Psalmus 61
Numérotation du verset
Ps. 61,1
¶In finem
¶Codd. :
(Ps. 61)
D14
D30
ω1 ΩX ΩP
Rusch
Ps-G,
def.
ΩF
pro Idithun
psalmus David1.
1 David] + Vox Christi de passione
D30
Numérotation du verset
Ps. 61,2 I
Nonne Deo
subiecta erit
anima mea ¦ ab ipso
enim salutare meum.
Numérotation du verset
Ps. 61,3 II
Nam et ipse Deus meus
et salutaris meus ¦
susceptor meus
non
movebor amplius.
Numérotation du verset
Ps. 61,4 III
Quousque
irruitis
in hominem †
interficitis
universi
vos ¦
tamquam parieti inclinato et macerie depulse. 2
2
<divisio.> hominem+ ... vos
D14 D30
¦] hominem vos ¦ ΩP
Numérotation du verset
Ps. 61,5 IV
Verumtamen
pretium meum
cogitaverunt
repellere† cucurri
in siti ¦
ore suo
benedicebant et corde suo
maledicebant. 3
3
<divisio.> repellere+ ... siti ¦
D14 D30
] repellere ¦ siti ΩP
Numérotation du verset
Ps. 61,6 V
Verumtamen4
4 Verumtamen] diapsalma
praem. Ps-G D14
Deo subiecta esto anima mea ¦ quoniam
ab ipso patientia mea.
Numérotation du verset
Ps. 61,7 VI
Quia ipse5 Deus meus6
5 Quia]
sub
÷ Φ, ※Quia
D14
| Quia ipse]
sub
÷, + est Ω
M
Ps-R
|
6 Deus meus]
sub
÷ ΦRGP
G², praem.
est ΩM
cum Ps-R Ps-H
|
et salvator meus ¦
adiutor7
meus
7adiutor ΩX
cum Ps-Med (VL408 VL409)
] susceptor ΩP
cum Ps-α Ps-Med (+Clm343) cum Ps-H,
ἀντιλήμπτωρ
LXX (+VL408 VL409)
, βοηθος
LXX (R156 HoP188 Sedulius)
non emigrabo.
Numérotation du verset
Ps. 61,8 VII
In Deo
salutare meum et gloria mea ¦
Deus auxilii mei
et spes mea
in Deo est8.
8 est]
sub
÷
Q
ΦR²GVP²
G² D14
Numérotation du verset
Ps. 61,9 VIII
Sperate
in eo9
9 in eo ΩX] in eum
Ps-G
(
R C I
)
Ps-R
omnis congregatio populi †
effundite coram illo
corda vestra ¦
quia10 Deus adiutor noster in eternum11.
10 quia
Ps-G (M* Q² W U
ΨB)
Ps-R Rusch
]
om. D14 D30
ω1 ΩP
Ps-G
|
11in eternum
cum Ps-ε
(+ diapsalma)
cum graec.
(εἰς τὸν αἰῶνα
R156 HOP188 R27 Sedulius) Ps-R (V)
]
om. Ps-R,
sub ÷
Ps-G (Q*
ΦRP² ΨB)
cum Hieron. Ep. 106
§ 46 : « sexagesimo primo: quia deus adiutor noster in aeternum. pro quo in graeco est: deus adiutor noster, ergo 'in aeternum' obelus est » ; + diapsalma
F I M
ΦRG²VP
U G K
ΨB²
D14
, semper
Ps-H, hebr.
סֶלָה,
LXX
διάψαλμα
¶Nota :
in eternum
est une leçon vieille latine issue d’une glose de Théodotion qui explique le sens de
diapsalma (interruption de la psalmodie),
à partir du sens supposé de son équivalent hébreu סֶלָה , que Jérôme rend par
semper
dans le
Ps-H
. En plaçant
in eternum
sous obèle ÷ dans le Ps-G, Jérôme signale
ipso facto
que la leçon est venue au grec par la sixième colonne des Hexaples soit la version de Théodotion (
Ep. 106
§ 6). Le signe diacritique ÷ ayant été omis par la tradition textuelle majoritaire du Ps-G, la contamination a été intégrée dans la version liturgique commune (Ps-L). Il faut en conclure que la leçon est antérieure à Jérôme qui la corrige. Ici on peut penser que le Ps-R, dans l’état que nous lui connaissons, en omettant la leçon
in eternum,
a bien reçu et conservé la correction effectuée jadis par Jérôme
psalterium Rome dudum emenderat.
