Nicolaus de Lyra

Psalmus 119

Numérotation du verset Ps. 119,1 

¶Canticum graduum.
¶¶Codd. : (Ps. 119) D30 Ω F Rusch Ps-G | gr + Vox Christi in passione ad Patrem de Iudeis D30
Numérotation du verset Ps. 119,I 

Ad Dominum cum tribularer
clamavi ¦
et exaudivit me.
Numérotation du verset Ps. 119,2 II

Domine libera animam meam a labiis iniquis ¦
et1 a lingua dolosa.
1 et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Ω F Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G
Numérotation du verset Ps. 119,3 III

Quid detur tibi
aut2 quid apponatur tibi ¦
2 aut Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Ω F Rusch Edmaior.cum Ps-R] et Ps-G (F L) Edminor.
ad
linguam dolosam ?
Numérotation du verset Ps. 119,4 IV

Sagitte potentis acute ¦
cum carbonibus
desolatoriis. 3
3 vv. III-IV inv. Ω F
Numérotation du verset Ps. 119,5 V

Heu mihi
quia incolatus meus
prolongatus est’
habitavi
cum habitantibus4
4 habitantibus Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Ω F Rusch cum Ps-R ] habitationibus Ps-G (L F)
Cedar ¦ 5
5 Cedar] Caedar Ps-G ( R F I M W U ) Φ D30 *
Numérotation du verset Ps. 119,6 

multum
incola fuit anima mea.
Numérotation du verset Ps. 119,7 VI

Cum his
qui oderunt6
6 oderunt plerique codd., edd oder’t D30 Ω F,oderant Ps-G ( R F L Φ RGVP*) cum Ps-αδ Ps-Moz
pacem eram pacificus ¦ cum loquebar illis impugnabant me gratis.

