Nicolaus de Lyra

Psalmus 106

Numérotation du verset Ps. 106,1 

¶ Alleluia Alleluia1
¶Codd. : (Ps. 106) D30 ω² Bari1 Rusch Ps-G
1 Alleluia Alleluia] Vox Christi de Iudeis qui in prosperitate Deum derelinquunt et in adversitate clamant D30
Numérotation du verset Ps. 106,I 

Confitemini Domino
quoniam bonus ¦
quoniam in seculum
misericordia eius.
Numérotation du verset Ps. 106,2 II

Dicant2
2 Dicant ω² Rusch Ps-G ] + nunc Bari1 cum Ps-R
qui redempti sunt
a Domino † quos redemit de3 manu inimici ¦
3 de] et praem. Clementina
de regionibus congregavit eos. 4
4 <divisio.> Domino+... inimici ¦ ω² ] Domino ¦... inimici Bari1
Numérotation du verset Ps. 106,3 III

A solis ortu et occasu ¦ ab5 aquilone et mari.
5 ab Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Bari1 ω² Rusch] et praem. Ps-G (R F I)
Numérotation du verset Ps. 106,4 IV

Erraverunt in solitudine
in inaquoso ¦
viam civitatis
habitaculi
non invenerunt.
Numérotation du verset Ps. 106,5 V

Esurientes et sitientes ¦ anima eorum in ipsis defecit.
Numérotation du verset Ps. 106,6 VI

Et
clamaverunt
ad Dominum cum tribularentur ¦
et de necessitatibus eorum
eripuit eos.
Numérotation du verset Ps. 106,7 VII

Et
deduxit6 eos in viam rectam ¦
6 deduxit Hi Bari1 Rusch Ps-G ] eduxit ω²
ut irent
in7 civitatem habitationis.
7 in Hi Bari1 Rusch Ps-G ] om. ω²
Numérotation du verset Ps. 106,8 VIII

Confiteantur Domino misericordie eius ¦
et mirabilia eius filiis hominum.
Numérotation du verset Ps. 106,9 IX

Quia satiavit
animam inanem ¦
et animam esurientem
satiavit bonis.
Numérotation du verset Ps. 106,10 X

Sedentes
in tenebris
et umbra mortis ¦
vinctos
in mendicitate et ferro.
Numérotation du verset Ps. 106,11 XI

Quia
exacerbaverunt eloquia Dei ¦
et consilium8 Altissimi irritaverunt.
8 consilium ω² Rusch Ps-G ] + Dei Bari1 (hapax)
Numérotation du verset Ps. 106,12 XII

Et
humiliatum est in laboribus cor eorum ¦ et9 infirmati sunt
9 et Ps-G (Q* V D) ΩS ω² Bari1 Rusch cum Ps-R (H Q² U)] om. Ps-G Ps-R
nec fuit
qui adiuvaret.
Numérotation du verset Ps. 106,13 XIII

Et clamaverunt ad Dominum
cum tribularentur ¦ et de necessitatibus eorum liberavit eos.
Numérotation du verset Ps. 106,14 XIV

Et eduxit eos de tenebris et umbra mortis ¦ et vincula
eorum dirupit10.
10 dirupit Rusch ] scrips. hic et ubique , disrupit Hi ω² Bari1 Ps-G
Numérotation du verset Ps. 106,15 XV

Confiteantur
Domino misericordie eius ¦ et mirabilia eius filiis hominum.
Numérotation du verset Ps. 106,16 XVI

Quia contrivit portas ereas ¦
et vectes ferreos
confregit.
Numérotation du verset Ps. 106,17 XVII

Suscepit eos
de via iniquitatis eorum ¦ propter iniustitias enim suas
humiliati sunt.
Numérotation du verset Ps. 106,18 XVIII

Omnem
escam
abominata est anima eorum ¦ et appropinquaverunt
usque ad portas mortis.
Numérotation du verset Ps. 106,19 XIX

Et clamaverunt ad Dominum cum tribularentur ¦ et de necessitatibus eorum liberavit eos.
Numérotation du verset Ps. 106,20 XX

Misit verbum suum et sanavit eos ¦
et eripuit eos de interitionibus eorum.
Numérotation du verset Ps. 106,21 XXI

Confiteantur Domino misericordie eius ¦
et mirabilia eius filiis hominum.
Numérotation du verset Ps. 106,22 XXII

Et11 sacrificent sacrificium laudis ¦
11 Et Hi Bari1 D30² (in ras.) Rusch Ps-G ] Ut Ps-G (ΨB*) D30* (ut videtur) ΩS ω² cum Ps-R
et annuntient opera eius in exultatione.
Numérotation du verset Ps. 106,23 XXIII

Qui descendunt
mare
in navibus ¦ facientes operationem
in aquis multis.
Numérotation du verset Ps. 106,24 XXIV

Ipsi
viderunt opera Domini ¦
et mirabilia12 eius
12 mirabilia Hi Bari1 Rusch Ps-R Ps-G ] mirabilium ω² (hapax)
in profundo.
Numérotation du verset Ps. 106,25 XXV

Dixit13
13 Dixit] Hic est divisio in psalteriis ad usum monachorum iuxta Regulam sancti Benedicti ut Hi
et stetit spiritus procelle ¦
et exaltati sunt fluctus eius.
Numérotation du verset Ps. 106,26 XXVI

Ascendunt
usque ad celos†
et descendunt
usque ad abyssos ¦
anima eorum
in
malis tabescebat.14
14 <divisio.> celos+ ω² Bari1 D30 ] celos ω²*
Numérotation du verset Ps. 106,27 XXVII