Par conséquent, la présence de εἰς τὸν αἰῶνα dans les manuscrits grecs signalés n’est pas une contamination du grec par le latin, mais le latin est un témoin de la version protohexaplaire qui est à l’origine de la vieille latine proto Ps-R. Il s’agit donc plutôt d’un vestige et non d’une “latinisation” active effectuée dans l’intention de corriger le grec par le latin de Jérôme, au sens où l’entend la critique textuelle de la Septante à la suite de Rahlfs, v. g. Marie-Noëlle
DIVERCHY-GADD,
Le Psautier grec de Sedulius Scottus : Édition critique et étude d’une révision carolingienne des psaumes
, thèse de doctorat, Université de Lorraine, dir. Cécile
BERTRAND-DAGENBACH
& Jean
MEYERS,
Nancy, dactyl., 2023, p. 82 [soutenance 15.12.2023].
|
Numérotation du verset
Ps. 61,10 IX
Verumtamen
vani filii hominum †
mendaces
filii hominum in stateris ¦ ut decipiant ipsi
de vanitate in idipsum.
Numérotation du verset
Ps. 61,11 X
Nolite sperare
in iniquitate †
et rapinas
nolite concupiscere ¦
divitie
si affluant
nolite
cor apponere.
Numérotation du verset
Ps. 61,12 XI
Semel locutus est Deus
duo hec audivi †
quia potestas Dei est12 13
12 est
Ps-R Ps-G
(
I G K Ψ
B²
V D
)
D30²
Ω
ω
1
Rusch Ed1530 Clementina
]
om. Ps-G D14 D30
*
Cor2
(anti. non interponunt
EST
neque grecus)
|
13
<divisio.> audivi+ misericordia ¦
D14 D30 ω
1] audivi ¦ misericordiaΩP
|
Numérotation du verset
Ps. 61,13
et tibi Domine misericordia ¦ quia tu reddes14 unicuique iuxta15 opera sua.
14 reddes
D14 D30 ω
1] reddis
Ps-G
(
C I G
)
|
15 iuxta
Ps-G
] secundum
Ps-G
(
R
)
Ps-R
|
Psalmus 61
Numérotation du verset
Ps. 61,ad litteram
marg.|
{3.869}
Nonne Deo .
Huic Psalmo premittitur talis titu. in Hebreo Ad victoriam super Idithum psal. David. Dicit autem Rabbi Salomonqui Idithun est hic nomen instrumenti musici, cui appropriatur cantus huius psal. Alii vero dicunt, quod Idithun est nomen unius de tribus principalibus cantoribus a David institutis, prout dictum fuit supra Ps. 38. et secundum hoc sensus huius tit. est, quod Psalmus iste factus fuit a David decantandus per Levitas, qui erant sub Idithun. De materia huius psal. dicunt aliqui, quod David fecit ipsum postquam adeptus fuerat regnum Israel, quando Philisthei voluerunt ipsum deiicere a regno, ut habetur 2Rg. 5. et ideo confidens de Deo dicebat. Nonne Deo sub. etc. et consequenter invehebatur contra Philistheos, subdens : Quousque ir. etc. Idest, super me ipsum, ad deiiciendum, se hoc non videtur bene dictum, quia de eisdem subditur. Ore suo benedicebant s. mihi, et corde suo maledicebant. Philisthei autem et alie gentes non benedicebant sibi ore, sed maledicebant sicut et maledicebant corde, et ideo salvo meliori iudicio videtur mihi, quod fecerit psal. istum cum esset in persecutione Saulis, et hoc postquam ad verbum Gad prophete de terra Moab rediit ad terram Iuda, ut habetur 1Rg. 22. de quo etiam fecit Ps. 10. supra dictum est, tamen illum fecit in reditu suo, istum autem postquam per aliquod tempus in terra Iuda manserat, et quia rediit et in Iudea mansit ex divina confidentia, ideo Ps. 10. ab ea incipit cum dicitur : In domino confido, etc. Similiter et iste cum dicitur. Nonne Deo sub. etc. Igitur secundum hoc Psalmus iste dividitur in duas partes, quia primo describitur ipsius David de Deo confidentia, secundo arguitur adversariorum suorum malitia, ibi : Quousque ir. Circa primum dicit sic.
marg.|
{3.870} .1.
