Nicolaus de Lyra

Psalmus 89

Numérotation du verset Ps. 89,1 

¶Oratio Moysi hominis Dei.
¶Codd. : (Ps. 89) D30 Rusch Ps-G
Numérotation du verset Ps. 89,I 

Domine
refugium1 factus es nobis ¦ a generatione in generationem2.
1 refugium Ps-G (R U ΨB V D) Ω edd. Rusch cum Ps-R ] + tu Ps-G (rel. codd. ) |
2 a... generationem Ps-G (ΨB V) D30 ΩS Clementina ] in generatione et generatione Ps-G |
Numérotation du verset Ps. 89,2 II

Priusquam
montes fierent
aut3 formaretur terra
3 aut Ps-G (R ΨB V D) D30 Ω Clementina Rusch cum Ps-R ]] et Ps-G
et orbis ¦
a seculo
et usque4 in seculum tu es Deus.
4 et usque Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] et ΩS , usque Ps-G (R F)
Numérotation du verset Ps. 89,3 III

Ne avertas
hominem in humilitatem ¦
et dixisti convertimini filii hominum.
Numérotation du verset Ps. 89,4 IV

Quoniam mille anni
ante oculos tuos ¦
tamquam dies hesterna que preteriit.
Numérotation du verset Ps. 89,V 

Et custodia
in nocte ¦
Numérotation du verset Ps. 89,5 

que pro nihilo habentur eorum anni erunt.
Numérotation du verset Ps. 89,6 VI

Mane
sicut
herba transeat †
mane
floreat et transeat ¦
vespere
decidat
induret
et arescat.
Numérotation du verset Ps. 89,7 VII

Quia
defecimus
in ira tua ¦
et in furore tuo turbati sumus.
Numérotation du verset Ps. 89,8 VIII

Posuisti
iniquitates nostras in conspectu tuo ¦
seculum nostrum
in illuminatione
vultus tui.
Numérotation du verset Ps. 89,9 IX

Quoniam omnes dies nostri
defecerunt ¦
et5 in ira tua defecimus.
5 et D30 Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G
Numérotation du verset Ps. 89,X 

Anni nostri
sicut aranea meditabuntur6 ¦
6 meditabuntur Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] –bantur Ps-G
Numérotation du verset Ps. 89,10 

dies annorum nostrorum in ipsis
septuaginta anni7*.
7 anni D30 ΩS Clementina etc. Ps-G ] annis Ps-G (ΨB V D) Ω M Rusch cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 89,XI 

Si autem
in potentatibus
octoginta
anni ¦
et amplius eorum labor et dolor.
Numérotation du verset Ps. 89,XII 

Quoniam
supervenit mansuetudo ¦ et corripiemur.
Numérotation du verset Ps. 89,11 XIII

Quis novit potestatem ire tue ¦
et pre timore tuo
iram tuam
Numérotation du verset Ps. 89,12 

dinumerare.
Numérotation du verset Ps. 89,XIV 

Dexteram tuam
sic notam fac ¦
et eruditos8
8 eruditos Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] compeditos Ps-G
corde in sapientia.
Numérotation du verset Ps. 89,13 XV

Convertere Domine
usquequo ¦
et deprecabilis esto
super servos tuos.
Numérotation du verset Ps. 89,14 XVI

Repleti sumus
mane
misericordia tua ¦ et exultavimus
et delectati sumus
in omnibus diebus nostris.
Numérotation du verset Ps. 89,15 XVII

Letati
sumus pro
diebus quibus nos humiliasti ¦
annis quibus vidimus mala.
Numérotation du verset Ps. 89,16 XVIII

Respice9
9 Respice Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] Et praem. Ps-G
in servos tuos et in opera tua ¦
et dirige
filios eorum.
Numérotation du verset Ps. 89,17 XIX

Et sit splendor
Domini Dei nostri super nos et opera manuum nostrarum dirige super nos ¦
et opus manuum nostrarum dirige.

