Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

^marg.| {LYR26P0.1} Incipit liber Psalmorum¹. – Propheta magnus surrexit in nobis (Luce² 7^a). Quamvis liber psalmorum³ apud Hebreos inter hagiographa computetur, tamen apud⁴ latinos⁵ inter libros propheticos reputatur, nec immerito⁶ quia David qui fecit psalmos, saltem pro maiori parte, non solum dicitur propheta sed etiam eximius prophetarum ⁷ ut dicitur in principio Glosse super librum psalmorum^b.

^a Lc. 7, 16.

^b Petrus Lombardus , In Ps prologus, PL 191, 55A.

¹ Incipit liber Psalmorum] om. Va162 P402 BAV, San Pietro B62 etc. ; Prefatio autoris venerabilis doctoris fratris Nicolai de Lyra in postillam super psalterium prefatio incipit. Ed .

² Luce] sic Va162

³ psalmorum] spsalmorum a . corr. Va162

⁴ apud] inter Va162

⁵ latinos Va162 P15257 Ed etc. ] hebreos P359

⁶ in merito P402

⁷ sed… prophetarum] om. Va162, corr. al. m. marg. : sed dicitur eximius prophetarum

^marg.| {LYR26P0.2} Propter quod de ipso⁸ convenienter dicitur⁹ verbum propositum: Propheta magnus etc. In quo quidem¹⁰ verbo possunt notari quatuor cause huius libri scilicet efficiens, materialis, formalis et finalis.

⁸ de ipso Va162 P359 P15257 ] om. Ed.

⁹ dicitur] + de eo Ed .

¹⁰ quidem] quidam P359

^marg.| {LYR26P0.3} <Cause efficiente> Causa autem¹¹ efficiens duplex est¹², scilicet principalis et instrumentalis¹³. Principalis autem¹⁴ est ipse Deus revelans mysteria in hoc libro descripta. Instrumentalis autem est ipse David propheta¹⁵ cui, secundum Augustinum^c, omnia contenta in hoc libro fuerunt revelata et ab eo descripta. Secundum vero Ieronymum et Hilarium¹⁶ ^d et omnes doctores hebraicos, David non fecit omnes psalmos sed maiorem partem.

^c Fons : Augustinus Hipponensis , De Civitate Dei, 17, 14, CCSL 48. ‎Note générale 2.

^d Fons : Hieronymum et Hilarium] Cf. Prologus beati Hieronimi presbiteri in libro Ps. (éd . De Bruyne, Préfaces, Ps. n° 24, p. 73.36-40) <cuius fons> Cassiodorus , Expositio in Psalmos, praef., c. 12 (SL 97, p. 15) < Hilarius Pictaviensis , In Ps. prol. (CSEL 22, § 8, 11 et 12#) et Hieronymus , Praefatio in Ps. iuxta Hebreos (Epist. Sofronio) (Biblia Sacra, Stuttgart, p. 768.1-17); voir Note générale 28.

¹¹ autem] om. Va162

¹² est] om. Ed .

¹³ principalis et instrumentalis P402 Ed .] inv. P359

¹⁴ autem] om. Ed .

¹⁵ principalis Va162 etc.] om. Ed .

¹⁶ Ieronymum et Isidorum] I’ôm Va162 ; solû et hystorium P359 (!)

^marg.| {LYR26P0.4} Plures autem alii aliquos psalmos¹⁷ scripserunt¹⁸, ut Moyses, Salomon et aliqui alii ut magis patebit¹⁹ infra prosequendo per²⁰ titulos psalmorum. Psalmi tamen facti a David et aliis collecti fuerunt, et in uno libro congregati qui dicitur Liber Psalmorum , et hoc per Esdram scribam et prophetam, vel per alium prophetam sanctum quicumque fuerit, ut dicit Ieronimus in prologo super librum istum qui in modernis bibliis²¹ communiter non habetur. Tenetur tamen communiter a doctoribus nostris²² quod Esdras, qui legem combustam a Caldeis reparavit, psalmos a diversis factos in hoc volumine congregavit. Non tamen dicitur actor²³ libri seu causa efficiens intrumentalis, sed magis ipse David qui maiorem partem psalmorum fecit. Totum enim a maiori parte denominatur. Hec autem causa efficiens duplex, scilicet principalis et instrumentalis, tangitur cum dicitur Propheta .

¹⁷ psalmos] spsalmos Va162 ( a . corr. )

¹⁸ scripserunt Va162 P402 Ed. ] descripserunt P359

¹⁹ -bat P402

²⁰ per] om. Va162

²¹ bibliis Va162 P402 Ed .] libris P359

²² communiter - a doctoribus nostris Va162 P402 Ed .] inv. P359

²³ auctor Ed .

^marg.| {LYR26P0.5} Ad actum enim prophetandi concurrit Deus, mentem prophete tangens seu elevans ad supernaturalem cognitionem, et mens prophete hoc modo tacta seu illuminata. Oportet enim quod simul sint²⁴ movens actu et res mota. Propter quod²⁵ dicit Dominus, Numerorum 12^e, «Si quis inter vos propheta Domini fuerit, in visione apparebo ei aut per sompnium loquar²⁶«. In quo verbo tanguntur duo modi prophetandi ad quos omnes modi²⁷ prophetie proprie dicte reducuntur, prout infra magis videbitur. Unus est in vigilia qui notatur cum dicitur «in visione apparebo ei». Alius est in sompno qui notatur cum dicitur «aut per sompnium loquar». In utroque tamen modo concurrit Deus ut agens principale et mens prophete ut agens²⁸ instrumentale, quod patet manifeste²⁹ per hoc quod dicitur: «In visione apparebo ei», scilicet in vigilia veritatem supernaturalem ei³⁰ ostendens, «aut per sompnium loquar»^/f. 353rb/ occulta sibi revelans. Et sic patet primum scilicet causa effectiva.

^e Nm. 12, 6.

²⁴ sint] sciat P402

²⁵ quod] hoc Va162

²⁶ loquar] + ei P402

²⁷ prophetandi… modi] om. hom. P402

²⁸ ut agens Va162 P402 Ed .] om. P359

²⁹ manifeste] om. Ed .

³⁰ ei Va162 P402 ] eis P359 Ed

^marg.| {LYR26.P0.6} <Cause matérielle> Secundo tangitur causa materialis sive subiectiva cum dicitur Magnus . Ad cuius intellectum sciendum quod³¹ propheta aliquis dicitur magnus et prophetia eius magna dupliciter. Uno modo intensive, et hoc³² contingit quanto clarior est cognitio ipsius prophete. Et secundum hoc David dicitur Propheta magnus . Unde et³³ in principio glose super librum istum dicitur: alii prophete per quasdam rerum imagines atque verborum tegumenta prophetaverunt ^f. David autem solius Spiritus Sancti intuitu ³⁴ sine omni exteriori adminiculo ³⁵ edidit prophetiam. Et hic³⁶ est modus excellentior prophetie, ut infra magis videbitur cum agetur de gradibus prophetie. Sed hic modus magnitudinis prophetie magis pertinet ad causam formalem que consistit in modo tractandi quantum ad subiectivam³⁷. Alio modo accipitur magnitudo prophete seu prophetie extensive, scilicet quando ad plura se extendit. Et hoc pertinet ad causam subiectivam seu³⁸ materialem. Et hoc modo prophetia in hoc libro contenta dicitur magna quia quodam modo se extendit ad omnia que in Sacra Scripturacontinentur. Secundum enim³⁹ Cassiodorum super librum istum^g, totus Christus quantum ad caput et membra est subiectum in tota Sacra Scriptura, accipiendo subiectum pro materia. Et similiter, secundum eum, totus Christus est materia huius libri, differenti⁴⁰ tamen modo a tota Sacra Scriptura, quia hic est subiectum seu⁴¹ materia per modum laudis, propter quod dicitur Liber Psalmorum id est laudum divinarum, propter quod etiam ab aliis doctoribus communiter dicitur quod continet totam⁴² Scipturam per modum divine⁴³ laudis. Et ideo de magnitudine materia huius libri potest dici illud Exodi 3^h : «Vadam et videbo visionem hanc magnam» quod est verbum Moysi, qui interpretatur extractus de aquis, quia nullus est aptus ad considerationem veritatis in hoc libro contente, nisi fuerit extractus⁴⁴ ab aquis voluptatum presentis vite. Unde dicitur Isaie 28ⁱ : «Quem intelligere faciet auditum,» scilicet Dominus, et respondet⁴⁵ propheta «Ablactatos a lacte, avulsos⁴⁶ ab uberibus» scilicet a corporis⁴⁷ voluptatibus.