Nonne Deo subiecta
etc. Obediendo mandato eius per Gad prophetam quasi dicat sic, et subdit causam dicens.
marg.|
.2.
Ab ipso.
Idest, expecto salutem meam in anima et corpore, quod probat per hoc quod subditur.
marg.|
.3.
Nam et ipse Deus.
Per creationem.
marg.|
.4.
Et salutaris meus.
Per gubernationem, adiutor contra Saulem me persequentem.
marg.|
.5.
Non movebor amplius.
De terra Israel nisi de voluntate eius, ex quo .n. ad eam redierat de mandato domini, non est verisimile quod eam postea exiverit transiens ad terram Philisthinorum, ut habetur 1Rg. 27. sine divina revelatione speciali sibi immediate facta, vel per Gad seu alium, prophetam, vel per Abiathar sacerdotem, qui erat cum David, et frequenter consulebat pro eo dominum, ut habetur 1Rg. in pluribus locis, quamvis talis revelatio non sit scripta, quia non omnia scripta sunt.
marg.|
.6.
Quousque irruitis.
Hic consequenter David arguit adversariorum suorum malitiam, et primo arguit eos de crudelitate, secundo de cupiditate ibi : Verumtamen vani. Prima in duas, quia primo arguit suorum persecutorum sevitiam. Secundo resumit suam in Deo confidentiam, ibi : Verumtamen Deo . Circa primum dicit. Quousque irruitis. Tu Saul, Deg, et consimiles.
marg.|
.7.
In hominem.
Idest, in meipsum rationabiliter et iuste viventem, et loquitur de se, tanquam de alio.
marg.|
.8.
Interficitis universi vos.
Idest, queritis me interficere.
marg.|
.9.
Tanquam parieti inclinato.
Idest, mihi minamini mortem tanquam parieti propinquo ad ruinam. In hebreo et in translationeHieronymi sic habetur. Sicut murus inclinatus et maceria corruens, et sic non refertur ad David, sed ad persecutores eius, et est sensus. Minamini mihi mortem, sicut murus inclinatus et maceria corruens minantur mortem transeuntibus iuxta se.
Numérotation du verset
Ps. 61,ad litteram
marg.|
{3.871} .1.
Verumtamen pretium.
scilicet Saul et consiliarii eius, et vocat hic David pretium suum duas filias Saulis, quarum primam Saul promisit sibi dare in pretium pro bellis contra Philistheos gerendis, et secundam quam dedit David pro centum preputiis Philisthinorum. Et tamen istud pretium fuit a David repulsum, quia prima fuit data Adriel Molachite, ut habetur, 1Rg. 17. et secunda post fugam David fuit data Phalthiel filio Lais, ut habetur 2Rg. 3.
marg.|
.2.
Cucurri in siti.
Idest, ad bella contra Philistheos expedite processi, ex desiderio habendi filiam regis uxorem Vel aliter. In siti. Quia bellantes multum sitiunt, pro eo quod dicitur hic. In siti. in Hebreo habetur. Narraverunt mendacium, et in translatione Hieronymi. Placuerunt sibi mendacio, et sic refertur ad Saul et consiliarios suos, qui mendaciis volebant decipere David.
marg.|
.3.
Ore suo.
Saul et sui consiliarii pretendentes ore quod fierem gener regis ad meam exaltationem.
marg.|
.4.
Et corde suo maledicebant.
Quia per hoc intendebant me morti tradere gladiis Philisthinorum, ut habetur primi Reg. 18.d. ubi dicitur. Saul autem reputabat dicens. Non sit manus mea super eum, sed sit super eum manus Philisthinorum.
marg.|
.5.
Verumtamen.
Hic David repetit suam confidentiam in Deum et {3.872} exponatur sicut in principio psalmi, quia est eadem sententia. Et patet littera usque ibi. .6.
In Deo salutare meum.
Idest, tota salus mea.
marg.|
.7.