Psalmus 89

Numérotation du verset Ps. 89,ad litteram 
marg.| {3.1135} .1. Domine refugium factus es nobis. Huic Psalmo premittitur talis titulus in Hebreo et in translatione Hierony. Oratio Moysi viri Dei. et eiusdem sententie est titulus qui communiter ponitur in Bibliis, qui talis est. Oratio Moysi hominis Dei. Dicit autem glo. super Psal. istum, quod intitulatur a Moyse non sicut ab auctore, sed quia fuit legislator veteris testamenti et propheta novi. et in hoc Psalmo aliqua tanguntur pertinentia ad vetus testamentum et aliqua ad novum, ideo intitulatur a Moyse quamvis David hunc psal. fecerit. Glo. vero ista procedit secundum opinionem Aug. qui dicit quod David fecit omnes Psal. Sed beatus Hieronymusqui plus studuit in talibus, et omnes doctores Hebrei dicunt, quod plures alii fecerunt psal. inter quos auctores ab ipsis ponitur Moyses sicut plenius dixi in principio huius libri. Et istud dictum tanquam verisimilius secutus sum, nec ratio data in glo. valet, quia eadem ratione multi alii psal. in quibus ponuntur aliqua pertinentia ad vetus testamentum, et aliqua ad novum intitularentur a Moyse, quod est manifeste falsum ex precedentibus et sequentibus. Ideo consequenter dico prout videtur mihi, quod Psalmus iste sit oratio Moysi ad impetrandum beneficia Dei populo Israel quem eduxit de Egypto. Ad impetrandum autem beneficia de futuro, modus optimus est ostendere gratitudinem de benefici is receptis in preterito, ideo Psalmus iste in duas partes dividitur, quia primo Moyses tanquam gratus recolit preterita {3.1136} beneficia, et secundo preces porrigit ad alia impetranda, ibi : Quis novit. Circa primum recolit beneficia collata humane nature generaliter. Secundo nature lapse specialiter, ibi. Ne avertas. Prima in duas quia primo recolit beneficia. Secundo errorem circa hoc excludit, ibi : Priusquam montes. Circa primum sciendum, quod duplex beneficium fuit collatu homini etiam ante lapsum scilicet beneficium creationis, quo ad imaginem Dei creatus est, et secundum animam capax ipsius per cognitionem et amorem. Secundum beneficium est gubernationis, quia homo ultra creaturas alias corporales ordinatur ad beatitudinem supernaturalem ad quam consequendam indiget speciali gubernatione et providentia Dei, de qua dicit Apostolus. 1. Cor. 6.b. Non est cura Deo de bobus. et hoc duplex beneficium recolit Moyses. d. Domine refugium factus es nobis. idest humane nature a te ex nihilo producte que per tuam specialem directionem et protectionem dirigitur in finem vite beate. .2.   A generatione in generationem. Quia et in statu nature condite et nature lapse indiget homo predicta directione ad consecutionem vite beate.
marg.|  .3. Priusquam montes fierent. Hic consequenter removet occasionem errandi, quia dixerat. Domine refugium factus es nobis, etc. posset aliquis credere quod aliqua factio vel novitas esset in Deo, quod est falsum et erroneum, et ideo hoc removet ostendens Dei eternitatem que includit immutabilitatem, et hoc est quod dicitur : Priusquam montes fierent. idest antequam mundus crearetur.
Numérotation du verset Ps. 89,ad litteram 
marg.| {3.1137} .1. A seculo. Idest, eternaliter : et ideo quod Deus dicitur factus refugium nobis, non est per aliquam mutabilitatem in Deo vel novitatem, sed tantum in creatura facta, ad quam sequitur realis ratio in ipsa, et rationis tantum in Deo, qua sic nominatur de novo, sive ex tempore, sicut et dicitur homo factus vel creatus, et sic de aliis.
marg.|  .2. Ne avertas. Hic consequenter ponitur Dei beneficium erga humanam naturam post lapsum, quod est revocatio de culpa ad gratiam, quod quidem beneficium Deus non desistit prestare nature lapse eam revocando aliquando monitis, aliquando beneficiis, aliquando flagellis et aliis modis, secundum ordinem sue sapientie infinite. Primo ergo hoc beneficium proponit. Secundo errorem humanum circa hoc excludit, ibi. Quoniam mille. Circa primum dicit. Ne avertas. id est ne dimittas.
marg.|  .3. Hominem in humilitatem. Idest, hominem per peccatum deiectum a statu sublimi in quo dominabatur creaturis, ad statum presentis miserie, in quo patitur etiam a muscis.
marg.|  .4. Et dixisti convertimini. Quasi dicat Psal. ita fecisti, quia dixisti peccatoribus. Convertimini filii hominum, per penitentiam resurgendo de culpa ad gratiam. Quod autem hoc fecerit Deus a principio patet, quia Adam et Evam statim post transgressionem reprehendit, et similiter Cain post obitum fratris di. Cur concidit facies tua. Ge. 4.a. et post eius occisionem dixit. Ubi est Abel frater tuus. quasi inducens eum ad penitentiam. Et istam revocationem peccatorum semper continuavit, aliquando per seipsum, aliquando per angelos, aliquando per homines sanctos, ut patet in decursu ve. et no. testa.
