Nicolaus de Lyra

Psalmus 9

Numérotation du verset Ps. 9,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 9) D30 Rusch Ps-G, def. C
pro
occultis filii
psalmus David.1
1 David Ω X] + Mors Christi et resurrectio regni susceptio inimicorum autem omnium destructio D30
Numérotation du verset Ps. 9,2 I

Confitebor
tibi Domine in toto
corde meo ¦
narrabo
omnia mirabilia
tua.
Numérotation du verset Ps. 9,3 II

Letabor et exultabo
in te ¦
psallam
nomini tuo Altissime2.
2 Altissime Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Valic24 D30 Rusch cum Ps-R LXX] Altissimi Ps-G (R* F* Q*)
Numérotation du verset Ps. 9,4 III

In convertendo inimicum meum
retrorsum ¦
infirmabuntur
et peribunt
a facie tua.
Numérotation du verset Ps. 9,5 IV

Quoniam fecisti iudicium meum
et causam meam ¦
sedisti3
3 sedisti Ps-G Δ NAL3255 P 3 D30 Rusch ] sedes Ps-G (Q² D) Ω MS G L P P10489 Valic24 cum Ps-R
super thronum qui iudicas iustitiam.
Numérotation du verset Ps. 9,6 V

Increpasti
gentes et periit
impius ¦
nomen eorum
delisti in eternum
et
in seculum seculi.
Numérotation du verset Ps. 9,7 VI

Inimici
defecerunt framee
in finem ¦
et civitates4
4 civitates Ps-G D30 ² Rusch ] + eorum Ps-G (M² V) Valic24 D30 * (eras.) ΩS ΩP Δ Clementina cum Ps-R
destruxisti.
Numérotation du verset Ps. 9,VII 

Periit memoria eorum cum sonitu ¦
Numérotation du verset Ps. 9,8 

et
Dominus in eternum permanet.
Numérotation du verset Ps. 9,VIII 

Paravit
in iudicio
thronum suum ¦
Numérotation du verset Ps. 9,9 

et ipse iudicabit
orbem terre
in equitate ¦
iudicabit populos in iustitia.
Numérotation du verset Ps. 9,10 IX

Et factus est
Dominus refugium
pauperi ¦
adiutor
in opportunitatibus
in tribulatione.
Numérotation du verset Ps. 9,11 X

Et
sperent in te
qui noverunt nomen tuum ¦
quoniam
non dereliquisti
querentes te Domine.
Numérotation du verset Ps. 9,12 XI

Psallite Domino
qui habitat in Sion ¦
annuntiate inter gentes studia eius.
Numérotation du verset Ps. 9,13 XII

Quoniam requirens
sanguinem eorum
recordatus est ¦
non est oblitus clamorem pauperum.
Numérotation du verset Ps. 9,14 XIII

Miserere
mei
Domine ¦
vide humilitatem meam de inimicis meis.
Numérotation du verset Ps. 9,15 XIV

Qui exaltas
me de portis mortis ¦ ut annuntiem omnes laudationes tuas
in portis
filie Sion.
Numérotation du verset Ps. 9,16 XV

Exultabo
in salutari tuo ¦
infixe sunt
gentes
in interitu
quem fecerunt.
Numérotation du verset Ps. 9,XVI 

In laqueo
isto quem absconderunt ¦ comprehensus est pes eorum.
Numérotation du verset Ps. 9,17 XVII

Cognoscetur5
5 Cognoscetur Ps-G (F² M² plerique codd. et edd. ) Valic24 D30 Ω ΩP Rusch cum Ps-R (nonnuli codd.) Ps-Med] Cognoscitur Ps-G (I M* ΦRG) cum Ps-R
Dominus iudicia faciens ¦
in operibus manuum suarum
comprehensus est peccator6.
6 peccator] + Canticum diapsalmatis Ps-G
Numérotation du verset Ps. 9,18 XVIII

Convertantur peccatores in infernum ¦
omnes gentes que obliviscuntur Deum.
Numérotation du verset Ps. 9,19 XIX

Quoniam non in finem oblivio erit pauperis ¦
patientia pauperum
non peribit
in finem.
Numérotation du verset Ps. 9,20 XX

Exsurge Domine
non confortetur
homo ¦
iudicentur gentes in conspectu tuo.
Numérotation du verset Ps. 9,21 XXI

Constitue Domine legis
latorem
super eos ¦
sciant gentes7
7 sciant Ps-G D30 ] ut praem. Ps-G (U) Rusch Clementina cum Ps-R
quoniam homines sunt.
Numérotation du verset Ps. 9,22 XXII

Ut8 quid
8 Ut] praem. diapsalma Ps-G
Domine recessisti
longe ¦ despicis in opportunitatibus in tribulatione?
Numérotation du verset Ps. 9,23 XXIII

Dum superbit impius incenditur pauper ¦
comprehenduntur
in consiliis
quibus cogitant.
Numérotation du verset Ps. 9,24 XXIV

Quoniam
laudatur peccator
in desideriis anime sue ¦ et iniquus
benedicitur.
Numérotation du verset Ps. 9,25 XXV

Exacerbavit Dominum peccator ¦
secundum multitudinem ire sue non queret.
Numérotation du verset Ps. 9,26 XXVI

Non est Deus in conspectu eius ¦
inquinate sunt vie illius
in omni tempore.
Numérotation du verset Ps. 9,XXVII 

Auferuntur iudicia tua a facie eius ¦
omnium inimicorum suorum dominabitur.
Numérotation du verset Ps. 9,27 XXVIII

Dixit enim
in corde suo ¦ non movebor a generatione in generationem sine malo.
Numérotation du verset Ps. 9,28 XXIX

Cuius maledictione
os plenum est,
et amaritudine
et dolo ¦
sub lingua eius
labor et dolor.
Numérotation du verset Ps. 9,29 XXX

