Nicolaus de Lyra

Psalmus 36

Numérotation du verset Ps. 36,1 

¶ Psalmus David1.
¶Codd. : (Ps. 36) Ω M (161vb-162rb) ΩS (264rb-va) ΩX (226rb-va) P15205 (64va-67va) P10489 ω 1 (74ra) Ps-G Rusch
1 Psalmus David ΩS ΩX P15205 P15205 ²] Ipsi David Ps-G D14 D30 | David] + hic hortatur Moysen et ad fidem demonstrans et salutem Ecclesie monet credentes D30
Numérotation du verset Ps. 36,I 

Noli emulari
in malignantibus ¦
neque zelaveris
facientes iniquitatem.
Numérotation du verset Ps. 36,2 II

Quoniam tamquam fenum
velociter arescent ¦ et
quemadmodum olera2
2 quemadmodum Ps-G D30 Rusch ] sicut Ps-R
herbarum
cito decident.
Numérotation du verset Ps. 36,3 III

Spera in Domino
et fac bonitatem ¦
et3 inhabita
3 et Hi ] om. D30*
terram
et pasceris
in divitiis
eius. 4
4 <divisio.> Domino… Hi D30 Ω M] Domino’... bonitatem ¦... terram’ ω 1, Domino… terram ΩX P15205 , Domino… bonitatem’… terram ¦ ΩS
Numérotation du verset Ps. 36,4 IV

Delectare
in Domino ¦ et dabit tibi petitiones cordis tui.
Numérotation du verset Ps. 36,5 V

Revela
Domino viam tuam et spera in eo5 ¦ et ipse
5 eo Ps-G ( C I M Q W ΦP* G ² ΨB V D ) D30 P10489 ω 1 Ω Rusch Ed1530 Clementina ] eum Cor2 (antiq.) Ps-G
faciet.6
6 <divisio.> tuam’… eo ¦ ω 1] tuam ¦… eo ’ ΩS, tuam ¦… eo Hi ΩX P15205
Numérotation du verset Ps. 36,6 VI

Et
educet quasi lumen iustitiam tuam†
et iudicium tuum
tamquam meridiem ¦
Numérotation du verset Ps. 36,7 

subditus esto Domino
et ora eum. 7
7 <divisio.> tuam+… meridiem ¦… Domino D30 Ω M] … Domino’ ω 1, tuam ¦… meridiem’… Domino’ ΩS,tuam ¦… meridiem’… Domino ΩX ; tuam ¦… meridiem… Domino’ P15205
Numérotation du verset Ps. 36,VII 

Noli emulari
in eo qui prosperatur
in via sua ¦
in8* homine faciente iniustitias.9
8 in Hi Cor2 (hebr. et ant. et grecus non interponunt ET ) Ps-G ] et praem. Ψ B² D30* ( eras. ) ΩX P10489 Ps-εPs.-Moz. Rusch |
9 <divisio.> eoD30 ΩSXω1] eo’ Ω M |
Numérotation du verset Ps. 36,8 VIII

Desine ab ira
et derelinque furorem ¦ noli emulari ut maligneris.
Numérotation du verset Ps. 36,9 IX

Quoniam qui malignantur
exterminabuntur ¦
sustinentes autem
Dominum ipsi
hereditabunt terram.
Numérotation du verset Ps. 36,10 X

Et
adhuc pusillum et non erit peccator ¦
et queres
locum eius et non invenies.10
10 <divisio.> pusillum’ ω 1
Numérotation du verset Ps. 36,11 XI

Mansueti autem
hereditabunt terram ¦
et delectabuntur
in multitudine pacis.
Numérotation du verset Ps. 36,12 XII

Observabit peccator
iustum ¦
et stridebit
super eum dentibus suis.
Numérotation du verset Ps. 36,13 XIII

Dominus autem irridebit eum ¦
quoniam prospicit
quod11 veniet12
11 quoniam... quod Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Cor2 (antiq. cum greco) Ω P10489 ω 1 Rusch cum Ps-R ] quia... quoniam Ps-G ( R F C I) |
12 veniet Ps-G D30 Ω MX P15205 Rusch ] veniat Hi ΩS P10489 ω1 Ps-γ Ps-κ, venit Ps- δ, venient Ps-ε Ps-Moz |
dies eius.
Numérotation du verset Ps. 36,14 XIV

Gladium
evaginaverunt peccatores ¦ intenderunt
arcum suum.
Numérotation du verset Ps. 36,XV 

Ut
decipiant13 pauperem
13 decipiant Hi D30 Ω 10489 ω1 Rusch ] deiciant Ps-R Clementina
et inopem ¦
ut trucident14
14 trucident Hi D30² Ω M ΩX² ω 1 Ps-G Rusch ] trucidant D30* ( ? ) ΩS ΩX* P10489 Corsiniana40E15
rectos corde.
Numérotation du verset Ps. 36,15 XVI

Gladius eorum intret
in corda ipsorum ¦
et arcus eorum15 confringatur.
15 eorum Hi Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 ω1 P10489 Rusch cum Ps-R ] ipsorum Ps-G
Numérotation du verset Ps. 36,16 XVII

Melius est modicum
iusto ¦ super
divitias peccatorum multas.
Numérotation du verset Ps. 36,17 XVIII

Quoniam brachia
peccatorum conterentur ¦ confirmat autem
iustos Dominus.
Numérotation du verset Ps. 36,18 XIX

Novit
Dominus
dies immaculatorum ¦
et hereditas eorum
in eternum erit.
Numérotation du verset Ps. 36,19 XX