marg.|  .5. Quoniam mille. Hic removet circa hoc errorem humanum et primo pro tempore ante diluvium, secundo post, ibi. Que pro nihilo habentur. Circa primum sciendum, quod homines differunt a peccatis converti sperantes longam vitam, et hoc maxime contigit ante diluvium, in quo homines diu vivebant, scilicet nongentis annis, et octingentis, et aliquando{3.1138} plus, ut patet Gn. 5. sed hoc removet dicens. Quoniam mille anni ante oculos tuos. id est respectu eternitatis, qua divina cognitio mensuratur.
marg.|  .6. Tanquam dies hesterna. Hoc addidit, quia tempus preteritum iam nihil est, et tempus quantumcumque longum eternitati comparatum quasi nihil est.
marg.|  .7. Et custodia in nocte. Istud est de eodem versu et accipitur hic custodia pro vigilia, quia nox distinguitur in quatuor vigiliis, in quibus solent mutari milites de nocte pro custodia exercitus, et sic una vigilia in equinoctio vernali quando primo solent reges ad bella procedere, non habet nisi tres horas, et semper diminuitur procedente tempore usque ad solstitium estivale, et per hoc designatur diminutio temporis humane vite per mortem accidentalem. quasi dicat etsi cursus naturalis vite hominis duraret mille annis ante diluvium, tamen aliquando breviabatur quantum tres hore vel pauciores distant a die integra. 24. horarum per mortem accidentalem ex infirmitate superveniente, vel occisione, sicut vita Abel fuit abbreviata, et multorum aliorum.
marg.|  .8. Que pro nihilo habentur eorum anni erunt. Hic consequenter removet fiduciam vite longioris post diluvium, ex qua erronee homines differunt reverti a peccatis, quia ex tunc vita hominis fuit magis brevis. Circa quod sciendum, quod hic incipit versus sequens secundum Hieronymi et secundum Hbr. veritatem. Littera tamen Hebraica sic habet. Fluctuasti eos, somnus erunt : quia in diluvio erant fluctibus aquarum submersi, exceptis octo personis, scilicet Ne et filiis eius, et eorum uxoribus, Ge. 7. et postea vita hominis fuit abbreviata, intantum quod non videbatur nisi somnus brevis. et eadem est sententia littere Hieronymi que sic habet percutiente te. eos, scilicet aquis diluvii, somnium erunt. id est quasi nullius reputationis sicut somnium : et ad hoc reducitur littera communis, que sic habet. Que pro nihilo habentureorum anni erunt. Idest anni vite hominis de cetero erunt de numero eorum, que pro nihilo habentur, ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 89,ad litteram 
marg.| {3.1139} .1. Mane sicut herba transeat. Per mane intelligitur principium humane vite, per vespere finis. Et sicut aliquando herba floret mane et vespere desiccatur, sic etiam finis vite humane eius principio cito succedit, cuius causa subditur cum dicitur.
marg.|  .2. Quia defecimus in ira tua. id est, in vindicta quam fecisti per diluvium vita humana sic processit ad defectum. Et quia vindicta illa processit ex multiplicatione peccatorum, secundum quod dicitur, Gn. 6.b. Repleta est terra iniquitate a facie eorum, et ego disperdam eos cum terra, ideo subditur.
marg.|  .3. Posuisti iniquitates nostras in conspectu. scilicet ad puniendum, sicut iudex ponit coram se reum quem vult punire.
marg.|  .4. Seculum nostrum. id est decursum temporum nostrorum.
marg.|  .5. In illuminatione. id est palam coram te, sicut illud quod est in lumine, secundum illud Ecc. 23.c. Oculi domini multo lucidiores super solem vias hominum circumspicientes.
marg.|  .6. Quoniam omnes dies nostri defecerunt. Repetitio est sententie predicte ad maiorem expressionem.
marg.|  .7. Anni nostri, etc. In Hebreo et in translatione Hieronymi habetur. Consumpsimus annos nostros sicut sermonem. Idest, sicut sermo cito transit et desinit esse, sic anni nostri, et pertinet ad sententiam predictam de brevitate vite humane. Littera autem communis refertur ad inutilitatem laboris, que frequenter contingit in {3.1140} vita hominis, quia sicut aranea multum occupatur ad texendum telam que modico vento dissipatur, sic homines multum student et meditantur ad consequendum honores vel divitias, que velociter amittuntur, et sic dicitur. Anni nostri. Idest, homines in annis nostris viventes.
marg.|  .8. Meditabuntur. Inutilia, sicut aranea multum intendit pro tela facienda. Consequenter prosequitur magis in particulari et determinate vite humane brevitatem, di.
marg.|  .9. Dies annorum etc.  septuaginta. De communi cursu.
marg.|  .10. Octoginta anni. In statu convenienti.
marg.|  .11. Et amplius eorum. idest, tempus ultra procedens.
marg.|  .12. Labor et dolor. Quia senectus non est nisi quidam languor.
marg.|  .13. Quoniam supervenit mansuetudo. In Hebreo, et in translationeHieronymi habetur. Quoniam transivimus cito. Quasi dicat, vita presens non est nisi quidam transitus brevis. Et avolavimus de presenti seculo sicut avis de nido, et sic continuatur sententie precedenti de brevitate vite nostre. Littera autem communis potest reduci ad divinam sententiam que immisit diluvium, quia peccata hominum demeruerunt deletionem humani generis simpliciter, sed per mansuetudinem divinam salvatus est Ne cum filiis suis, et eorum uxoribus ad continuationem generis humani, et quantum ad hoc dicitur. Quoniam supervenit mansuetudo, scilicet divini iudicii, ipsum contemperans a rigore.
