firmiorem Propheticum sermonem, cui benefacitis attendentes quasi lucerne lucenti in caliginoso loco.

^marg.| Vel [Tenebras] id est Ecclesie Sacramenta. [Latibulum] quia ibi est : et tamen non videmus eum ibi, nisi per fidem.

^marg.| Vel [Tenebras] id est viles mundi, in quibus habitat per gratiam. [Latibulum] quia ibi non videtur a mundanis. Is. 50.b. Induam celos tenebris et ponam saccum operimentum eorum.

^marg.| Vel [Tenebras] id est peccatores, ponit [Latibulum] quia in eis operatur, ipsis nescientibus. Et quamvis in tenebris istis sic lateat : tamen.

^marg.| {c} In circuitu eius] id est ex omni parte est.

^marg.| {d} Tabernaculum eius] id est Ecclesia, vel quelibet anima iusta, que militat Deo. Unde dicit [Tabernaculum] quod est militantium, id est adheret ei, non ut in carne : sed sicut est in Scripturis. Unde dicit.

^marg.| {e} Tenebrosa aqua] id est obscura doctrina.

^marg.| {f} In nubibus aeris] id est in Scripturis Prophetarum. Dicitur autem tabernaculum eius esse in circuitu eius : quia ipse est quasi centrum in medio Ecclesie, omnibus quantum in se est, equaliter se offerens fine personarum acceptione. Act. 10.e. In veritate comperi, quia non est personarum acceptor Deus, etc. Item, in circuitu, dicitur esse [tabernaculum] ut in ipso, quasi in centro, omnes coniungantur vinculo caritatis, sicut radioli in mediolo quadrige. Act. 4.f. Multitudinis credentium erat cor unum et anima una, scilicet in Domino, qui eos in se coniungebat. Io. 11.g. Iesus moriturus erat pro Gente et non tantum pro Gente : sed ut filios Israel, qui dispersi erant, congregaret in unum. Item, Tabernaculum eius, etc. ad ornandum, ad muniendum. Vel [Tabernaculum in circuitu eius] Dicit etiam, eius, intra quod tota latuit Divinitas, non inclusa tamen. Is. 45.c. Vere tu es Deus absconditus : de hoc tabernaculo dicitur in Ps. 18. In Sole posuit tabernaculum suum.

Numérotation du verset Ps. 17,13
XIV

^marg.| {g} Pre fulgore] etc. Continuatio. Dixi, quod [tenebrosa aqua] id est obscura doctrina, in nubibus aeris : id est in Prophetis et etiam in aliis omnibus Predicatoribus. Tenebrosa, dico : pre fulgore in conspectu eius, id est respectu fulgoris eius, qui erit in manifestatione, quando videbimus eum facie ad faciem : quia nemo est adhuc in futura luce, quamvis Scripturas intelligat.

^marg.| Vel sic, [Tenebrosa aqua] etc. Alia littera, id est in Prophetis, quia ether remotior est a nobis, quam aer. Similiter Prophetica Scriptura remotior et obscurior est, quam Apostolica {2.34vb} doctrina : Unde addit : [Pre fulgore] una dictio est, id est prelucide.

^marg.| {h} In conspectu] id est in cognitione.

^marg.| {i} Eius] scilicet Dei.

^marg.| {k} Nubes] id est Apostoli, qui Deum vicinius contemplantur.

^marg.| {l} Transierunt] de Iudeis ad Gentes. De his nubibus Is. 60.b. Qui sunt isti, qui ut nubes volant, etc. Is. 5.b. Mandabo nubibus meis, ne pluant super eam imbrem. Iob. 37.b. Frumentum desiderat nubes. Ubi dicit Gregorius Frumentum, Electi, celestibus horreis recondendi : qui pluviam desiderant, donec ad perfectum veniant. De transitu dicit Paulus Act. 13.g. Vobis oportebat primum predicare verbum Dei : sed quoniam repulistis illud et indignos vos iudicastis eterne vite : ecce convertimus nos ad gentes. Vel [Transierunt] mundum per contemptum terrenorum, sicut peregrini. Hbr. ult. c. Non habemus hic manentem civitatem : sed futuram inquirimus, per fidem. Phil. 3.d. Conversatio nostra in celis est, per carnis macerationem. Et nota, quod dicit. [Pre fulgore] id est prefulgide, ubi duo notantur in fulgore, claritas et presupereminentia, que debet esse in Predicatoribus, que fuit in Apostolis. Dn. 12.b. Qui autem docti fuerint, fulgebunt, quasi splendor firmamenti : et qui ad iustitiam erudiunt multos, quasi stelle in perpetuas eternitates : ecce claritas. Ex. 25.c. precepit Dominus, ut fieret super mensam corona interrasibilis, alta quatuor digitis : et super illam altera corona aureola : ecce excellentia in aurea et aureola.

^marg.| {m} Grando] Sic lege. [Nubes transierunt] et in transitu suo factus est [grando] Et determinat hic modum predicationis Apostolorum, qui consistit in quatuor. Primo, in aspere increpando, quod notatur cum dicit, [Grando] Secundo, ad amorem inflammando : Unde dicit.

^marg.| {n} Et carbones ignis] Ier. 24.f. Numquid non verba mea sunt, quasi ignis ardens : ecce inflammatio. Et sicut malleus conterens petras : ecce asperitas increpationis. Et Ps. 144. Et virtutem terribilium tuorum dicens : ecce increpatio. Memoriam abundantie suavitatis tue eructabunt : ecce accensio amoris. Et nota, quod non dicit, ignis : sed dicit carbones ignis. Ignis enim dicitur Spiritus sanctus. Lc. 12.f. Ignem veni mittere in terram. Sed ipsi sunt carbones ignis, quia succensi sunt Spiritu sancto. Tertio, consistit modus predicationis Apostolorum in comminatione penarum eternarum : quod notatur, cum subdit.

Numérotation du verset Ps. 17,14
XV

^marg.| {o} Et intonuit] comminando, scilicet has penas.

^marg.| {p} De celo] de Apostolis.

^marg.| {q} Dominus] Mt. 10.c. Non enim vos estis, qui loquimini : sed Spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis. Tonitrus enim terribiliter comminatur. Ps. 103. A voce tonitrui tui formidabunt. Eccl. 43.b. Vox tonitrui eius verberavit terram, id est terrenos. Fit autem dupliciter tonitrus, secundum duas sui definitiones, quarum una est, Tonitrus est ex collusione nubium : sic Apostoli et Predicatores per collisionem auctoritatum faciunt tonitruum. Alia definitio est, Tonitrus est ignis extinctus in nube. Nec fit ex igne solum, nec nube solum : quia oportet, quod Predicatores habeant duo. Ignem, scilicet iram per zelum. Nubem aquosam, id est compassionem. Ignis, sine nube videtur potius indignatio, aut odium, quam predicatio : Nubes sine igne, remissio. Unde Gregorius in Pastorali. Curandum quippe est, ut Rectorem subditus et matrem pietas et patrem exhibeat disciplina : atque inter hec sollicita circumspectione providendum, ne aut districtio rigida, aut pietas sit remissa : Nam misericordia, aut disciplina multum destituitur, si una sine altera teneatur. Sed erga subditos inesse Rectoribus debet et iuste consulens misericordia et pie seviens disciplina. Hinc namque est, quod docente veritate, per Samaritani studium semivivus in stabulum ducitur : et vinum, atque oleum eius vulneribus adhibetur : ut per vinum, scilicet mordeantur vulnera : per oleum foveantur. Necesse quippe est, ut quisquis sanandis vulneribus preest, in vino morsum doloris adhibeat : in oleo mollitiem pietatis : quatenus per vinum mundentur putrida : per oleum sananda foveantur. Quarto, in leniter comminando et exhortando per exempla, rationes et auctoritates. Unde dicit.

^marg.| {r} Et Altissimus] etc. Ps. 45. Dedit vocem suam, mota est terra. [Dedit] non vendidit. Is. 55.a. Venite, emite absque argento et absque ulla commutatione vinum et lac. Mt. 10.b. Gratis accepistis, gratis date. Item dicit [Dedit] quia homo naturaliter libentius facit propter blandam admonitionem, quam propter imperium. Unde Ps. 44. Adducentur Regi Virgines. Non dicit violenter trahentur. Seneca Generosus est animus hominis et in potestatem recalcitrans, facile ducitur, quam trahatur. Et ex hoc accidit, quod homo semper nititur in vetitum, cum liber velit esse naturaliter. Admonitio vero consistit in tribus. Primum est, inscios bene instruere. {2.35ra} 3.d. Nolite, queso, inimicum illum existimare ; sed corripite, ut fratrem. Tertium est, desolatos pie consolari. Is. 40.a. Consolamini, consolamini, popule meus, dicit Dominus vester. Et dicit, Dominus, ut Predicatores se servos eius recognoscant et ei serviant. Mt. 24.d. Quis, putas, est fidelis servus et prudens, quem constituit Dominus super familiam suam, ut det illis cibum in tempore : 1. Cor. 4.a. Sic nos existimet homo, ut ministros Christi. Item dicit [Altissimus] ut sibi eius gloriam non usurpent, querendo vanam gloriam, quasi dicat, quia Altissimus, ideo omnia sunt ei attribuenda. Lc. 1.b. Gloria in altissimis Deo.

^marg.| Beatus Bernardus : Fidelis revera servus es, si de gloria Domini tui, etsi non exeunti a te, tamen transeunti per te nil tuis manibus adherere contingat.

^marg.| {a} Grando et carbones ignis] ut supra. Sed repetitur ad maiorem confirmationem. Vel ad litteram potest exponi istud, [Et intonuit de celo Dominus] in transfiguratione. Unde Ioannes et Iacobus, qui ibi fuerunt, vocati sunt Boanerges, id est filii tonitrui : Mc. 4.b. [et Altissimus dedit vocem suam] dicens : Hic est filius meus dilectus : Mt. 17.a. [Grando et carbones ignis] Hoc non mutatur.

Numérotation du verset Ps. 17,15
XVI

^marg.| {b} Et misit] etc. Ostenso modo predicandi, hic incipit ostendere, que sunt necessaria Predicatori. Primum est auctoritas : De quo dicit [Et misit] Dominus, scilicet cuius est mittere. Lc. 10.a. Rogate Dominum messis, ut mittat operarios in messem suam : Rm. 14.c. Quomodo predicabunt, nisi mittantur ? Secundum est celeritas, sive strenuitas in exequendo officium suum. Unde dicit.

^marg.| {c} Sagittas suas] Is. 59.a. Posuit me, sicut sagittam electam.

^marg.| Predicator enim dicitur sagitta propter multas proprietates sagitte, quas in se debet habere. Prima est quia sagitta :
- Velox est ; sic et ipsi debent esse : Prv. 6.a. Discurre, festina, suscita amicum tuum.
- Fragilis est, sic et ipsi debent esse per sui cognitionem : 2Cor. 4.b. Habemus thesaurum istum in vasis fictilibus : propter hoc vocabat Dominus frequenter Ezechielem, fili hominis. Augustinus Ut aliquid simus, cogitemus, quam prope nihil sumus.
- Levis est, sic predicator per contemptum temporalium : Gregorius Qui contemptum temporalium predicat, restat, ut ipse prior contemnat. Et alibi dicit de malis, idem : Forte ideo contemptum temporalium predicant, ut ea soli habeant ; Sunt enim, qui paupertatem predicant ut medicamentum ; sed eam fugiunt ut venenum.
- Gracilis est ; sic Predicatores per carnis macerationem : Ct. 3.c. Uniuscuiusque ensis super femur suum, propter timores nocturnos : Femur vocat carnalitatem.
- Fugat lupos ; sic Predicatores Demones. Iob. 3.b. Parati sunt suscitare Leviathan. Unde 2Rg. 1.c. precepit David, ut docerent filios Iude arcum.
- Plana et levis est, sic ipsi leviter corrigere debent. Gn. 6.c. precepit Dominus, ut fieret arca de lignis levigatis. Gal. ult. a. Corripite huiusmodi in spiritu lenitatis.
- Penetrativa est. Ct. 5.c. Percusserunt me et vulneraverunt me custodes murorum, id est Predicatores.
- Pennata est ; sic et ipsi pennis virtutum. Prv. 1.b. Frustra iacitur rete ante oculos pennatorum.
- Recta est ; sic et ipsi per intentionem. Ps. 32. Rectos decet collaudatio.
- Concava est in capite ; sic debent esse Predicatores per humilitatem. Unde in capite sermonis, id est in prothemate humiliant se et petunt orationem audientium : Idc. 6.g. Gedeon implevit concham rore. Et 4Rg. 4.a. Vasa vacua implevit Eliseus.

^marg.| {d} Et dissipavit eos] id est incredulos a fidelibus divisit per Apostolos. Vel : [dissipavit eos] id est malos per Predicatores, ne malitiam implerent. Iob. 5.b. Qui dissipat cogitationes malignorum, ne possint implere manus eorum, quod ceperant. Ier. 1.b. Ut evellas et destruas et disperdas et dissipes, etc. Tertio, necessaria fuit Apostolis miraculorum multiplicatio et modernis Predicatoribus necessaria est operum clara exhibitio. Unde subdit.

