Nicolaus de Lyra

Psalmus 38

Numérotation du verset Ps. 38,1 

¶In finem1
¶Codd. : (Ps. 38) Ps-G Cbg150 D30 ΩM (162vb) ΩS (265ra-rb) ΩX (226vb-227ra) P15205 (69vb-72ra) P1076 P10489 ω 1 (74rb) Rusch Ps-G, def. ΩF
1 In finem] om. Q
canticum
David
pro Idithun2
2 canticum David pro Idithun Ps-G ( V ) Cbg150 D14 ΩX (cantic.) ΩS (cantici) Rusch ] pro ( om. Ps-G) Idithun canticum David Ps-G ( F C W K D² ) D30, Idithun pro canticum David D14, canticum David per Idithun P15205 , pro Yditum psalmus cantici David P15205 ², om. ΩM P106 P10489 ω 1 Ed1455
Numérotation du verset Ps. 38,2 I

Dixi
custodiam vias
meas ¦
ut non delinquam in lingua
mea.
Numérotation du verset Ps. 38,II 

Posui ori meo custodiam ¦
cum consisteret
peccator
adversum me.
Numérotation du verset Ps. 38,3 III

Obmutui
et humiliatus sum
et silui
a bonis ¦
et dolor meus
renovatus est. 3
3 <divisio.> sum… bonis ¦ ΩSX ω 1] sum ’…bonis ’ ΩM
Numérotation du verset Ps. 38,4 IV

Concaluit
cor meum intra me ¦ et in meditatione mea exardescet ignis.
Numérotation du verset Ps. 38,5 V

Locutus sum
in lingua mea ¦
notum fac mihi Domine finem4 meum.
4 finem Ω P10489 ω1 Ps-G ] in praem. P15205
Numérotation du verset Ps. 38,VI 

Et numerum
dierum meorum quis5 est ¦
5 quis Ω P10489 ω 1 Ps-G] qui Ps-G (I² M* V) D30
ut sciam quid6
6 quid] quis P10489
desit mihi.
Numérotation du verset Ps. 38,6 VII

Ecce
mensurabiles
posuisti dies meos ¦
et substantia mea
tamquam nihilum
ante te.
Numérotation du verset Ps. 38,VIII 

Verumtamen
universa vanitas ¦
omnis homo vivens.
Numérotation du verset Ps. 38,7 IX

Verumtamen7
7 Verumtamen] praem. diapsalma Ps-G
in imagine pertransit homo ¦ sed et frustra conturbatur.
Numérotation du verset Ps. 38,X 

Thesaurizat ¦
et ignorat cui congregabit ea.
Numérotation du verset Ps. 38,8 XI

Et nunc
que est exspectatio mea
nonne Dominus ? ¦
et substantia mea
apud te est. 8
8 <divisio.> XI // XII Thesaurizat ¦ et ignorat Cbg150 ω 1 ΩX] Thesaurizat et ignorat ¦ P15205 | XI+XII D30 ( Thesaurizat... ea+ et nunc... Dominus ¦ et... te est ) | mea… Dominus ¦ ΩMX ω 1 ] mea ¦… Dominus ’ ΩS, mea’... Dominus Cbg150
Numérotation du verset Ps. 38,9 XII

Ab omnibus iniquitatibus meis erue me ¦
opprobrium
insipienti dedisti me.
Numérotation du verset Ps. 38,10 XIII

Obmutui
et non aperui
os meum ¦ quoniam tu fecisti
Numérotation du verset Ps. 38,11 

amove
a me plagas tuas. 9
9 <divisio.> meum ¦… fecisti ’ ω 1] meum ¦… fecisti ¦ ΩMS ; meum ¦… fecisti D30 Cbg150² (vel !) ΩX ; meum... fecisti ¦ Cbg150*
Numérotation du verset Ps. 38,12 XIV

A fortitudine
manus tue ego defeci
in increpationibus ¦
propter iniquitatem
corripuisti
hominem. 10
10 <divisio.> defeci in increpationibus ¦ D30 Cbg150 ΩX ω 1] defeci ¦… -bus ’ ΩS ; defeci ¦… –bus P15205
Numérotation du verset Ps. 38,XV 

Et
tabescere fecisti sicut araneam animam eius ¦
verumtamen vane conturbatur11
11 conturbatur Cbg150 D30 ΩSX P10489 ω 1 Ps-G] constituatur ΩM
omnis homo12.
12 homo] + diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 38,13 XVI

Exaudi13
13 Exaudi] praem. diapsalma Ps-G
orationem meam Domine
et deprecationem meam ¦ auribus percipe lacrimas meas. 14
14 <divisio> Domine… meam ¦ D30 ω 1 ΩMX] Domine ¦… meam ’ ΩS, Domine’.... meam ¦ Cbg150
Numérotation du verset Ps. 38,XVII 

Ne sileas
quoniam advena ego15 sum apud te et peregrinus ¦
15 ego Edmaior (W S) Weber (K) plerique codd. et edd. cum. LXX Φ D30 Cbg150 Ω ω1 P10489 Rusch Clementina] om. Ps-G
sicut omnes patres16 mei. 17
16 patres] patris P1076 |
17 <divisio.> sum… te et peregrinus ¦ D30² ω 1] sum ¦… te ¦ et peregrinus ’ ΩS ; sum… te ¦ et peregrinus Cbg150 D30* P15205 ΩX |
Numérotation du verset Ps. 38,14 XVIII

