Nicolaus de Lyra

Psalmus 103

Numérotation du verset Ps. 103,1 

¶Psalmus David.
¶Codd. : (Ps. 103) Δ ( ω 1 ω² T79 ) Rusch Ps-G | Psalmus David Rusch cum Ps-R ] Ipsi David Ps-G D30
Numérotation du verset Ps. 103,I 

Benedic anima mea Domino ¦
Domine
Deus meus
magnificatus es vehementer.
Numérotation du verset Ps. 103,II 

Confessionem et decorem induisti ¦
Numérotation du verset Ps. 103,2 

amictus lumine sicut vestimento.
Numérotation du verset Ps. 103,III 

Extendens
celum
sicut pellem ¦
Numérotation du verset Ps. 103,3 

qui tegis aquis1
1 aquis Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Δ Rusch] in praem. Ps-G (R F C I M* ΨB*) cum Ps-R
superiora eius.
Numérotation du verset Ps. 103,IV 

Qui
ponis nubem ascensum tuum ¦ qui ambulas
super pennas ventorum.
Numérotation du verset Ps. 103,4 V

Qui facis angelos tuos spiritus ¦
et ministros tuos ignem urentem.
Numérotation du verset Ps. 103,5 VI

Qui fundasti terram super stabilitatem suam ¦
non inclinabitur in seculum seculi.
Numérotation du verset Ps. 103,6 VII

Abyssus
sicut vestimentum amictus eius ¦ super montes stabunt aque.
Numérotation du verset Ps. 103,7 VIII

Ab increpatione tua fugient ¦
a voce tonitrui tui
formidabunt.
Numérotation du verset Ps. 103,8 IX

Ascendunt
montes
et descendunt campi ¦
in locum quem fundasti eis.
Numérotation du verset Ps. 103,9 X

Terminum posuisti quem non transgredientur ¦ neque convertentur
operire terram.
Numérotation du verset Ps. 103,10 XI

Qui emittis
fontes
in convallibus ¦ inter medium
montium
pertransibunt
aque.
Numérotation du verset Ps. 103,11 XII

Potabunt
omnes
bestie
agri ¦
exspectabunt
onagri in siti sua.
Numérotation du verset Ps. 103,12 XIII

Super
ea
volucres celi
habitabunt ¦ de medio petrarum
dabunt voces2.
2 voces Ps-GB² V) D30 Ω Δ Rusch Clementina cum Ps-R (voces suas)] vocem Ps-G ( cett. codd. et nonnulle edd. )
Numérotation du verset Ps. 103,13 XIV

Rigans
montes de superioribus suis ¦
de fructu
operum
tuorum
satiabitur terra.
Numérotation du verset Ps. 103,14 XV

Producens
fenum
Iumentis ¦
et herbam
servituti hominum.
Numérotation du verset Ps. 103,XVI 

Ut3
3 Ut D30 Cor2 etc Et Ω M (hapax)
educas panem4
4 educas] educat D30 (hapax)
de terra ¦
Numérotation du verset Ps. 103,15 

et vinum
letificet5
5 letificet Ps-GB V D) D30 ΩS Δ Rusch edd. cum Ps-R (nonnulli codd.) Ps-Moz] letificat Ps-G cum Ps-R (H M N* S D X)
cor hominis.
Numérotation du verset Ps. 103,XVII 

Ut6 exhilaret faciem in oleo ¦
6 Ut D30 ω1 T79 Rusch] Et ω² (hapax)
et panis
cor hominis confirmet7.
7 confirmet Ps-GRP ΨB V D) D30 Ω Δ Rusch edd confirmat Ps-G ( cett. )
Numérotation du verset Ps. 103,16 XVIII

Saturabuntur
ligna campi
et cedri
Libani
quas
plantavit ¦
Numérotation du verset Ps. 103,17 

illic
passeres nidificabunt.
Numérotation du verset Ps. 103,XIX 

Herodii
domus
dux est eorum
Numérotation du verset Ps. 103,18 

montes
excelsi
cervis ¦
petra
refugium herinaciis.
Numérotation du verset Ps. 103,19 XX

Fecit lunam
in tempore8 :
8 tempore Ps-G ( R F Ψ B*) Rusch cum Ps-R ( cett. )] tempora D30 Ω Δ Ps-G cum Ps-R ( M K T D* edd. ) Ps-αγ Ps-Moz
sol
cognovit
occasum suum.
Numérotation du verset Ps. 103,20 XXI

