Hugo de Sancto Caro

Psalmus 40

Numérotation du verset Ps. 40,1 

¶ In finem1 psalmus David2 vel in finem intellectus David3*.
¶Codd. : (Ps. 40) Ps-G D30 ) P15205 (74rb) P1076 P10489 ΩM (163rb) ΩS (265va) ΩX(227rb) ω 1 (74va-75va) Rusch, def. ΩF
1 in finem (1°)] om. W Amiatinus |
2 psalmus David Magna Glossatura R I Q W ΦG K V D D30 Ωx ΩS Ed1530 ] inv. Ps-G ( F L M ΦRVP U G ) cum hebr. LXX , psalmus ipsi David Clementina |
3 vel in finem intellectus David ΩS ΩX P15205 ] vel in finem intellectus filiis Chore Magna Glossatura ( Cbg150 “sicut Hieronymus transfert”), Vox Christi de passione sua D30 ; om. Hi ΩM P10489 ω 1 D14 D30 Ps-G | in finem... David²] om. Hi ΩM P10489 ω 1 D14 D30 Ps-G |
Numérotation du verset Ps. 40,2 I

Beatus
qui intelligit super egenum et pauperem ¦
in die
mala
liberabit4*
4liberabit plerique codd. et edd. Ps-G D30 Cbg150 ΩMS P10489 ω1] liberavit Ps-G (F L M² Q* ΦP* U* G* K) ΩX P15205 P1076 Rusch
eum Dominus.
Numérotation du verset Ps. 40,3 II

Dominus
conservet eum et vivificet eum†
et beatum faciat eum
in terra ¦
et non tradat eum in animam
inimicorum eius. 5
5 <divisio.> eum… eum 2 +… terra ¦ Cbg150 D30 ω 1 (eum1 ’)] eum1 ’… eum… terra ’ ΩM ; eum1… eum ’… terra ¦ ΩS ; eum2… eum3 ¦… terra ΩX P15205, eum. ... terra ¦ Cbg150
Numérotation du verset Ps. 40,4 III

Dominus
opem ferat illi super lectum doloris eius6 ¦
6 eius] om. ΩS* cum Ps-H
universum stratum eius
versasti in infirmitate eius.
Numérotation du verset Ps. 40,5 IV

Ego dixi
Domine miserere mei ¦
sana animam meam
quia7 peccavi tibi.
7 quia Ps-G (I* ΨB² V D Cbg150 ) ΩSX P15205 P10489 ω1 Ed1455 Rusch Clementina cum Ps-R ] quoniam Ps-G ΩM (!) Cor2
Numérotation du verset Ps. 40,6 V

Inimici mei
dixerunt
mala
mihi ¦
quando morietur et peribit
nomen eius.
Numérotation du verset Ps. 40,7 VI

Et si ingrediebatur
ut videret
vana8*
8 vana plerique codd. et edd. Cbg150 ΩM Ω P10489 ω1 Corsiniana40E15 Rusch cum Ps-R Ps-H] vane Ps-G (R F L ΦGV K cum LXX Ps-γ Ps-δ) Cor2 ( VANE LOQUEBATUR COR EIUS CONGREGABIT sic habent hebr. et ant. et Ieron. et grecus) Edmaior.
loquebatur ¦ cor eius congregavit9
9 congregavit Cor2 ( grecus tamen ) Cbg150 ΩM Rusch ] congregabit Ps-G ( M Q* Φ K ) ΩX Corsiniana40E15 Cor2 ( hebr. et ant. et Ieron.)
iniquitatem sibi. 10
10 <divisio.> loquebatur ¦ cor eius ΩS ΩM ω 1 Cbg150 (vel)] loquebatur cor eius ¦ Cbg150 , uideret uana ¦ loquebatur P15205
Numérotation du verset Ps. 40,VII 

Egrediebatur
foras ¦
et loquebatur
Numérotation du verset Ps. 40,8 

in idipsum.
Numérotation du verset Ps. 40,VIII 

Adversum me
susurrabant omnes11*
11 omnes Cbg150 D30 P106 Ps-G et omnes codices recensiti] om. Rusch (tantum)
inimici mei ¦ adversus me cogitabant
mala mihi. 12
12 <divisio.> VII+VIII : Egrediebatur foras ¦… idipsum ¦ aduersum… mei ¦ … michi ΩS*
Numérotation du verset Ps. 40,9 IX

Verbum iniquum
constituerunt adversum me ¦
numquid qui dormit
non adiiciet13* ut resurgat.
13 adiciet Ps-G Cbg150 D30² ΩSX T5 P10489 P15205 ω1] adiiciat Ps-G (Q* ΦR ) D30*? ΩM Corsiniana40E15 Rusch, + ultra Ω S
Numérotation du verset Ps. 40,10 X

Etenim
homo pacis mee
in quo speravi14 ¦
14 speravi] sperabam ΩX ( tantum )
qui edebat panes meos
magnificavit super me
supplantationem. 15
15 <divisio.> speravi... meos ¦ D30 Cbg150 ω 1] speravi ¦… meos ¦ ΩS ; speravi ¦… meos Hi ΩX P15205
Numérotation du verset Ps. 40,11 XI

Tu autem Domine
miserere mei
et resuscita me16 ¦
16 me ΩX P10489etc te P1076
et retribuam eis. 17
17 <divisio.> mei... me ¦ Hi D30 Cbg150 ω 1 ] mei ¦… me ΩS (finis linee) ΩX P15205
Numérotation du verset Ps. 40,12 XII

In hoc cognovi
quoniam18 voluisti me19 ¦ quoniam20 non gaudebit
18 quoniam1 Ω P10489 ω 1 Ps-G] quod P15205 |
19 me] om. Ps-G (G) |
20 quoniam2 ΩMX Corsiniana40E15 T5 P10489 ω1 Ps-G ] om. ΩS |
inimicus meus super me.
Numérotation du verset Ps. 40,13 XIII

Me autem propter innocentiam
suscepisti21 ¦
21 suscepisti Ω P10489 ω 1 Ps-G] + me P15205
et confirmasti me22*
22 me Ps-G Cbg150 D30] om. Ps-G (Q*) ΩM P15205 Rusch
in conspectu tuo in eternum.
Numérotation du verset Ps. 40,14 XIV

