Nicolaus de Lyra

Psalmus 21

Numérotation du verset Ps. 21,1 

¶Psalmus David
¶Codd. : (Ps. 21) D30 Rusch Ps-G, def. C
in finem pro assumptione matutina1.
1 Psalmus David in finem pro assumptione matutina] om. P106, In finem pro assumptione matutina psalmus David Ps-G , pro susceptione matutina Ps-G (I) Ed1530 Clementina cum Ps-αγδε Ps-Moz ., In finem psalmus David pro assumptione matutina Tr511 D30 (+verba Christi cum pateretur), Pro adsumptione vel susceptione matutina ΩS, Pro assumptione matutina vel secundum alios cerva matutina Ps-G (V) cum Ps-H : Victori pro cervo matutino canticum, Victori pro cerva matutina Ps-H (ΘG²K) >> GPL
Numérotation du verset Ps. 21,2 I

Deus Deus meus
respice in me2 :
2 in Ps-G (M² Q* ΨB² edd. ) D30 * Ω Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G D30 (eras.)
quare me dereliquisti ?
longe
a salute mea
verba
delictorum meorum.
Numérotation du verset Ps. 21,3 II

Deus meus
clamabo per diem
et non exaudies ¦
et nocte’
et non ad insipientiam mihi.
Numérotation du verset Ps. 21,4 III

Tu autem
in sancto habitas ¦
laus Israel.
Numérotation du verset Ps. 21,5 IV

In te speraverunt
patres nostri
speraverunt
et liberasti eos.
Numérotation du verset Ps. 21,6 V

Ad te clamaverunt
et salvi facti sunt ¦
in te
speraverunt et non sunt confusi.
Numérotation du verset Ps. 21,7 VI

Ego autem
sum vermis
et non homo ¦
opprobrium hominum
et abiectio plebis.
Numérotation du verset Ps. 21,8 VII

Omnes videntes me deriserunt
me ¦
locuti sunt labiis
et3 moverunt caput.
3 et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G (F I)
Numérotation du verset Ps. 21,9 VIII

Speravit
in Domino eripiat eum ¦
salvum faciat eum quoniam vult eum.
Numérotation du verset Ps. 21,10 IX

Quoniam tu es qui extraxisti me de ventre
spes mea ab uberibus matris mee ¦
Numérotation du verset Ps. 21,11 

in te
proiectus sum ex utero.
Numérotation du verset Ps. 21,X 

De ventre matris mee
Deus meus es tu ¦
Numérotation du verset Ps. 21,12 

ne discesseris a me.
Numérotation du verset Ps. 21,XI 

Quoniam tribulatio proxima est ¦
quoniam4
4 quoniam Ps-G D30 P106 Tr511 ] et Rusch cum Ps-R
non est
qui adiuvet.
Numérotation du verset Ps. 21,13 XII

Circumdederunt me
vituli multi ¦
tauri
pingues
obsederunt me.
Numérotation du verset Ps. 21,14 XIII

Aperuerunt super me os suum ¦
sicut leo rapiens
et rugiens.
Numérotation du verset Ps. 21,15 XIV

Sicut aqua
effusus sum ¦
et dispersa sunt
omnia5 ossa mea.
5 omnia Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] universa Ps-G
Numérotation du verset Ps. 21,XV 

Factum est cor meum tamquam cera liquescens ¦ in medio ventris mei.
Numérotation du verset Ps. 21,16 XVI

Aruit
tamquam testa virtus mea et lingua mea
adhesit
faucibus meis ¦ et in pulverem6
6 pulverem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] pulvere Ps-G (F* L ΦGV Q²) limum Ps-G (R I F²)
mortis
deduxisti me.
Numérotation du verset Ps. 21,17 XVII

Quoniam circumdederunt me canes multi ¦
consilium7
7 consilium Ω ΩP Rusch Ed1530 ] concilium Ps-G D30
malignantium
obsedit me.
Numérotation du verset Ps. 21,XVIII 

Foderunt
manus meas et pedes meos ¦
Numérotation du verset Ps. 21,18 

dinumeraverunt
omnia ossa mea.
Numérotation du verset Ps. 21,XIX 

Ipsi vero
consideraverunt
et inspexerunt me ¦
Numérotation du verset Ps. 21,19 

diviserunt sibi
vestimenta mea et super vestem meam miserunt sortem.
Numérotation du verset Ps. 21,20 XX

Tu autem Domine ne elongaveris
auxilium tuum ¦
ad defensionem meam conspice.
Numérotation du verset Ps. 21,21 XXI

Erue a framea Deus8
8 Deus Ps-G (M² V D*) D30 (post corr.) Ω Rusch Ed1530 Clementina Corpus antiphonalium officii officii (n° 6395 versic. responsorii “De ore leonis”), ut ref. Cor2] om. Ps-G D30*
animam meam et de manu canis
unicam meam.
Numérotation du verset Ps. 21,22 XXII

Salva me ex ore leonis ¦
et a cornibus
unicornium
humilitatem meam.
Numérotation du verset Ps. 21,23 XXIII

Narrabo
nomen tuum fratribus meis ¦
in medio Ecclesie9
9 medio Ecclesie] media Ecclesia Ps-G
laudabo
te.
Numérotation du verset Ps. 21,24 XXIV

Qui timetis Dominum laudate eum ¦
universum semen
Iacob
glorificate10 eum.
10 glorificate Ps-G (L² plerique codd. et edd.) D30 Rusch cum Ps-ζ Ps-η² Ps-Med Ps-H ] magnificate Ps-G* (R F I L*) cum Ps-R et Hier. ep. 106 ; LXX (δοξάσατε)
Numérotation du verset Ps. 21,25 XXV

Timeat eum omne semen Israel ¦
quoniam non sprevit
neque despexit
deprecationem pauperis.
Numérotation du verset Ps. 21,XXVI 

Nec avertit faciem suam a me ¦
et cum clamarem ad eum exaudivit me.
Numérotation du verset Ps. 21,26 XXVII

Apud te laus
mea
in ecclesia magna ¦
vota mea
reddam
in conspectu timentium eum.
Numérotation du verset Ps. 21,27 XXV$III

Edent
pauperes
et saturabuntur
et laudabunt Dominum qui requirunt eum ¦ vivent
corda
eorum
in seculum seculi.
Numérotation du verset Ps. 21,28 XXIX

Reminiscentur
et convertentur ad Dominum ¦ 11
11 *] om. punctuationem Rusch
universi fines terre.
Numérotation du verset Ps. 21,XXX 

Et adorabunt in conspectu eius ¦
universe familie gentium.
Numérotation du verset Ps. 21,29 XXXI

Quoniam Domini12 est
12 Domini Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] Dei Ps-G (R F I)
regnum ¦
et ipse dominabitur gentium.
Numérotation du verset Ps. 21,30 XXXII

Manducaverunt
et adoraverunt omnes pingues terre ¦
in conspectu eius cadent omnes qui descendunt in terra13.
13 terra Ω ΩP Rusch ] terram Ps-G D30
Numérotation du verset Ps. 21,31 XXXIII

Et anima mea
illi14 vivet ¦
14 illi Cor2 Rusch Ps-G ] ipsi L cum Ps-R Ps-H , illuc ΦR*, illic Φ
et semen meum serviet ipsi15.
15 ipsi] illi L cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 21,32 XXXIV

Annuntiabitur
Domino
generatio ventura
et annuntiabunt celi16
16 celi Ps-G (I² M² W² ΦG* U² V D) D30 Ω ΩP Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G
iustitiam eius
populo
qui nascetur ¦
quem fecit Dominus.