Posuisti tenebras
et facta est nox ¦ in ipsa
pertransibunt omnes bestie silve.
Numérotation du verset Ps. 103,21 XXII

Catuli
leonum rugientes
ut rapiant ¦ et querant a Deo escam sibi.
Numérotation du verset Ps. 103,22 XXIII

Ortus est sol
et congregati sunt ¦
et in cubilibus suis
collocabuntur.9
9 <divisio.> sol D30 ω² T79 ] sol’ ω 1
Numérotation du verset Ps. 103,23 XXIV

Exibit homo
ad opus suum ¦
et ad operationem suam
usque ad vesperam10.
10 vesperam Ps-G (F M Q² W ΦR²GVP K ΨB V D) D30 Ω Δ Rusch cum Ps-R (nonnulli codd.)] vesperum Ps-G cum Ps-R etc.
Numérotation du verset Ps. 103,24 XXV

Quam magnificata sunt
opera tua
Domine
omnia in sapientia
fecisti ¦ impleta est11 terra
11 est] om. ΩM
possessione tua.
Numérotation du verset Ps. 103,25 XXVI

Hoc
mare magnum et spatiosum
manibus12 ¦
12 manibus Ps-G (I* ΦR* G* rell. codd. et edd. +VL311) cum hebr. (ידים) Ps-H ] ※manibus: Ps-G* ( R C I² Q ΦR²GVP ) cum Hier. ep. 106; Hexapl. (Theodotion); om. Ps-R (+VL311) cum Vet. lat. Ps-Med (+ )
illic reptilia quorum non est numerus.
Numérotation du verset Ps. 103,XXVII 

Animalia pusilla cum magnis ¦
Numérotation du verset Ps. 103,26 

illic
naves
pertransibunt.
Numérotation du verset Ps. 103,XXVIII 

Draco iste
quem formasti
ad illudendum ei ¦
Numérotation du verset Ps. 103,27 

omnia
a te13 exspectant
13 a te Ps-G* (C plerique codd. et edd.) cum Ps-R et Vet. lat. ] ad te Q* V, te R F M*
ut des illis escam in tempore14.
14 tempore] + opportuno Ps-R ( S ) ( hapax )
Numérotation du verset Ps. 103,28 XXIX

Dante
te illis colligent ¦ aperiente
te manum tuam omnia implebuntur bonitate.15
15 <divisio.> tuam ω 1 ω² ] tuam’ D30 T79
Numérotation du verset Ps. 103,29 XXX

Avertente autem te faciem turbabuntur auferes
spiritum
eorum et deficient ¦
et in pulverem suum
revertentur.
Numérotation du verset Ps. 103,30 XXXI

Emitte16 spiritum tuum
16 Emitte Ps-G (R F M ² Q G ² ΨB V D) D30 Ω Δ Rusch cum Ps-R ] Emittes Ps-G
et creabuntur ¦
et renovabis
faciem terre.
Numérotation du verset Ps. 103,31 XXXII

Sit gloria Domini
in seculum ¦
letabitur Dominus in operibus suis.
Numérotation du verset Ps. 103,32 XXXIII

Qui respicit
terram
et facit eam tremere ¦
qui tangit
montes
et fumigant. 17
17 <divisio.> terram D30 ω² ] terram’ ω 1
Numérotation du verset Ps. 103,33 XXXIV

Cantabo Domino in vita mea ¦
psallam Deo meo quamdiu sum.
Numérotation du verset Ps. 103,34 XXXV

Iocundum sit
ei eloquium meum ¦ ego vero delectabor in Domino.
Numérotation du verset Ps. 103,35 XXXVI

Deficiant peccatores
a terra et iniqui
ita
ut non sint ¦
benedic anima mea Domino.18
18 <divisio.> terra+ D30 ω 1 ω² ] terra T79

