Nicolaus de Lyra

Psalmus 15

Numérotation du verset Ps. 15,1 

¶ Tituli inscriptio1 ipsi2 David. 3
¶Codd. : (Ps. 15) D30 ΩP ΩM (156vb-157rb) ΩS (259vb-260ra) ΩX (222vb) P15205 (23rb-24va) P1076 P10489 (29r-30r) ω 1 (71vb) ω² (118rb-va) Rusch Ps-G , def. C.
1 Tituli inscriptio Ps-G Rusch ] Tituli scribtio Amiatinus D14, titulus scriptio ΦV, In ( om. M ) tituli inscriptione W M D30 cum HIERONYMUS, comm. p. 25 |
2 ipsi] om. L M † cum Ps-δ Ps-Moz x Hier. |
3 David] + vox Christi ad Patrem D30 , + vox ecclesie confitentium Christo Valic24 |
Numérotation du verset Ps. 15,I 

Conserva me Domine
quoniam speravi in te4* :
4 speravi in te Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ΩP] in te speravi Ps-G (R I L) Valic24 Rusch cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 15,2 

Dixi
Domino Deus5 meus
5 Deus Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ΩP Rusch cum Ps-R ] Dominus Ps-G (R F)
es tu,
quoniam bonorum meorum non eges.
Numérotation du verset Ps. 15,3 II

Sanctis qui sunt in terra eius6 :
6 Sanctis Ps-G ΩP] Sancti Ps-R | sunt - in terra eius Ps-G Od D30 ΩP] inv. Rusch (hapax) , in terra sunt eius Valic24 Ps-R
mirificavit7 omnes voluntates meas in eis.
7 mirificavit Ps-G D30 ΩP Ps-R] mirificabit Ps-G (Q² ΦRG) Ps-R (D), + mihi Ps-G , mirificavi Ps-R (Q² U) Ps-Moz C
Numérotation du verset Ps. 15,4 III

Multiplicate sunt
infirmitates eorum ¦ postea
acceleraverunt.
Numérotation du verset Ps. 15,IV 

Non congregabo
conventicula eorum
de sanguinibus ¦ nec memor ero nominum eorum
per labia mea.
Numérotation du verset Ps. 15,5 V

Dominus
pars hereditatis mee
et calicis mei ¦
tu es
qui restitues hereditatem meam mihi.
Numérotation du verset Ps. 15,6 VI

Funes
ceciderunt
mihi in preclaris ¦
etenim hereditas mea preclara est mihi.
Numérotation du verset Ps. 15,7 VII

Benedicam Dominum8
8 Dominum ΩP Rusch ] Domino Ps-G
qui tribuit mihi intellectum ¦
insuper
et usque ad noctem
increpuerunt9
9 increpuerunt ΩP Rusch ] increpaverunt Ps-G
me renes mei.
Numérotation du verset Ps. 15,8 VIII

Providebam Dominum
in conspectu meo semper ¦ quoniam a dextris est mihi nec10 commovear.
10 nec Ps-G (ΦRP K* D) Valic24 (interl.) ΩP Rusch ] ne Ps-G Valic24 D30
Numérotation du verset Ps. 15,9 IX

Propter hoc
letatum est cor meum† et exultabit11 lingua mea ¦ insuper
11 exultabit Ps-G (ΦRG ΨB) Rusch ] exultavit Ps-G Valic24 D30 ΩP
et caro mea requiescet in spe.
Numérotation du verset Ps. 15,10 X

Quoniam non derelinques
animam meam
in inferno ¦ nec12 dabis sanctum tuum
12 nec Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ΩP Rusch cum Ps-R ] non Ps-G
videre corruptionem.
Numérotation du verset Ps. 15,XI 

Notas mihi
fecisti vias
vite†
adimplebis me
letitia cum vultu tuo ¦ delectationes13
13 delectationes ΩP etc delectatio Ps-G
in dextera tua
usque in finem.