Psalmus 21

Numérotation du verset Ps. 21,ad litteram 
marg.| {3.571} .1. Deus Deus. Antiqui Hebrei hunc psalmum exposuerunt de tribulatione contra Iudeos per Amam excitata, in qua adversarii eorum ad certam diem se preparabant ad occidendum eos et spoliandum, tractantes inter se de modo occidendi et affligendi per confixionem manuum et pedum in ligno, sicut Amam preparaverat Mardocheo, ut habetur Ester 7. et vestes et spolia eorum inter se dividebant per verba. Et littera huius Ps. satis posset ad hanc sententiam applicari. Dixerunt igitur quod cum dicitur in tit. huius Ps. quia talis est in hebreo Ad vincendum pro cerva matutina psalmus David. Cerva matutina dicitur Esther regina, que de liberatione populi sui valde fuit pervigil et solicita. Rabbi Salomon dicit, quod per cervam matutinam hic intelligitur congregatio populi Israel, que cervam vocatur, ut dicitur Proverbio. 5.d. Cerva charissima et gratissimus hinnulus. que fuit valde afflicta per Nabuchodonosor ipsam spoliantem, et partim occidentem et partim captivantem, sed per orationes sanctorum huius congregationis in orationibus vigilantium fuit liberata tempore Cyri. Et quamvis possit ad hoc littera applicari, tamen iste expositiones et consimiles non possunt esse vere si dicantur litterales. Primo quia Christus Mt. 27.f. protulit principium huius Psal. tanquam dictum de persona propria, dicens in cruce. Eli eli lamma zabathani, quod esi interpretatum Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me. sic enim iste Psalmus incipit in hebreo et in translatione Hieronymi iuxta Hebr. Quod autem in translatione communi interponitur. Respice in me. non est in hebreo nec in translatione Hieronymi dicta, sed fuit additum a 70. interpretibus. Et patet sic secundum sententiam salvatoris principium huius psal. et per consequens totus Ps. ad litteram de Christo est intelligendus. Item Mt. 27.e. dicitur, quod illud quod infra scribitur in hoc Psalmo Diviserunt sibi vestimenta mea, etc. impletum fuit in Christo. Et idem dicitur Io. 19.e. Item Paulus apostolus qui scivit legem per exercitium studii, et postea plenius per instructionem spiritussancti, allegat huius litteram psal. de Christo dictam Hbr. 2.c. dicens, de credentibus in Christo. Non confunditur eos fratres vocare. scilicet, Christus di. in Ps. Annuntiabo nomen tuum fratribus meis, in medio ecclesie laudabo te. Propter quod merito, quidam nomine Theodorus, qui exposuit hunc psal. ad litteram de David {3.572} posito in persecutione Saulis, a qua tamen divinitus fuit liberatus, propter hec et quedam fuit condemnatus in synodo Toletana. Igitur sequendo Christi Mt. Iohan. et Paul. sententiam et determinationem ecclesie, iste Psalmus exponendus est ad litteram de Christi passione, a qua fuit divinitus liberatus in sua gloriosa resurrectione. Secundum hoc igitur in tit. huius psal. supra posito, per cervam matutinam intelligitur humanitas Christi, quia sicut cerva de nocte latitat in cubili suo, a quo in mane prosilit apparens in manifesto, sic humanitas Christi tempore noctis, idest, in triduo sue mortis latuit quasi in cubili, corpus in sepulchro, et anima in sanctorum limbo, sed in mane tertia die resurgens apparuit Marie Magdalene, et postea discipulis in manifesto, Nec mirandum si humanitas Christi metaphorice dicitur cerva, quia tali modo loquendi frequenter utitur scriptura, sicut Gn. 49.f. dicitur. Neptalim cervus emissus dans eloquia pulchritudinis.
marg.|  .2. Deus Deus meus. Psalmus iste dividitur in duas partes, quia primo describitur passio Christi ex carnis infirmitate, secundo eius resurrectio ex deitatis virtute, ibi. Tu autem do. Prima in tres, quia tractat Christum passum. Primo circa passionem Christi describitur eius derelictio a patre, secundo eius derisio a Iudeorum gente, ibi. Ego autem sum vermis. Tertio eius afflictio in passione, ibi. Quoniam tu es. Circa primum David previdens in spiritu Christi passionem in persona eius dicit. Deus Deus meus. id est, o tu pater Deus meus ratione humanitatis a te create.
marg.|  .3. Respice in me. positum in afflictione, tamen hoc non est in Hebreo ut predictum est.
marg.|  .4. Quare dereliquisti me. in manibus Iudeorum me persequentium traditum eorum voluntati.
marg.|  .5. Longe a salute mea. scilicet, corporali, quia non fuit preservatus a morte.
marg.|  .6. Verba delictorum meorum. delicta populi sua dicit. Tum propter membrorum et capitis affinitatem. Tum quia fecit ea sua quodammodo sustinendo pro eis penam. In Hebreo autem et in translatione Hieronymi iuxta Hebraicum habetur sic. Verba rugitus mei vel clamoris mei, quia Christus clamavit in cruce voce magna dicens. Eli eli, etc. Mt. 27.f.
marg.|  .7. Deus meus clamabo per diem. quia circa horam nonam diei clamavit in cruce. Eli eli. ut dicitur Mt. 27.f.
Numérotation du verset Ps. 21,ad litteram 
marg.| {3.573} .1. Et non exaudies. quia non fuit exauditus in ista oratione, non procedebat ex voluntate deliberativa, sed ex ratione afflictionem et motum sensitive partis proponente ad ostendendam in Christo veritatem humane nature, de cuius integritate est pars sensitiva.
marg.|  .2. Et nocte. precedente similiter clamavit ad patrem pro sua liberatione, dicens. Pater mi, si possibile est transeat a me calix iste.
marg.|  .3. Et non insipientiam mihi. supple hoc contingit quod non sum exauditus, imo in hoc apparuit maxima eius sapientia, et quantum ad divinitatem et quantum ad humanitatem, quia iste modus liberationis humane nature fuit convenientissimus, ut sic homo penam solveret qui debebat, et Deus redimeret qui poterat.
marg.|  .4. Tu autem in sancto habitas. idest, omnia sancte facis et ordinate, licet aliquando aliter ignorantibus videatur.
marg.|  .5. In te speraverunt. de servitute Egypti, et captivitate Babylonis, que liberationes fuerunt quedam figure huius liberationis per mortem meam facte.
marg.|  .6. Ego autem sum vermis. Hic consequenter describitur ipsius Christi derisio, cum dicitur in persona eius. Ego autem sum vermis. Idest, vilis et abominabilis in conspectu Iudeorum, unde expuerunt in faciem eius, et colaphis eum ceciderunt tanquam contemptibilem, ut habetur Mt. 26.g.
marg.|  .7. Et non homo. idest, non utens ratione, sed magis demonis agitatione, unde dicebant ei. Io. 7.c. Demonium habes.
marg.| {3.574} .8. Opprobrium hominum. id est, maiorum, scilicet, sacerdotum Phariseorum.
marg.|  .9. Et abiectio plebis. scilicet, populi communis, licet enim populus primo eum honoraverit, postea tamen deceptus a sacerdotibus eum contempsit, Mt. 27.e. Pretereuntes autem blasphemabant, ideo subditur.
marg.|  .10. Omnes videntes me deriserunt me, scilicet tam maiores quam minores, ut dictum est.
marg.|  .11. Locuti sunt labiis. me vituperando et blasphemando.