Psalmus 103

Numérotation du verset Ps. 103,ad litteram 
marg.| {3.1225} Benedic anima mea domino. Huic Psalmo nullus titulus preponitur in Hebreo nec in translatione Hieronymi propter quod dixerunt aliqui, quod non est psal. distinctus a prece. sed in libris Hebraicis, quos vidi, ponitur Ps. distinctus, et similiter in translatione Hieronymi quia quotatur {3.1226} Ps. 103. precedens autem. 102. Et hoc idem dicit Hieronymus in prologo super librum psalmorum. Et dividitur in tres partes. Primo Psalmista ad Dei laudem se inducit. Secundo ad hoc rationes adducit, ibi. Confessionem. Tertio dictam laudem resumit, ibi. Cantabo domino. Circa primum dicit.
marg.|  .1. Benedic etc. Et dicit anima mea, quasi diceret non {3.1227} tantum lingua, sicut faciunt hypocrite. Is. 19.d. Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me.
Numérotation du verset Ps. 103,ad litteram 
marg.|  .1. Domine Deus meus. id est, tante excellentie es, quod non potes laudari a creatura quantum es laudabilis, Eccles. 43.d. Maior enim est omni laude. .2.   Confessionem. Hic consequenter adducitur ratio motiva ad Dei laudem. Et primo ex ordinata productione mundi partium, secundo ex debita provisione viventium, ibi. Qui emittis. Circa primum sciendum, quod prima pars et principalis mundi est celum empyreum a principio sue creationis angelis repletum, sicut dictum fuit in principio Gn. et hoc notatur cum dicitur : Confessionem et decorem induisti. ita quod per decorem, intelligitur celum empyreum dictum ἀπόρ quod est ignis, non quod sit igneum, sed splendidum, et sic aliquo modo convenit cum igne in splendore : Per confessionem intelligitur congregatio angelorum sanctorum Deum confitentium continue confessione laudis divine. Et istis duobus modis dicitur Deus indutus metaphorice, quia sicut indumentum facit ad ornatum hominis induti, sic istis in creaturis principaliter relucet gloria Dei. et ideo subditur. .3.   Amictus lumine. quia lumen magis proprie est in spiritualibus substantiis : quam in corporalibus. Secunda pars machine mundi est celum crystallinum et sydereum, continens spheram stellarum fixarum, et orbes septem planetarum. et quantum ad hoc dicitur. .4.   Extendens celum, scilicet sydereum. .5.   Sicut pellem. videtur enim extendi super hemispherium nostrum quasi tentorium. .6.   Qui tegis aquis. In hoc tangitur celum crystallinum, quod est supra sydereum quod dicitur aqueum. Gn. 1. eo quod convenit cum aquis in diaphaneitate, sicut et empyreum dicitur igneum {3.1228} modo predicto. Tertia pars est elementum ignis et aeris, continens spatium quod est intra spheram lune et superficiem terre et aque. et quantum adhoc dicitur. .7.   Qui ponis nubem. in Hebreo et in translatione Hieronymihabetur. Currum tuum. quia nubes per aerem videntur ferri ad modum curruum. Et quia talis motus fit communiter per impulsum ventorum, ideo subditur. .8.   Qui ambulas super. Et dicuntur penne ventorum metaphorice, ad designandum velocitatem motus ipsorum. Quod autem dicitur hic Deus ambulare super pennas ventorum, et agitare nubes quasi currum suum, per hoc designatur, quod tales impressiones et consimiles fiunt in aere ex divina dispositione. Et quia Deus naturam corporalem per angelos administrat, ut dicit Aug. super Gn. ideo subditur. .9.   Qui facis. id est spirituales substantias facis angelos tuos. id est nuntios. Angelus enim est magis nomen officii quam nature.
marg.| .10. Et ministros tuos ignem. hoc dicitur, quia angeli leguntur frequenter apparuisse in specie ignis, ut Moysi in rubo ardenti Ex. 3. vocatur tamen angelus ille dominus, quia personam domini representabat, ut dicit Greg. Item. 4Rg. 2. in translatione Elie, que facta est ministerio angelorum, apparuit currus igneus et equi ignei. Similiter 3Rg. 6. apparuit mons plenus equorum et curruum igneorum in circumitu Elisei, quia sicut dicit Hierony. ad defensionem eius venerunt angeli. Et dicit ignem urentem, quia angeli ardent charitate, et sunt efficaces ad executionem voluntatis divine. Quarta pars est elementum terre et aque, que simul continetur cum sphera terre, et de primo dicitur.
