Nicolaus de Lyra

Psalmus 26

Numérotation du verset Ps. 26,1 

¶ In finem
¶Codd. : (Ps. 26) D30 Rusch Ps-G, def. C
psalmus1
1 In finem psalmus Ps-G (V D) Ω X ΩS Rusch Ed1530 ] psalmus Amiatinus Ps-G (I L W) D14 D30 ² cum Ps-R , om. Ps-G D14 D30 *
David
priusquam
liniretur2.
2 liniretur Ω X] + gratia et postulatio bonorum D30
Numérotation du verset Ps. 26,I 

Dominus illuminatio mea
et salus mea ¦
quem timebo ?
Numérotation du verset Ps. 26,II 

Dominus protector
vite mee ¦ a quo trepidabo.
Numérotation du verset Ps. 26,2 III

Dum3 appropiant super me
3 Dum] Cum (hapax)
nocentes ¦
ut edant carnes meas.
Numérotation du verset Ps. 26,IV 

Qui
tribulant me4 inimici mei ¦
4 me Ps-G (Q W ΦP U G K ΨB V D) D14 D30 ΩS Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] + et Ps-G
ipsi infirmati sunt
et ceciderunt.
Numérotation du verset Ps. 26,3 V

Si consistant adversum5 me castra ¦
5 adversum Ps-G (ΦP U G K ΨB V D) Ω D30 Rusch edd adversus Ps-G D14 Cor2
non timebit
cor meum.
Numérotation du verset Ps. 26,VI 

Si exsurgat
adversum6 me prelium ¦
6 adversum Ps-G (ΦP U G K ΨB V D) Ω D30 Rusch edd adversus Ps-G D14 Cor2
in hoc
ego sperabo.
Numérotation du verset Ps. 26,4 VII

Unam
petii a Domino hanc requiram ¦
ut
inhabitem in domo Domini’
omnibus diebus7 vite mee.
7 omnibus diebus D30 Rusch cum Ps-R ] omnes dies Ps-G (I ΦRGV) D14 ² (super ras.) Cor2 (grecus et antiq.) Ps-α
Numérotation du verset Ps. 26,VIII 

Ut videam voluntatem Domini8 :
8 voluntatem Domini Ps-G D14 D30 Rusch ] voluptatem Domini Ed1532 Carafianus Clementina
et visitem templum eius.
Numérotation du verset Ps. 26,5 IX

Quoniam abscondit me in tabernaculo suo9
9 suo Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G (R F I L) cum LXX
in die malorum ¦
protexit me
in abscondito tabernaculi sui.
Numérotation du verset Ps. 26,6 X

In petra exaltavit me ¦
et nunc
exaltavit caput meum
super inimicos meos.
Numérotation du verset Ps. 26,XI 

Circuivi
et immolavi
in tabernaculo eius
hostiam vociferationis
cantabo ¦
et psalmum dicam Domino.
Numérotation du verset Ps. 26,7 XII

Exaudi Domine
vocem meam
qua clamavi ad te10 :
10 ad te Ps-G (L ΨB² V D) D30 Ω Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G D14
miserere mei
et exaudi me.
Numérotation du verset Ps. 26,8 XIII

Tibi dixit
cor meum’
exquisivit te11
11 -vit te D14 D30 Rusch ] –sivi te M* ΦRP D, exquisivit Ps-G (R F M² W U G K ΨB*) Cor2 ( EXQUISIVIT FACIES MEA : antiquior habet hoc. EXQUISIVI TE FACIES MEA  : que, si posset per approbatos latinos haberi, satis esset dulcis, sed etiam hebreus non consentit ; unde timendum [bene canendum Roma, BAV, Vat. lat. 3466#] est littera a vitio falsitatis)
facies mea ¦
faciem tuam Domine requiram.
Numérotation du verset Ps. 26,9 XIV

Ne avertas
faciem tuam
a me ¦ ne declines in ira
a servo tuo.
Numérotation du verset Ps. 26,XV 