marg.|  .12. Et moverunt caput, etc. me sicut falsum prophetam notando. Quid autem dicerent sacerdotes eum blasphemantes, subditur.
marg.|  .13. Speravit in domino, eripiat eum, salvum faciat eum. unde scribitur Mt. 27.e. Principes sacerdotum illudentes cum senioribus et scribis dicebant. Alios salvos fecit, seipsum non potest salvum facere. subditur. Confidit in Deum liberet eum nunc si vult.
marg.|  .14. Quoniam tu es qui extraxisti me de ventre. Hic consequenter describitur passionis afflictio, in qua verus homo recurrit ad divinum auxilium, di. Quoniam tu es qui extraxisti me de ventre etc. id est super naturam nasci me fecisti de virgine.
marg.|  .15. Spes mea, etc. quia sicut supra dictum est in Christo erat spes, in quantum in eo erat certa expectatio future glorie quo ad corpus.
marg.|  .16. In te proiectus sum ex utero. idest, tibi in supposito verbi unitus a conceptionis principio.
Numérotation du verset Ps. 21,ad litteram 
marg.| {3.575} .1. De ventre, etc. id est, Deum meum te cognovi, quia anima Christi ab instanti conceptionis fuit repleta virtutibus et scientiis.
marg.|  .2. Ne discesseris a. subtrahendo auxilium tuum, cuius causa subditur.
marg.|  .3. Quoniam tribulatio proxima est. idest, acerbitas maxima mee passionis.
marg.|  .4. Et non est qui adiuvet. eripiendo de manibus Iudeorum, sicut supra dictum est, hec petitio et consimiles erant rationis, non pro se, sed veritatem nature passibilis ostendentis.
marg.|  .5. Circundederunt me vituli multi. id est Iudei qui propter insolentiam et carnis petulantiam vocantur vituli.
marg.|  .6. Tauri pingues obsederunt me. quia Iudei erant avari, et divitiis impinguati.
marg.|  .7. Aperuerunt super me os. desiderantes me devorare.
marg.|  .8. Sicut leo rapiens et rugiens. ex crudelitatis magnitudine.
marg.|  .9. Sicut aqua effusus sum. Aqua enim perfectius effunditur de vase, quam alii liquores, quia de aliis liquoribus effusis remanet sapor et odor, per hoc intelligitur, quod Iudei ita intendebant eum annihilare, ut de eo nulla memoria remaneret.
marg.|  .10. Et dispersa sunt omnia ossa mea. id est, discipuli, qui debebant esse aliis robustiores, tamen imminente passione eum relinquentes fugerunt dispersi, propter quod predixit eis Christus, Io. 16.g. Venit hora ut dispergamini unusquisque in propria, et me solum relinquatis.
marg.| Vel aliter et magis iuxta litteram. Sicut aqua. id est destitutus vigore in parte sensitiva propter passionis horrorem imminentis. Et dispersa, etc. id est, a iuncturis dissoluta. Tali modo dicitur Dan. 10.d. {3.576} Domine in visione tua dissolute sunt compages mee, et nihil remansit in me vitium.
marg.|  .11. Factum. Sicut enim cera a calore ignis resolvitur, sic cor humanum in quantum est sensitive partis organum, horrore terribilis imminentis passionis, et hoc fuit in Christo, non tamen fuit in eo aliquid deo rdinatum.
marg.| Ad cuius pleniorem intellectum sciendum, quod ratio deliberativa aliter mitigat seu minuit dolorem interiorem anime, et aliter dolorem exteriorem sensibilem in carne, quia primum dolorem mitigat, inquantum ibi ponit modum virtutis, ita quod non transgrediatur limites recte rationis, et hoc maxime fuit in Christo. Secundum autem dolorem non mitigat seu diminuit directe, quia non obedit parti intellective, diminuit tamen indirecte, quia obedit per quamdam redundantiam virtutis anime ad corpus, et hoc non fuit in Christo, quia sicut dicit Damascenus, ordinatione divina factum est, ut quelibet pars faceret id quod erat sibi proprium, ut sic dolor sensibilis in Christo esset maximus, et maxime meritorius, inquantum a ratione deliberativa erat maxime acceptus propter salutem humani generis, et ad exprimendum magnitudinem huius doloris sensibilis, dicta sunt ista de Christo. Effusus sum sicut aqua.
marg.|  .12. Aruit tanquam testa virtus mea. quia humor existens in corpore Christi fuit quasi exhaustus per sudorem sanguineum, de quo dicitur Luc. 22. et per extractionem sanguinis in flagellatione, coronatione, manuum et pedum confixione, et lateris apertione, in cuius signum post sanguinem exivit aqua, ut habetur Io. 19. ad ostendendum quod corpus remansit quasi exangue post sanguinem arefactum. Et omnia ossa mea conturbata sunt, quia deficiente sanguine, deficit virtus ossium.
Numérotation du verset Ps. 21,ad litteram 
marg.| {3.577} .1. Et lingua mea adhesit faucibus meis. pre defectu humoris.
marg.|  .2. Et in pulverem mortis deduxisti me. id est ad mortem, per quam corpora rediguntur in pulverem, tamen corpus Christi ab hoc fuit preservatum per sue resurrectionis accelerationem, ut dictum fuit supra Ps. 15.b.
marg.|  .3. Quoniam circundederunt me canes multi. id est Iudei se habentes ad me non sicut homines, sed sicut canes rabidi.
marg.|  .4. Concilium malignantium. secundum quod dicitur Mt. 27. Mane autem facto concilium inierunt omnes principes sacerdotum et seniores populi adversus Iesum, ut eum morti traderent, et vinctum adduxerunt, et tradiderunt Pontio Pilato presidi.
marg.|  .5. Foderunt manus, etc. Clavis in cruce perforando. Et licet hoc fecerint milites presidis qui erant Gentiles, hoc tamen factum fuit ad importunam precem Iudeorum.
marg.|  .6. Dinumeraverunt omnia ossa mea. idest, dinumerare potuerunt. Ad cuius intellectum sciendum, quod quando aliquis affigebatur cruci prius accipiebatur mensura corporis sui a manu in manum secundum latitudinem, et a spatulis usque ad pedes secundum longitudinem, ut in ligno crucis fierent foramina per que clavi facilius possent transire : et sic factum fuit de Christo. Quando autem una manus fuit perforata et affixa, humores cucurrerunt ad locum illum : quia naturaliter currunt ad locum lesum : et sic nervi fuerunt retracti ad illam partem : et ideo ad hoc quod alia manus reduceretur ad locum foraminis in ligno facti, oportuit eam violenter trahi cum chordis. Et idem intelligendum est de pedibus, propter lesionem factam in partibus superioribus, propter quod ex tali violenta corporis extensione apparebant ossium iuncture, quia Christus nudus fuit crucifixus, et sic poterant ossa eius dinumerari.
marg.| {3.578} .7. Ipsi vero, etc. estimantes me purum hominem, eo quod videbant me talia passum.
marg.|  .8. Diviserunt sibi vestimenta mea. secundum quod dicitur Io. 19.d. Acceperunt vestimenta eius, et fecerunt quatuor partes, unicuique militi partem unam.
marg.|  .9. Et super vestem meam. id est super tunicam eius inconsutilem, ut dicitur ibidem. Et quia non erat convenienter divisibilis, miserunt sortem quis haberet eam totam.
marg.|  .10. Tu autem domine etc. Hic consequenter describitur Christi resurrectio ex Deitatis virtute, quam Christus homo primo postulat, dicens. Tu autem domine. quod factum est per accelerationem sue resurrectionis que facta est tertia die.