Non confundentur16
16 confundentur Hi ΩX Rusch ] confundantur P10489
in tempore malo†
et in diebus famis
saturabuntur ¦
Numérotation du verset Ps. 36,20 

quia peccatores
peribunt. 17
17 <divisio.> malo+… saturabuntur ¦ D30 ω 1] malo… saturabuntur Ω M ; malo ¦… saturabuntur ¦ Hi ΩS, malo ¦… saturabuntur ΩX P15205
Numérotation du verset Ps. 36,XXI 

Inimici
vero18
18 vero Hi P10489 Ω ω1 Ps-G ] om. P15205
Domini mox19
19 mox Ps-G D30 ² Cor2 ( UT non est interponendum) Ω MX P10489 P15205 Rusch ] + ut Ps-G ( I² M* ) D30 * ( eras. ) ΩS ω 1 Clementina
honorificati fuerint20
20 fuerint Hi Ω P10489 ω 1² Ps-G ] fuerunt ω 1*
et exaltati ¦
deficientes
quemadmodum
fumus deficient21.
21 deficient Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Rusch cum Ps-R ] defecerunt Ps-G , deficiant ΦR*
Numérotation du verset Ps. 36,21 XXII

Mutuabitur peccator
et non solvet ¦
iustus autem miseretur
et retribuet22.
22 retribuet Hi ΩS ΩX ω 1 Rusch Ed1530 ] tribuit Ps-G (R² F* M²) D30 , tribuet Ω M P10489 Ps-G | <divisio.> peccator… soluet ¦ D30 Ω]peccator ’… soluet ¦ ω 1
Numérotation du verset Ps. 36,22 XXIII

Quia benedicentes
ei hereditabunt terram ¦
maledicentes autem
ei disperibunt.
Numérotation du verset Ps. 36,23 XXIV

Apud
Dominum gressus hominis dirigentur23 ¦
23 dirigentur Hi D30 Ω M Rusch Ps-G ] dirigetur Ps-G (Q W K ΨB²) ΩS ΩX ω 1 cum Ps-αγ Ps-Moz C Ps-Med
et viam eius
volet24.
24 volet Ps-G cum LXX Hexapl. Hieron., Ep. 106 Ps-α Ps-γ Ps-δ Ps-λ
Numérotation du verset Ps. 36,24 XXV

Cum ceciderit 25*
25 ceciderit Hi D30 ΩS ω1 Ps-G ] + iustus Ω M Rusch cum Ps-R , + peccator P10489* (cancell.)
non collidetur ¦
quia Dominus supponit26
26 supponit Hi D30 Ω P15205 P10489 ω 1 Cor2 (satis antiq. et hebr. in presenti, grecus presentis temporis) Rusch ] supponet Ps-G (Q*), supponitur ΨB
manum suam.
Numérotation du verset Ps. 36,25 XXVI

Iunior
fui etenim27 senui† et non vidi iustum derelictum ¦
27 etenim Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D30 Ω ω1 Rusch ] nec enim P10489, et Ps-G cum Ps-R
nec28 semen eius
28 nec Cor2 (anti.) Hi ΩX] neque Ps-G ( F ) Ps-βγ, et P10489
querens panem29.
29 panem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 Ω P10489 ω 1 Rusch ] panes Ps-G
Numérotation du verset Ps. 36,26 XXVII

Tota die
miseretur
et commodat ¦
et semen illius
in benedictione erit.
Numérotation du verset Ps. 36,27 XXVIII

Declina30 a malo
30 Declina] Hic est divisio in psalteriis ad usum monachorum iuxta Regulam sancti Benedicti ut Hi
et fac
bonum ¦
et inhabita
in seculum seculi.
Numérotation du verset Ps. 36,28 XXIX

Quia Dominus amat
iudicium†
et non derelinquet
sanctos suos ¦
in eternum conservabuntur. 31
31 <divisio.> iudicium +… suos ¦ ω 1 D30 ] iudicium ¦… suos Ω MX; iudicium ¦ … suos ’ ΩS
Numérotation du verset Ps. 36,XXX 

Iniusti punientur ¦
et semen impiorum
peribit.
Numérotation du verset Ps. 36,29 XXXI

Iusti autem hereditabunt terram ¦
et inhabitabunt in seculum seculi super eam.
Numérotation du verset Ps. 36,30 XXXII

Os iusti meditabitur
sapientiam ¦
et lingua eius loquetur iudicium ¦
Numérotation du verset Ps. 36,31 XXXIII

Lex Dei eius
in corde ipsius ¦
et
non supplantabuntur
gressus eius.
Numérotation du verset Ps. 36,32  XXXIV

Considerat peccator iustum ¦ et
querit mortificare eum.
Numérotation du verset Ps. 36,33 XXXV

Dominus autem non derelinquet eum
in manibus32 eius
32 manibus Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Hi D30 Rusch cum Ps-R ] manus Ps-G
nec damnabit
eum
cum iudicabitur
illi.
Numérotation du verset Ps. 36,34 XXXVI

Exspecta
Dominum et custodi
viam eius†
et exaltabit te
ut
hereditate capias
terram ¦
cum perierint peccatores videbis. 33
33 <divisio.> eius+… te… terram ¦ D30 Ω M ω 1] eius ¦ … te ¦… terram ¦ ΩS, eius ¦… te… terram ¦ ΩX
Numérotation du verset Ps. 36,35 XXXVII

Vidi impium
superexaltatum ¦
et elevatum
sicut
cedros Libani. 34
34 <divisio.> superexaltatum ¦ et eleuatum Hi D30 ω 1 ΩX] superexaltatum et eleuatum ¦ ΩS P15205
Numérotation du verset Ps. 36,36 XXXVIII

