Hugo de Sancto Caro

Psalmus 9

Numérotation du verset Ps. 9,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 9) D30 Rusch Ps-G, def. C
pro
occultis filii
psalmus David.1
1 David Ω X] + Mors Christi et resurrectio regni susceptio inimicorum autem omnium destructio D30
Numérotation du verset Ps. 9,2 I

Confitebor
tibi Domine in toto
corde meo ¦
narrabo
omnia mirabilia
tua.
Numérotation du verset Ps. 9,3 II

Letabor et exultabo
in te ¦
psallam
nomini tuo Altissime2.
2 Altissime Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Valic24 D30 Rusch cum Ps-R LXX] Altissimi Ps-G (R* F* Q*)
Numérotation du verset Ps. 9,4 III

In convertendo inimicum meum
retrorsum ¦
infirmabuntur
et peribunt
a facie tua.
Numérotation du verset Ps. 9,5 IV

Quoniam fecisti iudicium meum
et causam meam ¦
sedisti3
3 sedisti Ps-G Δ NAL3255 P 3 D30 Rusch ] sedes Ps-G (Q² D) Ω MS G L P P10489 Valic24 cum Ps-R
super thronum qui iudicas iustitiam.
Numérotation du verset Ps. 9,6 V

Increpasti
gentes et periit
impius ¦
nomen eorum
delisti in eternum
et
in seculum seculi.
Numérotation du verset Ps. 9,7 VI

Inimici
defecerunt framee
in finem ¦
et civitates4
4 civitates Ps-G D30 ² Rusch ] + eorum Ps-G (M² V) Valic24 D30 * (eras.) ΩS ΩP Δ Clementina cum Ps-R
destruxisti.
Numérotation du verset Ps. 9,VII 

Periit memoria eorum cum sonitu ¦
Numérotation du verset Ps. 9,8 

et
Dominus in eternum permanet.
Numérotation du verset Ps. 9,VIII 

Paravit
in iudicio
thronum suum ¦
Numérotation du verset Ps. 9,9 

et ipse iudicabit
orbem terre
in equitate ¦
iudicabit populos in iustitia.
Numérotation du verset Ps. 9,10 IX

Et factus est
Dominus refugium
pauperi ¦
adiutor
in opportunitatibus
in tribulatione.
Numérotation du verset Ps. 9,11 X

Et
sperent in te
qui noverunt nomen tuum ¦
quoniam
non dereliquisti
querentes te Domine.
Numérotation du verset Ps. 9,12 XI

Psallite Domino
qui habitat in Sion ¦
annuntiate inter gentes studia eius.
Numérotation du verset Ps. 9,13 XII

Quoniam requirens
sanguinem eorum
recordatus est ¦
non est oblitus clamorem pauperum.
Numérotation du verset Ps. 9,14 XIII

Miserere
mei
Domine ¦
vide humilitatem meam de inimicis meis.
Numérotation du verset Ps. 9,15 XIV

Qui exaltas
me de portis mortis ¦ ut annuntiem omnes laudationes tuas
in portis
filie Sion.
Numérotation du verset Ps. 9,16 XV

Exultabo
in salutari tuo ¦
infixe sunt
gentes
in interitu
quem fecerunt.
Numérotation du verset Ps. 9,XVI 

In laqueo
isto quem absconderunt ¦ comprehensus est pes eorum.
Numérotation du verset Ps. 9,17 XVII

Cognoscetur5
5 Cognoscetur Ps-G (F² M² plerique codd. et edd. ) Valic24 D30 Ω ΩP Rusch cum Ps-R (nonnuli codd.) Ps-Med] Cognoscitur Ps-G (I M* ΦRG) cum Ps-R
Dominus iudicia faciens ¦
in operibus manuum suarum
comprehensus est peccator6.
6 peccator] + Canticum diapsalmatis Ps-G
Numérotation du verset Ps. 9,18 XVIII

Convertantur peccatores in infernum ¦
omnes gentes que obliviscuntur Deum.
Numérotation du verset Ps. 9,19 XIX

Quoniam non in finem oblivio erit pauperis ¦
patientia pauperum
non peribit
in finem.
Numérotation du verset Ps. 9,20 XX

Exsurge Domine
non confortetur
homo ¦
iudicentur gentes in conspectu tuo.
Numérotation du verset Ps. 9,21 XXI

Constitue Domine legis
latorem
super eos ¦
sciant gentes7
7 sciant Ps-G D30 ] ut praem. Ps-G (U) Rusch Clementina cum Ps-R
quoniam homines sunt.
Numérotation du verset Ps. 9,22 XXII

Ut8 quid
8 Ut] praem. diapsalma Ps-G
Domine recessisti
longe ¦ despicis in opportunitatibus in tribulatione?
Numérotation du verset Ps. 9,23 XXIII

Dum superbit impius incenditur pauper ¦
comprehenduntur
in consiliis
quibus cogitant.
Numérotation du verset Ps. 9,24 XXIV

Quoniam
laudatur peccator
in desideriis anime sue ¦ et iniquus
benedicitur.
Numérotation du verset Ps. 9,25 XXV

Exacerbavit Dominum peccator ¦
secundum multitudinem ire sue non queret.
Numérotation du verset Ps. 9,26 XXVI

Non est Deus in conspectu eius ¦
inquinate sunt vie illius
in omni tempore.
Numérotation du verset Ps. 9,XXVII 

Auferuntur iudicia tua a facie eius ¦
omnium inimicorum suorum dominabitur.
Numérotation du verset Ps. 9,27 XXVIII

Dixit enim
in corde suo ¦ non movebor a generatione in generationem sine malo.
Numérotation du verset Ps. 9,28 XXIX

Cuius maledictione
os plenum est,
et amaritudine
et dolo ¦
sub lingua eius
labor et dolor.
Numérotation du verset Ps. 9,29 XXX

Sedet
in insidiis
cum divitibus
in occultis ¦
ut interficiat innocentem.
Numérotation du verset Ps. 9,30 XXXI

Oculi eius in pauperem
respiciunt ¦ insidiatur in abscondito
quasi leo
in spelunca sua.
Numérotation du verset Ps. 9,XXXII 

Insidiatur
ut rapiat
pauperem ¦ rapere pauperem
dum attrahit eum.
Numérotation du verset Ps. 9,31 XXXIII

In laqueo
suo
humiliabit eum ¦
inclinabit se et cadet ¦
cum
dominatus fuerit pauperum.
Numérotation du verset Ps. 9,32 XXXIV

Dixit enim
in corde suo oblitus est Deus ¦
avertit faciem suam ne videat
in finem.
Numérotation du verset Ps. 9,33 XXXV

Exsurge
Domine Deus meus9 exaltetur manus tua ¦
9 meus Ps-G (U) Rusch ] ÷ meus ÷ et Valic24 , om. Ps-G D30 Ω M Δ Cor2 , et Ps-G (M* V) ΩS ΩP ΩX P? P10489 Ed1530
ne obliviscaris pauperum.
Numérotation du verset Ps. 9,34 XXXVI

Propter quid irritavit impius
Deum ? :
dixit enim in corde suo non requiret.
Numérotation du verset Ps. 9,35 XXXVII

Vides quoniam tu laborem et dolorem
consideras ¦
ut tradas eos
in manus tuas.
Numérotation du verset Ps. 9,XXXVIII 

Tibi derelictus est pauper ¦
orphano10
10 orphano] pupillo Valic24 cum Ps-R , + hebr. orphano Valic24
tu eris11 adiutor.
11 eris Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ΩP Rusch cum Ps-R ] eras Ps-G (R F* I Q* ΦRG K)
Numérotation du verset Ps. 9,36 XXXIX

Contere
brachium
peccatoris
et maligni ¦
queretur
peccatum illius et non invenietur.
Numérotation du verset Ps. 9,37 XL

Dominus
regnabit12 in eternum et in seculum seculi ¦
12 regnabit Ps-G D30 ΩP] regnavit Ps-G (F* M Q* ΦRG)
peribitis gentes
de terra illius13.
13 illius Ps-G D30 ΩP] eius Rusch cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 9,38 XLI

Desiderium pauperum
exaudivit Dominus ¦ preparationes14
14 preparationes Ps-G (ΨB) Rusch cum Ps-Med] preparationem Ps-G D30 (-ationê) Ps-αβ Ps-Moz C
cordis eorum audivit auris tua.
Numérotation du verset Ps. 9,39 XLII

Iudicare
pupillo
et humili ¦
ut non apponat ultra
magnificare se
homo
super terram.

