Nicolaus de Lyra

Psalmus 22

Numérotation du verset Ps. 22,1 

¶Psalmus David1.
¶Codd. : (Ps. 22) D30 ΩX Rusch Ps-G, def. C
1 David] ipsi praem. Clm343, + doctrina novi populi inductionis D30
Numérotation du verset Ps. 22,I 

Dominus
regit2 me ¦
2 regit Ps-G (plerique codd.edd.) D30 Hi ΩP Rusch cum Ps-R ] reget Ps-G (R I Q* ΦRGV) cum Ps-R (H K)
et nihil mihi
deerit ¦
Numérotation du verset Ps. 22,2 

in loco pascue
ibi me
collocavit.
Numérotation du verset Ps. 22,II 

Super aquam refectionis
educavit me ¦
Numérotation du verset Ps. 22,3 

animam meam
convertit3.
3 convertit] convertens Clm343
Numérotation du verset Ps. 22,III 

Deduxit4 me
4 Deduxit] de÷duxit Clm343
super semitas
iustitie ¦
propter nomen suum.
Numérotation du verset Ps. 22,4 IV

Nam etsi
ambulavero5 in medio umbre mortis
5 ambulavero] ambulem Clm343
non timebo mala ¦ quoniam tu mecum es.6
6 ¶<divisio.> mortis... mala ¦] mortis ¦ ... mala ΩX
Numérotation du verset Ps. 22,V 

Virga tua et baculus tuus ¦
ipsa me consolata sunt.
Numérotation du verset Ps. 22,5 VI

Parasti
in conspectu meo7
7 meo Ps-G D30 Hi ΩP cum Ps-R etc.] tuo Rusch (hapax) (< Non hab. > apparatus editionum Psalterii latini , SABATIER, LXX, LLT (2017), cf. Ps. 5, 9 : “Parasti in conspectu tuo”)
mensam ¦
adversus eos
qui tribulant me.
Numérotation du verset Ps. 22,VII 

Impinguasti
in oleo
caput meum ¦
et calix
meus8
8c. meus Ps-G (+VL311) ΩX Ps-η cum hebr. ( כּוֹסִי ), LXX (perpauci cod. : 150 191 277 292 τὸ ποτήριόν μου ) HIERONYMUS, Ep. 106 (hebr. LXX et omnes interpretes)] c. tuus cum Ps-α Ps-β Ps-ε VL408 Basel , HIERONYMUS, Ep. 106 (koinè) = poculum tuum Ps-R (+VL311) Ps-Med (Ed1905 Clm343 ) VL409² cum graec. (156 Sedulius plerique codd. et edd. + VL311 G VL408 G VL409 G : τὸ ποτήριόν σου ), poculum meum L* cum Ps-η* VL409* Greg. Mag. in 1Rg. 1:1.47; 3:2.3; 4:5.1. ¶Nota: Jérôme fonde la leçon meus du Ps-G sur la LXX origénienne et toutes les colonnes des Hexaples unanimes; les éditions de la LXX retiennent la leçon majoritaire lucianique ou antiochienne. La vieille latine préfère poculum à calix, avec le possessif tantôt à première personne chez les auteurs carolingiens, tantôt à la seconde personne. {MM2023}
inebrians quam preclarus9 est.
9 preclarus] preclarum R L* cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 22,6 VIII

Et
misericordia tua
subsequetur10 me ¦ omnibus diebus vite
10 subsequetur Cor2 (alii) L M Q W U G V D ΦP ΨB D30 Hi ΩM Ω S ΩP edd. cum Ps-R (S) Ps-β Ps-γ Ps-η] subsequitur Cor2 (anti. SUBSEQUITUR : mos est anti. sepissime presens ponere pro futuro, require 1Rg. 9:13 hic et infra 43:6) Ps-G , subsequatur Rusch cum Ps-R ( B C P Q U V X a b c d )
mee.
Numérotation du verset Ps. 22,IX 

Et ut inhabitem
in domo Domini ¦
in longitudinem11 dierum.
11 longitudinem Ps-G (R F etc.) D30 ΩX ΩP cum Ps-R ] longitudine Ps-G (I Q² ΦP G ) Rusch cum Ps-α Ps-β Ps-γ Ps-Moz .