Turbati sunt et moti sunt sicut ebrius ¦
et omnis sapientia eorum devorata est.
Numérotation du verset Ps. 106,28 XXVIII

Et clamaverunt ad Dominum cum tribularentur ¦ et de necessitatibus eorum eduxit eos.
Numérotation du verset Ps. 106,29 XXIX

Et statuit procellam eius15
15 procellam Hi Bari1 ω² Ps-G ] procellas Rusch (hapax)
in auram ¦
et siluerunt fluctus eius.
Numérotation du verset Ps. 106,30 XXX

Et letati sunt
quia siluerunt ¦ et deduxit16
16 deduxit Hi Rusch Ps-G cum Ps-R ( M N K T*)] duxit ω² (**duxit eras.), eduxit Bari1 Ps-G (V) cum Ps-R
eos in portum voluntatis eorum.
Numérotation du verset Ps. 106,31 XXXI

Confiteantur
Domino misericordie eius ¦ et mirabilia eius filiis hominum.
Numérotation du verset Ps. 106,32 XXXII

Et17 exaltent eum
17 Et Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 ω² Bari1 Rusch Clementina ] om. Ps-G Cor2 (antiq. cum greco non premittunt ET sed Ieron. secundum hebreum)
in
ecclesia plebis ¦
et in cathedra seniorum
laudent eum.
Numérotation du verset Ps. 106,33 XXXIII

Posuit flumina
in desertum ¦
et exitus18 aquarum in sitim.
18 exitus Ps-G Hi ω² Bari1 D30 Rusch ] exitum ΩS
Numérotation du verset Ps. 106,34 XXXIV

Terram fructiferam
in salsuginem ¦
a malitia
inhabitantium19*
19 inhabitantium Hi ω² Bari1 D30 Ps-G ] habitantium Rusch (hapax)
in ea.
Numérotation du verset Ps. 106,35 XXXV

Posuit
desertum
in stagna aquarum ¦
et
terram sine aqua in exitus aquarum.
Numérotation du verset Ps. 106,36 XXXVI

Et collocavit illic
esurientes ¦
et constituerunt
civitatem habitationis.
Numérotation du verset Ps. 106,37 XXXVII

Et seminaverunt
agros et plantaverunt vineas ¦ et fecerunt fructum nativitatis.
Numérotation du verset Ps. 106,38 XXXVIII

Et benedixit eis
et multiplicati sunt nimis ¦
et iumenta
eorum non minoravit.
Numérotation du verset Ps. 106,39 XXXIX

Et pauci facti sunt ¦
et vexati sunt a tribulatione malorum
et dolore.
Numérotation du verset Ps. 106,40 XL

Effusa est contentio20
20 contentio Ps-G (ΦR ΨB V D) D30 Ω ω² Bari1 Rusch cum P-R] contemptio Ps-G Clementina Hi cum Ps-R (nonnulli codd. et edd.)
super principes ¦ et errare fecit eos in invio et non in via.
Numérotation du verset Ps. 106,41 XLI

Et adiuvit
pauperem
de inopia ¦ et posuit
sicut oves
familias.
Numérotation du verset Ps. 106,42 XLII

Videbunt recti
et letabuntur ¦ et omnis iniquitas21*
21 iniquitas Ps-G Hi D30 ω² Bari1] + eorum Rusch Ed1530
oppilabit
os suum.
Numérotation du verset Ps. 106,43 XLIII

Quis sapiens et custodiet hec ¦
et
intelliget22
22 intelliget (intellegit) Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi ω² Bari1 Rusch cum Ps-R ] intelligent Ps-G
misericordias Domini?