Psalmus 9

Numérotation du verset Ps. 9,1 
marg.| Confitebor] etc. Titulus : In finem pro occultis filii, Psalmus David. Supra egit Propheta de constitutione Ecclesie, hic agit de regimine eiusdem occulta sapientia Dei facto : propter hoc intitulatur de occultis filii. Et est sensus tituli talis : Psalmus iste dirigens nos in finem Christum, est David Prophete scriptus pro occultis filii, id est pro occulto adventu Christi in carnem, qui occultatus fuit Iudeis cecatis et profuit Gentibus : Rm. 11.c. Cecitas ex parte contigit in Israel, ut plenitudo Gentium intraret : Et pro occulto eius iudicio, quod incipit a domo Domini, 1. Petr. 4.d. Quo scilicet in presenti purgat bonos et iustos, convertit penitentes, excecat reprobos contemptores. Et dicit, occultis, ad differentiam manifestorum. Erit enim adhuc manifestus adventus in Maiestate et manifestum Iudicium, quando reddet unicuique secundum merita. Sed hic agit Propheta, non de manifestis, sed de occultis, ut dictum est, que sunt materia huius Psalmi principaliter, inquantum adventus Christi humilis est contra Antichristum et inquantum occultum Dei iudicium, ea, que fiunt in Mundo, disponit et regit.
marg.| Unde intentio eius est, monere, ut non credamus, Mundum regi casu, vel fato, sed iudicio Dei iusto.
marg.| Modus talis est, quia quinque sunt partitiones. In prima Propheta letus de eo, quod adventu Christi destruitur cultura Diaboli, laudat Dominum. In secunda fideles vocat ad collaudandum, ibi : Psallite Domino, etc. In tertia finem malorum venturum peccatoribus cum Antichristo predicit, ibi : Convertentur peccatores. Quarto, mala tempore Antichristi futura pertractat, ibi : Ut quid, Domine. Quinto, orat iudicium maturari, ut mala Sanctorum finiantur, ibi : Exsurge, Domine. Propheta ergo letus de destructione cultus Diaboli in adventu Christi dicit :
marg.| {k} Confitebor tibi] id est laudabo te.
marg.| {l} Domine] Ecce confitetur potentiam. Et in sequenti serie ostendit quod perfecte laudabit, dicens.
marg.| {m} In toto corde meo] Et quod universaliter.
marg.| {n} Narrabo omnia mirabilia tua] Et quod hilariter, ibi : Letabor. Et vehementer, ibi : Et exultabo in te. Et opere, ibi : Psallam. Postea ostendit, quo fine laudabit, ibi : Nomini tuo, id est ad honorem nominis tui. Et quare, ibi : Altissime. Propter hoc ergo dicit : Confitebor, id est tecum fatebor, quia quod homo confiteatur, hoc habetur a Domino. Vel confitebor, id est cum aliis fatebor, scilicet confessione laudis et peccati. Et hoc : Tibi, Domine, in toto corde meo, non in parte, ut ille, de quo dicitur Psalmo 48. Confitebitur tibi, cum benefeceris ei. Et post confessionem, Narrabo aliis omnia mirabilia tua. Quasi, confitebor intra : Narrabo extra, omnia mirabilia tua. Sed hoc videtur falsum, eo quod mirabilia sua sint infinita, sicut supra dicitur : Quam admirabile est nomen tuum ! Ubi dicit Glossa quod infinite. Solutio. Dicit hic omnia pro generibus singulorum. Et supra dixit, infinite pro singulis generum.
Numérotation du verset Ps. 9,3 
II
marg.| {2.17va} Δ {a} Letabor et exultabo] quasi cum humilitate faciam. Eccl. 35.b. In omni dato hilarem fac vultum tuum et in exultatione sanctifica decimas tuas, id est opera tua.
marg.| {b} In te] in quo est vera letitia. Phil. 4.a. Gaudete in Domino semper. Ps. 70. In te cantatio mea semper.
marg.| {c} Psallam] id est operabor.
marg.| {d} Nomini tuo] id est ad honorem nominis tui. Unde Lv. 3.c. precipitur, ut cauda Domino offeratur, id est finalis intentio.
marg.| {e} Altissime] quasi iuste psallam nomini tuo, quia tu es altissimus. Vel altissime, adverbialiter.
Numérotation du verset Ps. 9,moraliter 
marg.| {k} Moraliter.
prol.| Confitebor] etc. Hoc debet dicere quilibet fidelis et precipue Predicator. Et notantur hic quatuor necessaria Predicatori, scilicet quod sit mundus a peccato. Unde dicit : Confitebor peccatum tibi. Ps. 50. Quia tibi soli peccavi.
marg.| {m} In toto corde meo] Hic notatur, quod ex contritione precedente debet exire confessio, quasi non solum in ore, sed in corde, scilicet dolente de peccato. Et hoc in toto, non dimidio, Ioelis 2.c. Convertimini ad me in toto corde vestro, etc. Secundum est officii executio, quod scilicet congrue sequitur post confessionem. Unde dicit primo : Confitebor et post : Narrabo, predicando. Unde infra : Qui exaltas me de portis mortis, ut annuntiem omnes laudationes tuas et cetera et alibi Ps. 87. Numquid narrabat aliquis in sepultura, id est in peccato mortali misericordiam tuam ? et alibi Ps. 49. Peccatori dixit Deus, quare tu enarras iustitiam meam et assumis testamentum meum per os tuum. Glossa pollutum. Alioquin non credetur ei. Eccl. 22.a. Musica in luctu, id est in peccato mortali, importuna narratio. Tertium est devotio, que notatur, cum subdit.
marg.| {a} Letabor et exultabo] Et hec necessaria est, quia qui non ardet, non incendit. Unde petit Ps. 62. in persona predicatoris. Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea. Et sic labiis exultationis laudabit os meum predicando. Quartum est, ut quod ore predicat, opere adimpleat. Quia, sicut dicit Gregorius loquentis auctoritas perditur, cum vox opere non iuvatur. Et propter hoc sequitur.
marg.| {c} Psallam] non ad vanam gloriam, sed nomini tuo altissime. Sequitur letitie et laudis causa.
Numérotation du verset Ps. 9,4 
III
marg.| {f} In convertendo] id est dum tu convertisti.
marg.| {g} Inimicum meum] id est Diabolum. De quo Mt. 13.d. Inimicus homo hoc fecit.
marg.| {h} Retrorsum] Hoc fecit Dominus in sua Passione, quia Diabolus, qui ante Passionem precedebat quasi dux mortis, modo conversus est retrorsum, ablata sibi potestate. Ad quod significandum, Draco in duobus primis diebus Rogationum, precedit Crucem. In tertio autem die quasi Christo iam passo et resuscitato, precedit Crux et sequitur Draco. Et in convertendo istum inimicum retrorsum.
marg.| {i} Infirmabuntur] Demones amissa manu trahente, facti manci. Ante enim habebant duas manus, scilicet impellentem et attrahentem ; in Passione autem Domini amiserunt manum trahentem et debilior facta est manus impellens.
marg.| {k} Et peribunt a facie tua] id est propter presentiam filii tui. Vel a facie, id est ab animadversione iudicii, Iob. 13.c. Et tunc a facie tua non abscondar. Ubi dicit Glossa animadversione. Vel in bono, sic.
marg.| {i} Infirmabuntur] supple peccatores ad malum faciendum et sic erunt potentes ad bonum. Est enim infirmitas duplex, sicut confusio, de qua Eccl. 4.c. Est confusio adducens peccatum et est confusio adducens gratiam et gloriam, 2Cor. 12.d. Cum infirmor, tunc potens sum. Et Ps. 15. Multiplicate sunt infirmitates eorum, postea acceleraverunt.
marg.| {k} Et peribunt] id est vita. Prv. 12.a. Verte impios et non erunt, supple impii. Unde Gal. 2.d. Vivo ego, iam non ego. Inimicus ergo Domini, id est peccator, ut fiat amicus, debet converti retrorsum a peccato, relinquendo illud. Is. 31.d. Convertimini sicut in profundum recesseratis filii Israel. Et debet infirmari in desiderio Mundi, in quo prius fortis fuit, ut fiat fortis in amore Dei. Is. 40.g. Qui sperant in Domino, mutabunt fortitudinem. Sic infirmatus erat Beatus Vincentius, quando dicebat tyranno. Plus videbis me posse, dum torqueor, quam possis ipse, qui torques. Unde et postmodum coactus fuit tyrannus clamare : Vincimur. Et debet perire, non solum infirmari, sed et mori, sicut illi, quibus dicit Apostolus Col. 3.a. Mortui estis et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo. Et hoc fiet ; A facie tua, id est pro facie tua, id est pro facie, id est cognitione tua, secundum quod dicitur Is. 26.d. A facie tua concepimus et quasi parturivimus spiritum salutis. Ps. 79. Ostende faciem tuam et salvi erimus.
marg.| {l} Quoniam fecisti iudicium meum] Continuatio. Dixi, In convertendo, etc. Et hoc patet, Quoniam fecisti iudicium, quo Christus iudicatus est a Pilato, esse
marg.| {m} Meum] id est mihi utile. Is. 53.b. Livore eius sanati sumus. Et Prv. 20.d. Livor vulneris absterget mala.
marg.| {n} Et] etiam fecisti.
marg.| {o} Causam] quam Christus egit contra impios et Diabolum, esse meam, id est mihi utilem, non Christo, quia bonorum nostrorum non eget. Sic naute dicunt bonum ventum esse suum, quia est eis utilis. Istam causam Christus advocatus noster suscepit pro nobis agendam. Diabolus enim habebat causam contra hominem, immo tenebat eum captivum et allegabat longam prescriptionem et chirographum decreti datum a Domino, scilicet. Quacumque die {2.17vb} comederis, morte morieris, Gn. 2.c. Et in hoc casu compulsus est homo clamare ad Dominum : Domine, vim patior, responde pro me. Unde Ier. 11.d. Tibi, Domine, revelavi causam meam. Et Christus advocatus causam susceptam fecit esse nostram, quia fecit nos obtinere in causa. Sequitur.
marg.| {p} Sedisti] Vel sedes, dico, quia fecisti iudicium meum et causam meam. Et hoc potuisti Deus Pater, quia sedisti, vel sedes.
marg.| {q} Super thronum] id est animam Christi, que est triclinium Trinitatis. Si enim anima cuiuslibet fidelis dicitur sedes Dei, quanto magis anima Christi ? Unde Ps. 102. Dominus in celo paravit sedem suam, id est celesti viro, scilicet Christus.
marg.| {r} Qui iudicas iustitiam] scilicet quasi Christus pro humano genere moreretur. Sed hoc non videtur esse iustum, cum Christus mortem non meruerit : Sed potest dici, quod iustum fuit, id est collativum iustitie, quia ex morte eius secuta est nostra iustitia. Vel sic, ut dirigatur sermo ad Christum.
Numérotation du verset Ps. 9,5 
IV
marg.| {l} Quoniam fecisti iudicium] etc. id est quia pro me iudicatus es et punitus iniuste, ideo iuste accepisti iudicii potestatem. Pater enim omne iudicium dedit Filio. Io. 5.d. Et hoc est, quod dicit : Quoniam fecisti, etc.
marg.| {p} Sedisti] vel sedes super thronum, qui iudicas, id est iudicabis in fine.
marg.| {r} Iustitiam] Iuste enim iudicabit. Vel iustitiam nostram, non solum iniustitiam. Ps. 74. Cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo. Ipse enim etiam bona opera discernet, quia, sicut dicitur Is. 64.c. Omnes iustitie nostre tamquam pannus menstruate. Et Gregorius Omnis nostra iustitia ad examen divine iustitie deducta, iniustitia est et sordet in districtione iudicis, quod estimatione fulget operantis.
marg.| Et possunt hic notari octo cause, quare devictus est Diabolus, de quo supra dictum est : In convertendo, etc. Prima causa est, quia patienter sustinuit iudicium prelati, ut dictum est ibi : Quoniam fecisti iudicium meum. Secunda causa est, quia obtinuit in causa contra Diabolum, ibi : Et causam meam. Tertia causa est, quia in omnibus fuit obediens Deo Patri, ibi : Sedes super thronum, o Pater, id est quiescis super animam Christi obedientis. Quarta causa est, quia iudicabit contra Diabolum, ibi : Iudicas iustitiam. Quinta est increpatio peccatorum, per se et per Apostolos. Unde subdit :
Numérotation du verset Ps. 9,6 
V
marg.| {s} Increpasti gentes] id est peccatores gentiliter viventes, Mt. 3.b. Geminina viperarum, quis demonstravit vobis fugere a ventura ira ? Naum 1.a. Increpans mare et exsiccans illud. Sexta est conversio ipsorum peccatorum, de qua subdit.
marg.| {t} Et periit impius] Iuxta illud Prv. 12.a. Verte impios et non erunt. Septima est perfectio eorum, de qua addit.
marg.| {u} Nomen eorum] id est impiorum.