Et transivi
et ecce non erat ¦
quesivi35 eum
35 quesivi Ps-G (Q*) Hi D30 Cor2 (grecus et hebr. et antiq. et Hier. pretermittunt ET ) Ω ω 1 Rusch cum Ps-R ] et praem. P10489* ( exp. ) Ps-G
et non est inventus locus eius.36
36 <divisio.> transivi... eum Hi D30 Ω MX ω 1] transivi’ eum’ ΩS
Numérotation du verset Ps. 36,37 XXXIX

Custodi
innocentiam
et vide
equitatem ¦
quoniam sunt reliquie homini pacifico.37
37 <divisio.> innocentiam… equitatem ¦ D30 ΩX P15205 ] innocentiam’… equitatem ¦ ΩS ω 1
Numérotation du verset Ps. 36,38 XL

Iniusti autem38
38 autem Hi Ω MX P10489 ω 1] om. ΩS*
disperibunt ¦ simul
reliquie
impiorum interibunt39.
39 interibunt Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Ω M ΩS ΩX ω 1 P10489DD30 Rusch ] peribunt Ps-G | <divisio.> disperibunt ¦ simul D30 ΩSX ω 1] disperibunt simul ¦ Hi Ω M
Numérotation du verset Ps. 36,39 XLI

Salus autem iustorum a Domino ¦
et
protector eorum in tempore tribulationis.
Numérotation du verset Ps. 36,40 XLII

Et adiuvabit eos Dominus
et liberabit eos†
et eruet eos
a peccatoribus ¦ et salvabit eos
quia speraverunt in eo40. 41
40 eo Hi D30 Ω ω1 P10489 Ps-G ] eum Ps-G (R Q* ΦRGV) P15205 Ps-R |
41 <divisio.> eos²+… peccatoribus ¦ D30 Ω MS ω 1] eos² ¦… peccatoribus ΩX P15205 | eos4 D30 Ω MX P15205 ] eos4’ ω 1, eos ¦ ΩS |