Adiutor meus esto12’
12 esto D14 D30 Rusch Ps-G ] es tu ΦR, + Domine ΩS, Cor2 (hebr. et antiq. et Ieronimus non habent DOMINE sed de versiculo cantus fuit appositum) ; cf. Corpus antiphonalium officii officii (n° 7932 : cursus monasticus ; n° 6037 : cursus romanus , Ivrée, Chapitre, 106 : “Adiutor meus esto, Domine [alii : Deus], ne derelinquas me. V/ Neque despicias me, Deus salutaris meus ») ; MARBACH , Carmina Scripturarum , p. 97-98.
ne derelinquas me ¦
neque despicias me
Deus salutaris13 meus.
13 salutaris D14 D30 Rusch cum Ps-R ] salvator Ps-G (R) (hapax)
Numérotation du verset Ps. 26,10 XVI

Quoniam pater meus et mater mea
dereliquerunt me ¦
Dominus
autem assumpsit me.
Numérotation du verset Ps. 26,11 XVII

Legem pone mihi
Domine in via tua ¦
et dirige me
in semita recta
propter inimicos meos.
Numérotation du verset Ps. 26,12 XVIII

Ne tradideris me
in animas tribulantium
me ¦ quoniam insurrexerunt in me
testes
iniqui et mentita
est iniquitas sibi.
Numérotation du verset Ps. 26,13 XIX

Credo videre
bona Domini ¦
in terra viventium.
Numérotation du verset Ps. 26,14 XX

Exspecta
Dominum
viriliter age ¦
et confortetur cor tuum et sustine Dominum.