marg.|  .11. Erue a framea, etc. idest, a morte violenta, que gladio solet inferri, quod factum est per hoc quod licet plage sibi inflicte, et tormenta de sua natura deducerent hominem purum usque ad separationem anime a corpore, tamen non fuit sic separata in Christo, sed propria voluntate, secundum quod dixerat. Io. 10.d. Ego pono animam meam, et nemo tollit eam a me, sed ego pono eam a meipso, idest, pro voluntate mea. Quod etiam fuit ostensum per magnitudinem clamoris in morte, que non potuit esse naturaliter in homine sic propinquo morti, propter quod Centurio videns quod sic clamans expirasset, ait. Vere hic homo filius Dei erat, ut habetur Mar. 15.c.
marg.|  .12. Et de manu canis unicam meam. id est de potestate inferni, qui devorat avide sicut canis.
marg.|  .13. Salva me ex ore leonis. id est iudaici populi, quem vocat leonem propter crudelitatem.
marg.|  .14. Et a cornibus unicornium humilitatem meam. id est a presumptione, et superbia militum, qui me putabant custodire intra sepulchrum.
Numérotation du verset Ps. 21,ad litteram 
marg.| {3.579} .1. Narrabo nomen tuum fratribus. idest, apostolis aliisque discipulis, quibus manifestavit suam resurrectionem factam virtute Dei patris, secundum quod exprimit Apostolus Hebreorum secundo. ut dictum est supra.
marg.|  .2. In medio ecclesie laudabo, etc. idest in medio congregationis fidelium, in qua post resurrectionem annuntiavit virtutem Dei patris ad laudem et gloriam sui nominis.
marg.| Vel aliter : In medio ecclesie laudabo, etc. idest, faciam te laudari per apostolos aliosque credentes, qui in die pentecostes recepta gratia spiritussancti loquebantur variis linguis magnalia Dei, Act. 2.b.
marg.|  .3. Qui timetis dominum. Hic consequenter ex tanto beneficio incitat alios ad laudandum Deum di. Qui timetis dominum. timore filiali.
marg.|  .4. Laudate eum. corde et ore.
marg.|  .5. Universum semen Iacob. id est universi imitatores fidei et operum.
marg.|  .6. Glorificate, etc. coram omnibus absque timore et verecundia honorantes eum, quia gloria est honor exhibitus alicui coram multitudine in testimonium sue virtutis, ut dicit commentator, 1. Et hic.
marg.|  .7. Timeat eum omne semen Israel. non carnaliter sed spiritualiter, secundum quod distinguit Apostolus, Roma. 2. Israel, secundum carnem, et secundum spiritum.
marg.|  .8. Quoniam non sprevit, etc.  pauperis. idest Christi quia in paupertate fuit natus, conversatus et mortuus : quia a Iudeis nudus crucifixus : et in alieno sepulchro sepultus.
marg.|  .9. Nec avertit faciem suam. quia Christus in omni oratione sua procedente ex voluntate deliberativa fuit exauditus, ut dictum est supra {3.580} Ps. 20.
marg.|  .10. Apud te laus mea. verbum est Christi ad patrem directum : quia Christus in nomine patris laudatur in ecclesia per orbem terrarum diffusa.
marg.|  .11. Vota mea. idest, corpus meum et sanguinem meum voluntarie a me oblata in cruce.
marg.|  .12. Reddam. convertendo substantiam panis et vini in corpus meum et sanguinem in sacramento eucharistie. Ipse est enim sacerdos summus, qui hanc consecrationem efficis virtute divinitatis. Sacerdos autem ecclesiasticus est minister proferens verba consecrationis in nomine eius.
marg.|  .13. In conspectu timentium eum. idest, fidelium, coram quibus in ecclesia conficitur hoc sacramentum.
marg.|  .14. Edent pauperes. idest, vere humiles.
marg.|  .15. Et saturabuntur. quia proficit eis hoc sacramentum.
marg.|  .16. Et laudabunt dominum. quia cum divinis laudibus et gratiarum actionibus debet accipi hoc sacramentum.
marg.|  .17. Vivent corda. quia vivificat spiritualiter, Iohannis, 7. Siquis manducaverit ex hoc pane, vivet in eternum, etc.
marg.|  .18. Reminiscentur et convertentur. verbum est ipsius David previdentis conversionem omnium gentium ad fidem Christi ante finem mundi : ideo subditur :
marg.|  .19. Et adorabunt. adoratione latrie.
marg.|  .20. Universe familie gentium etc. sicut supra dictum est Danielis 7.b. Omnis populus et tribus lingue servient ei.
marg.|  .21. Quoniam domini est regnum. generaliter.
Numérotation du verset Ps. 21,ad litteram 
marg.| {3.582} .1. Et ipse dominabitur. scilicet, Christus, qui idem est cum patre deitatis ratione.
marg.|  .2. Manducaverunt et adoraverunt omnes. idest, repleti divitiis et honoribus, cuiusmodi sunt principes Christiani, qui devote manducant corpus Christi. Et bene dicitur : Manducaverunt et adoraverunt omnes pingues terre. quia nullus debet corpus Christi sumere nisi adoret.
marg.|  .3. In conspectu eius cadent omnes. ex latrie reverentia. Quod patet ex eo quod dicitur in Hebreo et in translatione Hieronymi iuxta Hebreum : Et curvabunt genu : quod est proprie latrie signum, prout diffusius declaravi Esther 3. Omnes qui etc. idest, omnes mortales homines.
marg.|  .4. Et anima mea, etc. quia David habuit fidem Christi venturi.
marg.|  .5. Et semen meum, etc. idest, imitatores mee fidei. In Hebreo autem habet : Et animam suam non vivificavit. cui concordat translatio Hieronymi iuxta Hebr. que sic habet : Et anima eius non vivet. et est finis versus precedentis, et secundum hoc redditur causa eius quod supra dictum est : Et adorabunt, etc. Ex hoc enim quod Christus humiliter et caritative exposuit se morti pro humano genere, meruit talem honorem, secundum quod dicitur Phil. 2.a. Humiliavit semetipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis : {3.583} propter quod et Deus exaltavit illum et donavit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Iesu omne genu flectatur etc. Et semen. idest, fideles, qui sunt semen Christi.
marg.|  .6. Annuntiabitur domino. idest generatio populi Christiani, qui regeneratur in Christo aqua et spiritusancto : que tempore David adhuc erat ventura, et per orbem divulganda.
marg.|  .7. Et annuntiabunt celi, etc. idest, ipsi apostoli aliique discipuli Christi, qui nominati sunt celi, supra Ps. 18.
marg.|  .8. Iustitiam eius. idest, Christi : et non iustitiam ex operibus legis ex quibus non iustificabatur ad plenum homo, ut habetur Ro. 3.
marg.|  .9. Populo qui nascetur. idest, populo Christiano, ex aqua et spiritusancto nascituro.
marg.|  .10. Quem fecit dominus. speciali et novo genere factionis, de qua dicitur : Nos fecit, ut essemus iusti in conspectu eius. ubi dicit glo. Prima factio fuit de nihilo. secunda de sanguine proprio. et ideo magis est attendenda et consideranda quam prima.
marg.| Moraliter autem potest exponi Psalmus iste de quolibet fideli, qui est membrum Christi, qui in afflictione mentis vel corporis positus petit a Deo liberari, a quibus cum adiutorio resurgit saltem spiritualiter, et si non corporaliter : quia Deus permittit. aliquando fideles suos in afflictionibus corporalibus mori, ut per meritum patientie perveniant ad maius premium celestis glorie.
Numérotation du verset Ps. 21,moraliter 