Benedictus
Dominus
Deus
Israel
a seculo et23 in seculum ¦
23 et Ps-G D30 Cbg150 Ω P15205 P10489 Rusch] om. Ed1455, + usque Ps-G (Q*) Cor2 ω1 Clementina cum Ps-R Ps-H
fiat fiat. 24
24 <divisio.> Israhel… seculum ¦ D30 Cbg150 sec . m . ω1] Israel ¦… seculum ¦ ΩS ; Israhel… seculum... fiat ’ fiat ΩM ; Israel ¦… seculum Hi ΩX P15205

Psalmus 40

Numérotation du verset Ps. 40,1 
marg.| Beatus, qui intelligit] etc. Tit. In finem Ps. David. Iste titulus patet. Secundum autem Hieronymus titulus talis est. In finem intellectus filiis Chore. Sepe in titulis Psalmorum fit mentio de filiis Chore : quia licet Chore propter ambitionem perierit, ut legitur Nm. 16.e. tamen quidam de suis filiis malitiam illius non sunt imitati et a David in ministerio domus Domini sunt assumpti. Item propter nominis interpretationem maxime sumitur in isto titulo. Chore enim Calvaria interpretatur, in quo loco crucifixus est Dominus : Et filii Chore dicuntur specialiter imitatores Passionis Domini. Unde is est sensus tituli : Intellectus huius Psalmi, tendens in finem, Christum, attribuitur, filiis Chore, id est imitatoribus Passionis Christi. Intentio est, ut moneat credere in Christum Deum, pauperem, crucifixum, resuscitatum.
marg.| Unde tripartitus est Psalmus. Primo commendat eum, qui Christum pauperem et egenum videns, nihilominus eum esse verum Deum credit. Secundo agit de Passione Christi, ibi : Inimici mei. Tertio de Resurrectione ipsius, ibi : Tu autem, Domine. Dicit ergo.
Numérotation du verset Ps. 40,2 
I
marg.| {e} Beatus, qui] etc. Christum, id est qui per hoc, quod oculis corporis videt eum pauperem et egenum, oculo fidei intelligit id, quod supra id, quod videtur, est, scilicet Divinitatem in eo esse intelligit per fidem. Act. 15.b. Fide purificans corda eorum. Mt. 5.a. Beati mundo corde : quoniam ipsi Deum videbunt.
marg.| {f} Super egenum et pauperem] Christus fuit egenus et pauper, secundum quod predictum est, ibi : Ego autem mendicus sum et pauper. Et super istum etiam debemus intelligere, id est in eum, ut recogitemus, quod pro nobis fecerit. Unde Eccl. 29.c. Gratiam fideiussoris ne obliviscaris : {2.107rb} dedit enim pro te animam suam. Sed sicut dicitur Is. 57.a. Iustus perit : et non est, qui recogitet in corde suo. Potest etiam sic legi :   [Beatus, qui] etc. id est super Christum, qui egenus et pauper est in membris suis, sicut dicturus est in iudicio. Unde Mt. 25.d. Nudus fui et cooperuistis me, etc. Et item : Quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. Sed multi sunt, qui nolunt intelligere super istum egenum ; sed satis attenti sunt super eum divitem. Unde dicit Augustinus Christus donat et eget : quando donat, vis accipere ; quando eget, non vis dare. Vel sic : Super egenum et pauperem, quemcumque. Et dicit, intelligit, quia maius est dare animam compatiendo, quam pecuniam. Is. 58.c. Cum effuderis esurienti animam tuam et animam afflictam repleveris, orietur in tenebris lux tua. Et debemus intelligere super eum, quod est eius nature nobiscum et eiusdem conditionis et de eodem luto. Iob. 33.a. De eodem quoque luto ego formatus sum. Et notandum quod dicitur pauper, bonus et malus : et uterque multipliciter.
marg.| Pauper
¶¶Bonus.
- Ad litteram. Dt. 15.c. Non deerunt pauperes in terra habitationis tue.
- Christus. 2Cor. 8.b. Propter vos egenus factus est. Mt. 8.c. Filius hominis non habet, ubi caput suum reclinet.
- Claustralis, 2Cor. 6.b. Tamquam nihil habentes. Mt. 19.d. Ecce nos reliquimus omnia.
- Quilibet humilis. Mt. 5.a. Beati pauperes spiritu. Is. ult. a. Ad quem respiciam, nisi ad pauperculum, etc.
- Abstinens. Tob. 4.d. Pauperem vitam gerimus, etc.
- Martyr. Eccl. 13.a. Pauper lesus tacebit. Hbr. 11.g. Egentes, angustiati, etc.
- Apostolus. Act. 3.a. Aurum et argentum non est mihi.
- Penitens. Eccl. 10.d. Pauper gloriatur per disciplinam. Is. 48.b. Elegi te in camino paupertatis.
- Captivus. Gn. 41.g. Crescere me fecit Deus in terra paupertatis mee.
- Malus.
- Illitteratus. Prv. 12.b. Melior est pauper et sufficiens sibi, quam gloriosus et indigens pane. Eccl. 13.d. Pauper locutus est et dicunt : Quis est hic ?
- Diabolus. Prv. 4.d. Egestas a Domino in domo impii.
- Hypocrita. Apc. 3. Nescis, quia tu es miser et miserabilis et pauper.
- Piger. Eccl. 40.d. Fili, in tempore vite tue ne indigeas.
- Maledictus. Eccl. 13.d. Nequissima paupertas in ore impii.
- Impatiens. Prv. 13.b. Qui pauper est, increpationem non sustinet.
- Mendax. Eccl. 13.c. Execratio divitis pauper.
- Infirmus in fide. Eccl. 11.b. Est homo marcidus egens recuperatione, plus deficiens virtute et abundans paupertate.
- Adulter. Prv. 6.d. Qui adulter est, propter cordis inopiam perdet animam suam.
- Avarus. HieronymusAvaro deest tam quod habet, quam quod non habet. Eccl. 38.b.
Substantia inopis secundum cor eius. Sic ergo tripliciter intelligendum est : Super egenum et pauperem : Per fidem, ut dictum est, Divinitatis in Christo : Per compassionem ad Christum : Per compassionem ad pauperes. Et homini, qui sic, intelligit super egenum et pauperem, multa bona promittit. Primum est bonum vite eterne. Quod dividitur in duo. Primum est habere omne bonum, de quo dicit : Beatus. Ille enim est beatus, cui omnia optata succedunt. Secundum est carere omni malo, de quibus subiungit.