Psalmus 15

Numérotation du verset Ps. 15,ad litteram 
marg.| {3.529} .1. Conserva me, etc. Huic Psalmo preponitur titulus talis in Hebreo. Humilis, et simplicis psal. David. quod exponunt aliqui de persona ipsius David simplicis, et humilis, ut patet ex discursu 1Rg. et 2. petentis a Deo conservari in persecutionibus Saulis, et Absalon filii sui. Sed hoc non videtur verum, quia Petrus apostolus ad intelligendum scripturas divinitus illustratus dicit hunc Ps. intelligendum esse de Christo, et non de David, Act. 2.d. ubi sic dicit de Christo. Quem Deus suscitavit solutis doloribus inferni, iuxta quod impossibile erat teneri illum ab eo, quod probat per litteram huius psal. dicens. David enim dicit in eum, id est, in Christum vel in populum Christianum. Providebam dominum coram me semper, etc. usque ibi : Notas mihi fecisti vias vite, replebis me iucunditate cum facie tua, allegans litteram huius psal. secundum Lxx. translationem, que tunc erat autentica, et subdit eam exponendo. Viri fratres, liceat audenter dicere ad vos de patriarcha David, quoniam de functus est, et sepultus, et sepulchrum eius est apud nos usque in hodiernum diem. quasi dicat hec scriptura non intelligitur de eo, sed de Christo, cuius resurrectionem previdit in spiritusancto. Ideo subdit ibidem. Previdens locutus est de resurrectione Christi, quia neque derelictus est in inferno, nec caro eius vidit corruptionem. Ex quo patet manifeste, quod intentio beati Petri est hunc psalmum debere intelligi non de persona David, sed de resurrectione Christi. Et ideo querere hic alium sensum litteralem videtur quodammodo Iudaizare. Igitur secundum istam sententiam exponitur titulus predictus. Humilis, et simplicis David, idest, iste Psalmus factus est a David ad laudem humilis, et simplicis, scilicet Christi, qui de seipso dicit Mt. 11.d. Discite a me, quia mitis sum, et humilis corde. Et secundum hoc iste psa. dividitur in duas partes, quia {3.530} primo describitur hominis Christi actio virtuosa. secundo eius resurrectio gloriosa, ibi. Propter hoc letabor etc. Circa primum describitur actio Christi virtuosa, primo, erga Deum : secundo, erga proximum, ibi. Sanctis, qui sunt in terra. tertio iterum erga Deum, ibi : benedicam dominum. Circa primum dicit David in persona Christi hominis : Conserva me domine. per talem modum loquebatur Christus homo Deo patri : Transeat a me calix iste, Mt. 26.d.
marg.|  .2. Quoniam speravi in te. Licet autem in Christo non fuerit spe. prout est virtus theologica, eo quod ab instanti conceptionis sue fruebatur fruitione beata, et sic erat ibi intentio, que non stat cum spe, que est virtus theologica, habens Deum non habitum pro obiecto, tamen in Christo fuit spes glorie corporis ante resurrectionem, quam a Deo expectabat.
marg.|  .3. Dixi domino. Sic loquebatur Deo patri positus in passione. Eli Eli lamma zabathani, quod interpretatur, Deus meus Deus meus, ut quid dereliquisti me, Mt. 27.f.
marg.|  .4. Quoniam bonorum. Deus autem pater nullo creato bono eget : et ideo non eget bonis ipsius Christi, ut hominis.
marg.|  .5. Sanctis, etc. Hic consequenter describitur actio Christi erga proximum, et primo quantum ad apostolos dicens : Sanctis, etc. id est Apostolis aliisque discipulis Christi.
marg.|  .6. Mirificavit omnes. id est, mirabiles fecit in eis illustrando eos scientia ad predicandum, et confirmando miraculis predicationes eorum. Iste tamen actiones Christi ei competebant ratione deitatis. Et quia per predicationes apostolorum converse sunt gentes ad fidem, que prius erant idololatrie dedite, ideo subditur.
marg.|  .7. Multiplicate. idest, infirmitates idololatrie Gentilium. Quod patet ex translatione Hieronymi iuxta Hebraicum, ubi dicitur. Multiplicabuntur idola eorum.