Psalmus 119

Numérotation du verset Ps. 119,ad litteram 
marg.| {3.1419} .1. Ad dominum cum tribularer clamavi, etc. quod convenienter intelligitur de tribulatione, quam passus fuit populus per Sennacherib ante captivitatem Babylonicam, pro qua Ezechias rex, et Esaias propheta et populus clamaverunt ad dominum, et exauditi fuerunt, quia dominus misit angelum suum, et percussit in castris Sennacherib centum octoginta quinque milia bellatorum, propter quod compulsus fuit fugere ad terram suam, ubi interfectus fuit a filiis suis, ut habetur. 4Rg. 29.g. Consequenter {3.1420} psal. petit liberationem de captivitate Babylonica in persona populi captivi, dicens. .2.   Domine libera animam meam a labiis iniquis. Babyloniorum, qui iniqui blasphemabant deum, dicentes Iudeis, quod deus eorum erat impotens ad liberandum eos de manibus suis, et tales divine iniurie magis gravabant devotos, quam proprie. .3.   Et a lingua dolosa etc. quia Babylonii frequenter imponebant eis falsa, ut sic dolose extorquerent eorum bona. .4.   Quid detur. Hic predicitur Babyloniorum punitio, que facta fuit postea per Cyrum, et Darium destruentes civitatem Babylonicam, et occidentes populum, ut habetur Dan. 5. et hoc est, quod dicit psalmista convertens verbum suum ad populum Babyloni. Quid detur tibi, aut quid apponatur tibi ad linguamdolosam. idest, que pena inferetur tibi ad puniendum peccata lingue tue predicta ? et respondet.
marg.|  .5. Sagitte potentis acute. id est populi Persarum, et Medorum, qui sagittis interfecerunt populum Babylonicum, secundum quod dicitur {3.1421} Is. 13.d. Suscitabo super eos Medos, qui argentum non querant, et aurum non velint, sed sagittis interficient parvulos, etc. Vel aliter : Sagitte potentis. id est ipsius dei omnipotentis, cuius Perse, et Medi fuerunt instrumenta ad puniendum Babylonis peccata.
Numérotation du verset Ps. 119,ad litteram 
marg.|  .1. Cum carbonibus desolatoriis. Quia incenderunt Babylonem, et facta est ita desolata, quod non habitatur ab hominibus sed a feris, et venenosis animalibus, secundum quod predixit Is. 13.d. de Babylone : Non habitabitur usque in finem : et sequitur : Sed habitabunt ibi bestie, et domus eorum replebuntur draconibus. In translationeHieronymi et in Hebreo habetur : Cum carbonibus iuniperorum, qui diu conservant ignem, scilicet per annum, ut dicitur in libro, qui vocatur Catholicon, quando carbones isti suis cineribus sunt operti, unde dicitur iuniperus a gigno gignis, et pyr, quod est ignis, quasi gignens ignem. Et ut dicit Rabbi Salomon per hoc intelligitur ignis gehenne inextinguibilis, in quo puniuntur Babylonii, qui fuerunt idololatre pessimi.
marg.|  .2. Hei mihi. Hic consequenter plangitur predicte liberationis dilatio cum dicitur in persona populi in Babylonia detenti : Hei mihi, quia incolatus{3.1422}meus. idest, mora mea in terra aliena, unde in hebreo et in translationeHieronymi habetur : Peregrinatio mea prolongata est. Valde enim tristabile est populo fideli cum idololatris diu morari, et maxime in eorum servitute.
marg.|  .3. Habitavi cum habitantibus Cedar. id est cumhabitantibus in terra Cedar, qui fuit filius Ismahel, Gene. 25.d. De quo Ismahele pro se, et sua posteritate dicitur, Gene. 16. Hic erit ferus homo manus eius contra omnes, etc. et per istos intelliguntur Babylonii, qui contra filios Israel fuerunt crudeles, et duri, ideo replicatur planctus de mora cum ipsis, cum subditur : Multum incola fuit anima mea, cuius etiam causa replicatur, cum subditur.
marg.|  .4. Cum his, qui oderunt pacem. idest cum Babyloniis rationibus dictis.
marg.|  .5. Eram pacificus. Non reddendo eis iniurias pro iniuriis.
marg.|  .6. Cum loquebar illis etc. Modeste, rationabiliter.
marg.|  .7. Impugnabant me. Calumniis. .8.   Gratis. idest sine causa. Moraliter potest exponi Psalmus iste de quolibet fideli existente in tribulatione corporali seu spirituali ex demonum tentatione, a qua petit devote liberari, et quod demones arceantur ab impugnatione fidelium in gehennam retrusi, et suspirat pro dilatione sui remedii.
Numérotation du verset Ps. 119,moraliter 
marg.| {3.1419} .1. Ad dominum cum tribularer. Ps. iste secundum sensum litteralem est oratio viri sancti, cuius nomen ignoratur pro liberatione populi de captivitate Babylonica, pro qua multi sancti temporis illius fecerunt psalmos, ut dictum est supra. Sed moraliter potest esse oratio alicuius fidelis, relapsi tamen per peccatum in servitutem demonis, in qua petit iterum liberari dicens.
marg.| {3.1420} Ad dominum cum tribularer. prius.
marg.| † Clamavi, et exaudivit me. liberando de peccati servitute, sed quia sum relapsus, iterum clamo ad deum dicens, O.