Psalmus 26

Numérotation du verset Ps. 26,ad litteram 
marg.| {3.609} .1. Dominus illuminatio. Huic Psalmo premittitur talis titu. in Hebreo : David preponitur tamen littera lamech, ad designandum quod est dativi casus. In translatione vero Hieronymi nihil preponitur, sed absolute dicitur David, et per hoc apparet autor psalmi s. David De materia autem huius psalmi, et tempore quo factus fuit, dicit Hieronymus in prologo huius libri quod David fecit hunc psalmum post mortem Saulis antequam ungeretur in regem, et secundum hoc non potest intelligi de unctione, qua inunctus fuit a Samuele, sicut habetur 1Rg. 16. quia illa inunctio fuit longe ante mortem Saulis. Post mortem vero Saulis bis fuit inunctus, primo super tribum Iuda, ut habetur 2Rg. 2. Secundo super totum Israel, ut habetur 2Rg. 5. De qua tamen istarum duarum unctionum factus fuerit hic psalmus Hieronym non dicit, videtur tamen quod factus fuerit hic pro secunda, quia prima fuit particularis, et secundum quid, ista autem generalis, et simpliciter. Dicunt autem Hebrei, et est satis verisimile, quod quando Deus promovet aliquem ad aliquam dignitatem, datur sibi gratia per quam convenienter possit exequi illam, et hoc nisi promotus ponat sibi obicem : propter quod David ad illam unctionem devote se preparavit, et hunc psalmum fecit. Et dividitur in tres partes secundum tria petita a David necessaria, ad exequendum debite regie dignitatis officium. Primum est contra adversarios constantia. Secundum est circa divinum cultum diligentia, quia per ipsum reges regnant. Tertium est in bonis perseverantia sine qua alia sunt inutilia, secundum petitur ibi. Unam petii a domino. tertium ibi. Adiutor meus esto. circa primum dicit David. Dominus {3.610} illuminatio mea. id est cognitione agendorum, que maxime requiritur in rege.
marg.|  .2. Et salus mea. in periculis bellorum.
marg.|  .3. Quem timebo. timore filialis reverentie.
marg.|  .4. Dominus protector, etc. contra hostes.
marg.|  .5. A quo trepidabo ? Quando enim hostes veniunt contra aliquem regem debet formidare, ne hoc dominus permiserit propter suam culpam, ideo subditur.
marg.|  .6. Dum appropiant super. id est mihi, et populo meo nocere volentes.
marg.|  .7. Ut edant carnes, etc. id est edi faciant a feris, et avibus.
marg.|  .8. Carnes meas. id est populi mei interficiendi. Et quia David ex contritione adversariorum suorum divina virtute iam facta confidebant de futura, ideo dicit.
marg.|  .9. Qui tribulant me. tribulaverunt de preterito, quia in libro psalmorum qui compositus est metrice, ratione metri frequenter ponitur tempus unum pro alio. Et quia loquentes ex magno affectu frequenter mutant modum loquendi de preterito in futurum, et econtra. Hic autem liber factus est per modum orationis, seu divine laudis, in quibus requiritur affectus devotionis.
marg.| .10. Ipsi infirmati, scilicet Saul, et Deg, et Isboseth, et complices eorum.
marg.|  .11. Si consistant. de futuro.
marg.|  .12. Non timebit cor meum. confidens ex divino adiutorio, sicut innuit de preterito, ideo subdit.
marg.|  .13. Si exurgat. sicut factum est post inunctionem predictam, ut habetur 2Rg. 5. Audierunt ergo Philisthiim quod unxissent David in regem super Israel, et ascenderunt universi ut quererent David. Et sequitur ibidem. Et consuluit David dominum dicens. Si ascendam ad Philisthiim, et si dabis eos in manu mea ? Et dominus dixit ad David : Ascende : quia tradens tradam tibi Philisthiim in manu tua.
Numérotation du verset Ps. 26,ad litteram 
marg.| {3.611} .1. Unam. Hic consequenter David petiit circa divinum cultum diligentiam, dicens. Unam. scilicet rem.
marg.|  .2. Petii a domino. pre ceteris.
marg.|  .3. Hanc requiram. deprecando dominum perseveranter pro obtentu ipsius, quia ad hoc quod petitio sit exaudibilis a Deo, non solum requiritur, quod sit pia, et pro se, sicut ista, sed etiam quod sit perseverans, et que sit dicta petitio dicitur.
marg.|  .4. Ut inhabitem in domo domini omnibus diebus, etc. id est, quod domus habitationis mee sit prope locum cultus divini.
marg.|  .5. Ut videam. id est, sciam.
marg.|  .6. Voluntatem domini. Quia ibi dabantur divina responsa.
marg.|  .7. Et visitem templum eius. ad adorandum ibidem frequenter, et offerendum. Et dicit templum, quia habuit propositum edificandi ipsum, ut dictum est psal. precedenti. Et una causa huius propositi subditur.