marg.| {x} Delesti] id est malitiam eorum, in qua nominati erant. Unde Ps. 15. Nec memor ero nominum eorum per labia mea, Is. 14.f. Perdam Babylonis nomen et reliquias et progeniem et germen. Nomen, id est malam infamiam, reliquias, id est memoriam ad delectandum et refricationes, progeniem, id est malam consuetudinem, germen, id est malam voluntatem. Octava causa est eorum perseverantia. Unde dicit, Delevisti, etc. non ad horam, sed in eternum.
marg.| {y} Et] pro, id est in seculum seculi. Et propter omnes istas causas.
marg.| {a} Framee] id est gladii, vel enses.
Numérotation du verset Ps. 9,7 
VI
marg.| {z} Inimici] id est Diaboli, defecerunt. Dicitur autem framee, pluraliter, quia Diabolus duos habet gladios : Prosperitatem et carnalem delectationem : de quibus Ez. 21.b. Gladius exacutus est et limatus. Bis dicit gladius, propter gladium, qui est prosperitas et gladium, qui est carnalis delectatio. Et subiungit Ez. Ut cedat victimas exacutus est, ut puniat eterna pena : Ut fulgeat, limatus est, per transitoriam delectationem. Stulti vero considerant splendorem et non attendunt mucronem, sicut puer accipit gladium et scindit se. Unde Gregorius : Fulget, quod delectat, latet, quod cruciat. Propter hoc monet Ecclesiasticus 21.a. Quasi a facie Colubri fuge peccata et si accesseris ad illa, suscipient te. Dentes leonis, dentes eius, interficientes animas hominum. Coluber a facie blanditur et significat delectationem, sed cauda pungit et significat penam eternam, que inde sequitur. Et hoc est, quod sequitur : Si accesseris ad illa et cetera. {2.18ra} Dentes enim Leonis, quod tenent, firmiter tenent et lacerant, sic pena eterna. Et etiam de hoc gladio, iterum Ez. 21.d. In omnibus portis eorum dedi conturbationem gladii acuti et limati. Limati ad fulgendum, acuti ad cedem. Iste enim gladius penetrat omnes sensus. Iste framee defecerunt in finem, id est quando tentati considerant finem tentationum, id est penam eternam, que latet. Apc. 18.b. Quantum glorificavit se et in delitiis fuit, tantum date illi tormentum et luctum. Et Gregorius Dum culpa blandiri inchoat, ad quem interitum mens trahatur, necesse est agnoscat. Vel
marg.| {a} In finem] id est in considerationem finis vite nostre, Eccl. 7.d. Fili, recordare novissima tua et in eternum non peccabis. Dt. 32.d. Utinam saperent et intelligerent, ac novissima providerent. Vel in finem, id est in considerationem finis temporalium, Iob. 1.d. Nudus egressus sum de utero matris mee, nudus revertar illuc. 1Tim. 6.b. Nihil intulimus in hunc Mundum, haud dubium, quia nec auferre, quid possumus, etc. Vel in finem, in considerationem finis corporis nostri, quia esca vermium erimus. Eccl. 10.b. Cum morietur homo, hereditabit vermes, serpentes et bestias. Vel in finem, id est in considerationem finis Mundi. 2Pt. 3.c. Cum hec omnia dissolvenda sint, quales oportet nos esse in sanctis conversationibus, etc. Vel in finem, id est in Christum, qui est finis omnis consummationis, Nm. 21.c. Quicumque respiciebat serpentem, sanabatur, 1Pt. 4. Christo igitur passo et vos eadem cogitatione armamini. Vel in finem, id est in considerationem illius finis, ad quem creati sumus. Non enim sumus creati, ut corvus, vel porcus. Prv. 1.b. Frustra iacitur rete ante oculos pennatorum. Glossa Facile laqueos evadit in terris, qui oculos habet in celis.
marg.| {b} Et civitates eorum destruxisti] scilicet colligationes et munitiones impiorum, in quibus Diabolus regnat. Ps. 136. Accipiant in vanitate civitates suas. Has, inquam, civitates destruxisti, expellendo Diabolum et eos Dei servitio subiugando. Sicut volebat facere Paulus Rm. 6.b. Non regnet peccatum in vestro mortali corpore ; ut obediatis concupiscentiis eius, sed neque exhibeatis membra vestra arma iniquitatis peccato, sed exhibete vos Deo tamquam ex mortuis viventes, etc. Vel Civitates eorum, id est impiorum, que sunt tres in Regno Diaboli, id est in hoc mundo, scilicet avaritia, luxuria, superbia, 1Io. 2.c. Omne, quod est in Mundo, concupiscentia carnis est et concupiscentia oculorum et superbia vite. He significant parvulas tres civitates, quas edificaverunt filii Israel Pharaoni, videlicet Phiton et Ramesse, ut habemus Ex. 1.b. Et tertia fuit On, quod interpretatur civitas Solis, ut ibidem dicitur secundum translationem Septuaginta. Phiton interpretatur os abyssi, vel os profundum, hec est cupiditas, que non potest impleri, Eccles. 14.b. Insatiabilis est oculus cupidi. Eccles. 5.b. Avarus non implebitur pecunia. Ramesse interpretatur commotio tinee. Per tineam, que de veste nascitur et eam consumit, significatur carnis illecebra, que de carne nascitur et eam consumit, non solum in futuro in gehenna, sed etiam in presenti, quia qui fornicatur, in corpus suum peccat. 1Cor. 6.d. Per civitatem Solis, significatur superbia, que semper lucere et apparere appetit. Has tres civitates destruxit Christus, veram paupertatem amplectendo, austeram et duram vitam gerendo et omnem humilitatem exhibendo. Unde nos monet ad hec tria, Lam. 3.c. Recordare paupertatis et transgressionis mee, absynthii et fellis. Ut memoria paupertatis Christi in nobis destruat civitatem Phiton, id est cupiditatem. Memoria transgressionis, qua se non solum humiliavit, sed etiam exinanivit, destruat civitatem Solis, id est superbiam. Memoria vero absynthii et fellis, destruat civitatem Ramesse, id est omnem delectationem carnis. Et propter hoc dicitur Ier. 48.d. Relinquite civitates, scilicet istas tres et habitate in petra, scilicet in Christo, per iugem memoriam illorum trium, que premissa sunt.
Numérotation du verset Ps. 9,VII 
marg.| {c} Periit memoria] etc. Continuatio. Vere destruxisti, ita quod periit memoria eorum, id est peribit in fine.
marg.| {d} Cum sonitu] scilicet tube. De quo 1Cor. 15.g. Canet enim tuba et mortui resurgent incorrupti. Vel Cum sonitu, illo scilicet quo intonabit Dominus : Ite maledicti in ignem eternum. Sophon. 1.c. Erit in die illa vox clamoris a porta piscium et ululatus a secunda. Vel periit, {2.18rb} in presenti, memoria eorum, id est memoria malitie eorum periit apud Deum, ne eos puniat, cum sonitu, in bono scilicet confessionis et contritionis, Ez. 18.e. Quacumque hora ingemuerit peccator, etc. Vel cum sonitu, Demonum insultantium et perstrepentium. Cum enim convertuntur peccatores, insultant et insurgunt Demones. Is. 9.a. Omnis violenta predatio cum tumultu. Hoc significatum est Mc. 9.d. ubi immundus spiritus iussus a Domino exire ab homine obsesso, exclamans et multum discerpens eum, exivit ab eo. Et Ez. 3.c. Assumpsit me spiritus et audivi post me vocem commotionis magne. Vel in malo.
marg.| {c} Periit memoria eorum] Ad litteram, cum sonitu campanarum et planctus, quia sicut sonitus ille cito transit, sic memoria eorum cito deletur. Prv. 10.b. Memoria iusti cum laudibus et nomen impiorum putrescet. Sed econtrario.
Numérotation du verset Ps. 9,8 
marg.| {e} Dominus in eternum permanet] Est eternum, quod nec habuit principium, nec habebit finem, ut Deus. Est eternum, quod habuit principium, sed non habebit finem, ut ignis eternus. Et eternum, quod habuit principium et habebit finem, ut vita presens, de qua dicitur, quia homo peccavit in suo eterno, id est in sua vita, merito puniet eum Deus in suo eterno. Eternum enim dicitur, quasi eviternum.
Numérotation du verset Ps. 9,VIII 
marg.| {f} Paravit in iudicio] etc. Quasi Dominus permanet in eternum in se ipso, sed ad alios iudicandos, paravit in iudicio, quo iudicatus est.
marg.| {g} Thronum] id est iudiciariam potestatem, quia ex eo, quod iudicatus est, acquisivit sibi iudiciariam potestatem. Phil. 2.b. Propter quod et Deus exaltavit illum et dedit illi Nomen, quod est super omne nomen. Ista autem potestate iudiciaria utetur. Unde sequitur :
Numérotation du verset Ps. 9,9 
marg.| {h} Et ipse iudicabit Orbem terre in equitate] id est habitatores Orbis terre, reddendo singulis digna meritis.
marg.| {i} Iudicabit populos in iustitia] Hoc est expositio precedentis. Is. 11.a. Iudicabit in iustitia pauperes et arguet in equitate pro mansuetis terre.
marg.| {h} Iudicabit Orbem terre] Moraliter per Orbem terrarum significantur prelati, qui alios continent. Sap. 6.a. Prebete autem vos, qui continetis multitudines. Qui debent habere et ostendere signum maxime perfectionis, quod in Orbe notatur propter rotunditatem. Per populos, subditi. In hoc ergo, quod dicit, prelatos iudicari in equitate et subditos in iustitia (cum iustitia sit reddere unicuique, quod suum est. Equitas vero sit reddere et quod suum est et quantum suum est) notatur, quod districtius iudicabuntur prelati, quam subditi, quoniam, ut dicitur Sap. 6. Exiguo conceditur misericordia, potentes autem potenter tormenta patientur. Ne autem nimis terreat severitas iudicantis, subiungit de benignitate expectantis.
Numérotation du verset Ps. 9,10 
IX
marg.| {k} Et factus est] etc. Interim.
marg.| {l} Dominus refugium] ne noceat incursus inimici. Prv. 18.b. Turris fortissima Nomen Domini, ad ipsam currit iustus et exaltabitur.
marg.| {m} Pauperi] spiritu, id est humili, Ps. 33. Humiles spiritu salvabit. Vel pauperi ad litteram, id est egeno. Et in hoc notatur verus amor Dei. Quia, ut dicit Gregorius , cum quis in prosperitate diligitur, incertum est, an persona, an prosperitas diligatur. Sed cui pauperi factus est Dominus refugium ? numquid omni ; Determinat Hieronymus, dicens : Victus tenuis et cultus asperior et arctiora Christiane religionis instituta, non faciunt verum Christianum. Hunc scito esse, qui nec sperat, nec concupiscit. Nec solum est refugium contra mala vitanda, sed.
marg.| {n} Adiutor] In bonis agendis.
marg.| {o} In opportunitatibus] Hoc referendum est et ad refugium et ad adiutorium, id est in his, in quibus opportunum est, es refugium et adiutor. Et illa sunt precipue tribulationes. Unde addit :
marg.| {p} In tribulatione] Unde Ecclesiastic. 35.d. Speciosa Dei misericordia in tempore tribulationis, quasi nubes pluvie in tempore siccitatis. Vel sic,   [Adiutor in opportunitatibus] ut supra   [In tribulatione] id est per tribulationem. Gregorius : Mala, que nos hic premunt, ad Deum nos ire compellunt. Et quia talis adiutor es.
Numérotation du verset Ps. 9,11 
X
marg.| {a} {2.18va} Et sperent in te]  ; non in seculo, vel aliquo alio.
marg.| {b} Qui noverunt] etc. scilicet Iesum, id est salvatorem. De quo Act. 4.c. Non est aliud nomen sub celo, quo oporteat nos salvos fieri. Et merito sperandum est.
marg.| {c} Quoniam] etc. secundum illud Eccl. 2.c. Nullus speravit in Domino et confusus est : quis permansit in mandatis eius et derelictus est ? Sed contrarium videtur, ibi : Deus, Deus meus, respice in me, quare me dereliquisti ? Ad hoc dicendum est, quod triplex est derelictio, scilicet gratie, pene, culpe. Gratie, ut hic. Pene, ut ibi : Deus, Deus meus, quare me dereliquisti. Culpe, ut ibi : Dimisit eos secundum desideria cordis eorum, etc. Et nota hic tres virtutes Theologicas. Sperent, per spem. Qui noverunt, per fidem. Querentes te, per caritatem.
Numérotation du verset Ps. 9,12 
XI