marg.|  .2. Domine libera animam meam a labiis iniquis. scilicet demonum sub specie boni malum suggerentium. Et quoniam ex sua malitia crescit eorum pena subditur.
marg.|  .4. Quid detur tibi. pro tali dolositate, et subditur responsio.
marg.|  .5. Sagitte potentis acute. id est sententie dei contra te.
Numérotation du verset Ps. 119,moraliter 
marg.| {3.1421} .1. Cum carbonibus. gehenne. Et quoniam insultus demonum est valde gravis ad sustinendum, subditur. .2.   Hei mihi, quia incolatus meus. In hoc mundo. †   Prolongatus est. Cum tali bello. Et quoniam non solum demones, sed etiam homines mali, qui sunt eorum ministri, impellunt ad peccatum, ideo subditur.
marg.| {3.1422} .3. Habitavi cum habitantibus Cedar. Qui interpretantur tenebre, et sic significat homines malos peccatis obtenebratos, de quibus adhuc subditur. .4.   Cum his, qui oderunt pacem, eram pacificus. Eorum molestias in patientia toleranda.
marg.|  .6. Cum loquebar illis. Modeste.
marg.|  .7. Impugnabant me gratis. id est, sine causa.
Numérotation du verset Ps. 119,additio 1 
marg.| {3.1421} In Ps. 119. Ad dominum cum tribularer, etc. ubi dicitur in postilla. Et ex tali variatione intitulationis.
marg.| De auctoritate horum canticorum, s. graduum idem videtur dicendum, sicut de ceteris psal. quorum autor est David, licet aliqui ei non intitulantur, imo videantur intitulari aliis ut frequenter supra dictum est, et nonnullis rationibus persuasum, unde non oportet amplius super his innovari. De significatione autem huius tituli cum dicit : Canticum graduum. quidam de antiquis expositoribus Hebreorum dicunt, et forte probabiliter, quod hoc designat quamdam speciem cantus, qui elevando vocem gradatim decantabatur, et inde fuerunt ista cantica appropriata ad ascensum templi, qui erat per quindecim gradus, ita quod sicut corporaliter sacerdotes, et Levite ascendebant de gradu in gradum ad ingressum templi, ita voces eorum gradatim elevabantur. Et quicquid sit de hac materia horum canticorum, licet prima facie non videatur totaliter ad litteram continuari, tamen diligenter consideranti reperiri potest aliqualis continuatio horum canticorum adinvicem, prout videbitur prosequendo, etc.
Numérotation du verset Ps. 119,additio 2 
marg.| {3.1422} In eodem Psalmo 119. ubi dicitur in postilla : Propter quod videbitur mihi melius dicendum.
marg.| Istud canticum non videtur pertinere ad captivitatem Babylonicam.
marg.| Primo quia in illa captivitate non fuit oppressus populus Israeliticus per fraudem seu dolositatem, sed per puram violentiam, et armorum potentiam, obsidendo civitatem Ierusalem, quam cum machinis, et aliis bellicis artificiis acquisiverunt Babylonici, et totaliter devastaverunt. Similiter, et regem eorum Sedechiam fugientem violenter captivaverunt ut ista, et alia pertinentia ad hoc patent. 4Rg. ult. et 2. Paralipo. 36. Inconvenienter igitur conqueretur quis in persona populi Israelitici in illa captivitate existentis de lingua dolosa. cum dicit. Libera animam meam a lingua dolosa. Quid apponatur tibi ad linguam dolosam.
marg.| Secundo quia Babylonii descendebant a Cham filio Ne, ut habetur Ge. 10. Cedar autem descendit ab Ismahel filio Abrahe, ut legitur Ge. 25. qui quidem Abraham descendit de Sem. Non enim vere diceretur, quod populus Israeliticus in captivitate Babylonica existens habitasset {3.1423}cumhabitantibus Cedar : cum valde remote essent iste nationes, non solum quo ad originem, ut dictum est, sed etiam quo ad locum. Babylonia enim est in parte orientali terre, s. in Asia : Arabes vero, qui sunt in Cedar, sunt in Africa. Tertio quia hoc, quod dicitur. Cum his, qui oderunt pacem, eram pacificus, et cum loquebar illis impugnabant me gratis, valde improprie applicaretur Israeliticis in Babylonia captivatis Captivi enim improprie dicerentur esse pacifici dominis suis, sed subiecti, et subditi, et huiusmodi. Nec cum dominus percutit vel aliquod damnum, vel lesionem infert servo suo, valde improprie diceretur impugnare eum, sed eum affligere, vel opprimere, et huiusmodi. unde proprie videretur iste Psalmus exponi de statu ecclesie tribulate a paganis, et hereticis, et specialiter a Saracenis, a quibus ecclesia diu fuit tribulata, et etiam hodie tribulatur in diversis regionibus ut patet per experientiam, in qua tribulatione ecclesia non dicitur captivata ab eis, nec debellata, sed potest dici turbata per eos seu tribulata, de qua tribulatione iste Psalmus videtur tractare. circa quod sex facit, quia primo orat deum, dicens : Ad dominum cum tribu. Non enim facit mentionem de captivitate, quia deus numquam permisit ecclesiam universalem ab illis supprimi in captivitate, sed bene tribulari. Et quia spectat divino adiutorio ab eorumtribulationibus liberari, idcirco dicit : Clamavi, et exaudivit me, intelligendo preteritum pro futuro, ut moris est in talibus.