marg.| {3.571} .1. Deus Deus, etc. Psalmus iste secundum sensum litteralem est de Christi passione. Moraliter autem posset exponi de cuiuslibet boni Christiani persecutione, magis tamen proprie de persecutione ecclesie, que est mysticum corpus Christi. Fuit autem ecclesia tempore tyrannorum et magis erit tempore Antichristi in tanta persecutione, quod videbitur a Deo derelinqui, et sic in eius persona dicitur. Deus Deus meus. Et multiplicatur ly Deus, ad ostendendum maiorem eius angustiam.
marg.| {3.572} .4. Quare me dereliquisti. non secundum rem, sed secundum apparentiam.
marg.|  .5. Longe a salute mea verba delictorum meorum. Hoc dicitur propter malos Christianos qui in ecclesia sunt misti cum bonis usque ad finem mundi, et propter hoc ex eorum malitia aliquando retardatur salus bonorum a temporalibus penis, quia tamen hoc ad exercitium patientie proficit bonis, subditur.
marg.|  .7. Deus meus clamabo per diem, et non exaudies, et nocte et non. quasi dicat licet clamor meus diurnus et nocturnus non exaudiatur, tamen hoc non est.
Numérotation du verset Ps. 21,moraliter 
marg.| {3.573} .3. Ad insipientiam mihi. idest, ad malum, sed ad patientie bonum, ideo subditur :
marg.|  .4. Tu autem in sancto habitas laus, etc. idest, in teipso, qui es sanctussanctorum, propter quod omnia sancte disponis. Et bene differs exauditionem mee petitionis.
marg.|  .5. In te speraverunt patres nostri, etc., scilicet martyres et apostoli.
marg.| Et liberasti eos, etc. de miseria huius mundi.
marg.| In te speraverunt et non sunt confusi. sed magis honorati in hoc quod digni habiti sunt pro nomine tuo contumeliam pati, propter quod subditur ecclesie delusio ab infidelibus, cum dicitur.
marg.|  .6. Ego autem sum vermis et non homo , idest, reputata sum res vilis et non honorabilis.
marg.|  .8. Opprobrium hominum. scilicet, infidelium.
marg.| {3.574} .9. Et abiectio plebis. Martyrum enim corpora frequenter proiiciebantur canibus et avibus ad devorandum, ideo subditur.
marg.|  .10. Omnes videntes me deriserunt me, locuti sunt labiis. reputantes me sacrilegia fecisse.
marg.|  .12. Et moverunt caput. notantes me de criminis magnitudine.
marg.|  .13. Speravit in domino, eripiat eum, salvum. hoc derisorie dicebant carnifices et alii infideles de martyribus Christi.
marg.|  .14. Quoniam tu es qui extraxisti etc. Hic allegatur exauditionis causa, cum dicitur. Quoniam tu es qui extraxisti me. de Iudeorum et paganorum errore.
marg.|  .15. Spes mea, etc. de consecutione glorie.
marg.| Ab uberibus matris mee , idest, ex quo alimentum cepi lacte sancte matris ecclesie.
Numérotation du verset Ps. 21,moraliter 
marg.| {3.575} Deus meus es tu. idest, ex tunc te confessus sum corde, ore et corpore, hec sunt ecclesie verba propter bonos existentes in ea, ideo subditur.
marg.|  .2. Ne discesseris a me. ne deficiam in tribulatione propter quod subditur.
marg.|  .3. Quoniam tribulatio proxima est. ab infidelibus.
marg.|  .4. Et non est qui adiuvet. Auxilium enim humanum sine te reputandum est nullum.
marg.|  .5. Circundederunt me vituli multi. idest, petulantes luxuria.
marg.| {3.576} .6. Tauri pingues obsederunt. id est divites huius seculi, et potentia cornuti.
marg.|  .7. Aperuerunt super me os suum. ad me diffamandum et devorandum.
marg.|  .9. Sicut aqua effusus sum, et dispersa sunt omnia ossa. hec dicit ecclesia pro infirmis catholicis fugientibus vel se abscondentibus timore persecutionis, ideo subditur.
marg.|  .11. Factum est cor meum tanquam cera. ex fervore tribulationis.
marg.|  .12. Aruit tanquam testa virtus mea. hoc dicitur pro deficientibus in tormentis, et sic consentiebant idololatrie, et moriebantur morte culpe.
Numérotation du verset Ps. 21,moraliter 
marg.| {3.577} Circundederunt me canes multi. hoc dicitur de vulgaribus infidelibus.
marg.|  .4. Concilium malignantium obsedit me. hoc dicitur de iudicibus et maioribus.
marg.|  .5. Foderunt manus meas, et pedes meos. quia multi martyres fuerunt crucifixi.
marg.|  .6. Dinumeraverunt omnia ossa mea, etc. nam multi fuerunt in aculeis sic extensi, quod ossa eorum poterant numerari.
marg.|  .7. Ipsi vero consideraverunt et inspexerunt me, diviserunt sibi vestimenta {3.578}   mea, et super vestem meam miserunt sortem. quia non solum occiderunt martyrum corpora, sed etiam rapuerunt eorum vestes et alia bona temporalia.
marg.|  .10. Tu autem domine ne elongaveris auxilium tuum a me. sed assiste dando virtutem patientie.
marg.|  .11. Erue a framea. scilicet, demonis.
marg.| Animam meam, etc. idest, tyranni obstinati.
marg.| Unicam meam. ecclesiam que est unica.
marg.|  .13. Salva me ex, etc. id est perversi iudicis iniquam sententiam proferentis.
marg.|  .14. Et a cornibus unicornium humilitatem. idest, impetu carnificum.
Numérotation du verset Ps. 21,moraliter 
marg.| {3.579} .1. Narrabo nomen tuum fratribus. Hic ponitur gratiarum actio pro liberatione fidelium, cum dicitur : Narrabo nomen tuum fratribus. Sic beatus Petrus narravit fidelibus modum sue liberationis. Act. 12. et secuta est Dei laudatio. ideo subditur.
marg.|  .2. In medio ecclesie laudabo te. Qui timetis dominum, etc.  Timeat eum omne semen Israel. idest, universitas Christianorum : qui sunt semen Christi cui convenit nomen Israel : quod interpretatur videns Deum. anima namque Christi vidit divinam essentiam ab instanti sue creationis.
marg.|  .8. Quoniam non sprevit predicationem pauperis. idest, ecclesie, sed {3.580} eam exaudivit Constantini tempore, qui publicavit edictum sub gravi pena, ut nulli Christiano fieret iniuria.
marg.|  .10. Apud te laus mea in ecclesia magna. idest, per orbem diffusa. tunc enim fabricate fuerunt ecclesie per orbem de eius licentia.
marg.|  .14. Edent pauperes. scilicet, eucharistie sacramentum, quod tunc per orbem fuit fidelibus administratum.
marg.|  .16. Et laudabunt dominum. de tanto beneficio.
marg.|  .17. Vivent corda eorum. vita gratie in presenti, et glorie in futuro.
marg.|  .18. Reminiscentur. Hic ponitur Gentilium magna conversio, imperatoris exemplo. ideo dicitur :
marg.| Et convertentur, etc.  Quoniam, etc., scilicet domini nostri Iesu Christi.
Numérotation du verset Ps. 21,moraliter 
marg.| {3.582} .2. Manducaverunt. quia nullus corpus Christi manducare debet nisi prius adoret.
marg.|  .4. Et anima mea. idest ad eius obsequium.
marg.|  .5. Et semen, etc. idest, ecclesie filii, de quo semine subditur :
marg.|  .6. Annuntiabitur domino generatio ventura. per angelos presentantes {3.583} coram domino eorum bona, Tob. 12.c. Quando orabas cum lachrymis, et sepeliebas mortuos. sequitur : Ego obtuli orationem tuam domino, etc.
marg.|  .7. Et annuntiabunt celi iustitiam eius. idest, predicatores qui celi dicuntur. unde Grego. Ornamenta celorum sunt virtutes predicantium. ipsi vero debent annuntiare populo Christiano, qualiter debeat iuste vivere et servire Deo .