Psalmus 106

Numérotation du verset Ps. 106,ad litteram 
marg.| {3.1261} .1. Confitemini domino. Huic Psalmo premittitur talis titulus in Hebreo. Alleluia. et patet sententia ex supradictis Ps. 104. De materia autem huius Psalmi dicit August. quod est gratiarum actio pro redemptione generali facta per Christum, quam Psalmista previdit in spiritu, et ad hoc inducit quod subditur : Dicant qui redempti sunt a domino. Et sequitur, Unde facta sit illa redemptio : A solis ortu et occasu, ab aquilone et mari. Sed littera sequens non consonat, que non videtur loqui de redemptione per Christum facta, sed magis de liberatione a quibusdam periculis corporalibus, ut magis videbitur prosequendo : propter quod Rabbi Salomon dicit, quod iste Psalmus est quedam invitatio ad gratiarum actionem quorumcumque liberatorum divinitus a periculis et angustiis. Et hic sensus salvo meliori iudicio, videtur {3.1262} mihi litteralis. Expositio vero Augu. magis mystica videtur : Nec valet motivum, quod pro ea inducitur. Dicant qui redempti sunt. Ab ortu solis, etc. quia sicut patet ex decursu libri Iudicum, et quarti Regum illis temporibus populus Israel frequenter fuit captivatus, etsi non totaliter tamen particulariter ad omnem positionem terrarum in circumitu terre promissionis existentium, et per consequens inde potuerunt redimi, et in Iudeam reduci. Igitur secundum istum sensum Psalmus iste in duas partes dividitur, quia primo Psalmista inducit ad gratiarum actionem liberatos a periculis generaliter : Secundo liberatos a quibusdam periculis specialiter, ibi : Erraverunt. Circa primum sciendum, quod Psalmista inducit ad gratiarum actionem non solum a periculis liberatos, sed etiam alios per ipsos : et ideo constructio prime partis incipit, ibi.
marg.|  .2. Qui redempti sunt. idest, liberati a quibuscumque periculis.
Numérotation du verset Ps. 106,ad litteram 
marg.| {3.1263} .1. A domino. Idest, per dominum.
marg.|  .2. Quos redemit de manu. eos affligentis qualitercumque.
marg.|  .3. De regionibus. diversis ubi erant dispersi.
marg.|  .4. Congregavit eos. in terra sua, scilicet Iudea.
marg.|  .5. A solis ortu et occasu. id est ab omnibus terris circa Iudeam positis in quacumque plaga, prope vel longe. Isti inquam dicant. Deum laudando et alios ad hoc invitando, sicut David liberatus de manibus Achis regis Geth, dixit supra Psalmo 33. Magnificate Dominum mecum, etc. Ita isti liberati dicant aliis.
marg.| Confitemini Domino, quoniam bonus. Cuius bonitatem in nostra liberatione experti sumus. Quoniam in seculum misericordia eius. Quia numquam denegatur vere penitentibus.
marg.|  .6. Erraverunt. Hic consequenter invitat liberatos ab aliquibus periculis specialiter, que communius solent accidere hominibus. Et dividitur in sex partes secundum sex particulas, et patebunt partes prosequendo. Primum periculum est deviationis in itinere, ad quod sequuntur alia scilicet famis et mortis et consimilium. Ad hoc habetur exemplum. Gn. 21. de Agar et Ismahele filio suo, que errabat in solitudine Bersabee, et consumpta aqua in utre puer fuit in periculo mortis, sed dominus matrem et puerum liberavit de periculo per angelum. Et simile contigit multis aliis, et hoc est quod dicitur : Erraverunt in solitudine in inaquoso. quia in talibus desertis non sunt aque nisi valde raro.
marg.|  .7. Viam civitatis habitaculi. id est non invenerunt unam stratam ducentem ad aliquam civitatem, ubi possent habitare secure, quia in desertis non {3.1264} sunt tales vie. Et ex hoc sequitur periculum famis et sitis, eo quod victualia non inveniantur in desertis, ideo subditur.
marg.|  .8. Esurientes, etc.  ipsis defecit. quia ex defectu victualium sequitur defectus virum vitalium.
marg.|  .9. Et clamaverunt ad dominum. ut liberarentur.
marg.|  .10. Et de necessitatibus. id est de dictis periculis.
marg.|  .11. Eripuit eos. clamantes ad se devote.
marg.|  .12. Et deduxit eos in viam. sic providentia, non huma.
marg.|  .13. Ut irent in civitatem. id est in qua possunt habitare secure, et sibi de victualibus providere, et quia ad hoc debet sequi gratiarum actio, ideo subditur :
marg.|  .14. Confiteantur domino. Idest, inducant ad confitendum illos, quibus facti sunt.
marg.|  .15. Et mirabilia eius. id est que facta sunt filiis hominum, inducant supple eos ad gratias agendum.
marg.|  .16. Quia satiavit animam. id est debilitatam ex devio itineris.
marg.|  .17. Et animam esurientem. ex defectu cibi.
marg.|  .18. Satiavit bonis. et accipitur hic anima pro ipso homine, de modo quo totum denominatur a nobiliori sui parte.
marg.|  .19. Sedentes. Hic ponitur liberatio a secundo periculo, scilicet captivationis ab hostibus, a quo multi liberati sunt divinitus. Exemplum huius habetur 1. Paralipom. 32. de Manasse rege Iuda liberato divinitus a carcere et compedibus, et in suo regno restituto et simile contigit multis, et hoc est quod dicitur : Sedentes in tenebris et umbra mortis. quia carceres sunt communiter in locis tenebrosis.
marg.|  .20. Vinctos in mendicitate. Et ferro. Quia talibus datur strictus victus et {3.1265} austerus. Et causa talis captivationis subditur.