Psalmus 36

Numérotation du verset Ps. 36,ad litteram 
marg.| {3.681} Noli emulari, etc. Huic Psalmo premittitur talis titulus in Hebreo, et in translationeHieronymi iuxta Hebreum, David, absque aliqua additione, nisi quod in Hebreo preponitur littera lamech ad designandum, quod David est dativi casus, et est sensus, quod hic psal. appropriatur ipsi David tamquam autori. De materia vero huius psal. sciendum, quod multi videntes Saulem regem, et Deg armigerum suum, et postea Absalon, et Achitophel, et plures alios iniqua agentes temporaliter prosperari, et David innocentem, et parentes suos, et fratres suos, et multos alios iustos, tunc et postea temporaliter affligi declinabant ad malum, et recedebant a bono, quasi deus curam deactibushominum non haberet. Et ideo David fecit hunc psal. ostendens, quod prosperitas malorum sit contemnenda, et iustorum appetenda, quia iusti semper sunt melioris conditionis etiam in presenti, licet hominibus bona sensibilia tantum considerantibus contrarium videatur. Dividitur igitur iste Psalmus in duas partes, quia primo facit suam deductionem. secundo ponit quamdam monitionem, ibi. Expecta dominum. Prima in duas, quia primo declaratur propositum ex eo, quod iusti, et iniusti in presenti habent : Secundo ex eo, quod in futuro recipient, ibi : Novit dominus. Prima in duas, quia primo ostenditur propositum ex conditione boni. secundo ex adiunctione mali, ibi : Observabit peccator. Prima adhuc in duas, quia primo ostenditur propositum ex boni conditione, secundo ex eius duratione, ibi. Noli emulari. Circa primum David facit talem rationem, Illa prosperitas est melior, et magis appetenda in qua quis assequitur maius bonum, sed prosperitas iustorum in presenti {3.682} est huiusmodi, ergo est magis appetenda. Maiorem huius rationis David supponit tamquam per se manifestam, quia nihil est appetibile, nisi inquantum bonum, et ideo quantum habet de bonitate tantum habet de appetibilitate. Minorem autem declarat ostendendo primo, quod prosperitas malorum in presenti modica est. Secundo quod prosperitas iustorum etiam in presenti est magna, ibi, Spera in domino. Circa primum sciendum, quod inter bona hominis, bona temporalia que sunt exteriora, sunt modica, Bona autem anime, que sunt virtutes, et scientie, sunt maxima, Bona vero corporis sunt media, prosperitas autem temporalis malorum, est in bonis exterioribus seu corporis tantum, et ideo se non extendit ad maiora bona ipsius hominis, propter quod non est appetenda, et hoc est, quod dicitur.
marg.|  .1. Noli emulari. id est, noli imitari malignantes in suis operibus. .2.   Neque zelaveris. idest, amaveris. .3.   Facientes iniquitatem. tales enim non sunt imitandi, nec amandi inquantum mali, quia licet natura sint ex caritate diligendi, quandiu sunt in presenti vita, in qua possunt ad bonum reverti, tamen eorum malitia est odienda, et sic loquitur salvator, Luc. 14.f. Si quis venit ad me, et non odit patrem suum, aut matrem, etc. non potest esse meus discipulus. Subdit autem rationem predictorum di. .4.   Quoniam tamquam fenum velociter arescent. Fenum, et olus cito desiccatur, quia parum in terra radicantur, et sic modicum attrahunt de humore virorem nutriente, et conservante, sic appetitus malorum radicatur in bono sensibili, quod habet modicum de bonitate, et sic eius appetibilitas cito transit, et eius adeptio, et continuatio, fastidium inducit, sicut patet de cibo quem famelicus appetit, satiatus vero abhorret, et reiicit.
Numérotation du verset Ps. 36,ad litteram 
marg.| {3.683} .1. Spera in domino. Hic consequenter declarat quod iusti in presenti etiam assequuntur maius bonum, quod est bonum virtutis, et non solum bonum virtutis politice, que est per acquisitionem, sed etiam virtutis infuse que est per gratiam, et etiam aliquando cum hoc temporalem abundantiam, licet non semper quia est de minoribus bonis : propter quod eorum prosperitas etiam in presenti est appetenda, et hoc est quod dicitur : Spera in domino. figendo appetitum in summo bono.
marg.|  .2. Et fac bonitatem. idest, opera bona. .3.   Et inhabita terram, et pasceris, etc. quia sicut dictum est : Iusti cum bono virtutis aliquando assequuntur affluentiam in temporalibus bonis. .4.   Delectare, etc. delectatio dicitur quasi de alio lactatio : igitur in domino delectari, est de bonitate eius lactari, que sugitur per cognitionem et amorem.
marg.|  .5. Et dabit. Iusti enim non petunt a Deo simpliciter nisi bona gratie, et virtutis que semper dantur petentibus, quando petunt pro se, et perseveranter. quod faciunt iusti : De aliis autem bonis inferioribus non faciunt petitiones, nisi sub conditione, scilicet, si expediant honori divino et saluti sue, vel aliorum : et hoc etiam modo Deus eos exaudit.
marg.|  .6. Revela domino. non ei aliquid manifestando, quia omnia nuda et aperta sunt oculis eius, etiam ab eterno, sed in oratione coram eo tuum desiderium explicando, et directionem eius petendo. .7.   Et ipse faciet. quia sicut natura non deficit in necessariis, sic nec auctor nature multo minus.
marg.|  .8. Et educet, etc. ponendo opera iustitie tue aliis in exemplum virtutis. secundum quod dicit psal. Mt. 5.b. Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona.
marg.|  .9. Et iudicium tuum. iudicium est effectus iustitie, et per hoc designatur, quod Deus iustos facit prosperari in operibus iustitie usque ad perfectionem debitam. Et per talem modum loquitur sapiens Prv. iv.c. Iustorum semita quasi lux splendens, et crescens usque ad perfectum diem. idest, usque ad perfectionem iustitie, sicut ascensus solis perficitur in meridie : et quia Deus tanta bona confert iustis etiam in presenti, ideo subditur.
marg.| {3.684}
marg.| .10. Subditus esto domino. humiliter et devote serviendo.