Et gloria mea.
Secundum illud Apostoli 2. Corinth. 10.d. Qui gloriatur, in domino glorietur. .8.
Deus auxilii mei.
Idest, dator auxilii mei tempore presenti. .9.
Et spes mea in Deo est.
Respectu vite future. Spes enim est certa expectatio future beatitudinis ex gratia, et meritis procedens, vel proveniens. Et ideo ad hanc spem inducit fidelem populum dicens.
marg.|
.10.
Sperate in eo omnis congregatio,
etc. scilicet fidelis, infideles enim non habent, unde vitam beatam sperare valeant.
marg.|
.11.
Effundite coram illo corda vestra,
etc. Idest, preces ex devotis cordibus procedentes.
marg.|
.12.
Deus adiutor noster in eternum,
etc. Sine adiutorio nullum opus est meritorium.
marg.|
.13.
Verumtamen
etc. Postquam David arguit persecutores suos de crudelitate, hic consequenter arguit eos de cupiditate, et primo arguit eorum avaritiam, secundo subdit causam ibi. Semel. Circa primum dicit. Verumtamen vani filii hominum etc. Dicuntur enim vani homines, qui non ordinant opera sua ad finem debitum, cuiusmodi sunt avari, finem suum ponentes in divitiis, sicut medicina dicitur vana que non ordinatur ad sanitatem.
Numérotation du verset
Ps. 61,ad litteram
marg.|
{3.873} .1.
Mendaces filii hominum in stateris, ut.
Homines enim cupidi in falsis ponderibus student alios decipere.
marg.|
.2.
De vanitate in idipsum.
Omnia enim talia studia dicuntur vana vel vanitas, quia sunt ad malum ordinata, quia taliter acquisita, in morte derelinquuntur. Licet enim rex Saul talibus deceptionibus non uteretur in propria persona, tamen quia erat cupidus, quod patet ex hoc, quod Gabaonitas iniuste occidit, cupiditate hereditatis eorum ductus, ut habetur 2Rg. 21. credibile est quod talia per alios exercebat. Deg autem Idumeus, et alii satellites eius per se, et per alios talia exercebant. In Hebreo sic habetur. Mendaces filii hominum in stateris ad ascendendum, idest, ad ponendum in statera. Ipsi et vanitas simul, sunt eiusdem ponderis, ut exponit Rabbi Salomon quia tales nihil valent, sicut nec ipsa vanitas.
marg.|
.3.
Nolite sperare in iniquitate.
Per fraudulentiam.
marg.|
.4.
Et rapinas nolite concupiscere.
Auferendo aliena per violentiam.
marg.|
.5.
Divitie si affluant nolite cor apponere.
Ponendo ibi finem ultimum, quia ista deducunt ad gehenne interitum.
marg.|
.6.
Semel.
Hic reddit predictorum causam, que accipitur ex {3.874} rigore divine iustitie ad puniendum malos, et dulcore sue misericordie ad premiandum bonos, et hoc est quod dicitur. Semel locutus est Deus. Quia in Deo unicum est verbum, quo omnia exponuntur et dicuntur, licet hominibus diversis revelationibus notificentur, ideo subditur. Duo hec audivi, et que sint illa, subdit dicens :
marg.|
.7.
Quia potestas Dei est.
Ad puniendum secundum rigorem sue iustitie.
marg.|
.8.
Et tibi domine.
Ad premiandum secundum dulcorem tue gratie, nec mirandum, quod mutat modum loquendi de tertia persona ad secundam, quia mutatio frequenter fit in prophetis, et maxime in libro psalmorum, qui metrice scriptus est in Hebreo.
marg.|
.9.
Quia tu reddes unicuique.
Sicut iustus iudex, qui non permittit aliquod malum impunitum, nec aliquod bonum irremuneratum.
marg.|
Moraliter potest exponi Psalmus iste de quolibet iusto, qui ex obedientia ad Deum persecutiones iniustas patienter tolerat, et vitia persecutorum arguens coram Deo memorat, et equitatem divine retributionis pro utrisque expectat.
Numérotation du verset
Ps. 61,moraliter
marg.|
{3.869} .1.
Nonne Deo .