^f Petrus Lombardus , In Ps. prologus, PL 191, 55A.

^g Cassiodorus , Expositio in Ps., præf., c. 13, CCSL 97, p. 16.

^h Ex. 3, 3.

ⁱ Is. 8, 9.

³¹ quod] et P402

³² hoc] + tanto magis Ed .

³³ et] om. P402

³⁴ intuitu] instinctu Va162

³⁵ adminiculo] + suam P402 Ed .

³⁶ hic Va162 etc ] huic P402

³⁷ subiectivam Va162 P402 Ed] subiectionem P359

³⁸ seu Va162 Ed etc] aut P402

³⁹ enim P402 etc. ] autem Ed.

⁴⁰ defferenti Va162

⁴¹ sive Va162

⁴² totam] + sacram Va162 Ed .

⁴³ divine Va162 P402 Ed .] om. P359

⁴⁴ extractus Ed etc] abstractus Va162

⁴⁵ respondet]- dit Va162

⁴⁶ avulsos Ed ] etc. avusos Va162

⁴⁷ corporis Ed etc. ] corporibus Va162

^marg.| {LYR26.P0.7} <Cause formelle> Tertio in verbo proposito tangitur causa^j formalis cum dicitur Surrexit . Circa quod sciendum quod duplex est forma⁴⁸ scilicet forma tractandi et forma tractus⁴⁹. Forma tractus⁵⁰ est divisio libri de qua dicetur postea in libri prosecutione. Forma vero tractandi est modus agendi, qui in proposito est modus Deum laudandi, ut predictum est. Quidquid enim in hoc libro continetur, per modum divine laudis ponitur^k. Laus vero divina oratio est seu species orationis. «Oratio autem, secundum Damascenum ⁵¹, est ascensus mentis in Deum». Qui quidem⁵² ascensus notatur cum dicitur: Surrexit {f. 83vb} propter quod dicitur Psalmo 56⁵³ ⁵⁴: «Exsurge gloria mea, exsurge psalterium et^l cythara». Gloria est clara noticia cum laude. Cognitio autem⁵⁵ David in hoc⁵⁶ libro contenta fuit valde clara quantum se extendit cognitio prophetica, ut iam in parte dictum⁵⁷ est et plenius postea tangetur. Est etiam descripta⁵⁸ per modum divine laudis ut dictum est. /f ^. 353va/ Et ideo dictum⁵⁹ bene vocatur gloria propter quod dicit David «Exsurge gloria mea» et addit «Exsurge psalterium et cythara^m»⁶⁰ quia aliqui psalmi ab eo descripti cantabantur in musico instrumento quod vocatur psalterium, et aliqui in cythara, ut videbitur prosequendo sicut et modo aliqui cantus sine note magis proprie cantanturⁿ in viella^o et alii in aliis instrumentis.

^j causa] om. P402

^k per modum… ponitur] om. Va162

^l et] om. Va162

^m cithara Va162

ⁿ cantantur] om. P402

^o viella] viela P402, viola Ed

⁴⁸ forma Ed etc] formalis Va162

⁴⁹ tractus] tractatus Va162 P402 Ed . | forma tractandi…forma tractus] inv. P402

⁵⁰ tractus] tractatus Va162 P402 Ed .

⁵¹ Fons : Iohannes Damascenus, De fide orthodoxa , III , 24 , Burgundionis versio , c. 68 (Buytaert, p. 267.3 ; cf. Kotter , p. 167, 3; PG 94, 1090D): «Oratio est ascensus intellectus ad Deum»; in Deum = BAV, Vat. lat. 10611, s.13), ut ref. Thomas de Aquino, In Ps Prol . 1; Sup . Ps 24 [1]; 38, [8]; Sum . theol . IIa IIae , q. 83, a. 1.

⁵² quidem] quidam Va162

⁵³ 56] ibi Va162

⁵⁴ Ps. 56, 9 Erreur ! Signet non défini. .

⁵⁵ autem] + ipsius Va162 P402

⁵⁶ hoc Va162 ] om. P402

⁵⁷ dictum] tactum Va162 P402 Ed .

⁵⁸ descripta Va162 ] om. P402

⁵⁹ ideo dicitur] om. Va162

⁶⁰ Ps. 56, 9 ; Ps. 107, 3.

^marg.| {LYR26.P0.8} <Cause finale> Quarto tangitur causa finalis cum dicitur In nobis id est ad utilitatem^p et salutem nostram. Homo enim eo quod est «capax Dei»⁶¹ per cognitionem et amorem est ordinatus ad quemdam finem supernaturalem, secundum illud Isaie 63^q ⁶²: «Quod occulus non vidit et auris non audivit et in cor hominis non ascendit, que preparavit Deus diligentibus se». Et quia ad finem totaliter incognitum nullus potest se dirigere, ideo necessarium fuit aliqua divinitus hominibus revelari per que dirigerentur in finem supernaturalem. Huiusmodi autem est Sacra Scripturadivinitus revelata propter quod de ea dicit Apostolus, <ad> Romanos 15^r capitulo⁶³: «Quecumque scripta sunt ad nostram doctrinam scripta sunt^s ut per pacientiam et consolationem Scripturarum spem habeamus». Que spes est expectacio certa future beatitudinis. Liber autem Psalmorum continet totam Sacram Scripturam per modum laudis. Ideo est toti Ecclesie valde utilis ad consecucionem future beatitudinis. De quo possimus dicere illud, Luce 1⁶⁴: «Erexit nobis cornu salutis in domo David pueri sui». Deus enim sanctus et benedictus «erexit nobis cornu salutis» id est Scripturam Sacram efficacem ad consequendum salutem que est scriptura libri Psalmorum^t, ut dictum est: «In domo David pueri sui» quia David pro maiori parte fuit auctor huius libri per quem, si corde teneatur et opere impleatur, in presenti gratia habebitur et gloria in futuro; quod nobis concedat etc. ^u

^p utilitatem] + nostram P359

^q Isaie 63] Psalmi lxiiii Va162 (!)

^r 15 Ed etc.] X P402

^s ad nostram…sunt Ed P402 (om. scripta)] om. P359

^t scriptura libri psalmorum] liber Psalmorum P359

^u etc. Va162 P402 Mz157 BAVSanPietroB62] .n. praem Va162 (pro enim?) ; qui est benedictus in secula seculorum. Amen. Ed.