marg.| Consequenter secundo declarat, que sit hec tribulatio, a qua petit liberari, dicens : O domine libera animam meam a labiis iniquis, et a lingua dolosa. Pro quo sciendum, quod licet Saraceni sepe impugnent ecclesiam per viam potentie, et manu armata, tamen in hoc Psalmo potius intendit psalmista de eorum impugnatione spirituali, que est duplex. Uno modo blasphemando Christum nostrum, et doctrinam eius, et hoc intelligitur, quod dicit : Libera me a labiis iniquis. Alio modo fraudulenter iactando se servare legem, et evangelium, et in hoc seducunt multos fideles presertim in exordio sui erroris. Nam in eorum Alchorano nefandissimo sepe precipitur servare legem, et evangelium, et tamen utrunque despiciunt, ut patet ad sensum unde de hoc proprie intelligitur, quod dicitur. Et a lingua dolosa, quia mendaciter, et dolose pseudo propheta suus Mahumetus loquitur, et precipit ea, que non vult fieri, ut dictum est.
marg.| Consequenter tertio psalmista querit, quod remedium sit adhibendum tali lingue dolose. unde dicit : Quid detur tibi, aut quid apponatur tibi ad linguam dolosam ? Ad quod respondet : Sagitte potentis acu. id est scientia sacre scripture, que sagitte potentis, scilicet Christi sunt, et acutissime, ut ad Hebr. 4.c. Sermo dei penetrabilior omni gladio acuto. Et quia huiusmodi sententie sacre scripture non solum penetrant ad modum sagitte seu gladii, sed etiam, ut ignis, iuxta illud Ier. 22.f. Nonne verbum meum, sicut ignis, dicit dominus. ideo subdit. Cum carbonibus {3.1424} desolatoriis. Vel potest referri hec responsio cum dicitur : Sagitte potentis, ad destructionem eorum futuram ante adventum Christi. secundum quam quarta bestia a Daniele visa cum cornibus suis penitus destruetur, inter que cornua potestas tyrannica Saracenorum includitur. prout declaratur in additione supra Danie. 7.
marg.| Consequenter previdens propheta hanc turbationem esse valde diuturnam. Excedit enim in temporis duratione ceteras turbationes quas passi sunt fideles tam in antiquo testamento, quam in novo. A tempore enim ortus sui usque hodie fluxerunt plus, quam. d. cccc. anni, et adhuc est in magna valetudine, unde merito psalmista de tam longissima diuturnitate huius turbationis plangendo dicit : Heu me, quoniamincolatus meus prolongatus est. Et nota, quod non dixit captivatio mea, nec suppressio, et huiusmodi, sed incolatus seu peregrinatio secundum translationemHieronymi in quo denotatur, quod populus fidelium non erat ab eis totaliter supprimendus, nec captivandus, sed quod cum eis habebat conversari audiendo eorum dolositates circa ea, que sunt fidei, prout sepe contingit Christianis in terris eorum ditioni subiectis commorantibus, quod est maxime molestum veris fidelibus Etsi queratur, qui sunt illi cum quibus erat iste incolatus seu peregrinatio, hoc exprimit dicens. Habitavi cum habitantibus Cedar. Isti enim proprie sunt Agareni descendentes ab Ismahel per Agar, ut dictum est, qui postea falso nominantur Saraceni, quasi per Saram liberam ab Abraham descendissent : Ex istis enim sunt Arabes habitantes in tabernaculis Cedar, scilicet in tentoriis denigratis, de quibus Canticorum. 1.b. Nigra sum, sicut tabernacula Cedar.
marg.| Consequenter quinto, ut amplius declararet, qualiter se habet ecclesia cum huiusmodi habitantibus Cedar, subdit : Multum incola fuit anima mea, cum his, qui oderunt pacem. Hic finitur versus in Hebraico, et est sensus, quod ecclesia se habet cum istis tanquam cum adversariis, cum quibus non habet pacem, sed tamen nec totaliter ab eis devincitur, nec totaliter eos devincit. Et ista est propria comparatio fidelium ad Saracenos quo ad potentiam mundanam, quia ut communiter cum eis conversantur tanquam cum his, qui oderunt pacem modo predicto.
marg.| Consequenter sexto, ut ostenderet, quod defectus huius pacis non procedit ab ecclesia, sed potius ab huiusmodi habitantibus Cedar nolentibus recipere verbum veritatis, idcirco subdit : Eram pacificus. Cuius sensus est, quia ecclesia non dedit eis aliquam occasionem impugnationis, nisi inquantum proponebat eis verbum fidei, et veritatis, quod ipsi non possunt pacifice sustinere, et ideo subdit : Cum loquebar illis, s. verba salutis, et pacis, impugnabant me, s. non solum per linguam iniquam seu dolosam sed etiam per potentiam invasivam, que proprie dicitur impugnatio, et quia talis inuasio est penitus irrationabilis, ideo cum dicit, impugnabant me, subdit : Gratis, idest, absque causa rationabili.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 119), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 12/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_119)
Signaler un complément d'information

Notes :