Sedet
in insidiis
cum divitibus
in occultis ¦
ut interficiat innocentem.
Numérotation du verset Ps. 9,30 XXXI

Oculi eius in pauperem
respiciunt ¦ insidiatur in abscondito
quasi leo
in spelunca sua.
Numérotation du verset Ps. 9,XXXII 

Insidiatur
ut rapiat
pauperem ¦ rapere pauperem
dum attrahit eum.
Numérotation du verset Ps. 9,31 XXXIII

In laqueo
suo
humiliabit eum ¦
inclinabit se et cadet ¦
cum
dominatus fuerit pauperum.
Numérotation du verset Ps. 9,32 XXXIV

Dixit enim
in corde suo oblitus est Deus ¦
avertit faciem suam ne videat
in finem.
Numérotation du verset Ps. 9,33 XXXV

Exsurge
Domine Deus meus9 exaltetur manus tua ¦
9 meus Ps-G (U) Rusch ] ÷ meus ÷ et Valic24 , om. Ps-G D30 Ω M Δ Cor2 , et Ps-G (M* V) ΩS ΩP ΩX P? P10489 Ed1530
ne obliviscaris pauperum.
Numérotation du verset Ps. 9,34 XXXVI

Propter quid irritavit impius
Deum ? :
dixit enim in corde suo non requiret.
Numérotation du verset Ps. 9,35 XXXVII

Vides quoniam tu laborem et dolorem
consideras ¦
ut tradas eos
in manus tuas.
Numérotation du verset Ps. 9,XXXVIII 

Tibi derelictus est pauper ¦
orphano10
10 orphano] pupillo Valic24 cum Ps-R , + hebr. orphano Valic24
tu eris11 adiutor.
11 eris Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ΩP Rusch cum Ps-R ] eras Ps-G (R F* I Q* ΦRG K)
Numérotation du verset Ps. 9,36 XXXIX

Contere
brachium
peccatoris
et maligni ¦
queretur
peccatum illius et non invenietur.
Numérotation du verset Ps. 9,37 XL

Dominus
regnabit12 in eternum et in seculum seculi ¦
12 regnabit Ps-G D30 ΩP] regnavit Ps-G (F* M Q* ΦRG)
peribitis gentes
de terra illius13.
13 illius Ps-G D30 ΩP] eius Rusch cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 9,38 XLI

Desiderium pauperum
exaudivit Dominus ¦ preparationes14
14 preparationes Ps-G (ΨB) Rusch cum Ps-Med] preparationem Ps-G D30 (-ationê) Ps-αβ Ps-Moz C
cordis eorum audivit auris tua.
Numérotation du verset Ps. 9,39 XLII

Iudicare
pupillo
et humili ¦
ut non apponat ultra
magnificare se
homo
super terram.