marg.| .11. Et ora eum. quasi dicat tunc confidenter poteris orare eum, quia consequeris intentum si tamen oratio sit pia, pro te, et perseverans, qualis est oratio iustorum.
marg.|  .12. Noli emulari. Hic consequenter ostenditur, quod prosperitas iustorum est maior etiam in presenti, et hoc ex duratione, quia prosperitas malorum consistit in bonis temporalibus transitoriis, et corruptibilibus, ut patet ex predictis : Prosperitas autem iustorum consistit principaliter in bonis anime que sunt corruptibilia, inquantum manent in anima separata, propter quod dicitur : Noli emulari. in eo, hoc est peccatore qui non vadit per viam legis divine, et rationis recte, sed secundum impetum passionis sue, secundum quod dicitur Is. 53.b. Omnes nos quasi oves erravimus, unusquisque in viam suam declinavit. Et talis in via sua prosperatur, quando obtinet quod intendit. Ista tamen prosperitas est magis adversitas, quia et si sit alicuius boni temporalis additamentum, est tamen boni spiritualis detrimentum, secundum quod dicit Aug. in sermone de Innocentibus : Lucrum in arca damnum in conscientia, tulit vestem, et perdidit fidem, acquirit pecuniam et amittit iustitiam : et ideo de talibus dicitur hic : Noli emulari. idest, imitari.
marg.|  .13. In eo qui prosperatur, etc. idest, facta illius qui predicto modo prosperatur, cuius prosperitas est magis adversitas iudicanda.
marg.|  .14. Desine ab ira, etc. , scilicet talium qui frequenter passiones ire nimium excedentes patiuntur ad complendum suas iniquitates, ideo subditur.
marg.|  .15. Noli emulari, etc. Et subditur causa.
marg.|  .16. Quoniam qui, etc. Saltem in morte naturali, et frequenter anticipantur et moriuntur morte innaturali, scilicet gladio, veneno, vel aliquo huiusmodi.
marg.|  .17. Sustinentes, etc. idest, patienter expectantes eius beneplacitum.
marg.|  .18. Ipsi hereditabunt, etc. , scilicet viventium quam perpetuo possidebunt, et frequenter in hac terra diutius malis hominib vivunt. ideo subditur.
marg.|  .19. Et adhuc pusillum, scilicet temporis.
marg.|  .20. Et non erit peccator. Subtractus de medio modo predicto.
marg.|  .21. Et queres locum etc. quia frequenter pro suis malitiis non solum destruuntur in personis propriis, sed etiam loca eorum, et posteritas tota.
Numérotation du verset Ps. 36,ad litteram 
marg.| {3.685} .1. Mansueti. Exponatur sicut prius : quia mansueti sunt illi qui expectant patienter beneplacitum domini.
marg.|  .2. Et delectabuntur, scilicet superne. que est perfecta pax, et frequenter etiam in multitudine pacis temporalis, quia mansueti non movent rixas et brigas propter quas debeant ab aliis inquietari. Potest etiam hoc referri ad populum Israel, qui quamdiu servivit domino mansuete et obedienter, habitavit in pace in terra a Deo sibi data, ut patet ex decursu ve. test.
marg.|  .3. Observabit. Hic consequenter ostenditur, quod prosperitas iustorum sit maior quam malorum ex admistione mali quia prosperitas malorum semper habet malum pene annexum. Et hoc contingit, uno modo, quia sunt divisi a seipsis, eo quod sensualitas trahit ad bonum sensibile rationi contrarium : Dictamen autem rationis sive synderesis ad contrarium propter quod dicit Philosophus 9. Ethicorum de ipsis contendit ipsorum anima : et hoc quidem huc trahit : hoc autem illuc quemadmodum discrepantia. Et postea concludit dicens : Igitur si sic miserum est esse malum fugiendum malitia intense. Alio modo contingit ex hoc, quod mali torquentur invidia de bono virtutis, quod relucet in iustis : et inde est quod tyranni aliquando plus affligebantur de patientia et magnanimitate martyrum, quam ipsi martyres de afflictione illata a tyrannis : sicut legitur de Daciano et sancto Vincentio : unde dixit ei beatus Vincentius : Paratus sum Christi servus ad omnia ut dum devotionem meam punis in corpore, acerbius ipse puniaris in mente. Et subditur : Ad hec martyris verba summa voce Dacianus cepit infremere, et rapido ore cum stridore dentium anhelans, ut ostenderetur perfidia se potius quam martyrem Dei laniare, et hoc est quod dicitur hic : Observabit peccator. dolens de bono sue virtutis.
marg.|  .4. Dominus autem. quia non habebit intentum quo intendebat iustum avertere a virtute. .5.   Quoniam prospicit. id est dies debite punitionis pro suis malis. .6.   Gladium evaginaverunt. quia frequenter armant se quantum possent ad destruendum iustos.
marg.|  .7. Gladius eorum. quia et si persecutionem inferunt iustis in corpore, ipsi post persecutionem sustinent in mente, ut dictum est de Daciano. Item qui a frequenter contingit divino iudicio, ut mors quam preparaverant aliis, veniat super eos, sicut Aman fuit suspensus in patibulo quod preparaverat Mardocheo. Esther. 7.
marg.| Aliter potest exponi littera de iniquo Saule et David iusto ab illo loco : Observabit peccator iustum. id est Saul ipsum David, cui frequenter insidias posuit ut habetur 1Rg. Et stridebit super eum dentibus suis : quia frequenter ex nimia ira et desiderio occidendi eum frenduit super ipsum. Dominus autem irridebit eum, quia intento fraudavit eum, non permittens David cadere in manu eius. Quoniam prospicit quod veniat dies eius, scilicet mortis qua interfectus fuit a Philistheis. Gladium evaginaverunt peccatores : quia Saul et eius satellites cum gladiis et arcubus frequenter quesierunt ad mortem David, et viros eius. Gladius eorum {3.686} intret in corda ipsorum. In hoc David videtur prophetice mortem Saulis predixisse et Deg Idumei, quia ipsi irruerunt super proprios gladios, et sic se interfecerunt. 1Rg. ult. Et arcus eorum confringatur. tota enim virtus Saulis et sui exercitus fuit ibi confracta.
marg.|  .8. Melius est, etc. quia quantumcumque modicum habeat de bonis temporalibus, habet sibi sufficientiam, eo quod appetitus eius tendit ad bona spiritualia, quibus quietatur eius anima.