Numérotation du verset Ps. 89,ad litteram 
marg.| {3.1141} .1. Et corripiemur. Quia homines sapientes dictam punitionem attendentes a suis insolentiis emendantur.
marg.|  .2. Quis novit potestatem. Postquam Ps. recolit beneficia Dei preterita, hic consequenter procedit ad alia beneficia impetranda, scilicet de legis datione, et tabernaculi constructione. Secundum ibi petitur. Respice domine. Circa primum primo continuat se ad precedentia, di. Quis novit potestatem. Quasi dicat ex quo vita hominis est ita breviata, et scientia acquiritur per experientiam longi temporis. Quis novit potestatem ire tue. id est quis in tam brevi tempore posset scire excellentiam tue potestatis et vindicte, quasi dicat, nullus, nisi ex tua speciali instructione, ideo consequenter petit hanc instructionem, dicens.
marg.|  .3. Dexteram tuam. Id est, potestatem tuam, que per dexteram in scriptura designatur.
marg.|  .4. Sic notam fac. Nos illustrando.
marg.|  .5. Et eruditos corde. Idest, fac eruditos corde.
marg.|  .6. In sapientia. A te nobis infusa et data. Et hoc fuit impletum, quando dedit illi populo legis divine beneficium, et propter hoc de illa lege dicit Moyses. Deut. 4.a. Hec est sapientia nostra et intellectus coram populis.
marg.|  .7. Convertere domine. Respiciendo nos oculis tue misericordie.
marg.|  .8. Usquequo. Idest, usque ad aliquid. unde alia translatio habet, aliquantulum, {3.1142} quasi diceret. Illud quod tibi placuerit, quantumcumque apud te sit modicum sufficiet mihi, et erit mihi magnum.
marg.|  .9. Et deprecabilis esto super servos tuos. Preces eorum exaudiendo et ut sint magis exaudibiles, recolit beneficium in transitu maris rubri exhibitum, dicens.
marg.|  .10. Repleti sumus mane misericordia tua. Quia submersit dominus exercitum Egyptiorum in mari rubro, prebens filiis Israel transitum super siccum. Hoc fuit factum in vigilia matutina, Ex. 14.
marg.|  .11. Exultavimus et delectati sumus in omnibus diebus nostris. Quia statim mari transito cantaverunt canticum exultationis, dicentes. Cantemus domino, gloriose enim magnificatus est, etc.
marg.|  .12. Letati sumus pro diebus quibus nos humiliasti. Idest, humiliari nos permisisti in dura et vili servitute Egypti. Opposita enim iuxta se posita magis elucescunt, et ideo quia dura servitus precedens adhuc habebatur in recenti memoria, ex hoc augebatur populi letitia.
marg.|  .13. Respice in servos tuos. Hic consequenter ponitur beneficium de constructione tabernaculi ad cultum divinum. Ad cuius constructionem seniores populi obtulerunt donaria, et minores operati sunt faciendo opus tabernaculi, et vasa ad ministerium necessaria, scilicet Beseleel filius Huri, et plures alii et hoc est quod petit, Moyses dicens. Respice in servos tuos. Idest, seniores inspirando eis voluntatem offerendi donaria ad opus tabernaculi.
Numérotation du verset Ps. 89,ad litteram 
marg.| {3.1143} .1. Et in opera tua. Idest, in opera tabernaculi, et vasorum ad cultum tuum.
marg.|  .2. Et dirige filios eorum. Dans eis ad hoc sapientiam, et intellectum. Et hoc fecit dominus, ut habetur Exodi 31.a. dicens : Ecce vocavi Beseleel ex nomine filium Huri, et implevi ipsum spiritu Dei, sapientia et intelligentia, etc. Et Exodi 36.a. Fecit ergo Beseleel, Ooliab, et omnes viri sapientes, quibus dedit dominus sapientiam, etc.
marg.|  .3. Et sit splendor domini Dei nostri super nos. Id est, deitas dans in tabernaculo responsa. sicut factum est constructo tabernaculo, ubi dabantur divina responsa de propitiatorio, secundum quod dicitur Exodi 15.b. Inde precipiam, et loquar ad te super propitiatorium.
marg.| {3.1144} .4. Et opera manuum nostrarum dirige super nos, et opus manuum nostrarum dirige. Istud bis repetitur, semel pro constructione tabernaculi, et semel pro sacrificiis ibidem per manus sacerdotum offerendis. Expositores nostri communiter exponunt hunc psalmum de Christo ab illo loco : Dexteram tuam sic notam fac, etc. Qui in sacra scriptura dicitur patris dextera. Sed hanc expositionem non prosequor. Tum quia mihi videtur magis mystica quam litteralis. Tum quia expositio ista valde sufficienter ponitur in glossa.
marg.| Moraliter autem potest exponi Psalmus iste, ut sit oratio cuiuslibet fidelis, qui ut oratio sua sit exaudibilis, primo recolit divina beneficia humano generi prestita, et sic ulterius petit divina sapientia illustrari interius in mente, et in operibus suis exterius dirigi divina virtute.
Numérotation du verset Ps. 89,moraliter 
marg.| {3.1135} .1. Domine refugium factus es. Iste Psalmus est oratio Moysi orantis pro se et pro populo quem eduxerat de Egypto. Moraliter autem est oratio viri fidelis orantis pro sua et aliorum salute. {3.1136} Et primo captat Dei benevolentiam eius confitendo clementiam dicens : Domine refugium factus es nobis, protegendo nos a malis et promovendo in bonis : et eius eternitatem, dicens :