Psalmus 22

Numérotation du verset Ps. 22,ad litteram 
marg.| {3.585} Dominus regit me. Huic Psalmo premittitur talis titulus Hebreo : Psalmus David : et in translatione Hieronymi iuxta Hebraicum : Canticum David. et idem est : quia cantus et psal. idem signat. Et patet expositio ex supradictis, nisi quod hic dicit Rabbi Salomon quod aliquando spiritussanctus prius tangebat mentem David, et postea canebat psal. et tunc in tit. talis psal. preponitur canticum nomini ipsius David. Aliquando autem econtrario David incipiebat canere instrumento ad excitandum devotionem suam sicut legitur. 4Rg.. 3.c. de Eliseo. Cumque emeret psaltes, factus est in eum spiritus domini, etc. Et post David sentiebat tactum spiritussancti. Et in titu. psal. sic facti preponitur vel premittitur nomen David cantico.
marg.| {3.586} .1. Dominus regit me. Dicunt aliqui, quod David fecit hunc psal. previdens in spiritu captivitatis Babylonice reditum in cuius persona dicit : Dominus regit me. quia redit in terram Israel divina gubernatione. Et nihil mihi deerit. quia in via defectum notabilem non habuit. In loco pascue ibi me collocavit. idest, in terra Israel, que est fertilis. Sed illud non bene consonat ei quod dicitur Nehemie. 5. ubi dicitur quod populus qui redierat de captivitate, erat in tanta paupertate, quod aliqui disponebant vendere filias in servitutem, et alii possessiones suas, ut possent habere alimenta ad vivendum propter quod Rabbi Salomon aliter exponit scilicet de persona ipsius David, qui timore Saulis cum viris suis ad regem Moab ivit, ut habetur. 1Rg. 22. Sed quia cum David fuerunt homines fugitivi et debitis obligati, et per consequens ad idololatriam et alia mala proni : Gad propheta de mandato domini dixit ipsi David, quod non maneret ibi, sed iret in terram Iuda, quod et fecit, {3.587} unde et ibi subditur, et profectus est David, et venit in saltum Areth, confidens de provisione divina. Et dicit hic Rabbi Salomonquod divina virtute factus est ille locus abundans fructibus, et animalibus, et irriguus fontibus, ut David, et viri eius possent sustentari ibi, et non haberent occasionem idololatrandi remanentes in terra Moab, que erat idololatrie dedita, potest etiam dici absque tali miraculo, quod ille saltus erat fertilis, et abundans victualibus, et quod fuerit ille saltus de quo dicitur. 1Rg. 14.d. Omneque terre vulgus venit in saltum, in quo erat mel super faciem agri, scilicet fluens de arboribus, in quibus apes mellificabant in magna abundantia. Et de eadem materia est Ps. 10. supra positus. Differt tamen in hoc, quod ille est gratiarum actio de protectione contra inuasiones Saulis. iste vero de provisione Dei in victualibus. Secundum hunc sensum dicit David : Dominus regit me, etc. hoc dicebat de viris suis timentibus redire in terram Iuda pre inopia, eo quod erant debitis obligati, ut habetur. 1Rg. 22. et est sensus : Dominus regit me. per prophetam suum in terram Iuda me revocando.
Numérotation du verset Ps. 22,ad litteram 
marg.|  .1. Et nihil mihi deerit. ex quo enim me in terram suo cultui deditam revocavit, teneo firmiter, quod de victu convenienti mihi et societati mee providebit.
marg.|  .2. In loco pascue. idest, bone sufficientie, vel bene sufficienti ad vivendum.
marg.| {3.588} .3. Ibi me collocavit. quia in saltu Areth erat locus sufficiens ad vivendum, ut predictum est, ex quo patet sententia eius quod subditur.
marg.|  .4. Super aquam refectionis. quia prius timore Saulis volebam manere in terra Gentilium, modo volo contrarium.
marg.|  .5. Deduxit me super semitas iustitie. idest, reduxit me in locum sue culture, que est iustitia perfecta.
marg.|  .6. Propter nomen suum. id est, ne ego vel viri mei aliquid ageremus contra honorem nominis sui, ut predictum est.
marg.|  .7. Nam et si ambulavero in medio umbre mortis, non timebo mala. idest, in periculo mortis ex persecutione Saulis intra regnum suum.
marg.|  .8. Non timebo mala. ab eo excogitata.
marg.|  .9. Quoniam tu mecum es. tamquam defensor fortis. Et in hoc dirigit David verbum suum ad ipsum Deum.
marg.|  .10. Virga tua et baculus tuus. idest, defensiones tue, et que designantur nominibus baculi et virga.
marg.|  .11. Parasti in conspectu meo mensam. id est victum sufficientem.
marg.|  .12. Adversus eos. scilicet, Saul, et eius complices.