^marg.| {e} Fulgura multiplicavit] ; id est miracula, vel clara opera. Iob. 38.d. Numquid mittis fulgura et ibunt et revertentia {2.35rb} dicent tibi : adsumus ? Mc. ult. d. Illi autem profecti predicaverunt ubique, Domino cooperante et sermonem confirmante, sequentibus signis. Signa sunt opera. Sed iam in multis potest dici illud Ps. 73. Signa nostra non vidimus. Et ideo sequitur : Iam non est Propheta. Et propter hoc concludit : Et nos non cognoscet amplius. Iam multis potest dici : Quod signum ostendis nobis, non quia hec facis, ut Io. 2.d. sed quia hec dicis ? Et multiplicando fulgura, sive signa.

^marg.| {f} Conturbavit eos] reprobos ad iram ; Electos ad penitentiam. Ps. 6. Sana me, Domine, quoniam conturbata sunt ossa mea. Sic Paulus conturbaverat illos, quibus dicebat 2Cor. 7.c. Nunc gaudeo, non quia contristati estis, sed quia contristati estis ad penitentiam, contristati enim estis secundum Deum et in nullo detrimentum patiamini ex nobis. Quarto, necessaria est Predicatoribus scientia Scripturarum. Unde subdit.

Numérotation du verset Ps. 17,16
XVII

^marg.| {g} Et apparuerunt fontes aquarum] id est duo Testamenta, que sunt fons aquarum salientium in vitam eternam, id est doctrinarum. Io. 4.b. Hi fontes apparuerunt Apostolis : quia aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas. Vel [fontes] sunt vulnera Iesu Christi, que sunt [fontes aquarum] id est gratiarum, vel doctrinarum : ubi debet Predicator haurire, quod aliis predicet. Is. 12.b. Haurietis aquas in gaudio de fontibus Salvatoris, id est de vulneribus Iesu Christi. Ibi hauserat Paulus dicens 1Cor. 1.d. Nos predicamus Christum crucifixum, etc. Et 2. eiusdem a. Non enim iudicavi me scire aliquid inter vos, nisi Iesum Christum et hunc crucifixum. Vel [fontes] sunt ipsi Apostoli. Ex. 15.d. Duodecim fontes fuerunt in Elim, id est duodecim Apostoli in Christo. Elim interpretatur fortis eorum : et significat Christum, a quo fortitudinem habuerunt. Et in ipso erant fontes : quia ab ipso singulari fonte habebant, quicquid aliis effundebant. Unde Ps. 35. Quoniam apud te est fons vite : et in lumine tuo videbimus lumen.

^marg.| {h} Et revelata sunt fundamenta orbis terrarum] Fundamenta ista sunt Prophete, vel eorum Scripture, fundati supra petram Christum. Eph. 2.d. Iam non estis hospites, etc. Eccl. 26.d. Fundamenta eterna supra petram solidam. Hec sunt fundamenta orbis terrarum, id est Ecclesie. Terre dicuntur Ecclesie particulares : Orbis terrarum, Ecclesia universalis. Et ideo dicitur orbis, quia sicut extra orbem nihil est ; ita qui extra Ecclesiam est, nihil est. Item quia orbis dicit circulationem : per hoc notatur stabilitas Ecclesie et quod finem non habet. Mt. ultim. d. Vobiscum sum usque ad consummationem seculi. Hec enim est navicula Petri, que concuti potest, sed submergi non potest. Lc. 22.d. Ego rogavi pro te, ut non deficiat fides tua. Et dicit Apostolus, quod exauditus est pro sua reverentia : Hbr. 5.b. Hec fundamenta revelata sunt per fontes aquarum, id est per vulnera Salvatoris : quia obscura Prophetarum in Passione manifestata sunt. Unde tunc monumenta aperta sunt et petre scisse sunt : In cuius signum adhuc cum altaria et sacrosancta in Quadragesima velata fuerunt, in die Parasceves nudantur et apparent omnibus. Hec omnia, si quis querat, quomodo facta sunt : Ecce.

Numérotation du verset Ps. 17,XVIII

^marg.| {i} Ab increpatione tua] o Domine. Increpat Dominus extra predicando. Mt. 23.d. Serpentes genimina viperarum, quomodo fugietis a ventura ira ? Increpat etiam interius. Iob. 33.c. Increpat quoque per dolorem in lectulo.

^marg.| {k} Ab inspiratione] quasi dicat, primum non sufficit, nisi adsit et amor : secundum, quod dicit Augustinus Cum ex gratia sit auditus, necessaria est alia gratia, que cor moveat.

^marg.| {l} Spiritus ire tue] id est tui sancti Spiritus inspirantis et docentis iram tuam futuram. De qua Prv. 6.d. Zelus et furor viri non parcet in die vindicte, etc.

Numérotation du verset Ps. 17,17
XIX

^marg.| {m} Misit de summo] etc. Psalmus totus loquens, non mutata voce, cladem humani generis ante adventum et liberationem per adventum Christi hucusque exposuit : Hic introducit Ecclesiam per Apostolos collectam de se et de beneficiis sibi collatis loquentem. Dicit ergo : [Misit de summo] Deus pater Filium de summo. Ps. 18. A summo celo egressio eius. Et Io. 16.f. Exivi a Patre et veni in mundum. Sed potest obiici : Nonne Deus ubique est, qualiter ergo misit ? Solutio : Notatur hic manifestatio humiliationis et maxima naturarum distantia : quia prima et naturarum natura est Deus, ultima homo. Unde Prv. ultim. d. Procul et de ultimis finibus terre pretium {2.35va} eius. Hec mulier est Ecclesia, cuius pretium est Deus et homo.

^marg.| {a} Et accepit me] Ecclesiam sponsam sibi. Consensus animorum Sponsi et Sponse precessit in Abel primo iusto. In utero Virginis fuit coniunctio corporum. In futuro erit traductio in propriam domum.

^marg.| {b} Et assumpsit me de aquis multis] id est de populis multis, quia de Iudeis et Gentibus. Apc. 17.d. Aque multe populi multi. Vel [De aquis multis] id est de tribulationibus multis [assumpsit me] ad regnum, ad quod nullus assumetur nisi ex his aquis. Act. 14.d. Per multas tribulationes oportet nos intrare in regnum celorum. Hbr. 12.c. Si extra disciplinam estis ; ergo adulteri et non filii estis. Sed ad solos filios pertinet hereditas regni. Non enim erit heres filius ancille. Gn. 21.b. Vel [De aquis multis] Baptismi, que dicuntur multe, quia ad multa valent, videlicet, fomitem debilitant, remissionem peccatorum conferunt, gratiam augmentant. Vel hoc potest dicere quilibet conversus ad penitentiam [Misit de summo] gratiam suam. Iac. 1.c. Omne datum optimum et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum.

^marg.| {a} Et accepit me] ad penitentiam, quasi portandum. Is. 40.c. Sicut pastor gregem suum pascet, in brachio suo congregabit agnos et in sinu suo levabit, fetas ipse portabit. Os. 11.b. Ego, quasi nutritius Ephraim, portabam eos in brachiis meis.

^marg.| {b} Et assumpsit me] id est extraxit me [De aquis multis] id est de peccatis multis, scilicet de aquis luxurie. Gn. 49.a. Ruben, effusus es, sicut aqua, non crescas, quia ascendisti cubile patris tui et maculasti stratum eius. Item [de aquis] mundane cupiditatis. Gregorius Amor eternorum, desiccat cupiditatem terrenorum : Item [de aquis] persecutionum. Ct. 8.c. Aque multe non potuerunt extinguere caritatem. Per hoc ergo, quod dicit [accepit] notatur pura gratia. Per [assumpsit] gratia cum libero arbitrio. [Assumpsit] dico, etc.

Numérotation du verset Ps. 17,18
XX

^marg.| {c} Eripuit me] In quo notatur gratia et violentia : quia homo quasi naturaliter fuit sub potestate Diaboli et per gratiam et violentiam ereptus. Io. 1.d. Ecce Agnus Dei : Ecce gratia. Ecce qui tollit peccata mundi : Ecce violentia.

^marg.| {d} De inimicis meis] mundo, carne, Diabolo.

^marg.| {e} Fortissimis] fortes enim sunt ad illicita desideria accendenda. Lc. 11.c. Cum fortis armatus custodit atrium suum, in pace sunt ea, que possidet. Fortiores sunt mundanam concupiscentiam suggerendo. Ier. 31.b. Liberabit eum de manu potentioris. Fortissimi in superbia. Iob. 41.d. Non est potestas de celo, que comparetur ei, qui factus est, ut nullum timeret : et omne sublime videt, etc. Sed contra Dominus est fortis carnem mortificando, sicut Mt. 4.a. cum ieiunaret. Fortior est, mundum contemnendo. Unde Io. 6.b. Fugit in montem, ne facerent eum Regem. Fortissimus seipsum exinaniendo. Phil. 2.b. Exinanivit semetipsum formam servi accipiens.

^marg.| {f} Et] id est [ab his, qui oderunt] id est Demonibus. Contra Ier. 3.a. Tu fornicata es cum amatoribus multis, id est cum Demonibus. Non ergo oderunt. Sol. Ad hoc amant, ut perdant. Et hec perditio, odium dicitur. Quia igitur Dominus eripuit de fortissimis, ideo magis est laudandus, propter maiorem triumphum. Quia vero ab his, qui oderunt, magis est diligendus propter maius commodum. Et necesse fuit, quod eriperet.

^marg.| {g} Quoniam confortati sunt super me] coniungendo vitium vitio, secundum illud Os. 4.a. Sanguis sanguinem tetigit. [Super me] quasi opprimendo. 2Pt. 2.d. A quo quis superatus est, eius et servus est. Vel sic potest.

^marg.| {c} Eripuit me] dicit Ecclesia.

^marg.| {d} De inimicis meis fortissimis] id est Tyrannis.

^marg.| {f} Et ab his, qui oderunt me] scilicet a malis hominibus. Et hoc modo, scilicet.

^marg.| {g} Quoniam confortati super me] quia Ecclesia crevit inter pressuras. Gn. 7.c. Inundaverunt aque et elevaverunt arcam in sublime. Unde fides eius comparatur grano sinapis. Mt. 17.c. Unde dicitur Ex. 1.c. quod filii Israel, quanto magis opprimebantur, tanto magis multiplicabantur.

Numérotation du verset Ps. 17,19
XXI

^marg.| {h} {2.35vb} Prevenerunt me] Continuatio, Dixit [Confortati sunt super me] Et bene confortati, quia [prevenerunt me in die afflictionis mee] Sic enim facit Diabolus. In afflictione tentat. Unde Mt. 4.a. cum dixisset ; Cum ieiunasset Dominus quadraginta diebus et quadraginta noctibus, postea esuriit. Statim subiunxit. Et accedens tentator, etc. Et bene dicit [prevenerunt] quod faciunt, quando impediunt progressum boni propositi. Et tunc quasi comitantur, cum hominem in peccatum traxerunt. Vel [prevenerunt me] decipiendo me ex improviso. Lc. 10.c. Homo, quidam descendebat a Hierusalem in Iericho et incidit in latrones. Lc. 12.e. Si sciret paterfamilias, id est ratio, qua hora fur veniret, vigilaret utique, etc. Is. 15.a. Nocte, id est non ex improviso, vastatus est murus virtutum. Sic ergo [prevenerunt] Sed sunt multi, qui non expectant, quod Diabolus preveniat eos hoc modo ; sed ipsi preveniunt eum tentationes contra se excitando. Os. 2.b. Sequetur amatores suos, id est Demones. Is. 57.b. Misisti Legatos tuos procul, id est cogitationes : et humiliata es usque ad inferos : in multitudine vie tue laborasti. Lam. 1.b. Abierunt absque fortitudine ante faciem subsequentis. Dicit ergo [Prevenerunt me in die afflictionis mee] ut expositum est. Et bene dicit [in die afflictionis] quia afflictio diem facit, secundum illud Is. 28.e. Vexatio dabit intellectum. Vel [in die afflictionis] id est in tristitia, tunc facilius vincit Diabolus hominem. Eccl. 38.b. A tristitia festinat in mortem et cooperit veritatem et tristitia cordis flectit cervicem. Prv. 17.d. Spiritus tristis exsiccat ossa.

^marg.| {i} Et factus est Dominus protector meus] Bene sequitur hoc post afflictionem, quia in afflictione requiritur Dominus. Unde Is. 26.c. Domine, in angustia requisierunt te. Et si requirunt, inveniunt. Mt. 7.a. Qui querit, invenit. Prv. 18.b. Turris fortissima nomen Domini, ad ipsum currit Iustus et exaltabitur. Et hoc est, quia dicitur hic. [Et factus est Dominus protector meus] Et hoc scuto fidei, de quo Eph. ult. c. In omnibus sumentes scutum fidei. Sed non cuiuscumque fidei. Unde subdit.