marg.| .11. Qui fundasti. quia sicut fundamentum est inferior pars domus, sic terra est inferior pars machine mundi.
marg.|  .12. Super stabilitatem. id est, centrum mundi ad quod undique tendunt naturaliter parte terre, et ideo subditur.
marg.| .13. Non inclinabitur. Declinans a centro in aliqua parte, quia hoc {3.1229} est sibi innaturale, de elemento vero aque subditur.
Numérotation du verset Ps. 103,ad litteram 
marg.|  .1. Abyssus. Id est, oceanus qui dicitur Abyssus propter sui profunditatem.
marg.|  .2. Sicut vestimentum amictus eius, etc. Quia oceanus circundat terram undique excepta una parte que remansit arida propter vitam hominum et animalium terrestrium, ut dictum fuit plenius Genesis 1.
marg.|  .3. Super montes stabunt aque. Ex hoc loco dicit Rabbi Salomon quod aque in medio oceani sunt altiores, quam montes in terra positi. Sed hoc falsum est, quia cum aque sint graves et fluide equaliter tendunt ad centrum undique, et sic non sunt altiores in medio quam ripa, et ideo illud quod dicitur hic intelligendum est de aquis pluvialibus, que generantur in nubibus, secundum quod dicit Iob : Qui ligat aquas in nubibus suis. Nubes autem generantur super cacumina montium.
marg.|  .4. Ab increpatione tua fugient, etc. Quia nubes pluviose moventur de loco ad locum secundum ordinem voluntatis divine. Aliter exponitur hoc referendo ad homines. In nubibus enim frequenter generantur impressiones terribiles, ut tonitrua, fulgura, et turbines, que dicuntur quedam increpationes divine, que frequenter sunt signa ire sue, et sic homines territi fugiunt de campis ad loca magis secura. Consequenter revertitur ad dispositionem elementi terre, que in aliquibus locis est montosa in aliis plana, et quantum ad hoc dicitur.
marg.|  .5. Ascendunt montes. Et iste ascensus et descensus non est aliud quam elevatio maior montium et minor camporum, {3.1230} ulterius revertitur ad dispositionem elementi aque, dicens.
marg.|  .6. Terminum posuisti. scilicet aquis oceani.
marg.|  .7. Neque convertentur operire terram. Sicut fecerunt tempore diluvii, sicut promisit dominus Ne Gn. 9.b. Neque erit deinceps diluvium dissipans omnem terram.
marg.|  .8. Qui emittis fontes in convallibus inter medium montium. Hic consequenter adducitur ratio divine laudis ex debita provisione viventium : Et primo ex provisione habitantium super aquam, secundo ex provisione habitantium intra aquam, ibi : hoc mare : tertio quantum ad utranque naturam, ibi : Omnia a te expectant. Prima in duas, quia primo describitur divina providentia circa viventia super terram in cibo corporum, secundo in alternatione temporum, ibi : Fecit lunam in tempore. Circa primum describit mistim provisionem animalium, avium, et hominum, et primo quantum ad provisionem humidi sine quo vita sensitiva non potest continuari, dicens : Qui emittis fontes in convallibus inter medium, etc. quia in descensu vel pede montium oriuntur communiter fontes magni, ex quibus oriuntur fluvii notabiles, et hoc est ad sustentationem viventium, ideo subditur.
marg.|  .9. Potabunt omnes bestie agri. Quia multum habent de calido interiori.
marg.|  .10. In siti sua. Id est, refici dictis aquis in sua siti, unde et translatio Hieronymi sic habet. Et reficiant onagri sitim suam.
marg.|  .11. Super ea volucres celi. Quia sunt alique volucres aquatiles in fluminibus habitantes vel prope, alie etiam volucres campales vel nemorose veniunt illuc ad bibendum, et ad loca sua revertuntur gaudentes, ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 103,ad litteram 
marg.| {3.1231} .1. De medio petrarum, etc. Hoc dicitur propter aves in foraminibus murorum habitantes, vel etiam in rupibus, sicut dicitur de aquila. Iob. 39.b. In petris moratur atque inaccessis rupibus. in Hebreo tamen habetur. De medio ramorum. et in translatione Hieronymi. De medio nemorum, et hoc quantum ad aves in arboribus camporum vel sylvarum commorantes.
marg.|  .2. Rigans montes. scilicet Deus.
marg.|  .3. De superioribus, etc. Id est, de nubibus pluviosis super montes generatis, ut ibi crescat herba animalibus sylvestribus opportuna.
marg.|  .4. De fructu, etc. Id est, de effectu pluvie, que est opus tuum fecundabitur terra, ideo subditur.