marg.| {d} Psallite Domino] etc. Secunda pars, ubi invitat fideles ad laudandum Deum. Continuatio. Dominus non derelinquit querentes se. Ergo o vos, quos querentes non derelinquit, psallite Domino. Psallere est modulari cum quodam instrumento, quod dicitur Psalterium, que modulatio fit tactu manuum. Psallit ergo, qui cum exultatione et iucunditate mentis bonum operatur. Et hoc debet fieri hilariter, quia hilarem datorem diligit Deus, 2Cor. 9.b. Eccles. 35.b. In omni dato hilarem fac vultum tuum et in exultatione sanctifica decimas tuas. In hilaritate sanctifica decimas tuas Domino, id est ad honorem Domini. Mt. 5.b. Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona et glorificent patrem vestrum, qui in celis est. Vel Domino, id est propter Dominum habendum et amorem ipsius. Et merito psallendum est ei, qui habitat in sanctis. Unde dicit.
marg.| {e} Qui habitat] per gratiam.
marg.| {f} In Sion] id est in Ecclesia militante, vel triumphante. Interpretatur enim Sion speculum, vel specula : quantum ad primum significat Ecclesiam militantem. Nunc enim videmus per speculum in enigmate. Quantum ad secundum, significat Ecclesiam triumphantem, quia specula in altum ponitur et in ea videtur res a longe, sic in Ecclesia triumphante. Ps. 90. Altissimum posuisti refugium tuum. A longe autem vident ibi, quia beate anime vident in speculo multa futura. Nec solum per opera, sed etiam per verba laudare Deum debemus. Unde sequitur :
marg.| {g} Annuntiate] predicando. Et nota ordinem : Prius est psallendum, quam annuntiandum. Unde prius dixit, Psallite et postea, Annuntiate. Unde Gregorius . Ille uberes fructus sue predicationis colligit, qui semina bone operationis premittit. Act. 1.a. Cepit Iesus facere et docere. Ps. 118. Os meum aperui et attraxi spiritum. Et notatur in hoc natura lupi, qui primo aperit os suum pedibus suis, antequam apprehendat ovem : Sic Predicator debet aperire os manibus, id est operibus bonis, ut sic attrahat Spiritum sanctum et incorporet peccatores simplices in corpus Ecclesie : et sic erit magnus coram Deo et hominibus. Mt. 5.c. Qui autem fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in Regno celorum. Et quibus debeat fieri predicatio, subiungit.
marg.| {h} Inter gentes] id est inter gentiliter viventes. Mt. 9.b. Non est opus valentibus Medico. Et infra : Non veni vocare iustos, sed peccatores. Is. 21.d. Occurrentes sitienti ferte aquam, non dicit ebrio, sed sitienti. Unde Gregorius : Vecordem se asserit, qui hortis sitientibus in flumine aquam spargit. Sequitur, quid sit predicandum.
marg.| {i} Studia eius] Multa fuerunt studia Domini. Primum fuit studium pictoris. Formavit enim nos ad imaginem et similitudinem suam, Gn. 3.d. Eccles. 38.c. Cor suum dabit in similitudinem picture et in gloria sua perficiet opus. Magno enim studio et diligentia formavit nos Deus : Unde quasi studens et deliberans, ait : Faciamus hominem et cetera. Non sic de aliis, de quibus tantum dixit et facta sunt : Fiat lux et facta est lux. Secundum studium eius fuit venatoris. Venatus est enim nos per se et per alios. Unde Genesis 27.a. dixit Isaac ad filium : Tolle arma tua et pharetram et arcum et egredere foras : Cumque venatu aliquid apprehenderis, fac mihi inde pulmentum, sicut velle me nosti et affer, ut comedam. Isaac, id est Deus pater, dicit hoc Filio. Per arcum significatur predicatio, per pharetram scientia sacre Scripture, per feras, peccatores. Ier. 16.c. Post hec mittam eis multos venatores et venabuntur eos de omni monte et de omni colle et de cavernis petrarum, quia oculi mei super {2.18vb} omnes vias eorum. In montibus enim et collibus et cavernis solent fere habitare. In monte notatur superbia, in colle, lubricum carnis, in caverna petrarum, avaritia, propter dolositatem, que est in acquirendo et duritiam in retinendo. Et de his tribus peccatis debent venatores, id est predicatores extrahere peccatores.
marg.| Tertium studium fuit piscatoris. Iob. 40.d. An extrahere poteris Leviathan hamo ? Hamus fuit Christus, in quo fuit esca, sive vermis humanitatis. Ps. 21. Ego sum vermis et non homo. Et ferrum Deitatis, que virtute sua domat corda lapidea, sicut ferrum cetera metalla. Hoc hamo captus est Leviathan, quia videns vermem et volens eum devorare, captus est ferro, quod non advertebat. Volens etiam hoc studium continuari post mortem suam, reliquit studentes in hoc artificio. Ieremie 16.c. Ecce ego mittam eis piscatores multos et piscabuntur eos. Mi. ultimo d. Velut reptilia terre turbabuntur de edibus suis. Tangit hic, quod faciunt piscatores, quia quando iaciunt rete, pulsant aquam in fundo et turbant et sic pisces saliunt in rete et capiuntur. Similiter peccatores oportet aliquando turbari per egritudinem, vel amissionem bonorum, vel etiam per terrorem penarum infernalium et tunc convertunt se et saliunt in rete predicatoris, parati facere secundum consilium eius et sic extrahuntur et facit illos Deus de malo egredi, sicut murem de horreo.
marg.| Quartum studium est aucupis, Iob. 40.d. Numquid illudes ei quasi avi ? Auceps enim sibilat et tunc venit avis et capitur. Sic Deus sibilat per aliquam delectationem, vel inspirationem interiorem, quam ipse dat, ut capiat nos vinculis penitentie, vel regionis, Am. 3.b. Numquid cadet avis in laqueum absque aucupe ? Et sic est, quod avis dum capta est, libenter se solveret et effugeret, sed cum videt se non posse, sustinet et postmodum domestica fit. Sic est aliquando homo, qui de novo intravit religionem et professus est, primo datur ei religio et aliquando vellet exire, si honeste posset, sed cum sentit se voto astringi, sustinet et paulatim incipit ei religio placere et fit domesticus Dei.
marg.| Quintum studium est pugnantis, Prv. 24.a. Cum dispositione initur bellum, Ios. 8. legitur, quod Iosue cepit per insidias Regem Hai et suspendit illum in ligno gemino, id est in cruce facta de duobus lignis. Ita fuit, quod Iosue ibi simulavit fugam et illi de Hai secuti sunt et sic capti fuerunt. Hai interpretatur vita vallium et significat peccatum, quod est humilis et sordida vita. Dominus simulat fugam alicui peccatori, dum est in prosperitate et exponit eum tribulationibus et adversitatibus, tunc videtur Dominus fugere ab eo. Ille autem insequitur orando, consilium querendo a bonis et tunc capitur et ad penitentiam inclinatur et suspenditur in ligno gemino, id est pena de commissis et omissis.
marg.| Sextum studium est sophystice disputantis. Conclusit enim Diabolo. Proposuit ; Ego sum homo, Diabolus intulit, non ergo Deus. Sic quidam presumentes de sua scientia ex propositionibus Dei falsas inferunt conclusiones. Propositiones Dei, sunt facta eius, ex quibus multi volunt concludere et vaticinari futura. Sed tandem videntes contrarium accidere, inscitiam et stultitiam suam recognoscunt. Et ita concludit eis Dominus et quasi victos ad penitentiam reducit. Iob. 5.c. Qui apprehendit sapientes in astutia eorum.
marg.| Septimum studium est custodis, ne capiatur civitas, vel castrum, vel ne fures asportent racemos. Is. 5.a. Vinea facta est dilecto meo in cornu filio olei et sepivit illam. Et Is. 62.b. Super muros tuos Hierusalem constituisti custodes, scilicet Angelos et prelatos. Ista septem studia debemus annuntiare. Primum est pictoris, ut formet. Secundum venatoris, ut silvestres homines convertat. Tertium piscatoris, ut submersos in luto peccati extrahat. Quartum aucupis, ut leves et inconstantes laqueis penitentie illaqueet. Quintum pugnantis, ut Diabolum devincat. Sextum sophistice opponentis, ut illi concludat. Septimum custodis, ne quod habet, amittat. Sed posset quis dicere, quomodo annuntiabimus, quotidie mortificantur, qui annuntiant. Respondet. Secure annuntiate et nolite timere eos, qui corpus occidunt, Mt. 10.d.
Numérotation du verset Ps. 9,13 
XII
marg.| {k} Quoniam ipse,   requirens sanguinem eorum, id est vindictam pro effusione sanguinis eorum, qui annuntiant.
marg.| {l} Recordatus est] ipsorum occisorum {2.19ra} vindicando sanguinem et eos glorificando. Nota quod tribus modis requirit Dominus sanguinem. Ab homicida requirit sanguinem, id est vindictam pro sanguine. Unde Gn. 4.b. Vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra. Requirit etiam a Principibus, qui non tuentur eos, quia posse prohibere et non prohibere malum, consentire est. Requirit etiam sanguinem animarum a prelatis, id est peccata, cum ex eorum negligentia pereunt subditi. Unde Apostolus Act. 20.f. Mundus ego sum a sanguine omnium. Ez. 3.e. Si dicente me ad impium, morte morieris, non annuntiaveris ei, ipse impius in iniquitate sua morietur, sanguinem autem eius de manu tua requiram. Et per hoc, quod dicit   [Requirens] notatur iteratio, quasi in presenti querit et in futuro iterum requiret. Et   [Quoniam] ita   [requirens] etc. pater quod.
marg.| {a} Non est] etc. Ps. 21. Quoniam non sprevit, neque despexit deprecationem pauperis. Eccl. 35.c. Non accipiet Dominus personam in pauperem et deprecationem lesi exaudiet, non despiciet preces pupilli. Et quis sit clamor subiungit.
Numérotation du verset Ps. 9,14 
XIII
marg.| {b} Miserere] etc. Et notantur hic quatuor. Primo captat benevolentiam propter propriam naturam, quia creatura. Et bene notatur per mei, quod est pronomen significans mere substantiam. Substantia autem omnis a Deo est. Sap. 11.d. Diligis omnia, que sunt et nihil odisti eorum, que fecisti. Item captat benevolentiam a dominatione Dei, cum subiungit.
marg.| {c} Domine] qui potes et debes servis misereri. Sap. 11. Misereris omnium, quia omnia potes. Tertio, propter propriam humilitatem, cum dicit.
marg.| {d} Vide humilitatem meam] Eccl. 35.d. Oratio humiliantis se nubes penetrabit et donec appropinquet, non consolabitur et non descendet, donec Altissimus aspiciat et Dominus non elongabit. Quarto propter crudelitatem inimicorum, ibi :
marg.| {e} De inimicis meis] Lam. 1.d. Vide afflictionem, Domine, vide afflictionem meam, quoniam erectus est inimicus. Ex. 3.b. Populi mei in Egypto et clamorem eius audivi propter duritiam eorum, qui presunt operibus.   [Vide] inquam, humilitatem meam, supple estimabilem de inimicis meis, quia dicit Glossa de superbia inimici estimatur humilitas patientis.   [Vide] inquam tu, cuius aspectus auxilium est. Et hoc est.
Numérotation du verset Ps. 9,15 
XIV
marg.| {f} Qui exaltas me de portis mortis] Que plures sunt : alie
- Per quas ingreditur mors, scilicet quinque sensus. Ier. 9.f. Ascendit mors per fenestras vestras, ingressa est domos vestras. Unde monet Is. 25.d. Vade, popule meus, intra cubicula tua, claude ostia tua super te. De his portis exaltatur homo spiritualia sectando.
- Per quas itur ad mortem,scilicet peccata mortalia. Ps. 106. Appropinquaverunt usque ad portas mortis. Unde orat Ecclesia. A porta Inferi, etc. Et de istis exaltatur homo per peccati abominationem. Illi enim, qui non abominantur peccatum, non exaltantur, sed deiiciuntur in peccatum. Que ducunt ad mortem, scilicet Diaboli ministri eorum. De quibus, Mt. 16.c. Et porte Inferi non prevalebunt adversus eam. Ps. 106. Portas ereas et vectes ferreos confregit. De his portis exaltatur homo tentationibus viriliter resistendo. Iac. 4.b. Resistite Diabolo et fugiet a vobis.
- Que tegunt mortem, scilicet Hypocrite. Unde Iob. 41.a. Portas vultus eius, quis aperiet ? Sicut enim ostium quandoque clauditur, ne ea, que sunt in domo, videantur. Sic vultus Hypocrite clauditur, ne spurcitia conscientie eius videatur, quia si aperiretur ostium eius, multa enormia viderentur. Ez. 8.d. Fili hominis, fode parietem et cum perfodissem, apparuit mihi ostium unum et dixit ad me, ingredere et vide abominationes pessimas, quas isti faciunt hic. Eph. 5.c. Que enim in occulto fiunt ab ipsis, turpe est dicere. De his portis exaltatur homo, bona sinceriter operando.