Numérotation du verset Ps. 17,20
XXII

^marg.| {k} Et eduxit me in latitudinem] Et non dicit tantum ducit : sed educit. In quo notantur duo. Per e. notatur, a quo Dominus liberat. Per, ducit, notatur, quo liberat. Ex. 15.b. Dux fuisti in misericordia tua [In latitudinem] Contra. Sed in angustiam. Mt. 7.b. Arcta est via, que ducit ad vitam. Sol. Arcta est in principio, latior in medio, latissima in fine, ubi est perfecta caritas, que angustiam omnis timoris expellit. Prv. 4.b. Ducam te per semitas equitatis, quas cum ingressus fueris, non arctabuntur gressus tui. Et ideo bene dicit [in latitudinem] Augustinus Caritas latior est, quam Oceanus. Nec mirum, quia eum tenet, qui est ubique. Item bene [in latitudinem] quia extra mundi angustias, per mundi contemptum. Extra carnis curvitatem, que se tantum diligendo in se reflectitur, per abstinentiam. Extra rationis argumenta, per fidem. Rm. 8.d. Creatura liberabitur a servitute corruptionis, etc. Seneca : Contemptus sui corporis vera libertas est. Et in hac latitudine.

^marg.| {l} Salvum me fecit] Ecce creatio et recreatio. Is. 44.b. Ante me non est fornicator Deus et post me non erit : Ego sum, ego sum Dominus : et non est absque me Salvator [Salvum] triplici salute ; Temporali, spirituali et glorie : Glorie vero non adhuc in re, sed in spe et in fide : Iustus enim ex fide vivit. Hab. 2.a. Gal. 3.b. Et hoc totum est mihi.

^marg.| {m} Quoniam voluit me] antequam vellem eum. 1Io. 4.b. In hoc est caritas Dei, non quod nos dilexerimus eum ; sed quoniam ipse prior dilexit nos : ad Tit. 3.b. Non ex operibus iustitie, que fecimus nos ; sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit.

^marg.| Et sciendum, quod hic notantur gradus ad beatitudinem. Primus est divina electio : qui notatur per hoc, quod dicit [Voluit] Io. 15.c. Non vos me elegistis, sed ego elegi vos. Secundus gradus est fides et maxime Passionis : qui notatur per [Salvum me fecit] Tertius est caritas : qui notatur ibi : Eduxit me in latitudinem. Quartus est nostra bona voluntas : qui notatur ibi : Et retribuet mihi Dominus secundum iustitiam meam. Quintus est bona operatio : qui notatur ibi : Secundum puritatem manuum mearum : Sextus est perseverantia, qui notatur ibi : Quia custodivi, etc. Septimus est eterna retributio : qui notatur ibi : Et retribuet, etc. in conspectu oculorum eius : Revertamur ergo ad litteram.

Numérotation du verset Ps. 17,21
XXIII

^marg.| {n} Et retribuet] Hic versus et alius, qui sequitur, fere similes sunt. Sed in hoc versu agitur de retributione, que fit in presenti. In alio de retributione, que erit in futuro. Dicit ergo : [Et retribuet mihi Dominus] in presenti.

^marg.| {a} {2.36ra} Secundum iustitiam meam] id est bonam voluntatem meam. Anselm. Iustitia est rectitudo voluntatis, propter se salvata. Sed quid retribuet ? Iucunditatem ineffabilem, que est in custodiendis mandatis Dei. Ps. 18. In custodiendis illis retributio multa. Vel augmentum gratie. Io. 1.b. Et gratiam pro gratia, id est augmentum gratie pro usu gratie.

^marg.| {b} Et secundum puritatem manuum mearum] id est operum. Et nota, quod opus dicitur impurum ratione carnalis affectus. Is. 1.d. Manus vestre plene sunt sanguine. Item cum fit propter mundi concupiscentiam. Ier. 6.d. Ut quid affertis mihi thus de Saba et calamum suaveolentem de terra longinqua ? Et etiam cum fit causa inanis glorie. Mt. 9.a. Attendite, ne iustitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis ; alioquin mercedem non habebitis. Unde Gregorius Vecordia est magna agere et laudi inhiaro : quia unde celum mercari potuit, inde meritum transitorii favoris querit.

^marg.| {c} Retribuit mihi] Ad maiorem confirmationem repetit. Vel ideo repetit [retribuet] quia utrumque remunerabitur a Domino : et puritas innocentie, qua declinatur malum : et exercitium iustitie, qua fit bonum. Unde Is. 66.g. Erit Sabbatum ex Sabbato et mensis ex mense. Vel : [retribuet] dando perseverantiam : Et hoc.

Numérotation du verset Ps. 17,22
XXIV

^marg.| {d} Quia custodivi vias Domini] Vie Domini, sunt opera, vel vivendi ordines. Iob. 34.b. Opus hominis reddet ei. Item vie Domini sunt precepta et prohibitiones, per que itur ad Deum, Mt. 19.c. Si vis ad vitam ingredi, serva mandata. Ps. 118. Viam mandatorum tuorum cucurri.

^marg.| Vel [Custodivi vias Domini] id est vias, quas ambulavit Dominus, imitatus sum, scilicet viam paupertatis, humilitatis, Crucis. 1Pt. 2.d. Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia eius. Iob. 23.c. Vestigia eius secutus est pes meus : viam eius custodivi et non declinavi ab ea. Item vie Domini, sunt misericordia et iustitia : quibus venit ad nos et nos ad ipsum. Ps. 24. Universe vie Domini misericordia et veritas. Has necesse est custodire, qui vult ire ad ipsum. Prv. 3.a. Misericordia et veritas non te deserat. Prv. 16.a. Misericordia et veritate redimitur iniquitas. Et bene dicit. [Custodivi] quia multe sunt insidie et laquei in his viis. Ps. 141. In via hac, qua ambulabam, absconderunt superbi laqueum mihi. Ideo dicitur Ier. 6.d. State super vias vestras et attendite et interrogate de semitis antiquis, que sit via bona.

^marg.| {e} Nec] postea, [impie gessi a Deo meo] scilicet recedendo. Io. 6.g. Domine, verba vite eterne habes, ad quem ibimus ? Augustin. lib. confession. Domine, si vis, ut fugiam ad te, da mihi alterum te, fugiam ad te, a te iusto ad te misericordem.

^marg.| Nota : via Domini per quam ambulant boni, est
- Munda, seu pulchra. Prv. 3.c. Vie eius vie pulchre, Ps. 17. Impolluta via eius.
- Luminosa, Prov 4.c. Semita Iustorum quasi lux procedit, etc.
- Recta, Is. 40.a. Rectas facite semitas Dei nostri.
- Plana, Is. 40.a. Erunt plana in directa et aspera in vias planas.
- Stabilis, seu continua, Prv. 4.d. Oculi tui videant recta : et palpebre tue precedant gressus tuos et vie tue stabilientur.
- Ardua, sive arcta. Mt. 7.b. Arcta est via, que ducit ad vitam, etc.

^marg.| Est via Diaboli, per quam ambulant mali :
- Lubrica, sive immunda. Ps. 34. Fiant vie illorum tenebre et lubricum : Lam. 4.d. Lubricaverunt vestigia nostra.
- Tenebrosa. Prv. 4. Via impiorum tenebrosa : et nesciunt ubi corruant.
- Tortuosa. Ps. 11. In circuitu impii ambulant.
- Lapidosa. Ecclesiastic. 21.b. Via impiorum complantata lapidibus.
- Instabilis. Lam. 1.c. Peccatum peccavit Hierusalem : propterea instabilis facta est.
- Lata. Mt. 7.b. Speciosa et lata est via, que ducit ad mortem.

^marg.| {2.36rb} Ideo bene dicit [Custodivi vias Domini] quia sepe credit homo ire viam Domini et vadit viam Diaboli : Prv. 16.d. Est via, que videtur homini recta : et novissima illius ducunt ad mortem. In hac autem via quatuor sunt necessaria maxime, viaticum, baculus, pera, cantilena. Viaticum, Corpus dominicum, 3Rg. 19.b. Ivit Elias in fortitudine cibi illius, etc. Baculus, disciplina, sive memoria passionis. Ps. 22. Virga tua et baculus tuus : ipsa me consolata sunt. Pera, id est eleemosyna. Eccl. 17.c. Eleemosyna viri, quasi sacculus cum ipso. Cantilena, oratio, psalmodia, confessio, predicatio. Ps. 118. Cantabiles mihi erant iustificationes tue, in loco peregrinationis. Et Ps. 137. Et cantent in viis Domini : quoniam magna est gloria Domini. Ductor vie est Spiritus sanctus. Ps. 142. Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam. Sap. 10.b. Iustum deduxit Dominus per vias rectas et ostendit illi regnum Dei. Ecce parata est via : non restat, nisi ambulare. Is. 30.e. Hec via Domini : ambulate in ea. Et notatur hic triplex meritum, cui fit retributio : Retributio enim dicitur respectu meriti. Primum meritum est bone voluntatis, ibi : [Secundum iustitiam] sicut supra expositum est. Secundum est bone operationis, ibi : [Secundum puritatem manuum mearum : Quia custodivi] etc. Tertium est declinationis a malo, ibi : [Nec impie gessi] Et vere non gessi impie.

Numérotation du verset Ps. 17,23
XXV

^marg.| {f} Quoniam omnia iudicia eius] scilicet premia iustorum, pene damnandorum, hec in futuro : Flagella corrigendorum, tentationes Iustorum, in presenti : Sunt

^marg.| {g} In conspectu meo] quia ea attendo et mihi placent. Ps. 96. Et exultaverunt filie Iude propter iudicia tua, Domine. Et Hieronymus ad Eustochium ait : Filia in omnibus iudiciis Domini gaude. Et notandum quod quibusdam sunt iudicia Domini post tergum : sicut illis, qui nec timent, nec diligunt, nec videntur timere, aut diligere. De quibus Za. 7.c. Averterunt scapulam recedentes et aures suas aggravarunt, ne audirent : posuerunt cor suum, ut adamantem, ne audirent legem. Quibusdam a latere, sicut hypocritis, qui videntur timere et diligere, licet aliter fit. De quibus in Ps. 87. Et qui iuxta me erant, de longe steterunt. Iuxta erant, secundum apparentiam, sed de longe steterunt, secundum existentiam. Ps. 90. Cadent a latere tuo mille, etc. Quibusdam sunt ante, in conspectu, sicut bonis, qui timent et diligunt.

^marg.| {h} Et iustitias eius] scilicet flagella et tentationes, quas mihi iuste inflixit.

^marg.| {i} Non repuli a me] sed patienter sustinui. Mt. 5.a. Beati, qui esuriunt et sitiunt iustitiam. Multi possunt hodie dicere primam partem huius versus, qui secundam non possunt dicere : Multi enim possunt dicere : [Omnia iudicia eius in conspectu meo] per assiduum studium in sacra Scriptura. Sed non possunt dicere :

^marg.| [Iustitias eius non repuli a me] quia quod noverunt in studio, opere implere non volunt. De talibus dicitur Iob. 24.b. Ipsi sunt rebelles lumini. Ubi dicit Gregorius Quod tales rebelles sunt lumini, qui sua desideria sequendo, bonum despiciunt, quod noverunt. 2Pt. 2.d. Melius erat illis iustitie viam non agnoscere, quam post agnitionem retrorsum converti. Propter hoc bene dicitur Am. 7.c. Qui vides, gradere. Qui vides iudicia, gradere per iustitias. Nec eas a te repellas, sicut illi, qui non vident : Qui, ut dicit Gregorius in hoc mundo florere appetunt : flagella quasi magna mala pertimescunt.

^marg.| Sunt iustitie Domini, id est flagella et correctiones, diligende et amplectende propter multa videlicet.
¶ Quia propter iustitiam parvam differt Dominus penam futuram. 3Rg. 21.g. Nonne vidisti Achab humiliatum coram me ? Quia igitur humiliatus est mei causa, non inducam malum hoc in diebus eius.
- Quia propter paucos iustos parcit Dominus multis iniustis et malis. Gn. 18.d.^a « Non delebo Sodomam propter decem ». Et eiusdem 19.e.^b Quamdiu fuit Loth in Sodomis, pepercit eis Dominus.
- Quia propter iustitiam cito mutat Dominus sententiam suam. Ier. 18.b. Si penitentiam egerit Gens illa a malo suo, propter quod locutus sum adversus eam : agam et ego penitentiam super malo, quod cogitavi, ut facerem ei et subito loquar de Gente et de regno, ut edificem et plantem illud. Ez. 18.e. Si egerit impius penitentiam ab omnibus peccatis, etc. omnium iniquitatum eius non recordabor amplius.
- Quia invitus facit iustitiam, sed quando facit, {2.36va} graviter facit : ideo dicit Is. 1.f. Heu ! consolabor super hostibus meis et vindicabor de inimicis meis.
- Quia bona multiplicant in homine, Ex. 1.c. Quanto magis affligebantur, tanto magis multiplicabantur. Ps. 4. In tribulatione dilatasti mihi.
- Quia caritatem accendunt, Is. 54.d. Ecce ego creavi fabrum sufflantem in igne prunas.
- Quia erudiunt hominem. Ier. 6.b. secundum septuaginta. Per omne flagellum erudieris, Hierusalem. Ubi nos habemus : Erudire, Hierusalem, ne forte recedat anima mea a te. Ier. 31.c. Castigasti me, Domine et eruditus sum. Lam. 1.e. De excelso misit ignem in ossibus meis et erudivit me.
- Quia probant hominem. Iac. 1.b. Beatus vir, qui suffert tentationem, quoniam cum probatus fuerit, etc. Eccl. 2.a. In dolore sustine et in humilitate tua patientiam habe : quoniam in igne probatur aurum et argentum : homines vero receptibiles in camino humiliationis.
- Quia purgant. Is. 1.f. Convertam manum meam ad te et excoquam ad purum scoriam tuam.
- Quia liberant a tentatione. Eccl. 11.d. Malitia hore oblivionem facit luxurie magne. Ex. 14.e. Aqua scilicet tribulationum erat, quasi murus ad dexteram eorum et levam.