Remitte
mihi
ut refrigerer
priusquam abeam ¦
et amplius
non ero. 18
18 <divisio.> refrigerer… abeam ¦ D30 Cbg150 ΩSX ω 1] refrigerer ¦… abeam P15205

Psalmus 38

Numérotation du verset Ps. 38,ad litteram 
marg.| {3.699} Dixi, Custodiam vias. Huic Psalmo premittitur talis tit. in Hebreo. Ad victoriam Idithun David. Istis tamen nominibus Idithun et David premittitur littera lamech, ad designandum quod sunt dativi casus. Ad intellectum autem huius tit. considerandum quod sicut dicitur 1Par. 25.a. David constituit cantores ad divinas laudes ducentos 88. qui per vices canerent divinas laudes in templo, et in istis fecit tres principales cantores, scilicet Asaph, Heman et Idithun. Fecit etiam psal. ab istis auctoribus decantandos, secundum quod habetur 1Par. 16. et 1Esr. 3. Est igitur sensus huius tit. Psalmus David, idest, sibi appropriatus tanquam auctori. Idithun, idest, appropriatus cantoribus existentibus sub Idithun, per eos decantandus. Ad victoriam, idest, cum quodam conatu, inquantum una pars cantorum nitebatur superare aliam, prout expositum fuit supra Ps. 4. In translatione vero Hieronymi iuxta Hebreum ponitur talis tit. Pro victorie Idithun canticum David. In Bibliis autem nostris communiter dicitur sic : In finem canticum David pro Idithun. Et in istis tit. eadem penitus est sententia sicut in tit. Hebraico, ut patet ex dictis hic, et supra Ps. 4. Per hunc igitur tit. apparet auctor psal. et per quos erat decantandus, et modus cantandi, sed materia non apparet : propter quod de hoc varie dicitur apud Hebreos et Latinos. Et omissis multis propter prolixitatem vitandam accipiam duos modos exponendi, qui videntur mihi magis littere propinqui. Unus modus est quem persequitur Rabbi Salomondicensquod David fecit hunc psal. pro tribulationibus venturis filiis Israel, vel super populum Israel maxime tempore captivitatis Babylonice : quam previdit David in spiritu. Et ideo in hoc Psalmo ostendit, quod debeant eam patienter sustinere cum deprecatione ad Deum pro eius terminatione. Et secundum hoc exponitur iste Psalmus sic quod David loquebatur in persona populi captivati di.
marg.|  .1. Dixi, Custodiam. idest, diligentia me custodiam. Ut non delinquam in lingua mea. quasi dicat ne aliquo modo murmurem de divinis iudiciis, quando dimittit Gentiles, et idololatras dominari, et filios Israel pro peccatis suis ad tempus affligi, et captivari. posui ori meo custodiam cum consisteret peccator, id est populus Babylonicus idololatrie deditus. Adversum me : Cum enim populus Israel erat ibi in captivitate, insidiabantur Babylonii aliquid rapere de ore eius, ut possent eum accusare : propter quod oportebat eum tunc maiorem custodiam ori apponere. Obmutui et humiliatus sum coram Babyloniis. Et silui a bonis. idest, a lege divina, ut dicit Rabbi Salomon quia de ea non audebat loqui coram Babyloniis. Et dolor meus renovatus est, quia prius doluerat de sua captione, et iterum de legis Dei depressione. Concaluit cor meum intra me : quia ira est accensio sanguinis circa cor. etiam illa que est per zelum qualis est ista : et sic causabat calorem intra. Locutus sum in lingua mea. idest, tacito orando. Notum fac mihi domine finem meum. idest finem huius captivitatis, ut sic possim manifeste et publice promere verba divine laudis, vel legis. Et numerum dierum meorum quis est idest, dierum huius captivitatis. Ut sciam quid desit mihi, idest, quantum disto a redemptione huius captivitatis. Et pro acceleratione redemptionis allegat brevitatem vite humane di. Ecce mensurabiles. in hebreo habetur : Ecce palmos. palmus autem est mensura brevis : propter quod Hieronymi in translatione iuxta Hebreum dicit : Ecce breves, etc. idem signat quod dicitur hic, Ecce mensurabiles, quia res brevis est de facili mensurabilis, Posuisti dies meos. quasi dicat nisi cito terminetur ista captivitas in ea moriar, ex quo ita breves sunt dies mei. Et substantia mea tanquam nihilum ante te, quia illud quod est modicum {3.700} quasi nihil reputatur. ideo subditur : Verumtamen universa vanitas omnis homo vivens : ex quo vita eius est ita brevis, et sicut est parve durationis : ita est parve cognitionis. ideo subditur : Verumtamen in imagine pertransit homo. In Hebreo habetur : In obscuritate. et idem signat quod dicitur hic : In imagine, quia illud quod tantum cognoscitur in sua imagine, cognoscitur imperfecte. Et sicut homo est parve cognitionis, ita et frequenter inutilis et noxie solicitudinis. ideo subditur : Sed et frustra conturbatur. id est vana solicitudine anxiatur. cuius causa subditur : Thesaurizat cum magna solicitudine, et ignorat cui congregabit