Psalmus 9

Numérotation du verset Ps. 9,ad litteram 
marg.| {3.493} Confitebor tibi Domine in toto corde meo. Huic psalmo preponitur talis titulis in Hebreo. ad victoriam almuth labben Psal. David. Ad cuius intellectum sciendum, quod hec dictio almuth ab aliquibus in duas partes dividitur, et sic est sensus super mortem. Labben importat filiationem, et hoc modo accepit Hieron. in translatione iuxta Hebraicum, dicens sic : Victor super mortem filii Psalmus David. et secundum hoc aliqui expositores nostri dixerunt. quod David fecit hunc psalmum pro morte filii sui Absalon. Sed Beatus Aug. hoc reprobat, et merito, ut videtur, quia David in morte Absalon non cecinit carmen letitie, sed magis carmen lugubre, di. Fili Absalon quis mihi tribuat, ut ego moriar pro te, etc. 2Rg. 18.g. In hoc autem psal. exprimitur carmen letitie, quia in secundo versu dicitur : Letabor, et exul. in te. etc. Et circa medium psal. Exultabo in salutari tuo. Alii dixerunt, quod David fecit hunc psalmum gratias agens de morte primogenitorum Egypti in exitu Israel de Egypto, ut habetur Ex. 12. Et sic est predicti tituli sensus : Ad victoriam per mortem filii, etc. id est filiorum accipiendo singulare pro plurali, sicut Ex. 8.f. Venit musca gravissima. id est multitudo muscarum. Sed ista expositio non habet magnam apparentiam, quia in toto psal. isto non fit mentio aperta de ista persecutione primogenitorum Egypti, nec de exitu filiorum Israel de Egypto. Item hec expositio, et predicta improbantur per hoc quod predicta dictio Hebraica almuth in omnibus Bibliis Hebraicis quas ego vidi, scribitur pro una dictione : et sic non potest signare, super mortem. Accipiendo igitur almuth, prout est una dictio, ad huc Secundum hebr<eum> habet triplicem significationem, quia uno modo est nomen instrumenti musici in quo cantabatur iste Psalmus ut dicunt aliqui Hebrei. Sed hanc expositionem, ut inconvenientem dimittit Rabbi Salomon . Alio modo signat iuventutem, sicut alma in hebreo signat iuvenculam, et hanc sequitur Rabbi Salomondicens quod David in Spiritusancto previdit iuvenes fortes de Israel captivandos per Romanos, et postea per maximum tempus relevandos (licet non in eisdem numero) per regem Messiam, quem in adventu suo dicit subiecturum orbem terrarum Iudeis : et sic est sensus tituli predicti : Super iuventutem filii. id est, filiorum, etc. Sed hec expositio supponit falsum, et erroneum, scilicet Christum esse venturum : et ideo totaliter est vitanda, Tertio almuth signat occultationem : et secundum hoc ponitur titulus huius psal. communiter in Bibliis nostris : In finem pro occultis filii psal. David. quam significationem sequuntur Aug. et Cassio. propter quod intendo eam sequi.
marg.| Ad cuius intellectum sciendum, quod duplex est iudicium divinum Unum est iudicium discretionis, quo discernuntur fideles ab in fidelibus, et hoc potissime incepit a predicatione Christi Apostolorum, quia iusto Dei iudicio, licet occulto nobis aliqui conversi sunt ad fidem, et alii in infidelitate indurati. Cuius ratio est nobis {3.494} valde occulta. unde cum Apostolus dixisset Rom. 9.c. Cuius vult miseretur, et quem vult indurat. Et postea 11.c. Vide ergo bonitatem, et severitatem Dei, in eos quidem qui non credunt severitatem, in te autem bonitatem Dei, si permanseris. Postea subdit : O altitudo divitiarum sapientie, et scientie Dei, quam in comprehensibilia sunt iudicia eius. Et Ps. 35.a. Iudicia tua abyssus multa. Aliud autem est iudicium Dei, quod dicitur iudicium discretionis, quod erit in fine mundi : et licet istud iudicium futurum sit valde clarum, quia tunc manifestabuntur etiam occulta cordium, tamen est modo nobis valde occultum secundum quod dicit Salvator Mt. 24.c. De die autem illa, et hora nemo scit, neque Angeli in celo, nisi solus pater. Utrumque autem iudicium datum est ipsi Christo, secundum quod ipse dicit Io. 5.d. Pater omne iudicium dedit filio. Et de isto iudicio duplici sibi dato quod previdit David in Spiritusancto, fecit hunc psalmum, et sic est sensus tituli predicti : In finem pro occultis, etc. id est, iste psalmus factus est a David pro occultis filii, id est, pro duplici iudicio predicto dato filio. In finem, id est, dirigens nos ad considerationem finis mundi, et beatitudinis, que tunc retribuetur iustis, tanquam ultimus finis. Et sic iste psalmus est de iudiciaria potestate Christi, sicut precedens psalmus de sua exultatione, quantum ad sensum litteralem. Non enim omnis expositio psalmorum de Christo est mystica, sicut supra ostensum est Ps. 2. et 8. Et idem dicendum est de isto. Plura enim expressius prophetavit David de Christo, quam alii prophete : propter quod dicitur eximius prophetarum, sicut dictum fuit in principio huius libri. Igitur secundum hoc iste Psalmus dividitur in duas partes, quia primo David se cantare predicit, secundo materiam sui cantus subiungit, ibi ; In convertendo. Circa primum dicit sic.
marg.|  .1. Confitebor tibi Domine. scilicet, confessione laudis.
marg.|  .2. In toto corde meo. Id est, intellectu, et affectu.
marg.|  .3. Narrabo omnia mirabilia. id est excellentia mirabilia tua ; que sunt in duobus iudiciis tuis nobis valde occultis ; et hic est hyperbolica locutio, sicut dicitur : Tota civitas currit ad tale spectaculum ad denotandum multitudinem euntium, quamvis multi non vadant, sic sunt multa Dei mirabilia, que non narrantur in hoc Psalmo tamen dicitur. Omnia mirabilia. ad denotandum magnitudinem horum mirabilium.
marg.|  .4. Letabor. Interius.