marg.| {g} In die mala liberabit eum Dominus] Dies mala, est dies iudicii. Eccl. 7.b. Diem {2.107va} malam precave. Que dicitur mala, malitia pene. So. 1.d. Dies ire, dies illa, dies tribulationis et angustie, dies calamitatis et miserie, etc. Secundo promittit ei bona vite presentis, plura. Primo gratiam conservantem. Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 40,3 
II
marg.| {a} Dominus conservet eum] qui intelligit credendo. Ier. 5.a. Domine, oculi tui prospiciunt fidem. Vel   [Eum] compatientem Christo et in se et in pauperibus. Ps. 144. Custodit Dominus omnes diligentes se.   [Conservet] id est ex toto servet. Iac. 2.b. Qui offenderit in uno, factus est omnium reus. Vel   [Conservet] id est cum illo servando servet. 1Cor. 3.b. Dei adiutores sumus. Vel   [Conservet] id est cum aliis servet. Prv. 18.d. Frater, qui adiuvatur a fratre, quasi civitas firma. Augustinus in. regula clericorum : Deus, qui habitat in vobis, etiam isto modo Custodiet vos ex vobis, id est si aliter sit sollicitus ex altero. Secundo promittit eis gratiam vivificantem, dicens.
marg.| {b} Et vivificet eum] credentem, Hab. 2.a. Iustus ex fide vivit. Vel   [eum] compatientem 1Tim. 4.c. Pietas ad omnia utilis est, promissionem habens vite, que nunc est et future. Tertio gratiam consummantem, cum addit.
marg.| {c} Et beatum faciat eum in terra] id est in presenti vita. Et quomodo potest homo esse beatus in terra ? Per spem. Rm. 8.e. Spe salvi facti sumus. Col. 2.c. In quo et resurrexistis per fidem : Ecce beatitudo resurrectionis per fidem. Quarto liberationem a peccatis, que sunt ex suggestione Diaboli. Unde sequitur :
marg.| {d} Et non tradat eum in animam inimicorum eius] id est in voluntatem et desiderium eorum, licet quandoque tradat in manibus eorum. Iob. 9.c. Terra tradita est in manus impii ad probationem, non tamen tradit in voluntatem eorum, que est, ut ad peccatum perducatur. Unde Iob. 1.c. Ecce omnia, que habet, in manu tua sunt. Et 2. eiusdem b. Ecce in manu tua est : Non dicit in voluntate. Unde voluntatem Diaboli reprimens, statim subiungit, ibi : Verumtamen animam illius serva. Quinto liberationem a peccatis, que sunt ex tentationibus carnis : Unde dicit.
Numérotation du verset Ps. 40,4 
III
marg.| {e} Dominus opem ferat illi super lectum doloris eius] Caro enim est lectus, in quo requiescit homo. Ier. 31.d. Usquequo deliciis dissolveris, filia vaga ? Sed Dominus immittendo dolorem, vel infirmitatem, facit esse lectum doloris : Et sic fert opem, quia sicut dicitur Eccl. 11.d. Malitia unius hore, oblivionem facit luxurie maxime. Et hoc est, quod sequitur.
marg.| {f} Universum stratum eius] id est universam carnis voluptatem. Am. 6.a. Ve vobis, qui opulenti estis, etc.
marg.| {e} Versasti] id est convertisti in angustias et dolores. Vel   [Versasti] id est carnem, que potius spiritui pre erat, versasti, ut spiritui subdita esset. Gn. 4.a. a. Sub te erit appetitus eius : et tu dominaberis illius.
marg.| {h} In infirmitate eius] quam ei propter hoc contulisti. 1Cor. 12.c. Virtus in infirmitate perficitur. Ps. 15. Multiplicate sunt infirmitates eorum, postea acceleraverunt. Hec etiam sex possunt assignari sex operibus misericordie, de quibus Mt. 25.c. Que notantur his versibus «Visito, poto, cibo, redimo, tego, colligo, condo ».
marg.| Hoc ultimum, quod septimum est, non habetur in Mattheo, scilicet sepelire mortuos, sed de Tobia sumitur. De illo ergo, qui facit opera misericordie, de quo expositum est : [Beatus, qui intelligit super egenum et pauperem] dicit   [Dominus conservet eum] quia, tegit.   [Vivificet] quia, cibat.   [Beatum faciat] quia, visitat.   [Et non tradat eum in animam] etc. quia, redimit.   [Opem ferat illi] quia, colligit.   [Universum stratum eius versasti in infirmitate eius] dando sanitatem, quia, condit. Item, quia dicit, non tantum   [stratum] sed addit   [universum] notandum quod multiplex dicitur lectus, sive stratum et quodlibet versat Dominus in infirmitate.
marg.| Lectus dicitur
- Caro, ut supra dictum est.
- Amor temporalium. Ct. 3.a. In lectulo meo per noctes quesivi, quem diligit anima mea ; quesivi et non inveni. Hunc lectulum versat Dominus in infirmitate hominis, quia facit temporalia expendi. Iob. 2.b. Pellem pro pelle : et cuncta, que habet homo, dabit pro anima sua.
- Conscientia. Ps. 6. Lavabo per singulas noctes lectum meum. Ct. 3.c. En lectum Salomonis sexaginta fortes ambiunt. Hunc versat Dominus in infirmitate per confessionem. Eccles. 18.c. In tempore infirmitatis ostende conversationem tuam. Eccl. 11.d. In fine hominis denudatio operum illius. Lc. 15.b. Mulier, que perdiderit drachmam, id est gratiam, everrit domum et querit diligenter, donec inveniat.
marg.| Lectus etiam dicitur
- Otium, sive quies, vel contemplatio. Mt. 24.d. Erunt duo in lecto, unus assumetur et unus relinquetur.
- Eterna requies. Lc. 11.a. Pueri mei mecum sunt, etc.