ea ; quia forsitan cito morietur, et thesaurus suus ignotis relinquetur. et ideo concluditur, quod solicitudo et spes hominis est ponenda in Deo, cum dicitur : Et nunc que est expectatio mea, nonne dominus ? quasi dicat sic : Et substantia mea apud te est : et accipitur hic substantia pro divitiis. Divitie enim iustorum reservantur apud Deum secundum illud Is. 64.b. Oculus non vidit nec auris etc. Et quia ex confidentia divina insurgit homo ad deprecandum ipsum Deum, ideo deprecando dicit : Ab omnibus iniquitatibus meis erue me. non solum quantum ad istius captivitatis penam. unde subditur : Opprobrium insipienti dedisti me, idest, populo Babylonico idololatrie dedito. Obmutui et non aperui os meum. ad respondendum contra illatum mihi opprobrium. Quoniam tu fecisti, subiiciendo me eius servituti, ideo subditur : Amove a me plagas tuas. idest, penas istas a te mihi inflictas : quarum gravitas allegatur, cum subditur : A fortitudine manus tue. id est punitionis tue. Ego defeci. quasi non potens vel saltem cum difficultate sustinere. Et hic terminatur versus in Hebreo, et in translationeHieronymi iuxta Hebreum, et versus sequens incipit cum dicitur. In increpationibus, id est duris punitionibus. Propter iniquitatem corripuisti hominem, idest, Israelem, quasi dicat licet punitio tua sit dura, tamen est iusta. Et tabescere fecisti sicut araneam, In Hebreo, et in translationeHieronymi iuxta Hebreum habetur, sicut tineam animam eius, idest, vitam eius reddidisti contemptibilem, et conculcatam coram Babyloniis. Verumtamen vane conturbatur omnis homo. quasi dicat licet iuste posueris nos in captivitate tamen Babylonii abutuntur nostra servitute, et contra nos provocantur sine causa, ideo subditur : Deprecatio de liberatione ab ea, cum dicitur, exaudi orationem meam, etc. Ne sileas, id est ne dissimules audire. Quoniam advena ego sum in terra Babylonis. Apud te. quasi dicat tamen ibi colo te. Et peregrinus sicut omnes patres mei, s. Abraham, Isaac, et Iacob peregrinati sunt in terra aliena, ut patet in Gn. 12. et 21. Remitte mihi culpam et captivitatis penam. Ut refrigerer, per tuam consolationem. Priusquam abeam de vita presenti per mortem. Et amplius non ero. scilicet in statu merendi, vel in statu quo possim in regnum Iudea reverti. Alio modo potest exponi Psalmus iste de ipso David ita quod fecerit ipsum positus in fuga a facie Absalom filii sui, postquam audierat vituperia sibi illata a Semei. Sicut enim pro persecutione Saulis fecit multos ps. ut ex dictis supra patuit. et inf. et adhuc patebit, sic et de persecutione sibi mota ab Absalom. Et videtur mihi, quod hec expositio secunda est magis rationabilis, et magis consona littere, quam precedens. Et secundum hoc psal. potest dividi in tres partes : quia primo describitur ipsius David patientia. et secundo eius confidentia, ibi. Locutus sum. tertio orationis instantia, ibi : Exaudi orationem. Circa primum dicit sic : Dixi, idest, firmiter in corde meo proposui. Custodiam. murmurando contra Deum de afflictione mea.
marg.|  .2. Posui ori etc. idest Semei mihi maledicens et lapides, et terram contra me proiiciens, ut habetur 2Rg. 16.b.
Numérotation du verset Ps. 38,ad litteram 
marg.| {3.701} .1. Obmutui, etc. Nihil respondendo sibi.
marg.|  .2. Et humiliatus sum, etc. Magna enim humiliatio erat, quod rex patienter talia sustineret.
marg.|  .3. Et silui a bonis, etc. Iste enim Semei erat dignus morte propter crimen lese maiestatis, propter quod dixit Abisai. Quare maledicit canis moriturus domino meo regi ? vadam et amputabo caput eius. David autem non dedit sibi licentiam sed magis prohibuit. Et sic siluit a bono iustitie fiende, non tamen peccavit, quia illa iniuria erat contra personam, et sic poterat sine lesione iustitie dimittere vindictam vel differre, sed magis meruit sustinendo patienter ex humilitate. Unde subditur ibidem : Dimitte eum ut maledicat, si forte respiciat dominus afflictionem meam, etc. De duobus enim bonis unum est melius altero, unde dicit Apostolus 1. ad Cor. 7.g. Qui iungit virginem suam matrimonio, bene facit, et qui non iungit melius facit.
marg.|  .4. Et dolor meus renovatus est. Quia tunc recoluit in speciali de malitia filii sui Absalom. d. 2Rg. 16. cap. Ecce filius meus qui egressus est de utero meo querit animam meam, quanto magis nunc filius Iemini : de qua malitia valde dolebat, unde et mortuo Absalom in sua malitia dicebat 2Rg. 18.g. Quis mihi tribuat ut ego moriar pro te fili mi Absalom ? Lugens eius damnationem, sicut expositum fuit ibidem.