marg.|  .5. Et exultabo. exterius. dicitur enim exultatio quasi extra saltatio. unde infra Ps. 83.a. Cor meum, et caro mea exultaverunt in Deum vivum. quia secundum quod dicit B. Greg. homil. id est quamvis iudicium futurum terribile sit iniustis, tamen iustis erit materia exultationis. propter quod dicit Salvator de illo iudicio Apostolis Luc. 21. His autem fieri incipientibus, respicite, et levate capita vestra. id est, exhilarate corda, prout exponit Gregor. cuius ratio, quoniam appropinquat redemptio vestra.
marg.|  .6. Psallam. In futuro enim iudicio apparebit Christi sublimitas, cuius in primo adventu ostensa est humilitas.
Numérotation du verset Ps. 9,ad litteram 
marg.| {3.495} .1. In convertendo, etc. Hic consequenter David exprimit materiam sui cantus, que est, duplex iudicium predictum, et primo exprimit iudicium discretionis, et secundo iudicium discussionis, etc. Convertantur, etc. primo dicit. In convertendo, etc. quasi dicat propter hoc letabor, et exultabo in te, quia inimicus meus ; s. diabolus, qui incitavit David ad numerandum populum, ut habetur 2Rg. 24. et 1Par. 21. et etiam inimicus humani generis, in cuius etiam persona loquebatur David, et non solum in sua parte convertetur.
marg.|  .2. Retrorsum. Quia a tempore predicationis Christi et apostolorum frequenter demones fuerunt expulsi, et fugati, ut patet in evangelio Iob 12.e. Nunc iudicium est mundi, nunc princeps mundi eiicietur foras. Et in actibus apostolorum in pluribus locis.
marg.|  .3. Infirmabuntur. Quia potestas demonum fuit debilitata, ne possent tantum nocere hominibus quantum ante. Ideo subditur. .4.   Et peribunt. Reputabant .n. in hoc quodammodo se perire, quod arcebantur a nocumento hominum, ut dicitur Mar. primo capitulo Quid nobis et tibi Iesu Nazarene, venisti ante tempus perdere nos.
marg.|  .5. Quoniam fecisti. id est facies tempore Christi a me descensuri secundum carnem, et loquitur de futuro per modum preteriti, propter certitudinem prophetie, quo modo loquendi frequenter utuntur prophete.
marg.|  .6. Sedisti super Thronum. Per hoc designatur potestas iudiciaria Christi quantum ad iudicium discretionis quo fideles credentes ab obstinatis infidelibus sunt separati. Ideo subditur.
marg.|  .7. Increpasti gentes. Per predicationem apostolorum de idololatria, cui erant subdite.
marg.|  .8. Et periit impius. id est diabolus quia gentes predicationem apostolorum recipientes confregerunt idola, in quibus demones colebantur.
marg.| {3.496} .9. Nomen eorum delesti. Quia qui prius vocabantur pagani, modo vocantur Christiani, et nomina idolorum perierunt de terra sicut predictum fuit Zach. 13.a. In illa die dicit dominus : Perdam nomina idolorum de terra, et non memorabuntur ultra.
marg.|  .10. Inimici defecerunt, etc. id est gladii diaboli, quibus quasi innumerabiliter sauciabat genus humanum.
marg.|  .11. Defecerunt. Quia pro magna parte eorum potestas diminuta est per Christum, et apostolos, ut predictum est.
marg.|  .12. Et civitates. Multe enim civitates cultui demonum dedite per principes catholicos sunt destructe, ut per Carolum magnum et alios principes christianos.
marg.|  .13. Periit memoria eorum. id est idololatrarum, et idolorum.
marg.|  .14. Cum sonitu. id est per sonitum predicationis apostolorum, et aliorum predicatorum, ut predictum est supra.
marg.| Vel aliter. Cum sonitu, scilicet armorum, et tubarum, qui solet fieri in bellis quantum ad illos qui perierant Christianorum armis.
marg.|  .15. Et dominus in eternum permanet. Quia regnum domini nostri Iesu Christi stabile est in eternum.
marg.|  .16. Paravit in iudicio thronum suum. Per hoc notatur Christi potestas iudiciaria quantum ad iudicium discretionis, ut dictum est supra, et est repetitio eiusdem sententie, sicut frequenter fit in canticis.
marg.|  .17. Et factus est dominus refugium pauperi. id est populo catholico, qui fuit valde pauper et abiectus in principio.
marg.|  .18. Adiutor in opportunitatibus. id est in tempore opportuno, quod est tribulationis tempus. Ideo subditur.
marg.|  .19. In tribulatione. scilicet martyrum quorum intantum fuit adiutor, ut tormenta non solum sustinerent patienter, sed etiam gaudenter : Act. v.g. Ibant apostoli gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Iesu contumeliam pati. Ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 9,ad litteram 
marg.| {3.497} .1. Et sperent in te, etc. veram fidem.
marg.|  .2. Quoniam non dereliquisti. Absque consolatione.
marg.|  .3. Querentes te. moribus, et fide, et ideo pro tantis beneficiis subdit propheta.
marg.|  .4. Psallite domino. gratias agendo.
marg.|  .5. Qui habitat in Sion. Idest, in civitate celesti hic expressa per Sion, que specula interpretatur, quia ibi facie ad faciem Deus videtur, et ideo licet sit ubique per essentiam, presentiam, et potentiam, tamen in celo specialiter habitat per apertam visionem.
marg.|  .6. Annunciate, etc. id est legem evangelicam, quam studiose docuit verbo, et facto, ut dicitur Act. 1. Cepit Iesus facere et docere. Hec autem annuntiatio evangelii fuit iniuncta discipulis Christi Iudeis ipsam repellentibus, propter quod Paulus, et Barnabas dixerunt. Act. 13.g. Vobis oportebat primo loqui verbum Dei sed quoniam repellitis illud, et indignos vos iudicatis eterne vite, ecce convertimur ad gentes, sic enim nobis precepit dominus.
marg.|  .7. Quoniam requirens, etc. construatur sic : Non est oblitus, scilicet ipse Dominus. Clamorem pauperum, id est, martyrum, quoniam recordatus est, scilicet clamoris ipsorum. Requirens sanguinem eorum de manu tyrannorum : aliquando per penam temporalem, aliquando per eternam, et aliquando utroque modo.
marg.|  .8. Miserere mei Domine. loquitur in persona Ecclesie.