- Eterna damnatio. Is. 14.c. Subter te sternetur tinea, etc.
marg.| {2.107vb} Positis illis bonis, que promittit eis, qui fidem Christi et compassionem proximi habuerint : Propheta non de se presumens, ad Dei misericordiam recurrit, petens ea sibi, non suis meritis, sed misericordia Dei dari. Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 40,5 
IV
marg.| {i} Ego dixi] Et si ego : ergo et vos alii dicere debetis. Quid ?
marg.| {k} Domine] qui potens es.
marg.| {l} Miserere mei] Sap. 11.d. Misereris omnium, quia omnia potes. Et in collecta : Deus, qui omnipotentiam tuam parcendo maxime et miserendo manifestas.
marg.| {m} Sana animam meam] tu qui es Medicus animarum et indigeo misericordia et sanitate.
marg.| {n} Quia peccavi tibi] id est contra te. Quasi dicat : Miserere mei, quia confiteor me miserum.   [Sana] quia confiteor me egrum.   [Miserere] quo ad offense dimissionem.   [Sana animam] quoad sequele peccati, id est pene deletionem. Ier. 17.b. Sana me, Domine et sanabor : salvum me fac et salvus ero. Cum autem dicit :   [Sana] ostendit quod non est insanabilis plaga sua : Sicut econtrario. Ier. 14.d. Quare ergo percussisti nos, ita ut nulla sit sanitas ? Et Ier. 30.b. Insanabilis fractura tua, pessima plaga tua.
Numérotation du verset Ps. 40,6 
V
marg.| {o} Inimici mei dixerunt] Secunda pars, in qua Christus agens de sua passione, loquitur de crucifixoribus suis, qui non super egenum intellexerunt ; sed tantum egenum hominem eum putaverunt. Et primo ostendit eos malam voluntatem habuisse, cum dicit :   [Inimici mei] Ps. 34. Qui oderunt me gratis. Secundo ostendit eorum falsitatem, dicens.
marg.| {p} Dixerunt mala mihi] id est contra me. Ps. 108. Locuti sunt adversum me lingua dolosa. Et alibi : Posuerunt, id est deposuerunt adversum me mala pro bonis. Tertio ostendit eorum crudelitatem, qua mortem illius appetebant, cum subiungit.
marg.| {q} Quando morietur] supple, dicentes   [quando morietur] Ps. 93. Captabant in animam Iusti et sanguinem innocentem condemnabant. Quarto ostendit eorum invidiam, quia non tantum mortem eius procurare, sed et memoriam nominis eius delere volebant. Unde addit :
marg.| {r} Et] dicentes hoc,   [quando peribit nomen eius] De his duobus. Ier. 11.d. Cogitaverunt super me consilia, dicentes : mittamus lignum in panem eius : Ecce de morte. Et eradamus eum de terra viventium et nomen eius non memoretur amplius : Ecce de nominis abolitione. Quinto ostendit eorum perditionem, cum dicit.
Numérotation du verset Ps. 40,7 
VI
marg.| {s} Et si ingrediebatur] aliquis familiarem se simulans,
marg.| {a} {2.108ra} Δ ad hoc scilicet Ut videret] id est exploraret libertatem meam, videns, si posset me reprehensibilem invenire.
marg.| {b} Vana loquebatur] cum illis, qui dixerunt, Mt. 22.b. Scimus, quia verax es et viam Dei in veritate doces, etc. Et ideo hec esse vana, etsi vera constat : Quia.
marg.| {c} Cor eius] id est ipse in corde suo.
marg.| {d} Congregavit iniquitatem sibi] Unde in Ps. 26. Mentita est iniquitas sibi. Et congregata iniquitate intus in corde.
Numérotation du verset Ps. 40,VII 
marg.| {e} Egrediebatur foras] ad Principes, ut proditionem perageret. Hoc precipue Iude convenit : De quo dicitur Io. 13.d. quod cum accepisset buccellam, exivit continuo.
Numérotation du verset Ps. 40,8 
marg.| {f} Et loquebatur in idipsum] vanitatis, id est loquebatur vana et falsa. Vel   [in idipsum] iniquitatis, id est iniquitatem, quam conceperat in corde, effudit in locutione. Unde de Iuda dicitur Mt. 26.b. quod abiit ad Principes Sacerdotum et ait illis : Qui vultis mihi dare et ego vobis eum tradam ? Sed ne soli Iude imputetur : Ecce quod sequitur.
Numérotation du verset Ps. 40,VIII 
marg.| {g} Adversum me susurrabant] non unus tantum, sed
marg.| {h} Omnes inimici mei] Iudei. Et notantur hic tria eorum mala, scilicet occulta detractio, cum dicit :   [Susurrabant] scilicet unus in aure alterius. Maligna cogitatio, cum addit.
marg.| {i} Adversum me cogitabant mala] Io. 11.g. Ab illa die cogitaverunt, ut interficerent eum.   [Mala] dico   [mihi] secundum opinionem eorum, qui putabant malum mihi facere, sed sibi potius faciebant. Vel   [cogitabant mihi] id est ad utilitatem meam, quia inde crevit fructus Ecclesie. Tertio notatur eorum conspiratio, cum sequitur.
Numérotation du verset Ps. 40,9 
IX
marg.| {k} Verbum iniquum] etc. Mt. 26.a. Consilium fecerunt, ut Iesum dolo tenerent et occiderent.   [Verbum] contra verbum Dei :   [Iniquum] contra ipsam equitatem :   [Statuerunt] contra Iudicem.
marg.| {l} Constituerunt] quia in malo convenerunt.
marg.| {m} Adversum me] veritatem ipsi adversarii veritatis. Sed numquid poterunt prevalere et quod intendunt, peragere ? Non, quia licet moriatur, quia homo est ; tamen non peribit nomen eius, quia resurget, eo quod Deus est. Hoc est, quod sequitur.
marg.| {n} Numquid qui dormit] id est Christus, qui moritur.
marg.| {o} Non adiiciet, ut resurgat] quasi dicat, adiiciet, ut resurgat. Due enim negationes relinquunt affirmationem.
marg.| Dormitio
¶¶Bona.