^a Gn. 18, 32.

^b Gn. 19, 29.

^marg.| Propter hoc dicit : [Iustitias eius non repuli a me] sed dilexi et patienter, immo libenter, immo gaudenter suscepi. 2Cor. 12.c. Libenter gloriabor in infirmitatibus meis ; ut inhabitet in me virtus Christi.

Numérotation du verset Ps. 17,24
XXVI

^marg.| {a} Et] ita [ero] id est perseverabo.

^marg.| {b} Immaculatus] etc. immaculato. Cum immaculato enim non potero esse maculatus : quia qui adheret Deo, unus spiritus est. 1Cor. 6.d. Ipse autem immaculatus est, 1Pt. 1.c. Non corruptibilibus auro et argento redempti estis, etc. sed pretioso sanguine, quasi agni incontaminati et immaculati Iesu Christi.

^marg.| Vel hec dictio, immaculatus potest legi ex parte suppositi, sic. Ego [immaculatus ero cum eo] hic in gratia et in futuro in gloria. Ps. 14. Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo militantis Ecclesie, per gratiam ; aut requiescet in monte sancto tuo, triumphantis Ecclesie, per gloriam ? Qui ingreditur sine macula. 2Cor. 6.c. Que participatio iustitie cum iniquitate : aut que societas luci ad tenebras : aut que conventio Christi ad Belial, etc. Et ut sim immaculatus.

^marg.| {c} Observabo me ab iniquitate mea] Nec dicit solum servabo, sed [observabo] quia per, servabo, notatur custodia ; per, observabo, resistentia : quia post munditiam habitam, necesse est et custodire et resistere ; quia tunc insultat inimicus. Tob. 12.c. Quia acceptus eras Deo, necesse fuit, ut tentatio probaret te.

^marg.| {c} Mea] que scilicet ex me venit. Et non in vacuum ; sed propter illud, quod sequitur.

Numérotation du verset Ps. 17,25
XXVII

^marg.| {d} Et retribuet] etc. Hoc pro parte supra expositum est. Sed nota, quod ter dicit [retribuet] quia triplex est retributio. Prima est gratia in iustificatione : Secunda in perseverantia et hoc secundum voluntatem recipientis, non propter. Tertia est in eterna patria.

^marg.| {e} Secundum iustitiam meam] ut supra

^marg.| {f} Et secundum puritatem manuum mearum] ut supra Que puritas est.

^marg.| {g} In conspectu oculorum eius] id est in conclavi conscientie, ubi ipse conspicit, non in conspectu meo. Gregorius Plerumque sordet in conspectu Iudicis, quod splendet in conspectu operantis. Vel [Retribuet] illa, que sunt [in conspectu oculorum eius] non hominum : Quia quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, etc. ut dicitur 1Cor. 2.c. et Is. 64.b. Unde dicit Apostolus 2Cor. 4.d. Id enim, quod in presenti est, momentaneum et leve tribulationis nostre, supra modum in sublimitate eternum pondus glorie operabitur in nobis, non contemplantibus nobis, id est si non habeamus oculum ad ea, que videntur, id est ad retributionem temporalium ; sed ad ea, que non videntur. Unde addit : Que enim videntur, temporalia sunt ; que autem non videntur, eterna. Notandum autem, quod hoc, quod in hac auctoritate dicit Apostolus : Non contemplantibus, etc. {2.36vb} respicit illud, quod in precedenti dicit Is. 64.b. Expectantibus te, id est qui hic nolunt retribui : sed expectant te, ut sis in futuro retributio eorum. Sed ne aliquis hec merita sibi attribuat, ostendit quod hec omnia habentur a Deo : Unde adiungit convertens se ad Dominum.

Numérotation du verset Ps. 17,26
XXVIII

^marg.| {h} Cum sancto sanctus eris] Quod sic construe : Tu, Domine, sanctus in te, [eris cum sancto sanctus] effective, id est sanctificans. Io. 15.a. Sine me nihil potestis facere. Lv. 11.g. et 19.a. Sancti estote, sicut ego sanctus sum. Et 21.b. Sit Sacerdos sanctus, sicut et ego sanctus sum, qui sanctifico vos.

^marg.| {i} Et cum viro innocente] tu innocens per naturam.

^marg.| {k} Innocens eris] effective similiter. Et vere innocens, qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore eius. 1Pt. 2.d. et Is. 53.c.

Numérotation du verset Ps. 17,27
XXIX

^marg.| {l} Et cum electo] prius, scilicet a te.

^marg.| {m} Electus eris] ab eo, quia prius eligis, ut tu eligaris. Io. 15.c. Non vos me elegistis, sed ego elegi vos.

^marg.| {n} Et cum perverso perverteris] id est ad modum pervertentis te habebis, quia sines perverti. Am. 3.b. Si erit malum in civitate, quod Dominus non fecerit : quasi non erit, quod Dominus non permittat fieri. Vel sic : [Cum Perverso perverteris] id est videris ei perversus. Et ostenduntur hic due partes iudicii Dei in presenti. Una manifesta, que adiuvat bene operantes et etiam punit aliquando malos. Et alia occulta, qua permittit perverti perversos ; ut qui in sordibus est, sordescat adhuc.

^marg.| Nota etiam, quod tria tangit in bono et unum tantum in malo. In bono, sanctitatem, innocentiam, electionem : In malo, perversionem. Et hoc est, quia omnis ordinatio in tribus est perfecta, scilicet in modo, specie, ordine : In uno autem est inordinatio : quia in aversione a Deo. In his autem tribus notatur ratio predestinationis, quia in electione, preparatio : in innocentia, gratia in presenti : in sanctitate, gloria in futuro. Que tria tanguntur Eph. 1.a. Elegit nos Deus, ut essemus sancti et immaculati in conspectu eius. Elegit : Ecce electio. Immaculati : Ecce gratia. Sancti : Ecce gloria. Sed nota, quod ultimum hic tangit primo, scilicet electionem : Licet enim preparatio primum sit in re, ultimum tamen est in ratione. Et nota, quod quia pii semper erunt in summa quiete ; ideo de ipsis semper dicit, [eris] Et quia impii erunt in continuo motu, ideo de eis dicit, [per verteris] in futuro. Primus per versus est Diabolus et ideo fuit detractus in profundum laci, ut habetur Is. 14.d. Vel potest legi de quolibet.

^marg.| {h} Cum sancto sanctus eris] etc. quia ex convictu sepe mores formantur.

^marg.| {n} Et cum perverso perverteris] quia qui tangit picem, coinquinabitur ab ea, ut dicitur Eccles. 13.a. 1Cor. 15.d. Corrumpunt bonos mores colloquia prava. Et vere, [cum sancto sanctus eris et cum perverso perverteris]

Numérotation du verset Ps. 17,28
XXX

^marg.| {o} Quoniam tu populum humilem salvum facies] Vel sic continua. Supra dixit : [Retribuet secundum puritatem manuum mearum in conspectu oculorum eius] Sed ad hoc oportet me esse humilem : quia nullus alius est in conspectu eius. Is. ult. a. Ad quem respiciam, nisi ad pauperculum et contritum spiritu et trementem sermones meos ?

^marg.| {o} Quoniam tu populum humilem] qui sanctus.

^marg.| {p} Salvum facies] Mt. 19.b. Sinite parvulos venire ad me : talium est enim regnum celorum. Ps. 137. Excelsus Dominus et humilia respicit et alta a longe cognoscit. Semper enim oculus Dei ad humiles ; sed Diaboli ad sublimes. Iob. 41.d. Omne sublime videt. Basilius. Tanto eris apud Deum pretiosior, quanto fueris ante tuos oculos despectior. Gregorius . David plus saltantem, quam pugnantem stupeo : pugnando enim hostes occidit ; saltando coram Deo seipsum vicit.

^marg.| Et nota, quod tria sunt, que radicatam nutriunt humilitatem, scilicet assiduitas subiectionis, consideratio proprie fragilitatis, comparatio melioris. Si Lucifer primum habuisset, non de celo cecidisset : Si Adam secundum, eiectus de Paradiso non fuisset : Si Antichristus tertium, non se Deo preferret. Nota quod [Populum] dicit singulariter, eo quod in bono est unitas ; De malis autem pluraliter dicit.

^marg.| [Oculos superborum] eo quod in ipsis est divisio. Item de bonis dicit [humilem] et sic innuit habitum humilitatis.

^marg.| [Oculos superborum] ut sic innuat actum eorum. Prv. 29.b. Superbum sequitur humilitas. [Salvum facies] Hic dicit duo, ad significandum, quod salus erit a duobus, scilicet a gratia et a libero arbitrio. Sed quoniam malum tantum ab homine est, ideo sub uno verbo dicit : [Humiliabis oculos] dicit, quia ibi est signum superbie. {2.37ra} Gregorius Nisi superbia per oculos, quasi per quasdam fenestras, se demonstraret, numquam dixisset David : Oculos superborum humiliabis. Item nota, quod totaliter dicit [Populum humilem salvum facies] et secundum partem corporis dicit [oculos superborum humiliabis] Ut significet, quod malos punit citra condignum et bonos remunerat ultra meritum. Rm. 8.d. Non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam, que revelabitur in nobis.

Numérotation du verset Ps. 17,29
XXXI

^marg.| {a} Quoniam tu illuminas] Supra affirmavit Christus, vel Ecclesia pro quibusdam suis membris beneficia Dei, ibi : Cum sancto sanctus eris. Hic autem pro aliis infirmioribus erat, dicens : [Quoniam tu illuminas] per fidem et gratiam.

^marg.| {b} O Domine, lucernam meam] id est prelatos. Ex. 25.d. Facies lucernas septem et pones super candelabrum, etc. Candelabrum significat Ecclesiam, super quam debent poni septem lucerne, id est universitas prelatorum bonorum. Mt. 5.b. Vos estis lux mundi. Quoniam, inquam, ita facis prelatis bonis, etiam usque ad subditos extende beneficium. Hoc est.

^marg.| {c} Illumina] O [Deus meus tenebras meas] id est subditos. Sicut enim subditi respectu prelatorum grex vocantur et prelati pastores. Ita vocantur tenebre respectu prelatorum et prelati vocantur lux : quia aliis debent supereminere in vita, scientia et gratia. Mt. 6.c. Si lumen, quod in te est, tenebre sint : ipse tenebre quante erunt ? Et debent vitam in se aliis ostendere, scientiam Dei ex se eos docere, gratiam a Deo eis impetrare. De primo dicit Dominus Apostolis et prelatis. Mt. 5.b. Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, etc. De secundo Mal. 2.b. Labia Sacerdotis custodiunt scientiam ; et legem requirent ex ore eius. De tertio in Ps. 71. Suscipiant montes, id est prelati, pacem populo. Et Ps. 132. Sicut unguentum in capite, quod descendit in barbam, barbam Aaron : quod descendit in oram vestimenti eius. Et hoc est, quod petit hic : [Quoniam tu illuminas lucernam meam, Domine] id est prelatos et Predicatores per gratiam [Deus meus, illumina tenebras meas] id est subditos, ut dictum est.

^marg.| Vel [tenebras] vocat, non tantum subditos, sed peccatores, quos dicit Christus, vel Ecclesia esse suos, quia sui sunt per predestinationem. Quidam enim sunt de Ecclesia predestinatione et re, sicut simpliciter boni. Quidam predestinatione et non re, ut mali et tamen futuri boni. Alii re et non predestinatione, ut boni, qui sunt futuri mali finaliter. Alii nec re, nec predestinatione ; sed tantum numero, sicut simpliciter mali. De his ergo, qui sunt mali futuri, aut boni ; dicit [Illumina tenebras meas, quoniam tu illuminas lucernam meam] id est iustos. Iob. 12.a. Deridetur Iusti simplicitas, lampas contempta apud cogitationes divitum.

^marg.| Vel [Lucerna] est ratio illuminata a gratia, sicut lucerna a luce. Tenebre, sensualitas, que tunc illuminatur, quando servit rationi. Ps. 83. Cor meum et caro mea exultaverunt in Deum vivum.

^marg.| Vel : [Lucerna] cognitio, tenebre ignorantia. Gn. 1.a. Tenebre erant super faciem abyssi, id est super corda hominum. Is. 58.c. Orietur in tenebris lux tua et tenebre erunt, sicut meridies.