marg.|  .9. Vide humilitatem, etc. idest afflictionem mihi illatam a tyrannis.
marg.|  .10. Qui exaltas, etc. sicut in primitiva ecclesia Ioannes evangelista {3.498} ante portam latinam in ferventis olei dolum missus, tanquam fortis athleta exiit unctus, non adustus, et Paulus in Damasco, et Ierusalem de ianuis mortis fuit divinitus salvatus, ut habetur Actu. 9. et 21. et alii multi Christi discipuli sic fuerunt salvati.
marg.| .11. Ut annuntiem omnes laudationes, etc. id est in ecclesia militante, que est filia triumphantis. Ad hoc enim fuit Ioannes predicto modo salvatus, ut annuntiaret predicationes Christi in Grecia, et Apocalypsim scriberet 7. ecclesiis que sunt in Asia, Similiter Paulus, ut predicaret evangelium gentibus ut dicitur Actu. 9.c. Vas electionis mihi est iste, ut portet nomen meum coram gentibus et regibus. Et ex eadem causa mors imminens multis sanctis fuit divinitus retardata, ut patet in eorum actibus, propter quod ex tanto beneficio a David previso subdit.
marg.|  .12. Exultabo, etc. quo sic salvabis electos tuos.
marg.|  .13. Infixe. Multi tyranni in Gentilitate obstinati in persecutione martyrum subito mortui sunt, et in inferno dimersi : sicut Egeas in persecutione Andree a demone suffocatus interiit : et Quintianus Sancta Agatha interfecta, Dei iudicio in flumine interiit : et similiter de multis aliis accidit, ut patet in legendis Sanctorum.
marg.|  .14. In laqueo, etc. quia plures tyranni laqueum mortis parantes Christianis, preoccupati sunt morte divino iudicio : et sic frustrati sunt ab intentione, sicut Iulianus apostata in bello Persarum occisus est a Beato Mercurio iam ante defuncto ad preces Sancti Basilii, et populi sui, eo quod civitatem, et populum disposuerat destruere in suo reditu de illo bello : et sic comprehensus est pes eius in laqueum mortis, quem aliis preparaverat. Et ex hoc, et predictis effectibus concludit David.
Numérotation du verset Ps. 9,ad litteram 
marg.| {3.499} .1. Cognoscetur, etc. quia per effectus iustitie apparet potestas iudiciaria Christi quantum ad iudicium discretionis.
marg.|  .2. Convertantur. Hic consequenter agit David de iudicio discussionis, quod erit in fine mundi, et primo describit huiusmodi iudicium, secundo tempus Antichristi previum, ibi. Ut quid domine.
marg.| Circa primum dicit. Cog. etc. quod erit quando per sententiam iudicis Christi deiicietur in inferni profundum, et cuiusmodi sint isti peccatores, subdit. d.
marg.|  .3. Omnes gentes etc., scilicet in fine vite morientes sine remedio penitentie. Et quia sicut mali punientur, ita boni premiabuntur, ideo subditur.
marg.|  .4. Quoniam non. hoc est, in finali iudicio.
marg.|  .5. Oblivio erit pauperis. videtur enim pauperum oblivisci in presenti, non liberans eos de malis presentis vite, cum tamen possit, sed tunc recordabitur, quando eorum patientia remunerabitur. ideo subditur.
marg.|  .6. Patientia. quia sicut per sententiam finalis iudicii iniusti ibunt in supplicium eternum, ita iusti in vitam eternam, ut habetur Mt. 25.d. Et quia hoc est desiderabile iustis, ideo petit David.
marg.|  .7. Exurge domine. per potestatem iudiciariam super alios homines, quia talis potestas auferetur in finali iudicio. ideo subditur.
marg.|  .8. Iudicentur gentes. generaliter sine exceptione.
marg.|  .9. In conspectu tuo. Sed quia potestas iudiciaria data est ipsi Christo, ut supra dictum est, ideo subditur.
marg.|  .10. Constitue domine legislatorem super eos. ut sciant, gentes, scilicet, Christum legislatorem evangelice ad iudicandum eos, secundum quod dicitur Act. 10.f. Ipse est, qui constitutus est iudex vivorum, et mortuorum.
marg.|  .11. Ut sciant. Puri excepto Christo, qui est Deus, et homo, qui in iudicio {3.500} apparebit in forma humana in qua iudicatus fuit coram Pilato. iudicabit tamen auctoritative per formam deitatis.
marg.|  .12. Ut quid domine. Hic consequenter David describit tempus Antichristi quod erit finali iudicio previum. ubi primo ponitur Antichristi persecutio, et secundo eius deiectio, ibi. Exurge domine. Circa primum sciendum, quod tanta est futura persecutio ecclesie tempore Antichristi, ut videatur deus eam deseruisse, si posset fieri, quam David previdens in spiritu dicit. Ut quid domine, etc. 1. recedes tempore Antichristi, loquens de futuro per modum preteriti ratione predicta. videtur enim Deus recedere quodammodo a fidelibus quando non liberat eos cum possit a tantis persecutionibus.
marg.|  .13. Despicis in opportunitatibus in tribulatione. Illos enim videtur Deus despicere, tanquam rem nullius pretii, quos non liberat tempore opportuno, quod est tempus tribulationis.
marg.|  .14. Dum superbit impius. idest, Antichristus, et loquitur de futuro per modum presentis propter certitudinem prophetie.
marg.|  .15. Incenditur pauper. idest, populus Christianus sibi inobediens cruciatur, omni genere cruciatus, quod per incendium designatur in scriptura, et aliquos ad litteram incendet.
marg.|  .16. Comprehenduntur. idest comprehendentur. unde in translatione Hieronymi iuxta Hebraicum habetur. Capiantur, s. Antichristus, et satellites eius, qui secundum dicta doctorum antiquorum in monte Oliveti fulminabitur, et magna pars adherentium sibi, de quo dicit Apostolus. 2. ad The. 2.b. Tunc revelabitur ille iniquus, quem dominus noster Iesus interficiet spiritu oris sui, etc.
marg.|  .17. In consiliis, etc. Quia sicut cogitabunt cruciare Christianos, sic a Deo cruciabuntur.
marg.|  .18. Quoniam laudatur peccator. id est Antichristus a sibi adulantibus, qui dicitur homo peccati, et iniquus. 2. ad Thes. 2.a.