- Nature. Mt. 26.d. Invenit eos dormientes.
- Gratie. Iob. 33.b. Quando irruit sopor super homines.
- Contemplationis. Ct. 5.a. Ego dormio, etc.
- Mortis. Ps. 3. Ego dormivi. Et Io. 11.b. Lazarus amicus noster dormit.
- Culpe. Eph. 5.d. Exsurge, qui dormis, etc.
- Mala.
- Corporis, vel odii. Ps. 75. Dormierunt somnum suum.
- Adulationis. Prv. 23.d. Eris sicut dormiens in medio maris, etc.
marg.| Dicitur autem mors Christi dormitio propter multa. Primo, quia fuit voluntaria, sicut dormitio. Is. 53.c. Oblatus est, quia ipse voluit. Io. 10.d. Ego potestatem habeo ponendi animam meam et iterum sumendi eam. Secundo, quia ad horam detentus fuit in morte, sicut homo ad horam detinetur in somno. Ps. 15. Non derelinques animam meam in inferno, ne dabis Sanctum tuum videre corruptionem. Tertio, quia sicut corpus dormientis destitutum videtur et sine regimine ; sic corpus Christi mysticum, quod est Ecclesia, in morte Christi destitutum videbatur. Za. 13.e. Percute pastorem et dispergentur oves gregis. Quarto, quia sicut per somnum melioratur corpus ; sic Ecclesia per mortem Christi. Lc. 12.f. Baptismo habeo baptizari, scilicet morte et quomodo coarctor, usque dum perficiatur ? quasi dicat cum perficietur, dilatabor in Ecclesia. Propter hoc dicit Augustin. Dormit Adam, ut fiat Eva : oritur Christus, ut fiat Ecclesia. Dormienti Ade fit Eva de latere ; mortuo Christo percutitur latus lancea, ut fluant Sacramenta, quibus fiat Ecclesia. Hic etiam posset per se assignari quinta ratio. [Qui] ergo sic   [dormit]
marg.| {o} Adiiciet, ut resurgat] Et signanter dicit   [adiiciet] quasi dicat mori fuit principale, alia autem adiacentia. Vel crucifixoribus suis principaliter et solum cura fuit, ut moreretur ; ipse autem ipsis nolentibus adiecit Resurrectionem. Dixit   [Qui dormit] etc. Sed numquid, Christe, dormisti ? Ita.
Numérotation du verset Ps. 40,10 
X
marg.| {p} Etenim] dicit Christus   [homo pacis] etc. quasi dicat vere mortuus fui, quia Iudas {2.108rb} tradidit me in manus querentium animam meam. Et in hoc versu aggravatur peccatum Iude multis modis. Primo, quia Christus erat ei pacificus : et ideo nequius fuit eum tradere ; quod notatur, cum dicit   [Homo pacis mee] id est cum quo ego pacem habebam, licet ipse mihi non ita. Ps. 45. Si inimicus meus maledixisset mihi, sustinuissem utique, etc. Secundo, quia familiaris, quod notat, cum addit.
marg.| {q} In quo speravi] id est sperare potui, vel debui, secundum usum communem eorum, qui in suis familiaribus confidunt. Tertio, quia beneficus. Unde dicit.
marg.| {r} Qui edebat] ad litteram. Unde dixit Lc. 22.c. Ecce manus tradentis me mecum est in mensa. In primo redarguitur Iudas de infidelitate. In secundo de deceptionis fraude. In tertio de seditione. Talis ergo, dicit Christus.
marg.| {s} Magnificavit] etc. id est proditionem occultam. Magna enim fuit ipsa proditio ; sed magnificata fuit, quia a tali facta est, qui sic videbatur amicus et familiaris eius. Et notandum quod propter multas causas voluit Christus tradi ab eo, qui videbatur esse amicus illius. Prima ratio est, ne homo ponat spem {2.108va} Δ suam in homine. Ier. 17.a. Maledictus, qui confidit in homine : et qui ponit carnem brachium suum. Secunda, ne homo credat se homini. Io. 2.d. Ipse autem Iesus non credebat semetipsum eis, eo quod ipse nosset omnes, etc. Ier. 12.b. Fratres tui et domus patris tui ipsi etiam pugnaverunt adversus te et clamaverunt post te plena voce : ne credas eis, cum locuti fuerint tibi bona. Tertia ratio est, ut homo Christianus discat persecutionem sustinere, non solum ab inimicis, sed et a domesticis. Io. 15.c. Non est servus maior Domino suo ; si me persecuti sunt et vos persequentur. Quarta est, ut homo ab amicis et familiaribus suis sibi caveat. Eccl. 6.b. Ab inimicis tuis separare et ab amicis tuis attende, Mi. 7.b. Ab ea, que dormit in sinu tuo, custodi claustra oris tui. Et ibidem Nolite credere amico et nolite confidere in Duce. Quinta est, ut ostenderet, quod domestici efficaciores sunt ad nocendum. Gregorius Cum Diabolus se propriis viribus nihil adversum nos proficere conspicit, per linguas nobis adherentium sevit. Hieronymus Nulla pestis efficacior ad nocendum, quam familiaris inimicus. Mt. 10.d. Inimici hominis domestici eius.
prol.| * super me supplantationem] id est magis, quam inimici me supplantat, sicut Iacob supplantavit Esau, quantum ad hoc, quod supplantatus hereditatem amittit ; sed non quantum ad hoc, quod eam supplantator acquirit. Isti enim domestici auferunt hereditatem eternam ; non tamen eam sibi acquirunt. Unde potest eis dici illud Mt. 23.b. Ve vobis, qui clauditis regnum celorum ante homines : Vos enim non intratis, nec introeuntes sinitis intrare. Eccl. 20.b. Homini fatuo non erit amicus : et non erit gratia in bonis illius : qui edunt panes illius, false lingue sunt. Et recte supplantantur, qui in carnis voluptatibus moriuntur : Pes enim est affectus, planta finis est voluntatis, sub planta est caro mortua et ipsi in carne mortua terminant suam voluntatem. Notandum etiam, quod est panis bonus et panis malus.
