Nicolaus de Lyra

Psalmus 140

Numérotation du verset Ps. 140,1 

¶Psalmus David1.
¶Codd. : (Ps. 140) D30 T79 ΩΧ Rusch Ps-G
1David] + Vox Ecclesie contra hereticos D30
Numérotation du verset Ps. 140,I 

Domine clamavi
ad te
exaudi me ¦ intende voci mee
cum2
2 cum D30 ΩΧ Rusch Weber ] dum T79 (hapax)
clamavero ad te.
Numérotation du verset Ps. 140,2 II

Dirigatur oratio mea
sicut incensum
in conspectu tuo ¦ elevatio manuum mearum
sacrificium vespertinum.
Numérotation du verset Ps. 140,3 III

Pone Domine custodiam ori meo ¦
et ostium circumstantie
labiis meis.
Numérotation du verset Ps. 140,4 IV

Non declines cor meum in verba malitie ¦
ad excusandas excusationes in peccatis.
Numérotation du verset Ps. 140,V 

Cum hominibus operantibus iniquitatem ¦
et non communicabo
cum electis eorum.
Numérotation du verset Ps. 140,5 VI

Corripiet me iustus
in misericordia et increpabit me ¦
oleum autem peccatoris
non impinguet
caput meum.
Numérotation du verset Ps. 140,VII 

Quoniam adhuc
et oratio mea
in beneplacitis eorum ¦
Numérotation du verset Ps. 140,6 

absorpti sunt3
3 absorpti Rusch ] absorti T79 ΩΧ Ps-G
iuncti petre
iudices eorum.
Numérotation du verset Ps. 140,VIII 

Audient
verba mea quoniam potuerunt ¦
Numérotation du verset Ps. 140,7 

sicut crassitudo
terre erupta4 est
4 erupta D30 Cor2 Rusch Ps-G ] erumpta ΩΧ, erecta ΩS, eructa T79
super terram.
Numérotation du verset Ps. 140,IX 

Dissipata sunt ossa nostra
secus
infernum†
Numérotation du verset Ps. 140,8 

quia ad te Domine Domine5 oculi mei6 ¦
5 Domine² ΩΧ] om. Ψ Ps- γ |
6 mei ΩΧ Rusch Weber ] nostri ΩS |
in te speravi non auferas
animam meam.
Numérotation du verset Ps. 140,9 X

Custodi me
a laqueo7
7 laqueo Ps-R Ps-G ] + hoc Clm343* (theta.) Ps-Med
quem statuerunt mihi ¦
et a8 scandalis
8 a] ab ΩΧ
operantium iniquitatem.
Numérotation du verset Ps. 140,10 XI

Cadent
in retiaculo9*
9 retiaculo ΩM ΩJ ΩS ΩΧ Ps-G Ps-R ] retiaculum Ps-G (G² ΨB*) D30 T79 Rusch , retiacula G* cum hebr.
eius
peccatores ¦ singulariter sum ego donec transeam.