Numérotation du verset Ps. 21,additio 1 
marg.| {3.582} In Ps. 21. Deus Deus meus : ubi dicitur in postil. Antiqui Hebrei hunc psalmum exposuerunt de tribulatione.
marg.| Circa expositionem huius psalmi duo videntur principaliter addenda. Primum, scilicet, circa expositionem tit. Secundum circa ea ad que posset littera huius psalmi recte applicari.
marg.| Circa primum specialiter cum in tit. dicitur secundum Hebraicam veritatem.
marg.| Pro cerva matutina. Attendendum est, quod in illis verbis preter illa que a doctoribuscommuniter declarantur, potest notabiliter intelligi tempus proprium, ad quod referenda sunt ea que in hoc Psalmo continentur. Quod quidem tempus incipit a tempore quo passio Christi imminebat, et terminatur in tempus quo sua resurrectio fuit manifestata. Ad cuius declarationem sciendum, quod dies artificialiter prout communiter accipitur, est latio solis super terram : sicut et nox, latio eiusdem subtus terram. Unde inter quemlibet diem et noctem immediate precedentem est quoddam tempus, quod dicitur crepusculum matutinum, quod incipit ab initio splendoris qui apparet in aere ante ortum solis, et terminatur in ipso solis ortu, quod quidem tempus, s. huiusmodi crepusculum potest dici cerva matutina, eo quod nuntiat ortum solis propinquum, quod est quid desiderabile et iucundum, Eccle. 11.c. Suavis est lux. Cervus autem in scripturis velox nuntius pulchritudinis est, iuxta illud Gn. 49. in postil. allegatum. Cum autem tempus ve. test. nox dicitur sicut et tempus novi, dies appellatur, iuxta illud Roma. 13.d. Nox precessit, dies autem appropinquavit, consequens est ut inter diem no. test. et noctem veteris precedentis aliquod tempus intercipiatur, quod se habeat ut crepusculum inter predictam noctem et diem : quod idem crepusculum in hac similitudine proprie incipit a tempore quo passio Christi imminebat : in quo splendor redemptionis incipiebat oriri. Licet enim de tempore passionis dicatur Abacuch. ult. a. Ibi abscondita est fortitudo {3.583} eius. ibidem tamen de eadem dicitur. Splendor eius ut lux erit. Terminatur autem hoc crepusculum in manifestatione resurrectionis Christi, qua proprie ortus est sol iustitie, et dies evangelica manifeste claruit : unde in manifestatione resurrectionis legitur Mar. 16.a. Et valde mane veniunt ad monumentum orto iam sole, etc. Psal. igitur iste qui tractare incipit a tempore passionis, et terminatur in manifestationem resurrectionis, proprie comprehendit crepusculum interceptum inter noctem testamenti veteris et diem novi, quod tempus cerva matutina appellari debet ratione predicta. Circa secundum vero de his scilicet, ad que littera huius psal. applicari posset attendendum est, quod dicere prout postil. dicit, quod littera huius psal. satis posset applicari ad tribulationem contra Iudeos per Aman excitatam ut in libro Esther : vel ad tribulationem eorum per Nabuchodonosor, ut Rabbi Salomon dicit, et huiusmodi, non solum est a mente sanctorum et doctorum penitus alienum, sed etiam veritati littere manifeste inconsonum. Primum patet ex allegatione Apostoli ad Hebr. 2.c. de illo versu : Narrabo nomen tuum fratribus meis. quod allegatur in postill. non enim apostolus concluderet contra Hebreos si sententia huius psal. ad litteram applicabilis esset ad aliquam historiam preterquam ad materiam passionis et resurrectionis : imo Apostolus penitus inutiliter allegasset. Evacuarent enim Hebrei suam allegationem, afferendo hunc psalmum non de Christo, sed de aliis posse intelligi ad litteram, prout postillator fatetur, licet minus recte. Unde non solum condemnandus est, exponens hunc psalmum de David ad litteram, vel populo Israelitico et huiusmodi preterquam de Christo, prout in synodo Toletana per postill. allegata : sed etiam asserens quod littera huius psal. talibus est satis applicabilis, est a mente sanctorum alienus : imo expresse videtur contra auctoritatem Christi in cruce {3.583} clamantis : Eli eli lamma zabathani : in quo manifeste ostendit hec verba de ipso debere intelligi, et per consequens illa que in Psalmo sequuntur. Unde glo. ordinaria in hoc loco sic dicit. Iste Psalmus sufficeret in testimonium dominice passionis, ne qua sit alicui excusatio, ne qua sit ambiguitas. Hec in gl. et sic patet primum. Secundum patet. Nam tota littera psal. plane sequitur quasi de una persona singulari in maxima afflictione existenti, que quidem persona loquitur ut per se distincta non solum a persequentibus. sed etiam a fratribus et complicibus, unde persona illa tribulatissima expresse dicebat : Narrabo nomen tuum fratribus meis. Similiter et : In medio ecclesie laudabo te. tanquam ab ipsis fratribus, et ab illa congregatione pro tunc distincta. Ex quo patet, quod littera psal. non potest intelligi de congregatione fidelium in persecutione Aman et Nabuchodonosor et similium : in quibus persecutionibus fidelium congregatio communiter affligebatur. Que attendentes quidam Hebreorum expositores, De David in persecutione Saulis posito, et ab illa divinitus liberato, hunc psal. exposuerunt, ut posset intelligi quasi in persona singulari, et non de collectione seu populi multitudine, ne esset manifeste contra totam formam psal. ut dictum est. Sed nec hoc stare potest : obstant enim plures versus qui hoc nullo modo patiuntur : sicut cum dicitur. Foderunt manus meas et pedes meos, etc. quod numquam de David legitur, nec etiam quod fuisset in persecutione Saulis qualitercumque vulneratus, nec ossa sua dinumerata. Similiter neque vestimenta sua per adversarios divisa nec super vestem suam singularem adversarii sortem misissent, ut est manifestum in sua historia. Nec etiam dici posset, quod hoc esset de mente adversariorum, licet illud non potuissent effectualiter adimplere. nam cum David in sua persecutione pauperrime viveret et mendicative, nulla ratio patitur, quod Saul et sui concupiscerent vestimenta ipsius David habere : et multo minus super eam sortes mittere, cum viri similiter essent vilissimi pretii. Milites autem qui hoc fecerunt circa vestimenta Christi moti fuerunt ex alia ratione, prout dixi in hoc passu in additione super Io. 19. que quidem ratio in David non habet locum, ut patet eandem rationem ibidem consideranti. Similiter sunt et alii versus circa finem Psalmi qui secundum Hebraicam veritatem propriissime intelligendi sunt de Christo, et de nullo alio, ut infra patebit, etc.
Numérotation du verset Ps. 21,additio 2 
marg.| In eodem Psalmo 21. ubi dicitur in postil. Ut sic dolor sensibilis in Christo esset maximus.