^marg.| Vel : [Lucerna] Christus. Is. 62.a. Salvator eius, ut lampas accendatur. Lucerna enim est lux in testa. Et ipse lucem sue Divinitatis posuit in testa nostre mortalitatis. Lc. 15.b. Mulier, id est sapientia divina, accendit lucernam et quesivit drachmam, que perierat.

^marg.| Vel : [Lucerna] synderesis. Iob. 29.a. Quis mihi tribuat, ut sim iuxta menses pristinos ; secundum dies, quibus Deus custodiebat me, quando splendebat lucerna eius super caput meum et ad lumen eius ambulabam in tenebris ?

^marg.| Vel [Lucerna] id est sacra Scriptura. Ps. 118. Lucerna pedibus meis verbum tuum et lumen semitis meis. Sophon. 1.c. Scrutabor Hierusalem in lucernis.

^marg.| Item : [Lucerna] dicitur caritas. Prv. ultim. c. Non extinguetur in nocte tribulationis, lucerna eius, id est caritas : secundum quod dicitur, Ct. ultim. c. Aque multe non potuerunt extinguere {2.37rb} caritatem.

^marg.| Item : [Lucerna] dicuntur bona opera. Lc. 12.e. Sint lumbi vestri precincti et lucerne ardentes in manibus vestris.

Numérotation du verset Ps. 17,30
XXXII

^marg.| {d} Quoniam in te eripiar] Quasi ideo rogo, ut illumines : [Quoniam] si [illuminas, in te] id est per te.

^marg.| {e} Eripiar a tentatione] Ps. 90. Ipse liberavit me de laqueo venantium. Vel [in te] scilicet existens. Iob. 17.a. Libera me, Domine et pone me iuxta te ; et cuiusvis manus pugnet contra me.

^marg.| {f} Et in Deo meo] non in me, [transgrediar murum] id est congeriem et duritiam peccatorum. Per mutationem persone notantur due nature in Christo. Murus autem dicitur peccatum : Quia sicut murus separat nos, ne videamus, vel intremus ad id, quod est ultra murum ; sic peccatum separat nos a Deo, ne videamus eum, vel ne intremus ad eum. Is. 59.a. Iniquitates vestre diviserunt inter vos et Deum. De hoc muro. Ez. 4.a. Sume sartaginem ferream et pone eam murum ferreum inter te et civitatem et observabis faciem tuam ad eam. Iste autem murus fit ex luto luxurie et latere avaritie et palea inanis glorie et cemento amoris mundi et lapidibus avaritie. Fundamentum est timor satisfaciendi, qui sustinet totum murum. Latitudo est perseverantia in peccato. Altitudo presumptio.

Numérotation du verset Ps. 17,31
XXXIII

^marg.| {g} Deus meus] etc. Hic commendat Dominum, primo a munditia vite sue : Et per hoc continuatur precedenti. Quia vere in eo transitur murus pollutus vitiorum, qui impollutam viam tenet.

^marg.| Nota ergo, quod est
- Via Dei, qua venit in nos, scilicet fides. De qua via Iob. 31.a. Si declinavit gressus meus de via. Hec est impolluta, quia pollutos mundat. Act. 15.b. Fide purificans corda eorum.
- Via alia, qua venit in mundum, scilicet Beata Virgo . Ps. 76. In mari via tua, id est Beata Virgine. Maria enim amarum mare interpretatur. Hec est impolluta, quia peccatum non fecit. Unde Prv. 30.c. Via colubri, scilicet peccati, vel Diaboli, non invenitur super petram, id est super Mariam, que petra dicitur. Is. 16.a. Emitte agnum, Domine, Dominatorem terre de petra deserti, etc. id est Christum de Beata Virgine. De his duobus, de via, scilicet et quod impolluta sit, Is. 35.c. Via sancta vocabitur : et non transibit pollutus per eam, id est Diabolus, qui transit super peccatores. Iob. 19.b. Fecerunt sibi viam per me. Is. 51.g. Incurvare, ut transeamus, dicunt Demones.
- Via, qua venimus ad Deum, id est caritas, 1Cor. 12.d. Adhuc excellentiorem viam vobis demonstro. Hec est immaculata ; quia omnia suffert, ut ibi dicitur 1Cor. 13.d.
- Via, per quam itur ad eum, scilicet sacra Scriptura. Mt. 2.b. Intrantes domum, scilicet sacram Scripturam, invenerunt puerum, id est Christum. Ps. 54. In domo Dei ambulavimus cum consensu. Et sic est impolluta : Et etiam quia mundat. Io. 15.a. Iam vos mundi estis propter sermonem, quem locutus sum vobis.

^marg.| Secundo commendat Dominum a sapientia, subdens.

^marg.| {h} Eloquia Domini] Christi sunt.

^marg.| {i} Igne] Spiritus sancti [examinata] vel [igne] tribulationis. Ps. 91. Bene patientes erunt, ut annuntient.

^prol.| Tertio, commendat eum a liberalitate protegendi, dicens :

^marg.| {k} Protector est omnium sperantium in se] Nullus enim excipitur a protectione eius, nisi qui sperare negligit. Eccl. 2.b. Nullus speravit in Domino et confusus est.

^prol.| Quarto commendat eum in prerogativa, quod nullus ei est similis. Et est hoc probatio precedentis, quasi dicat, bene potest protegere, cum sit Deus et Dominus.

Numérotation du verset Ps. 17,32
XXXIV

^marg.| {l} Quoniam quis] est [Deus preter Dominum] ? quasi dicat, nullus Deus dicit essentiam secundum se : Dominus, secundum quod aliquid ei subest. Is. 42.b. Ego sum Dominus, hoc est nomen meum. Dt. 6.a. Audi, Israel : Dominus Deus tuus unus est.

^marg.| {m} Aut quis Deus preter Deum nostrum ?] Qui noster est pietate et cultura et unione nature et carnis assumptione et redemptione. Nec solum protegit, sed facit eos pugnare et vincere, qui sperant in illum. Unde de hoc subiungens, enumerat plura, que necessaria sunt pugnanti. Primum est, ut armetur, de quo dicit :

Numérotation du verset Ps. 17,33
XXXV

^marg.| {2.37va} {a} Deus, qui precinxit me] id est armavit. Versus : « Cin, agit, ac pugnat, suc, currit, preque ministrat ».

^marg.| Cingimur enim simpliciter, accingimur pugnaturi, succingimur ituri, precingimur ministraturi.

^marg.| {b} Virtute] id est fortitudine ad pugnandum. Sed secundum quod diximus, videtur, quod melius deberet dicere accinxit, vel etiam succinxit, quam [precinxit] cum pugnatur. accingi dicantur. Solutio : Hoc dixit duabus de causis : id est [precinxit] Prima est, ut in hac pugna nos reputemus ministros. Secunda est, ut notetur, quod nos debemus arma, id est virtutes, quibus pugnamus, a terra levare, sicut ministrans levat vestes et restringit, quando se precingit ; ut scilicet propter Deum, non propter temporalia fiant : ut sic simul concurrant caritas et humilitas. He sunt due ancille Esther. De quibus Dicitur Est. 15.b. Cum fulgeret Esther, id est anima iusta, regio habitu, id est vestimentis virtutum, assumpsit duas famulas : et super unam innitebatur, per quam significatur caritas ; altera autem defluentia in humum vestimenta sustentabat, hec est humilitas. Nec dicit, qua virtute precinxit eum Deus, sed simpliciter [virtute] per hoc innuens, quod qui habet unam, habet omnes. Prv. ultim. c. Accinxit fortitudine lumbos suos. Secundum quod necessarium est pugnanti, ut non sit in lubrico, sive in luto. De quo subiungit.

^marg.| {c} Et posuit immaculatam viam meam] scilicet caritatem qua ad ipsum vado, sicut dicit Glossa Sed contra. Immo potius, qua ipse venit ad nos, secundum illud Io. 14.c. Si quis diligit me, sermonem meum servabit et Pater meus diliget eum et ad eum veniemus. Solutio. Nos ad ipsum veniemus per caritatem : et ipse occurrit nobis [Immaculatam] De contrario dicitur Ier. 39.f. Viri pacifici tui demerserunt in ceno et lubrico pedes tuos. Tertio necessarium est ei, quod sit velox et levis. Unde subdit.

Numérotation du verset Ps. 17,34
XXXVI

^marg.| {d} Qui perfecit pedes meos tamquam cervorum] id est affectus meos, ut transiliant omnia, que sunt mundi. Cervi enim transiliunt lutosa, spinosa et foveas : per que tria illa, que sunt in mundo, designantur. De quibus 1Io. 2.c. Omne, quod est in mundo, concupiscentia carnis est : Ecce lutum. Et concupiscentia oculorum : Ecce spine, testante Domino Mt. 13.c. Qui autem seminatus est in spinis, hic est, qui verbum audit : et sollicitudo seculi huius et fallacia divitiarum suffocat verbum et sine fructu efficitur. Et superbia vite : Ecce fovea. Quia omnis, qui se exaltat, humiliabitur. Exemplum de illo, qui elevatur in pala, ut profundius deiiciatur in fovea plena immunditiis. Simile Hab. 3.d. Ponet pedes meos quasi cervorum. Quarto necessarium est, ut habeat bonum equum. De quo subdit.

^marg.| {e} Et super excelsa] id est celestia.

^marg.| {f} Statuens me] Phil. 3.d. Nostra conversatio in celis est. Per [statuens] notatur stabilitas, que est in excelsis. Iac. 1.c. Apud quem non est transmutatio. Et quod ibi stabiliter maneamus, si volumus pugnare ; quia ex quo miles cadit de equo, cito superatur. Unde bonus miles fortiter debet tenere pedes in strepis : pedem dextrum, scilicet affectum ; et sinistrum, scilicet intellectum ; ut sicut cantatur de Confessoribus, cogitatione, ecce pes sinister ; et aviditate, ecce pes dexter, in illa eterna patria conversetur. Quintum, est ars pugnandi. Unde addit :

Numérotation du verset Ps. 17,35
XXXVII

^marg.| {g} Qui docet manus meas ad prelium] contra tres hostes [manus] id est opera ; non solum linguam, sicut quidam, de quibus in Ps. 58. Ecce loquentur in ore suo et gladius in labiis eorum, quasi non in manibus ; quoniam quis audivit, scilicet quod pugnaturus teneret gladium in ore et non in manu ? quasi dicat, ridiculum est. Unde sequitur : Et tu Domine, deridebis eos, etc. [Docet manus meas] per {2.37vb} suas. Is. 49.d. In manibus depinxi te. 1Pt. 4.a. Christo igitur passo in carne et vos eadem cogitatione armamini. Sextum est infatigabilitas. Unde sequitur :

^marg.| {h} Et posuisti ut arcum ereum brachia mea] id est infatigabilem fortitudinem meam : Et est similitudo de re, que non est : quia si esset arcus ereus, fortissimus esset. Arcus ereus in bonis debet esse patientia. Prv. 19.c. Qui impatiens est, sustinebit damnum. Ier. 1.d. Ego dedi te in columnam ferream et in murum eneum super omnem terram. Septimum est scutum, de quo ait.

Numérotation du verset Ps. 17,36
XXXVIII

^marg.| {i} Et dedisti mihi protectionem salutis tue] id est memoriam dominice Passionis, ut recogitem, quomodo operatus es salutem in medio terre. Et hec protegit a tentatione omni. Lam. 3.g. Dabis eis scutum cordis laborem tuum.

^marg.| Vel [Protectionem] quia ipse pro nobis ictus recepit. Is. 53.b. Disciplina pacis nostre super eum. Et dicit [protectionem salutis] quia et protexit nos ab ira Dei et sanavit a peccato. Et eius memoria protegit ab imminente tentatione et sanat a iam facto vulnere. Sicut significatum fuit Nm. 21.c. quod percussi a serpentibus respiciebant serpentem eneum in palo et sanabantur. Et dicit [Salutis tue] quia ipse eam fecit. Lc. 1.g. Fecit redemptionem plebis sue. Octavo, necesse est ei, ut habeat defensorem, sicut milites habent armigeros suos, qui eos quandoque, cum fessi sunt, extrahunt de acie, ut refocillentur. Et propter hoc dicit.

^marg.| {k} Et dextera tua suscepit me] Dextera, id est divina consolatio. Ct. 8.a. Leva eius sub capite meo et dextera illius amplexabitur me. Mt. 11.d. Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis ; et ego reficiam vos. Hec est armiger noster, qui portat arma illa, de quibus dicit Hieronymus. Cinis et cilicium, arma sunt penitentium. 1Cor. 1.a. Qui consolatur nos in omni tribulatione nostra. Ps. 90. Cum ipso sum in tribulatione. Non necessarium est ei, ut recogitet coronam, quam habebit, si vincat. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 17,XXXIX

^marg.| {l} Et disciplina tua] id est eruditio per molestias et tentationes.

^marg.| {m} Correxit me in finem] id est ut quicquid ago, vel patior : dirigam ad Christum, qui est finis noster et corona et premium. Rm. 10.a. Finis legis Christus. 1Cor. 9.d. Nescitis, quod hi, qui in stadio currunt, omnes quidem currunt ; sed unus accipit bravium. Est autem duplex disciplina. Una, que fit verberibus et tribulationibus, que dicitur παιδεία, pedia. Alia, que fit verbis et doctrine, que dicitur ἐπιστήμη, Episteme. Unde versus : «Pedia verberibus castigat, Episteme verbis ».