Numérotation du verset Ps. 106,ad litteram 
marg.|  .1. Quia exacerbaverunt eloquia Dei. Idest, Deum loquentem per legem et prophetas.
marg.|  .2. Et humiliatum est in laboribus cor eorum. Idest, superbia deiectum, afflictione dante eis intellectum.
marg.|  .3. Et infirmati sunt. Idest, debilitati virtute.
marg.|  .4. Nec fuit qui adiuvaret. Auxilio humano eis deficiente tales supple Dominus frequenter liberavit. Et causa subditur.
marg.|  .5. Et clamaverunt ad Dominum cum tribularentur. Vere penitentes et petentes auxilium.
marg.|  .6. Et de necessitatibus eorum. id est de predictis malis, ex quo tenentur ad gratiarum actionem. Liberavit eos, ideo subditur.
marg.|  .7. Confiteantur Domino misericordie eius. Et patet littera ex dictis.
marg.|  .8. Suscepit eos de via iniquitatis eorum. Hec est tertia pars in qua ponitur liberatio a tertio periculo, scilicet infirmitatis corporalis, que aliquando a Deo inducitur propter peccata, et a Deo sanatur adveniente vera penitentia. Exemplum habetur 4Rg. 20. de Ezechia rege {3.1266} Iuda, et simile multis aliis contingit, de quibus dicitur. Suscepit eos de via iniquitatis eorum, scilicet ad puniendum infirmitate corporis, sicut pater accipit filium ad castigandum.
marg.|  .9. Propter iniustitias enim suas humiliati sunt. idest, fracti et debilitati infirmitate.
marg.|  .10. Omnem escam abominata est anima eorum. Infirmitate ingravescente.
marg.|  .11. Et appropinquaverunt usque ad portas mortis. Ex desperatione recuperande sanitatis, sicut Ezechias infirmatus dixit. Ego dixi in dimidio dierum meorum, vadam ad portas inferi. Is. 38.a. eo quod Is. dixerat sibi ex parte domini. Dispone Domui tue morieris enim tu, et non vives.
marg.|  .12. Et clamaverunt ad Dominum. Exponatur sicut supra.
marg.|  .13. Misit verbum suum. idest, effectum verbi sui.
marg.|  .14. Et sanavit eos. Quia dicere Dei est facere, Ps. 32.a. Ipse dixit, et facta sunt.
marg.|  .15. Et eripuit de interioribus eorum. idest, ab infirmitatibus ducentibus eos ad interitum mortis.
Numérotation du verset Ps. 106,ad litteram 
marg.| {3.1267} .1. Confiteantur Domino. Exponatur sicut prius.
marg.|  .2. Et sacrificent sacrificium laudis. Quasi in veteri lege sacrificia efferebantur cum divinis laudibus, et sic est in nova lege de sacrificio Eucharistie.
marg.|  .3. Et annuntient. In seipsis experta per mirabilem sanationem.
marg.|  .4. Et exultatione. Devotionis et non dissolutionis.
marg.|  .5. Qui descendunt mare in navibus. Hec est quarta pars, in qua ponitur gratiarum actio pro liberatione a quarto periculo, quod est tempestas in mari a Deo immissa, et a qua frequenter homines divinitus liberantur. Exemplum habetur Ion. 1. Quia propter tempestatem a Deo immissam periclitabantur et divinitus fuerunt liberati, et hoc est quod dicitur. Qui descendunt mare in navibus. Mare enim distat a centro circumquaque equaliter, et ideo est inferius ipsa terra ubique sicut in ripa. prout dictum fuit supra Ps. 103.
marg.|  .6. Facientes operationem in aquis multis. Ibi enim est magnus labor dirigendo navem et vigilando et sic de aliis.
marg.|  .7. Ipsi viderunt opera. Quia multa insolita videntur in mari.
marg.|  .8. Et mirabilia eius in profundo. Aliquando enim descendunt aliqui de nautis ad recolligendum anchoras proiectas usque ad profundum maris.
marg.|  .9. Dixit et stetit spiritus procelle. Quia ad imperium Domini excitatur ventus commovens mare, et ideo cum dicitur hic.
marg.|  .10. Stetit. Non importatur quietatio venti, sed magis fortificatio, sicut {3.1268} homo stans fortior est, quam iacens vel sedens Propter quod in translatione Hieronymi habetur. Dixit, et surrexit ventus tempestatis.
marg.|  .11. Et exaltati sunt fluctus eius. Ascendunt usque ad celos. Quia quando unde sunt magne in mari, navis elevata super undam ascendit usque ad magnam partem, que vocatur celum in scriptura, unde dicuntur volucres celi, que volitant per aerem, et quando unde de altitudine descendunt, videntur quod debeant descendere usque ad profundum maris, quod dicitur abyssus.
marg.|  .12. Anima eorum in malis tabescebat. Propter periculum imminentis naufragii.
marg.|  .13. Turbati sunt sicut ebrius. Quia ex magna commotione maris movetur cerebrum, et per consequens turbatur caput et vires anime sensitive.
marg.|  .14. Et omnis sapientia eorum devorata est. Quia turbato cerebro et virtute phantastica impeditur intellectus ab actu suo. quia secundum quod dicitur. 3. de Anima. Intelligentibus nobis necesse est phantasmata speculari.
marg.|  .15. Et clamaverunt ad Dominum. Exponatur sicut supra.
marg.|  .16. Et statuit procellam eius. Idest, potestatem.
marg.|  .17. In auram. Idest, in ventum suavem sive tranquillitatem.
marg.|  .18. Et siluerunt fluctus eius. Quia fluctus maris conturbati faciunt terribilem sonitum, qui cessat fluctibus quietatis.
marg.|  .19. Et letati sunt. scilicet homines in navibus existentes.
marg.|  .20. Et deduxit eos. scilicet Dominus.
Numérotation du verset Ps. 106,ad litteram 
marg.| {3.1269} .1. In potum voluntatis eorum. Idest potum ab eis desideratum. Et quia ad hoc debet sequi gratiarum actio, ideo subditur.