marg.|  .8. Postea. Quia dimissis idolis ad fidem Christi velociter cucurrerunt, Iudeis remanentibus in infidelitate pro maiori parte.
Numérotation du verset Ps. 15,ad litteram 
marg.| {3.531} .1. Non congregabo etc. id est delubra ubi conveniebant ad colendum idola.
marg.|  .2. De sanguinibus. quia fiebat sacrificium idolis de sanguinibus animalium, et aliquando de sanguinibus hominum, et talia conventicula Christus per apostolos non congregavit, sed magis dissipavit.
marg.|  .3. Nec memor, etc. Et vocat hic Christus labia sua, labia Gentilium conversorum, qui sunt membra Christi. Sacra enim scriptura frequenter sub uno contextu littere loquendo de Christo capite, transit ad eius membra, et econtrario, secundum quod dicit Isido. lib de summo bono, prout plenius declaravi in principio Gene. Gentiles autem conversi ad fidem catholicam iuramenta per idola, et alia verba que faciebant ad eorum reverentiam, totaliter dimiserunt tanquam oblita. Cuius ratio subditur.
marg.|  .4. Dominus pars, etc. id est pars mea hereditaria, Dominum enim Iesum Christum elegerunt conversi ad fidem pro parte sua hereditaria.
marg.|  .5. Et calicis mei. id est passionis mee, que per calicem designatur in scriptura. Unde salvator de sua passione dicit, Mt. 26.d. Si non potest hic calix transire, nisi bibam illum, etc. Multi autem Gentiles ante conversionem Christum persequentes, amore Christi postea ad passionem se prompte, et letanter obtulerunt, et hoc propter spem hereditatis eterne consequende, {3.532} ideo subditur.
marg.|  .6. Tu es qui restitues hereditatem meam mihi, etc.
marg.|  .7. Funes ceciderunt mihi in preclaris. id est in apostolis qui pre ceteris fuerunt illuminati a spiritusancto, et ipsi per sortes missi fuerunt ad predicandum, que sortes apostolorum per funes intelliguntur Unde in libro Iosue. sortes decem tribuum frequenter ibi nominantur funes, et funiculi. Et loquitur hic scriptura in persona Christi transeundo de membris ad caput.
marg.|  .8. Etenim hereditas mea preclara. id est ecclesia mea fidelium que vocatur hereditas Christi, sicut scribitur in persona Domini Ier. 51.b. Qui fecit omnia ipse est, et Israel sceptrum hereditatis eius dominus exercituum nomen eius.
marg.|  .9. Benedicam. Hic revertitur scriptura ad actionem Christi hominis erga Deum, cum dicitur in persona eius. Benedicam dominum. gratias agendo Deo patri, sicut habetur Io. 11. pater gratias ago tibi, quoniam exaudisti me, etc.
marg.|  .10. Qui tribuit mihi intellectum. Quia anima Christi ab instanti creationis sue fuit repleta scientiis.
marg.|  .11. Insuper et usque ad noctem. id est usque ad mortem, que in scriptura nox vocatur.
marg.|  .12. Increpuerunt me, etc. id est Iudei de consanguinitate mea nati. Christus enim secundum carnem natus fuit de Iudeis. Parentela autem eius designatur per renes, eo quod ibi viget virtus generativa in sexu virili. Iudei autem increpuerunt Christum in vita, dicentes ei. Demonium habes. Io. 8.f. Et dicentes Christo. Ecce homo vorax, et potator vini, et peccatorum, et publicanorum {3.533} amicus. Mt. 11.c. Et in passione dicebant. Vah qui destruis templum Dei, etc. Mt. 27.c.
Numérotation du verset Ps. 15,ad litteram 
marg.|  .1. Providebam dominum etc. Quia anima Christi ab instanti creationis habuit continue claritatem divine visionis.
marg.|  .2. Quoniam a dextris, etc. Humanitas autem Christi est organum divinitati coniunctum, et ideo non potest moveri ad aliquid, nisi secundum voluntatem divinitatis, propter quod in Christo non potuit esse aliquis motus inordinatus insurgens ex predictis iniuriis, vel ex quibuscumque causis aliis.
