Nicolaus de Lyra

Psalmus 4

Numérotation du verset Ps. 4,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 4) D14 D30 Δ (ω1 ω² NAL3255 ΩM ΩX1 (220va-b) ΩX2 (221va) P15205 (6ra-7vb) P1076 Rusch Ps-G, def. C
psalmus cantici1 David.
1 In finem psalmus cantici David W K V D P15205 Rusch cum Ps-R ] + in finem in carminibus p<o>p<u>l<u>s David ΩS, + cum carminibus psalmus cantici David P15205², in finem carminibus psalmus David vel in finem cantici Psalmus David ΩX1, in finem in carminibus psalmus David vel in finem psalmus ( om. ΩX2*) cantici David ΩX2, in finem in carminibus psalmus David Ps-G (F Q ΦRGP G ) Sedulius L D14 D30 Ed1530 Clementina cum graec. (Sedulius G) , in finem psalmus David canticum I, in finem in hymnis canticum huic David R M, Psalmus in finem in carminibus Amiatinus
Numérotation du verset Ps. 4,2 I

Cum invocarem exaudivit2
2 exaudivit Cor2 (anti. et grecus et Aug. in prima glossa et Remigius habent in tertia persona) ΩM ΩX P15205 P10489 Δ D14 D30 Ps-G Rusch Weber ] exaudisti P1076 I ΩS cum Ps-R Hier. in Ps. 4, p. 10
me Deus iustitie mee ¦
in tribulatione dilatasti mihi.
Numérotation du verset Ps. 4,II 

Miserere mei ¦
et exaudi orationem meam.
Numérotation du verset Ps. 4,3 III

Filii hominum
usquequo gravi corde ¦
ut quid diligitis vanitatem3
3 <divisio.> corde ¦... vanitatem D30 ω² ΩM X1 P15205 ] corde ¦... vanitatem’ ω 1 ΩS vestris’1 ω 1 ] vestris ¦ ω²* ΩX2, vestris ω² (post. corr.) ΩMSX1 P15205 ; vestris’2 Δ ( sec. m. ω² )] vestris ω²* ΩMX P15205  ; vestris ¦ ΩS
et queritis mendacium4 ?
4 mendacium I Q W Φ G* G* K V D D30 Ω Rusch Ed1530 Clementina ] + Diapsalma D14 U
Numérotation du verset Ps. 4,4 IV

Et5 scitote
5 Et Cor2 (grecus et hebr. et anti. habent) Rusch Ps-G etc.] sub ※ G² , om. D30 ² (eras.) cum Ps-R
quoniam mirificavit Dominus sanctum suum6 ¦
6 suum] tuum ΦG
Dominus exaudiet me
cum clamavero ad eum.
Numérotation du verset Ps. 4,5 V

Irascimini7
7 Irascimini] Irascemini Ed1455
et nolite peccare ¦ que8 dicitis
8 que] qui W Ed1455
in cordibus vestris
et9 in cubilibus vestris compungimini10. 11
9 et Cor2 (quidam anti.) Ps-G (Q* ΦRG ΨB²) D14* D30 * (ut videtur) Ω Rusch Ed1530 cum Ps-R Hier. in Ps. cit., p. 11 ; ep. 28 § 3 ] Cor2 (hebr. et grecus non preponunt ET ), eras. : D14² D30 ², om. Ps-G, |
10 compugimini] + diapsalma D14 Ps-G (U) |
11 <divisio.> peccare ¦ ΩS ω 1 ω² ( sec. m. )] peccare ω²* ΩX2 |
Numérotation du verset Ps. 4,6 VI

Sacrificate sacrificium iustitie† et sperate in Domino ¦
multi dicunt12 quis ostendit13 nobis bona ?
12 <divisio.> dicunt] dicunt ’ ΩSX1 ω 1   ] dicunt ω² P15205 ΩM X2 |
13 ostendit Ps-G ( plerique codd. et edd.) D14 D30 Ω Δ P10489 Rusch cum Ps-R Ps-H ] ostendet Ps-G (R I V) cum LXX |
Numérotation du verset Ps. 4,7 VII

Signatum est super nos lumen vultus tui Domine ¦
dedisti letitiam in corde meo.
Numérotation du verset Ps. 4,8 VIII