marg.| De his ergo exaltat Dominus et ad quid, subdit.
marg.| {g} Ut annuntiem] predicando. Prius enim oportet ab eis exaltari et observari, quam predicet homo. Unde Gregorius Qui carnalibus actibus incubat, vitam aliorum instituere volens, necesse est, ut erubescat. Et alibi idem. Sordes tergere non valent manus, que lutum tenent.
marg.| {h} Omnes laudationes tuas] id est omnia opera laudabilia. Vel ut omnes mee annuntiationes sint laudes tue. Et hoc.
marg.| {i} In portis filie Sion] ego, scilicet existens et existentibus in illis   [Annuntiem] etc. Filia Sion, est Ecclesia triumphans. Porte eius multe sunt. Porta enim est Beata Virgo , de qua Ez. 44. Porta hec clausa erit et non aperietur et vir non {2.19rb} transiet per eam, quia Dominus Deus Israel ingressus est per eam. Hec est, de qua cantamus in hymno « Felix celi porta »a. In hac stare debemus per iugem meditationem et iuge servitium. Item porta est Ecclesia Militans. Gn. 28.d. Non est hic aliud nisi domus Dei et porta celi. In ista stare debemus per concordiam et unitatem. Item porte sunt Angeli. Unde Ps. 23. Elevamini porte eternales. In his stare debemus per sanctitatis eorum imitationem. Item porte, sunt dies iudicii. Prv. ultim. d. Laudent eam in portis opera sua. In istis stare debemus per diei Iudicii frequentem recordationem et proprie conscientie diiudicationem. 1Cor. 11.g. Si nosmetipsos diiudicaremus, non utique iudicaremur. Prv. 20.b. Rex qui sedet in solio iudicii, dissipat omne malum intuitu suo. Item porte sunt virtutes. Prv. ultim. c. Nobilis in portis vir eius. Ex. 31.f. Ite et redite de porta usque ad portam, id est de virtute in virtutem. Ps. 83. Ibunt de virtute in virtutem. In istis stare debemus per bonorum operum executionem. Item porte sunt prelati. Is. 60.d. Occupabit salus muros tuos et portas tuas laudatio. Et Is. 54.c. Ponam portas tuas in lapides sculptos. Non enim debent solum pingi per scientiam, sed et sculpi per exemplum bone vite, ut dicant cum Apostolo Gal. ultim. d. Stigmata Domini Iesu in corpore meo porto. In istis stare et eis assistere debemus, eis debitam reverentiam et obedientiam exhibendo. Item porte sunt Sacramenta Ecclesie, scilicet Baptismus, Penitentia, etc. Ps. 99. Introite portas eius in confessione. In his debemus existere ea credendo et humiliter suscipiendo et debite reverendo. Et quia ita exaltas me.
a Hymnus Ave Maris stella.
Numérotation du verset Ps. 9,16 
XV
marg.| {k} Exultabo in salutari tuo] id est in Christo, qui est salutare tuum et nostrum. Tuum, quia a te missus est ; nostrum, quia ad nos missus est.   [Ego exultabo] sed gentes non. Quia.
marg.| {l} Infixe sunt gentes] id est gentiliter viventes.
marg.| {m} In interitu, quem fecerunt] id est in peccato, quod fecerunt sibi ad interium. Prius determinavit de bonis, que fiunt iustis in presenti, hic subiungit de pena reproborum in presenti. Prima pena est obduratio. Unde dicit, Infixe sunt, per obdurationem et obstinationem. Psalmo 68b : Infixus sum in limo profundi. So. 1.c. Visitabo super viros defixos in fecibus suis. Secunda pena est illaqueatio in peccato. Unde dicit.
b Ps. 68, 3.
Numérotation du verset Ps. 9,XVI 
marg.| {n} In laqueo isto] notato, scilicet consuetudinario, id est in fraudulento consilio, quod fecerunt ad capiendum alios. Iob. 18.b. Precipitabit eum consilium suum. Immisit enim in rete pedes suos.
marg.| {o} Quem absconderunt] id est sub quodam pretextu iustitie abscondere voluerunt. Os. 13.c. Colligata est iniquitas Ephraim, absconditum est peccatum eius.
marg.| {p} Comprehensus est pes eorum] id est malus affectus eorum. Pes anime est amor, qui si pravus est, dicitur cupiditas, qua inclinantur ad terrena, vel libido, qua inclinatur ad carnalia. Si rectus est, dicitur caritas et tunc erigitur ad eterna. Isti absconderunt laqueum, sed frustra. Quoniam.
Numérotation du verset Ps. 9,17 
XVII
marg.| {q} Cognoscetur Dominus] hic in presenti a Sanctis. Et sic cognito Domino, laqueum fugient et evadent. Prv. 1.b. Frustra iacitur rete ante oculos pennatorum. Ibi Glossa Facile evadit laqueos in terris, qui semper habet oculos in celis.
marg.| {r} Iudicia faciens] occulta. Occulto enim Dei iudicio comprehenduntur illi in laqueis, quos abscondunt et iusti evadunt. Vel de futuro legitur, sic. Ita infixe sunt gentes, nec Deum volunt cognoscere modo, sed ipse cognoscetur esse Dominus, iudicia faciens in die iudicii, vel in die mortis, vel in die tribulationis. In his enim tribus facit, vel faciet Dominus iudicia et ostendet se esse Dominum. Et quid iudicabit Dominus, subdit.
marg.| {s} In operibus manuum suarum] etc. quia sicut dicit Apostolus. 2Cor. 5.b. Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut recipiat unusquisque propria corporis prout gessit, sive bonum, sive malum. Et boni recipient bona, mali vero mala. Et hoc est.
marg.| {t} Comprehensus est peccator] in operibus manuum suarum. Hieronymus Unusquisque peccans secum portat funes, vincula, tormenta, unde sustinet mala. Prv. 5.d. Iniquitates sue capiunt impium et funibus peccatorum suorum constringitur.
Numérotation du verset Ps. 9,18 
XVIII
marg.| {a} {2.19va} Convertantur] etc. Tertia pars. Continuatio. Secundum quod precedens legitur de presenti. Cognoscetur Dominus in presenti a bonis, qui iudicia eius patienter sustinent ; sed peccatores, qui dantur in reprobum sensum, convertentur in infernum, id est in mortiferam delectationem. Vel de pena futura legitur. Dixit supra. In operibus manuum suarum comprehensus est peccator. Sed quia stipendia peccati mors. Ergo,   [Convertantur] etc. Ad litteram et predicit hoc, non optat, nec dicit peccantes, sed peccatores, scilicet secundum habitum. Per hoc, quod dicit, Convertantur, innuit conversionem secundum corpus et animam. Et qui sunt illi peccatores ostendit, subdens.
marg.| {b} Omnes gentes] etc. summam sapientiam. Hunc obliviscitur omnis, qui mortaliter peccat. Gregorius Quem rapit iniquitas, Infernus absorbet. Sed hec oblivio non cadit in virum sanctum. Ier. 2.f. Numquid obliviscitur virgo ornamenti sui et sponsa fascie pectoralis sue, populus vero meus oblitus est mei ? Hec virgo, est anima incorrupta, cuius ornamentum est summa pulchritudo. Similiter sponsa est anima Deo coniuncta. Fascia pectoralis, summa sapientia, cuius non obliviscitur hec sponsa.
Numérotation du verset Ps. 9,19 
XIX
marg.| {c} Quoniam non in finem] etc. Continuatio. Supra dixit. Non est oblitus clamorem pauperum. Et vere. Quoniam non in finem, etc. Vel sic. Ita obliviscuntur Deum, sed Deus obliviscetur eorum, licet hic magni nominis sint, pauperum vero, qui hic nullius nominis sunt, non obliviscetur, quia eorum nomina scripta sunt in celis. Et hoc est,   [Quoniam non in finem oblivio erit pauperis] Tertio modo et melius continuari potest sic. Convertantur peccatores in infernum. Quare ? Quoniam non in finem, etc. quasi dicat, ideo punientur, quia oppresserunt hic pauperes, quorum non in finem erit oblivio apud Deum. Est autem multiplex paupertas. Videlicet necessitatis. Mt. 26.a. Pauperes semper habebitis vobiscum. Item simulationis, ut faciunt Hypocrite, qui exterminant facies suas, ut videantur hominibus propter penuriam ieiunantes. Mt. 6.b. Hec est hypocrisis eorum. Item cupiditatis, sicut sunt divites. Seneca. Non qui parum habet, pauper est, sed qui plus cupit. Prv. 13.a. Est quasi dives, cum nihil habeat. Apc. 3.d. Tu dicis, quia dives sum et nullius egeo et nescis, quia tu miser et miserabilis et pauper et nudus. Hieronymus Avaro deest tam quod habet, quam quod non habet. Item tolerantie, sicut in stultis egentibus, qui dolent et gravantur de sua paupertate. De hac Ps. 48. Simul in unum dives et pauper. Et Philosophus. Paupertas est odibile bonum. Item est paupertas eterne calamitatis. Eccl. 18.d. Memento necessitatem paupertatis in die divitiarum, scilicet illam, quam patientur mali in Inferno. Necessitatem vocat, quia non poterit sublevari. Item paupertas voluntatis. Mt. 5.a. Beati pauperes spiritu.
marg.| Et hec est duplex, paupertas spiritus et paupertas rerum. Paupertas spiritus, hec est humilitas. Paupertas rerum est duplex. Abiectionis et subiectionis. Abiectionis, ut homo nudus Christum nudum sequetur. De qua Hieronymus Victus austerior, cultus abiectior et cetera Christiane religionis instituta non faciunt verum Christianum. Hunc scito verum Christianum, qui nec habet, nec concupiscit. Paupertatem subiectionis habent illi, qui non amant divitias, quas habent, sed bene dispensant. De qua Poeta . « Et mihi res, non me rebus supponere conor ». 1Cor. 7.f. Qui utuntur hoc mundo, tamquam non utantur. Eius ergo, qui pauper est altero istorum duorum modorum, que utraque paupertas est spiritus, non erit oblivio in finem, vel in fine, licet modo videatur Dominus oblivisci eos.
marg.| Et possumus assignare sex causas, quare amplectenda et diligenda est ista paupertas spiritus.
marg.| Prima est, quia facit heredem Regni celorum. Mt. 5.a. Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est Regnum celorum. Et dicit, est, non, erit ; unde notatur habitudo in presenti.
marg.| Secunda causa est, quia dat certam experientiam de amicis. Sen. Propter hoc unum amanda est paupertas, quia vultus sodalium ambiguos, id est qui prius erant ambigui, ostendit. Et Gregorius Cum quis in prosperitate diligitur, incertum est, an persona, an prosperitas diligatur. Prv. 19.a. Divitie addunt amicos plurimos ; a paupere autem, quos habuit, {2.19vb} separantur. Seneca. Mel musce sequuntur, cadavera lupi, predam sequitur turba hec, non hominem. Unde dicitur Eccl. 20.b. Fatuo non erit amicus et non erit gratia in bonis illius, qui enim edunt panem illius, false lingue sunt.
marg.| Tertia est, quia ille, in quo erant omnes thesauri sapientie et scientie absconditi, ut habetur Col. 2.a. hanc sibi elegit. Unde 2Cor. 8.b. Scitis gratiam Domini nostri Iesu Christi, quoniam egenus propter vos factus est, cum esset dives, ut illius inopia vos divites essetis. Ideo dicit Apostolus Hbr. 12.a. Deponentes omne pondus, scilicet divitiarum et circumstans nos peccatum, curramus per patientiam ad propositum nobis certamen, aspicientes in auctorem fidei et consummatorem Iesum, qui proposito sibi gaudio sustinuit Crucem confusione contempta. Et ibi dicit Augustinus Omnia bona terrena contempsit, ut ea esse contemnenda monstraret ; omnia mala terrena, que sustinere precipiebat, sustinuit, ut in istis non quereretur felicitas, nec in illis timeretur infelicitas.
Quarta causa est, quia amotis curis et sollicitudinibus temporalibus, anima liberius intendit Deo. Unde Gregorius Cor humanum opibus et libertate dissolvitur, paupertatibus et erumnis ad seipsum intus colligitur. Et Mt. 13.c. Sollicitudo seculi et fallacia divitiarum suffocant verbum et sine fructu efficitur. Ibi dicit Beda. Divitie strangulant guttur mentis, nec bonum desiderium in cor intrare sinunt. Eccl. 5.c. Saturitas divitis non sinit eum dormire somno contemplationis.