marg.|  .2. Confiteantur Domino misericordie eius. Exponatur ut supra.
marg.|  .3. In Ecclesia plebis. Idest, in loco divini cultus, ubi convenit populus fidelis.
marg.|  .4. Et in cathedra. Hoc dicitur, quia in veteri lege doctores magis provecti scientia et etate docebant legem et prophetas iuxta templum, et in nova lege predicatores annuntiant verbum divinum.
marg.|  .5. Posuit flumina. Hec est quinta pars, in qua describitur liberatio a periculo quinto, quod procedit ex sterilitate terre, que communiter contingit ex nimia siccitate, que aliquando a Deo propter peccata hominum immittitur, et secundum ordinem divine sapientie remittitur, et de hoc habetur exemplum. 3Rg. 17. De siccitate facta tempore Achab ad verbum Elie et ad preces eius revocata. 3Rg. 18. Et simile pluries contigit vel in toto vel in parte, quantum ergo ad hoc dicitur. Posuit flumina in desertum. Ea desiccando ad modum deserti, quia aliquando ex magna siccitate et longa, non solum desiccantur torrentes generati ex aquis pluvialibus, sed etiam desiccantur fontes ex quibus flumina oriuntur, ideo subditur.
marg.|  .6. Et exitus aquarum. Idest, fontes ex quibus aque exeunt de subterraneis locis.
marg.|  .7. In sitim. Idest, in ariditatem, et quia ad hoc sequitur desiccatio terre, sequitur.
marg.| {3.1270} .8. Terram fructiferam in salsuginem. id est posuit terram que prius proferebat fructus uberes in sterilitatem. sal enim reddit terram sterilem, et causa subditur.
marg.|  .9. A malitia inhabitantium in ea. Idest, talia facit Deus in punitione habitantium, et quia succedente vera penitentia condescendit divina misericordia, ideo subditur.
marg.|  .10. Posuit desertum. idest terram predicto modo desiccatam.
marg.|  .11. In stagna aquarum. Dando pluvias et nives in tanta abundantia quod in statum pristinum reducuntur torrentes, fontes et flumina.
marg.|  .12. Et collocavit illic esurientes. Reducendo habitatores, qui inde fugerant propter nimiam sterilitatem.
marg.|  .13. Et constituerunt civitatem habitationis. Reparando loca, que propter inhabitationem facta fuerant in parte ruinosa, ita quod non fuerant apta ad habitandum.
marg.|  .14. Et seminaverunt agros. Ad habendum cibum.
marg.|  .15. Et plantaverunt vineas. Ad habendum potum.
marg.|  .16. Et fecerunt fructum nativitatis. id est fructum naturalem et bonum. Terra enim que diu quievit a cultura, quando iterum incipit coli, solet ferre fructus multiplices et bonos.
marg.|  .17. Et benedixit eis. Multiplicando eius temporalia et spiritualia.
marg.|  .18. Et iumenta. Minus dicit et plus significat. id est multiplicavit.
marg.|  .19. Et pauci. Hec est sexta pars in qua ponitur liberatio a sexto periculo, quod est dissensionis inter concives, que quanto est intimior, tanto est periculosior, et in ea solent perire maiores qui sunt capitanei dissensionum, et pauperes evadere per oppositum, et quantum ad hoc dicit. Et pauci facti sunt. Concives alicuius civitatis vel compatriota.
Numérotation du verset Ps. 106,ad litteram 
marg.| {3.1271} .1. Et vexati sunt. Interius consurgente, et unde consurgat, subditur.
marg.|  .2. Effusa est contentio. Ut patet manifeste in civitatibus Lombardie, et in aliis locis.
marg.|  .3. Et errare fecit eos in. Idest, iusto suo iudicio permisit eos errare deviando a iudicio rationis recte.
marg.|  .4. Et non in via. Quia possent habere intentum, licet esset malum, et sic defraudantur non solum a bono rationis, sed etiam a bono sensualitatis ab eis optato.
marg.|  .5. Et adiuvit pauperem de inopia. Quia contentio tyrannorum et mutua occisio est pauperum oppressorum ab eis sublevatio et multiplicatio, non solum in bonis temporalibus, sed etiam in prole. ideo subditur :
marg.|  .6. Et posuit sicut oves familias. Et quia talis mutatio dextere excelsi est bonis causa letitie, ideo subditur :
marg.|  .7. Videbunt recti et letabuntur. Et quia est tristitie occasio malis et iniquis, ideo subditur.
marg.|  .8. Et omnis iniquitas. Idest omnis homo iniquus.
marg.|  .9. Oppilabit os suum. Ex sua deiectione factus tacens et mutus. In {3.1272} fine concludit pro omnibus predictis.
marg.|  .10. Quis sapiens et custodiet hec. Idest in arca cordis sui, tanquam thesaurum charissimum.
marg.|  .11. Et intelliget. Idest intra se leget frequenter meditando.
marg.|  .12. Misericordias domini. Que subveniunt homini in omni necessitate fideliter invocanti. Numerus autem predictorum periculorum a quibus Deus liberat, potest sic accipi : Quia periculum aut contingit a principio intrinseco vel extrinseco. Si primo modo, aut ex paucarum personarum, vel totius communitatis, si primo modo, hoc contingit aut ex parte anime, et sic contingit periculum deviationis de via communi in itinere procedens ex ignorantia, vel ex parte corporis, et sic accipitur periculum infirmitatis contingentis ex humorum distemperantia. Si ab intrinseco et est communitatis, sic accipitur periculum dissensionis. Si autem sit ab extrinseco, hoc contigit dupliciter, uno modo ab hoste, et sic accipitur captivitas, alio modo a continente, scilicet aere, qui propter impulsionem ventorum conturbat mare, et sic accipitur periculum tempestatis, et per nimiam siccitatem reddit terram sterilem, et sic accipitur periculum sterilitatis.