marg.|  .3. Priusquam montes fierent. Secundo format suam petitionem dicens.
Numérotation du verset Ps. 89,moraliter 
marg.| {3.1137} .2. Ne avertas hominem in humilitatem. Id est, averti te permittas in peccati vilitatem.
marg.|  .4. Et dixisti, Convertimini. Zach. 1.a. Convertimini ad me dicit dominus exercituum, et ego convertar ad vos. Ideo non est voluntas tua, quod homines a te avertantur, et ad hoc allegatur {3.1138} humane vite brevitas, cum dicitur.
marg.|  .5. Quoniam mille anni. Id est, si homo viveret mille annis, tamen in comparatione ad eternitatem tuam non sunt quasi dies hesterna, que preteriit, et sicut una custodia in nocte, que est quarta pars noctis tantum et sic hominis anni sunt quasi nihil. Ad hoc etiam adducit aliud exemplum, dicens.
Numérotation du verset Ps. 89,moraliter 
marg.| {3.1139} † Mane floreat et transeat. Idest, sicut herba que floret in mane, et siccatur in vespere, sic est homo brevis vite, propter quod cito debet converti per penitentiam, ne preveniatur morte.
marg.|  .2. Quia defecimus. Hic consequenter ostenditur, quod acceleranda est penitentia propter acerbitatem pene non penitentium dicens. Quia defecimus. Id est, punitione tua, que est nimis dura.
marg.|  .3. Posuisti iniquitates, etc. Ad puniendum tempore debito.
marg.|  .4. Seculum nostrum in illuminatione, etc. Idest, sic patenter sunt {3.1140} facta nostra coram te, quod non possunt abscondi.
marg.|  .6. Quoniam omnes dies nostri. Repetitio est sententie supra dicte de vite hominis brevitate, ideo subditur.
marg.|  .7. Anni nostri sicut. Id est, sicut aranee que cito dissolvitur, quia bene complexionati si transeant annos octoginta, residuum non est nisi labor, et dolor : in tempore vero tam brevi non posset homo de peccatis satisfacere, nisi Deus suppleret sua benignitate, ideo subditur.
marg.|  .13. Quoniam supervenit mansuetudo, etc. et quis novit potestatem. Quasi dicat, nullus, ideo.
Numérotation du verset Ps. 89,moraliter 
marg.| {3.1141} .3. Dexteram tuam sic notam fac, etc. Idest, misericordiam sublevantem ostende remittendo culpam, ut erudiamur sapientia tua per internam consolationem.
marg.|  .7. Convertere domine. Repetitio est dicte sententie de peccatorum remissione et interna consolatione, ideo subditur.
marg.|  .10. Repleti sumus mane, etc. Idest in ortu lucis gratie habemus {3.1142} causam letitie.
marg.|  .12. Letati sumus pro diebus quibus nos humiliasti. Dando nobis spiritum vere contritionis.
marg.| † Annis quibus vidimus mala. Idest, cognovimus peccata nostra. Et quoniam non potest homo in bono perseverare sine Dei adiutorio, subditur.
marg.|  .13. Respice in servos tuos. In bono conservando, et etiam dirigendo.
Numérotation du verset Ps. 89,moraliter 
marg.| {3.1143} .3. Et sit splendor domini Dei. Per gratie continuationem.
marg.|  .4. Et opera manuum nostrarum dirige super nos. Ordinando ad {3.1144} tuam gloriam.
marg.| † Et opus manuum nostrarum dirige. Ne declinent a rectitudine iustitie.
Numérotation du verset Ps. 89,additio 
marg.| {3.1143} In Ps. 89. Domine refugium.
marg.| Ut dictum est pluries in precedentibus. Non omnes doctores Hebrei tenent opinionem B. Hieronymi. Sed multi eorum tenent, sicut Aug. Scilicet, quod solus David fuit author omnium psalmorum in psalterio contentorum, et per consequens istius psal. Intitulatur autem a Moyse ratione tacta in glo. Que quidem ratio valida est, non obstante eo quod contra eam obiicitur a postillatore. Non enim quia in hoc ponuntur aliqua pertinentia ad vetus testamentum, et aliqua ad novum, ex hoc solo intitulatur iste psalmus a Moyse, quia sic sequeretur quod alii quamplures psalmi eidem intitularentur, prout postil. allegat. Sed ideo Psalmus iste intitulari videtur Moysi, quia in eo tanguntur breviter ea quibus lex Mosaica est imperfecta, licet bona et a Deo data. Que quidem lex debeat perfici per Christum. Ad cuius declarationem sciendum quod secundum Aposto. ad Hbr. 7.c. Nihil ad perfectum adduxit lex : de cuius legis imperfectione est quod in ea terrena promittebantur. Similiter et comminabantur transgressoribus penas temporales, non perpetuas, ut patet ex communi decursu veteris testamenti. Cuius ratio est, quia secundum Augustinumcontra Faustum 4. lib. Populus ille carnalis rebus vite presentis totaliter inherebat. Sed constat quod talia momentanea sunt, et quasi nullius durationis respectu eternitatis. Sed lex Christi tanquam perfecta, bona sempiterna, et spiritualia promittit. Similiter et de penis perpetuis comminatur. Unde in presenti psal. Moysi intitulato, primo ostenditur imperfectio veteris legis ex brevitate humane vite presentis, cui temporalia in eadem lege promissa ordinantur seu comminantur. Secundo petitur lex Christi perfecta, que ordinatur ad eternitatem consequendam. Secunda ibi : Dexteram tuam sic notam fac.