⁶¹ Cf. Augustinus Hipponensis, De Trinitate , X ; cf. Thomas de Aquino , Sum . theol . , Ia-IIae , q. 113 a. 10 co.

⁶² Revera 1Cor. 2, 9; cf. Is. 64, 4: «A sæculo non audierunt, neque auribus perceperunt; oculus non vidit, Deus, absque te, quæ præparasti exspectantibus te.»

⁶³ Rom. 15, 4: «Quæcumque enim scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt: ut per patientiam, et consolationem Scripturarum, spem habeamus.»

⁶⁴ Lc. 1, 69.

^marg.| {LYR26P0.9} [Expositio prologi Glossae Magnae ] Ad evidentiam maiorem huius libri et aliorum librorum prophetalium quorum expositionem intendo insistere post istum⁶⁵, antequam descendam ad textum huius libri, queritur utrum David fuerit eximius prophetarum.

⁶⁵ et aliorum…post istum P402 Ars18 Ars26 P359 P11972 P16782 Mz157 Mz162 BAV , SanPietroB62 ] om. P15257 (f. 254rb) Ed.

^marg.| {LYR26P1.2} Et arguitur primo quod non, quia dicitur Deuteronomii ultimo⁶⁶ ^v: «Non surrexit ultra propheta in Israel sicut Moyses» etc. Ergo videtur quod Moyses fuerit excellencior propheta quam David. Item, Matthei 21^w dicitur «Inter natos mulierum non surrexit maior Iohanne Baptista» qui fuit propheta. Ergo David non fuit eo excellencior. In contrarium arguitur per Glosam psalmi supra allegatam que dicit quod David fuit eximius prophetarum.

^v Dt. 34, 10 Dt. 34, 10 «Et non surrexit ultra propheta in Israël sicut Moyses, quem nosset Dominus facie ad faciem».

^w Mt. 11, 11 iuxta antiphonam officii ; cf. Hesbert, Corpus antiphonalium officii, n° 3370.

⁶⁶ dicitur- D. ultimo] inv. p . corr. Va162

^marg.| {LYR26P1.3} Responsio: quoniam ista questio mota est propter intellectum prophetarum generaliter. Ideo quatuor sunt hic videnda. Primum est de quibus sit revelacio prophetica, secundum de gradibus prophetie, tercium⁶⁷ de vario tactu Spiritus Sancti circa mentem prophete⁶⁸, quartum de comparatione ipsius David ad alios prophetas.

⁶⁷ tertium Va162 Ed] tercio P402

⁶⁸ prophete Va162 P402 Ed .] P359

^marg.| {LYR26P1.4} Circa primum sciendum quod propheta secundum nominis interpretationem dicitur «quasi procul fans»^x quia denuntiat⁶⁹ que sunt procul seu remota a naturali cognicione humana. Et ideo de talibus est prophetia. ^/f. 353vb/Huiusmodi vero sunt in triplici⁷⁰ gradu quia quedam sunt sic remota propter cognicionem rei cognoscende, et aliqua ex⁷¹ cognoscentis condicione, et aliqua propter modum cognoscendi.

^x Sur cette éthymologie, voir ‎XIII.Note générale 7C.

⁶⁹ denuntiat] + ea Va162 Ed .

⁷⁰ in triplici P402 Ed] multiplici P359

⁷¹ ex] et Ed .

^marg.| {LYR26P1.5} Primum adhuc est in triplici⁷² gradu. Primus est propter rei cognoscende super⁷³ eminenciam, cuius modi sunt divina, maxime circa personarum propria. Ideo de talibus facte sunt revelaciones prophetice, Isaie 6^y, per seraphim ter sanctus clamancia; et clarius⁷⁴ in Novo Testamento, ut habetur Prima Ioannis 5^z «Tres sunt qui testimonium dant in celo: Pater, Verbum et Spiritus sanctus, et hii tres unum sunt».

^y Is. 6, 3 «Et clamabant alter ad alterum, et dicebant: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus, Deus exercituum; plena est omnis terra gloria eius.»

^z 1Io. 5, 7.

⁷² in triplici Va162 P402 Ed] multiplici P359

⁷³ super P402 P402 P359] om. Ed.

⁷⁴ clarius P402 P359 ] + est Ed .

^marg.| {LYR26P1.6} Secundus gradus est propter rei cognoscende latenciam cuius modi sunt cordium secreta soli Deo cognita. Unde et cogitacio Symonis magi per revelacionem fuit cognita Petro, Actuum 8^aa. Unde dixit ei⁷⁵ «In felle amaritudinis⁷⁶ video te esse». Cogitabat enim Spiritus Sancti graciam vendere.

^aa Act. 8, 23 Act. 8, 23 : «In felle enim amaritudinis et obligatione iniquitatis video te esse.»

⁷⁵ ei] om. P402

⁷⁶ amaritudinis] + obligatione iniquitatis Ed .

^marg.| {LYR26P1.8} 3.1.1.3 Tercius gradus est propter rei cognoscende distanciam. Que⁷⁷ distancia uno modo accipitur ex parte loci, et hoc modo Eliseus per Spiritum⁷⁸ propheticum, distans per magnum spacium⁷⁹, vidit Giezi accipientem munera a Naaman⁸⁰, ut habetur Quarto Regum 5^ab. Alio modo accipitur distancia ex parte temporis, scilicet preteriti vel futuri. Presens enim tempus non distat a nobis. De distantibus vero, secundum preteritum, facta fuit revelatio Moysi quando prophetavit de creacione mundi, ut dicit beatus Gregorius super Ezechielem ^ac. De distantibus autem⁸¹ secundum futurum fiunt communiter revelaciones prophetice, ut patet intuenti Sacram Scripturam; propter quod prophetia diffinitur a Cassiodoro ^ad sic: Prophetia est divina inspiratio rerum eventus ⁸² immobili ⁸³ veritate denuntans.

^ab Cf. 4Rg. 5, 20-27.

^ac Gregorius magnus, Hom. In Ezech., I, hom. 1 (SL 142, p #.10#.33): «Quae tamen tria prophetiae tempora verius loquimur, si ex Sacrae Scripturae testimoniis ostendamus. […] Prophetia de praeterito: in principio creavit Deus caelum et terram. […] Sciendum quoque est quia prophetiae tempora invicem sibi concinunt ad probationem, ut aliquando ex futuris praeterita, aliquando vero ex praeteritis probentur futura. Dixerat enim Moyses: in principio creavit Deus caelum et terram.»

^ad Petrus Lombardus , In Ps prologus, PL 191, 58 B, ex Cassiodorus, Expositio in Ps., præf., c. 1, CCSL 97, p. 7.2-3.

⁷⁷ Que Va162 Ed ] om. P402

⁷⁸ Spiritum] ip<su>m Va162

⁷⁹ spatium] om. Va162

⁸⁰ Naman Va162

⁸¹ autem] vero Ed .

⁸² eventus] iter. P402

⁸³ in mobili Va162

^marg.| {LYR26P1.9} 3.1.2 Secundo aliqua fiunt remota a cognicione nostra propter conditionem cognoscentis. Et hoc propter aliqu<em> cognoscentis⁸⁴ defectum qui suppletur⁸⁵ per spiritum propheticum. Et hoc modo Abias⁸⁶ Silonites cognovit uxorem Ieroboam domum suam ingredientem quamvis cecus esset, ut habetur Tertio Regum 14⁸⁷ ^ae.

^ae 3Rg. 14, 1-6.