^marg.| De prima ergo dicit primo [Disciplina tua correxit me] in preterita conversione, id est direxit [In finem] ut dictum est ; quod precipue fit per tribulationem, ubi non ita cito elevatur cor, nec convertitur ad vanitatem. Os. 2.b. Ego sepiam vias tuas spinis. Augustin. in libro Prosperi. Custodit nos Dominus ab omni malo, non ut nihil patiamur adversi, sed ut ipsis adversitatibus anima non ledatur. Cum enim adest tentatio, fit quidam in id, quod nos impugnat, introitus ; sed cum bono fine, id est sine vulnere anime tentatio consummatur, ad eternam requiem de profundo temporalis laboris exitur.

^marg.| Vel [Correxit {2.38ra} Θ me in finem, id est ut citius currerem in finem : Deum. Gregorius Mala, que nos hic premunt, ad Deum nos ire compellunt. De secunda addit.

^marg.| {a} Et disciplina tua] que fit per doctrinam et per precepta.

^marg.| {b} Ipsa me docebit] in futura perseverantia. Decimo necessarium est pugnanti, quod habeat latum spatium ad pugnandum : De quo dicit.

Numérotation du verset Ps. 17,37
XL

^marg.| {c} Dilatasti gressus meos subtus me] Gressus, id est affectiones. Subtus me, id est in his, que sunt subtus, scilicet in temporalibus ; ut non habeam cor strictum per avaritiam, vel iram, vel huiusmodi. Hec autem dilatatio fit per tria principaliter. Per largitionem eleemosynarum. Prv. 18.c. Donum hominis dilatat viam eius et ante Principes spatium ei facit. Item per delectationes spirituales, quas Dominus immittit in tribulatione. Ps. 4. In tribulatione dilatasti mihi. Tertium est per penitentiam. Prv. 4.b. Ducam te per semitas equitatis, quas cum ingressus fueris, non arctabuntur gressus tui. Item [dilatasti gressus meos] id est affectus meos. [Subtus me] id est ut sint subditi mihi. Gn. 4.b. Sub te erit appetitus eius. Undecimo necessarium est pugnanti, quod bene teneat se super pedes suos. Unde addit :

^marg.| {d} Et non sunt infirmata vestigia mea] sed sunt fortia et stabilia. Ez. 2.a. Fili hominis, sta super pedes tuos. Pedes, sive gressus, ut dictum est, sunt affectiones : Vestigia autem, que relinquuntur ex pedibus, vel gressibus, quasi signa, sunt opera. Gregorius Probatio dilectionis, exhibitio est operis. Qui bene vult pugnare contra Diabolum, oportet, ut hec vestigia non infirmentur. Unde dicit Hieronymus Semper aliquid operis facito, ut te Diabolus inveniat occupatum ; quia ipse intravit in domum suam, quia invenit eam vacantem, licet mundata et ornata esset. Mt. 12.d. Ideo dicitur de muliere forti, Prv. ultim. c. Manum suam misit ad fortia. Ios. 14.c. dicit Caleph : Hodie octoginta quinque annorum sum, sic valens, ut eo valebam tempore, quando ad explorandum missus sum, illius in me temporis fortitudo usque hodie perseverat, tam ad bellandum, quam ad gradiendum. Ecce : [Non sunt infirmata vestigia eius] Hoc non possunt dicere illi, qui statim fessi sunt de penitentia, vel de religione, quam assumpserant : De quibus Nau. ult. c. Omnes munitiones tue sicut ficus cum grossis suis, que si concusse fuerint, cadent in os comedentis.

^marg.| {a} Deus, qui ] etc. Potest autem primo legi in persona Christi [Deus, qui precinxit me virtute] ad bene operandum. Lc. ult. c. Qui fuit vir Propheta potens in opere et sermone.

^marg.| {c} Et posuit immaculatam viam meam] scilicet presentis vite. Is. 13.c. Eo quod iniquitatem non fecerit, etc.

^marg.| {d} Quia perfecit pedes meos, tamquam cervorum] quia sicut cervus transilit spineta ; ita Christus spinas vitiorum. Ct. 2.b. Ecce iste venit saliens in montibus et transiliens colles.

^marg.| {e} Et super excelsa statuens me] ad dexteram suam collocando et super creaturas exaltando.

^marg.| {g} Qui docet manus meas ad prelium] contra Diabolum, ut eum vincerem. Secundum quod dicit beatus Bernardus : Non manu armata, sed cruci affixa ; non equo residens, sed in cruce pendens.

^marg.| {h} Et posuisti ut arcum ereum brachia mea] id est Apostolos et Martyres, per quos operatus est Christus.

^marg.| {i} Et dedisti mihi protectionem salutis tue] in Passione.

^marg.| {k} Et dextera tua suscepit me] in resurrectione.

^marg.| {l} Et disciplina tua correxit me in finem]

^marg.| Δ {a} et disciplina tua ipsa me docebit] Christus non fuit correctus in aliquo ; sed speciem correcti habuit.

^marg.| {c} Dilatasti gressus meos subtus me] id est opera.

^marg.| {d} Et non sunt infirmata vestigia mea] id est signa operum, que ostendi et reliqui aliis.

Numérotation du verset Ps. 17,38
XLI

^marg.| {e} Persequar] etc. Enumeratis omnibus, que necessaria sunt pugnaturo, dicit Propheta in persona viri iusti se fortiter pugnaturum. Dicit ergo : [Persequar] id est perfecte sequar.

^marg.| {f} Inimicos meos] Demones, mundum, carnales affectus. De quibus Eccl. 18.d. Si prestes anime tue concupiscentias eius, faciet te in gaudium inimicis tuis.

^marg.| {g} Et comprehendam illos] non illi me.

^marg.| {h} Et non convertar] sed perseverabo.

^marg.| {i} Donec deficiant] Hoc autem non est ante mortem : Unde perseverandum est usque ad mortem. Unde versus : «Pax erit hec nobis semper, dum vita manebit : Cum pecore infirmo qua solet esse lupis ». 1Cor. 9.d. Sic currite, ut comprehendatis. Mt. 10.c. Qui perseveraverit usque in finem, etc. Vel.

^marg.| {e} Persequar inimicos meos] scilicet primos motus, vel peccata, perscrutando eos et ad iudicium confessionis trahendo et ad ignem penitentie pertrahendo. Unde 1Mcc. 3.a. dicitur de Iuda, quod persecutus est inimicos perscrutans eos : et qui conturbabant populum suum, eos succendit igni. Ecce illa tria, que sunt in penitentia. Per Iudam enim, qui interpretatur confitens, significatur et exprimitur {2.38rb} confessio : In perscrutatione significatur contritio. Is. 38.c. Recogitabo tibi omnes annos meos, in amaritudine anime mee. In igne autem significatur penitentia. Psalmus 95. Transivimus per ignem penitentie et aquam Baptismi, etc.

^marg.| {g} Et comprehendam illos] primos motus ligando et tenendo eos, ne progrediantur in actum. Ios. 10.d. Volvite saxa ingentia ad os spelunce ; et ponite viros industrios, qui clausos custodiant : Vos autem nolite stare ; sed persequimini hostes, etc. Illi quinque Reges, qui erant in spelunca, significant motus, qui egrediuntur a quinque sensibus, manentes in corde hominis, quasi in spelunca. Quibus superponenda sunt saxa, id est duritia penitentie : Et viri industrii, id est iudicis rationis, ne possint exire ad actum. Prv. 20.b. Rex, qui sedet in solio iudicii, dissipat omne malum intuitu suo. Quod autem sequitur : Vos autem nolite stare ; sed persequimini, etc. idem est ei, quod dicitur hic.

^marg.| {h} Et non convertar, donec deficiant] Quia si convertar, ego ipse deficiam : quia parvus fons, si non obturetur, crescit paulatim in fluvium magnum : Et parva scintilla magnam domum incendit. Iac. 3.b. Ecce quantus ignis quam magnam silvam incendit. Ecclesiastic. 11.d. A scintilla una augetur ignis.

^marg.| Sed queritur, quomodo dicat Iustus : [Persequar] etc. cum inimicus dicat idem, Ex. 15.b. Dixit inimicus : Persequar et comprehendam : dividam spolia : implebitur anima mea : evaginabo gladium meum : interficiet eos manus mea. Sed hoc est, quia semper contrarietas est inter impium et hominem iustum. Prv. 29.d. Abominantur iusti virum impium : et abominantur impii eos, qui in via recta sunt. Persequitur ergo male inimicus, cum homo delectatur : Comprehendit, cum homo consentit : Dividit spolia, cum per manifestum actum dividit hominem a Deo : Anima eius impletur, cum homo assuefacit : Evaginat gladium, cum usque in finem continuat et peccatum omnibus manifestat : ut per exemplum illius alios capiat. Unde et Anon filius Naas, servis David, rasit dimidiam partem barbe et vestes eorum prescidit usque ad nates. 2Rg. 10.a. Manus eius interficit, cum morti eterne tradit : Quod proprie est opus suum : unde dicit, manus mea.

Numérotation du verset Ps. 17,39
XLII

^marg.| {k} Confringam illos] Benedico, quod [non convertar] etc. Sed quomodo deficient ? Ecce, [confringam illos] primos motus et peccata minutatim confitendo, non in quodam involucro. Os. 10.d. Arabit Iudas, id est confitentes, terram, cordis sui, id est peccata ordinate evertet et etiam singula peccata adhuc subdividet minutatim : Hoc est, confringet sibi sulcos Iacob. Propter hoc dicitur Mt. 12.d. Invenit domum cordis scopis mundatam : Scopa autem non mundantur nisi minuti pulveres ; grossa vero cum pala eiiciuntur. Confringuntur autem ad lapidem, id est ad memoriam dominice Passionis. Ps. 136. Beatus, qui tenebit et allidet parvulos suos ad petram, id est Christum. Sic ergo confracti.

^marg.| {l} Nec poterunt stare] sed [cadent subtus pedes meos] Gn. 4.b. Sub te erit appetitus eius ; et tu dominaberis illius. Versus : « Si ratio subiecta Deo, si mens rationi : Si menti caro subdita, vivit homo ».

^marg.| Vel de Diabolo et aliis inimicis legitur : Confringam illos, id est totaliter frangam ; cum enim magno impetu in hominem irruunt et ipse viriliter se opponit, quasi confringuntur ; sicut homo, qui irrueret in murum. Nec poterunt stare, sed cadent subtus pedes meos. Mal. 4.a. Calcabitis impios, cum fuerint cinis sub planta pedum vestrorum. Lc. 10.c. Ecce dedi vobis potestatem calcandi super serpentes et super omnem virtutem inimici et nihil vobis nocebit. Gn. 3.c. Ipsa conteret caput tuum.

Numérotation du verset Ps. 17,40
XLIII

^marg.| {m} Et precinxisti me] quasi dicat, hec omnia mihi erunt, quia tu precinxisti me virtute. Istud supra habitum est et expositum. Et bis ponitur hoc, quia oportet bis precingi et in principio et in fine. Finem enim significat hic, cum dicit : Ad bellum, quod supra non dixit. Et cum homo totum bellum credit se perfecisse ; tunc incipit ei bellum superbie, sive inanis glorie. Unde versus : « Cum bene pugnaris, cum cuncta subacta putaris : Qua magis infestat, vincenda superbia restat : Dum poteris vinci », etc.

^marg.| Propter hoc dicit Gregorius . Valde cavendum est vitium, quod de victoria surgit vitiorum. Hoc autem {2.38va} bene significatum est Gn. 3.c. ubi cum dixisset Dominus ad serpentem, Ipsa conteret caput tuum : Statim adiunxit et tu insidiaberis calcaneo eius. Quod ibi exponit Gregorius sic. Caput serpentis conterere, est vitia suggestionis manu sollicite considerationis a cordis aditu extirpare ? qui cum ab initio deprehenditur, percutere calcaneum molitur : quia qui prima tentatione non percutit, decipere in finem tendit. Et Augustinus Alia quecumque iniquitas in malis operibus exercet, ut fiant ; superbia vero etiam bonis operibus insidiatur, ut pereant. Unde bene dicitur hic : [Precinxisti me virtute] scilicet humilitate, que antonomastice virtus dicitur, sicut superbia maximum peccatum. Ps. 18. Emundabor a delicto maximo, id est a superbia. Et quia homo predicta non posset facere per gratiam sibi datam, nisi Deus cooperaretur illi gratie, secundum illud Rm. 9.d. Non est volentis, neque currentis, sed Dei miserentis : Ideo subdit.

^marg.| {a} Et supplantasti] quadam pia et utili fraude. [Supplantasti] tu, non ego.

^marg.| {b} Insurgentes in me] id est contra me.

^marg.| {c} Subtus] Rm. ult. c. Deus autem pacis conterat Satanam sub pedibus vestris velociter.

Numérotation du verset Ps. 17,41
XLIV

^marg.| {d} Et inimicos meos] pravos motus.