A fructu14 frumenti15 vini et olei sui16 ¦
14fructu Ps-G cum LXX (καρπού HoP* Rahlfs : R156 omnes codd. Sedulius) Syrohex. (Field) ] tempore Ps-R cum hebr. (מֵעֵת) Ps-H, καιροῦ LXX ( Rahlfs* ) Hexapl. (Aquila Symmachus Theodotion iuxta Vat. gr. 754 Field) |
15 frumenti Ps-G (ΨB² D) D30² Ω Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] + et Cor2 (anti. cum hebr. interponunt ET atque Augustinus et grecus) R156 D14 D30* (eras.) Ps-G cum LXX (R156 etc.) |
16 et olei D30 Rusch ] ÷ et olei D14 Ps-G (I Q ΦRGP² [÷ et: olei] G² ΨΒ) | sui Ps-G R156 etc. ] om. Ps-α, eorum cf. HIERONYMUS, Commentarioli (Ps. 4), CCSL 72, lin. 27 : “Id quod in plurimis codicibus inuenitur 'et olei eorum' cum uetustum origenis hexaplum psalterium reuoluerem, quod ipsius manu fuerat emendatum, nec in hebraeo, nec in ceteris editionibus, nec apud ipsos quoque septuaginta interpretes repperi. |
multiplicati sunt. 17
17 <divisio.> vini et olei sui ¦ D30 Ω ω 1 ] vini ¦… sui  P15205
Numérotation du verset Ps. 4,9 IX

In pace
in18 idipsum19 ¦ dormiam et requiescam.
18 in² Ω P10489 Δ D14 D30 Ps-G  ] vel praem. ΩM* |
19 idipsum] idipso Q² W U | <divisio.> pace in idipsum ¦ ΩM S X2 ω 1 ] idipsum NAL3255 P15205 ΩX1, pace ’… ΩS |
Numérotation du verset Ps. 4,10 X

Quoniam tu Domine singulariter in spe ¦20 constituisti me.
20 <divisio.> Domine… in spe ¦ D30 ΩSX2 P15205 ] Domine ¦… in spe Δ, Domine... spe ΩMX1 NAL3255