⁸⁴ cognoscentis] + conditionem et P359

⁸⁵ suppletur] impletur P359

⁸⁶ Abyas] Ahyas Va162, Habyas P402 , Abdias Ed

⁸⁷ XIIII P402 Ed] IX P359

^marg.| {LYR26P1.10} 3.1.3 Tercio modo aliqua sunt remota a cognicione humana propter cognoscendi modum, sicut Salomon habuit noticiam animalium et plantarum, ut habetur Tertio Regum 4^af, non per exercitium studii sed per inspirationem Spiritus Sancti.

^af 3Rg. 4, 33: «Et disputavit super lignis a cedro quæ est in Libano, usque ad hyssopum quæ egreditur de pariete: et disseruit de iumentis, et volucribus, et reptilibus, et piscibus.»

^marg.| {LYR26P1.11} 3.2 Circa secundum considerandum quod ad prophetiam proprie⁸⁸ dictam requiritur cognicio intellectiva secundum quod habetur Danielis 10^ag. Intelligencia opus est in visione. Et ideo si alicui communicetur aliquid ad prophetiam pertinens absque tamen tali intelligencia, non dicitur prophetia nisi forsitan valde large et improprie. Quod contingit⁸⁹ tripliciter:

^ag Cf. Dn. 10, 7-9: «Vidi autem ego Daniel solus visionem: porro viri qui erant mecum non viderunt, sed terror nimius irruit super eos, et fugerunt in absconditum. Ego autem relictus solus vidi visionem grandem hanc: et non remansit in me fortitudo, sed et species mea immutata est in me, et emarcui, nec habui quidquam virium. Et audivi vocem sermonum eius: et audiens iacebam consternatus super faciem meam, et vultus meus hærebat terræ.»

⁸⁸ proprie] om. P402

⁸⁹ -gat P402

^marg.| {LYR26P1.12} – Uno modo in visione, sicut Pharao vidit spicas, Genesis 41^ah, et Balthasar⁹⁰ manum scribentem in pariete, Danielis ultimo⁹¹ ^ai, ille dormiens, iste vigilans, neuter tamen eorum fuit propheta quia visionem non intellexit⁹² sed Ioseph et Daniel qui visiones intellexerunt.

^ah Gn. 41, 5-6, 17-27.

^ai Dn. 5, 1-5.

⁹⁰ Baltasar Va162

⁹¹ ultimo] V Va162

⁹² intellexit] intellexerunt P359

^marg.| {LYR26P1.13} – Secundo⁹³ hoc contingit in locutione sicut⁹⁴ Caiphas, Ioannis 11^aj, dixit quid propheticum dicens: «Expedit vobis ut moriatur unus homo pro populo et non tota gens pereat⁹⁵». Intendebat enim solum dare {f. 354ra} consilium de morte Christi, quod esset expediens quamvis esset innocens, ne occasione ipsius «venirent romani et tollerent locum et gentem».^ak Sed⁹⁶ Spiritu Sancto factum est quod hoc consilium sic protulit quod mors Christi futura foret pro salute spirituali totius mundi, ipso Caipha hoc ignorante et propter hoc non fuit propheta⁹⁷ proprie loquendo. Sicut⁹⁸ nec asina Balaam fuit animal rationale quamvis per linguam eius fuerit prolatum verbum rationabile⁹⁹, angelo linguam illius movente^al, absque tamen cognicione asine, sicut¹⁰⁰ plenius dixi super¹⁰¹ Iohanem.

^aj Io. 11, 47-52: «Collegerunt ergo pontifices et pharisæi concilium, et dicebant: […] Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum, et venient Romani, et tollent nostrum locum, et gentem. Unus autem ex ipsis, Caiphas nomine, cum esset pontifex anni illius, dixit eis: Vos nescitis quidquam, nec cogitatis quia expedit vobis ut unus moriatur homo pro populo, et non tota gens pereat. Hoc autem a semetipso non dixit: sed cum esset pontifex anni illius, prophetavit, quod Iesus moriturus erat pro gente, et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum.»

^ak Io. 11, 48.

^al Nm. 22, 21-35.

⁹³ Secundum P402

⁹⁴ sicud Va162

⁹⁵ et tota gens non pereat Va162

⁹⁶ Sed] + a Va162

⁹⁷ hoc ingorante… propheta] om. P359# ?

⁹⁸ sicud Va162

⁹⁹ rationabilis (!) Va162

¹⁰⁰ sicud Va162

¹⁰¹ super] supra P402

^marg.| {LYR26P1.14} – Tertio modo contingit hoc in operacione, scilicet quando Spiritus Sanctus impellit aliquem ad aliquid¹⁰² agendum, quod habet prosperum eventum, quamvis homo sic motus hoc ignoret, sicut¹⁰³ Iudicum 11¹⁰⁴ ^am dicitur de Iepte quod irruit Spiritus Domini super ipsum¹⁰⁵, scilicet ad pugnandum contra filios Amon. Tamen non fuit sibi revelata futura victoria¹⁰⁶, propter hoc non dicitur propheta set¹⁰⁷ talis motus vocatur Spiritus Sancti instinctus, qui est casus prophetie, secundum doctores id est aliquid deficiens a racione prophetie. Et talis motus similis est motui¹⁰⁸ ipsius bene fortunati qui movetur ad aliquid bene agendum sine tamen racione et cognicione previa, ut habetur Libro de bona fortuna^an.

^am Idc. 11, 29-32 Iud. 11, 29-32 : «Factus est ergo super Iephte spiritus Domini, et circuiens Galaad et Manasse, Maspha quoque Galaad, et inde transiens ad filios Ammon, votum vovit Domino, dicens: Si tradideris filios Ammon in manus meas, quicumque primus fuerit egressus de foribus domus meæ, mihique occurrerit revertenti cum pace a filiis Ammon, eum holocaustum offeram Domino. Transivitque Iephte ad filios Ammon, ut pugnaret contra eos: quos tradidit Dominus in manus eius.»

^an Aristotiles , Ethic. Eudem., 7, 14, 20-22 (1248a14-32), ut refert thomas de Aquino, Sum. theol., Ia-IIae q. 68 a. 1 sol. Cf. T. Deman , « Le Liber de bona fortuna dans la théologie de St Thomas d'Aquin », RSPhTh 17 (1928) 38-58.

¹⁰² aliquid Va162] aliquem P402

¹⁰³ sicud Va162

¹⁰⁴ 11] IX P359

¹⁰⁵ super ipsum P402 ] super eum Va162 P359 , in eum Ed

¹⁰⁶ +et Va162

¹⁰⁷ set Va162 (s3)] et P402

¹⁰⁸ motui om. P359 #

^marg.| {LYR26P1.15} Differt tamen quia motus bene fortunati est a¹⁰⁹ causa naturali, scilicet ab influencia orbis vel intelligencie motricis ut dicunt aliqui. Vel ab utraque simul ut dicunt alii. Motus autem Iepte et consilium est a causa supernaturali, scilicet ex motione spiritus divini. Iste tamen instinctus magis appropinquat¹¹⁰ ad rationem prophetie, ut videtur, quam duo alii modi predicti. Igitur quia ad rationem vere prophetie requiritur intelligentia, ut dictum est, ideo secundum varietatem intelligencie accipiuntur gradus prophetie, quia ille gradus est excellencior ubi ceteris paribus¹¹¹ est intelligentia clarior, dum tamen prophetie limites non transcendat, ut magis videbitur infra.

¹⁰⁹ a] om. Va162

¹¹⁰ appropinquat] propinquat Va162 P359?