marg.|  .5. Producens fenum iumentis, etc. Ad eorum nutrimentum.
marg.|  .6. Et herbam servituti hominum. Id est, usui : granum enim seminatum in terra, primo producit herbam, postea spicam, et ultimo granum unde sit panis ad usum hominis, ideo subditur.
marg.|  .7. Ut educas panem de terra, etc. Et quia ad sustentationem vite humane non solum requiritur cibus, sed etiam potus, qui principaliter est vinum de vite, ideo subditur.
marg.|  .8. Et vinum, etc. Requiritur etiam condimentum, ideo subditur.
marg.|  .9. Ut exhilaret faciem in oleo, etc. Et per oleum quod est principale {3.1232} condimentum, intelliguntur alia. Et quia pluvia terram humectans fecundat arbores, ideo subditur.
marg.|  .10. Saturabuntur ligna campi. Dicit enim Philosophus 2. de Anima, quod in arboribus radices sunt similes ori in animalibus, quia per radices attrahitur alimentum arboris ad eius nutritionem et fructificationem. In Hebreo autem et in translatione Hieronymi habetur sic : Saturabuntur ligna domini, et secundum Rab. Sab. ligna domini hic intelliguntur ligna Paradisi terrestris. Sed quia illa modo non veniunt in usum hominis, nisi Enoch et Elie, et hic agitur de lignis servientibus ad usum hominis, ideo potest dici quod omnia alia ligna convenienter dicuntur ligna domini, quia sunt eius creature.
marg.|  .11. Illic passeres nidificabunt etc. In Hebreo, et in translatione Hieronymi habetur sic : Aves nidificabunt, aves enim alterius speciei magis edificant in cedris, quam passeres, qui communiter nidificant in tectis domorum.
marg.|  .12. Herodii domus dux est eorum. Herodius est nomen avis predalis, que Gallice vocatur Griffon, et nidificat in cedris, et dicitur dux passerum vel avium eo modo loquendi, quo leo rex dicitur animalium, et ideo cum dicitur, Herodii domus, ibi est punctus, refertur ad cedros, ubi nidificat Herodius, cuius nidus dicitur domus eius, et quod sequitur : Dux, etc. refertur ad Herodium modo predicto.
Numérotation du verset Ps. 103,ad litteram 
marg.| {3.1233} .1. Montes, etc. Supple sunt refugia cervis, sicut petra cavernosa est refugium Herinaciis, est autem Herinacius animal parvum spinosum.
marg.|  .2. Fecit lunam. Hic consequenter ostenditur qualiter deus providet viventibus in alternatione temporum, cum dicitur : Fecit lunam in tempore, secundum enim varium motum lune magis apparet sensibilis mutatio aeris, quam secundum alios planetas.
marg.|  .3. Sol cognovit, etc. Idest, determinate vadit ad occasum, acsi haberet intellectum, quia talis motus est ab intellectu intelligentie motricis. Per talem modum dicitur, quod opus nature, est opus intelligentie.
marg.|  .4. Posuisti tenebras. In hemispherio nostro, per occasum solis.
marg.|  .5. Et facta. Quia sicut dies est latio solis super terram, ita nox est latio eius sub terra. .6.   In ipsa pertransibunt etc. Quia tunc magis discurrunt ad querendam predam, quam de die, ideo sequitur.
marg.|  .7. Catuli leonum rugientes, ut, etc. Et quia omnia illa procedunt ex divina providentia, ideo subditur.
marg.|  .8. Et querant a Deo escam, etc. Et quia habita preda revertuntur ad sua latibula, ideo subditur. Ortus est sol.
marg.|  .9. Exivit homo ad opus suum. Sicut enim discurrunt per noctem, {3.1234} vel de nocte, propter victum querendum, sic e contrario homo, qui est animal mansuetum natura de nocte quiescit, et de die exit ad opera sua. Et quia ex talibus effectibus apparet altitudo divine providentie nobis incomprehensibilis, ideo admirative subdit David.
marg.|  .10. Quam magnificata. Idest, valde magnificata.
marg.|  .11. Sunt opera, etc. Quia ipsa est regula veritatis.
marg.|  .12. Impleta est terra, etc. Idest, hominibus, et animalibus, que sunt dei creature.
marg.|  .13. Hoc mare. Hic consequenter agitur de provisione viventium intra aquam. Et primo describit locum eorum, cum dicitur, hoc mare magnum, scilicet oceanus, ubi currunt omnes aque.
marg.|  .14. Et spatiosum manibus, etc. Idest locis. Dictio enim Hebraica hic posita equivoca est ad signandum manus, et loca.
marg.|  .15. Illic reptilia, etc. Idest, pisces diversorum generum.
marg.|  .16. Quorum non est numerus. Quia non possunt ab homine numerari, sed Deo omnia sunt numerata.