marg.|  .8. Quoniam abscondit me. id est in sui cultus loco, s. quando fugiens Saulem ipsum interficere volentem, venit in Nobe ad Achimelech sacerdotem, et ibi accepit panem, et gladium, ut dicitur 1Rg. 16.
marg.| {3.612} .9. In die malorum. In Hebreo habetur : In die pessima, eo quod illa die ibi erat Deg Idumeus : qui retulit Sauli hoc factum, ex quo secuta est occisio sacerdotum. 1Rg. 22.
marg.| .10. In petra exaltavit me. id est in loco sic vocato, quando Saul, et viri eius cingebant David, et viros eius in modum corone ; ita quod David desperabat se posse evadere, et a Deo factum fuit quod nuntius venit ad Saul, dicens ; Festina, et veni quoniam infuderunt se Philisthiim super terra. Reversus est ergo Saul desistens persequi David. Et subditur ibi. Propter hoc vocaverunt locum illum petram dividentem. 1Rg. 23.g.
marg.|  .11. Et nunc exaltavit. Coronando me corona regni Israel pacifice, et quiete.
marg.| .12. Circumivi. frequentando locum divini cultus.
marg.|  .13. Et immolavi, etc. per sacerdotum manus.
marg.|  .14. Hostiam vociferationis. Quia hostie offerebantur cum vociferatione divine laudis per cantores.
marg.|  .15. Cantabo. Quia ipsemet David cantabat coram arca, secundum quod habetur 2Rg. 6.
marg.| .16. Exaudi, etc. id est orationem.
marg.|  .17. Qua clamavi ad te. Orando ex magno affectu pro bono regni statu, et tuo cultu, ut patet per predicta.
Numérotation du verset Ps. 26,ad litteram 
marg.| {3.613} .1. Tibi dixit cor meum. Quia non solum orabat voce, sed et mente.
marg.|  .2. Exquisivit te facies mea. Id est, corporis exterior, et facies mentis interior.
marg.|  .3. Faciem tuam. Id est, gratiam tuam. Et loquitur de Deo more humano, quia quando petens est sibi gratiosus, vertit faciem ad eum : quando autem displicet, avertit. ideo subditur.
marg.|  .4. Ne avertas faciem. Mihi tuam gratiam denegando.
marg.|  .5. Ne declines. Talis enim declinatio faciei apud homines, signum est hominis irati.
marg.|  .6. Adiutor meus. Hic consequenter David petit perseverantiam in bonis, dicens : Adiutor meus esto. quasi dicat Sine tuo adiutorio nullum est opus bonum.
marg.|  .7. Ne derelinquas. Quia tunc non possem in bono stare.
marg.|  .8. Neque despicias. Illa enim que sic relinquuntur, et despici videntur. Et subdit causam necessitatis predicti adiutorii dicens.
marg.|  .9. Quoniam pater meus. id est Adam, et Eva dereliquerunt me expositum miseriis presentis vite : quia per eorum transgressionem derivatur ad omnes homines originale peccatum, per quod habent pronitatem ad malum, et difficultatem ad bonum.
marg.|  .10. Dominus autem. Quia recurrentibus ad eum non denegat suum auxilium contra difficultatem ad bonum, et pronitatem ad malum. ideo subditur.
marg.|  .11. Legem, etc. Lex dicitur a ligando. dicit igitur : legem pone mi. etc. quasi dicat ita liga me lege naturali, et divina, ut non declinem {3.614} a via regia mandatorum tuorum.
marg.|  .12. Et dirige. Per semitam que est arctior, et rectior, intelligitur perfectio maior, que est supererogationis, quam David desiderabat.
marg.|  .13. Ne tradideris me. Id est, voluntates malignorum spirituum mihi adversantium.
marg.|  .14. Quoniam insurrexerunt. demones enim de iustorum innocentia requisiti falsum respondent : et contra eos allegant, sicut patet Iob 1. quod Sathan requisitus a domino de innocentia sancti Iob, falsum respondit, et contra eum falsum allegavit di. Numquid frustra timet Iob Deum, etc.
marg.|  .15. Et mentita est. Quia Sathan mendax est, et pater eius, est, inventor mendacii, ut dicitur Io. 8.f.
marg.| Aliter exponitur ab aliquibus ab illo loco : Legem pone mihi domine, etc. quod est petitio David petentis, ut a Deo sic dirigatur, quod a Saule, et eius complicibus non capiatur. Et quod subditur Quoniam insurrexerunt in me testes iniqui, s. illi qui erga Saul falso diffamabant David, secundum quod ipse dicit 1Rg. 24.b. Quare audis verba hominum loquentium, David querit malum adversum te ? Sed prima expositio magis consonat littere precedenti, et subsequenti, que loquitur de perseverantia David in bonis post mortem Saulis. propter quod ex tali perseverantia quam a Deo obtinere sperabat, concludit in fine psalmi.
marg.|  .16. Credo videre. electis repromissa.