¹¹¹ paribus] partibus Va162

^marg.| {LYR26P1.16} Primus igitur gradus est quando cum¹¹² visione alicui communicata datur visionis intelligentia, sicut Ieremias vidit «ollam succensam et faciem eius a facie aquilonis», ut habetur Ieremie primo^ao. Et intellexit per hoc significari exercitium regis Babilonis venturum ad comburendum civitatem Ierusalem.

^ao Ier. 1, 13.

¹¹² cum] in P359

^marg.| {LYR26P1.17} Secundus gradus est quando non fit talis visio seu apparitio sed auditur vox instruens de aliquo supernaturali sicut primo Regum 3^ap Samuel audivit vocem Domini loquentis nec tamen vidit aliquam effigiem sibi apparentem. Quod patet ex hoc quod credidit esse vocem Hely¹¹³ ipsum vocantis, ut habetur ibidem. Et¹¹⁴ iste gradus prophetie est excellencior predicto quia voces sunt signa magis expressiva veritatis quam figure predicte.

^ap 1Rg. 3, 1, 10.

¹¹³ Heli Va162

¹¹⁴ Et Va162 ] Est P402

^marg.| {LYR26P1.18} Tertius¹¹⁵ gradus est quando non solum auditur vox¹¹⁶ instruens sed etiam cum hoc appareat¹¹⁷ persona aliqua loquens¹¹⁸, propter quod iste gradus est excellentior predictis. Iste tamen gradus variatur tripliciter quia persona sic instruens seu¹¹⁹ apparens in aliqua effigie,

¹¹⁵ Tertius] + vero P359 , + autem Va162 Va163 Ed

¹¹⁶ vox Va162 Va163 etc. ] + sed apparet P359

¹¹⁷ appareat] apparet Va162 P359

¹¹⁸ sed etiam… loquens] om. P359#

¹¹⁹ seu] vel Va162

^prol.| – aliquando est homo sanctus, sicut secundo Machabeorum 15^aq habetur quod Onias iam defunctus apparuit inde Machabeo¹²⁰ dicens ei de Ieremia propheta similiter apparente: «Hic est {f. 354rb} qui multum orat pro populo et universa sancta civitate Ierusalem» etc. ¹²¹
– aliquando est angelus de quo non oportet exemplum ponere quia revelaciones Veteris ac Novi Testamenti ut communiter leguntur sic facte;
– aliquando autem est effigies reputans¹²² ipsum Deum, sicut¹²³ Isaie¹²⁴ 6^ar dicitur: «Vidi Dominum sedentem super solium excelsum» etc. et sequitur ibidem¹²⁵ ^as «Et audivi vocem Domini dicentis mihi quem mittam¹²⁶» et iste tercius gradus prophetie est excellentior secundo et secundus primo sicut Dominus¹²⁷ est excellentior angelo et angelus homine¹²⁸.

^aq 2Mcc. 15, 14 Mac. (II) 15, 14 : «Respondentem vero Oniam dixisse: Hic est fratrum amator, et populi Israël: hic est qui multum orat pro populo, et universa sancta civitate, Ieremias propheta Dei».

^ar Is. 6, 1.

^as Is. 6, 8.

¹²⁰ -rum Va162

¹²¹] etc. om. Va162 P402

¹²² reputans] representans Va162 Va163

¹²³ sicud Va162

¹²⁴ Isaie Va162

¹²⁵ ibidem P402 Ed ] + angelus est maior homine et Deus angelo ; et secundum hoc gradus secundus est excellencior primo, et tercius secundo P359

¹²⁶ mittam] + etc. Va162 P359 Ed

¹²⁷ Dominus] Deus Ed

¹²⁸ et iste… homine] om. Va162 Va163 P359

^marg.| {LYR26.P1.21} Considerandum autem quod omnes isti gradus prophetie vere predicti variantur dupliciter quia tales apariciones aliquando sunt¹²⁹ in sompnio et tunc vocantur revelaciones per sompnia, aliquando autem in vigilia, et tunc proprie vocantur visiones. Et iste secundus modus qui vocatur visio est excellentior¹³⁰ altero, quia maior illustracio mentis requiritur ad hoc quod ipsa distracta per operationes sensuum exteriorum¹³¹ in vigilia capiat intelligibilem veritatem de supernaturalibus quam in sompno in quo sensibus exterioribus quietatis¹³² anima magis disponitur ad capiendum huiusmodi veritatem.

¹²⁹ sunt] fiunt Va162

¹³⁰ excellentior] + visio P359

¹³¹ exteriorum] exterior Va162

¹³² quietatis] sic V162 Ed.

^marg.| {LYR26P1.22} E contrario¹³³ autem est in cognicione accepta via naturali, que accipitur per viam sensus, memorie et experimenti, ut dicitur Primo Metaphysicorum^at. Et ideo talis cognicio non potest accipi in sompno. Ad illum autem modum prophetie qui fit¹³⁴ in sompno reducitur ille qui fit in raptu vel extasi¹³⁵ quia pro tunc non est usus sensuum exteriorum sicut nec¹³⁶ in sompno.

^at Aristοteles. , Metaph. I 1 (980a28-981a1).

¹³³ E contrario] Et contrario P359

¹³⁴ fit] insit P359

¹³⁵ exthasi Va162

¹³⁶ nec] om. Va162

^marg.| {LYR26P1.23} Quartus autem gradus prophetie proprie dicte est quando sine apparitione alicuius figure vel signi sensibilis capitur veritas intelligibilis de occultis per divinam revelationem. Et hoc modo facte sunt revelationes ipsi David, ut dicitur in principio Glosse super Psalmum (!) ut superius est allegatum^au, et¹³⁷ iste gradus prophetie est excellentior predictis, sicut¹³⁸ enim ille diceretur melioris ingenii et clarioris qui caperet veritatem conclusionum geometricalium sine descripcione figurarum sensibilium quam ille qui capere non posset absque¹³⁹ tali descriptione. Sic in cognicione prophetica, illa mens videtur excellencius divinitus illustrata, que veritatem intelligibilem capit absque sensibilibus signis cuius modi sunt figure et voces supra dicte, quam illa¹⁴⁰ que capit sub talibus signis sensibilibus. Et sic patet secundum principale, videlicet varietas¹⁴¹ graduum prophetie.

^au Petrus Lombardus , In Ps prologus, PL 191, 58D.