marg.|  .13. Impinguasti in oleo. quasi dicat non solum previdisti mihi de cibo, sed etiam de convenienti condimento, quod nomine olei designatur.
marg.|  .14. Et calix meus. id est, non solum mihi previdisti, de cibo, sed etiam de potu convenienti.
Numérotation du verset Ps. 22,ad litteram 
marg.| {3.589} .1. Et misericordia tua subsequetur me. providendo mihi sufficienter succedenti tempore.
marg.|  .2. Et ut inhabitem in domo domini. id est, in terra, ubi viget cultus Dei.
marg.| {3.590} .3. In longitudine dierum.
marg.| Moraliter potest exponi Ps. iste de homine devoto fugiente a seculo tamquam a loco periculoso, et intrante locum religionis, maxime mendicantis, confidens de divina provisione et defensione ab adversariis non solum corporis, sed etiam mentis.
Numérotation du verset Ps. 22,moraliter 
marg.| {3.585} .1. Dominus regit me, etc. Sicut psalmus decimus est de confidentia David ad terram Israel redeuntis, et confidentis quod ibidem ab eius adversariis divinitus protegeretur, sic Psalmus iste loquitur de confidentia eius, quod ibidem in desertis pasceretur. {3.586} ideo dixit : Dominus regit me et nihil mihi deerit, etc. Moraliter autem potest exponi de quolibet transeunte ad religionis desertum, et potissime mendicantium confidente quod ibi sibi divinitus sufficienter providebitur de necessariis vite, et sic dicit : Dominus regit me, vocando ad se.
Numérotation du verset Ps. 22,moraliter 
marg.| {3.587} .1. Et nihil mihi deerit. de necessariis vite. Mt. 5.d. Primum querite regnum Dei et iustitiam eius, et hec omnia adiicientur vobis.
marg.|  .4. Super aquam refectionis , idest, sapientie salutaris.
marg.| † Educavit me. non solum corporaliter, sed etiam spiritualiter.
marg.| † Animam meam convertit. ad se de seculi vanitate.
marg.|  .5. Deduxit me super semitas iustitie. per observantiam consiliorum, que sunt quedam semite breves respectu vite communis mandatorum.
marg.|  .7. Nam etsi ambulavero in umbra mortis. id est, gravium tentationum.
marg.|  .8. Non timebo mala. actus et consensus.
marg.|  .9. Quoniam tu mecum es. tamquam defensor fortis, ideo subditur.
marg.| {3.588}
marg.| .10. Virga tua, et baculus tuus. idest, passionis tue virtus, que est virga demonem percutiens, et baculus me sustentans.
marg.| † Ipsa me consolata sunt. in adversis et tentationibus. ideo subditur.
marg.|  .11. Parasti in conspectu meo mensam. id est, refectivam consolationem.
marg.|  .12. Adversus eos qui tribulant me. id est, adversus demones tentationibus suis, et malos homines iniuriis me tribulantes.
marg.|  .13. Impinguasti in oleo. tue misericordie.
marg.| † Caput meum. idest, mentem meam. que est caput hominis.
marg.|  .14. Et calix meus inebrians. idest, sacramentum altaris inebrians fervore dilectionis. Can. 5.a. Inebriamini charissimi.
marg.| † Quam preclarus est. effective, quia ducit ad claritatem patrie.
Numérotation du verset Ps. 22,moraliter 
marg.| {3.589} .1. Et misericordia tua subsequetur me, omnibus diebus vite mee. {3.590} per augmentum gratie.
marg.|  .2. Et ut inhabitem in domo domini. scilicet celesti sine fine.
Numérotation du verset Ps. 22,additio 
marg.| {3.589} In Ps. 22. Dominus regit me.
marg.| Fabulatio Rabbi Salomon in hoc loco nullum habet fundamentum in sacra scriptura. imo contrarium huius quod asserit, habetur in ps. 62. qui psal. factus fuit in deserto Iudee cum ibi esset fugitivus, prout in illius tit. continetur. et ibidem expresse dicitur, quod David erat in terra deserta, invia, et inaquosa : unde apparet falsitas fictionis Rabbi Salomondicentis, quod ille locus abundabat fructibus et fluminibus et huiusmodi. Que quidem fictio malitiose fabricata est ad evacuandum verum sensum huius psal. in quo regimen ecclesie sub Christo pastore denotatur : innuendo excellentiam huius regiminis respectu antiqui. Ad cuius declarationem sciendum, quod cum Psalmista in fine preced. psal. dixisset sententionaliter, quod populus erat nasciturus quem fecit dominus, nova, s. factione per regenerationem. In presenti igitur psal. hanc materiam prosequitur, declarando effectum seu fructum huius nove factionis seu regenerationis. Licet enim continuatio materie non sit necessaria in omnibus psal. secundumHieronymi in prologo, non est tamen inconveniens, ut aliqui duo psal. continui invicem in materia contineantur imo secundum gl. in prologo Psalterii talis continuatio, s. duorum psal. adinvicem sepe contingit, qui quidem effectus seu fructus principalis huius nove factionis est illum novum populum dirigere et deducere ad vitam eternam, quod notatur cum dicitur in fine Ps. Ut inhabitem in domo domini in longitudine dierum. Unde populus ille novus Deo regratiando narrat, quomodo ad vitam eternam deducitur per Christum pastorem excellentiori modo, quam populus antiquus deducebatur.