marg.|  .17. In terra. Id est, vita beata, que est eterna. Spes enim est certa expectatio future beatitudinis, ex gratia, et meritis proveniens. Propter quod David exhortatur seipsum, loquens ad seipsum quasi ad alium, dicens.
Numérotation du verset Ps. 26,ad litteram 
marg.| {3.615} .1. Expecta. id est per virtutem spei beatitudinem ab ipso expectando.
marg.|  .2. Viriliter. de bono in melius proficiendo.
marg.|  .3. Et confortetur. virtute divine gratie que stabilit cor propter quod dicitur Hebr. 13.b. Optimum est gratia stabilire cor.
marg.|  .4. Et sustine. patienter ferendo eius discipline flagellum. quia ipse {3.616} vulnerat, et medetur, percutit, et manus eius sanabunt, Iob 5.c.
marg.| Moraliter autem potest exponi Psalmus iste, ut sit oratio cuiuslibet sapientis ad unctionem regiam, seu pontificalem se devote preparantis : quia primo debet petere constantiam contra insultus malignorum spirituum. secundo diligentiam circa divinum cultum. tertio perseverantiam in bonis, ut pertingat ad finale premium. quia qui perseveraverit usque in finem : hic salvus erit, Mt. 10.c.
Numérotation du verset Ps. 26,moraliter 
marg.| {3.609} .1. Dominus illuminatio etc. Hunc psal. fecit David quando debuit inungi rex super Israel universum 2Rg. 5. Moraliter autem potest esse oratio preparantis se ad suscipiendum unctionem pontificalem, vel regiam devote : in qua tria petuntur, sine quibus nullum regimen potest bene procedere, scilicet constantia contra malignos insultus, diligentia divini cultus, ibi. Unam petii a domino, etc. perseverantia in bonis actibus ibi. Adiutor meus esto, etc. Circa primum dicitur. †   Dominus illuminatio mea, etc. non formaliter, sed effective, dando rationi lumen naturale, et super addendo lumen gratie. .2.   Et salus mea, etc. obiective. Salus enim eterna est beatitudo, cuius obiectum est Deus. .3.   Quem timebo. timore filiali, qui psalmo 18. dicit. Timor domini sanctus permanens in seculum seculi, non sic quod beati timeant in {3.610} currere culpam, sed quia habent ad deum reverentiam filialem.
marg.|  .4. Dominus protector, etc. corporalis, et spiritualis. .5.   A quo trepidabo ? Dum appropiant super me nocentes, ut edant carnes meas, etc. Tunc enim debet homo timere ne Deum offenderit, propter quod ipsum impugnari permittat. .9.   Qui tribulant inimici mei, etc. id est demones, qui in malo sunt obstinati. Omnes enim homines etiam mali dum vivunt, sunt ex caritate diligendi.
marg.|  .10. Ipsi infirmati sunt. nam a tempore passionis Christi potestas eorum est restricta. †   Et ceciderunt. nam per viros sanctos frequenter leguntur devicti, a corporibus expulsi.
marg.|  .11. Si consistant adversum me castra. id est societates demonum, sicut de sanctis angelis dicitur Gn. 32.a. Castra Dei sunt hec.
marg.|  .12. Non timebit cor meum. quia munitus sum.
marg.| .13. Si exurgat adversum me prelium. id est actualis tentatio demonum.
Numérotation du verset Ps. 26,moraliter 
marg.| {3.611} .1. In hoc ego sperabo, scilicet quod vincam cum Dei adiutorio.
marg.|  .2. Unam petii, etc. Hic ponitur secundum, s. diligentia divini cultus, cum dicitur : Unam petii a domino, etc. Id est, unam rem pre ceteris a domino petii de preterito.
marg.|  .3. Hanc requiram. et que sit illa subditur.
marg.|  .4. Ut inhabitem in domo domini omnibus diebus vite, scilicet que est ecclesia ad Dei cultum exercendum cum diligentia.
marg.|  .5. Ut videam voluntatem. id est, cognoscam non solum speculative, sed etiam practice. ideo subditur.
marg.|  .7. Et visitem. Ad orandum devote, et ad offerendum sacramentum {3.612} eucharistie.
marg.|  .8. Quoniam abscondit me. in ecclesia per fidem, et sacramenta.
marg.|  .9. In die malorum. id est, demonum, quando invaserunt me.
marg.|  .10. In petra. id est in Christo. 1. Cor. 10.a. Petra autem erat Christus.
marg.|  .11. Et nunc exaltavit. promovendo me ad pontificatum, vel regnum.
marg.|  .12. Circumivi. per frequentationem.
marg.|  .13. Et immolavi hostiam vociferationis. id est eucharistiam, que offertur cum laudibus divinis ; quam offerunt pontifices per seipsos, et principe per alios. Et quia secundum dictum Salvatoris. Lc. 18.a. Oportet semper orare, sequitur.
marg.|  .16. Exaudi domine. Et quoniam oratio non debet esse vocalis tantum, sed etiam mentalis, subditur.
Numérotation du verset Ps. 26,moraliter 
marg.| {3.613} .1. Tibi dixit. Id est, intentio mea.
marg.|  .3. Faciem tuam. Id est, filium tuum, qui facies patris dicitur, sicut et imago.