marg.| Panis bonus.
- Ad litteram. Is. 58.b. Frange esurienti panem tuum. Dt. 8.a. Non in solo pane vivit homo.
- Ipsa Trinitas. Lc. 11.a. Amice, accommoda mihi tres panes. Mt. 6.b. Panem nostrum super substantialem da nobis hodie.
- Corpus Christi. Io. 6.e. Ego sum panis vivus. Ier. 11.d. Mittamus lignum in panem eius.
- Ecclesia. 1Cor. 10.d. Unus panis multi sumus.
- Anima. Os. 9.a. Panis eorum anima ipsorum.
- Scriptura sacra. Is. 55.a. Quare appenditis argentum vestrum et non in panibus ? Lam. 4.a. Parvuli petierunt panem et non est, etc.
- Quinque libri Moysi. Io. 6.a. Est puer unus hic, qui habet quinque panes hordeaceos, per quinque significatur Moyses.
- Apostoli. Lv. 24.a. Coques duodecim panes, qui singuli habebunt duas decimas.
- Penitentia. 3Rg. 19.a. Ecce ad caput eius panis subcinericius. Et infra Quia cinerem tamquam panem manducabam.
- Caritas. Lc. 11.b. Si petierit panem, numquid lapidem dabit illi ? Is. 33.c. Panis ei datus est, aque eius fideles.
- Robur predicationis, infra. Omne firmamentum panis contrivit. Is. 3.a. Auferet Dominus omne robur panis, etc.
- Refectio contemplationis. Is. 30.e. Dabit ei Dominus panem arctum et aquam brevem. Dn. 10.a. Panem desiderabilem non comedi.
- Beatitudo eterna. Gn. 49.c. Aser pinguis panis eius. Lc. 14.d. Beatus, qui manducabit panem in regno celorum.
marg.| <Panis> malus
- Heresis. Prv. 9.d. Panis absconditus suavior.
- Mendacium. Prv. 20.c. Suavis est homini panis mendacii.
- Delectatio carnalis. Iob. 20.b. Panis eius in utero illius vertetur in fel aspidum intrinsecus.
- Adiutorium ad malum. Ios. 9. Panes calidos sumpsimus.
- Hypocrisis. Os. 7.c. Ephraim factus est subcinericius panis, qui non reservatur. Lc. 12.a. {2.108vb} Attendite a fermento Phariseorum, quod est hypocrisis.
marg.| {a} Tu autem, Domine] etc. Tertia pars, in qua Christus post predictas tribulationes, quasi avis ad nidum recurrens, orat Patrem et petit suam Resurrectionem. quasi dicat Illi ita fecerunt : Tu autem, Domine Pater.
marg.| {b} Miserere mei] hominis, qui in predictis miseriis sum.
marg.| {c} Et resuscita me] gloriosa Resurrectione. Postea petit ultionem inimicorum, dicens.
marg.| {d} Et retribuam eis] scilicet Iudeis. Secundum hanc lectionem, retribuam, est optativi modi. Vel potest esse indicativi : Et tunc est comminatio : Retribuam, in presenti, ut dispergantur per Titum et Vespasianum : et in futuro, ut damnentur, nisi conversi fuerint. Et propter hoc bene dicit ; retribuam, quasi tribuam in presenti, sed retribuam in futuro. Habito de ultione quantum ad exteriorem penam, subiungit de confusione eorum quantum ad interiorem dolorem. Unde dicit.
marg.| {e} In hoc cognovi] etc. Hoc dupliciter potest legi. Primo sic : Cognovi, quoniam non gaudebit diu inimicus meus, Iudeus, super me. Quanto enim letiores fuerunt Iudei de morte Christi, tanto magis confusi fuerunt et dolentes de Resurrectione ipsius.   [Cognovi] dico, sed per quod experimentum ? In hoc.
marg.| {f} Quoniam] etc. id est quod complacui tibi intantum, quod non relinqueres me in voluntate eorum. Vel sic : Cognovi, id est alios cognoscere feci hoc. Quoniam voluisti me, id est dilexisti, per quod te feci cognoscere, in hoc.
marg.| {g} Quoniam] etc. quasi dicat, per hoc, quod resuscitasti me et eripuisti me de manu Pilati et de omni expectatione plebis Iudeorum, cognoverunt fideles, quia tu me dilexisti. Facta mentione de sua Resurrectione, ponit causam illius, scilicet quia innocens passus est. Unde sequitur :
marg.| {h} Me autem] etc. quasi dicat, non immerito suscitasti me. Autem, pro sed. Sed, propter innocentiam, quam, licet penam nocentium sustinerem, habui, id est   [Suscepisti] me ; de sepulchro et susceptum cadere non permisisti : Sed
marg.| {k} Et confirmasti me] gloria impassibilitatis et immortalitatis. Non ad horam, sed.
marg.| {m} In eternum] id est in eterna beatitudine, que est, in conspectu tuo. Vel Confirmasti me, ut essem in conspectu tuo in eternum. Sequitur conclusio laudativa.
marg.| {2.109ra} Δ {a} Benedictus] Dominus. Et est vox Christi gratias agentis de sua Resurrectione, vel vox Prophete, vel ipsius Ecclesie ipsi Christo congratulantis et pro Resurrectione illius, ad quam nostra sequitur, gratias referentis. Dicit ergo : Benedictus sit.
marg.| {b} Dominus] non terrenus, sed :
marg.| {c} Deus Israel] id est credentium populorum, qui Deum per fidem contemplantur. Et hoc non ad tempus, sed.
marg.| {e} A seculo] id est ab initio.
marg.| {f} Fiat, fiat] Geminatio innuit certitudinem de re desiderata et desiderii magnitudinem in desiderante. In Hebreo habetur : Amen, amen, secundum Hieronymum qui hunc librum in quatuor divisiones partitur. Hic terminatur primus liber.
marg.| Moraliter,] dicit vir iustus.
marg.| {o} Inimici mei] scilicet mundus, caro, Demonia.
marg.| {p} Dixerunt mala mihi] suggerendo. Mundus suggerit avaritiam : caro gulam et luxuriam : Diabolus superbiam, invidiam et iram. Et ad quid   [dixerunt] hec   [mala mihi ?] Ut me ad mortem peccati traherent. Unde sequitur :
marg.| {q} Quando morietur] quasi hoc dicebant sibimet de me,   [quando morietur] per peccatum.