marg.| Circa primum novem facit. Nam primo premittit, quod Deus est factus refugium a generatione in generationem, s. a generatione antiqui testamenti (que generatio dicitur, ut Mar. 8.b. Generatio ista signum querit : In qua generatione felicitas eterna non attingebatur) ad generationem, scilicet novi testamenti. Que etiam generatio dicitur Mt. 23.c. Non transibit generatio hec, donec omnia fiant : in qua talis felicitas, scilicet eterna adipiscitur, circa quod notanter dicit : Domine refugium factus es nobis. Quia Deus eternus, factus homo temporaliter, est proprium et singulare refugium a prima generatione imperfecta ad secundam generationem perfectam.
marg.| Consequenter secundo ostendit immensitatem eternitatis divine, et hoc cum dicit : Priusquam montes fierent, etc., scilicet ante mundi constitutionem. Et a seculo in seculum tu es Deus ad designandam interminabilitatem eternitatis a parte post sicut a parte ante. Licet enim duratio eterna non sit successiva secundum prius et posterius, tamen in cognitione humana que temporalis est, non potest intelligi nisi cum quadam successione infinita. Cognita enim sunt in cognoscente per modum cognoscentis.
marg.| {3.1144} Consequenter tertio ostendit brevitatem humane durationis et eius causam, secundum statum presentis vite, et hoc cum dicit : Nec avertas hominem. Circa quod sciendum, quod Hebraica veritas in hoc loco nihil quod sonat negationem ponit, sed sic dicit : Avertisti hominem in humiliatione et dixisti : Convertimini seu revertimini filii hominum. Quod exponit Abenhazra Hebreus de necessitate moriendi quam incurrit primus homo per peccatum, et est sensus : Avertisti hominem, scilicet Adam, In humiliatione seu abiectione, et hoc post lapsum. Cui homini dixisti, Revertimini filii hominum, scilicet in terram. Legitur enim Gn. 3.d. in hac materia, donec revertaris in terram de qua sumptus es quia pulvis es, et in pulverem reverteris. Et notanter dicit : Avertisti hominem in humiliatione in singulari, Et postea in plurali, Revertimini filii hominum. Quia licet Adam primo fuit abiectus et humiliatus in peccato, et sibi soli videbatur Deus loqui in predicta auctoritate, tamen peccatum, et eius pena transivit in posteros, quia omnes ex hoc incurrerunt necessitatem moriendi, et ideo pluraliter dicit : Revertimini filii hominum, scilicet ad terram moriendo.
marg.| Consequenter quarto ostendit ex hoc quod vita humana secundum statum presentis vite ratione predicta terminabilis est, quod ipsa est momentanea, et in nihilum reputanda. Et hoc ex consideratione partium temporis huius vite, scilicet, preterite, presentis, et future. Nam pars preterita durationis temporalis quantumcumque longa, est in se nihil, cum iam transiit tota eius duratio, et de hoc dicit : Quoniam mille anni ante oculos tuos, tanquam dies hesterna que preteriit. Et hec verba possunt dirigi ad Deum vel etiam ad hominem. Pars vero presens huius durationis est brevissima, quia solum consistit in aliqua particula propinqua presenti nunc indivisibili, et de hoc dicit : Et custodia in nocte. id est quedam vigilia noctis, que est ipsius noctis tertia vel quarta pars ut plurimum, et sic in nihilum reputanda pro sua brevitate. Quia secundum Philosophum secundo Physicorum : Quod modicum est quasi nihil reputatur, unde de utraque parte durationis humane, scilicet preterita et presenti concludit, dicens : Que pro nihilo habentur. Pars vero futura durationis humane, quia nondum est in actu sed solum in potentia, idcirco non est duratio existens, sed quasi phantastica seu imaginaria. Et de hoc dicit secundum veram litteram Hebraicam et translationem Hieronymi Fluctuasti eos, somnus erunt, quasi dicat quod fluctuatio durationis humane que procedit a presenti tempore in futurum, est sicut somnus, idest, sicut ea que videntur in somnis, que in phantasia consistunt, et non in re.
marg.| Consequenter quinto ostendit defectum humane vite presentis ex duobus, scilicet Ex sui mobilitate, seu instabilitate. Et quia tendit in deterius. Primum ostendit cum dicit, Mane sicut herba transeat. quasi dicat Hec duratio humana non solum est in nihilum reputanda rationibus{3.1145} predictis, sed etiam quia mobilis est et semper in transitu et hoc est quod dicit. Mane sicut herba transeat. Secundum ostendit cum dicit. Mane floreat, et transeat, etc. Ad quod sciendum, quod licet duratio humana distinguatur per multas etates, tamen potest distingui principaliter in tres partes, scilicet In tempore augmenti, de quo dicit. Mane floreat. et in tempore medii in quo non videtur augmentum nec diminutio in viribus sensibiliter sed solum transitus temporis, de quo dicit. Et transeat. et in tempore diminutionis, de quo dicit. Vespere decidat, induret, et arescat. In quo vespere contingunt tria communiter, scilicet diminutio utrium corporis et de hoc dicit. Decidat. Secundo frigidatio senilis, ex qua membra quasi terrestria indurantur, de quo dicit. Induret, Tertio mors per quam homo in pulverem arescit de quo dicit. Et arescat.