marg.|  .9. Super divitias, etc. In quibus non habent sufficientiam, sed magis indigentiam, quia eis abutuntur per prodigalitatem seu avaritiam a virtute declinantes. Si primo modo abutuntur, scilicet per prodigalitatem, statim divitiis evacuantur, et sic ad tenendum statum suum anxiantur divitias indebite acquirendo. Si secundo modo, scilicet, per avaritiam, sic incurrent indigentiam. Tum quia non audent uti suis divitiis. Tum quia crescente concupiscentia videtur eis, quod semper plus eis deficiat, quia si habent centum, anhelant ad habendum mille et si mille, ad decem millia : et sic semper augmentando, et tamen postea totum perdunt in morte, et alias etiam ante, quia ab eis predones vel latrones auferunt. ideo subditur.
marg.|  .10. Quoniam brachia peccatorum. idest, divitie in quibus confidebant.
marg.|  .11. Confirmat autem iustos dominus. quia a bono virtutis non moventur in prosperis, vel adversis.
marg.|  .12. Novit dominus. Hic consequenter ostenditur prosperitas iustorum excellentior prosperitate malorum, ex eo quod in futuro recipient : et primo circa hoc tangitur diversitas recepti : et secundo meriti, ibi. Apud dominum. Circa primum sciendum, quod iusti in futuro recipient pro suis operibus premium glorie, mali vero malum pene eterne, secundum quod dicitur Mt. 25.d. Et ibunt hi in supplicium eternum, iusti autem in vitam eternam. Et hoc est quod dicitur : Novit dominus dies. quia ipse solus novit secreta cordium. Multi autem videntur immaculati exterius, sed sunt valde maculati interius. Et hec notitia divina quantum ad iustos est notitia approbationis, ad quam sequitur premium retributionis eterne. ideo sequitur : Et hereditas eorum in eternum erit.
marg.|  .13. Non confundentur in tempore, etc. idest, in extremo iudicio, imo magis honorabuntur, quia tunc eis dicetur : Venite benedicti patris mei percipite paratum vobis regnum ab origine mundi, etc. Sed impii tunc confundentur, quibus tunc per oppositum dicetur : Ite maledicti in ignem eternum, etc.
marg.|  .14. Et in diebus famis saturabuntur. quia tunc impii damnati esurient per carentiam omnis boni, et iusti saturabuntur, per adeptionem summi boni, ideo dicitur Is. 65.a. Servi mei comedent, et vos esurietis.
marg.|  .15. Inimici vero domini, etc. in vita presenti que non est nisi momentum respectu future.
Numérotation du verset Ps. 36,ad litteram 
marg.| {3.687} .1. Deficientes. quia quanto plus fumus exaltatur deficit, sic impii quanto plus fuerunt exaltati in vita presenti tanto magis deprimentur in futura, secundum quod dicitur Apoc. 18.b. Quantum glorificavit se in deliciis, tantum date illi de tormentis et luctu.
marg.|  .2. Mutuabitur. Mutuari est ab alio recipere : peccatores autem in inferno semper recipient penam pro suis demeritis, et non solvent, quia tantum remanebunt obligati sicut prius scilicet ad penam eternam, quia in inferno nulla est redemptio.
marg.|  .3. Iustus autem. Iste iustus ut dicit Rabbi Salomon intelligitur ipse Deus, qui miseretur omnium, et tribuit eis bona, sed melius trahitur hec littera ad exprimendum misericordiam suam, qua iustis tribuit glorie plenitudinem. ideo subditur.
marg.|  .4. Quia benedicentes. idest, ipsi Deo quales sunt iusti.
marg.|  .5. Hereditabunt, scilicet viventium. .6.   Maledicentes. quales sunt impii. .7.   Disperibunt. eterna perditione. .8.   Apud dominum. Postquam descripta est diversitas iustorum, et impiorum quantum ad receptionem premii et pene, hic consequenter describitur eorum diversitas quantum ad meritum et demeritum, que sunt rationes recipiendi penam et premium. et primo ostenditur hec varietas in operibus vite active, et secundo contemplative ibi : Os iusti. Circa primum dicitur sic : Apud dominum, etc. , scilicet iusti. .9.   Dirigetur. in via presenti ut non declinet a rectitudine iustitie. ideo subditur.
marg.| .10. Et viam eius. idest approbabit eam ordinans ad meritum vite eterne.
marg.|  .11. Cum ceciderit. per peccatum veniale.
marg.| .12. Non collidetur. quia per hoc a gratia non decidet. ideo subditur.
marg.| .13. Quia dominus. Huius autem manus suppositio est divine gratie conservatio, quam habens potest vitare omne peccatum mortale, sed ipsa privatus non potest, quia peccatum, quod mox per penitentiam non diluitur, suo pondere trahit ad aliud, ut dicit Greg. super Ezech. Sed quia iusti predestinati aliquando cadunt per peccatum mortale, sicut patet de David : ideo potest etiam exponi de casu mortalis peccati, cum dicitur : Cum ceciderit, per peccatum mortale. Non collidetur. id est irreparabiliter non frangetur. Quia dominus, etc. per penitentiam eum reducendo ad gratiam.
marg.| {3.688}
marg.| .14. Iunior fui, etc. Ex hoc apparet, quod David fecit hunc psalmum in sua senectute.
marg.|  .15. Et non vidi iustum. et intelligitur de iusto predestinato, qui si aliquando derelinquatur a Deo propter suum peccatum, tamen finaliter recipitur ad statum gratie.
marg.|  .16. Nec semen. Et accipitur hic semen pro omni ipsum imitante in operibus bonis. Contra hoc videtur, quia David qui fuit iustus et predestinatus, quesivit panem ab Achimelech 1Rg. 21. et a Nabal 1Rg. 25. Et Elias similiter a muliere Sareptana 3Rg. 17. Dicendum, quod scriptura hic utitur et in pluribus aliis locis communi modo loquendi. Dicitur autem communiter quod nullus est in foro quando sunt ibi pauci in respectu ad alias vices, quia illud quod modicum est, quasi nihil computatur 2. Physicorum Licet autem semen iusti aliquando querat seu mendicet panem inuoluntarie, hoc tamen raro contingit nisi illis qui sumunt statum mendicantium, et rarius contingebat tempore ve. test. quando David protulit verbum illud, quia abundantia bonorum temporalium pro iustitie operibus promittebatur, ut patet Deut. 28. et Is. 1. Si volueritis et audieritis me, bona terre comedetis. ideo subditur.