marg.| {r} Et peribit nomen eius] quod scriptum est in celo. Et notandum quod duo sunt homini necessaria, scilicet bona vita et bona fama. Et hec duo conantur isti inimici penitus extinguere. Et ideo dicunt :   [Quando morietur] quoad vitam,   [et peribit nomen eius] quoad famam. Eccl. 41.c. Bone vite numerus dierum ; bonum autem nomen permanebit in evum. Et ibidem : Curam habe de bono nomine. Sed econtrario de malis dicitur Is. 14.f. Perdam Babylonis nomen, id est anime peccatricis.
marg.| {s} Et si ingrediebatur] Hunc versum sic exponit Augustinus. Curiosus quisque tunc quasi ad videndum ingreditur, quando alienum secretum sagaci studio perscrutatur : Vana loquitur, quando ut minus possit esse suspectus, eos, a quibus caveri non vult, se diligere fingit. Deinde iniquitatem congregat, quia libere admissus, quidquid reprehensibile videt, in corde coacervat. Exponitur de visitatoribus, qui ingrediuntur videre Ecclesias et loquuntur vana, quia de divitiis et solis temporalibus faciunt mentionem et postea congregant iniquitatem, id est mammonam iniquitatis. Hab. 2.c. Ve qui congregat avaritiam domui sue. Et bene dicit.
marg.| {c} Cor eius] ex quo omne vitium : Ideo dicitur infra. Divitie si affluant, nolite cor apponere, etsi quandoque liceat manum apponere.
marg.| {e} Egrediebatur foras] qui ingressus est ad explorandum, egredietur ad detrahendum. Quod enim in corde suo congregavit de malo alterius, tacere non potest, quia sicut dicitur Mt. 12.c. Ex abundantia cordis os loquitur. Et sicut bonus homo de bono thesauro profert bona, ut ibi dicitur : Similiter malus homo de malo thesauro profert mala. Eccl. 19.b. A facie verbi parturit fatuus, tamquam gemitus partus infantis : Sagitta infixa femori canis ; sic verbum in corde stulti. Canis enim numquam est in pace, donec sagittam extraxerit de femore ; sic detractor non quiescit, donec malum, quod in corde suscepit de alio, exterius effundens evomat. Unde dicit.
marg.| {f} Et loquebatur in idipsum] id est de hoc ipso, vel iterato, vel simul cum aliis detractoribus : Quod fit precipue in conviviis divitum. Unde Prv. 23.c. Noli esse in conviviis potatorum, nec in comessationibus eorum, qui carnes ad vescendum conferunt, scilicet carnes crudas, carnalitates et vitia aliorum. Unde manifestius subiungit.
marg.| {g} Adversum me] etc. Proprium est detractorum susurrare. Unde Rm. 1.d. Susurrones, detractores, Deo odibiles. Eccl. 28.b. Susurro et bilinguis maledictus. Eccl. 21.d. Susurro coinquinabit animam suam. Quod autem sequitur.
marg.| {i} Cogitabant] etc. cogitatio precedit susurrum. Prius est enim cogitare et post susurrare : Sed preposterando ordinem, dat intelligi eorum perversitatem. Simile Ex. 19.b. Omnia, quecumque precepit nobis Dominus, faciemus et audiemus. Hec ergo dicta sunt de detractoribus. Quod autem sequitur, de adulatoribus exponendum est.
marg.| {k} Verbum] etc. Et quod fit illud verbum, subiungit.
marg.| {n} Numquid qui dormit] etc. Dicunt enim adulatores : Dominus adhuc satis penitentiam faciet : bene potestis modo bibere et comedere et cetera facere, vos estis adhuc iuvenes, quando senueritis, tunc facietis penitentiam. Hoc melius exprimit alia littera, que sic habet   [Verbum Diaboli] etc. Verbum Diaboli fuit : Nequaquam moriemini : Et modo per adulatores, qui sunt organa eius, dicit : Nequaquam adhuc moriemini, sed restat vobis magnum tempus : Primo ad peccandum et postmodum ad penitentiam faciendam. Hoc est, quod dicunt :   [Numquid] etc. per peccatum   [non adiiciet, ut resurgat] per penitentiam, quasi dicat immo resurget. Et hoc est   [verbum iniquum] quia ita decipiunt hominem et in peccato suo faciunt eum mori, antequam resurgat. Unde Is. 24.d. Gravabit eam iniquitas sua et corruet et non adiiciet, ut resurgat. De isto somno dicitur Eph. 5.d. Surge, qui dormis et exsurge a mortuis. Nec differendum est, quia iam est hora surgendi, sicut dicit Apost. Rm. 13.d. Hora est iam nos de somno surgere. Et qui sunt, qui hoc faciunt, declarat, dicens.
marg.| {p} Etenim homo pacis mee] ut vicini.
marg.| {q} In quo speravi] ut consanguinei et amici huius mundi.
marg.| {r} Qui edebat panes meos] ad litteram, scilicet commensales.
marg.| {s} Magnificavit
prol.| * super me
marg.| Moraliter,] debet dicere peccator supplantatus.
marg.| {a} Tu autem] etc. quia miser sum.
marg.| {c} Et resuscita me] quia mortuus sum. Resuscita, dicit, non tantum suscita, quasi dicat, iam alias suscitasti me ; et morti me iterum dedi, revertens ad vomitum : Unde iterum me resuscita : et retribuam eis, inimicis, scilicet illis tribus, mundo, carni, Diabolo. Quibus retribuit penitens, cum de illis in penitentia vindictam sumit. De carne per ieiunium, de mundo per eleemosynas et mundi contemptum, de Diabolo per orationem et fraternum amorem. Tob. 12.b. Bona est oratio cum ieiunio et eleemosyna magis, quam thesauros auri recondere. Mt. 17.c. Hoc genus Demoniorum non eiicitur, nisi per orationem et ieiunium. Vel sic.
marg.| {b} Miserere mei] id est libera me de statu miserie.