marg.| Quinta causa est, quia pauperum est Dominus sollicitus. Ps. 39. Ego autem mendicus sum et pauper et Dominus sollicitus est mei. Sicut mater, que habet duos pueros, sollicita est de infirmo, sic est Dominus de pauperibus, quia hic non habent consolationem. Mt. 5.a. Beati, qui lugent, ipsi enim consolabuntur. Econtrario. Ve vobis divitibus, qui habetis consolationem vestram. Lc. 6.d. Is. 66.a. Ad quem respiciam nisi ad pauperculum. Ps. 21. Oculi eius in pauperem respiciunt.
marg.| Sexta causa est, quia revocat Deum ad memoriam. Ps. 21. Edent pauperes et saturabuntur et laudabunt Dominum. Per contrarium Os. 13.b. Adimpleti sunt et saturati sunt et elevaverunt cor suum et obliti sunt mei.
marg.| {d} Patientia pauperum] etc. Non dicit, paupertas, vel fides, vel huiusmodi, quia patientia pauperis maxime digna est remuneratione, eo quod raro invenitur et cum difficultate servatur patientia in paupere. Et illam maxime respicit Dominus, quia spirituum ponderator est Dominus. Prv. 16.a. Nec quid, sed ex quanto detur attenditur. Prv. 16.d. Melior est patiens viro forti.
marg.| {e} Non peribit in finem] id est in eternum. Vel   [in finem] dicit per simile. Cum enim dicitur alicui petenti, expecta usque in finem, signum est, quod reservetur ei aliquid magnum. Sicut dicit eleemosynarius, quando vult aliquibus pauperibus melius providere in eleemosyna, quam aliis, preterit illos et dicit, expectate usque in finem. Similiter facit Dominus, modo preterit pauperes et dat divitibus divitias temporales, sed pauperibus reservat spirituales. Et si patienter expectent, melius remunerabuntur, quam isti divites. Quia sicut dicitur Prv. 20.c. Hereditas, ad quam festinatur in principio, in novissimo benedictione carebit. Sicut patuit in divite, Lc. 16.g. Fili, recordare, quia recepisti bona in vita tua et Lazarus similiter mala. Nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris. Propter hoc monet Is. 28.d. Qui crediderit, non festinet, scilicet accipere hic temporalia, sed expectet usque in finem. Quia ut dicitur Is. 64.b. Oculus non vidit Deus absque te, que preparasti, non festinantibus ad temporalia ista, sed expectantibus non temporalia, sed te, qui eris omnia in omnibus.
Numérotation du verset Ps. 9,20 
XX
marg.| {f} Exsurge Domine] Loquenti de fine seculi, incidente in memoriam adventu Antichristi, quasi territus exclamat, optans futurum Iudicium. Continuatio. Non peribit patientia pauperum et ut non pereat.   [Exsurge, Domine] scilicet venire ad iudicium. Et non est contra illud Am. 5.f. Ve desiderantibus diem Domini, quia hic petit ex compassione. Ve autem desiderantibus ex presumptione et superbia. Et sic in adventu tuo fiat, ut
marg.| {g} Non confortetur] super bonos.
marg.| {h} Homo] purus, non Deus, id est Antichristus quasi humum sapiens. Hoc dicit ad confusionem ipsius Antichristi, qui mentietur se esse Deum. 2Th. 2.a. Qui adversatur et extollitur supra omne, quod dicitur, aut quod colitur Deus, ita ut in templo Dei sedeat, ostendens se tamquam ipse sit Deus   [Non confortetur] id est non continuet suam fortitudinem. Parum enim durabit. Mt. 24.b. Nisi abbreviati fuissent dies, non salva fieret omnis {2.20ra} caro, sed propter electos breviabuntur dies illi. Non durabit enim nisi per tres annos et dimidium. Dn. 12.c. Usquequo finis horum mirabilium ? Et responsum est. Per tempus et tempora et dimidium temporis. Sed interim antequam exsurgas.
marg.| {a} Iudicentur] id est puniantur ab eo. Vel   [Iudicentur] id est iusto iudicio in peccatum precipitentur ab eo.
marg.| {b} Gentes] id est geniti tales, id est male credentes. Io. 3.c. Qui non credit, iam iudicatus est, etc. Hoc est autem iudicium, quia lux, scilicet vere fidei, venit in Mundum, quam attulit Christus et Apostoli et Predicatores. Et dilexerunt homines magis tenebras infidelitatis, quam lucem fidei. Et ideo iuste tales excecati et in tenebris ambulantes, precipitabuntur in peccatum, 2. Thress. 2.c. Ideo mittet illis Deus operationem erroris, ut credant mendacio, ut iudicentur omnes, qui non crediderunt veritati, sed consenserunt iniquitati. Et hoc totum.
marg.| {c} In conspectu tuo] O   [Domine] quia te non latebit. Et vere ita erit, ideo.
Numérotation du verset Ps. 9,21 
XXI
marg.| {d} Constitue] id est constitues, id est constitui permittes propter peccata eorum. Iob. 34.d. Qui regnare facit hominem hypocritam propter peccata populi.
marg.| {e} Legislatorem] id est Antichristum, qui pravam legem afferet, que pervertet eos.
marg.| {f} Super eos] id est in onus. Et hoc permittes.
marg.| {g} Ut sciant gentes] per experientiam.
marg.| {h} Quoniam homines sunt] scilicet fragiles et stulti, qui punitorem suum receperunt. In prosperitate positus non cognoscit se homo, sed in adversitate. Ier. 6.b. Erudire Hierusalem, etc. Secundum aliam translationem. Per omne flagellum erudieris Hierusalem. Unde et Alexander dixit adulatoribus suis. Vos dicebatis me esse filium Iovis et Deum, sed istud vulnus, quod habeo, probat, me esse hominem.
Numérotation du verset Ps. 9,22 
XXII
marg.| {i} Ut quid, Domine] etc. Diapsalma. Quarta pars. Propheta videns pressuras, quibus affligentur Sancti tempore Antichristi, querit, quare Dominus hoc permittat, dicens,   [Ut quid, Domine, recessisti longe] scilicet a bonis. Hoc autem querit, ut solvat et sic simplices doceat. Unde subdit.
marg.| {k} Despicis] id est ad modum despicientis te habes.
marg.| {l} In opportunitatibus] id est opportune dimittens eos, supple in tribulatione. Vel   [Despicis] ut supra   [in opportunitatibus in tribulatione] id est in opportuna tribulatione. Que opportuna et utilis est multis de causis. Prima est, quia purgat. Sap. 3.b. Tamquam aurum in fornace probavit illos. Gregorius Quod fornax auro, quod flagellum grano, quod lima ferro, hoc facit tribulatio viro iusto. Gregorius Ignem tribulationis admovet, ut in nobis vitiorum rubiginem purget. Secunda est, quia roborat. Eccl. 27.a. Vasa figuli probat fornax. Sed in fornace alia dirumpuntur et crepant, alia vero solidantur. Gregorius Pena interrogat si quis in adversitate positus. Deum veraciter amet. Tertia est, quia humiliat. 2Cor. 12.b. Ne magnitudo revelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis mee, etc. Gregorius Dum adversitate humilitas proficit, prospera est adversitas, que ab elatione custodit. Quarta est, quia impellit ad Deum, Ps. 15. Multiplicate sunt infirmitates eorum, postea acceleraverunt. Gregorius Mala, que nos hic premunt, ad Deum nos ire compellunt. Quinta est, quia letificat, Act. 5.g. Ibant Apostoli gaudentes, etc. Gregorius Mira dispensatione dum exterius Deus affligit, interius reficit. Sexta causa est, quia dum bonos persequuntur mali, inflammantur boni ad dilectionem Dei. Unde subdit.
Numérotation du verset Ps. 9,23 
XXIII
marg.| {m} Dum superbit impius] etc. Ex. 1.c. Quanto opprimebantur filii Israel, tanto magis multiplicabantur et crescebant. Ps. 91. Iustus ut palma florebit. Natura est palme, ut quanto magis in radice atteritur, tanto magis crescat. Dicit   [dum superbit impius] Antichristus et {2.20rb} complices eius, qui omnes in glutino iniquitatis sunt, sicut omnes iusti in glutino caritatis sunt unius. De hoc impio. Is. 11.b. Spiritu labiorum suorum interficiet impium. Et 2. Thessal. 2.b. Et tunc revelabitur ille iniquus, quem Dominus Iesus interficiet spiritu oris sui ;   [Dum] inquam   [superbit impius, incenditur] pauper spiritu, id est purgatur. Vel   [incenditur] amore Dei, sicut pugil inflammatur, dum pugnat. Sed ipse et complices eius.
marg.| {n} Comprehenduntur] quasi quibusdam vinculis.
marg.| {o} In consiliis] id est per consilia, quibus cogitant, scilicet comprehendere Sanctos et ita proprio gladio interficiuntur, sicut Golia, 1Rg. 17.g.
Numérotation du verset Ps. 9,24 
XXIV
marg.| {p} Quoniam laudatur] Continuatio. Supra dixit, quod superbit impius, hic ostendit, quare superbiat et assignat quinque causas. Prima est adulatio, de qua dicit.   [Quoniam laudatur] etc. Et nota, quod triplex est adulatio. Prima est, quando bonum, quod habet aliquis ab alio, supra id, quod est, extollitur. Alia est, quando bonum, quod non habet, ei attribuitur. Tertia est, quando malum, quod facit, fovetur et dicitur esse bonum et hec est deterior. Et de hac dicitur,   [Quoniam laudatur peccator] id est Antichristus, qui Antonomastice dicitur peccator, vel etiam quilibet de complicibus suis. Et nota, quod licet in opere peccare maius sit, quam voluntas, tamen maius peccatum est laudare hominem in voluntate peccandi, quam in ipso facto. Et ideo aggravando dicit.
marg.| {q} In desideriis anime sue] Desiderium Antichristi erit, ut credatur esse Deus. De hac adulatione Prv. 1.b. Si te lactaverint peccatores, ne acquiescas eis.
marg.| {r} Et iniquus] id est Antichristus dicitur peccator in Deum, iniquus in proximum. In Deum peccabit desiderio, in proximum facto.
marg.| {s} Benedicitur] quasi Deus, id est laudatur a palponibus male faciendo, ut dicant illud Poeticum : « Exeat aula, qui vult esse pias »
marg.| De talibus, scilicet adulantibus et cui adulantur, dicitur Ez. 13.b. Ipse edificabat parietem, ipsi autem liniebant luto absque paleis. Qui edificat parietem, ponit lapidem super lapidem, ita peccator, peccatum super peccatum. Et adulatores liniunt luto, id est faciunt exterius apparere bonum, sed hoc sine paleis, id est sine aliqua veritate. Sicut enim palee mixte luto faciunt tenax temperamentum, quo paries linitus firmiter stat. Sic veritas rei cum apparentia exteriorum, stabilem facit rem apud Deum et homines. Sed non sic in istis, quia non subest veritas : Is. 3.c. Popule meus, qui te beatum dicunt, ipsi te decipiunt. Faciunt enim sicut Ioab, qui Amasam occidit, dum mentum eius quasi osculaturus eum teneret, 2Rg. 20.c. Et Abner sibi occurrentem, loquens ei in dolo, 2Rg. 3.c. Et per hoc.
Numérotation du verset Ps. 9,25 
XXV
marg.| {t} Exacerbavit Dominum] id est ad iracundiam provocavit.
marg.| {u} Peccator] id est Antichristus et quilibet fautor eius. Similiter de Herode. Act. 12.g. qui sibi usurpavit divinitatem et interfectus est, percutiente eum Angelo Domini. Et adeo exacerbavit, quod.
marg.| {x} Secundum multitudinem ire sue] scilicet Dei.
marg.| {y} Non queret] eum Deus, id est non puniet eum in presenti corrigendo et ad gratiam vocando. Hoc est querere Dei. Lc. 19.b. Venit filius hominis querere et salvum facere, quod perierat. Et hec est secunda causa, quare superbit, scilicet quia non corripitur. Unde Ecclesiast. 8.b. Quia non profertur cito contra malos sententia, absque ullo timore filii hominum perpetrant mala. Tertia causa est, quia non attendit bonitatem Dei et gaudia celestia. Unde subdit.
Numérotation du verset Ps. 9,26 
XXVI
marg.| {z} Non est Deus in conspectu eius] ut ipsum et bona sua oculo fidei, vel intellectus respiciat et oculo affectus, vel caritatis appetat, Os. 5.a. Vivemus in conspectu eius. Quia qui sic illum duobus oculis respicit, spiritualiter vivit. Hab. 2.a. Iustus ex fide vivit, scilicet formata per caritatem. Et hoc, scilicet quod   [non est Deus in conspectu eius] patet per hoc, quod sequitur. Quia.
marg.| {a} Inquinate sunt vie illius] per peccatum. Et sicut dicitur Sap. 1.a. In malevolam animam non introibit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis. Vie eius sunt cogitationes, opera et voluntates.