marg.| {3.702} .5. Concaluit cor meum intra me, et in meditatione, etc. Ex caritate enim quam habebat ad filium dolebat de eius culpa magis quam de persecutione ab eo contra se mota.
marg.|  .6. Locutus sum. Hic consequenter describitur ipsius David confidentia, et primo describit humanum defectum, secundo ex hoc concludit quod de solo Deo est confidendum, ibi : Et nunc. Describendo autem humanum defectum, primo incipit a seipso dicens : Locutus sum in lingua. te deprecando corde et ore.
marg.|  .7. Notum fac. idest terminum persecutionis in qua sum.
marg.|  .8. Et numerum. idest, quot diebus stabo in ista tribulatione.
marg.|  .9. Ut sciam quid desit mihi. id est quantum oportebit me ulterius sustinere. quasi dicat cum difficultate possum ista sustinere, et ideo desidero finem scire.
marg.|  .10. Ecce mensurabiles. idest, breves, ut supra expositum est. Posuisti dies meos, ideo subditur.
marg.|  .11. Et substantia mea. idest, vita mea, ut habetur in translatione Hieronymi iuxta Hebreum.
marg.|  .12. Tanquam nihilum ante. Quia quod modicum est, quasi nihil reputatur. Secundo procedit ad ostendendum humanum defectum generaliter di.
marg.|  .13. Verumtamen universa etc. Quia omnis homo est ita brevis vite, quod quicquid contingit in ea debet reputari inane, et sicut est modice durationis, ita est parve cognitionis, ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 38,ad litteram 
marg.| {3.703} .1. Verumtamen in imagine etc. Etiam inutilis et frequenter noxie solicitudinis, ideo subditur : .2.   Sed et frustra. Et exponatur sicut in precedenti expositione dictum est. .3.   Et nunc. Hic consequenter concludit quod de solo Deo est confidendum ex quo defectus humane fragilitatis tantus est. d. Et nunc que est expectatio mea, etc. et exponatur sicut in expositione premissa. Et quia de solo Deo est confidendum, ideo convertit se ad ipsum deprecandum dicens. .4.   Ab omnibus iniquitatibus etc. Non solum quantum ad culpam, sed etiam quantum ad penam mihi a te inflictam, que non solum erat dura, sed etiam ignominiosa, ideo subditur : .5.   Opprobrium insipienti. scilicet Semei mihi maledicenti, ut patet ex predictis. .6.   Obmutui. Patienter sustinendo, ut predictum est. .7.   Quoniam tu fecisti. Unde dixit David, 3Rg. 15. Dominus enim precepit ei ut malediceret tamen peccavit Semei hoc faciendo, quia iniqua voluntate {3.704} hoc faciebat. Dominus enim aliquando malis hominibus utitur ad bonum, ut diffusius fuit ibi dictum.
marg.|  .8. Amove a me plagas tuas. Idest, penas mihi iuste inflictas, a quibus non possum liberari nisi per te.
marg.|  .9. A fortitudine manus tue. Idest, punitionis tue, exponatur sicut prius usque ibi :
marg.| .10. Corripuisti hominem. Idest, meipsum ex fragilitate humana peccantem.
marg.| .11. Et tabescere fecisti, etc. Idest, animam meam vel personam reddidisti contemptibilem coram Absalom et eius complicibus.
marg.| .12. Verumtamen, etc., scilicet de Israel secundum quod dicitur 3Rg. 15.c. Toto corde universus Israel sequitur Absalom : Et isti vane conturbantur contra David. Tum quia non habebant causam iustam. Tum quia non habuerunt intentum sed magis confusionem.
marg.|  .13. Exaudi. Hic ultimo ponitur instantia orationis ipsius David, cum dicitur : Exaudi, etc. per effectum liberationis mee.
Numérotation du verset Ps. 38,ad litteram 
marg.| {3.705} .1. Auribus percipe lachrimas meas. Flevit enim David in illa persecutione, secundum quod dicitur 2Rg. 15. scilicet. David ascendebat clivum olivarum flens, et operto capite, et nudis pedibus incedens.
marg.|  .2. Ne sileas. ne tardes seu dissimules audire deprecationem meam.
marg.|  .3. Quoniam advena. hoc dixit, quia erat fugitivus de sua civitate regia.
marg.|  .4. Sicut omnes patres mei. idest patriarche sancti qui in terra aliena fuerunt advene et peregrini, ut predictum est.
marg.|  .5. Remitte mihi. scilicet adulterium cum Bethsabee, et homicidium Urie : propter quod sciebat David persecutionem Absalom evenisse {3.706} sibi, prout Natham propheta sibi predixerat. 2Rg. 12.c. Hec dicit dominus : Ecce ego suscitabo super te malum de domo tua etc.
marg.|  .6. Ut refrigerer. per tuam consolationem.
marg.|  .7. Priusquam abeam. de vita presenti per mortem.
marg.|  .8. Et amplius non ero, scilicet in statu merendi, et propter hoc nunc est tempus remittendi, quia post mortem non fit peccati remissio.
marg.| Moraliter posset exponi Psalmus iste de quolibet fideli existenti in afflictione temporali pro peccatis suis, qui et sustinet eam patienter, et confidens de divina misericordia, ipsam implorat devote et instanter. Et consideratis predictis, littera huius psalmi potest ad hoc de facili applicari.