marg.|  .17. Tota die miseretur. quantum ad actum pietatis interiorem.
marg.|  .18. Et commodat. quantum ad effectum exteriorem, et hoc de bonis a Deo sibi collatis.
marg.| .19. Et semen illius, etc. idest, in abundantia sufficienti bonorum spiritualium et temporalium.
marg.|  .20. Declina a malo observando precepta decalogi negativa.
marg.|  .21. Et fac bonum. observando affirmativa.
marg.|  .22. Et inhabita in seculum, etc. idest, per hoc inhabitas in eterna beatitudine, secundum illud Mt. 19.c. Si vis ad vitam ingredi, serva mandata : et quia vita beata a solo Deo datur, ideo subditur pro causa.
marg.|  .23. Quia dominus. id est opera iustitie que precipiuntur mandatis decalogi.
marg.|  .24. Et non. idest, predestinatos qui ab eo finaliter recipiuntur, ideo subditur.
marg.|  .25. In eternum. in vita beata. Et quia sicut iusti pro operibus iustitie premiabuntur, ita impii pro operibus iniustitie punientur. ideo subditur.
marg.|  .26. Iniusti punientur. pena eterna.
marg.|  .27. Et semen. idest, imitatores impietatis ipsorum.
marg.|  .28. Iusti autem terram. scilicet viventium.
Numérotation du verset Ps. 36,ad litteram 
marg.| {3.689} .1. Et in habitabunt. id est eternaliter. ubi enim in ve. test. duplicatur seculum, sicut hic, intelligitur perpetuitas a parte finis. Et ex hoc patet quod hic loquitur David de terra viventium, quia terra ista inferior post iudicium non habitabitur. .2.   Os iusti. Posita varietate meriti, et demeriti quantum ad iustos et impios in vita activa, hic consequenter ponitur in vita contemplativa, cum dicitur : Os iusti, etc. id est loquitur sapientiam ex meditatione cordis sui procedentem secundum dictum salvatoris. Mt. 12. Ex abundantia enim cordis os loquitur. Bonus homo de bono thesauro profert bona verba. Sapientia autem dicitur quasi sapida scientia, que proprie est circa cognitionem divinorum.
marg.|  .3. Et lingua eius. quod importat rectitudinem cognitionis in agendis ad proximum. .4.   Lex Dei eius, etc. per iugem meditationem.
marg.|  .5. Et non supplantabuntur. quia non amovebitur a via iustitie per demonis vel hominis suggestionem. Sicut autem meditatio iusti est circa legem Dei, ut eam custodiat, ita meditatio impii est, ut malum conceptum perficiat, ideo subditur. .6.   Considerat. qualiter et quomodo possit decipere ipsum. .7.   Et querit, etc. quia non solum querit ei nocere in bonis exterioribus, sed etiam in persona propria, nec solum querit eum privare vita corporali, sed etiam spirituali querens eum avertere a via iustitie, sed quia Deus frequenter eripit iustum de manu impii ideo subditur. .8.   Dominus autem. sicut patet de Ioseph, quem liberavit dominus de manibusfratrum suorum. .9.   Nec damnabit. id est ad petitionem eius seu voluntatem, sicut liberavit Ioseph adiudicatum carceri ad petitionem mulieris inique, Gene. 17. Et Danielem adiudicatum leonibus ad suggestionem hominum iniquorum Dan. 9.
marg.| .10. Expecta. Postquam ostendit prosperitatem iniquorum esse contemnendam, et iustorum appetendam, hic consequenter ponit suam monitionem videlicet, quod homo committat se fideliter dispositioni divine, nec movetur a rectitudine iustitie ex malorum transitoria prosperitate. d. Expecta dominum. idest eius dispositionem patienter.
marg.| .11. Et custodi viam, etc. observando mandata eius.
marg.| {3.690}
marg.| .12. Et exaltabit te. de valle presentis miserie.
marg.|  .13. Ut hereditate capias. scilicet, viventium.
marg.|  .14. Cum perierint. Beati enim vident damnationem malorum, et est eis materia exultationis, inquantum evaserunt eam ex gratia divine miserationis.
marg.| .15. Vidi impium. in presenti vita Deo permittente.
marg.| .16. Et elevatum, etc. hoc est in maxima dignitate temporali, in monte enim Libani crescunt maxime cedri, hoc patet de Nerone impiissimo, qui tamen imperavit toti mundo, et de multis aliis tyrannis.
marg.|  .17. Transivi, etc. quia talis potestas est ita brevis, quod non est nisi quidam transitus, secundum quod dicitur Sap. 2.b. Umbre enim transitus, est tempus nostrum.
marg.| .18. Quesivi eum. quia in profundo inferni est. absconditus.
marg.| .19. Custodi, etc. nulli nocumentum inferendo.
marg.|  .20. Et vide etc. iuste cum proximo agendo.
marg.| .21. Quoniam sunt. quia bona opera per meritum remanent cum illis qui transeunt de hoc mundo, ceteris eis deficientibus.
marg.| .22. Iusti autem. per eternam damnationem.
marg.| .23. Simul reliquie. id est filii quos reliquerunt, et sunt imitatores scelerum paternorum.
marg.| .24. Salus autem. id est salus eterna que datur a solo Deo .
marg.| .25. Et protector eorum. id est mortis quia dominus eos protegit a potestate demonis.
marg.| .26. Adiuvabit eos. firmando eos contra tentationes in presenti.
marg.| .27. Et liberabit eos. si ceciderint in manu inimici per peccatum.
marg.|  .28. Et eruet. per veram penitentiam.
marg.|  .29. A peccatoribus. idest, a demonibus in peccato obstinatis et perseverantibus.
marg.|  .30. Et salvabit eos. deducendo eos ad gloriam Dei.
marg.|  .31. Quia speraverunt. spe debita que provenit ex meritis et gratia divina. Posset etiam hoc exponi de protectione divina, qua protegit fideles suos in presenti ab hominibus iniquis, sicut liberavit filios Israel de manu Pharaonis, et David multoties de persecutione Saulis, et idem posset exemplificari in multis aliis. Expositio autem huius psal. tota moralis est, et ideo non oportet addere aliam moralitatem.
Numérotation du verset Ps. 36,moraliter 
marg.| {3.681} .1. Noli emulari, etc. In expositione litterali libri, s. psalmorum {3.682} dixi, quod tempore David multi videntes malos homines temporaliter prosperari, et bonos frequenter conculcari, ex {3.683} hoc declinabunt ad male agendum propter quod David fecit hunc psal. ostendens, quod prosperitas malorum est contemnenda et adversitas bonorum non est abhorrenda, quia {3.684} semper sunt melioris conditionis etiam in presenti : licet hominibus sensualitatem sequentibus contrarium videatur, et sic patet quod casus litteralis huius psal. est simpliciter moralis, propter quod non est alia moralitas requirenda.