marg.| {b} In omni tempore] vite sue. Vel respectu omnium temporum, quia in nullo fuit tanta malitia, quanta in ipso erit. Vel   [In omni tempore] scilicet presenti, preterito et futuro. Unde de presenti, subdit.   [Auferuntur] etc. De futuro,   [Dominabitur] De preterito,   [Dixit enim] etc.
Numérotation du verset Ps. 9,XXVII 
marg.| {2.20va} {a} Auferuntur iudicia tua] Quarta causa, quare superbus erit, est, quia non considerabit penam infernalem, que sibi et peccatoribus reservatur. Unde dicit   [Auferuntur iudicia tua] quibus in presenti iudicas occulte et in futuro iudicabis manifeste.
marg.| {b} A facie eius] id est a mente et memoria eius. Et sic non timebit. Prius removit fidem ab eo, que est principium virtutum et caritatem, que est perfectio ipsarum. Et sic per consequens omnem virtutem amovit ab eo, ibi : Non est Deus in conspectu eius. Hic autem cum dicit,   [Auferuntur] etc. removet timorem, qui est principium donorum et sic removet ab eo virtutes et dona. Quinta causa est dominium eius, de quo dicit.
marg.| {c} Omnium inimicorum suorum dominabitur] quia prosperabitur in cunctis et solus regnabit. De quo dominio Apc. 13.a. Vidi bestiam ascendentem de mari, habentem capita septem et cornua decem. Hec bestia est Antichristus. Septem capita, que habebat, sunt universitas Regum et Principum, quos subiectos habebit, vel timore, vel bello. Sed obiici potest. Omnes electi erunt inimici Antichristi, ergo dominabitur eorum et sic nullus salvus erit. Sol.
marg.| {d} Dominabitur] voluntate, sicut Christus vult omnes salvos fieri. Vel   [Dominabitur] corporum, non animarum. Iob. 9.c. Terra data est in manus impii.
Numérotation du verset Ps. 9,27 
XXVIII
marg.| {e} Dixit enim] Continuatio. Quasi quis quereret, qualiter veniet ad tantam potestatem ? Ecce quia. Dixit in corde suo, id est cogitabit, non dixit ore, quia verba dulcia dicet ad alliciendos homines. Et quid dixit.
marg.| {f} Non movebor] etc. id est dominium meum non extendetur de gente ad aliam gentem, nisi multis mala inferam. Vel aliter,   [Non movebor a generatione] etc. id est fama mea celebris non transibit ad posteros sine malis artibus. Sicut legitur quod quidam Romam incendit et ductus est ad Augustum Cesarem. Qui quesivit ab eo, cur hoc fecisset. Et respondit, ut fama eius sic transiret ad posteros. Legitur etiam, quod quidam in Germania factus est hereticus, ut insignis et famosus haberetur. Vel sic,   [Non movebor a generatione] mortali.
marg.| {g} In generationem] immortalem.
marg.| {h} Sine malo] id est sine malis artibus. Putabit enim se per malas artes venturum de terra in celum cum corpore, sicut attentavit Simon Magus. Vel sic,   [Non movebor] etc. id est semper vivam et regnabo. Et addit Propheta, Sine malo, quasi dicat, vives quidem, sed non sine malo, quia vives in morte eterna. Nec mirum, si ita dicet, quia malitia plenus erit. Cuius malitiam prosequitur, dicens.
Numérotation du verset Ps. 9,28 
XXIX
marg.| {i} Cuius maledictione] etc. quasi dicat, ex superbia, de qua predictum est, faciet hec mala, que sequuntur. Primo blasphemia. Unde dicit ?   [Cuius os maledictione] id est blasphemiis.
marg.| {k} Plenum est] Dn. 11.f. Adversus Deum Deorum loquetur magnifica et Deum patrum suorum non reputabit. Et Apc. 13.b. Datum est ei os loquens magna et blasphemias. Secundo comminabitur bonis. Unde dicit.
marg.| {l} Et amaritudine] id est amara comminatione. Et incautos decipiet. Unde sequitur :
marg.| {m} Et dolo] id est verbis dolosis et promissis. Et ut hec faciat, multum laborabit. Unde sequitur :
marg.| {n} Sub lingua eius labor] quasi subditus, id est ut quod dicet et comminabitur et promittet, executioni mandetur, laborem magnum sustinebit, Ier. 9.b. Docuerunt linguam suam loqui mendacium, ut inique agerent, laboraverunt. Gregorius Dum fallacia suum cor tueri cogitur, duro labore fatigatur. Et quia non semper poterit facere ad libitum {2.20vb} suum, dolebit. Unde addit : Et dolor. Item per hoc, quod dicit, sub lingua et non dicit in lingua, innuit, quod hoc occultum erit. Iob. 20.b. Cum dulce fuerit in ore eius malum, abscondet illud sub lingua sua. Gregorius In lingua et non sub lingua malum esset, si loquens malitiam aperiret. Ideo dicit   [Sub lingua eius labor et dolor] Labor ex parte corporis, dolor ex parte anime. Et merito, quia labor promissus fuit Ade, cui dictum est, Gn. 3.c. In laboribus comedes. Et dolor fuit promissus Eve. Cui ibidem dictum est. In dolore paries, Prv. 16.d. Vir iniquus lactat amicum suum et ducit per viam non bonam : qui attonitis oculis cogitat prava, mordens labia sua, perficiet malum, Prv. 26.d. Labiis suis intelligitur amicus, cum corde tractaverit dolos, quando, etc. Et sequitur quomodo laborabit ad perdendos bonos.
Numérotation du verset Ps. 9,29 
XXX
marg.| {o} Sedet] moram faciens.
marg.| {p} In insidiis] sicut latro.
marg.| {q} Cum divitibus] quos ipse ditabit, ut cupidos divitiarum ad se convertat. Non dicit quod sedeat cum pauperibus, quia sicut nulla participatio iustitie ad iniquitatem, 2Cor. 6.c. Ita nulla est participatio pauperis ad divitem. Eccles. 13.a. Quid communicabit cacabus ad ollam ? Et hoc faciet.
marg.| {r} In occultis] Hypocrita enim erit, nec se insidiatorem dicet, sed potius salvatorem se esse simulabit. Et hoc fine faciet ista.
marg.| {s} Ut interficiat innocentem] faciendo eum nocentem. Christus econtrario, ut vivificet. Io. 3.b. Non enim misit Deus filium suum in mundum, ut iudicet Mundum, sed ut salvetur Mundus per ipsum.
Numérotation du verset Ps. 9,30 
XXXI
marg.| {t} Oculi eius] Continuatio. Licet sit pessimus, ut predictum est, tamen volet assimilari Christo, qui respicit pauperes. Is. ult. a. Ad quem respiciam nisi ad pauperculum, etc. Et ideo dicit, Oculi eius, id est Antichristi.
marg.| {u} In pauperem respiciunt] quasi miserendo et compatiendo, ita faciunt hypocrite. Sed licet simulet misericordiam, nihilominus tamen et crudelis et nequam erit. Unde addit :
Numérotation du verset Ps. 9,XXXII 
marg.| {x} Insidiatur in abscondito] ut quomodocumque noceat, quia sicut dicitur Is. 10.b. Ad conterendum erit cor eius et ad internecionem gentium non paucarum. Et modum nocendi subiungit.
marg.| {y} Quasi Leo in spelunca sua] id est vult nocere per violentiam et per fraudem. Quasi Leo, quantum ad violentiam, Lam. 3.b. Ursus insidians factus est mihi Leo in abscondito. Ibi Glossa His duabus bestiis, omnis sevitia Diaboli monstratur.   [In spelunca sua] quantum ad fraudulentiam, quia Antichristus tres persecutiones, que diversis temporibus fuerunt in Ecclesia, scilicet stragem Martyrum, conflictum hereticorum, seductionem falsorum fratrum, conflabit in unam persecutionem. Et ideo maior erit illa tribulatio omnibus aliis. Mt. 24.b. Erit tunc tribulatio magna, qualis numquam fuit ab initio Mundi usque modo, neque fiet. Unde Am. 5.f. Quomodo si fugiat vir a facie Leonis et occurrat ei Ursus et ingrediatur domum et innitatur manu super parietem et mordeat eum Coluber. Per Leonem, qui ferox est et superbus, significatur tyrannica persecutio. Per Ursum, qui infirmus est capite et durissima pelle tegitur, significantur heretici, qui infirmitatem capitis, id est mentis infidelitatem patiuntur et duri et incorrigibiles sunt. Prv. 28.c. Leo rugiens et Ursus esuriens, Princeps impius super populum pauperem. Per Colubrum mordentem in domo, domesticus inimicus, scilicet falsus frater. Ad quid autem insidietur, aperit Propheta, subdens.
marg.| {z} Insidiatur, ut rapiat pauperem] per violentiam. Et [insidiatur] repete [rapere pauperem] per fraudulentiam.
marg.| {a} Dum attrahit eum] blanditiis et promissis. De quibus promissis, subdit.
marg.| {b} In laqueo] etc. Laqueus iste, est felicitatis et divitiarum promissio, que sunt laqueus, 1Tim. 6.b. Qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem et in laqueum Diaboli.
marg.| {c} Suo] id est quid sibi fit, id est ad voluntatem suam. Vel Suo, id est qui sibi fit ad illaqueandum eum.
marg.| {d} Humiliabit eum] scilicet pauperem, quia quantum ipse in temporalibus divitiis et honoribus extolletur, tantum pauper contemnetur. Vel Humiliabit, id est sibi subiiciet, quantum ad illos, quos pervertet. Hic est enim Draco, de quo dicitur in Apc. 12.a. quod cauda eius trahebat tertiam partem stellarum celi, quia multi convertentur ad eum, etiam de iis, qui stelle celi, id est boni prius erant. Ecce iam dixit Propheta, quomodo Antichristus ad alios se habebit, postea subiungit, quomodo se habebit in seipso. Unde dicit.
marg.| {e} Inclinabit se] ad delitias et voluptatem carnalem. Eccl. 47.c. dicitur ad Salomonem. Inclinasti femora tua mulieribus. Ps. 13. et 52. Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt. Et alibi Ps. 16. Oculos suos statuerunt declinare in terram. Sed tandem.
marg.| {f} Cadet, cum dominatus fuerit pauperum] quia, cum extulerit {2.21ra} se non solum super pauperes, sed et supra omne, quod dicitur, aut colitur Deus, ut dicitur, 2Th. 2.b. Tunc dicetur ei, fulminare et ita fulminatus cadet. Quia sicut ibi : 2Th. 2.b. dicitur. Interficiet eum Dominus Iesus spiritu oris sui. Sic ambitiosi. Ps. 72. Deiecisti eos, dum allevarentur, etc. Iob. 30.c. Elevasti me et quasi super ventum ponens allisisti me valide. Eccl. 32.a. Rectorem te posuerunt, esto in illis, etc. 1Pt. 5.b. Neque ut dominantes in cleris. Et hoc totum proveniet Antichristo ex defectu fidei. Quod innuit Propheta subiungens.
Numérotation du verset Ps. 9,32 
XXXIV
marg.| {a} Dixit enim in corde suo] id est apud se, non palam.
marg.| {b} Oblitus est Deus] me punire. Et ita.
marg.| {c} Avertit faciem suam ne videat in finem] id est ne in extremo iudicio puniat. Vel Ne videat in finem, id est in istud extremum elementum, scilicet terram, quasi dicat, Deus non curat temporalia ista, nec ea, que fiunt in terra, sed tantum celestia et ea, que fiunt in celis ; Et complectitur hic tria tempora, scilicet Preteritum, cum dicit, oblitus est Deus. Presens, cum dicit, avertit faciem. Futurum, cum dicit, ne videat in finem. Contra primum. Eccl. 24.c. Memoria mea in generationes seculorum. Contra secundum. Prv. 16.a. Omnes vie hominum patent oculis eius. Iob. 37.a. Subter omnes celos considerat, etc. Contra tertium dicitur supra. Quoniam non in finem oblivio erit pauperis.
Numérotation du verset Ps. 9,33 
XXXV
marg.| {d} Exsurge, Dominus Deus] Quinta pars, in qua sub voce navicule Petri inter procellas fluctuantis, scilicet Ecclesie laborantis maxime tempore Antichristi, quasi Dominum in navi dormientem suscitans exclamat. Exsurge, Domine Deus, a somno, quo videris dormire, cum sinis pauperes tribulari. Ps. 77. Excitatus est tamquam dormiens Dominus. Excitatur autem clamore pauperum. Ps. 11. Propter miseriam inopum et gemitum pauperum nunc exsurgam, dicit Dominus. Exsurge, ergo quasi de somno. Insurge, ad vindictam. Consurge, ad auxilium.
marg.| {e} Et exaltetur manus tua] id est monstretur potentia tua in iudicio. Is. 2.c. Exaltabitur Dominus solus in die illa, quia dies illa Domini exercituum super omnem superbum et excelsum, etc. Et loquitur hic per simile, cum dicit. Exsurge et exaltetur manus tua, sicut quando aliquis vult aliquem verberare fortiter, exsurgit et manum levat, ut fortius possit percutere.
marg.| {f} Ne obliviscaris pauperum] sicut putant impii. Unde supra. Dixit in corde suo, oblitus est Deus. Is. 49.d. Numquid potest oblivisci mulier infantem suum, ut non misereatur filio uteri sui ? Videns autem Ecclesia se in illo iudicio liberandam, exultat et persecutori insultat dicens.