marg.| Et primo hoc ostendit in generali, dicens : Dominus regit me et nihil mihi deerit. hoc est dicere : sum sub regimine talis pastoris, quod rationabile est, ut nihil mihi deficiat, cuius oppositum in antiquo populo legitur. Nihil enim ad perfectum deduxit lex. Hbr. 7.c.
marg.| Secundo descendit ad particularia declarando initium huius regiminis, dicens : In loco pascue, ibi me collocavit, pro loco pascue intelligende sunt divine scripture, in quibus fideles pascuntur, prout fuerat promissum, Hier. 3.c. Et pascet vos scientia et doctrina, quod impletum fuit per Christum. unde Luc. 24.g. Tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent scripturas : cuius oppositum de antiquo populo legitur. Is. 8.c. Liga testimonium, signa legem.
marg.| Consequenter tertio dicit : Super aquam refectionis educavit me, etc. quia postquam fidelis instruitur de fide in loco pascue, consequenter deducitur super aquam refectionis, scilicet baptismi, in quo reficiuntur qui vires per peccatum amiserant, et sic anima convertitur ad statum iustitie, que quidem aqua in antiquo populo non legitur nisi secundum promissionem, ut in Ex. 36.e. Effundam super vos aquas mundas, et mundabimini.
marg.| Consequenter quarto dicit : Deducit me super semitas iustitie, etc. unde post baptismum requiritur ambulare super semitas iustitie, s. preceptorum Dei, quia secundum Augustinum in via domini non progredi, regredi est. Precepta autem Dei in evangelio contenta semita iustitie debent dici, eo quod arctiora quam precepta legis, cum non solum manum sed etiam animum prohibeant, iuxta illud Mt. 5.c. Nisi abundaverit iustitia vestra plus quam Scribarum et Phariseorum, etc.
marg.| Consequenter quinto dicit. Et si ambulavero in medio umbre mortis, scilicet in umbra huius seculi, quod caligine peccatorum obscuratur, et ad mortem ducit. Non timebo mala, quoniam tu mecum es, scilicet per disciplinam, que notatur per virgam, iuxta illud Prv. 13.d. Qui parcit virge, odit filium suum. Et per dulcem gubernationem seu sustentationem, que significatur per baculum, iuxta illud Tob. 5.d. et 10.b. Baculus senectutis nostre. In quibus scilicet virga et baculo sacramentum penitentie intelligi potest, quod est proprium remedium contra umbram mortis, quod quidem {3.590}sacramentum penitentie per quod fit remissio peccatorum proprie animam peccatricem consolatur, unde Is. 60.a. cum dixisset. Consolamini consolamini populi mei, etc. Infra subiungit. Loquimini ad cor Ierusalem que quidem consolatio in antiquis non fuit, unde Ier. 2.f. Elongavit a me consolatorem, etc.
marg.| Consequenter sexto dicit. Parasti in conspectu meo mensam, s. communionem corporis Christi. Adversus eos qui tribulant me, quia indigne sumentibus obest. Qui enim manducat indigne, iudicium sibi manducat. 1. Co. 11.g. Quo quidem sacramento debite sumpto caput, scilicet mens sumentis oleo letitie, scilicet gratie spiritualis impinguatur, unde sequitur. Impinguasti in oleo caput meum. secundum illud Eccl. 9.b. Oleum de capite tuo non deficiat. que quidem mensa in antiquis non habuit locum, nisi figurative. Ex. 25. ubi legitur de mensa posita in tabernaculo super quam erant panes propositionis.
marg.| Et sequitur septimo. Et calix meus inebrians quam preclarus est. idest, calix sanguinis Christi, qui sic inebriat recte sumentem, quod dat oblivionem terrenarum cogitationum, et sic quam preclarus est. Distinguit tamen mensam et calicem, non quia diversa sacramenta, sed quia sub diversis speciebussumpta, et inter ea interponit. Impinguasti in oleo caput meum : quia impinguatio mentis debite sumentium oleo spiritualis letitie communis effectus est utriusque.