marg.|  .3. Propter hoc, etc. Hic consequenter describitur ipsius gloriosa resurrectio, cum dicitur. Propter hoc. id est propter resurrectionem meam que infra ponitur, que erat causa letitie ordinate ipsi Christo. Certitudo enim boni expectati est causa delectamenti, quia propter certitudinem obtinendi bonum futurum iam apprehenditur quasi presens, et sic est causa delectationis que est de bono apprehenso in presenti.
marg.|  .4. Insuper et caro mea requiescet in spe, etc. scilicet resurrectionis future.
marg.|  .5. Quoniam non derelinques animam meam in inferno. id est in limbo sanctorum patrum, ubi anima Christi fuit per 39. horas tantum, scilicet ab hora nona ferie sexte, in qua fuit separata a corpore, usque {3.534} ad diluculum diei dominice, quando fuit corpori reunita. ideo subditur.
marg.|  .6. Nec dabis. id est corpus meum totaliter impollutum.
marg.|  .7. Videre corruptionem. id est incinerationem, vel putrefactionem. Fuit tamen ibi corruptio accipiendo pro morte, quia corpus Christi fuit vere mortuum per separationem anime.
marg.|  .8. Notas fecisti mihi vias vite. Accelerando tempus resurrectionis mee.
marg.|  .9. Adimplebis me, etc. Quia tunc gloria anime Christi quam habuit a principio, et que consistit in videndo Deum facie ad faciem, fuit derivata ad corpus in sua resurrectione, quia ex tunc habuit corpus gloriosum.
marg.|  .10. Delectationes, etc. Quia Christus assumptus est ad dexteram patris, secundum quod dicitur Mar. ult. d. Et dominus quidem Iesus, postquam locutus est eis assumptus est in celum, et sedet a dextris Dei.
marg.|  .11. Usque in finem. id est usque in eternum, quia dignitas sessionis huius ingerit Christo homini sempiterne durationis.
marg.| Moraliter autem posset exponi psalmus iste de quolibet fideli, qui est membrum Christi expectans resurrectionem futuram, et positionem sui ad dexteram cum aliis electis, secundum quod habetur Mt. 25.
Numérotation du verset Ps. 15,moraliter 
marg.| {3.529} .1. Conserva me. Secundum sensum litteralem Psalmus iste loquitur de resurrectione Christi, et eius exaltatione ad dexteram Dei. Licet autem moraliter posset exponi de quolibet Christiano, qui est de numero electorum, videtur tamen mihi exponendus magis proprie de corpore Christi mystico accepto pro ecclesia de gentibus collecta, et sic primo petitur eius conservatio, cum dicitur. Conserva me. id est in tua gratia, et non in legali observantia.
marg.|  .3. Dixi domino. Iesu Christo.
marg.|  .3. Deus meus. Eius deitatem confitendo. Ro. 10.b. Corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio etc.
marg.|  .4. Quoniam bonorum. In oblatione sacrificiorum legalium, que fiebant de terrenascentibus, et animalibus, ideo dicitur in persona Dei Ps. 49.c. Numquid manducabo carnes taurorum, et sanguinem hircorum potabo, quasi dicat non.
marg.| {3.530} .5. Sanctis, qui sunt in terra, etc. idest, in terra viventium.
marg.|  .6. Mirificavit omnes, etc. Voluntates enim ecclesie mirabiles fuerunt facte in sanctis, qui iam regnant cum Christo, dum adhuc viverent in terra, et mirabiliores adhuc facte sunt post mortem eorum, s. miraculo eorum gloriam declarante, ut sancti Dionysii, et Ambrosii, et plurium aliorum ad fidem de gentibus conversorum, et quoniam ante conversionem ipsi, vel saltem eorum aliqui erant peccatis pluribus irretiti. Ideo subditur :
marg.|  .7. Multiplicate sunt, etc. peccata, que sunt infirmitates anime.
marg.|  .8. Postea acceleraverunt. Ad currendum per fidem ad Christum. Et quoniam in primitiva ecclesia aliqui de Iudeis conversi volebant inducere conversos de gentibus ad observationem legalium, quod tamen non erat agendum Gal. 5.a. Si circumcidimini, Christus vobis nihil proderit, et idem intelligendum est de aliis legalibus, ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 15,moraliter 
marg.| {3.531} .1. Non congregabo conventicula eorum. In quibus talia docentur.