Psalmus 140

Numérotation du verset Ps. 140,1 
ad litteram
marg.| {3.1529} Domine clamavi. Huic psalmo premittitur talis ti. in Hebreo Psalmus David. Ex quo apparet auctor Psal. De materia vero eius videtur ex circunstantia littere, quod David expertus se peccasse peccato lingue, ut apparebit in prosequendo, fecit hunc psal. petens a domino ut non pateretur amplius recidivum. Et dividitur in duas partes, quia primo David exaudiri postulat. secundo petitionem suam explicat, ibi. Pone domine. Circa primum dicit.
marg.|  .1. Domine clamavi ad te. corde et ore deprecando.
marg.|  .2. Exaudi me. petitionem meam adimplendo.
marg.|  .3. Intende voci. Repetitio est eiusdem sententie ad maiorem affectus expressionem.
marg.|  .4. Dirigatur oratio. Oblatis enim sacrificiis in altari holocaustorum, quod erat sub divo, sacerdotes qui obtulerunt sacrificia, laudabant manus et pedes, et sic intrabant primam portam templi, ubi erat altare incensi ibi cremantes thymiama, quod hic dicitur incensum, et tunc dicebatur sacrificium consummatum, Hbr. 9.b. In priori quidem tabernaculo introibant semper sacerdotes oblationem sacrificiorum consummantes. {3.1530} Illa enim sacrificia non erant Deo grata ex se, sed ex devotione offerentium, que quidem devotio significabatur per cremationemincensi, ideo tunc dicebantur sacrificia consummari. per hoc ergo quod dicit David. Dirigatur oratio mea, etc. petit quod sua oratio sit consummate exaudita, et idem petitur per hoc quod subditur.
marg.|  .5. Elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum. quia post oblationem iugis sacrificii in vespere non offerebatur aliud usque in mane diei sequentis.
marg.|  .6. Pone domine. Hic consequenter David explicat suam petitionem. Et dividitur in duas partes, quia primo petit preservari a lingue culpa. secundo a culpe pena, ibi. Quoniam adhuc. Per linguam enim homo multipliciter peccat. et contra hoc petit di. Pone dominecustodiam ori meo. ut non peccem per precipitationem loquendi sicut alias feci dicendo Sibe. Tua sint omnia que fuerunt Miphiboseth, in quo peccavit David. sicut dictum fuit. 2Rg. 16. et supra Ps. 115.
marg.|  .7. Et ostium circumstantie labiis meis. Dicitur autem ostium circunstantie, quod retractat verbum male prolatum. Cuius contrarium fecerat David, quando numerationem populi male precepit, nec ad verbum Ioab retractare voluit secundum quod habetur. 2Rg. ult. et ideo petit David, ut hoc ulterius sibi non contingat, dicens. Et ostium circumstantie etc.
marg.|  .8. Non declines. id est, declinare permittas.
Numérotation du verset Ps. 140,ad litteram 
marg.| {3.1531} .1. Cor meum in verba malitie. id est ad proferendum verba malitiose composita, sicut feci, quando dixi Urie, ut descenderet in domum suam, et lavaret pedes, ut sic cum uxore sua dormiret, ut puer de me conceptus sibi attribueretur, et adulterium meum celaretur, ut habetur. 3Rg. 10.b.
marg.|  .2. Ad excusandas. Resumatur libro Non declines cor meum. id est declinare permittas. Ad excusandas excusationes in peccatis, id est ut pertinaciter defendam peccatum meum excusationibus falsis.
marg.|  .3. Cum hominibus operantibus iniquitatem. id est cum Saule et sibi similibus, qui peccatum suum de reservatione Agag regis Amalech et pinguium animalium contra Dei preceptum pertinaciter defendit contra Samuelem eum arguentem. 1Rg. 15.
marg.|  .4. Et non communicabo. In Hebreo et in translatione Hieronymi habetur. In deliciis eorum. Est igitur sensus, quod David nolebat communicare cum talibus etiam in mensa, ubi habenturcibaria delicata sive electa. Et quia humiliter recipiebat correctionem iustorum, ut patet. 2Rg. 12. ubi correctionem Nathan prophete de adulterio cum Bethsabee et homicidio Urie humiliter recepit, et similiter correctionem Gad prophete de populi numeratione, ut habetur. 2Rg. 34. ideo subditur.
marg.|  .5. Corripiet. quia uterque propheta post eius penitentiam denunciavit sibi veniam, ut habetur ibidem.
marg.|  .6. Oleum autem peccatoris. in Hebreo habetur. Oleum autem capitis, non prohibebit caput meum, quod exponit Rabbi Salomon de unctione regia. Et sic David dicit. Oleum capitis. id est unctio regalis in capite meo recepta, Non prohibebit caput meum, scilicet ab humilitate debita, ipsum per superbiam elevando, ut non acquiescam correctioni iustorum, sicut elevavit Saulem, ut predictum est. Ad hunc autem sensum potest reduci translatio communis : Oleum autem peccatoris. id est unctio regia hominis inde superbientis, qui dicitur peccator, eo quod in omni peccato includitur superbia.