marg.|  .4. Ne avertas. Id est, averti permittas.
marg.|  .6. Adiutor meus. Hic petitur tertium, quod est perseverantia in bonis actibus, cum dicitur : Adiutor meus, etc. ut perseverare valeam in bono.
marg.|  .7. Ne derelinquas. ne incidam in peccatum.
marg.|  .8. Neque despicias. subtrahendo auxilium tuum.
marg.| {3.614} .9. Quoniam pater. Adam, et Eva originali iustitia destitutum.
marg.|  .10. Dominus autem. ad supplendum humane nature defectum.
marg.|  .11. Legem. mandatorum tuorum.
marg.|  .12. Et dirige me in semita. consiliorum.
marg.|  .13. Ne tradideris me in animas. id est in voluntates demonum, qui sunt testes iniqui, et mendaces contra homines, et maxime contra pontifices, et reges, quos magis nituntur subvertere propter altitudinis statum : sed quoniam habere spero te in auxilium.
marg.|  .16. Credo videre. nam ibi videtur bonum infinitum. Et quia pontifices, et reges debent inducere subditos ad bonum subditur.
Numérotation du verset Ps. 26,moraliter 
marg.| {3.615} .1. Expecta. per firmam spem. Et
marg.| {3.616} .2. Viriliter. procedendo de virtute in virtutem.
marg.|  .4. Et sustine. per longanimitatem.
Numérotation du verset Ps. 26,additio 1 
marg.| {3.615} In Ps. 26. Dominus illuminatio mea : ubi dicitur in postilla : exquisivit te facies mea. In his verbis cum dicit psal. Exquisivit te facies mea, faciem tuam domine requiram : videtur proprie petere visionem facialem divinam, in qua ultima beatitudo consistit. De illa enim dicit Apostolus 1. Cor. 13.d. Tunc autem facie ad faciem : quod notanter innuitur in premissis verbis. Sed quia talis visio facialis non habetur de communi lege in statu vie : idcirco per verbum futuri temporis subiunxit : Faciem tuam domine requiram, id est, perseveranter instabo, ut inveniam : et sic in predictis verbis magis videtur petere Psalmista gratiam consummatam, que est in gloria, quam gratiam enigmaticam que pertinet ad viam : cum tamen subdit : Ne avertas faciem tuam a me, potest intelligi de gratia, prout in postilla, quia per eam devenitur ad facialem visionem, quam principaliter petivit.
Numérotation du verset Ps. 26,additio 2 
marg.| In eodem Psalmo 26. ubi dicitur in postilla : Quoniam pater meus, id est Adam. Cum Psal. dicit : Pater meus, et mater mea dereliquerunt me, ad litteram potest intelligi proprie de David, qui cum esset minimus fratrum, contemptus fuit a parentibus : unde nolebant eum presentare Samueli ad unctionem, quasi contemptive eum relinquentes : a domino tamen per Samuelem fuit assumptus, ut patet 1Rg. 16. hec in {3.616} glo. et pertinet ad sensum litteralem, quia ad propriam historiam ipsius David. Quod autem subditur : Legem pone mihi domine, etc. continuatur proprie cum predictis, secundum hanc expositionem sic : Nam quia ad regem pertinet regere populum secundum legem divinam : idcirco regi precipiebatur, Deuter. 17. ut scriberet sibi librum legis divine, et assidue in eo legeret : et hoc est quod dicitur : legem pone, etc.
Numérotation du verset Ps. 26,replica 
prol.| In Psalmo Dominus illuminatio, pauca ponit Bur, sed que ponit magis tendunt ad littere discontinuationem quam expositionem, presertim circa illum passum : Quoniam pater meus, et mater mea, etc. Quem sic exponit, quod parentes David contemnendo eum, et abiiciendo, noluerunt eum Samueli presentare ad unctionem, quasi contemptive eum derelinquendo. Illud autem non videtur verum, quod parentes David illud fecerint ex contemptu, sed quia non presumebant de iuniore : nec de illa prima unctione facta per Samuelem factus est Psalmus iste : quia factus est post mortem Saul : ut dicit B. Hie. Illa autem unctio longe an mortem Saul, facta est, ut patet 1Rg. 16. Etiam hoc videtur quia tempore prime unctionis David nihil habuit adversi quod timeret, prout hic allegat di. Si exurgat adversum me prelium, etc. immo statim post primam unctionem factus est amicissimus ipsi Saul : eius psaltes, armiger, et gener. que omnia patent 1Rg. per totum : quamvis post factus sit Saul eius persecutor : de quo hunc ps. non fecit, prout B. Hier. sentit, et sup. allegatum est.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 26), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 12/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_26)
Signaler un complément d'information

Notes :