^marg.| {e} Dedisti mihi dorsum] ne coram oculis meis veniant ad delectandum. Is. 38.d. Proiecisti post tergum tuum omnia peccata mea. Vel aliter et loquitur Propheta in persona Christi.

^marg.| {d} Et inimicos meos] Iudeos.

^marg.| {e} Dedisti mihi dorsum] ut conversi pro parte sequerentur me : ut patet in Paulo, qui de persecutore factus est Discipulus : Et de multis aliis. Is. 60.c. Venient ad te curvi filii eorum, qui humiliaverunt te et adorabunt vestigia pedum tuorum omnes, qui detrahebant tibi.

^marg.| {f} Et odientes me] id est in odio perseverantes, qui noluerunt converti.

^marg.| {g} Disperdidisti] per universum mundum. Et enumerat hic plures penas, quas intulit Dominus Iudeis, qui noluerunt converti. Prima est dispersio. Ez. 6.c. Relinquam in vobis eos, qui fugerint gladium in Gentibus, cum dispersero vos in terras. Is. 1.c. Derelinquetur filia Sion, ut umbraculum in vinea et sicut tugurium in cucumerario et sicut civitas, que vastatur. Secunda pena est, quia non fuit eis auxilium, nec a Deo, nec ab alio. Unde dicit.

Numérotation du verset Ps. 17,42
XLV

^marg.| {h} Clamaverunt] ad Deos, quos coluerunt.

^marg.| {i} Nec erat] ex Diis falsis.

^marg.| {k} Qui salvos faceret] clamantes. Nec mirum, quia solus Christus Salvator est. Act. 4.c. Non enim est aliud nomen sub celo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri. Ier. 2.f. Ubi sunt Dii tui, quos fecisti tibi ? Surgant et liberent te in die afflictionis tue. Et non invenientes auxilium in Diis suis, postea [clamaverunt]

^marg.| {l} Ad Dominum, nec exaudivit eos] Is. 1.d. Cum multiplicaveritis orationem, non exaudiam. Et subiungit causam. Manus enim vestre plene sunt sanguine. De quo dixistis, Mt. 27.b. Sanguis eius super nos et super filios nostros. Prv. 1.d. Tunc invocabunt me et non exaudiam. Tertia pena est, quia eos dispersos atteret : de quo addit.

Numérotation du verset Ps. 17,43
XLVI

^marg.| {m} Et comminuam eos] id est diversis penis afficiam.

^marg.| {n} Ut pulverem ante faciem venti] qui semper a vento movetur et spargitur. Ez. 5.c. Ventilabo universas reliquias tuas in omnem ventum. Et post subdit : Evaginabo gladium meum post eos. Quarta pena est vilificatio eorum : De qua dicit.

^marg.| {o} Ut lutum platearum] quod ab omnibus conculcatur.

^marg.| {p} Delebo eos] Is. 10.b. Mandabo illi, scilicet Sennacherib, ut auferat spolia et dividat predam et ponat illum, {2.38vb} scilicet populum Iudeorum, in conculcationem, quasi lutum platearum. Potest etiam legi de quolibet peccatore, quod dicit.

^marg.| {m} Comminuam eos] id est peccatores, quos Dominus comminuit, quando auferendo virtutes gratuitas, etiam naturales minuit, id est minui permittit. Quia ut dicit Augustin. omne, quod corrumpitur, aliquo bono minuitur.

^marg.| {n} Ut pulverem ante faciem venti] Ventus hic dicitur inanis gloria, vel quecumque tentatio : Facies vero presentia. [Ut pulverem] Nota, quod in pulvere est ariditas, sterilitas, instabilitas. Similiter et in talibus hominibus est ariditas in terrenis concupiscentiis. Gn. 1.a. Congregentur aque et appareat arida. Sic erit in die iudicii : quia congregatis bonis, apparebunt homines terreni. Sunt etiam steriles et ideo maledicti. Ex. 23.d. Maledicta sterilis, que non parit, scilicet que non facit fructum boni operis. Sunt etiam instabiles duplicitate intentionis. Iac. 1.b. Vir duplex animo inconstans est in omnibus viis suis. Duplex est, qui simul vult habere Deum et mundum. Lam. 1.c. Peccatum peccavit Hierusalem ; propterea instabilis facta est. Gregorius Quid pulveris nomine, nisi peccatorum inconstantia designatur : qui nullo rationis pondere solidati, cuiuslibet tentationis statu rapiuntur.

^marg.| {o} Ut lutum] In luto est feditas et vilitas ; sic in peccato est feditas : et ideo dicitur stercus ; Lc. 13.b. Dimitte illam hoc anno, usque dum fodiam circa illam et mittam stercora, etc. Mittere stercora, est anteacta peccata ad memoriam reducere. Eccl. 9.b. Omnis mulier fornicaria, quasi stercus in via conculcabitur. Item vilitas est in peccato. Ier. 2.g. Quam vilis facta es nimis, iterans vias tuas !

^marg.| {p} Platearum] Platea est via lata luxurie ; lutum vero opus est. Lutum semper paulatim propellitur, quousque ad aquam currentem perveniatur et inde ad mare defertur : Sic opus luxurie quousque ad motum continuum et eternum ignem Inferni perveniat. Is. 17.d. Et rapietur sicut pulvis montium a facie venti et sicut turbo coram tempestate in tempore vespere et ecce turbatio in matutino et non subsistet. Iob. 13.b. Redigentur in lutum cervices vestre.

Numérotation du verset Ps. 17,44
XLVII

^marg.| {q} Eripies me] Post penas Iudeorum, agit de triumpho Christi, qui consistit in duobus. Primo in Resurrectione et Ascensione. Unde dicit : [Eripies me] dicit Christus o Pater.

^marg.| {r} De contradictionibus populi] scilicet Iudeorum. Qui dicuntur populus, eo quod hoc ipsum, populus, suo nomine determinat rationale ; sed genus non. Iste populus contradixit ei in doctrina veritatis. Io. 9.f. Maledixerunt ei, scilicet ceco et dixerunt : tu Discipulus eius sis. Augustinus veniat super me ista maledictio. Contradixerunt in signo et opere. Mt. 12.b. in Beelzebub Principe Demoniorum eiicit Demonia. Et sic in veritate, quantum ad doctrinam ; et virtute, quantum ad operationem. Contradixerunt etiam ei in potestate. Io. 19.c. Non habemus Regem nisi Cesarem. Et sic contradixerunt toti Trinitati, scilicet Potentie, Sapientie, Bonitati. De his tribus contradictionibus loquitur hic. Et Hbr. 12.a. Recogitate eum, qui talem sustinuit a peccatoribus adversus semetipsum contradictionem. De his contradictionibus eripuit eum Deus Pater in Resurrectione et Ascensione. Secundo consistit triumphus Christi in adeptione regni in Gentibus. Unde subdit.

^marg.| {s} Constitues me in caput] id est ut sim caput.

^marg.| {t} Gentium] Ecclesie de Gentibus. Eph. 1.d. Ipsum dedit caput super omnem Ecclesiam, que est corpus ipsius. Per [constitues] propter compositionem, notatur etiam conversio Iudeorum in fine. Et in hoc etiam unio duarum naturarum in Christo. Eph. 4.d. Caput Christus, ex quo totum corpus compactum et connexum. Compactum, quo ad unitatem fidei : Connexum, quo ad glutinum caritatis. Postea commendat ipsos Gentiles in duobus. Primo in gratuito servitio.

Numérotation du verset Ps. 17,45
XLVIII

^marg.| {u} Populus] scilicet Gentilis, qui modo bene dicitur populus, quia utitur ratione et subest legi Evangelice.

^marg.| {x} Quem non cognovi] id est quem me non cognoscere feci. Simile Gn. 22.c. Nunc cognovi, quoniam timeas Deum. Vel [Quem non cognovi] id est ad quem non sum missus. Mt. 15.c. Non sum missus, nisi ad oves, que perierunt domus Israel.

^marg.| {y} Servivit mihi] Is. 1.a. Cognovit bos possessorem suum et asinus presepe Domini sui, etc. Per quos intelliguntur Gentiles. So. ult. b. Reddam populis labium electum et ut invocent omnes in nomine Domini et serviant ei humero uno. Ps. 71. Omnes Gentes servient ei. Secundo commendat eos a facilitate credendi, cum subdit.

^marg.| {z} In auditu auris obedivit mihi] Unde potest dici Iudeis {2.39ra} illud Mt. 11.c. Ve tibi Corozaim, ve tibi Bethsaida : quia si in Tyro et Sidone facte fuissent virtutes, que facte sunt in vobis, olim in cilicio et cinere penitentiam egissent, Is. 52.d. Iste, scilicet Christus, asperget Gentes multas, rore, scilicet gratie : super ipsum continebunt Gentes os suum : quia quibus non est narratum de eo, videbunt, scilicet per fidem. Econtra Propheta, immo Christus vituperat Iudeos in infidelitate permanentes. Primo, quia Deum blasphemaverunt, cum dicit.

Numérotation du verset Ps. 17,46
XLIX

^marg.| {a} Filii] O Iudei, facti [alieni] quia ut dicitur Ex. 4.f. Primogenitus meus Israel. Sed tamen alieni. Is. 1.a. Filios enutrivi et exaltavi ; ipsi autem spreverunt me.

^marg.| {b} Mentiti sunt mihi] id est contra me blasphemantes. Io. 8.g. Nunc cognovimus, quia Demonium habes. Vel [Mihi] cum pondere, quasi non qualicumque : sed mihi veritati. Et nota, quod supra de conversis et bonis singulariter dixit, populus ; hic autem de perversis dicit pluraliter, filii ; quia unitas est ad gratiam ; sed divisio ad malum. Et bene dicuntur [filii alieni] quia alieni, id est Diaboli, sunt facti filii, Io. 8.f. Vos ex patre Diabolo estis. Et ideo [mentiti] quia filii eius, qui mendax est, ut ibi dicitur. Secundo, vituperat eos, quia in infidelitate perseverarunt. Unde dicit.

^marg.| {c} Filii alieni] ut supra d. Inveterati sunt in peccato et in infidelitate sua. Baruch 3.b. Quid est, Israel, quod in terra inimicorum es ? Inveterasti in terra aliena. Tertio, quia novum Testamentum non recipiunt. Unde dicit.

^marg.| {e} Et claudicaverunt a semitis suis] id est a duobus Testamentis, novum relinquentes et vetus solum recipientes : et ita claudicant, quia in novitate vite non ambulant. Hec claudicatio figurata est Gn. 32.g. ubi dicitur, quod post luctam cum Angelo claudicavit Iacob. Sic Iudei luctantes cum Christo in eius Passione, claudi facti sunt. Ipsi etiam in veteri Testamento claudicant. Est enim ibi duplex pes, scilicet pes littere et pes spiritus. Utroque ambulamus nos ; ipsi vero Iudei uno tantum et ita claudicant. Vel [Claudicaverunt a semitis suis] id est semite sue, quas sibi fecerunt, causa fuerunt, quare claudicaverunt, scilicet traditiones sue ; Mt. 15.a. Irritum fecistis mandatum Dei propter traditiones vestras.

^marg.| {a} Filii alieni] etc.

Numérotation du verset Ps. 17,moraliter

^marg.| Moraliter potest exponi de quolibet peccatore, qui dicitur filius alienus, id est alienatus a Deo. Filius est quilibet per fidem. Io. 1.a. Dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine eius. Sed filii alieni dicuntur, qui a fide recedunt ; vel fidem, quam corde tenent, vel ore confitentur, opere non vivificant. Et propter hoc his dicitur hic, Filii alieni, propter alienationem illam, que est per infidelitatem. Unde Io. 8.f. Vos ex patre Diabolo estis : Et propter eam, que est per operis perversitatem. Unde ad Tit. 1.d. Confitentur se nosse Deum ; factis autem negant. De talibus ergo dicit [Filii alieni mentiti sunt mihi] quia promiserant in Baptismo se de cetero fore filios Dei et renunciaverunt Satane et omnibus pompis eius : et modo se fecerunt filios Diaboli per peccatum.

^marg.| {d} Inveterati sunt] per pravam consuetudinem, que indurat hominem in peccato. Lam. 3.a. Vetustam fecit pellem meam et carnem meam : et contrivit omnia ossa mea. Sunt enim quidam, quasi pelles vetuste, in quibus pre nimia vetustate et putredine non potest durare, nec tenere aliqua futura penitentie. Contritio enim est quasi acus pungens ; filum vero, quod introducitur per hanc acum et resarcit dissoluta, sunt vincula satisfactionis, que iniungitur a Sacerdote. Sed in illis, qui ita inveterati sunt per pravam consuetudinem, non potest tenere ista futura.

^marg.| {e} Et claudicaverunt a semitis suis] Claudicat, qui vult gaudere cum mundo et regnare cum Christo ; cum nemo possit duobus Dominis servire. Mt. 6.c. et Lc. 16.c. Unde Gregorius Nemo potest simul habere Deum et mundum. Unde Elias dicit 1Rg. 18.d. Usquequo claudicatis in duas partes ? si Dominus est Deus, sequimini eum ; si autem Baal, sequimini illum. Item claudicat, qui bonum facit {2.39rb} mala intentione, vel malum bona intentione : sicut illa, que prostat, ut pascat patrem suum. Et hoc prohibetur Dt. 7.a. Filiam tuam non dabis filio eius : nec filiam eius accipies filio tuo. Filia nostra est bona intentio, quam non debemus dare filio Diaboli, id est malo operi : nec filiam Diaboli, id est malam intentionem debemus copulare filio nostro, id est bono operi. Item.