¹³⁷ et] est P402

¹³⁸ sicud Va162

¹³⁹ absque] sine Va162

¹⁴⁰ illa] ille P359

¹⁴¹ varietas P402 ] veritas P359 Ed

^marg.| {LYR26P1.24} 3.3 Circa tertium, sciendum quod Spiritus Sanctus:
– Aliquando tangit mentem prophete de presenti tantum et non de futuro nec de preterito, sicut Actuum 10^av de nuntiis Cornelii dixit Spiritus Sanctus¹⁴² Petro «Ecce viri tres querunt te». Et sic facta est ei revelacio de presenti, non tamen de preterita¹⁴³ visione Cornelii qua vidit angelum sibi dicentem^aw: «Mitte viros in Ioppem et accersi Simonem» etc. Quam visionem Petrus postea cognovit per revelationem Cornelii, sicut ibidem habetur^ax, similiter nec de^ay descensu Spiritus Sancti futuro {f. 354va} super Cornelium et eius amicos verbum Petri audituros. Propter quod Petrus hoc videns fuit valde admiratus, quod non fuisset si hoc precognovisset.
– Aliquando vero tangit Spiritus Sanctus mentem prophete tantum de preterito, sicut Moysi facta fuit revelatio creationis mundi, cum dixit^az «In principio creavit» etc.
– Aliquando vero tangit tantum de futuro sicut, Genesis 32^ba, Isaac benedicens filio¹⁴⁴ Iacob cognovit ea que circa eum erant futura. Tamen ipsum presentem non cognovit quia credebat ipsum esse Esau, nec consilium Rebecce preteritum quod dederat Iacob pro peticione benedictionis paterne^bb. Aliquando autem tangit de presenti et futuro simul, sicut Genesis 48^bc Iacob qui pre senectute¹⁴⁵ videre non poterat, Manasem et Effraim presentes per spiritum propheticum cognovit, propter quod cancellatis manibus dexteram super minorem posuit et quid esset futurum utrique fratri predixit.
– Aliquando vero tangit de presenti, preterito et futuro, sicut Luce primo¹⁴⁶ dicitur quod Elizabeth ad salutacionem Marie «repleta¹⁴⁷ est Spiritu sancto et exclamavit voce magna et dixit: ‘Benedicta tu inter¹⁴⁸ mulieres et benedictus fructus ventris tui», ex quo patet quod cognovit per spiritum eam habere in utero presentialiter Dei filiuum. Sequitur ibidem^bd: «Et beata que credidisti» scilicet angelo nuntianti¹⁴⁹ tibi conceptionem Christi. Ex quo patet quod fuit illustrata de modo conceptionis preterito. Similiter fuit tacta de futuro. Unde subditur : «Perficientur ea que dicta sunt tibi a Deo¹⁵⁰». Spiritus enim Sanctus operatur in mentibus hominum prout vult. Et ideo non solum modis predictis sed etiam aliis¹⁵¹ potest eas tangere¹⁵². Tamen ille tactus qui est de presenti, preterito et futuro est perfectior quam ille qui est de duobus tantum; et ille qui est de duobus¹⁵³ quam de uno solo. Et inter illos qui sunt de uno solo, ille qui est de futuris contingentibus videtur perfectior quia futura sunt magis remota a cognicione nostra quam presentia vel preterita que posunt etiam¹⁵⁴ via naturali cognosci, licet non illo modo quo spiritu prophetico cognoscuntur.

^av Act. 10, 19.

^aw Act. 10, 5 : «… quemdam, qui cognominatur Petrus».

^ax Cf. Act. 10, 17-23.

^ay de] om. Va162 P359

^az Gn. 1, 1.

^ba Revera Gn. 27, 27-29.

^bb Cf. Gn. 27, 5-27.

^bc Gn. 48, 1-22.

^bd Lc. 1, 45: «Et beata que credidisti quoniam perficientur ea que dicta sunt tibi a Domino».

¹⁴² Sanctus] + a P402

¹⁴³ preterita] preterito (!) Va162

¹⁴⁴ filio] + suo Va162

¹⁴⁵ pre senectute] om. Va162

¹⁴⁶ Lc. 1 Lc. 1 , 42.

¹⁴⁷ repleta] impleta Va162

¹⁴⁸ inter Va162] in P402

¹⁴⁹ nuntianti Va162] nuntiante P402

¹⁵⁰ Domino Va162

¹⁵¹ aliis Va162] alii P402

¹⁵² tangere] attingere P402

¹⁵³ et ille… duobus Va162] om. P402

¹⁵⁴ etiam] om. P402

^marg.| {LYR26P1.30} 3.4.1 Hiis predictis¹⁵⁵ descendendum est ad quartum principale quod est de¹⁵⁶ comparatione David ad alios prophetas. Circa quod sciendum quod David potest comparari ad prophetas Novi Testamenti cuius mos fuerunt apostoli. Et sic David non fuit excellentior prophetarum, quia apostoli fuerunt de secretis divinis magis illuminati et maiori plenitudine receperunt gloriam¹⁵⁷ Spiritus Sancti ut habetur Secunda ad Corinthios tertio. (!) Si autem comparetur ad prophetas Veteris Testamenti sic adhuc non fuit excellentior prophetarum¹⁵⁸ ut dicit sanctus Thomas de Aquino, Secunda Secunde^be, sed Moyses fuit eo excellentior cuius rationem principalem assignat eo quod fuit ei concessum videre divinam essenciam in presenti vita existenti, secundum quod dicit Augustinus ad Paulinam, de videndo Deum^bf.

^be Thomae de Aquino, Summae theologiae Secunda Secundae, q. 174 a. 4.

^bf Augustinus Hipponensis, Ep. 147, 13, PL 33, 610, ut refert Thomas de Aquino, Sum. theol., IIa-IIae q. 175 a. 3, s.c. et sol.: «Respondeo dicendum quod, licet quantum ad aliquid aliquis alius prophetarum fuerit maior Moyse, simpliciter tamen Moyses fuit omnibus maior. In prophetia enim, sicut ex praedictis patet, consideratur et cognitio, tam secundum visionem intellectualem quam secundum visionem imaginariam; et denuntiatio; et confirmatio per miracula»; dans la q. 174, Thomas cite plutôt le De Genesi ad litteram XII.

¹⁵⁵ predictis Va162] dictis P359

¹⁵⁶ de] + cognicione et P359

¹⁵⁷ gloriam] graciam Va162

¹⁵⁸ quia apostoli… prophetarum] om. hom. P359#

^marg.| {LYR26P1.31} Dictum est autem supra quod gradus prophetie excellencior est ubi est¹⁵⁹ cognitio clarior, et sic dicit quod Moyses fuit excellentior simpliciter. Tamen David secundum quid fuit excellentior quia plura Christi mysteria magis expressit; ad hoc etiam inducit rationem secundam ex parte denuntiationis prophetice quia Moyses prophetiam suam denuntiavit toti populo Iudeorum, non sic autem David nec alii prophete^bg. Terciam rationem adhuc¹⁶⁰ adducit¹⁶¹ ex parte confirmationis prophetie nunciate quod est: {f. 354vb} per miracula maiora vero signa fecit Moyses in Egypto, in mari rubro et in deserto quam David vel alii prophete^bh.

^bg Il s’agit en fait du troisième point de l’argumentation de Thomas: Sum. theol., IIa-IIae q. 175 a. 3 sol.: «Tertio, quantum ad denuntiationem, quia loquebatur toti populo fidelium ex persona dei quasi de novo legem proponens; alii vero prophetae loquebantur ad populum in persona dei quasi inducentes ad observantiam legis Moysi, secundum illud Malach. 4, mementote legis Moysi, servi mei…»

^bh Thomae de Aquino, Summa theologiae, IIa-IIae q. 175 a. 3 sol.: «… Quarto, quantum ad operationem miraculorum, quae fecit toti uni populo infidelium.»

¹⁵⁹ ubi est] om. P359

¹⁶⁰ adhuc] ad hoc Va162

¹⁶¹ inducit Va162

^marg.| {LYR26P1.32} 3.4.2. Sed quidquid¹⁶² sit de conclusione, rationes tamen inducte non videntur valere ad propositum, quia claritas cognicionis, actum prophetandi excludens, non potest constituere excellentiorem gradum prophetie, quia idem constitueret et excluderet, ut videtur.