Numérotation du verset Ps. 38,moraliter 
marg.| {3.699} .1. Dixi, Custodiam. Rabbi Salomon dicit quod David fecit hunc ps. previdens in spiritu captivitatem Babylonicam, in qua populus Israel fuit in tanto timore, quod de iniuriis illatis sibi non audebat conqueri vel murmurare. Moraliter autem potest exponi de quolibet posito pro peccatis suis in afflictione corporali : de quibus tamen penitet et petit a Deo {3.700} misericorditer liberari, licet sustineat patienter. Dicit igitur : Dixi Custodiam. id est firmiter proposui cavere a recidivo peccati.
marg.|  .1. Ut non delinquam etc. Murmurando contra iudicia divina.
marg.|  .2. Posui ori meo. Per circumspectionem.
marg.| † Cum consisteret peccator. id est, diabolus vel homo malus.
Numérotation du verset Ps. 38,moraliter 
marg.| {3.701} † Obmutui, etc. idest, ab expressione penitentie mee et afflictionis gravitate.
marg.|  .4. Et dolor meus. Nam augmentatur cum in corde clausus tenetur sicut apostema gravius affligit antequam aperiatur, ideo subditur :
marg.|  .5. Conculcavit cor meum. Ex doloris augmento.
marg.|  .6. Locutus sum in lingua mea. Tacite orando.
marg.| {3.702} .7. Notum fac mihi. scilicet quantum ad afflictionem presentem.
marg.|  .9. Ut sciam quid desit, etc. Idest, quandiu durabit. Et pro acceleratione termini allegat brevitatem vite di.
marg.|  .10. Ecce mensurabiles, etc. idest, valde breves, quia res brevis de facili mensuratur.
marg.|  .11. Et substantia mea tanquam. idest, res tam modica, quod quasi nihil est reputanda. Et non solus ego sum huius conditionis, sed etiam.
Numérotation du verset Ps. 38,moraliter 
marg.| {3.703} .1. Omnis homo vivens. Quantum ad corpus.
marg.|  .1. Verumtamen in imagine. id est anima, imagine Dei insignita pertransit homo a corruptibili vita, nam ipsa est immortalis.
marg.|  .2. Sed et frustra conturbatur. de solicitudine circa bona presentis vite. ideo subditur :
marg.|  .2. Thesaurizat et ignorat. Quia forsitan fures rapient, vel eius adversarii possidebunt, propter quod concluditur.
marg.|  .3. Et nunc que est. quasi dicat sic.
marg.|  .3. Et substantia. idest, omnes divitie mee.
marg.|  .4. Ab omnibus iniquitatibus etc. propter quas.
marg.| {3.704} .5. Opprobrium insipienti. idest, maligno me persequenti.
marg.|  .6. Obmutui, etc. idest, patienter sustinui propter te que voluisti, ideo :
marg.|  .8. Amove a me. idest, afflictiones istas, quarum gravitas allegatur cum dicitur :
marg.|  .9. A fortitudine manus. quia tamen Deus agit omnia iuste. subditur.
marg.|  .10. Propter iniquitatem. idest, meipsum.
marg.|  .11. Et tabescere fecisti, etc. id est vitam meam, que nomine anime significatur, reddidisti, sicut rem vilem et abominabilem.
marg.|  .13. Verumtamen, etc. de vite presentis afflictionibus, nam omnia fiunt ad bonum electorum. Quia tamen nullus cessare debet a Dei deprecatione, ideo subditur.
marg.|  .13. Exaudi orationem meam , etc.  ne sileas. idest, dissimules te audire.
Numérotation du verset Ps. 38,moraliter 
marg.| {3.705} .3. Quoniam advena ego sum. in vita presenti.
marg.|  .5. Remitte mihi. culpam et penam.
marg.| {3.706} .6. Ut refrigerer. per tuam consolationem.
marg.|  .7. Priusquam abeam. de vita presenti.
marg.|  .8. Et amplius non ero. in statu merendi.
Numérotation du verset Ps. 38,additio 1 
marg.| {3.705} In Ps. 28. Dixi custodiam. ubi dicitur in postil. Ad intellectum autem huius tituli. Ex hoc ti. potest sumi argumentum pro opinione beati Aug. dicentis, quod omnium psal. auctor est David. Et ratio quare aliquando intitulantur filii Core, Asaph, et huiusmodi est, quia appropriantur eis tanquam cantoribus, quod patet manifeste in hoc Psalmo cuius auctor est David, et tamen appropriatur Idithum tanquam cantori, et sic de aliis intelligendum est, licet non ita exprimatur.
Numérotation du verset Ps. 38,additio 2 
marg.| In eodem Psalmo 38. ubi postilla. Accipiam duos modos exponendi. Neuter istorum modorum videtur rationabiliter seu consonus littere huius Psal. Modus enim Rabbi Salomon non consonat principio huius psal. cum dicitur : Dixi custodiam etc. Et. Posui ori meo custo. etc. quod exponit in persona populi existentis in captivitate Babylonica, qui diligenter custodiebant se a murmuratione de divinis iudiciis cum deus permitteret idololatras dominari, et filios Israel affligi, etc. Nam hoc est manifeste contra illud quod continetur. 4Rg. 10. et 2Par. 2. in quibus locis et aliis quamplurimis testatur littera, quod captivitas Babylonica processit ex vera iustitia in ultionem prevaricationum magnarum a populo Israel et regibus eorum continue commissarum. Hec etiam habetur Daniel. 