Numérotation du verset Ps. 9,ad litteram 
marg.| {3.501} .1. Exacerbavit, etc. Ex nimia adulatione adherentium sibi elevabitur in tanta superbiam, quod blasphemabit dominum provocans iram Dei.
marg.|  .2. Secundum multitudinem ire. idest ire dei circa se provocate.
marg.|  .3. Non queret. scilicet penitentiam, sed morietur in obstinatione. Ideo subditur.
marg.|  .3. Non est Deus etc. idest nullius reputationis coram se, quia de ipso dicitur. 2. ad Thessa. 2.a. Qui adversatur, et extollitur supra omne, quod dicitur Deus, aut quod colitur ita, ut in templo dei sedeat, ostendens se tanquam ipse sit Deus.
marg.|  .4. Inquinate sunt, etc. Quia semper occupabitur in peccatorum pollutione.
marg.|  .5. Auferuntur iudicia etc. Quia in nullo timebit divina iudicia supra se ventura, pre elatione, et obstinatione nimia.
marg.|  .6. Omnium inimicorum suorum dominabitur. Potentia, et seductione populos sibi subiiciens.
marg.|  .7. Dixit enim in corde. Quia ex nimia elatione reputabit dominium suum stabile.
marg.|  .8. Sine malo, etc. idest, ex presumpta securitate dicet, ero sine malo cuiuscumque pene.
marg.|  .9. Cuius, etc. blasphemando Christum.
marg.|  .10. Et amaritudine. precipiens inobedientes sibi ad amaritudinem vite perduci.
marg.| {3.502}
marg.| .11. Et dolo. Quia verbis dolosis multos decipiet.
marg.|  .12. Sub lingua eius labor, et dolor. Quia precipiet inferre laborem, et dolorem sanctis.
marg.|  .13. Sedet in insidiis. Meditando imponere insidias sanctis.
marg.|  .14. Cum divitibus. huius seculi in hoc sibi adherentibus.
marg.|  .15. Ut interficiat innocentem. id est populum fidelem sibi non obedientem.
marg.|  .16. Oculi eius in pauperem respiciunt, insidiatur in abscondito quasi leo, etc. idest in populum Christianum tunc de pauperandum, considerans qualiter possit totaliter destruere ipsum. Ideo subditur.
marg.|  .17. Insidiatur, ut rapiat. Et patet littera ex dictis.
marg.|  .18. Rapere pauperem, etc. Quia quos tormentis flectere non poterit. verbis dolosis ad se trahere studebit. Et quia aliquos dolositate decipiet. Ideo subditur.
marg.|  .19. In laqueo, etc. Sed quia propter hec finaliter deiicietur ideo subditur.
marg.|  .20. Inclinabit se. non voluntarie, sed divina virtute.
marg.|  .21. Et cadet. scilicet a domino suo.
marg.|  .22. Cum dominatus. scilicet Christianorum suo tempore subiectorum, et causa eius deiectionis subditur, cum dicitur.
marg.|  .23. Dixit enim, etc. non habens notitiam factorum meorum.
marg.|  .24. Avertis faciem, etc. Ex quo videtur, quod Antichristus futurus fautor huius erroris sit, quod divina providentia non se extendat ad ista inferiora.
marg.|  .25. Exurge domine. Hic consequenter describitur ipsius Antichristi finalis {3.503} deiectio, que fiet virtute divina ad preces sanctorum, quod previdens David de hoc similiter orans, dixit : Exurge do. d. videbitur enim quasi dormire Antichristi tempore eo, quod tanta mala permittat eum agere, et per consequens videbitur surgere, quando incipiet eum deiicere.
Numérotation du verset Ps. 9,ad litteram 
marg.|  .1. Et exaltetur etc. id est potestas tua ad eum deiiciendum, et percutiendum.
marg.|  .2. Ne obliviscaris pauperum. dimittendo eos in Antichristi persecutione, et suorum.
marg.|  .3. Propter quid, etc. Antichristus suis blasphemiis contra eum.
marg.|  .4. Dixit enim. facta mea ad puniendum tanquam nesciens ea, ut predictum est. Vel impotens ad me restringendum, et tamen non est ita, ideo subditur.
marg.|  .5. Vides. tu Deus cuius oculis omnia sunt nuda, et aperta.
marg.|  .6. Quoniam tu. quos infliget sanctis tuis Antichristus.
marg.|  .7. Consideras. diligenter ad puniendum.
marg.|  .8. Tradas eos. scilicet Antichristum, et satellites suos.
marg.|  .9. In manus tuas. scilicet iustitie tue.
marg.|  .10. Derelictus est pauper. idest populus Christianus.
marg.|  .11. Orphano. idest, populo Christiano, qui Antichristi tempore videbitur quasi sine patre protegente, et matre compatiente.
marg.| {3.504}
marg.| .12. Tu eris adiutor. accipiens eos in manus tue misericordie.
marg.|  .13. Contere brachium. idest, Antichristi, qui dicitur homo peccati, et filius perditionis 2. Thess. 2.
marg.|  .14. Queretur peccatum illius. id est, diligenter discutietur nequitia ipsius, an sit amplius utilis ad purgationem electorum.
marg.|  .15. Et non invenietur. ad hoc ultra utilis, eo quod sufficienter erunt purgati, et sic Antichristus cum suis deiicietur in ignem inferni, sicut pater proiicit virgam in ignem post debitam filii castigationem. Et quia tunc apparebit manifesta potestas, et dominium Christi, ideo subditur.
marg.|  .16. Dominus regnabit, etc. quia potestas eius potestas eterna, que non auferetur, et regnum eius, quod non corrumpetur, ut dicitur Danie. 7.d.
marg.|  .17. Peribitis gentes. idest, tu Antichriste, et tui complices, et quia hoc erit ad petitionem sanctorum, ideo subditur. Desiderium pauperum exaudivit dominus, etc. Et finaliter concludit David.
marg.|  .18. Iudicare pupillo, etc. id est, pro populo catholico, et fideli, quod erit in extremo iudicio.
marg.|  .19. Ut non apponat, etc. idest, Antichristus, qui erit homo purus, licet per malitiam a demone obsessus, propter quod ostendit se tanquam sit Deus, ut dicitur 2. ad Thess. 2.b.
Numérotation du verset Ps. 9,moraliter 