Psalmus 4

Numérotation du verset Ps. 4,ad litteram 
marg.| {3.459} .1. Cum invocarem. Huic Psalmo premittitur titulus talis Secundum hebr<eum> Ad victoriam in organis psalmus David. Dicit autemRabbi Salomonquod per hoc quod dicitur, ad victoriam, intelligitur quod Psalmus iste cantabatur a Levitis cum quodam conatu unius chori ad superandum alterum, et econverso, sicut in ecclesia in cantu alicuius prose, unus chorus nititur alterum superare. Per hoc autem quod subditur : In organis : intelligitur quod cantus huius psal. magis erat aptus decantari in instrumento musico quod vocatur organa, qui in aliis musicis instrumentis, sicut una nota magis appropriatur viole quam alio musico instrumento. Per hoc autem quod dicitur, psalmus David. ostenditur quod fuit auctor huius psal. Ad intellectum vero predictum reducitur titulus huius psal. qui ponitur in translatione Hieronymi iuxta Hebraicum, qui talis est : Victori in psalmus canticum David. Et quod dicitur, victori, subintelligitur choro Levitarum : quia unus chorus nitebatur alium vincere modo predicto : et cum subditur : In psalmis. accipitur cantus pro instrumento in quo cantatur, scilicet pro organis : Sicut econverso aliquando ponitur instrumentum musicum pro cantu qui in eo cantatur, sicut dicitur communiter, viola facit hominem tripudiare, quia sonus viole facit hoc : Quod additur : Canticum David. idem penitus significat sicut psalmus David, quod expositum est. Ad eundem intellectum reducitur titulus qui communiter ponitur in bibliis, qui talis est ; In finempsalmuscantici David. Finis enim habet rationem ultimi et optimi. 2. Physicorum. Levite autem in cantu huius psal. faciebant ultimum de potentia, ut patet per predicta : et hoc erat etiam optimum in genere divinarum laudum. Cetera huius tituli patent ex dictis : Igitur ex predictis titulis apparet manifeste auctor huius psalmi, scilicet David, sed materia non apparet : propter quod apud Hebreos et similiter apud Latinos varie exponitur, etiam in sensu litterali, quem prout potero intendo prosequi : et propter brevitatem sectandam omissis variis expositionibus, unam accipio que mihi videtur magis convenire littere et etiam rationi : scilicet quod iste Psalmus sit gratiarum actio ipsius David pro eius liberatione, quando Saul et eius exercitus cingebant David et viros eius in modum corone, et David desperabat se posse evadere : et tunc venit nuntius ad Saul dicens : Festina et veni, quoniam{3.460} infuderunt se Philisthiim super terram, et tunc fuit compulsus dimittere David et viros eius, ut habetur 1Rg.. 23.d. Non est enim verisimile, quin David egerit psalmum specialem, reddendo Deo gratias de ista liberatione : Nec invenitur alius Ps. ad hoc appropriatus, licet in aliquibus aliis psal. fiat mentio de hoc beneficio cum aliquibus aliis : quia idem beneficium in pluribus psal. recolitur, ut patet de eductione populi Israel de Egypto : propter quod hic psal. huic intellectui videtur satis rationabiliter applicari. Igitur secundum hunc sensum Psalmus iste dividitur in tres partes, quia primo ponitur gratiarum actio de dicta liberatione, secundo subditur adversariorum allocutio pro iniqua persecutione, ibi : Filii hominum. tertio resumitur divina laudatio in psalmi consummatione, ibi : Dedisti letitiam, etc. sicut frequenter fit in cantilenis, quod ab eodem incipiunt, et ad idem terminantur. Circa primum David gratias agens dixit : Cum invocarem. Deum devote orando.
marg.|  .2. Exaudivit me. de manu Saul liberando.
marg.|  .3. Deus iustitie. iustitie mee auctor inquantum hominem iustificat : et remunerator, inquantum pro operibus iustitie me remunerat. ideo subditur.
marg.|  .4. In tribulatione. Eo quod eram circundatus a Saule et exercitu eius.
marg.|  .5. Dilatasti. Faciendo recedere : et sic habui spatium dilatatum ad eundum secundum propositum voluntatis mee.
marg.|  .6. Miserere. In futuro sicut fecisti in preterito : beneficium enim obtentum prestat fiduciam ad aliud obtinendum.
marg.|  .7. Filii hominum. Hic consequenter David adversarios suos alloquitur pro iniqua persecutione : et primo arguit eos de peccatis iam perpetratis, secundo inducit eos ad desistendum ab inchoatis, ibi : Irascimini. tertio ad exercendum opera equitatis, ibi : Sacrificate. Circa primum dicit sic : Filii hominum. id est rationabiliter et iuste viventium, quales fuerunt Abraham, Isaac : et Iacob : ex quibus descenderunt Saul et viri eius.
marg.|  .8. Usquequo gravi. id est aggravati ex peccati consuetudine.
marg.|  .9. Diligitis. id est tanto affectu anhelatis ad me vane persequendum. Sicut enim medicina dicitur vana que frustratur sine intento, scilicet sanitate, ut habetur ex 2. Physicorum ita persecutio Saulis contra David dicitur vana, quia frustrabatur intentio persequentium intendentium capere David et occidere.