marg.| {c} Et resuscita me] id est da mihi statum gratie.
marg.| {d} Et retribuam eis] id est des mihi statum glorie, ut eo iudicem tecum. Facta petitione, convertit se ad gratiarum actionem de beneficiis iam ante collatis. Unde dicit.
marg.| {e} In hoc] etc. finaliter, super me, quasi securus peto tuam misericordiam, licet reversus fuerim post penitentiam iterum ad peccatum : quia ex hoc, quod iam alias dignatus es me suscipere ad penitentiam, perpendo, quod etiam adhuc me suscipies ; et ita non gaudebit, etc. Diabolus, super me ; cum me receperis ad penitentiam. Mi. 7.b. Ne leteris, inimica mea, super me, quia cecidi ; surgam, iram Domini portabo, quoniam peccavi ei. Et sic in hoc versu gratias referendo de ante collatis beneficiis, per hoc inducit munificum largitorem ad danda ampliora : Unde iam quasi suscepto eo, quod postulat, subiungit,
marg.| {h} Me autem] etc. recuperandam.
marg.| {i} Suscepisti] manu misericordie ad penitentiam, volens me perducere ad illum montem tuum, ad quem nullus ascendet, nisi innocens. Ps. 23. Qui ascendet in montem Domini, aut quis stabit in loco sancto eius ? Innocens manibus, etc. Iob. 22.d. Salvabitur innocens : salvabitur autem munditia manuum suarum.
marg.| {k} Et confirmasti me] ut de cetero non reincidam in peccatum : Ut sim.
marg.| {l} In conspectu] etc. id est omnibus diebus vite mee tibi placeam : secundum istam huius versus expositionem habetur quedam collecta in Quadragesima, que est talis : * Deus innocentie restitutor et amator, dirige ad te tuorum corda servorum, ut Spiritus tui servore concepto et in fide inveniantur stabiles et in opere efficaces. Vel de futuro potest legi :   [Me autem propter innocentium vite mee] suscepisti, id est suscipies ad gloriam.   [Et confirmasti me] id est confirmabis.   [In conspectu tuo] ut te fruar et in te delecter. Prv. 8.d. Delectabar per singulos dies coram eo.   [In eternum] id est sine fine. Qui enim ibi suscipietur, iam de cetero non timebit lapsum. Propter hoc dicitur in Ps. 147. ad Ecclesiam triumphantem, que iam ibi suscepta est : Lauda, Hierusalem, Dominum : lauda Deum tuum, Sion. Quoniam confortavit seras portarum tuarum, etc. Et post : Qui posuit fines tuos pacem. Multo fortius medium, quia semper in finibus et in marchia solet esse guerra. Istum versum deberet dicere quilibet prelatus :   [Me autem propter innocentiam suscepisti] in prelationem. Multi enim sunt, quos Deus non suscepit ad prelationem ; sed ipsi sibi eam assumunt dementientes Apostolum, qui dicit Hbr. 5.a. Nec quisquam sumit sibi honorem ; sed qui vocatus est a Deo tamquam Aaron. Sed numquid mentitur Apostolus ? Non. Sed vere, qui assumit sibi honorem, non est quisquam : quia dum se aliquid magnum facere attentat, socium se facit illius, qui non est, qui se aliquid magnum voluit facere, dicens : In celum conscendam : super astra celi exaltabo solium meum : sedebo in monte Testamenti. Is. 14.d. Et ad nihilum redactus est. Unde ibi sequitur : Verumtamen ad infernum detraheris, etc. Et post : Quasi cadaver putridum non habebis consortium. Et quia multi tales hodie sunt in prelationibus, potest dici de illis illud Iob. 18.c. Habitent in tabernaculo eius, scilicet Christi, id est in Ecclesia, socii eius, qui non est. Quare autem suscipiantur a Domino, ostendit, cum dicit :   [Propter innocentiam] Unde cum peccator fit prelatus, constat, quod a Domino non suscipitur. Plerique etiam a Domino suscipiuntur et innocentes sunt, quando suscipiuntur ad prelationem. Sed in prelatione mali fiunt. Et tales non possunt dicere id, quod hic sequitur :   [Et confirmasti me in conspectu tuo in eternum] quia Dominus proiicit eos a suo conspectu. De hoc habemus exemplum in Saul, quem propter innocentiam suscepit Dominus, sicut dicitur 1Rg. 15.d. Nonne cum parvulus esses in oculis tuis, caput in Tribubus Israel factus es ? Sed non confirmavit eum in conspectu suo, eo quod ille malus factus est. Unde in eodem capitulo dicit ei Samuel : Pro eo, quod abiecisti sermonem Domini, abiecit te Dominus. In quo Petrus significatur, qui introductus est per Ioannem in domum Principis Sacerdotum : Sed ibi cum ancilla ad ignem, Dominum negavit ; Mt. 26.g. Cui autem hec, que precedunt, fecit Dominus, non debet ingratus esse ; sed gratias Deo referre, dicens quod sequitur.
marg.| {a} Benedictus Dominus Deus, etc. Benedictus] quia benefactor.
marg.| {b} Dominus] quia servorum protector.
marg.| {c} Deus] cultorum exauditor.
marg.| {d} Israel] speculatorum gloria.
marg.| {e} A seculo] quia temporalium largitor.
marg.| {f} In seculum] quia eternorum promissor.
marg.| {g} Fiat] propter beneficium creationis.
marg.| {h} Fiat] propter beneficium recreationis. Tob. 12.b. Benedicite Deum celi et coram omnibus viventibus confitemini illi : quia fecit nobiscum misericordiam suam. Hanc nobiscum faciat misericors et miserator Dominus. Amen.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 40), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 14/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_40)
Signaler un complément d'information

Notes :