marg.|  .7. Non impinguet caput meum. contra Deum, et eius nuntios superbiendo, et hoc modo dicitur de superbo Iob 15.c. Cucurrit adversus Deum et erecto collo et pingui cervice armatus est. TranslatioHieronymi habet. Oleum amaritudinis non impinguet caput meum. Ratio huius {3.1532} diversitatis est, quia dictio Hebraica hic posita scilicet ros, est equivoca ad significandum caput. Quam significationem sequuntur hic Hebrei, et ad significandum fel, loco cuius transtulit Hieronymus amaritudinis, quia frequenter in scriptura amaritudo significatur nomine fellis, et econverso : potest tamen trahi ad sensum precedentem, ut per amaritudinem intelligatur superbia procedens aliquando ex unctione regia, sicut patet in Saul. Ista tamen littera. Oleum autem peccatoris non impinguet caput meum, exponitur communiter a doctoribus nostris de verbo adulatoris significato nomine olei, sicut dicitur Ps. 54.d. Molliti sunt sermones eius super oleum. et sic petit David, quod per verba adulatorum non erigatur in superbiam et Dei contemptum. Prima tamen expositio videtur mihi magis litteralis.
marg.|  .8. Quoniam adhuc. Hic consequenter David petit preservari a pena pro peccato lingue debita. Et primo, a pena infligenda in presenti. Secundo, a pena inferni, ibi. Sicut crassitudo. Circa primum dicit. Quoniam adhuc et oratio. supple protenditur ad impetrandum quod subditur.
marg.|  .9. In beneplacitis eorum. In Hebreo habetur. In malis eorum, cui concordat translationeHieronymi que sic habet. Pro malitiis eorum, ut non sint mihi occasio delinquendi, et per consequens quod debeat puniri in presenti. Ad hunc etiam sensum potest reduci translatio communis, cum dicitur. In beneplacitis eorum. id est malis eorum in quibus delectantur, eo quod peccant ex habitu qui causat delectationem in opere malo, secundum illud. Prv. 2.c. Qui letantur cum male fecerint, et exultant in rebus pessimis. Consequenter adducit exemplum ad propositum, scilicet quod aliqui sancti pro verbis malis aliorum deliquerint, et sic puniti fuerint in presenti cum dicitur.
marg.|  .10. Absorpti sunt. ubi habet translatioHieronymi et similiter littera Hebraica. Absorpti sunt iunctipetre iudices eorum. et eadem est sententia hic et ibi, et exponunt hoc Hebrei de Moyse et Aaron, qui iudices fuerunt populi Israel et sancti, et tamen pro murmurationibus populi contra Deum peccaverunt ad aquas contra dictionis dubitantes de impletione verbi divini, quod eis dixerat. Loquimini ad petram coram eis, et illa dabit aquas, et pro illo peccato fuerunt privati ingressu terre promissionis, ut habetur, Nu. 10.d. et hoc est quod dicitur hic. Absorpti sunt. id est per peccatum lapsi.
Numérotation du verset Ps. 140,ad litteram 
marg.| {3.1533} .1. Iuncti petre. id est iuxta petram, de qua debebant aquam eiicere.
marg.|  .2. Iudices eorum. id est Moyses et Aaron. quasi dicat David, multo fortius debeo mihi timere, et per consequens Deum orare, ne propter verba malorum trahar ad peccandum, et per consequens ad penam sustinendam.
marg.|  .3. Audient. id est audiant, quia Hebrei pro optativo utuntur futuro indicativi, ut frequenter dictum est.
marg.|  .4. Verba mea quoniam. In Hebreo et in translationeHieronymi habetur : Verba mea, quoniam decora sunt, et in hoc David sermonem dirigit ad maliloquos, et est sensus : Audient verba mea, maliloqui corrigentes se a sua malitia. Quoniam decora sunt. id est ad decorem honestatis inducentia, et per consequens receptione digna. Ad hunc sensum potest trahi littera communis : Audient verba mea, scilicet maliloqui ad suam correctionem. Quoniam potuerunt, scilicet se corrigere ad monitionem verborum meorum.
marg.|  .5. Sicut crassitudo. Hic incipit versus in hebreo et in translationeHieronymi ubi David petit preservari a pena gehenne. Primo tamen ostendit modum hanc penam incurrendi, secundo petit ab ea liberari, ibi : Quia ad te domine.
marg.| Circa primum sciendum, quod hec est littera in Hebreo : Sicut findens et scindens in terra, et in translationeHieronymi. Sicut agricola cum scindit terram, sic dissipata sunt, etc. et est eadem sententia, ut patet. et est sensus, quia sicut ille qui scindit terram, facit ibi quamdam profunditatem, et terre dissipationem. Sic.