Numérotation du verset Ps. 9,34 
XXXVI
marg.| {g} Propter quid irritavit impius Deum] id est Antichristus et complices eius persequendo Sanctos, id est quid profuit ei tanta mala facere ? Rm. 6.d. Quem fructum habuistis tunc in his, in quibus nunc erubescitis ? Et hoc modo legendo notat hec prepositio, propter, causam finalem. Potest autem aliter legi, ut notet causam impellentem, ut sit sensus. Propter quid, id est quid movit eum, ut ista faceret ? Et subdit, quid fuit, scilicet presumptio.
marg.| {h} Dixit enim in corde suo] id est cogitavit.
marg.| {i} Non requiret] Deus ista, que facio. Unde supra   [Avertit faciem suam] etc. Potest autem et hoc queri de quolibet peccatore. Propter quid irritavit impius Deum, ut queratur de causa finali et de causa impellente. Et primo de finali.   [Propter quid] etc. quasi pro nihilo, quia pro peccato, quod multis de causis abominandum et contemnendum est, videlicet, quia vilissimum est. Ez. 18.g. Quare moriemini domus Israel ? quasi pro nihilo, scilicet pro peccato, quod nihil et vilissimum est. Unde Philosophus. Si scirem Deos ignoscituros et homines ignoraturos, adhuc dedignarer peccare. Item, quia sordidum est peccatum. Dt. 32.a. Peccaverunt ei non filii eius in sordibus. Item, quia parum durat. Gregorius Momentaneum est et leve, quod delectat, eternum est, quod cruciat. Item, quia laboriosum. Sap. 5.b. Lassati sumus in via iniquitatis et perditionis, {2.21rb} ambulavimus vias difficiles. Ier. 9.b. Ut inique agerent, laboraverunt. Gregorius Vigiliis et cruciatibus cruciatum merentur eternum. Vel Propter quid. Secundo modo, ut querat, que fuit causa impellens ad peccatum, quasi dicat nulla, quia hostis est debilis. Unde Hieronymus Debilis est hostis, qui non potest vincere, nisi volentem. Item nihil potest eum cogere ad peccatum. Sen. Res humane in bono sunt, nemo nisi suo vitio fit miser. Omitte excusationem, nemo peccat invitus. Et Augustinus Peccatum adeo est voluntarium, quod si non est voluntarium, non est peccatum. Item homo habet presidium Angelorum. Ps. 90. Angelis suis mandavit de te, ut custodiant te in omnibus viis tuis. Item habet ipsum Deum in auxilium. Ps. 90. Cum ipso sum in tribulatione. 1Cor. 10.c. Fidelis est Deus, qui non patietur vos tentari supra id, quod potestis. Cum igitur peccatum sit ita detestandum, ut prediximus et debilis sit hostis et Dei et Angelorum habeamus auxilium.   [Propter quid irritavit impius Deum ? dixit enim in corde suo] non est Deus requirens, scilicet ad vindicandum et ita hoc fit ex defectu fidei, quia si quis timeret penam gehenne et crederet premia patrie, numquam peccaret mortaliter. Unde Origenes Si cuius causa periclitatur, consulit iura et Legisperitos ; si quis infirmatur, consulit Medicos ne moriatur, sed non consulit Sacram Scripturam, ne puniatur. Et quare facit hoc ? Quia credit ista, illud vero minime. Et tamen dicitur Is. 8.d. Cum dixerint vobis querite a Pythonibus et a divinis, qui student incantationibus suis, numquid non populus a Deo queret visionem pro vivis et mortuis ? quasi dicat ita, ad legem magis et ad testimonium impius irritat Deum, sed Deus prospicit, quod veniat dies eius. Et hoc est.
Numérotation du verset Ps. 9,35 
XXXVII
marg.| {k} Vides, quoniam tu laborem et dolorem consideras, ut tradas eos in manus tuas] Quod sic construe. Vides ut, id est quomodo tradas eos in manus tuas, scilicet Antichristum et servos eius ad puniendum. Et hoc, quoniam tu laborem et dolorem consideras, quem sanctis in via intulerunt. Hoc est, quod supra dixit. Sub lingua eius labor et dolor. Vel sic secundum Augustinum interrogative. Vides, id est videndo dissimulas, quia tu times laborem nimium pati in puniendo. Hoc est, quoniam tu laborem et dolorem consideras, ut, id est si tradas eos in manus tuas ad puniendum. Dolorem dicit quantum ad iram interiorem. Laborem quantum ad opus vindicte exterius. Est ergo sensus. O Domine, numquid impunita dimittes scelera eorum, ut ipsi dicunt, eo quod timeas in puniendo laborare et irasci more hominum ? Absit. Ostensa a Propheta Dei iustitia, quam exhibebit puniendo malos, agit de eius misericordia, quam exhibet bonis. Et hoc duobus modis, protegendo a malo et adiuvando in bono. Et hoc est.
marg.| {l} Tibi derelictus est pauper] ut eum protegas. Ecce primum. Et lege discretive et cum pondere, quasi tibi, qui talis es. De secundo subdit.
marg.| {m} Orphano tu] non alius.
marg.| {n} Eris adiutor] ad bonum faciendum. Orphanus est, cui pater Mundus et mater concupiscentia mortui sunt. De quibus Ez. 16.a. Pater tuus Amorrheus et mater tua Cethea. Amorrheus interpretatur amaricans. Hic est Mundus, qui multis amaritudinibus et doloribus suos afficit. Cethea interpretatur tenebrescens et signat carnem, sive carnalem concupiscentiam, que lumen rationis absorbet et obtenebrat. Ps. 57. Supercecidit ignis concupiscentie et non viderunt Solem iustitie. Moraliter, versus iste prelatorum est.
Numérotation du verset Ps. 9,XXXVIII 
marg.| {l} Tibi derelictus est pauper] etc. Unde de malis conqueritur Dominus Is. 1.f. Pupillo non iudicant et causa vidue non ingreditur ad illos. Quomodo autem adiuvat pauperem, subdit.
Numérotation du verset Ps. 9,36 
XXXIX
marg.| {o} Contere brachium] id est fortitudinem.
marg.| {p} Peccatoris] id est Antichristi, qui dicitur per excellentiam peccator quantum ad se.
marg.| {q} Et maligni] quantum ad proximum. Et vere conteres, quia.
marg.| {r} Queretur peccatum illius] id est iudicabitur de peccato suo et peribit. Unde addit :
marg.| {s} Et non invenietur] quia peribit proiectus in tenebras exteriores : Mt. 25.c. Ps. 36. Vidi impium superexaltatum et elevatum sicut Cedros Libani et transivi et ecce non erat, quesivi eum et non est inventus locus eius. Vel sic : Queretur peccatum illius, utrum adhuc necessarium sit ad purgationem iustorum. Et non invenietur, quia non erit necessarium, purgata Ecclesia, sicut lima non est necessaria ferro planato. Et nota, quod multis modis accipitur brachium in Scriptura. Dicitur enim brachium potentia, sicut hic. Dicitur etiam brachium {2.21va} bona intentio. Ps. 17. Posuisti, ut arcum ereum brachium meum. Item Christus dicitur brachium. Is. 53.a. Brachium Domini, cui revelatum est. Item dicitur fortitudo corporalis. Iob. 18.c. Consumat brachia illius primogenita mors. Primum brachium est conterendum. Secundum appetendum et desiderandum. Tertium est exaltandum. Quartum non est curandum. Quia sicut dicitur in Ps. 146. Non in tibiis viri bene placitum erit ei.
Numérotation du verset Ps. 9,37 
XL
marg.| {a} Dominus regnabit] Continuatio. Ille cum suis peribit, sed Dominus, id est Christus.
marg.| {b} Regnabit] id est innotescet esse Rex illis defunctis. 1Cor. 15.c. Cum evacuaverit omnem principatum et potestatem. Oportet autem illum regnare, donec ponat omnes inimicos sub pedibus eius. Regnabit dico non ad horam, sed in eternum.
marg.| {c} Et] pro, id est in seculum seculi. Vos autem.
marg.| {e} Gentes] id est geniti tales, scilicet filii ire et gentiliter viventes.
marg.| {d} Peribitis de terra illius] id est Christi. De qua in Ps. 26. Credo videre bona Domini in terra viventium. Et Gn. 49.c. Isachar asinus fortis, accubans inter terminos, vidit requiem, quod esset bona et terram, quod optima et supposuit humerum suum ad portandum. Isachar interpretatur vir mercedis et significat illos, qui mercedem eternam intantum diligunt, ut se illi quasi matrimonio coniunxerint, cogitatione et aviditate ei adherentes. Asinus contentus est vilissimo pabulo, ita et ipsi, accubantes inter terminos, id est neque in corpore, neque extra corpus. Iob. 7.c. Suspendium elegit anima mea. Vidit oculo intellectus, contemplando et oculo affectus, prelibando. Requiem eternam. Et notat hic duo, in quibus totum gaudium Paradisi consistat, scilicet defectus omnis mali, unde dicit ; Requiem. Et abundantia omnis boni, unde dicit ; Terram, que scilicet afferet fructum omnis boni. Et ideo dicit. Vidit requiem, quod esset bona et terram, quod optima. In his autem.
Numérotation du verset Ps. 9,38 
XLI
marg.| {f} Desiderium pauperum] Hic agit de salvandis, in quibus quatuor notantur. Primo, impletio desiderii, cum dicit : Desiderium pauperum. Secundo, facilitas exaudiendi, cum dicit ; Preparationem. Tertio, remuneratio, cum dicit ; Iudicare pupillo, id est remunerare, sicut meruerunt. Quarto, securitas premii, ibi : Ut non apponat ultra. Dicit ergo.
marg.| {f} Desiderium pauperum] quo diem iudicii desiderabant propter mala, que sustinebant, exaudivit Dominus. Desiderium autem viri iusti in tribus debet consistere, quia tria debet considerare, videlicet, ut fit in se mundus a peccato, ut sit utilis proximo, ut sit devotus Deo. Unde dicitur Prv. 11.d. Desiderium iustorum omne bonum. Omne distribuit inter illa tria, teste Mi. 4.c. Indicabo tibi, o homo, quid sit bonum et quid Dominus querat a te : utique facere iudicium. Ecce primum, quia iudicium hominis se iudicantis in contritione et confessione, mundat a peccato. Prv. 20.b. Rex, qui sedet in solio iudicii, dissipat omne malum intuitu suo. Et diligere misericordiam. Ecce secundum. Et sollicite ambulare cum Deo tuo. Ecce tertium. Et propter hec tria potest homo dici vir desideriorum, sicut Daniel, sed non nisi a Deo debent hec desideria peti. Ps. 36. Domine, ante te omne desiderium meum. Et.
marg.| {h} Auris tua] id est clementia tua. Et est metaplasmus.
marg.| {g} Audivit preparationem] id est cor eorum preparatum ad serviendum tibi, vel ad recipiendum te, sicut in Templo. Duobus autem modis preparatur, scilicet removendo sordes vitiorum et admovendo pulchra ornamenta et amena virtutum et operum. De his duobus Ps. 107. Paratum cor meum, Deus, paratum cor meum. Ad hoc monemur 1Rg. 7.a. Preparate corda vestra Domino et servite illi soli. Eccl. 10.c. Ante orationem prepara animam tuam.
Numérotation du verset Ps. 9,39 
XLII
marg.| {i} Iudicare] quasi dicat, audisti iudicare, id est in hoc exaudisti, ut iudices.
marg.| {k} Pupillo et humili] acquisitive, id est proferas sententiam pro illo, qui simul est pupillus, cui pater Mundus crucifixus est et humilis, qui, scilicet mundo crucifixus est. Gal. 6.d. Mihi Mundus crucifixus est et ego Mundo. Pupillus enim et non humilis esset, si quis de eo, quod mundum {2.21vb} contempsit, superbiret. Vel   [Iudicare] passive,   [pupillo et humili] quia revera ad profectum pauperum et humilium iudicatus est.
marg.| {l} Ut non apponat homo] scilicet Antichristus pravus homo.
marg.| {m} Magnificare se super terram] scilicet Ecclesiam. Item. Ut non apponat ultra magnificare se homo, quicumque, super terram. Unde Augustinus O pellis morticina quid tenderis ? O sanies feda, quid inflaris ? Princeps tuus humilis et tu superbus, caput humile et membrum superbum. Et dicit idem Augustinus Erubesce homo esse superbus, Deus humilis effectus est. Eccl. 10.b. Quid superbis, etc.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Hugo de Sancto Caro. Postilla in totam Bibliam (Ps. Psalmus 9), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 14/05/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=hug&numLivre=26&chapitre=26_9)
Signaler un complément d'information

Notes :