¹⁶² quicquid Va162

^marg.| {LYR26P1.33} Visio autem¹⁶³ divine essentie excludit actum prophetandi sicut et actum fidei quia uterque actus est necessario enigmaticus. Et ideo visio divine essencie non potest constituere excellentiorem gradum prophetie licet faciat clariorem cognicionem seu aliquem clarius cognoscentem. Propter hoc superius dixi quod claritas cognicionis maior constituit excellentiorem gradum prophetie, dum tamen talis claritas limites cognitionis prophetice non transcendat. Preterea, si predicta racio valet, sequitur quod Moyses fuit excellentior omnibus apostolis, preter Paulum, quibus non fuit concessum videre divinam essentiam in vita presenti. Quod tamen ipse negat ibidem¹⁶⁴ dicens quod apostoli fuerunt excellentiores Moyse^bi. Igitur¹⁶⁵ ex tali visione non potest dici ut videtur quod Moyses fuerit excellencior propheta ipso David.

^bi Thomas de Aquino, Sum. theol., IIa-IIae q. 174 a. 4 ad 3: «Ad tertium dicendum quod Ioannes pertinet ad novum testamentum, cuius ministri praeferuntur etiam ipsi Moysi, quasi magis revelate speculantes, ut habetur II ad Cor. III»

¹⁶³ autem] om. Va162

¹⁶⁴ idem Va162

¹⁶⁵ Igitur Va162] Ergo Ed .

^marg.| {LYR26P1.34} Similiter ratio secunda non videtur valere quia denunciacio prophetie est aliquid sequens cognicionem propheticam. Et ideo non videtur variare gradum prophetie ex hoc quod pluribus vel paucioribus¹⁶⁶ nunciatur.

¹⁶⁶ vel paucioribus Va162 etc ] om. P359

^marg.| {LYR26P1.35} Similiter tertia non valet eadem ratione quia confirmacio per signa sequitur prophetia. Unde et Iohannis Baptista nullum signum fecit, ut dicitur Iohannis 10^bj, et tamen a dicto doctore conceditur maior prophetia ipso Moyse.

^bj Io. 10, 41: «Ioannes quidem signum fecit nullum.»

^marg.| {LYR26P1.36} 3.4.3. Similiter nec ex gradibus prophetie suprapositis potest¹⁶⁷ Moyses dici excellencior David quia excellentior gradus est capere¹⁶⁸ veritatem supernaturalem absque quibuscumque figuris et signis sensibilibus. Qui gradus fuit in David, ut predictum est, per Glosam Psalmi preallegatam. Et idem videtur per illud quod habetur Secundo Regum 23¹⁶⁹ ^bk: «Sicut lux aurore orietur sole mane absque nubibus rutilat» quod dicitur de David. Visiones enim imaginarie et signa sensibilia quecumque sunt quasi quedam¹⁷⁰ nubes claritatem solis excedentem virtutem visus nostri nobis contemperantes. Ille enim accutioris et fortioris visus est qui claritatem solis potest nude intueri quam ille qui non potest absque comparamento tali. Et ideo David, qui absque signis sensibilibus capiebat radium divine lucis, habuit excellentissimum gradum prophetice cognitionis. Et licet Moyses eundem gradum habuerit, secundum quod dicitur Numerorum 12^bl, de ipso «palam et non per enigmata Deum videt¹⁷¹» id est absque figuris et sensibilibus signis, ut ibidem fuit expositum, tamen non habuit totiens nec ita communiter tales illustrationes sicut David. Item, secundum quod dicit doctor predictus^bm, ‘David plenius et clarius expressit mysteria Christi quam Moyses’. Lex autem vetus et prophete ordinabantur ad Christum sicut¹⁷² ad finem. Unde dicit Apostolus <ad> Galatas tertio^bn: «Lex pedagogus noster fuit in Christo», et Actuum 10^bo dicitur de Christo: «Huic omnes prophete testimonium perhibent». {f. 355ra} Et rabbi Moyses dicit in libro directionis perplexorum quod omnes prophete non sunt locuti nisi ad dies Messie^bp. Et ideo, cum finis sit nobilior hiis que sunt ad finem, prophetia David videtur sortiri quandam excellenciam et hoc ex hoc¹⁷³ quod Christi mysteria sic expressit¹⁷⁴. Et ideo probabiliter videtur posse dici excellentior propheta ipso Moyse, quamvis Moyses excellentior¹⁷⁵ fuerit in aliis predictis, que prophetiam transcendunt vel eam consequuntur¹⁷⁶. Beatus ergo Gregorius expresse dicit quod David clariorem cognitionem quam Moyses habuerit (homelia quarta super finem Ezechiel^bq).¹⁷⁷

^bk 2Rg. 23, 4.

^bl Nm. 12, 5-8: «Descendit Dominus in columna nubis, et stetit in introitu tabernaculi, vocans Aaron et Mariam. Qui cum issent dixit ad eos: Audite sermones meos: si quis fuerit inter vos propheta Domini, in visione apparebo ei, vel per somnium loquar ad illum. At non talis servus meus Moyses, qui in omni domo mea fidelissimus est: ore enim ad os loquor ei: et palam, et non per ænigmata et figuras Dominum videt. Quare ergo non timuistis detrahere servo meo Moysi?»

^bm Thomas de Aquino, Sum. theol., IIa-IIae q. 174 a. 4 ad 1.

^bn Gal. 3, 24.

^bo Act. 10, 43.

^bp Non inveni in Moyses Maimonides, Dux seu director dubitantium aut perplexorum (Parisiis, 1520); l’édition Munk, 1964 (livre II, c. 36, p. 289) aioute cependant cette phrase, omise par la traduction latine citée (c. 37, f. 64r): «La prophétie nous reviendra à l’époque du Messie comme on nous l’a promis.» Ie n’ai pas su trouver d’autre allusion aux iours du Messie dans le Guide des égarés. Par contre on lit par exemple dans le Mishné Torah de Maïmonide (Lois sur les rois et les guerres, 11, 2): «Et quiconque ne croit pas en lui ou qui n’attend pas sa venue, ce n’est pas seulement qu’il renie tous les autres prophètes, mais la Torah et Moïse, notre maître. […] Et toutes ces paroles, mentionnées dans la Torah, englobent toutes les paroles que diront tous les prophètes.» [MM2008]

^bq Gregorius magnus , Super Hiez. hom., 2, hom. 4, CCSL 142, lin. 352: «Sed videamus si prophetae plus quam Moyses divinam scientiam apprehendere potuerunt. Certe psalmista dicit: ‘Quomodo dilexi legem tuam, Domine? Tota die meditatio mea est.’ [Ps 118, 97] Atque subiungit: ‘Super omnes docentes me intellexi; quia testimonia tua meditatio mea est’. [Ps 118, 99] Et iterum: ‘Super seniores intellexi.’ [Ps 118, 100] Qui ergo legem meditari se memorat, et super omnes docentes se ac super seniores intellexisse testatur, quia divinam scientiam plus quam Moyses acceperat, manifestat.»

¹⁶⁷ potest Va162 ] om. etc.

¹⁶⁸ capere] carpere Va162

¹⁶⁹ 23] 13 P402

¹⁷⁰ quedam] om. P359

¹⁷¹ videt Va162 P402 ] vidit etc.

¹⁷² sicut Va162 cett ] + et P359

¹⁷³ et hoc ex hoc] et hoc Va163 P402 , ex hoc Va162 P359

¹⁷⁴ expressit] exprexit Va163

¹⁷⁵ propheta ipso… excellentior Va162 Va163 etc. ] om. hom. P359

¹⁷⁶ consecuuntur] ratio sequuntur Va163

¹⁷⁷ Beatus ergo… Ezechiel] om. Va162 Va163 P359

^marg.| {LYR26P1.37} 3.4.4. Ad primum^br dicendum quod illud est verbum Iosue^bs scribentis de Moyse et tempore Iosue non surrexerat¹⁷⁸ propheta maior Moyse¹⁷⁹. Tamen non est contra illud dictum quod postea maior surrexerit¹⁸⁰. Et oportet hoc dicere saltem de prophetis Novi Testamenti, ut predictum est.