Numérotation du verset Ps. 106,moraliter 
marg.| {3.1261} .1. Confitemini domino. Iste Psalmus est invitatio ad divinam laudem ex liberatione diversorum hominum a periculis corporalibus.
marg.| Moraliter autem potest exponi de liberatione a periculis spiritualibus, et primo ponitur generalis invitatio, cum dicitur : Confitemini domino quoniam bonus. essentialiter.
marg.| {3.1262} † Quoniam in seculum. id est, effectus sue misericordie multiplex.
marg.|  .2. Dicant qui, etc. Hic ponitur invitatio specialis, et primo ex redemptione facta per Christum cum dicitur : Dicant qui redempti sunt a domino. idest, Christiani Deum laudent, quos redemit sanguine suo.
Numérotation du verset Ps. 106,moraliter 
marg.| {3.1263} .3. De regionibus congregavit. in unam ecclesiam.
marg.|  .5. A solis ortu. idest, ab omnibus mundi partibus per predicationem apostolorum aliorumque Christi discipulorum.
marg.|  .6. Erraverunt in solitudine in inaquoso. Hic ponitur invitatio ad Dei laudem, ex liberatione Gentilium a cultura idolorum cum dicitur. Erraverunt in solitudine in inaquoso, etc. Idest, in Gentilitate que non erat culta a prophetis, et lege divina.
marg.|  .7. Viam civitatis. scilicet celestis.
marg.| † Non invenerunt. Nam philosophi Gentiles hanc ignoraverunt. Hieronymus in epistola ad Paulinum. Hanc doctus Plato nescivit, hanc Demosthenes eloquenti ignoravit.
marg.|  .8. Esurientes et sitientes. Idest, veram beatitudinem cognoscere desiderantes.
marg.| {3.1264} † Anima illorum in ipsis defecit. Ab eius inventione.
marg.|  .9. Et clamaverunt ad Dominum etc. Penitentes suis inquisitionibus vanis et curiosis, ad predicationem Ecclesie, ut patet de Dionysio, et Cratone philosopho, et pluribus aliis.
marg.|  .10. Et de necessitatibus eorum. Viam veritatis ostendendo, propter quod subditur.
marg.|  .12. Et deduxit eos in viam. Et quoniam de hoc regratiandum est Deo, sequitur.
marg.|  .14. Confiteantur Domino. Confessione laudis.
marg.|  .19. Sedentes in tenebris. Hic ponitur invitatio ex liberatione ab heresi, et primo ponitur gravitas huius mali, cum dicitur. Sedentes in tenebris. pestiferi erroris.
marg.| † Et umbra mortis. Infernalis.
marg.|  .20. Vinctos in mendicitate. id est Per subtractionem gratie divine.
Numérotation du verset Ps. 106,moraliter 
marg.| {3.1265} † Et ferro. Obdurationis maligne. Et subditur causa cum dicitur.
marg.|  .1. Exacerbaverunt eloquia Dei. Pervertendo sanum intellectum.
marg.| † Et consilium altissimi irritaverunt. Idest, secreta fidei.
marg.|  .2. Et humiliatum est. Idest, deiectum.
marg.| † In laboribus cor eorum. Sap. 5.b. Lassati sumus in via iniquitatis et perditionis.
marg.|  .4. Nec fuit qui adiuvaret. Stante eorum obduratione.
marg.|  .5. Et clamaverunt ad Dominum cum tribularentur. idest, ad amaritudinem penitentie adducerentur per sacros Ecclesie doctores. Cetera patent ex dictis usque ibi.
marg.|  .7. Confiteantur Domine misericordie eius. id est, effectus divine misericordie inducant litteratos ab heresi ad confitendum laudis confessione.
marg.| {3.1266} † Et mirabilia eius. Facta.
marg.| † Filiis hominum. Reductio namque ab heresi est opus mirabile Dei.
marg.|  .8. Suscepit. Hic ponitur invitatio ad Dei laudem pro liberatione a malo desperationis, ubi requiritur Dei gratia specialis, ideo dicitur. Suscepit eos, scilicet Deus gratia speciali.
marg.| † De via iniquitatis eorum. Homo namque cadit in desperationem propter multitudinem peccatorum. Prv. 18.a. Impius cum in profundum peccatorum venerit, contemnit, scilicet ad Deum reverti.
marg.|  .10. Omnem escam abominata est anima eorum. id est omne fomentum reductionis ad bonum.
marg.|  .11. Et appropinquaverunt usque ad portas mortis. Et clamaverunt ad Dominum. idest, peniterent amare de sua desperatione, quod fit per consolationem spiritussancti et doctoris boni, ideo subditur.
marg.|  .13. Misit verbum. Et quia sequi debet gratiarum actio, subditur.
Numérotation du verset Ps. 106,moraliter 
marg.| {3.1267} .2. Confiteantur. et patet ex dictis sententia.
marg.|  .5. Qui descendunt. Hic ponitur invitatio ad Dei laudem pro liberatione a periculo quod est in regimine ecclesie, cum dicitur. Qui descendunt mare in navibus. Isti sunt homines speculativi qui de contemplatione descendunt ad regendum navem ecclesie, ubi magnus est labor, et magnus fructus, si bene fiat.
marg.|  .7. Ipsi viderunt, etc. in sacris scripturis, in quibus esse debent eruditi.
marg.|  .8. Et mirabilia eius. scripturarum, que non possunt explicari ad plenum.
marg.|  .9. Dixit, scilicet Deus cuius dicere est facere.
marg.|  .10. Et stetit spiritus. id est tentationis periculose, que quandiu Deus permittit, stat in suo fervore, ideo subditur.
marg.|  .11. Et exaltati sunt fluctus etc. in sui reputatione ex impenso sibi honore.
marg.| {3.1268} † Et descendunt etc. ex periculi consideratione.
marg.|  .12. Anima eorum in malis. quia durum est eis honores dimittere, et durum est eis in periculis manere. propter quod sequitur.