9. ubi Daniel in oratione sua expresse profitebatur divinam iustitiam circa destructionem Ierusalem, et transmigrationem populi, unde de hoc nullus locus erat murmurationi. Similiter et quod dicit : Notum fac mihi finem meum, quod exponit de fine illius captivitatis, non videtur rationabiliter dictum, nam finis Babylonice captivitatis fuit notificatus a Deo per Ieremiam, Ier. 29.b. ubi dicitur : cum ceperint impleri in Babylone. 70. anni, visitabo vos etc. Unde non oportebat orare : Notum fac mihi finem meum. Similiter cum dicit quod populus ille non audebat loqui de lege divina coram Babyloniis, nullum habet fundamentum in littera. Similiter quod introducitur : In imagine pertransit homo, sed frustra conturbatur etc. quod exponitur de vanitate solicitudinis humane, licet sit in se verum, tamen omnino videtur impertinens huic proposito, et sic de multis aliis in hoc Psalmo contentis.
marg.| Secundus etiam modus exponendi, ad quem magis inclinatur postil, scilicet quod David fecerit hunc positus in fuga Absalon etc. non videtur rationabile, nam de illa persecutione Absalon, similiter et de iniuriis sibi illatis a Semei, iam fecerat psal. tertium et septimum qui de ipsa propria materia intitulantur, unde non videtur rationabile, quod iste Psalmus de eadem persecutione exponatur. Tum quia non videtur ratio quare alii psal. predicti de hoc intitularentur expresse, et non iste Psalmus Tum quia applicare huiusmodi ps. ad aliquam singularem historiam, cum posset intelligi ad litteram de universaliori materia, non est aliud quam lucernam accensam sub modio includere, quod est inconveniens. Constat autem, quod universaliora sunt potiora et diviniora quam {3.706} particularia seu singularia inquantum huiusmodi, secundum Philosophum in 1. Ethicorum Tum quia David fuit auctor psal. ipsi intitulatorum tantum et non aliorum, prout postil. opinatur, et de istis maior pars applicaturcasibus singularibus qui ipsi David contigerunt, prout ipsemet postil. in hoc Psalmo et in aliis pluribus videtur velle, sequeretur quod filii Core et Asaph plures Ps. composuissent de mysteriis Christi et ecclesie, et de multis universalibus ad diversos status ecclesie pertinentes, quam ipse David, qui pro maiori parte de suis singularibus casibus ut plurimum tractat secundum opinionem postil. prout patet discurrenti per psal. intitulatos ipsi David, et per proprias expositiones eorum a postil. assignatas. Hoc autem videtur valde inconveniens, cum de David singulariter legatur. 2Rg. 23. quod fuit egregius psaltes Israel, et doctores etiam ipsum dicant eximium prophetarum, quod magis conveniret filiis Core et Asaph. si huiusmodi applicationes singulares postil. essent vere. Tum quia sunt ibi aliqui versus valde impertinentes proposito, sicut universa vanitas omnis homo, et in imagine pertransit homo, et thesaurizat, et ignorat cui congregabit, et huiusmodi, que et similia verba licet sint in se vera, sunt tamen in hac materia impropria et impertinentia. Unde melius videtur dicendum, quod hic psal. non applicatur alicui historie preterite vel future in singulari, sed intelligitur indistincte de quolibet penitente, qui mundana contemnens que homines communiter sequuntur, et magnis plagis seu turbationibus afflictus, a Deo petit suam liberationem. unde Psalmus iste in 11. particulas dividitur. Primo enim quia secundum Philosophum in 2. rhetorice, homines irascuntur precipue contra eos qui despiciunt ea circa que ipsi maxime student. Idcirco penitens iste qui de contemptu mundi principaliter intendebat loqui, merito timebat calumniosos et litigiosos, unde dicit. Dixi custodiam vias meas, ut non delinquam in lingua mea. non solum per fatua et otiosa, sed etiam vera eloquia, que non pacifice tolerantur a calumniosis diligentibus mundum, et ideo sequitur : Posui ori meo custodiam, dum consisteret peccator, idest, mundanus, adversum me. Secundo, quia ex hoc silentio sequebatur quod etiam a bonis aliis annuntiandis abstinebat, ita quod non poterat bonos docere, ideo dolor ei renovatus ostenditur, unde dicit : a bonis, et dolor meus renovatus est. Tertio, quia ex hac taciturnitate sequebatur in corde suo et animo magnus estus et ardor, iuxta illud Hieremie vigesimo ca. Fuit in corde meo quasi ignis estuans etc. ideo consequenter quasi compulsus habuit loqui, unde dicit. Concaluit cor meum intra me etc. et locutus sum in lingua mea, que quidem locutio non hominibus mundanis et contumeliosis, sed Deo a quo cum silentio audiri poterat, dirigebatur. Unde consequenter quarto explicat Deo suam locutionem que talis est : Notum fac mihi domine finem meum etc. Ad quod