Numérotation du verset Ps. 4,ad litteram 
marg.| {3.461} .1. Et queritis. In hoc tangit David causam sue persecutionis in parte, quia aliqui adulatores et detractores pessimi adinveniebant mendacia contra David dicentes Sauli, quod David querebat eum occidere, propter quod David dixit Sauli de spelunca exeunti. 1Rg. 24.c. Quare audis verba hominum loquentium. David querit malum adversum te ? ecce hodie viderunt oculi tui, quod tradiderit te dominus in manum ea in spelunca, etc. Translatio vero Hieronymi iuxta Hebraicum habet. Filii viri usquequo inclyti ignominiose diligitis vanitatem querentes mendacium, etc. et ad eundem intellectum reducitur. Cum enim dicitur. Filii viri. id est hominum virtuosorum, Abraham, Isaac, et Iacob. Et ponitur hic singulare pro plurali, scilicet viri pro vir, Ex. 8.f. dicitur. Venit musca gravissima. id est multitudo muscarum. Usquequo inclyti. id est vos qui deberetis esse inclyti moribus, sicut estis inclyti ex parentibus. Ignominiose diligitis vanitatem. idest, affectatis me persequi vane, ut supra expositum est, quod est vobis ignominiosum, unde dixit David Sauli. 1Rg. 24.c. Quem persequeris rex Israel, quem persequeris ? Canem mortuum persequeris et pulicem unum. quasi dicat hoc est tibi valde ignominiosum. Querentes mendacium, exponatur sicut supra.
marg.|  .2. Scitote quoniam mirificavit. id est mirabilem fecit.
marg.|  .3. Sanctum suum. id est meipsum quem fecit mirabilem, vocando de gregibus ad regni iura, per Samuelem ungendo me in regem, et me liberando frequenter mirabili modo de Saule et exercitu suo. Vocat autem se David sanctum, non iactanter sed gratanter, hoc attribuens Deo, qui sanctificavit ipsum. In translatione Hieronymi iuxta Hebraicum habetur. Misericordem suum. quia virtus misericordie pollebat in David, qua {3.462} Sauli manibus eius tradito plus pepercit, ut patet. 1Rg. 13. et 26.
marg.|  .4. Exaudiet me. In periculis futuris sicut in preteritis.
marg.|  .5. Irascimini. Hic consequenter David inducit adversarios suos ad desistendum a peccatis inchoatis. Circa quod sciendum, quod peccatum inchoatur in cogitatione, et manifestatur in locutione, et consummatur in operatione. Dicit igitur adversariis suis. Irascimini et nolite peccare. id est iram quam contra me accepistis, nolite in opere consummare.
marg.|  .6. Que dicitis in cordibus vestris. cogitando me persequi.
marg.|  .7. Et in cubilibus. id est in tentoriis et locis solitarii contra me tractatis.
marg.|  .8. Compungimini. Per contritionem, et compunctionem, a persecutione talium desistatis. In translatione Hieronymi iuxta Hebraicum habetur. Loquimini in cordibus vestris super cubilia vestra tacete. et in eundem sensum reducitur. quasi dicat qui cogitatis contra me solitarii, non solum desistatis ab opere, sed etiam a manifestatione per locutionem cum aliis.
marg.|  .9. Sacrificate sacrificium. Hic consequenter inducit adversarios ad opera iustitie. Cuius sunt due partes, scilicet declinare a malo, ad quod induxit parte precedenti, et facere bonum, ad quod inducit in hac parte, dicens. Sacrificate sacrificium iustitie. id est exercere opera iustitie iuste vivendo cum proximo quod est sacrificium acceptum Deo .
marg.|  .10. Et sperate in domino. De recipiendo pro talibus premium. Sed quia posset aliquis querere, que sunt ista bona opera iustitie ? Ideo in persona talium subdit, dicens.
marg.|  .11. Multi dicunt. Et hoc est principium versus in Hebreo, et in translationeHieronymi iuxta Hebraicum. Quod autem ista questio nulla sit, et quod per ignorantiam iustitie predicte nullus excusetur a peccato, ostendit dicens.
Numérotation du verset Ps. 4,ad litteram 
marg.| {3.463} .1. Signatum est. Lumen enim naturale intellectus humani, quod est quedam impressio divini luminis, eo quod homo secundum partem intellectivam est ad imaginem Dei, sufficienter ostendit que sint opera iustitie, quia sicut prima principia speculabilium sunt per se nota, ita et operabilium, ex quibus possunt deduci conclusiones in lumine naturalis rationis, propter quod dicit Apostolus Ro. 2.c. Cum enim gentes que legem non habent, naturaliter ea que legis sunt faciunt, ipsi sibi sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis.