marg.| Non solum dolor sensibilis in Christo qui causatur ex corporali nocivo, fuit maximus inter dolores presentis vite : sed etiam dolor interior, qui causatur ex apprehensione alicuius nocivi qui tristitia dicitur : Fuit etiam maximus inter similes dolores, ut sanctus Tho. sufficienter declarat in 3. parte. quest. 46. Nec est dicendum, quod dolor interior in Christo fuit mitigatus per rationem deliberativam, inquantum ponit ibi modum seu medium virtutis, prout videtur posti. sentire. Nam secundum dictamen recte rationis Christus habuit dolorem pro omnibus peccatis humani generis pro quibus satis faciebat, et quasi sibi attribuebat. d. verba delictorum meorum. Similiter habuit dolorem naturaliter iuxta dictamen recte rationis pro amissione vite corporalis, que amissio tantum est magis dolenda rationabiliter, quanto vivens qui eam amittit est magis virtuosus, secundum Philosophum in libro Ethicorum Ex quibus considerationibus dolor Christi interior etiam cum moderamine rationis consideratus, manifeste fuit maximus. Ad nullum enim purum viatorem pertinuit dolore seu tristari pro omnibus peccatis humani generis per modum satisfactionis. Similiter nec aliquis purus viator animam tam virtuosam dimisit : et sic patet quod dolor interior Christi secundum rationem moderatus fuit maximus in suo genere. De dolore tamen interiori que est tristitia, legitur dixisse : Tristis est anima mea usque ad mortem. Mar. 14.d. Unde ad exprimendam magnitudinem huius doloris interioris, qui in corde principaliter, consistit, dicitur : Factum est cor meum tanquam cera liquescens, etc. Ex vehementia enim tristitie que maxime contrariatur robori cordis, cor dicitur liquefieri et quasi dissolvi. Similiter quod dicitur : Aruit tanquam testa virtus mea. referendum est ad dolorem interiorem, scilicet ad tristitiam, que est valde exiccativa. unde Prv. 17.d. Spiritus tristis exiccat ossa. Alia autem, ut cum dicit : Dispersa sunt omnia ossa mea. similiter et : Foderunt manus meas et pedes meos, et huiusmodi, referenda sunt ad expressionem acerbitatis doloris sensibilis et exterioris.
Numérotation du verset Ps. 21,additio 3 
marg.| In eodem psalmo ubi dicitur : “Foderunt manus meas et pedes meos”.
marg.| Hebrei tantum timuerunt concludi ex isto passu scilicet, cum dicitur : Foderunt manus meas et pedes meos. quod nulli alteri de contentis in sacra scriptura nisi Christo in cruce manibus et pedibus perforato applicari posset, quod eorum perversitas litteram antiquam corrupit. unde ubi dicitur, Foderunt, finxerunt aliam dictionem quasi similis prolationis, sic quod ubi littera habebat charu : quod significat idem quod {3.584} foderunt : posuerunt chaari : quod significat idem quasi leo. quorum nequitiam sensus littere testatur, cum manifeste appareat inconsonus et defectuosus. Est enim sensus predicte littere sic corrupte talis : Consilium malignantium obsedit me, quasi leo manus meas et pedes meos, nulla enim convenientia rationabilis videtur ad hoc, ut leo obsideat specialiter manus et pedes.
Numérotation du verset Ps. 21,additio 4 
prol.| In eodem psalmo ubi dicitur in postilla “Erue a framea Deus animam meam”.
prol.| Causa ex qua mors Christi de directo subsecuta est. fuerunt persecutores et occisores ipsius, qui sufficientem causam mortis ei intulerunt cum intentione occidendi ipsum, et effectu subsequente. Sed Christus fuit causa sue mortis indirecte, scilicet quia non impedivit, cum impedire potuisset, vel adversarios reprimendo, sic ut non vellent, aut non possent eum occidere, vel conservando naturam carnis sue, ne a quocumque lesivo opprimeretur, quod impedimentum anima Christi inquantum unita verbo Dei poterat facere secundum Augustinum in 4. de trinitate. sed quia hoc non fecit, dicitur animam suam posuisse, prout sanctus Th. latius in tertia par. d. 47. art. 1. in Cor. q. declarat.
Numérotation du verset Ps. 21,additio 5 
prol.| In eodem Psalmo ubi dicitur in postilla : Edent pauperes et saturabuntur.
prol.| Notanda videtur differentia inter hoc quod dicit : Edent pauperes et saturabuntur, etc. Et quod infra sequitur : Manducaverunt et adoraverunt omnes pingues terre. Nam licet utrobique loquatur de manducatione corporis Christi ut communiter tenetur, tamen pauperes spiritu, qui sunt vere humiles et imitatores Christi dicentis : Discedite a me quia mitis sum et humilis corde. Mt. 11. cum edunt hoc sacramentum saturantur : quia in mente reficiuntur. similiter et laudant Deum per hoc sacrificium laudis. similiter et vivent corda eorum in seculum seculi, iuxta illud Io. 6.f. Qui manducat hunc panem vivet in eternum. Sed pingues terre, scilicet qui terrenis sunt impinguati, licet manducent sacramentaliter, similiter et adorent corporaliter, non tamen saturantur, quia mentaliter non reficiuntur, nec vivent per hoc in seculum, sed potius in conspectu eius cadent et descendent in terram. Nam qui indigne manducat, iudicium sibi manducat, 1. Cor. 11.f. unde notanter dicit : In conspectu eius, quia solus Deus videt quomodo cadunt, et discernit qui sumunt ad vitam, et qui ad mortem. Hec expositio istorum versuum accipitur a Glossa ordinaria et videtur magis consona rei et littere, quam expositio postillatoris.
Numérotation du verset Ps. 21,additio 5 
marg.| In eodem Psalmo ubi dicitur in postil. Et anima mea illi vivet.
marg.| Sciendum, quod ab illo loco, ubi dicitur in translatione nostra : Et anima mea illi vivet, etc. usque ad finem Psalmi Hebraica veritas sic habet : Et animam suam non vivificabit, et est finis precedentis versus, prout postill<ator> dicit : Et sequitur in alio versu : Semen serviens ipsi, annuntiabitur domino in generatione. Et sequitur in alio versu : vivent et annuntiabunt iustitiam eius populo qui nascetur quem fecit dominus. Ad quorum versuum planum intellectum considerandum est, quod cum Psalmista in hoc Psalmo declarasset Christi angustias et opprobria, et tormenta et huiusmodi passiones similiter, et cum hoc ostendisset instantiam orationis Christi pro sua liberatione, ut cum dicit : Ne discesseris a me : salva me ex ore leonis, et huiusmodi. Et consequenter expressisset ipsum fuisse exauditum, cum dicitur : Nec avertit faciem suam a me : et cum clamarem ad eum, exaudivit me. Consequenter etiam declarasset sublimationem et universalitatem regni eius dicendo : Convertentur ad dominum universe familie gentium, quoniam domini est regnum, etc. manducaverunt et adoraverunt. Ex istis simul consideratis quoddam ambiguum posset oriri, specialiter apud antiquos, qui hoc habebant tantum ex prophetico vaticino. Quod quidem ambiguum seu dubium posset esse tale, s. qualiter Christus ex tanta afflictione fuisset liberatus, et advenisset ad tantum dominium et honorem, utrum, scilicet per oppressionem inimicorum, superando eos corporaliter per se, vel per alios, prout contigerat ipsi David, qui fuerat Christi figura, vel alio modo. Aliquod declarandum dicit : Et animam suam non vivificavit. hoc est dicere, quod victoria sua fuit per mortem propriam. In quibus verbis denotat mortem Christi esse voluntariam : non