marg.|  .6. Dissipata sunt ossa nostra. id est sic dissipata est virtus mentis nostre, que {3.1534} per ossa designantur, in quibus est robor corporis.
marg.|  .7. Secus infernum. id est prope infernum. Unde in Hebreo et in translationeHieronymi habetur : In ore inferni. Dissipatio enim virtutis que fit per vitia, facit appropinquare ad penam gehenne. Ad eundem sensum reducitur littera communis, cum dicitur : Sicut crassitudo terre, etc. Crassitudo proprie est in animal, et latet sub pelle, et ad similitudinem huius crassitudo terre dicitur, que latet sub eius superficie. Quando vero terra aratur, superficies subvertitur, et sic crassitudo eius sursum erigitur. Est igitur sensus : Sicut crassitudo terre sursum apparet ex terre scissione cum vomere, sic ossa nostra dissipata sunt, etc. et exponatur sicut supra.
marg.|  .8. Quia ad te domine, domine. Hinc incipit versus in Hebreo et in translationeHieronymi ubi consequenter David petit preservari a dicta pena gehenne, et incipit hic constructio. Non auferas animam meam. id est non permittas eam auferri a conspectu gratie tue, et per consequens trahi ad penam gehenne. Quia ad te Domine ; domine oculi mei, tanquam ad protectorem meum.
marg.|  .9. In te speravi. quasi dicat decet ut me preserves a pena gehenne, quia modus est magnifici liberare sperantes in se.
marg.|  .10. Custodi me a laqueo. scilicet deceptionis.
marg.|  .11. Quem statuerunt mihi. scilicet spiritus maligni.
marg.|  .12. Et a scandalis. Scandalum est dictum vel factum minus rectum prebens alteri occasionem ruine : et sic petit David, ne peccatum lingue aliene prebeat sibi occasionem ruine.
marg.|  .13. Cadent in retiaculo. id est occasionem peccandi amantes, secundum illud, Eccle. 3.d. Qui amat periculum, in illo peribit.
Numérotation du verset Ps. 140,ad litteram 
marg.| {3.1535} .1. Singulariter sum ego. id est a. societate male loquentium me subtraho, ne sint mihi peccandi occasio.
marg.|  .2. Donec transeam. de presenti vita ad sanctorum requiem.
marg.| {3.1536} Moralitas autem huius psal. est, ut homo qui alias expertus est per linguam se peccasse, vel ad hoc peccatum sentit se pronum esse, exemplo David peniteat, ut sic a recidivo per devotam orationem preservetur, et a pena debita liberetur.
Numérotation du verset Ps. 140,moraliter 
marg.| {3.1529} .1. Domine clamavi. David expertus se peccasse per linguam iniuste dando Miphiboseth hereditatem, et precipiendo populi numerationem, fecit hunc psalmum, orans ne pateretur recidivum.
marg.| Moraliter, est oratio viri ad peccata lingue proni petentis ab hoc divinitus liberari. Et primo ponitur exauditionis postulatio, secundo formatur petitio, ibi. Pone domine. Circa primum dicit. Domine clamavi ad te exaudi. quia clamavi corde et ore.
marg.|  .4. Dirigatur oratio mea. id est sit tibi placita.
marg.| {3.1530} † Sicut incensum in conspectu tuo. Per quod in lege veteri significabatur offerentium devotio, per quam sacrificia erant accepta deo .
marg.|  .5. Elevatio manuum mearum. ad celum orando.
marg.| † Sacrificium vespertinum. quod erat sacrificiorum illius diei consummatio, et in hoc significatur orationis perfectio.
marg.|  .6. Pone domine  : Hic consequenter formatur petitio, cum dicitur. Pone domine custodiam ori meo. ut non peccem recidivando.
marg.|  .8. Non declines cor meum. idest, declinari non permittas ad mala verba.
Numérotation du verset Ps. 140,moraliter 
marg.| {3.1531} .1. Ad excusandas excusationes. id est multiplicando falsas excusationes peccatorum meorum, qui modus est hominum iniquorum.
marg.|  .5. Corripiet me iustus. quia sicut dicit Hieronymus. Vera iustitia compassionem habet, falsa vero indignationem.
marg.|  .6. Oleum autem peccatoris. id est adulatoris.
marg.|  .7. Non impinguet caput meum etc. pertrahendo mentem meam ad peccati {3.1532} consensum.
marg.|  .8. Quoniam adhuc et oratio mea in beneplacitis eorum. Hic est finis versus in Hebreo, et construitur cum littera precedenti, et est sensus, adhuc oro, ut non approbem eorum facta, que sunt eis placita sicut nec verba.
marg.|  .10. Absorpti sunt. id est illi qui iudicant eos bene facere, absorpti sunt, sicut fragile vas illisum petre.
Numérotation du verset Ps. 140,moraliter 
marg.| {3.1533} .3. Audient verba mea. idest, audiant se corrigendo.
marg.| † Quoniam potuerunt. scilicet se corrigere dum vivunt in hoc mundo. Et penitentes dicant.