marg.|  .2. Dedisti letitiam. Hic incipit versus sequens in Hebreo et translationeHieronymi iuxta Hebreos, ubi David resumit confessionem laudis divine in psalmi consummatione dicens Deo . Dedisti letitiam in corde meo. non solum de liberatione mea de manu Saul, sed etiam de liberatione populi Israel ab infestatione Philisthinorum, qui venerant ad occidendum et depredandum populum et vastandum bona eorum, quibus per Saulem debellatis et fugatis, populus Israel collegit pacifice fructus terre sue. ideo subditur. .3.   A fructu frumenti. Et per ista tria intelliguntur alia terrenascentia, tamen in Hebreo non est olei, nec in translatione{3.464} Hieronymi iuxta Hebreos.
marg.|  .4. In pace in. Hoc dicit David in persona sua, quia ad tempus fuit a persecutione Saul securus, et sic potuit dormire et quiescere secure. Similiter hoc dicit in persona populi qui liberatus ab infestatione Philisthinorum, potuit secure quiescere, et dormire.
marg.|  .5. Quoniam tu domine. Hoc dicit David pro persona propria, quia fuit certificatus per divinam revelationem de consecutione, regni temporalis post mortem Saulis finaliter de consecutione regni eterni, tamen per mortem Christi, ad quod nos perducat.
marg.| Moral. exponendo psalmum istum. per Saulem qui abutens interpretatur, demon potest intelligi qui bonis naturalibus a Deo sibi datis, que remanserunt in eo, continue abutitur. Per David qui interpretatur manu fortis, intelligitur quilibet fidelis, qui cum Dei adiutorio eius insultibus resistere nititur, secundum illud 1. Pet. 5.c. Adversarius vester diabolus, tanquam leo rugiens circumit querens quem devoret, cui resistite fortes in fide. Et cum per internam consolationem seu divinam revelationem se intelligit exauditum, contra demonem invehitur eius virtutem contemnendo, et per devotionem in Deum erigitur gratias agendo.
Numérotation du verset Ps. 4,moraliter 
marg.| {3.459} .1. Cum invocarem exaudivit me Deus. Psalmum istum ad litteram exposui de liberatione David, quando Saul cum exercitu cingebat David, et viros eius in modum corone. 1Rg. 23. Moraliter autem exponendo, per Saul qui interpretatur abutens, demon significatur, qui bonis naturalibus que in eo integra remanserunt, ad malum abutitur. Per David autem qui manu fortis interpretatur, quilibet vir fidelis, et constans significatur : quem diabolus cum suis satellitibus, ut eum capiat, in modum corone cingit, sicut dicitur. 1Pt. 1.c. Adversarius vester diabolus tanquam leo rugiens, circumit querens quem devoret : et ideo pro sua liberatione debet ad dominum clamare, et cum per internam consolationem sentit {3.460} se exauditum, debet gratias agere, dicens.
marg.|  .1. † Cum invocarem. in oratione.
marg.|  .2. Exaudivit. scilicet dator, et conservator.
marg.|  .5. In tribulatione. Nam sicut aurum martelli percussione dilatatur, sic virtus in tribulatione perficitur. Et quia vir iustus ab oratione non debet cessare, subditur.
marg.|  .7. Miserere. diabolus autem in persecutione iustorum utitur aliquando malis hominibus qui sunt membra eius. ideo contra eos dicitur.
marg.|  .8. Filii hominum usquequo etc. Supple estis, inferentes gravia bonis hominibus sine causa.
marg.|  .9. Ut quid diligitis. Iustos superbe deprimendo.
Numérotation du verset Ps. 4,moraliter 
marg.| {3.461} .1. Et queritis. Ipsos mendaciter diffamando.
marg.|  .3. Scitote, scilicet Christum qui est sanctussanctorum. Dan. 9. ipsum ad suam dexteram exaltando et inde.
marg.|  .4. Exaudiet etc.  Irascimini. id est si motus ire per vitium insurgat in vobis contra proximum, nolite ad actum iniurie procedere, sed in cordibus{3.462} vestris reprimite. Sed quoniam non sufficit malum non agere, sed cum hoc requiritur bonum facere, ideo subditur.
marg.|  .9. Sacrificium. id est facite iustitie opera, que sunt sacrificia Deo grata.
marg.|  .10. Et sperate. De premio recipiendo. Sed quia posset aliquis querere, quod est illud premium, propter hoc in persona talium dicitur.
marg.|  .11. Multi. Ad hoc respondet di.
Numérotation du verset Ps. 4,moraliter 
marg.| {3.463} .1. Signatum, scilicet lumen gratie baptismalis que est arra glorie. ideo subditur. .2.   Dedisti letitiam in corde meo. de tanto beneficio. Sed quia gratia baptismatis non debet esse fructu vacua, subditur.
marg.|  .3. A fructu frumenti, vini. Per oblationem et perceptionem eucharistie.
marg.| {3.464} .3. Et olei. per opera misericordie.
marg.|  .4. Multiplicati sunt. scilicet in Christo baptizati. Si autem sic perseveraverint usque ad mortem, in domino requiescent. ideo subditur.
marg.|  .5. In pace in idipsum, dormiam et requiescam.
Numérotation du verset Ps. 4,additio 