Psal. istum fecit David, cum de terra Moab rediit in Iudeam, magis volens esse in terra divini cultus cum suo periculo corporali, quam in terra idololatrie dedita cum virorum suorum periculo spirituali, ut dictum fuit in expositione litterali Ps. 10. qui est de eadem materia.
marg.|
Moral. exponi potest de bono pastore, qui preelegit in sua diecesi manere in persecutione, quam dimittere gregem in periculo spirituali. Et confidens de Deo sic dicit. Nonne Deo subiecta {3.870} erit anima, mea, ei fideliter obediendo ? Quasi dicat. Sic nec retrahar ab hoc timore humano. Et subditur causa.
marg.|
.2.
Ab ipso enim salus mea.
Et patet usque ibi.
marg.|
.5.
Non movebor amplius.
De mea diecesi timore turbatus.
marg.|
.6.
Quousque irruitis.
Vos persecutores.
marg.|
.7.
In hominem.
Idest, in me innocentem.
marg.|
.8.
Interficitis universi vos,
etc. Idest, interficere queritis.
marg.|
.9.
Tanquam parieti inclinato et macerie depulse.
Idest, minamini mihi mortem de propinquo.
Numérotation du verset
Ps. 61,moraliter
marg.|
{3.871} .1.
Verumtamen pretium meum,
etc. Idest, premium pro custodia gregis ab eo mihi reddendum.
marg.|
†
Cogitaverunt repellere.
Per meam fugam, sed non fugi, ideo subditur.
marg.|
.2.
Cucurri in siti.
Idest, sitiens salutem gregis mei per diecesim discurri.
marg.|
.3.
Ore suo benedicebant.
Per satellites suos mihi fugam pro meliori suo consulendo.
marg.|
{3.872} .4.
Et corde suo maledicebant.
Malum meum in hoc cogitando.
marg.|
.5.
Verumtamen in Deo salutare meum,
etc. Ideo confidenter stare propono. Et quia bonus prelatus confortat subditos suos, sequitur.
marg.|
.10. Sperate in eo omnis congregatio populi. De protectione Dei.
marg.|
.11.
Effundite coram illo corda vestra,
etc. In oratione devota. Et quoniam mali homines non solum persequuntur iustos, sed etiam adinvicem se defraudant, ideo subditur.
marg.|
.13.
Verumtamen vani filii hominum.
Prelatus autem avertere debet subditos a talibus fraudibus, ideo sequitur.
Numérotation du verset
Ps. 61,moraliter
marg.|
{3.873} .3.
Nolite sperare in iniquitate.
Et quia Dei verbum est de punitione talium stabile est et firmum, sequitur.
marg.|
.6.
Semel locutus est Deus.
Idest, sine retractatione quantum ad {3.874} punitionem malorum in suo malo perseverantium, et premiationem bonorum, ideo subditur.
marg.|
†
Duo hec audivi.
A Deo ad puniendum malos.
marg.|
.8.
Et tibi domine.
Ad premiandum bonos, ideo subditur.
marg.|
.9. Quia tu reddes unicuique etc.
Numérotation du verset
Ps. 61,additio
marg.|
{3.873} In Ps. 61. Nonne Deo . Ubi dicitur in postilla. Duo hec audivi.
marg.|
Quamvis enim propheta plura audiverat, dicit tamen se he duo audisse, quia secundum glo. omnia que dicta sunt in lege et prophetis ad hec duo referuntur scilicet ad hoc quod potestas Dei est, ideo timendus. Et ti. domi. et ideo diligendus. Inter has enim duas molas anima fidelis debet conteri, ne propter terrorem potestatis desperet, vel propter{3.874} suavitatem miserationis presumat et ne quis putet quod Deus sola potestate sine misericordia utatur in puniendis, et sola misericordia sine iustitia in premiandis, ideo dicit. Et tibi domi. quia tu etc. Nam in utroque misericordia utitur premiando ultra condignum, et puniendo citra, et sic in reddendo unicuique secundum opera sua utitur misericordia. Non enim dicit quantum opera sua, sed secundum opera sua hoc est, quia mali punientur, et boni premiabuntur, non tamen secundum condignitatem, sed modo predicto.
Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 61), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 12/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_61)
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 61), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 12/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_61)
Notes :