marg.| {3.493} .1. Confitebor. Secundum sensum litteralem Psalmus iste loquitur de potestate Christi iudiciaria, quantum ad duplex iudicium. Primum est iudicium discretionis, quo nunc fideles ab infidelibus discernuntur, de quo dicitur Ioam. 12.c. Nunc iudicium est mundi. Secundum{3.494} est iudicium discussionis futurum in fine mundi, quo singulorum merita, et demerita discutientur, ut pene, vel premia secundum ordinem iustitie reddantur. Et sensus litteralis huius psalmi ad hoc tendit, ut semper simus in timore positi ratione utriusque iudicii. Primo ratione iudicii discretionis : quia et si certi sumus {3.495} nos esse de numero fidelium, tamen nescimus de eis quantum ad meritum. Eccles. 9.c. Nescit homo utrum amore vel odio dignus {3.496} sit. Similiter ratione iudicii discussionis, quia nescimus in qua parte ponendi simus, scilicet cum ovibus ad dexteram, vel (quod absit) cum hedis ad sinistram, et sic preter sensum litteralem non apparet mihi pro nunc alia moralitas requirenda.
Numérotation du verset Ps. 9,additio 1 
marg.| {3.503} In Ps. 9. Confitebor tibi domine. ubi dicitur in postilla : Ad cuius intellectum sciendum, quod hec dictio almut. Titulus huius psal. non exponitur secundum Hebraicam veritatem, nec etiam littera huius psalmi proprie applicatur huic sensui, scilicet pro occultis filii, prout dicitur in postill. Ratio primi est, nam secundum veritatem Hebraice lingue hec dictio, almut non significat occultationem, nisi preponatur ei hec littera, h, vel, n, ita quod dicatur nalmut, vel halmut, vere iste titulus interpretatur dicendo pro occultis. Item filius in hoc titulo Hebraice positus non est genitivi casus, sed dativi cum dicitur laben, ut patet scienti veritatem huius lingue, et sic patet primum, s. quod titulus huius psal. non exponitur in postil. secundum{3.504} Hebraicam veritatem. Secundum patet, nam licet littera psal. saltem pro magna sui parte sit applicabilis duplici iudicio filii Dei prout postilla. dicit, non tamen Psalmista in hoc psalmo tractat de huiusmodi iudicio quantum ad eius occultationem sed potius quantum ad eius iustitiam, et potentiam atque manifestationem, ut patet diligenter intuenti, unde improprie dicitur. Pro occultis filii. potius enim debuisset dicere : Pro iudiciis filii. unde melius videtur titulus exponendus, s. ut intelligatur hec dictio almut secundo modo, s. prout significat iuventutem seu adolescentiam, secundum quod in multis locis sacre scripture accipitur alma pro adolescentula, et elem pro adolescente : unde et in titulo Ps. 45. dictio eiusdem significationis ponitur, scilicet alamoth, et exponitur ibidem pro iuventute, secundumHieronymum , quam sententiam ibidem sequitur postilla. ideo secundum hoc sensus predicti tituli erit talis : Victori in iuventute seu in{3.505} adolescentia filio psal. David, quam significationem sequendo psalmus iste dividitur in duas partes, secundum quod duplicem materiam videtur habere, unam scilicet primordialem, et figurativam, et aliam principalem, et figuratam. secunda ibi : Paravit in iudicio.
marg.| Prima pars, que est primordialis tractat de victoria David, quam habuit contra Goliam, ut habetur 1Rg. 17. cui materie proprie applicatur titulus, scilicet sic : Victori filio in adolescentia, hoc est dicere : Iste Psalmus attribuitur filio, qui fuit victor in adolescentia sua, s. David, unde verba huius tituli propriissime adaptantur huic historie, non solum realiter, sed etiam verbaliter. Legitur enim ibi, quod cum Saul vidisset David egredientem contra Philistheum, dixit ad Abner : Cuius filius est iste puer, ubi in Hebreo habetur, iste Elem, quibus verbis predictus titulus proprie correspondet. vocatur enim utrobique victor iste, s. David filius. et Elem, idest puer. Circa igitur istam materiam primordialem primo David reddit gratiarum actiones Deo de illa victoria, dicens : Confitebor tibi domine, etc. letabor, et exultabo in te. Consequenter exprimit beneficium, quod a Deo habuit in eadem victoria, dicens : In convertendo inimicum meum retrorsum, s. Goliam, et etiam in debellatione seu fuga suorum cum dicit. Infirmabuntur, et peribunt a facie tua, s. Philisthiim. Et quia hec victoria Deo est attribuenda, ideo dicit : Quoniam fecisti iudicium meum, et causam meam. Quod quidem iudicium, quia ex mera iustitia divina processit, eo quod spurius ille, s. Golias blasphemabat populum Dei dicens : Ego exprobravi agminibus Israel hodie, ut in predic. c. ideo sequitur. Sedisti super thronum, qui iudicias iustitiam. Et quia in hoc conflictu exercitus adversariorum non equaliter fuit debellatus. Gentes enim pro maiori parte fuerunt in fugam converse, et per consequens confuse, sed caput eorum ex toto perditum. ideo dicit : Increpasti gentes, idest, Philisthinos. Et periit impius, id est Golias. Et quia fama, et gloria omnium eorum ex hoc actu fuit de cetero denigrata, ideo dicit : Nomen eorum delesti in eternum, etc. Ratio enim huius deletionis, quia Philisthini precipue confidebant de fortitudine sua, et capitis sui, et excellentia haste, et gladii, et aliorum armorum, que habebat. Cum enim per unum puerum, seu iuvenem inermem fuerunt devicti, tunc fuit deletum predictum nomen eorum. Unde David dicebat, ut noverit ecclesia hec, quia non in gladio, nec in hasta salvet Dominus, etc. Idcirco dicit : Inimici defecerunt framee in finem. idest framee inimici defecerunt in finem, seu a fine intento. Et sequitur. Et civitates eorum destruxisti, idest. tu Deus, qui iudicas iustitiam destruxisti civitates Philisthinorum, scilicet a gloria sua, eo quod Israel persequendo Philistheos venerant usque ad portas Accaron, que est principalis civitas, ex quo memoria audacie seu fortitudinis Philisthinorum delebatur. unde sequitur. Periit memoria eorum cum sonitu. scilicet tubarum, seu exercitus populi Israel. Et ut ostenderet, quod ultio divina contra eos adhuc non erat consummata. Sequitur. Et Dominus in eternum permanet, idest paratus ad ulteriora facere contra adversarios populi sui.