marg.| Consequenter sexto reddens rationem predictorum dicit. Quia defecimus in ira tua, etc. hoc est dicere, quod totum hoc contingit ex ira et furore divino contra humanum genus. Qui quidem furor et ira in Deo metaphorice intelligenda sunt, scilicet quod sic se habet ut iratus et furore plenus. Et ne quis estimaret hanc vindictam divinam esse iniustam subdit. Posuisti iniquitates nostras in conspectu tuo. id est ira tua provenit ex hoc, quia iniquitates nostras dissimulasti, sed posuisti eas in conspectu tuo, ut nos punires pro eis. Ubi autem translatio nostra dicit, Seculum nostrum. in Hebreo habetur. Abscondita nostra. et est sensus. Peccata nostra etiam si essent occulta fuerunt detecta. In illuminatione vultus tui, ut punirentur. Ex quibus infert, quod brevitas, et defectus humane vite de qua prius conquerebatur, est attribuenda ire divine predicto modo intellecte, unde dicit. Quoniam omnes dies nostri defecerunt, et in ira tua defecimus.
marg.| Septimo declarat amplius defectum huius vite humane ex duobus. Quorum primum est ex inani labore, quia ut plurimum hec vita brevis consumitur in occupationibus inutilibus et de hoc dicit. Anni nostri sicut aranea meditabuntur. eo quod sine utilitate et fructu boni operis transeunt. Secundum est ex mensura huius durationis, cuius spatium includitur in nu. 70. ann. ut plurimum in longevis, et rarissime attingunt. 80. ann. et de hoc dicit. Dies annorum nostrorum 70. anni, etc. et si forte in paucissimis hoc spatium excedatur, scilicet ultra. 80. annos, necesse est ut multiplicetur labor et dolor eo quod ipsa senectus gravis morbus est ut plurimum. Et ex hoc satis apparet, quod hic psal. non fuit a Moyse compositus, in cuius tempore homines frequenter excedebant istam mensuram annorum. Ipse enim Moyses cum octogenarius fuisset incepit esse coram Pharaone, ut Ex. 7.b. et postea supervixit per 40. annos. Aaron etiam fuit tante etatis fere, similiter et Caleb cum esset. 170. annorum dicebat Hodie. 75. annorum sum sic valens. Ios. 14. et sic presumendum est de aliis illius temporis, scriptura enim non recitat ista tanquam insueta.
marg.| Consequenter octavo ut ostenderet quod ira divina, cui hec brevitas vite attribuitur, non fuit rigorosa, sed potius mansueta, subdit. Quoniam supervenit mansuetudo, et corripiemur. hoc est dicere, quod divina mansuetudo supervenit in hac punitione dando locum hominibus, ut corriperentur cum potuisset eos totaliter delere propter peccatum.
marg.| Consequenter nono ostendit, quod comminationes veteris legis que ex temporalibus malis fiunt sunt imperfecte, et hoc cum dicit. Quis novit potestatem ire tue. Ad quod sciendum, quod potestas ire divine magis cognoscitur in futura pena que est eterna quam in presenti que temporalis. Potestas enim ire hominis, est corpus occidere, et post nihil facere. Deus autem hic punit et post in gehennam mittit. Unde Mt. 10.d. Nolite timere eos qui occidunt corpus. unde potius est timendus Deus propter penas futuras que sunt perpetue, quam propter penas huius vite terminabilis, per quas ad observantiam legis Mosaice populus ille inducebatur, id circo dicit. Quis novit potestatem ire tue, scilicet future, ubi maiestas ire divine dignoscitur. Et ut ostenderet quod estimatio huiusmodi magne ire divine est utilis ad inducendum divinum timorem, saltem initialem seu servilem, subdit. Et pre timore tuo iram tuam dinumerare. et est sensus. Quis novit potestatem ire tue, scilicet future ? et quis novit dinumerare huiusmodi iram tuam pre timore tuo ? Quasi dicat nullus vel pauci. Ex quo apparet, quod comminationes veteris legis modice utilitatis sunt, sicut et eius promissiones, ut dictum est. Ex quibus ostenditur imperfectio veteris legis.
marg.| Sequitur autem in littera. Dexteram tuam, etc. Ubi incipit secunda pars huius psalmi, in qua Psalmista petit perfectionem nove legis, per quam homines bona eterna consequuntur. Circa quod quinque facit, quoniam primo petit precipuum et summum huius perfectionis quod est Christus : nam sicut lex per Moysen data est, sic gratia et veritas per Iesum Christum facta est, Io. 1.b. Christus autem dextera in scripturis quando que nominatur, ut ibi. Dextera domini fecit virtutem. unde dicit. Dexteram tuam sic notam fac. ut scilicet homines per notitiam {3.1146} huiusmodi dextere discant magis adherere spiritualibus et eternis, quam temporalibus et transitoriis, et sic erunt corde eruditi in sapientia non duri et carnales sicut antiqui, Sapientia enim est de summis et eternis rebus, unde sententia huius versus talis est. Dexteram tuam domine sic notam fac, et fac eruditos corde in sapientia, ut li et, repetere faciet immediate precedens verbum scilicet fac.