marg.|  .13. Turbati sunt. nam ignorant quid preeligere debeant.
marg.|  .15. Et clamaverunt. illi scilicet qui timent Deum, ut dirigantur per ipsum.
marg.| † Et de necessitatibus eorum eduxit eos. dans eis spiritum gubernationis bonum.
marg.|  .16. Et statuit procellam eius. conferendo conscientie serenitatem.
marg.|  .19. Et letati sunt, scilicet in domino ex eius beneficio.
marg.|  .20. Et deduxit eos in portum. vite celestis. Et quoniam ex hoc est Deo regratiandum, non solum particulariter, sed etiam generaliter a prelato et toto populo, ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 106,moraliter 
marg.| {3.1269} .2. Confiteantur Domino.
marg.|  .5. Posuit. Hic ponitur invitatio ad laudandum Deum ex liberatione a spirituali sterilitate, de qua dicitur Amos. 8.d. Mittam in terram, non famem panis neque sitim aque, sed audiendi verbum Domini. a qua Gentilitas fuit liberata per recessum Apostolorum de Iudea, dicendo Actu. 12.g. Vobis oportebat primum loqui verbum Dei, sed quoniam repellitis illud, ecce convertimur ad gentes, sic enim precepit nobis Deus. Sic ergo dicitur. Posuit flumina, scilicet sacre scripture.
marg.| † In desertum. Quantum ad Iudeam, in qua prius abundabant.
marg.|  .6. Et exitus aquarum in sitim. Repetitio est eiusdem ad maiorem expressionem, et subditur causa.
marg.|  .9. A malitia inhabitantium in ea, scilicet Iudeorum repellentium Dei verbum.
marg.|  .10. Posuit desertum. id est Gentilitatem.
marg.|  .11. In stagna aquarum. Per predicationem Apostolorum.
marg.| {3.1270} † Et terram sine aqua. Repetitio est eiusdem sicut supra.
marg.|  .12. Et collocavit illic esurientes. id est gentes Christi fidem devote recipientes.
marg.|  .13. Et constituerunt civitatem habitationis. id est Ecclesiam collectam de gentibus devotis.
marg.|  .14. Et seminaverunt agros. Verbi divini per doctores de Gentilibus conversos, scilicet Dionysium, Ambrosium, Augustinum et ceteros.
marg.|  .15. Et plantaverunt vineas. Ecclesias.
marg.|  .16. Et fecerunt fructum nativitatis. id est Christianitatis, que est nativitatis spiritualis.
marg.|  .17. Et benedixit eis. Multiplicando in bonis spiritualibus et temporalibus.
marg.|  .18. Et iumenta eorum non minoravit. id est multiplicavit, per que significantur laici simplices scripturas ignorantes.
marg.|  .19. Et pauci facti sunt. Hic revertitur ad describendum malum Iudeorum, cum dicitur. Et pauci facti, scilicet per Romanos partim occidentes et partim captivantes eos, et subditur causa cum dicitur.
Numérotation du verset Ps. 106,moraliter 
marg.| {3.1271} .2. Effusa est contentio, scilicet Romanorum et Iudeorum.
marg.|  .5. Et adiuvit pauperem de inopia. id est populum Gentilem sacra scriptura prius inopem.
marg.| {3.1272} .6. Et posuit sicut oves familias, scilicet Gentilium humiliter Christo servientium.
marg.|  .7. Videbunt recti et letabuntur. In Domino, ipsum devote laudando.
marg.|  .8. Et omnis iniquitas oppilabit os suum, scilicet iniqui, quem iniquitas a divinis laudibus facit mutum.
Numérotation du verset Ps. 106,$additio 1 
marg.| {3.1271} In psalmo 106. Confitemini etc. Huic Psalmo premittitur Halleluia in Hebreo. De materia vero eius quantum ad primam partem, scilicet usque ibi : Erraverunt in solitudine exclusive videtur tenendum cum August. scilicet quod agit psal. ad litteram de redemptione generali facta per Christum, quam prophetice previdebat, de illis enim proprie dicitur, quod sunt redempti a Domino, et congregati a regionibus, et a quatuor partibus mundi, quo modo loquendi plures usi fuerunt prophete, cum de congregatione fidelium in una et eadem Ecclesia prophetarent, et sic continuatur prima pars huius psal. cum ultima Psal. precedentis ubi dixerat : Et congrega nos de na. etc. Quod autem dicit postill. quod populus Israel fuit frequenter captivatus particulariter ad omnem positionem terrarum in circumitu terre promissionis existentium, licet quantum ad aliquid teneat veritatem, non tamen proprie de hoc verificaretur. De regionibus congregavit eos. A solis ortu et occa. etc. Quod plane modo intelligitur de eisdem simul redemptis, et a quatuor partibus mundi simul congregatis. Unde super illud verbum : De regionibus congregavit eos, etc. {3.1272} Ait Augu. ne Iudeus hoc sibi attribuat, quia liberatus fuit a Pharaone, vel huiusmodi, ideo ait : De regionibus congregavit. de quatuor climatibus mundi. Quod autem obiicit postil. de littera sequenti, s. Erraverunt in solitudine etc. Usque ad finem Psalmi qui videtur loqui de liberatione a quibusdam periculis corporalibus, non valet. Pro quo sciendum, quod fideles qui sunt redemptia Domino etc. credentes quod solus Deus liberat a cunctis periculis, sicut ipsi confitentur Domino confessione laudis, et gratiarum actionis : sic et alios quoscumque a periculis liberatos invitant ad huiusmodi confessionem et gratiarum actionem. Unde et prima pars huius psal. cumsequentibus sic est construenda s. Qui redempti sunt a domino, quos redemit de manu inimici, et de regionibus congregavit eos. etc. Dicat nunc hoc quod sequitur, scilicet quod qui erraverunt in solitudine esurientes etc. Et clamaverunt ad Dominum, et eripuit eos. Confiteantur Domino misericordie eius. Et ratio huius est : Quia satia. animam ina. etc. ita quod illud quod in principio dicitur, dicant. construitur cum hoc quod dicitur : Confiteantur Domino misericordie eius etc. Et est sensus, quod redempti a Domino, scilicet fideles Christi imitari debent omnes a quibuscumque periculis liberatos, ad hoc, ut {3.1273} gratiarum actiones Deo persolvant, et sic confiteantur Domino misericordie eius, et isto modo proceditur in sequentibus periculis, etc.