marg.|  .17. Animalia pusilla, etc. In mari enim sunt pisces, aliqui valde parui, et aliqui valde magni, ut cete grandia, quorum magnitudo est quatuor iugerum terre, ut dicit Plinius.
Numérotation du verset Ps. 103,ad litteram 
marg.| {3.1235} .1. Illic naves pertransibunt, etc. Ut bona in una terra abundantia deportentur per navigium ad aliam talibus carentem, et e converso. .2.   Draco iste, etc. In Hebreo, et in translatione Hieronymi habetur Leviathan istum tu formasti ad ludendum in eo. Dicunt Hebrei, quod est unus piscis singularis incredibilis magnitudinis, ideo dicitur : Leviathan istum in singulari, dicunt tamen Hebrei, quod deus a principio creavit duo individua huius speciei masculum, et feminam, sed quia deus previdit, quod si multiplicarentur, navigatio impediretur, que deservit utilitati mundi, ideo occidit femellam, et sale condivit reservans eam iustis post resurrectionem. Quod autem subditur. Quem formasti ad ludendum in eo. Dicunt ipsi Hebrei, quod tribus horis in die deus ludit cum Leviathan. Sed primum dictum est contra sacram scripturam Gene. 1. quia formatis generaliter omnibus piscibus dixit deus : Crescite, et multiplicamini. et sic non creavit aliquam speciem in masculo, et femina, quam non vellet multiplicari. Item quod dicunt carnes femelle reservatas iustis in resurrectione, est error Saracenorum, in quem Iudei moderni ceciderunt, credentes, quod resurrectio sit futura ad vitam animalem cibis indigentem. Et quod dicitur, quod deus ludit in eo, vel cum eo tribus horis in die, puerile est, et fictitium. Et ideo aliter dicendum, quod psalmista hic loquitur de cete, cuius sunt plura individua in mari nominans eum Leviathan, sicut Iob. 40. qui nominatur etiam draco in translatione communi. quia Gene. primo capitulo ubi dicitur cete grandia, in Hebreohabetur dracones magnos, tamen sub istis nominibus intelligitur hic principaliter diabolus, sicut in libro Iob. fuit dictum. Et ideo littera primo est exponenda de proprietatibus ceti, et secundo de proprietatibus diaboli per illas significatis. Quod ergo primo dicitur. Draco iste quem formasti ad illudendum, etc. in communi translatione, vel Leviathan istum in translatione Hieronymiper pronomen demonstrativum, et nomen cui adiungitur designatur eius magnitudo, evidenter excedens magnitudinem aliorum animalium terrestrium, et marinorum. Et per hoc, quod subditur. Ad illudendum ei, vel ludendum in eo, non est intelligendum, quod li ad, teneatur causaliter, quia ad hoc Leviathan finaliter sit formatus, sed tenetur consecutive, quia ad eius formationem consecuta est illusio illa. Ex hoc enim quod Leviathan factus est a Deo in corpore tam magno, sequitur quod necessaria sit ei magna cibatio ex aliis piscibus maris quos devorat, propter quod alii pisces cetum videntes ex instinctu naturali fugiunt versus ripam, ubi cetus natare non potest propter aque parvitatem, et ideo cetus eos insequens impingit ad terram, et a piscatoribus, ibi occiditur, quia non potest se movere, et sic illusus sua spe frustratur. Per hoc autem principaliter intelliguntur proprietates demonis, quia per demonstrationem corporis eius excedentem, cum dicitur : Draco iste, etc. intelligitur potestas {3.1236} demonis omnem potestatem corporalem excedens, si sibi dimittatur. Per illusionem vero ceti dictam intelligitur illusio demonis, quia credens, Christum se devorare in sua passione, et membra sua in temporali persecutione, per eum contra eos excitata, de fraudatur ab intento, et remanebit post iudicium ligatus in inferno, quia non erit amplius ad exercitium sanctorum in hoc aere caliginoso.
marg.|  .3. Omnia a te expectant, ut des, etc. Hic incipit versus in Hebreo, et in translatione Hieronymi, ubi Psalmista declarat provisionem divinam circa utramque naturam predictam simul dicens : Omnia, scilicet viventia super terram, et in aquis.
marg.|  .4. A te expectant, ut des illis escam in tempore, etc. Quia per appetitum naturalem, et sensitivum tendunt ad id, quod est a Deo circa ipsa ordinatum, et sic dictum est supra, quod opus nature est opus intelligentie.