^br Cf. Thomas de Aquino, Sum. theol., IIa-IIae q. 174 a. 4 arg. 2: «Maiora miracula facta sunt per iosue, qui fecit stare solem et lunam, ut habetur Iosue X, et per Isaiam, qui fecit retrocedere solem, ut habetur Isaiae XXXVIII, quam per Moysen, qui divisit mare rubrum…»; ibid., ad 2: «Ad secundum dicendum quod illa signa illorum prophetarum fuerunt maiora secundum substantiam facti, sed tamen miracula Moysi fuerunt maiora secundum modum faciendi, quia sunt facta toti populo.»

^bs Ios. 10, 12-13.

¹⁷⁸ surrexerat] surrexit Va162

¹⁷⁹ et tempore… Moyse] om. hom. P359

¹⁸⁰ (!) Va162

^marg.| {LYR26P1.38} 3.4.5. Ad secundum^bt dicendum quod Iohannes Baptista pertinet ad Novum Testamentum. Unde dicit salvator, Matthei 11^bu: «Lex et prophete usque ad Iohannem» scilicet exclusive. Unde et prophetia Iohannis in Novo scribitur Testamento et ideo excellentior dicitur prophetis Veteris¹⁸¹ Testamenti.

^bt Cf. Thomas de Aquino, Sum. theol., IIa-IIae q. 174 a. 4 arg. 3 et ad 3.

^bu Mt. 11, 13: «Omnes enim prophetæ et lex usque ad Ioannem prophetaverunt.»

¹⁸¹ Testamento… Veteris] om. hom. P359

^marg.| {LYR26P1.39} 4.1 Ad maiorem autem evidentiam dicendorum sciendum quod beatus Hieronymus ter¹⁸² transtulit Psalterium: – Primo secundum LXX interpretes quod dicitur ‘Psalterium¹⁸³ Romanum’ eo quod Ecclesia¹⁸⁴ beati Petri illo utitur; – secundo fecit aliam translacionem, non multum distantem a prima, et tamen magis appropinquantem hebraico¹⁸⁵. Et vocatur ‘Psalterium gallicanum’ eo quod Damasus papa ad rogatum Hieronymi illud fecit cantari in ecclesiis gallicanis. Propter hoc dicitur in regula frarum minorum^bv: «Clerici faciant divinum officium secundum ordinem romane Ecclesie, excepto psalterio», quia fratres utuntur Psalterio gallicano; – tertio ad preces Sophronii qui frequenter disputabat cum iudeis, qui solum recipiunt illud quod est in hebreo ¹⁸⁶. Fecit translationem inmediate acceptam ab hebreo; propter quod vocatur Psalterium Ieronimi iuxta hebraicam veritatem.

^bv Regula bullata, c. 3, ed. Saint Fran)ois, Écrits, éd. Th. Desbonnets, et alii, 1981, p. 184.

¹⁸² beatus… ter] Hieronimus Ed.

¹⁸³ Primo… Psalterium Va162] om. hom. P359

¹⁸⁴ Ecclesia Va162 ] + romana P359

¹⁸⁵ hebraico] hie. Ed .

¹⁸⁶ ebreo Va162

^marg.| {LYR26P1.40} 4.2 Media autem translatio est communior inter latinos. Et ideo in expositione huius libri intendo eam prosequi. Et ubi notabiliter discrepat ab hebreo vel a translatione Hieronymi iuxta hebraycum¹⁸⁷ tangam illud secundum gratiam a Domino¹⁸⁸ mihi datam.

¹⁸⁷ hebraicum Va162, Hbr. veritatem Ed.

¹⁸⁸ Domino] + Deo Ed.

^marg.| {LYR26P1.41} 5. Item¹⁸⁹ notandum quod secundum quod¹⁹⁰ dicit Ieronimus in prologo super librum Psalmorum^bw, septemdecim sunt psalmi sine titulo. Alii autem sunt intitulati. Et hoc idem patet in hebreo . Qui autem sunt intitulati et qualiter et qui¹⁹¹ non, videbitur in prosecutione libri¹⁹². De titulis autem istis, communis est opinio latinorum quod appositi fuerunt ab Esdra, psalmos in hoc volumine colligente et congregante, ut supra dictum est. Tamen¹⁹³ apud Hebreos sunt autentici¹⁹⁴, sicut et psalmi ceteri¹⁹⁵, sicut et primus psalmus, ab Esdra¹⁹⁶ per modum prologi compositus sive appositus, inter psalmos computatur, ut infra plenius¹⁹⁷ dicetur¹⁹⁸.

^bw Prologus beati Hieronimi presbiteri in libro Ps., éd. De Bruyne, Préfaces, Ps. n° 24, p. 76.6: «Psalmi qui non sunt suprascripti sunt XV [3 mss. sur 5 omettent ce chiffre] id est 1, 2, 91, 99 [= ms. Paris, BSG 1186] et alii quos diligentis lectoris invenerit». Un ms. (Köln, Dombibl. 45) cite: Ps. 91, 99; un autre Ps. 14 et 32 (Paris, BnF, lat. 15497); deux autres (BAV, Vat. lat. 5729 et Paris, Maz. 4) les Ps. 3, 91 99, 150, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 130, 131.

¹⁸⁹ Item Va162 ] om. Ed .

¹⁹⁰secundum quod Va162 P402 Mz 157 Mz162 Ars26 Ed] sicut P359

¹⁹¹ qui] quid Ed.

¹⁹² libri] om. Ed.

¹⁹³ Tamen]+ est Va162

¹⁹⁴ autentici] attentici P402 , auctentici Va162

¹⁹⁵ sicut et psalmi ceteri] om. Va162 P359 P Mz162 Ars26 #

¹⁹⁶ ab Esdra] om. Va162 P402

¹⁹⁷ plenius] om. Va162 P402 Ars18 Ars26 Mz162 Va153 Ed.

¹⁹⁸ dicetur Va162 P402 P359 P Mz162 Ars26 Ed1589 ] dici Sed contra hoc videtur illud quod dicit Hie<ronimus> in epistula ad Paulinam quod in descriptione viri iusti, cum enim David arbori qui est in paradiso compararet inter ceteras virtutes. Hoc et autem intulit ‘in lege Domini voluntas eius et in lege eius meditabitur die ac nocte.’ Hoc autem assumptum est de primo psalmo. Ergo David fecit eum et non Esdras. Dicendum quod hoc nomen David, de aliquando accipitur pro libro Psalmorum. Et sic dicit Hieronymus in prologo allegato quod premittitur libris Regum quod inter agiographa primus liber est Iob et secundus David, et sic confirmat et hoc modo accipit Hieronymus in proposito cum dicitur: cum enim David ligno paradisi compararet etc. In libro psalmorum unde confirmat in eadem epistola enumerat libri veteris ac novi Testamenti. Et est similis modus loquendi cum dicitur David comparat sicut cum dicitur evangelium hoc dicit in libro evangeliorum et ideo non valet argumentum, quia David non est actoris libri Psalmorum quorum fuerunt multi actores ut dicetur in expositione primi Psalmi Ed1500

^marg.| {LYR 26D1 } Didaci de Deza defensio circa librum Psalmorum in prologo

<26. Psalmi>

<26.5853> Prologus ‘Propheta magnus’