marg.| {3.463} In psalmo quarto. Cum invocarem. Hec expositio postil. non videtur rationi consona, nec littere. Primo. Nam David psalmum egit specialem super materiam historie. 1Rg. 23. quam postil. assignat pro materia huius psal. Qui quidem psalmus est 53. cuius titulus est talis. Ad victoriam in organis {3.464} eruditio David, quando venerunt Ziphei, et dixerunt Saul. Nonne David absconditus est apud nos ? Constat autem quod historia predicta que habetur. 1Rg. 23. que agit de Saul, et de exercitu eius, qui David cingebant in modum corone etc. totam sumit rationem, seu occasionem ex illis Zipheis, ut satis patet historiam illam intuenti. Si igitur David istum psalmum de illa materia edidisset, rationabile videretur, quod hoc inseruisset in titulo huius {3.465} psal. sicut in alio. Sed quia hoc non fecit. videtur quod materia huius psal. non est eadem. Preterea littera huius psal. non permittit in multis locis, ut predicte historie proprie applicentur. Nam illud quod dicit : Et queritis mendacium, non convenit huic historie. Ziphei enim qui fuerunt principales motores illius persecutionis, nullum mendacium leguntur protulisse ipsi Saul, sed tantum veritatem et de absconsione David eos vere revelasse, licet malitiose, improprie enim vel etiam false eis diceretur, queritis mendacium. Item illud quod dicit : Mirificavit dominus sanctum suum : non videtur proprie convenire David in hac vita existenti, et qui licet sanctus per innocentiam seu gratiam dici posset, non tamen mirificatus in eadem sanctitate. Nec etiam salvatio David de qua agitur in predicta historia, mira debet dici. Solet enim contingere quod reges vel principes castra obsidentes ex aliqua occasione a tali obsidione recedant, etiam si nihil admiratione dignum superveniat. Preterea cum dicit : Irasci. et nolite peccare, etc. Et Sacrificate sacrificium iustitie, etc. non conveniunt materie predicte historie. Nam David in alio psal. predicto contra adversarios illos qui ipsum per modum corone pertingebant, imprecabatur Deum pro ultione, dicens ; Averte mala inimicis meis, etc. quod minime videtur consonare cum hac exhortatione seu invitatione, scilicet Sacrificate, etc. Sunt etiam in hoc Psalmo alia impertinentia predicte expositioni, que possunt patere intuenti, que causa brevitatis omitto, etc.
marg.| Unde sequendoGlossa ordinaria et alios qui hunc psal. aliter intellexerunt, videtur dicendum, quod David in eo principaliter intendit contra idololatras. Fuit enim magnus zelator divini honoris contra illos, prout satis patet ex hoc quod in primordiis sue iuventutis se mortis periculo exposuit, non potens tolerare quod Golias (licet gigas terribilis) exprobraret Deum agminum Israel, ut habetur. 1Rg. 17. unde in hoc Psalmo contra idololatras intendere videtur primo eos improbando. Ad cuius intellectum sciendum, quod idola in sacris eloquiis dicuntur surda, iuxta illud Ps. 113.b. Aures habent, et non audiunt. Et ideo eorum cultores illudebat Elias. 3Rg. 18. Clamate voce magna, etc. quasi dicat In vanum invocatis eos, qui minime audiunt.
marg.| David ergo contra tales dicit, Cum invocarem, etc. hoc est dicere, Ego colo Deum vivum, et verum, quem cum invoco me exaudit, et in tribulatione mihi dilatat, non sicut vos qui mortua, et falsa invocatis. Et dicit notanter : Deus iustitie mee. quia ad hoc ut invocans Deum exaudiatur, requiritur quod oratio sit iusta, scilicet quod sit debite circumstantionata, et talis semper auditur, sed quia orans non debet inniti propriis meritis, sed potius divine misericordie subiungit : Miserere mei, et exaudi orationem meam, iuxta illud Dan. ix.e. Non in iustitiis nostris prosternimus preces nostras coram te, sed in miserationibus tuis. Consequenter dicit : Filii hominum. ubi in Hebreo habetur : Filii viri. id est virtuosi. Ad quod notandum, quod cultores idolorum erant in duplici differentia. Nam quidam eorum ex simplicitate seu ignorantia tales Deo s colebant, sicut imperiti, et vulgares. alii vero, scilicet veri philosophi contra dictamen rationis eorum hoc faciebant, ut Augu. narrat in 6. de ci. dei. c. 10. de Seneca : qui cultum idolorum ad morem asserebat pertinere, non ad veritatem Dei. Unde contra tales David dicebat : Filii viri. id est virtuosi, acsi diceret, de simplicibus seu vulgaribus non est mirandum, si a tramite rationis devient, sed vos sapientes seu veri philosophi, qui dici debetis filii viri per assimilationem virtutis, sicut filii Dei aliqui quandoque dicuntur, secundum assimilationem gratie. Usquequo gravi corde. id est obstinati seu obdurati corde, iuxta illud Ex. 7.b. Obduratum est cor Pharaonis. Diligitis vanitatem et queritis mendacium. Ad quod sciendum, quod ratio seu mens humana voluntate et intellectu perficietur : Voluntatis autem bonum, est finis seu consecutio finis : malum autem ipsius est finis intenti carentia : Bonum etiam intellectus est verum, malum autem eius est falsum ut ex philosophicis documentis habet. Et ideo idolorum cultores diligunt vanitatem. Similiter querunt mendacium, vocantes Deum illud quod non est Deus : et sic in tali cultura incurritur duplex malum rationis. scilicet intellectus, et voluntatis. Que quidem duo mala Ieremias explicat contra idololatras, Ier. 16.d. Domine ad te gentes venient ab extremis terre, et dicent, Falsum hereditaverunt patres nostri, et vanum absque utilitate. Consequenter facta exprobratione talium ipsos ad latriam invitat quasi prophetice per cognitionem Christi, cuius doctrina potissime idola destruxit, iuxta illud Is. 2.d. Et idola penitus conterentur : quod proprie intelligitur fiendum virtute Christi. Similiter et veritas testatur Io. 1.e. Princeps huius mundi eiicietur foras. A prima enim etate usque ad sextam exclusive, in qua Christus venit, et doctrina evangelica per orbem fuit divulgata, idololatria per universum mundum publice viguit, preter quam in paucissimis. scilicet Israeliticis, qui cultui divino mancipabantur, licet non omnes nec semper, ut patet in sacris historiis. Notanter ergo dicit : Scitote quoniam mirificavit dominus sanctum suum. Christus enim qui sanctussanctorum est, Dan. 9. mirificatus fuit a patre, non solum in ipsius incarnatione, resurrectione, et huiusmodi, sed etiam in demoniorum expulsione : intantum quod primum signum eorum qui Christum per fidem recipiebant in primitiva ecclesia erat demoniorum expulsio. Mar. ultimo d. Signa autem eos qui crediderunt hec sequentur : In nomine meo demonia eiicient. Qui quidem demones principales sunt in idololatria. {3.466} Omnes enim dii gentium demonia, et quia finaliter intenditur a quocumque cultore exaudiri ab eo quem colit : ideo psal. invitando idololatras, eis denuntiat quod sanctus predictus intantum est mirificatus, quod Deus exaudit illos qui ad ipsum sanctum clamant. unde subdit : Dominus exaudiet me cum clamavero ad eum. idest, ad illum sanctum sic mirificatum. iuxta illud Io. 16.e. Si quid petieritis patrem in nomine meo, etc.
marg.| Consequenter dicit : Irascimini et nolite peccare : qui versus multum varie ab expositoribus declaratur, videtur tamen consonum littere et rationi. Dicendum quod Gentiles philosophi quibus David in hoc Psalmo loquebatur, cognitionem Dei habebant, iuxta illud Rm. 1. c. Qui cum Deum cognovissent, etc. secundum quam cognitionem merito debuissent irasci, contra eos, qui idola vane colebant. quia secundum Philosophum in 2. rhetorice. Homines irascuntur precipue contra eos qui despiciunt ea circa que ipsi maxime student. Idcirco huiusmodi philosophos Psalmista hortatur dicens. Irascimini. id est contra idololatras simplices seu vulgares, qui veram philosophiam per quam Deus verus cognoscitur, in qua maxime studetis, despiciunt, debetis irasci, et non eis in tali crimine participare. Unde sequitur. et nolite peccare. Et quia tales philosophi in cordibus seu in secretis cubilibus vanitatem idolorum fatebantur, exterius tamen vulgari consuetudini consentientes. ideo eisdem ait : Qui dicitis in cordibus vestris, et cubilibus vestris compungimini, hoc est dicere, compunctionem debetis habere, ex eo quod circa divinum cultum aliud habetis in cordibus et in secretis, aliud in exterioribus ostenditis.
marg.| Consequenter consulit eis quid agendum sit iuxta dictamen naturalis rationis. unde dicit ; Sacrificate sacrificium iustitie. sacrificare enim Deo pertinet ad ius naturale, ut in secunda secunde. q. 85. licet enim determinationes sacrificiorum ex institutione divina vel humana fiant, de lege tamen communi naturali sacrificia soli summo seu superno enti sunt offerenda, ut in predicta questione satis declaratur, et talia proprie possent dici in communi sacrificia iustitie, eo quod naturalis iustitia hoc dictat. Et quia de ratione actus humani est ut ordinetur in finem. Finis autem ultimus et precipuus hominis est ultima beatitudo, que a solo Deo spectari debet. ideo subdit ; et sperate in domino. quasi dicat sicut oblatio sacrificiorum soli Deo convenit, ita ipsius vera remuneratio ab eodem est spectanda, non a vanis idolis. Consequenter quia multi varia circa felicitatem seu beatitudinem opinati sunt, ut Philosophus narrat in 1. Ethicorum idcirco subdit ; Multi dicunt, quis ostendit nobis bona. Vera enim beatitudo secundum Betium, est status omnium bonorum aggregatione perfectus. Unde notanter dixit bona in plurali quasi dicat quis ostendit nobis, que sunt illa bona que aggregantur in vera felicitate, quibus sic querentibus respondet ; Signatum est super nos lumen vultus tui domine. hoc est dicere, super nos. id est in superiori parte nostri intellectus, que est ratio, lumen intellectuale naturaliter est signatum seu impressum, quod quidem lumen quia a Deo derivatur, lumen vultus Dei posset dici, per illud quidem lumen prima principia tam speculabilium