marg.| Consequenter octavo dicit. Misericordia tua subsequetur me, quia ad huiusmodi gratiarum precedentium reservationem requiritur misericordia subsequens ad custodiam, sicut in collecta dicitur. Gratia tua domine super nos preveniat, et sequatur. que quidem subsequens non fuit in antiquo populo, cuius testamentum fuit quodammodo factum irritum Ier. 31.f. Feriam cum domo Israel et domo Iuda pactum novum non sicut pactum quod pepigi cum patribus eorum, quod irritum feci.
marg.| Consequenter nono dicit. Ut inhabitem in domo domini in longitudine dierum, scilicet In domo domini non manufacta, sicut in antiquis sed in illa in qua eternaliter vivitur. Unde dicit, concludendo omnium predictorum finem. Ut inhabitem in domo domini in longitudine dierum. Hec expositio pro maiori parte accipitur ex glossa ordinaria, et potest dici sensus proprius litteralis huius psal. qui est propheticus et vaticinativus de futuro, sicut et precedens, etc.
Numérotation du verset Ps. 22,$replica 
prol.| In Psalmo Dominus regit me, et nihil mihi deerit. Burgensis laborat circa sensum eius mysticum, litteralem omnino dissimulando, motus ex debili ratione faciliter solubili, imo reducibili contra se. Cum enim post. exponit eum de David revocato per prophetam Gad de terra Moab, ut rediret in terram Iuda, et venisset in saltum Areth, ubi confidentia divini presidii dixit. Dominus regit me. etc. Historia patet. 1Rg. 22. Huic expositioni Burgens. se opponit, motus ex littera Ps. huius, quia ut inquit David, in hoc statu non erat in loco pascue in quo nihil ei deesset, cum saltus Areth describatur desertus, invius et inaquosus, ut patet per expositionem super psalmum Deus Deus meus ad te de luce, etc.
marg.| Ad hec dico dupliciter. Primo, quod verisimile est vallem Areth secundum aliquam eius partem fuisse sterilem ut describitur psal. supra allegatam et secundum aliquam eius partem fuisse deliciosam. Huius verisimilitudinis ratio est, quia cum Abiathar nuntiaret David existenti in eodem saltu Areth interfectionem patris sui domus et civitatis sue per Saul. dixit et David. mane mecum, ne timeas, etc. ut patet. 1Rg. 22.d. Sed non est verisimile, quod David sic afflictum ad maiorem sui afflictionem voluit ad tam horridum locum invitare, prout describitur. Est igitur verisimile partem eius fuisse deliciosam. Et fortasse pars illa vallis erat locus, de quo dicitur. 1Rg. 14.d.
marg.| {3.591} Omne vulgus venit in saltum, in quo erat mel super faciem terre. scilicet fluens de arboribus.
marg.| Dico secundo, quod etsi totus locus fuerit invius, inaquosus, etc. tamen David vocat eum hoc loco pascue, etc. propter divinarum illuminationum ibi receptarum consolationes, et hoc videtur David innuere in Psalmo supra allegatam in quo post allegatas miserias corporaliter subiungit pro deliciis spiritualibus dicens sic : In sancto apparui tibi, etc. et secundum illud dictum argumentumBurgens. potest reduci contra suam expositionem. Nam ecclesia primitiva non fuit collocata in loco pascue, in quo nihil sibi deerat consolationis corporalis, quia Apost. Hebr. 11.g. consolationes temporales primitive ecclesie describens, ait : Circumierunt in melotis in pellibus caprinis egentes angustiati etc. prout etiamBurgens. infra psal. Voce mea. exponit. Et que necessitudo in primitiva ecclesia fuerit, Apostolus {3.592} per totum describit, et vita sanctorum docet. In sensu igitur litterali de abundantia corporalium sicut iste Psalmus non potest verificari de David, sic nec de ecclesia : Sicut igitur Burgens. applicat ad ecclesiam spiritualem abundantiam, quod verum est per allegoriam : ita potest eadem abundantia applicari ad David in dicta fuga ad litteram. Burgens.etiam in sua applicatione dicit precepta evangelica semitam dici, quia arctiora quam precepta legis, cum non solum manum, sed etiam animum cohibeant. de quo vide supra prima correctione, Gn. 3. magis proprie precepta nove legis dicerentur semite ratione compendii quam arctationis, cum ratione forme plus quam veteris legis videantur extensa etiam usque ad hostes, ideo dicitur Mt. 2. quod debeant abundare, idest, plus extendi quam precepta veteris legis. Vide ibi quomodo Burgens. male alleg. ad suum propositum.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 22), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 17/01/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_22)
Signaler un complément d'information

Notes :