marg.| Paravit in iudicio, etc. Hic incipit secunda pars huius psal. scilicet principalis, et figurata, in quo Psal. tract. de iudicio seu de iudiciaria potestate Christi. Ad quod sciendum, quod hec historia, scilicet victorie David tam contra Philistheum, quam contra leonem, et ursum, de quibus in predicto cap. 1Rg. fit mentio, figurativa est multiplicis victorie Christi. unde glo. in predicto c. sic ait : Pugna Philisthinorum contra Israel pugna demonum contra ecclesiam accipi potest. Golias vero diaboli superbiam significat, quem David, id est Christus singulari certamine prostravit, et populum Dei eripuit, qui leonem, et ursum necavit, id est diabolum, s. et Antichristum, alterum nunc latenter insidiantem, alterum postea manifeste sevientem. Hec in glo. Et ideo postquam Psalmistaregratians Deo historiam figuralem narravit, consequenter in hac parte rem figuratam denuntiat, que consistit in duplici iudicio Christi scilicet discretionis, et discussionis, secundum que tam diabolus, quam Antichristus, et eorum membra penitus prosternuntur. unde hec pars dividenda est, et exponenda prout in postil. excepto, quod secundum hanc expositionem quidam {3.506} versus exponuntur melius secundum figuram, sicut cum dicit : Infixe sunt gentes in interitu quem fecerunt, et In laqueo isto quem absconderunt, etc. quod magis proprie exponitur de Philisthinis, qui credentes laqueum parare populo Dei per Goliam, in ipso comprehensus est pes eorum : Similiter Cognoscetur Dominus iudicia faciens, etc. nam ex hoc, quod in operibus manuum suarum comprehensus est Golias, Dei iudicium cognoscitur, ut sic, scilicet de re ad figuram, vel econtra transeat locutio in eodem contextu. nam secundum Isid. de summo bono 25. ca. propter connexionem capitis diaboli ad sua membra iniqua, scriptura loquens de uno, in eodem contextu transit ad loquendum de altero. sicut Is. 14. cap. loquens de rege Babylonis, qui erat diaboli membrum, transit ad loquendum de principe demonum, cum subditur ibidem : Quomodo cecidisti de celo Lucifer.
marg.| Si autem contra predictam expositionem quis obiiciat, dicens : Quomodo Psalmus iste fuit intitulatus de victoria David adolescentis cum in eodem Psalmo tractetur de iudiciis Dei, que maiora sunt, cum tamen denominatio fieri debeat semper secundum Philosophum a digniori. Ad hoc dicendum, quod moris est prophetarum in similibus, cum de diabolo tractatur, et de aliquo eius membro notabili, intitulare prophetiam de membro, et deinde introducere tractatum de capite. sicut Ezech. 28.c. intitulatur prophetia de principe Tyri. et ibidem transit ad loquendum de diabolo, dicens : Tu signaculum similitudinis, etc. Et eadem ratione sub titulo victorie David contra diabolum, et Antichristum, qui quidem processus est in nobis connaturalis secundum Philosophum in 1. Physicorum, scilicet a magis notis ad minus nota.
Numérotation du verset Ps. 9,replica 
prol.| In Psalmo Confitebor tibi domine. Burgens. improbat titulum quem ponit beatus Hieronymus iuxta Hebreum, et quem exponit beatus Aug. Cassio. Haymo, et magister in gl. eos sequitur, et postil. In quo minus bene se habet Burgens. Primo, quia improbat sanctos doctores, cum tamen ei videatur crimen lese maiestatis, si quandoque postillat. declinat dicta sancti Thom. ex magna ratione. puto enim omnes ante eum proprietatem idiomatis Hebrei ignorasse, inde ausus fuit se cunctis opponere ex debili ratione. Arguit enim sic contra titulum, qui est pro occultis filii, etc. Utrunque inquit iudicium Christi, scilicet discretionis, et discussionis de quo hic tractat psal. non est occultum, igitur non est applicabile titulo, qui preponitur huic Psalmo pro occultis filii. Hic videtur dicendum, quod quamvis utrunque iudicium erit manifestum in fine seculi, est tamen nobis imo toti ecclesie occultum pro statu presenti, et sic de eo tractat Psalmista in hoc psalmo, prout declarat, et bene applicat postillator, et magister in glo. Burgens. autem fingit alium titulum talem. Victori in iuventute filio psal. David, ponens iuventutem, ubi beatus Hieronymus et sancti ponunt occultationem. Sed revera titulus non videtur ad propositum huius psa. Nam dato, sed non concesso, quod quinque primi versus huius psal. exponi possent de victoria David contra Goliam, que ipsi in iuventute contingebat, sicut Burgens. vult, totum tamen residuum huius prolixi psal. ad huiusmodi iuventutem non est applicabile iudicio Christi, quod contingit mundo inveterato, nec respicit ad Christi iuventutem. Quamvis enim omne iudicium dedit pater filio, ut patet Iob. 5. ad iuventutem tamen nullum habet respectum : Nec est verisimile, quod titulus psal. debeat respicere tantum partem premialem, et ad partem executivam nullam habere applicationem, et solum pertinere, ad figuram, ut vult Burgens. et nihil pertinere ad rem figuratam. Sed et ecce, si quis voluerit sequi Burgens. in expositione prime partis huius psal. de victoria David contra Goliam, non cogitur propter hoc recedere a sanctis doctoribus mutando titulum. Nam titulus  Pro occultis filii, servit bene eidem expositioni, nam illa victoria, et si in facto fuit manifesta, tamen quo ad virtutem, qua facta fuit, ipsa victoria fuit inopinabilis, et occultissima, quia divino iudicio facta, quod est occultum filii, quamvis, ut dictum est, manifestandum.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 9), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 10/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_9)
Signaler un complément d'information

Notes :