quam operabilium cognoscimus, a quibus et cetera a nobis naturaliter cognoscibilia deducuntur, et sic illud lumen sufficiens est ad ostendendum nobis que sunt illa bona in vera beatitudine aggregata, quantum naturaliter a nobis possunt cognosci, et sic exponitur communiter iste versiculus. Sed quia ultima et vera beatitudo supernaturaliter nobis in est, nec naturali ratione sufficienter cognoscitur, idcirco hic passus aliter videtur exponendus, scilicet quod ratio nostra naturaliter illustrata, vultus Dei, dicatur. Sicut enim per vultum homo homini assimilatur, sic assimilamur Deo per rationem secundum quam ad imaginem Dei sumus creati, ut in pri. di. 3. Lumen autem super additum huic vultui est gratia per quam cognoscimus ea que ad salutem nostram sunt necessaria. unde Psal. notanter dixit ; Signatum super nos : quia tale lumen non est super infideles seu idololatras signatum. Si enim de lumine naturalis rationis intellexisset, querentibus quis ostendit nobis bona, proprius respondisset ; Signatum est super nos. Si autem dicatur quod hec responsio non sufficit idololatris lumine gratie carentibus, dicendum quod sic. Nam per liberum arbitrium quilibet posset se preparare ad gratiam. unde Prv. 16.a. Hominis est animam preparare, licet in hoc requiratur motio divina. Sequitur in alio versu secundumHebraicamveritatem ; Dedisti letitiam in corde meo : a fructu frumenti et vini multiplicati sunt. In quo ceteris expositionibus omissis videtur dicendum, quod Psalmista in hoc loco ad litteram loquitur de sacrificio altaris, quod est summum et ultimum sacrificium sub speciebus frumenti, et vini per Christum sacerdotem secundum ordinem Melchisedech consecratum. Qui quidem sensus proprie applicatur sic littere. Nam cum Psalmista inuitasset idololatras ad sacrificandum Deo in generali, in hac particula revertitur ad commendandum fructum huius summi sacrificii in speciali Deo regratiando et alloquendo sic. Dedisti letitiam in corde meo, cum per spiritum video ex infidelibus seu idololatris, qui modo sacrificare Deo refugiunt, fideles multiplicari de fructu frumenti et vini consecrati, tunc enim incepit fidelium multiplicatio, dum hoc sacramentum divulgari incepit, ut patet Actuum. 2.a. Unde hic utendum est quarta regula B. Isidor. de specie et genere circa expositionem sacre scripture. vide supra in prologo super Gn. Nam cum de sacrificio in generali primo tractasset, transit ad ultimam et summam speciem sacrificii. Et quia hoc sacrificium est unionis et unitatis, in quo fideles in pace Christi et ecclesie requiescunt, ideo subdit. In pace in idipsum dormiam {3.467} et requiescam. quasi dicat et si corporaliter non attingam hoc sacramentum. In pace. id est in unione. In id ipsum per fidem. Ob dormiam in presenti et in futuro. Requiescam firmiter spectando divina circa hoc promissa, que sibi singulariter, fuerunt revelata, unde subdit. Quoniam tu domine singulariter in spe constituisti me.
Numérotation du verset Ps. 4,replica 
prol.| REPLICA. In expositione psalmi quarti quam facit post. ut gratiarum actionem ipsius David pro beneficio liberationis quando liberatus est de obsidione Saul circundante eum et viros eius in modum corone, ut dicitur. 1Rg. 23. Burgens. dicit eam nec rationi nec littere consonam. Primum ostendit sic, quia non videtur rationabile David fecisse duos psal. de eadem materia, sed. 53. psal. est de illa materia, ut dicit postillatorem sentire. Irrationabiliter igitur hanc materiam huic Psalmo assignat. Sed Burgens. non videtur attendisse quod tractatus de causa et occasione, {3.468} non habet eandem materiam cum tractatu de effectu et executione. Nam non est eadem materia primi libri sententiarum, et secundi, cum tamen primus sit de causa, secundus de effectu et creatura. Sic est in proposito, quod materia Ps. 53. est denuntiatio Zipheorum qua Sauli innotuit David apud ipsos Zipheos latitare. Illorum igitur Zipheorum ingratitudinem ibi redarguit, ut patet, ex qua denuntiatione Saul tanquam ex causa motiva se transtulit, et David ad modum corone circundedit, aDeoquod de evasione David quantum de humano ingenio non erat spes, et tamen divina dispositione id faciente evasit. Ecce effectus pro quo in hoc Psalmo gratias agit. Non est igitur irrationabile duos psalmos fore de sic distincta materia quamBurgens. unam et indistinctam putat, et sic procedunt ex falso fundamento false applicationis littere, quas idem Burgens. facit quo ad quartum quod obiicit.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 4), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 13/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_4)
Signaler un complément d'information

Notes :