tamen ab ipso de directo causatam, ut dictum est, dicendo enim : Animam suam non vivificavit. subintelligitur, cum hoc facere posset : et sic fuit voluntaria : quia tamen non dixit : Animam suam mortificavit, videtur innuere quod non fuit causa sue mortis de directo, sed per indirectum, scilicet non removendo causas mortificantes. Consequenter restabat declarandum, quomodo post mortem Christi qui sine successione seu posteritate carnali discesserat, fides sua fuisset per orbem divulgata : Ad quod declarandum subiunxit : Semen serviens ipsi annuntiabitur domino in generatione. hoc est dicere, quod licet Christus non habuerit semen carnale quod ei succederet in fide, sicut Abraham, habuit {3.585}tamen semen spirituale, s. apostolos et discipulos servientes ipsi, qui reputantur apud Deum, in generatione, scilicet spirituali, qui quidem apostoli, et alii discipuli annuntiaturi erant iustitiam Christi populo fideli, qui nasciturus erat secundum spiritum, qui quidem populus a domino a quo fides et caritas infunduntur, factus est, et hoc est quod dicit : Vivent, scilicet apostoli et huiusmodi, annuntiabunt iustitiam eius populo qui nascetur, quem fecit dominus. Et sic patet manifeste, quod materia huius psal. incipit a tempore quo passio Christi imminebat, et terminatur in tempus in quo resurrectio incipiebat manifeste divulgari, quod tempus congrue cerva matutina nuncupatur ratione prius dicta.
Numérotation du verset Ps. 21,additio 7 
marg.| In eodem Psalmo 71. ubi dicitur in postil. Moraliter autem posset exponi psalmus iste, etc.
marg.| Difficile esset, imo et verius impossibile, ipsum ps. veracem exponere de quolibet fideli in afflictione mentis seu corporis posito, etc. prout postil. dicit. Versus enim huius psalmi pro maiori parte sic dicuntur de Christo proprie, quod de nullo alio verificantur. unde recte tenendum est cum glo. preallegata quod Psalmus iste est proprie testimonium propheticum dominice passionis.
Numérotation du verset Ps. 21,replica 
prol.| In Psalmo Deus meus re. in. me. etc. Burgens. ostendit se pre senio delirare. nam imponit postil. expositionem, quam tamen ex intentione reprobat, et de Christo expositionem prosequitur contra Iudeos per totum. In qua expositione notat postil. quod ratio deliberativa aut mitigat dolorem interiorem anime, et aut dolorem exteriorem in sensu et in carne. Primo modo mitigat directe, ponendo ibi modum virtutis, que mitigatio habuit locum in Christo, secundo modo non mitigat nisi indirecte per modum redundantie virtutis in carne, et hec in Christo non fuit, sed suspendebatur a divinitate. Fuit igitur dolor ille maximus. Huic igitur modo dicendiBurgens. valde molestus audacter sine distinctione contradicit, volens quod etiam Christi dolor fuit maximus cum moderamine deliberative et recte rationis consideratus non perpendens quantis distinctionibus utatur doctor subtilis li. 3. di. 15. tam pertinentibus ad distinctionem portionum quam affectionum. Cum enim constet Christi passionem previsam a Deo, ut probatur in ultimo tractatu primi lib. sententiarum, constat etiam sic previsam ex summa caritate exhibitam, quia maiorem caritatem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis, que sunt mitigativa prout ad rationem pertinet deliberativam. Quoad previsionem dicit B. Grego. Iacula minus feriunt que previdentur. Unde mala tolerabilius suscipiuntur previsa. De caritativa exhibitione dicit B. Bernardus Seva et immania delectabilia facit amor : Caritas enim nomen difficultatis erubescit. supple accedente plena deliberatione. Unde et si affectione commodi anima Christi tribulabatur ratione coniunctionis ad appetitum sensitivum, {3.586} affectione tamen iusti, talis tristitia mitigata fuit ratione deliberativa coniuncta fini previso, et ex summa caritate exhibito. Nec valet quod Burgens. adducit, quod ideo dolor ille etiam ratione deliberativa moderatus debuit esse maximus, quia proomnibus peccatis satisfactorius. nam si previsum fuisset, minimus dolor, imo nullus suffecisset. Sicut enim solo verbo Dei cuncta sunt creata, ita solo ipsius nutu poterant sufficienter recreari collapsa. Unde sancti doctores et Magister Sent. licet de dolore anime Christi modestius loquantur quam Burgens. non audent in ea concedere dolorem passionis, sed solum pro passionis. Unde etiam glossantur dicta. b. Hil. contra Burgens.intentionem extreme loquentis de Christi passione ad instar teli aerem perforantis, etc. Id etiam quod Burgens. secundo adducit, non plus probat. nisi quod dolor anime Christi ut coniuncte appetitui sensitive ex affectione commodi fuit maximus, qui secundum quod ex ratione deliberativa, coniuncta fini, et innixa affectioni iusti fuit mitigatus. Primo modo respexit volita. secundo modo acceptata. Et est quodam modo simile de proiiciente merces tempore periculorum. Unde pensando in hac materia decisionem doctoris subtilis apparet Burgens. temere locutum, et ad pauca respicientem, et delirando se in contradictoriis involventem. Dicit namque in fine huius corruptionis, quod Christus non legitur conquestus de dolore corporali : et statim post concludit, quod ea que dicit hic conquerendo ; dispersa sunt omnia ossa mea, et similiter : foderunt manus meas et pedes meos : ad dolorem corporalem debeant referri que est manifesta contradictio. Ulterius quoque delirando circa illum passum. Manducaverunt et adoraverunt omnes pingues terre, cadent omnes qui descendunt in terram, dimittit Hebraicam veritatem, et innititur contra morem suum nostre translationi : et exponit li cadent, in mala significatione cum tamen B. Hieronymi ex Hebraica translatione exponat in bono : ponens pro li cadent, curvabunt genu, quod est signum latrie adorationis requisite ad dignam sacre eucharistie communionem. Et cum postil. cum B. Hieronymi exponat secundum allegatam per eum Hebraicam veritatem. Burgens. tamen eum quemadmodum consuevit, nequaquam reprehendit. Et cum dicit postil. hunc psal. moraliter posse exponi de quolibet fideli in tribulatione posito, etc. Burgens. dicit hoc fore impossibile ex sophistica ratione, quia ut inquit, sic proprie dicuntur in hoc psalmo contenta de Christo, quod de nullo alio possunt verificari : Si vult dicere proprie, verum est, sed non contra postilla. qui non dicit proprie, sed moraliter et transsumptive. Cum enim Christus tribulatus dixit ad litteram proprie : Foderunt manus meas et pedes meos, quare sic fidelis non potest dicere transsumptive, manus suas idest opera sua fodi, id est, calumniari ? et sic de aliis. unde patet Burgens. hic et alibi vel invidum, vel delirum, quin sine ratione lyre inconsonum.



Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 21), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 12/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_21)

Notes :