sciendum, quod iste penitens mundana contemnebat, {3.707} reputans ea vana ex sui brevitate et varietate, et ideo soli Deo loquebatur, dicens : Notum fac mihi domine. id est tu qui scis universa, fac mihi notum finem meum, et numerum dierum meorum, ut sciam quid desit mihi, idest quantum debeo durare in hoc seculo, et sic possem scire brevitatem et diuturnitatem mee durationis. Ad quod respondet : Ecce mensurabiles posuisti dies meos. Idest breves, et quia etiam in illa modica duratione non est stabilitas, sed magna mobilitas et varietas, ideo dicit : Et substantia mea tanquam nihil ante te est : quia etiam brevis illa duratio in qua homo videtur subsistere, tanquam nihil ante te est, quia duratio mobilitatis que successiva est tanquam nihil reputatur respectu eternitatis, in qua est tota simul interminabilis vite possessio secundum Betium, et sic concludit. Verumtamen universa vanitas omnis homo vivens.
marg.| Quinto ostendit mundana esse contemnenda ex hoc quod in homine est aliquod perpetuo manens, scilicet anima, secundum quam est ad imaginem dei, in qua imagine de hac vita transit ceteris mundanis exterioribus omnino dimissis, ideo subdit : Verumtamen in imagine pertransit homo, de hac vita in sola imagine transit ad aliam vitam, exteriora mundana totaliter relinquens, et etiam corpus proprium, quod non est de essentia imaginis, unde dicit : Et frustra conturbatur, scilicet in actionibus et desideriis mundanorum.
marg.| Sexto quia forte quis diceret non esse frustrabilia ista mundana, quia licet homo in se ipso non posset ea diuturne possidere per se, posset tamen per filium vel heredem, qui reputatur eadem persona cum patre, ideo concludens hunc errorem dicit : Thesaurizat, et ignorat cui congregabit ea, nescit enim si filius in eis sibi succedat, an inimicus, et sic concludit quod turbatio humana circa talia acquirenda vel conservanda est frustrabilis.
marg.| Septimo ex predictis concludit, quod in rebus mundanis non est ponenda spes sed in deo, apud quem substantia hominis est, et hoc est quod dicit : Et nunc que est expectatio mea, nonne dominus ? et substantia mea apud te est. Et nota quod in Hebreo non ponitur eadem dictio ubi dicitur. Et substantia mea apud te est. et supra ubi dicitur : Et substantia mea tanquam nihil ante te est. sed ponuntur diverse dictiones, que bene consonat huic expositioni, ut patet in illa lingua erudito.
marg.| Octavo, quia nemo sine peccato est, ut expectatio sua in Deo sit certa, petit erui ab omnibus iniquitatibus, scilicet culpe unde dicit : Ab omnibus iniquitatibus meis erue me. Et quia stultus qui remanet in vanitate mundana irridet iustis et bonis, ideo sequitur : Opprobrium insipienti dedisti me. quasi dicat ideo debes me eruere, quia dedisti me opprobrium insipienti eo modo quo dicitur alibi : Non erubescant in me qui expectant te Deus Israel. Quod quidem opprobrium (quia non ex culpa deprecantis insurgeret) ostendit di. Obmutui, et non aperui os meum. id est non egi contentiose, sed tacui. Et que sit causa huius taciturnitatis virtuose, subdit cum dicit : Quoniam tu fecisti. scilicet me talem dans mihi patientiam seu discretionem ad talia toleranda seu evadenda.
marg.| Nono postquam petivit remissionem culpe petit remissionem pene. unde dicit : Amove a me plagas tuas. Et ut ostenderet illas plagas esse graviter illatas, sic quod vix posset eas tolerare, subdit : A fortitudine manus tue ego defeci. quasi dicat, plage tue sic moderentur erga me, ut proficiam, non ut deficiam.
marg.| Decimo, ne forte quis estimaret quod huiusmodi plage fortiter illate excederent rationem iustitie, et essent quasi vindicative, ideo subdit : In increpationibus, propter iniquitatem corripuisti hominem, quasi dicat, Hec increpatio tua iusta est, quia propter iniquitatem. Et pia est, quia ordinatur ad correctionem, unde dicit : Corripuisti hominem. Et modum correctionis ostendit esse valde afflictivum, cum dicit : Tabescere fecisti sicut araneam animam eius. Nam anima penitentis in talibus plagis gravibus in hac vita constituta tabescit et attenuatur, sentiens maximam fragilitatem suam. Et ex his sequitur, quod homo ex tali increpatione correctiva quantumcumque gravi, non rationabiliter conqueritur seu conturbatur, sed ex fragilitate humana. unde dicit : Verumtamen vane conturbatur omnis homo. scilicet sic correctus, licet affligatur et tabefiat.