marg.|  .5. Dante te illis colligent, etc. Hoc dicitur specialiter propter illa viventia, que non solum querunt cibum ad horam, sed etiam congregant pro tempore futuro, sicut formica colligit grana in estate, unde vivit in hyeme.
marg.|  .6. Aperiente te manum tuam, etc. Per diffusionem bonitatis tue in effectibus.
marg.|  .7. Omnia implebuntur bonitate, etc. Idest, bono convenienti sue nature.
marg.|  .8. Avertente autem te faciem, etc. Denegando predictam diffusionem.
marg.|  .9. Turbabuntur. Ex defectu nutrimenti.
marg.|  .10. Auferes spiritum eorum, etc. Idest vitam.
marg.|  .11. Et deficient. A vita presenti.
marg.|  .12. Et in pulverem suum revertentur. Idest, in materiam unde fuerunt formata, que pro maiori parte est terra.
marg.|  .13. Emitte. Idest, emittes, sicut habetur in Hebreo, et in translationeHieronymi.
marg.|  .14. Spiritum tuum. Idest tue voluntatis effectum.
marg.|  .15. Et creabuntur. Idest, de novo formabuntur eadem in specie secundum cursum nature, et aliquando eadem in numero ad declarationem potestatis divine in operibus miraculosis :
marg.|  .16. Et renovabis faciem terre. Sicut patet in estate, quia tunc renovatur herbis, et floribus, et fructibus, quibus privata fuerat in hyeme.
marg.|  .17. Sit gloria domini. Idest, laus et honor sibi debitus impendatur.
marg.|  .18. In seculum. Idest absque termino a parte finis.
marg.|  .19. Letabitur dominus in operibus suis. Idest, in creaturis ad suam gloriam ordinatis, secundum quod dicitur Prv. 16.a. Universa propter semetipsum operatus est dominus.
marg.|  .20. Qui respicit terram, et facit eam tremere. Ut patet in motu terre procedente ex divina ordinatione.
Numérotation du verset Ps. 103,ad litteram 
marg.| {3.1237} .1. Qui tangit montes. tactu fulguris, quod frequentius cadit in montibus altis.
marg.|  .2. Et fumigant. quia ignis fulgureus magis fumigat, quam inflammet. Sciendum autem, quod omnia predicta de ordine creaturarum, et provisione viventium ad hoc inducta sunt, ut ex eis rationalis creatura insurgat ad laudem, et honorem conditoris.
marg.|  .3. Cantabo. Hec est ultima pars in qua Psalmista resumit dei laudem in principio psal. inchoatam, dicens : Cantabo domino in vita mea, idest, quandiu vivam, ideo subditur.
marg.| {3.1238} .4. Psallam Deo meo quandiu sum. Et dicit cantabo, et psallam, quia divina laus debet procedere ex corde, et ore.
marg.|  .5. Iucundum sit ei eloquium meum. coram eo placidum.
marg.|  .6. Ego vero delectabor in domino. idest, in consolationibus divinis, et non in terrenis.
marg.|  .7. Deficient peccatores a terra. Loquitur de peccatoribus, et iniquis in sua malitia obstinatis.
marg.|  .8. Benedic anima mea domino. et sic terminat canticum, sicut incepit ipsum. Quod frequenter fit in cantilenis, et exponatur, sicut in principio psal.
Numérotation du verset Ps. 103,moraliter 
marg.| {3.1225} .1. Benedic, etc. Sicut dixi in expositione litterali autor huius {3.1226} psal. ignoratur, tamen est quedam invitatio ad Dei laudem ex suis creaturis, in quibus relucet bonitas creatoris, et sic patet quod litteralis{3.1227} sensus, est etiam moralis, propter quod pertranseo de alia moralitate inducenda.
Numérotation du verset Ps. 103,additio 1 
marg.| {3.1237} In Ps. 103. Benedic. ubi dicitur in postil. Benedic anima mea domino. et dicit anima mea. etc.
marg.| Hic psal. videtur continuari proprie cum ultimo precedentis psal. Ibi enim conclusit : Benedic anima mea domino, non exprimens modum seu materiam huius benedictionis seu laudis. In hoc vero psal. resumens illud verbum ultimum, s. Benedic anima mea domino, declarat materiam huius laudis seu benedictionis sumptam ex rerum creatione. unde Rabi Abenhazra in sua glo. super Psalte. in hoc narrat opera a Deo facta in creatione mundi, Gn. 1. Ex quibus operibus deus debet proprie dici magnificus, quia magnificentia secundum Philosophum. 