Numérotation du verset Ps. 36,additio 1 
marg.| {3.691} In Ps. 36. Noli emulari. ubi dicitur in postil. Desine ab ira, et delinque furorem. Verba scilicet. desine ab ira et derelinque furorem : non videntur proprie exponi in postil. Tum quia maligni de quibus loquitur, non solum sequuntur passiones irascibilis, sed potius et frequentius concupiscibilis, que sunt magis connaturales. Tum quia improprie dicitur quod homo desinat ab ira alterius, vel derelinquat furorem eius, secundum enim istum intellectum deberet dici : Recede ab ira, et cave furorem, et huiusmodi. unde melius habetur in glo. ubi sic : Desine ab ira, idest, non irascaris de flore malorum, quia inde irasci et indignari est contra Deum murmurare, et proprie blasphemare. Similiter et derelinque furorem, est eadem sententia sub aliis verbis, et quia ex tali emulatione murmurativa homo efficitur malignus, ideo subditur : Noli emulari ut maligneris.
Numérotation du verset Ps. 36,additio 2 
marg.| In eodem Psalmo 36. ubi dicitur in postil. Mutuabitur peccator et non solvet. Licet peccatores in inferno recipiant penas pro suis demeritis, non tamen ex hoc proprie possunt dici mutuari. De ratione enim mutui est, quod obligat recipientem ad restituendum illud quod recepit vel equivalens, sed constat quod peccatores in inferno non tenentur solvere penas quas recipiunt, licet semper remaneant obligati ex demeritis preteritis. Sed magis proprie dicendum est secundum glo. scilicet sic : Mutuabitur peccator, quia accepit corpus et mentem, etc. a Deo . Et non solvet, quia de receptis non facit secundum Dei precepta. Iustus autem miseretur et tribuet de his que accepit a Deo, et sic solvit mutuum. Et sequitur : Quia benedicentes ei. scilicet in omnibus gratias agentes et iussa sequentes, hereditabunt terram, scilicet viventium.
Numérotation du verset Ps. 36,additio 3 
marg.| In eodem Psalmo 36. ubi dicitur in postil. Iunior fui, etenim senui, etc. Hec expositio non videtur sufficiens. Tum quia manifestum est per experientiam, quod ita frequenter contingit, ut filii iustorum mendicent sicut et impiorum : imo quidam philosophorum asserebant, quod omnis dives est iniquus authores iniqui. Tum quia licet quandoque illud quod modicum est, quasi nihil reputetur : tamen valde inconveniens videtur, quod David ita specialiter testetur, quod nec in iuventute, nec in senectute vidisset iustum querentem panem, cum ipsemet in persona propria oppositum fuisset expertus, ut patet in locis allegatis in postilla. Unde melius videtur dicendum cum glos. secundum quam panis in hoc loco intelligitur cibus spiritualis, iuxta illud Eccl. 15.a. Cibabit illum pane vite et {3.692} intellectus, quod semper est cum iusto, et cum semine eius descendente per imitationem. Nec mirum si in hoc loco panis ad litteram intelligatur pro cibo spirituali, quia in hoc Psalmo cum dicitur terra : simpliciter intelligitur terra spiritualis, s. terra viventium, ut ibi : Sustinentes autem dominum ipsi hereditabunt terram : Quod exponitur etiam a postillatore de terra viventium. Unde et post. in fine huius psal. dicit quod tota eius expositio est moralis, etc.
Numérotation du verset Ps. 36,replica Döring 
prol.| In Psalmo Noli emulari. Burgens. notat postil. sine causa. Cum n. exponeret illum passum, Desine ab ira, etc. secundum continuationem, ut qui prohibetur ne emuletur pravos suis passionibus continuo prohibetur ne emuletur eorum iram et furorem. ideo dicitur : Desine ab ira, etc. Burgens. nescio quid susurrans de proprietate vocis quod magis proprie debeat dici. Recede ab ira, et cave furorem, tamen ita proprie, et magis dicitur quis non emulari iram aliorum sicut recedere ab ira aliorum. Nec verum dicit Burgens. quia maligni frequentius moventur passionibus concupiscibilis quam irascibilis. Nam motus inordinati concupiscibilis potius attenduntur penes fragilitatem quam malignitatem. Motus autem irascibilis attendantur penes violentiam, iniquitatem, et iniustitiam, et malignitatem, que hic describuntur. Et quod notat de mutuatione peccatorum, et de solutione iustorum, stat bene secundum utramque expositionem.
marg.| Illud autem quod dicitur : Non vidi iustum derelictum, nec semen eius querens panem. Burgensis exponit de pane spirituali : postillator autem de pane corporali. Et sic experientia ostendit dicendum contrarium, ut patet 1Rg. 25. respondit postill. quod illa expositio debet intelligi, ut in pluribus. quod enim modicum est, pro nihilo computatur. Nam quamvis iusti aliquando egeant pane, finaliter tamen non fraudantur, nec egestate pereunt. Ideo dixit pater sanctus Franciscus : Non est formidandum, quod filii eterni regis fame pereant, qui in paupercula religione sunt generandi etc. Sed expositioni Burgens. accurrit difficultas, quia Christus clamavit in cruce ad dominum : Quare dereliquisti me ? ideo vult postil. quod subaudiatur finaliter iustos derelinqui. Sed de pane spirituali maior difficultas est : Non enim puto illum fore iustum qui panem spiritualem non continuo requirat, et querat. De illo enim dicitur. Qui edunt me, adhuc esurient, etc. Nisi forte Burgens. velit recurrere ad forum spiritus libertatis in quo datur apex perfectionis ultra quam proficere non potest, de quo errore loquitur Clementina, Ad nostrum, de hereticis.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 36), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 04/04/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_36)
Signaler un complément d'information

Notes :