marg.|  .5. Sicut crassitudo terre. hic est principium versus in Hebreo, et est sensus. Sicut crassitudo terre cum vomere scinditur, sursum erumpit. Sic.
marg.| {3.1534} .6. Dissipata sunt ossa nostra. per scissionem peccatorum.
marg.|  .7. Secus infernum. ad quem multiplicatio peccatorum propinquare facit. Et dicuntur hic ossa virtutes, que sunt robur anime.
marg.|  .8. Quia ad te domine, etc. Hic est principium versus, in quo revertitur orans ad orandum pro se allegando spem quam habet in Deo, qui iuvat sperantes, in se, ideo subdit.
marg.| † Non auferas animam meam. id est auferri permittas a te per culpam.
marg.|  .13. Cadent in retiaculo eius, scilicet demonis.
Numérotation du verset Ps. 140,moraliter 
marg.| {3.1535} † Peccatores. illaqueati consuetudine peccati.
marg.| {3.1536} .1. Singulariter sum ego. eorum consortia fugiendo.
marg.|  .2. Donec transeam. ex hoc mundo.
Numérotation du verset Ps. 140,additio 
marg.| {3.1535} In Ps. 140. Domineclamavi. ubi dicitur in postil. De materia vero eius.
marg.| Inconveniens videtur, quod hic ps. applicetur ad singulares historias ipsius David, prout postillator vult. Tum propter rationes allegatas in additione secunda super ps. 38. similiter in additione super ps. cxv. que ibi possunt videri. Tum quia in hoc Psalmo sunt aliqui versus impertinentes tali expositioni, sicut cum dicitur. Ad excusandas ex cu. in peccatis. Si enim David petebat hic preservari ab his in quibus iam peccaverat, superfluum erat sibi petere, ut non pertinaciter defenderet peccatum suumexcusationibus falsis, cum hoc numquam legitur fecisse, ut patet in suis historiis. Similiter cum dicit. Dissipata sunt ossa nostra, etc. numquam enim ossa David fuerunt dissipata, sed potius adversariorum suorum. Quod autem per ossa intelligatur virtus mentis, prout post. ibidem exponit, hoc manifeste exorbitat a sensu litterali, et sic de plurimis aliis versibus qui non videntur in postilla congrue expositioni, prout bene intuenti patebit. Unde melius videtur dicendum cum glo. secundum quam Christus in hoc Psalmo quandoque pro membris, quandoque pro se loquitur, sicut a suis propriis ad nostra redit, et a nostris interdum ad sua propria transit, prout ista et alia ad hoc pertinentia latius continentur in glo. que notabiliter hunc psal. exponit. Et ideo qui vult habere expositionem litteralem veram et mysteriosam huius psal. ibi querat.
prol.| $replica
prol.| REPLICA. In Psalmo Domine clama. quem post. exponit de David petente se de cetero preservari a peccato oris excusando {3.1536}peccatumBurgens.illam expositionem abiicit tanquam irrationabilem allegant ad hoc deliramenta sua posita circa psal. Dixi custodiam. et, Memento domine Da. que vide in correctorio in locis allegatis, nec valet quodBurgens. specialiter hic obiicit, dicens, quod David numquam proposuit falsas excusationes tendentes ad peccati defensionem, quia ut dicit in suis historiis non reperitur, sed hoc est falsum, quia ut habetur. 2Rg. 11. David quam plura malitiose dixit et scripsit in materia Urie, que tendebant in excusationem peccati cum eius uxore Bethsabee commissi, quibus verbis quia Uria satisfacere noluit, ut videlicet cum Bethsabee, dormiret, idcirco David scripsit vel scribi fecit malitiose ad mortem Urie, qui casus est ibi valde proprius, quia petit de cetero ab huiusmodi preservari, dicens. Non declines cor meum in verba malitie, scilicet declinari permittas. Fuerunt enim illa verba et prolata et scripta verba malitie pertinentia ad excusationem peccati. Et cum in eod. psal. postillator illum passum. Dissipata sunt ossa mea. exponit de mentis sue robore et virtute. Burgens. obiicit dicens illam expositionem non esse litteralem, quod per ossa accipiatur mentis robur et virtus. Sed hoc est manifestum deliramentum, pretendens quod nullus sit sensus litteralis, nisi qui per voces significatur, quod falsum est, quia in sacra scriptura non solum voces significant, sed etiam res sunt significative, quia alias omnes propositiones more humano de Deo dicte essent absurde, puta. Oculi domini super iustos. Et fiant aures tue intendentes. In manus tuas, etc. Similiter et de angelis et hominibus ut puta. Qui facis angelos tuos ignem urentem, et. Iustus ut palma florebit.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 140), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 01/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_140)
Signaler un complément d'information

Notes :