marg.| Undecimo instanter petit suam liberationem tribus modis. Primo, scilicet per orationem, que est levatio mentis in deum. secundo per de {3.708}precationem, que est frequens supplicatio, tertio per lachrymas que in precibus ad impetrandum misericordiam sunt efficaces, unde dicit : Exaudi orationem meam domine, quo ad primum, et deprecationem meam. quo ad secundum. auribus percipe lacrymas meas. quo ad tertium. Et reddens rationem quare exaudiri debet dicit : Ne sileas, quoniam ego advena sum apud te et peregrinus. hoc est dicere, ego iam sum apud te in spe, licet adhuc sim advena et peregrinus in hoc seculo, in quo non habeo quietam mansionem, ad Hbr. 13. et sequitur. Quasi omnes patres mei. iuxta illud Apos. 2. Co. 5.b. Quandiu enim sumus in corpore, a domino peregrinamur. et que sit petitio, subdit d. Remitte mihi ut refrigerer. hoc est dicere, remitte mihi iniquitates, scilicet culpe, et plagas, scilicet pene, de quibus supra dixerat. Ut refrigerer. per misericordiam ab estu vitiorum et penarum. Priusquam abeam. ab hac vita ubi nunc peregrinus sum. Et amplius non ero. scilicet in ea.
Numérotation du verset Ps. 38,replica 
prol.| Circa psal. Dixi custodiam. Cum postil. ex multis expositionibus unam preelegisset, scilicet quod exponatur Psalmus iste de David existente in fuga tempore persecutionis ab Absalom filio eius illate. et ad illum casum psal. hunc pertinenter applicasset. Burgensis se putans lucernam accendere, dicit hunc psal. exponi debere, non de uno particulari, sed de quolibet penitente indistincte : habens pro ratione principali, quia universaliora sunt potiora particularibus et magis divina, allegans ad id Aristotelem. 1. Ethicorum Sed hec ratio qua Burgens. utitur frequenter, brocardica videtur, quia non distinguit de universali in essendo, predicando, et causando. Nam in essendo constat particularia universalibus potiora, quia quicquid tale universale perfectionis includit, includit particulare, et ultra. Idcirco vulgatum verbum est, quod priora communitate sunt potiora perfectione. Similiter iudicium est de universali in predicando, sed de universali in causando puto Burgens. nolle dicere, quia proposito suo minime servit. Nec allegat Aristo. in eo sensu in quo ipse allegata verba scribit, quia intentio Aristo. est, quod bonum de quanto communius de tanto divinius. Nunc autem per communius non intendit universalius sed communicabilius. Et cumBurgens.aliquem passum sacre scripture presertim psalmorum, exponit de pluribus vel de omnibus peccatoribus, quem postil. secundum sonum primarium terminorum sine absurditate exponit de uno singulari peccatore, aliis tamen bene applicabilis per modum exempli, semper ipse Burgens. adducit pro regula illud Aristo. contra ipsius intentionem : Universalia sunt potiora singularibus, putans se accendisse lucernam, et aliquid divinum in medium deduxisse, quasi dicat de pluribus peccatoribus sit aliquid divinius quam dicere de uno, vel quasi plures peccatores sint aliquid plus boni quam unus singularis, quod quantum servit litterali expositioni, pensent huius Burgens. amatores eius frastas grandipendentes. Ceterum putat Burgens. aliquid divinum adduxisse arguendo contra post. quia primo litteraliter exponit multos psal. de singularibus casibus ipsius David, volens secundum opinionem beati Hieronymiquam sequitur post. de autoritatibus psalmorum, quia tunc filii Core, Asaph, Idithun etc. plura mysteria Christi et ecclesie descripserunt quam David, quid ut plurimum secundum expositionem post. de se suisque casibus scripsit. ResponDeoquod quamvis post. primo ad litteram secundum quod termini communiter pretendunt, sine absurditate multos psal. exponat de David singulariter, non intendit tamen excludere sensus litterales eorumdem psal. principales, qui sunt de Christo et ecclesia, quorum typum David gerit, Typum inquam Christi aliquando in regem constituti, aliquando per malos tribulati, aliquando ut victoris de tribulationibus liberati, etc. Typum etiam gerit, ecclesiam in sua persona describens, nunc a Deo electam, nunc a pravis abiectam, nunc tribulatam, nunc in tribulatione gratias agentem etc. qui sunt sensus, ab autore spiritusancto principaliter intenti, licet sint alii. sensus priores, sed digniores per voces primo sine absurditate significati. Et per ea dicta solvuntur multe differentie circa psalterium inter Burgens. et post. quorum alter refert se ad casum singularem per voces primo significatum. alter ad sensum exemplarem per spiritum sanctum principaliter intentum. Et correctorium volo ad omnes differentias huiusmodi referri, ut non oporteat inutiles fieri repetitiones.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 38), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 13/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_38)
Signaler un complément d'information

Notes :