Numérotation du verset Ps. 106,$additio 2 
marg.| In eodem Psalmo 106. ubi dicitur in post. Et mirabilia eius filiis hominum.
marg.| Quod dicitur. Et mirabilia eius filiis hominum. Planius videtur sic intelligendum, scilicet quod illi qui huiusmodi mirabilia a Deo receperunt in sui liberatione, confiteantur illa mirabilia non solum Deo, sed etiam filiis hominum, ut Deus laudetur ab audientibus, et eadem ratione dicitur infra in simili. Et exaltent eum in ecclesie plebis, etc.
Numérotation du verset Ps. 106,additio 3 
marg.| In eod. Psal. ubi dicitur in post. Qui descendunt mare in navibus.
marg.| Quod mare distet a centro equaliter circumquaque, prout post. dicit, est manifeste falsum, loquendo de centro terre mundi quod idem est, prout in talibus communiter accipitur, nam si equaliter distaret mare ab huiusmodi centro, sic tota terra esset aquis maris cooperta sicut fuit in prima die creationis. Si autem loquitur de partibus terre, que non fuerunt discooperte, et de his tantum dicit quod equaliter distant a centro, ex hoc non sequitur, quod mare esset inferius terra ubique prout ipse concludere intendit, sed potius oppositum, scilicet quod mare esset altius ipsa terra ubique. Consequentia est manifestissima, quia quanto aliquid magis distat a centro, tanto magis accedit ad circunferentias, et per consequens est altius. Verum est tamen, quod incedentes per terram versus mare, communiter dicuntur in sacra scriptura descendere. sicut cum hic dicitur. Qui descendunt mare. Et Ione, 1.a. legitur de Iona eunte ad mare. Descendit in Ioppem, qui est portus maris, et sic de multis aliis locis. Et est ratio, quia cum omnia flumina vadunt ad mare, ut Eccl. 1. Et secundum cursum fluminum consueverunt homines vocare partes terre a quibus fluunt superiores. Similiter et partes ad quas fluunt inferiores, ideo euntes adversus mare, descendentes dicuntur, sicut : et ipse fluentes aque, sed ex hoc non sequitur quod partes maris se habeant in altitudine respectu terre sicut in ripa, prout post. videtur velle. Quomodo autem sit intelligendum hoc, videndum est {3.1274} Gn. 1. Ubi agitur de congregatione aquarum et apparitione aride.
prol.| $replica
prol.| REPLICA. In Psalmo Confitemini. Cum Post. diceret expositionem B. Aug. fore mysticam, qui exponit Psal. de redemptione populi facta per Christum, et diceret materiam huius Psal. fore gratiarum actionem pro liberatione a quibuscumque periculis corporalibus sicut pericula corporalia in littera describuntur. Burgens. contendens expositionem B. Aug. fore non mysticam sed litteralem, quod tamen puto de mente Aug. non fuisse. Nam secundum eundem B. Aug. supra allegatum, sepe ille est sensus litteralis primus quem voces vel res sine absurditate significant. Omnis alius autem mysticus meretur dici. Nunc autem redemptio Christi ad pericula corporalia, de quibus hic Psal. dicit non se extendit principaliter, et Christus etiam sibi charissimos illis periculis et ad ea sustinendum animavit di. Nolite timere eos qui occidunt corpus, etc. Mt. 10.c. voluit enim suos charos his periculis exerceri, ut probat Apost. Hbr. 11.e. in siti, frigore, et nuditate. Ipse etiam Apostolus gloriatur se huiusmodi periculis expositum, concludens, Periculis in falsis fratribus, etc. Redemptio igitur per Christum facta principaliter respicit spiritualia, de quibus B. Aug. hunc Psalmum exponit, et hoc est mystice transferre corporalia ad spiritualia.
marg.| Circa illum passum. Qui descendunt mare in navibus, etc.
marg.| Cum postillator dicit, quod mare distat a centro terre equaliter, et per consequens inferius dicitur, ad quod hic dicitur fieri descensus. Burgens. dicit illud manifeste falsum. Et ratio sua est, quia sic aqua maris totam terram cooperiret. Ibi dico quodBurgens. non attendit ad legem positam aquis ne transirent fines suos. Pro. 8. ad quam legem postil. respexit. Et cum Burgens. subsumit. Si post. vult hoc intelligere de terra discooperta, tunc non sequitur quod mare sit inferius terra, sed potius oppositum. Ad quod dico quod bene sequitur in respectu quo ad nos, quia sicut terra est sub pedibus nostris, ita et mare, sed quo ad naturam est aqua super terram, quia continet terram in sui concavitate, preterquam ex ea parte qua Deus voluit, ut appareat arida. Quomodo autem fuit factum, vide in correctorio Gn. 1.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 106), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_106)
Signaler un complément d'information

Notes :