marg.| Consequenter secundo ad inclinandum divinam miserationem, allegat diuturnitatem preterite adversitatis, unde dicit. Convertere domine usquequo. id est iam ad magnum tempus duravit predictus status imperfectus, et ideo tempus est, ut te talem exhibeas, ut possis a peccatoribus exorari, unde subdit. Et deprecabilis esto super servos tuos.
marg.| Consequenter tertio ostendit que sunt illa bona que consecuturi sunt illi qui per notitiam dextere Dei eruditi fuerint in sapientia de quo dicit. Repleti sumus mane, etc. Ad quod sciendum, quod repletio misericordie, et exultatio, et delectatio, de quibus hic agitur, non bene possunt intelligi de temporalibus cum iam illa reprobaverat in parte precedenti ex sui brevitate et instabilitate. Cui enim mille anni precedentes nihil sunt, et cuius terminus ultimus vite est octogesimus annus, ut supra ostendit, quid prodest tali, ut exultet et sit iucundusomnibus diebus suis sic temporaliter intellectis ? unde necesse est dicere, quod hic loquitur de duratione eterna, in qua omnes dies sunt simul, nec sibi invicem succedunt. Similiter et hic repletio et exultatio intelligenda sunt spiritualiter, prout sunt in mane eternitatis, de qua alibi dicit. Mane astabo tibi, et videbo. Et ideo prophetice orat, ut populus per notitiam dextere Dei de qua dixerat. Repleatur misericordia divina in mane eternitatis, ut sic exultet et delectetur in omnibus diebus simul, scilicet non successivis. Ex quo sequitur, quod sicut in temporalibus retroactis fuerunt afflicti seu humiliati corporaliter, et etiam mentaliter, sic tempore gratie erunt letati saltem spiritualiter, in quo est vera letitia et de hoc dicit. Letati sumus, pro diebus quibus nos humiliasti, etc. In hoc autem loco littera Hebraica habet. Repleamur mane misericordia tua, et exultemus et letemur, etc. letifica nos pro diebus quibus nos humiliasti, etc. quod magis consonat proposito.
marg.| Consequenter quarto dicit. Respice in servos tuos et in opera tua dirige filios eorum. ubi Hebraica veritas sic habet, Ostendatur servis tuis opus tuum et pulchritudo tua super filios eorum. In quibus verbis duo petit. Primum, scilicet incarnationem filii Dei ostendi servis suis. Incarnatio enim dicitur opus Dei per excellentiam. iuxta illud Abacuc. 3.a. Opus tuum in medio annorum notum fac. Secundum, scilicet petit gratiam derivari in filios, et de hoc dicit. Et pulchritudinem tuam super filios eorum. gratia enim secundum glo. super illud. Ut exhilaret faciem in oleo, est quidam nitor anime. Hec igitur gratia a Christo derivatur in filios ad optionis, unde Ioa. 1.b. De plenitudine eius omnes accipimus gratiam pro gratia.
marg.| Consequenter quinto dicit. Et sit splendor domini Dei nostri super nos, etc. Ad cuius evidentiam attendendum est, quod secundum S. Tho. 1. 2. q. 111. art. 3. in corpore questionis, quinque sunt effectus gratie in nobis, Primus est, ut anima illustretur seu sanetur. Secundus est ut bonum velit. Tertius ut bonum quod vult efficaciter operetur, Quartus est, ut in bono perseveret. Quintus est, ut ad gloriam perveniat. De tribus enim primis effectibus predictis tractat Psal. in hoc versus, De duobus vero ultimis tractat in Psalmo immediate sequenti, ut ibidem videbitur. Dicit ergo de primo effectu gratie. Sit splendor domini Dei nostri super nos. Gratia enim secundum Augustinum in libro de natura et gratia, est quedam lux anime. Et quia a Deo infunditur immediate idcirco recte dicitur. Splendor domini Dei nostri. Et quia hec lux non est naturalis, sed supernaturalis, idcirco dicitur. Super nos, quasi dicat super nostram naturam. De secundo vero effectu dicit. Et opera manuum nostrarum dirige. In primo enim effectu voluntas in qua consistit radix meriti, se habet ut mota tantum, non ut movens. Sed in isto secundo se habet ut mota et movens et ideo dicit. Opera manuum nostrarum. id est actus nostri voluntarii, prout sunt actus fidei, spei et caritatis a voluntate eliciti, qui quidem actus etiam sunt super nos, inquantum excedunt facultatem nature humane, ideo petit ut dirigantur a Deo splendore domini supradicto. De tertio vero effectu dicitur. Et opera manuum nostrarum dirige. non addendo illud, super nos ut intelligatur simpliciter de quibuscumqueactibus a voluntate imperatis, non soluminterioribus sed etiam exterioribus qui, scilicet ad exteriorem exeunt materiam. Non immerito igitur hic Psal. intitulatur Moysi, tanquam in persona eius Psa. loquatur. De Moyse enim in prima apparitione ei a Deo facta in rubo, legitur Deo dixisse. Obsecro domine mitte quem missurus es. Ex. 4.d. In quo petebat, quod Deus mitteret Christum quem missurus erat, ut gratiam et veritatem daret sine interpositione legis imperfecte que data fuit per Moysem, et in hoc consistit motivum expositionis huius Psal. supradicte.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 89), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 01/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_89)
Signaler un complément d'information

Notes :