marg.|  .2. De sanguinibus. nam in circumcisione, et sacrificiis erat effusio sanguinis.
marg.|  .3. Nec memor ero nominum eorum per labia mea. Ier. 3.e. In diebus illis ait dominus, non dicent ultra arca testamenti domini, neque ascendet super cor, neque recordabuntur illius. Et multo fortius de aliis legalibus. Et subditur ratio.
marg.|  .4. Dominus pars hereditatis mee, etc. dicit enim ecclesia. Dominus Iesus Christus est mihi pars hereditaria.
marg.|  .5. Et calicis mei. de quo dicitur Ps. 22.b. Calix meus inebrians{3.532} quam preclarus est.
marg.|  .6. Tu es qui restitues hereditatem, etc. per Adam amissam.
marg.|  .7. Funes ceciderunt mihi in preclaris. id est inter sanctos, de quibus funibus dicitur Io. 14.a. In domo patris mei mansiones multe sunt. Funes enim aliquando significant hereditatis portiones, Iosue 17.d. Mihi autem dedisti funiculum unum. Et quoniam sequi debet gratiarum actio, subditur.
marg.|  .9. Benedicam dominum qui tribuit mihi intellectum. legis, et evangelii.
marg.|  .11. Insuper et usque ad noctem. id est mundi finem.
marg.|  .12. Increpuerunt me renes mei. Hec increpatio est eruditionis, ideo alia littera habet. Erudierunt me. Doctores enim ecclesie qui per renes significantur, eo quod in ipsis est virtus ad generandum filios in ecclesia Dei, non cessabunt erudire populum Christianum{3.533} usque ad finem mundi. Sed quoniam Christus est principalis doctor ecclesie, ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 15,moraliter 
marg.|  .1. Providebam dominum in conspectu meo semper quoniam a dextris est mihi, ne commovear. Tanquam principalem directorem, et custodem.
marg.|  .3. Propter hoc letatum est cor meum, etc. Corde, et ore regratians domino.
marg.|  .4. Insuper et caro mea requiescet. in sepulchro.
marg.| † In spe. resurrectionis gloriose.
marg.| {3.534} .5. Quoniam non derelinques animam meam in inferno. Quia si fuerit purgata totaliter in presenti, accipies eam de corpore exeuntem, sin autem, accipies eam de purgatorio purgatam.
marg.|  .8. Notas mihi fecisti vias vite. scilicet gloriose in presenti per fidem, et in futuro notas facies per apertam visionem, ideo subditur. .9.   Adimplebis me letitia cum vultu tuo. Nam aperte visioni coniuncta est fruitio beata, et quoniam est eterna, sequitur.
marg.|  .10. Delectationes in dextera tua usque in finem. Idest, eternaliter.
Numérotation du verset Ps. 15,additio 
marg.| {3.533} In Ps. 15. Conserva me domine, ubi dicitur in postill. Huic psalmo preponitur talis titulus. Dictio Hebraica michtam que in titulo huius psalmi ponitur secundum suam propriam significationem non significat idem quod humilis, et simplicis prout in postilla, nisi forte secundum etymologiam, sed propria significatio illius dictionis derivatur ab una dictione, que proprie significat aurum optimum, unde Cant. 5. capitul. ubi dicitur. Caput eius aurum optimum, ponitur in Hebraico {3.534} hec dictio chetem : a qua dictione derivatur in Hebraico hec dictio michtam, que ponitur in hoc titulo, et significat aliquod compositum, seu ornatum auro optimo. Unde sensus istius tituli secundum Hebraicam veritatem talis est. Aurum optimum ipsi David. David enim in hoc titulo est dativi casus, unde quia in hoc psalmo agitur de passione Christi, et eius resurrectione, quarum prima inter actiones virtuosas Christi est optima, similiter et secunda, quantum ad ea que ad ipsius premium pertinent, idcirco in utraque simul bene dicitur. Aurum ipsi David. id est Christo.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 15), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 10/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_15)
Signaler un complément d'information

Notes :