^marg.| {a} Filii] etc. de clericis et Religiosis potest specialiter exponi, qui debent esse speciales filii Dei. Ex. 4.f. Primogenitus meus Israel. Et ideo specialiter filii, quia eius hereditatem expectantes, non debent hic habere manentem civitatem. Unde et clerici in prima tonsura dicunt versum illum. Ps. 15. Dominus pars hereditatis mee. Et Religiosi intrantes religionem omnia relinquunt. Unde dixit Dominus ad Aaron de se et de Levitis, per quos prelati et clerici intelliguntur. Nm. 18.e. In terra eorum nihil possidebitis, nec habebitis partem inter eos : ego pars et hereditas tua in medio filiorum Israel. Sed quia tam clericis, quam Religiosis, ut in pluribus non sufficit, immo non sapit hec pars et hereditas, que Deus est : sed eam vendunt, sicut Esau pro lentis edulio, id est pro temporalibus divitiis et deliciis. Gn. 25.d. Ideo non veri filii, sed filii alieni dicuntur : quia filii huius seculi facti sunt ad hereditatem huius seculi festinantes et de hereditate celesti non curantes. Sed sicut dicitur Prv. 20.c. Hereditas, ad quam festinatur in principio, in novissimo benedictione carebit. Et in hoc.

^marg.| {b} Mentiti sunt mihi] quia pactum, quod fecerunt clerici recipiendo ordines : vel Religiosi in professione et triplici voto, non tenuerunt. Sed dicitur Ez. 17.e. Qui dissolvit pactum, numquid effugiet ?

^marg.| {c} Filii alieni inveterati sunt] quia ad veterem hominem redierunt.

^marg.| {e} Et claudicaverunt a semitis suis] consiliorum, que debebant servare. Sed potest modo eis dici illud, quod supra dictum est. Ps. 13. Consilium inopis confudistis ; quoniam Dominus spes eius est.

Numérotation du verset Ps. 17,47
L

^marg.| {f} Vivit Dominus] etc. Quarta pars, ubi Ecclesia leta pro supradictis, munera Dei laudat. Et dicit [Vivit Dominus] Per naturam in se. Io. 5.e. Sicut Pater vitam habet in semetipso et Filio dedit vitam habere in semetipso. Et per effectum in aliis. Gal. 2.d. Vivo ego, iam non ego, vivit autem in me Christus.

^marg.| {g} Et benedictus Deus meus] id est ore fidelium laudatus. Deus meus dicitur filius. Is. 9.b. Filius datus est nobis. Ps. 66. Benedicat nos Deus, Deus noster : benedicat nos Deus.

^marg.| {h} Et exaltetur] in corde laudantium. Et subdit causas, quare laudandus et exaltandus est. Prima est, quia Salvator est : Unde dicit.

^marg.| {i} Deus salutis mee] supple, Auctor, vel dator salutis, gratie in presenti et glorie in futuro, Ps. 43. Tu es ipse Rex meus et Deus meus : qui mandas salutes Iacob. Ps. 73. Operatus es salutem in medio terre. Secunda est, quia facit vindictam de inimicis. Unde addit :

Numérotation du verset Ps. 17,48
LI

^marg.| {k} Deus, qui das vindictas mihi] Dt. 32.f. Sanguinem servorum suorum ulciscetur, Ecclesiastic. 28.a. Qui vindicari vult a Domino, inveniet vindictam. Duo retinuit sibi Dominus, gloriam et vindictam. Is. 42.b. Gloriam meam alteri non dabo. Rm. 12.d. Mihi vindicta : et ego retribuam. Dt. 32.e. Mea est ultio. Tertia, quia eos suppeditat.

^marg.| {l} Et subdis populos sub me] Dicit autem bis [sub] quia duplex est subiectio, scilicet corporum et cordium. Vel operationis et voluntatis, secundum illud Eph. 6.a. Non ad oculum servientes, quasi hominibus placentes ; sed ut servi Christi facientes voluntatem Dei ex animo cum bona voluntate servientes, sicut Domino et non hominibus. Quarta est, quia liberat ab hostibus. Unde dicit.

^marg.| {m} Liberator meus] Io. 8.e. Si filius vos liberaverit, vere liberi eritis.

^marg.| {n} De inimicis meis] malis hominibus, vel Demonibus.

^marg.| {o} Iracundis] Sicut fuerunt Tyranni in primitiva Ecclesia : Vel ipsi Demones, qui ideo irascuntur, quia a fragilibus hominibus superantur : et per hoc maior est triumphus hominis vincentis. Unde dicit Gregorius Ubi maius periculum in prelio, maior gloria in triumpho. Nm. 13.d. Quibus comparati, quasi locuste videbamur. Ibi dicit Origenes Grande spectaculum, ubi locuste, id est infirmi homines, Gigantes, id est Demones devincunt. Quinta causa est, quia tribulationem inimicorum convertit in gloriam Sanctorum. Unde subiungit.

Numérotation du verset Ps. 17,49
LII

^marg.| {p} Et ab insurgentibus] id est per surgentes.

^marg.| {q} In me] id est contra me.

^marg.| {2.39va} {r} Exaltabis me] id est honorificabis. Ps. 109. De torrente in via bibet, propterea exaltabit caput. Hoc significatur Gn. 7.c. ubi dicitur, quod multiplicate sunt aque et elevaverunt Arcam in sublime a terra. Aque, sunt tribulationes : Arca, Ecclesia. Gregorius Mala, que nos hic exterius turbant, mentes nostras ad celestia levant. Unde in Iob. 38.c. per Arcturum significatur Ecclesia. Numquid coniungere valebis micantes stellas Pleiades, aut gyrum Arcturi poteris dissipare ? Ibi Glossa In Arcturo, qui per gyrum suum nocturna spatia non casurus illustrat, Ecclesia designatur, que fatigationes quidem patitur ; nec tamen ad defectum proprii status inclinatur : gyrum laborum tolerat, sed ad occasum cum temporibus non festinat. Sexta ratio est, quia captivos eripit. Unde dicit.

^marg.| {a} A viro iniquo] id est a malo homine, vel Diabolo.

^marg.| {b} Eripies me] Per hoc notatur, quod infertur Diabolo violentia, quando quis ab eo eripitur. Is. 9.b. Omnis violenta predatio cum tumultu. Ex. 3.f. Non dimittet vos Rex Egypti, ut eatis, nisi in manu valida.

Numérotation du verset Ps. 17,50
LIII

^marg.| {c} Propterea] id est propter predictas causas.

^marg.| {d} Confitebor tibi] id est laudabo te. Eccl. ult. a. Confitebor tibi, Domine, Rex et collaudabo te Deum Salvatorem meum, etc.

^marg.| {e} In nationibus] O [Domine] id est in congregatione Iustorum ad maiorem laudem. Maius est enim laudare coram multis, quam coram uno. Ps. 34. Confitebor tibi in Ecclesia magna. Item ideo, in nationibus, ut ipse similiter laudent. Vel ; In nationibus, id est inter Gentes, que dicuntur nationes : quia adhuc sunt in peccato, in quo nate sunt. Gentes enim sunt, id est genti tales. Et hoc maius est laudare Deum inter inimicos, quam inter amicos fideles. Ps. 59. Docebo iniquos vias tuas. Act. 9.c. Vas electionis mihi est iste, ut portet nomen meum coram Gentibus et Regibus et filiis Israel. Sed quia non sufficit laus Dei sine operibus, ideo subiungit.

^marg.| {f} Et nomini tuo Psalmum dicam] Dicere, ad confessionem pertinet, psallere, ad operationem. Et bene simul iunguntur. Quia ut dicit Gregorius loquentis auctoritas perditur, cum vox opere non iuvatur. Item quia operatio bona quedam vox est apud Deum.

Numérotation du verset Ps. 17,51
LIV

^marg.| {g} Magnificans] hoc iungitur illi, quod supra dictum est ; [Exaltetur Deus salutis mee. Deus] dico [magnificans salutes Regis eius] Sed interpositum est de laude, postquam istud sequitur, in quo ponitur causa materialis laudis Dei. Vere enim est laudandus. Quia est : [magnificans salutes Regis eius] ; id est Christi Regis a Patre constituti, qui dicit in Ps. 2. Ego autem constitutus sum Rex ab eo, etc. Ier. 23.a. Suscitabo David germen iustum et regnabit Rex et sapiens erit. [Salutes] dicit pluraliter, quia salvavit eum a peccato, a Diabolo, ab inimico, a morte. Has salutes magnificavit Deus primo, ut dictum est, quia Christus peccatum non fecit, Is. 53.c. Qui peccatum non fecit et cetera. Secundo, quia in nullo Diabolo succubuit. Io. 14.d. Venit enim Princeps mundi huius et in me non habet quicquam. Tertio, quia inimicos eius suppeditavit. Ps. 109. Donec ponam inimicos tuos, scabellum pedum tuorum. Quarto eum resurgere faciendo. Unde cantamus de eo. Qui mortem nostram moriendo destruxit et vitam resurgendo reparavit. Os. 13.d. Ero mors tua, o mors. Vel [Salutes Regis eius] id est quas fecit Rex eius, id est Christus. Unde Ps. 73. Operatus est salutem in medio terre. Sed hic dicit pluraliter : [Salutes] quia fecit salutem omni Genti. Has salutes fecit Christus humiliter patiendo et Deus Pater magnificavit eas ; Christum a mortuis suscitando. Item ; [salutes] fecit Rex iste Christus populo Israel in exitu de Egypto et in deserto et in ingressu in terram promissionis. Has magnificavit Deus Pater, sicut dicitur Eccles. 26.b. Glorifica manum et brachium dextrum, excita furorem et effunde iram, extolle adversarium et afflige inimicum. Potest etiam exponi de viro iusto, ut dicatur sic.

^marg.| {2.39vb} {g} Magnificans] Deus : [salutes Regis eius] id est viri iusti. Qui dicitur Rex, eo quod se regit, quod fit precipue per humilitatem. Prv. 16.d. Melior est patiens viro forti : et qui dominatur animo suo, expugnatore urbium. Et dicitur, non solum Rex, sed Rex eius, scilicet Dei, ad differentiam Regum malorum, qui non sunt Reges Dei, sed Diaboli. Os. 7.a. Ipsi repugnaverunt et non ex me : Principes extiterunt et non cognovi, id est non approbavi. [Salutes] pluraliter, scilicet salutem corporalem, gratuitam, perpetuam. Salvat enim Dominus salute corporali. Unde Ps. 35. Homines et iumenta salvabis, Domine. Et hanc magnificat, quia non solum necessaria, sed et omnia dat homini. 1Cor. 3. Omnia vestra sunt, etc. Sapientie 1.d. Creavit Deus, ut essent omnia et sanabiles fecit nationes omnium terrarum. Item salvat salute gratuita, id est gratia. Ps. 34. Salus tua ego sum. Hanc magnificat, non solum preterita, vel presentia dimittendo ; sed etiam a futuris conservando. Et etiam non solum propria, sed et aliena precibus supplicantium condonando. Item salvat salute perpetua. Ps. 79. Ostende faciem tuam et salvi erimus. Philippen. 3.d. Salvatorem expectamus Dominum nostrum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostre, configuratum corpori claritatis sue. Hanc magnificat ultra meritum donando. Romanorum 8.d. Non sunt condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam, que revelabitur in nobis. Lc. 6.f. Mensuram bonam et confertam et coagitatam et supereffluentem dabunt in sinum vestrum. Nec solum [magnificans] etc. Sed.

^marg.| {h} Et faciens misericordiam Christo] id est uncto.

^marg.| {i} Suo] sicut habetur Mt. 3.b. Hic est filius meus dilectus.

^marg.| {k} David] vero manu forti et liberatori : quia sicut David ad litteram liberavit populum Israel de manu Golie et Philisthiim ; sic Christus liberavit nos de manu Golie et Philisthiim spiritualiter. Golias interpretatur transmigratio : Philisthiim, duplex ruina. Ipse vero liberavit nos a transmigratione Babylonis, id est ne transmigraremus ad confusionem eternam et de manu Philisthiim, id est a ruina corporis et anime. Sed non in propria persona facit Deus misericordiam Christo ; sed in membris eius. Unde addit :

^marg.| {l} Et] id est [semini eius] Is. 6.d. Semen sanctum erit id, quod steterit in ea. [Eius] dicit, ad differentiam seminis Diaboli. 1Io. 5.d. Scimus, quoniam omnis, qui natus est ex Deo, non peccat, sed generatio Dei conservat eum.

^marg.| {m} Usque in seculum] id est sine fine.

Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 17), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 14/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_17)

Signaler un complément d'information

Notes :

<26. Psalterium>

Psalmus 17

<26. Psalterium>

Psalmus 17