4. Ethi. est virtus a qua magna opera fiunt, qua quidem magnificentia excedit nostram narrationem, et ideo dicit : Vehementer, et quia humana mens non attingit naturaliter ad notitiam dei, nisi inquantum a cognitione creaturarum procedit in cognitionem creatoris, iuxta illud ad Ro. primo capitulo Invisibilia dei a creatura mundi per ea, que facta sunt intellecta prospiciuntur, idcirco dicit : Confessionem, et decorem induisti. Pro quo sciendum, quod sicut si aliquis homo maxime potens, et virtuosus sit undique coopertus aliquo pulcherrimo, et pretiosissimo indumento, talis non potest videri, nec per consequens laudari a vidente ipsum, nisi ex decore, et pretiositate indumenti, sic deus non potest a nobis cognosci naturaliter, neque laudari, nisi per creaturas ab ipso factas, ex qua consideratione psal. dicit. Confessionem, et decorem induisti. quasi dicat. Ex decore tui indumenti, quod consistit in operibus tuis. habemus te laudare seu confiteri. Et que sunt illa opera, subdit. d. Amictus lumine, sicut vestimento, quia in principio creationis rerum fit mentio de productione lucis. Gn. 1.a. Fiat lux : unde lumen hic dictum per psal. referendum est ad illud lumen primo creatum qualitercumque accipiatur, sive corporaliter, sive spiritualiter, sive utroque modo, ut ibidem est videndum. Consequenter dicit : Extendens celum, sicut pellem. qui tegis aquis superiora eius, ubi tanguntur opera secunde diei in qua factum fuit firmamentum dividens aquas superiores ab inferioribus, et sic postea successive facit mentionem de fundamento terre, et de plantis, et de luminaribus, et de piscibus, et de bestiis, et de homine, licet non servato semper ordine, quo Gn. 1. traduntur. Introducit etiam quedam ad providentiam viventium pertinentia, sicut de pluviis, fontibus, et ventis, et de nutrimentis animalium, et huiusmodi, et consequenter concludit de ultimo sine creaturarum, que {3.1238} sunt ad claram notitiam deitatis cum laude facte, et hoc cum dicit : Sit gloria domini in seculum, etc. In fine autem declarat ultimum finem hominis iusti, cum dicit. Ego vero delectabor in domino. Similiter, et punitionem impiorum, cum dicit : Deficiant peccatores, et sic resumit : Benedic anima mea domino. quasi dicat sic sumitur ex creaturis benedictio seu laus divina. Ad quam expositi. satis bene posset applicari littera presuppositis aliis de his, que traduntur in postil. ad hoc pertinentibus.
Numérotation du verset Ps. 103,additio 2 
marg.| In eodem psal. ubi dicitur in postil. Super montes stabunt aque.
marg.| Opinio Rabbi Salomon in hoc loco verior est. Ratio autem, quam postil. contra eum facit dicit, quod cum aque sint graves, et fluide equaliter tendunt ad centrum undique, non valet, nam virtute divina erant congregate preter naturam suam ut terra arida appareret. unde Gene. 1.a. Congregentur aque sub celo ad locum unum, et appareat arida, et de hoc plenius est videndum ibidem.
Numérotation du verset Ps. 103,additio 3 
marg.| In eodem Psalmo ubi dicitur in postil. Herodii domus dux est eorum.
marg.| Vera littera Hebraica habet sic in hoc loco. Ciconia in abietibus domus eius, vel abietes sunt domus eius : et hoc apparet manifeste, quia ciconia communiter habitat seu nidificat in altis edificiis seu altis arboribus, et per consequens in abietibus seu cedris, et consonat cum hoc, quod sequitur : Montes excelsi cervis, ubi Hebraica littera cum dicitur : Cervis, habet ibi cibus, que communiter habitant in altis montibus, sicut ciconia in altis arboribus seu edificiis.
Numérotation du verset Ps. 103,replica 
prol.| In psalmo. Benedic. secundo Burgens. laudat suum auctorem Rabi Abenhazra dicens eum proprie dicere deum magnificum in opere creationis, etc. Circa Ps. autem, In te domine speravi, in iisdem secundum Burgens. dicit magnificentiam esse circa opera magnarum expensarum, allegans ad id Aristo. que magnificentia in opere creationis proprie locum non habet, quia deus creando nullos sumptus fecit, quia de nihilo cuncta produxit, et ita Burgens. phantasiando hic laudat in Abenhazra, quod supra reprehendit in postil. circa psal. In te domine speravi, et vide ibi corre. circa illum passum : Supra montes stabunt aqua. Burgensis allegat, quod dixerat circa. 1. capit. Gene. vide ibi corrector.



Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 103), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 07/11/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_103)

Notes :