Nicolaus de Lyra

Psalmus 43

Numérotation du verset Ps. 43,1 

¶In finem1
¶Codd. : (Ps. 43) D30 ΩM ΩS Ps-G, def. ΩF
1 In finem] om. Amiatinus W
filiis Chore2*
2 Chore D30 ΩV Ps-G ] + psalmus V D Rusch , + psalmus David ΦP cum Ps-Moz X
ad intellectum3.
3 intellectum] + propheta penitentiam agens pro populo Iudaico D30
Numérotation du verset Ps. 43,2 I

Deus auribus nostris audivimus ¦
patres4 nostri annuntiaverunt nobis.
4 patres] et praem. L² cum Ps-Moz.
Numérotation du verset Ps. 43,II 

Opus
quod operatus es5 in diebus eorum ¦
5 es] e<st> ΩV
et6* in diebus antiquis.
6 et F* U² ΨB D30 V D ΩS ΩV Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Cor2 (satis anti. cum hebr. et Ieron. non interponunt ET coniunctionem ... neque grecus) Ps-G
Numérotation du verset Ps. 43,3 III

Manus tua
gentes
disperdidit7
7 disperdidit I² M² Φ U G² K² ΨB Cor2 (novi) ΩM ΩS ΩV edd disperdet C Cor2 (anti.), disperdit Cor2 (satis anti.) Ps-G, deles Cor2 (hebr.), tu delisti Cor2 (Ieron.)
et plantasti eos ¦
afflixisti
populos
et expulisti eos.
Numérotation du verset Ps. 43,4 IV

Nec8 enim
8 Nec] Et ΩV
in gladio suo possederunt terram ¦ et brachium eorum
non salvavit eos.
Numérotation du verset Ps. 43,V 

Sed dextera tua
et brachium tuum
et illuminatio vultus tui9 ¦
9 vultus tui plerique codd. et edd. F² L² (tuae) cum Ps-R Ps-H ] faciei tue Ps-G (F* C I* L), facie tue R <divisio.> tuum... tui ¦] tuum ¦... tui ¦ P10525
quoniam complacuisti10 in eis11.
10 complacuisti] complacuit tibi L² Ps-R, placuisti F² |
11 eis] L*, illis L² cum Ps-R |
Numérotation du verset Ps. 43,5 VI

Tu
es ipse rex meus
et Deus meus ¦
qui mandas salutes
Iacob.
Numérotation du verset Ps. 43,6 VII

In te12
12 In te] Ante ΩV
inimicos nostros ventilabimus
cornu ¦
et in nomine tuo
spernemus
insurgentes
in nobis.
Numérotation du verset Ps. 43,7 VIII

Non enim
in arcu meo
sperabo ¦ et gladius meus non salvabit me.
Numérotation du verset Ps. 43,8 IX

Salvasti enim
nos de affligentibus
nos ¦ et odientes nos13 confudisti.
13 et odientes nos] om. ΩV
Numérotation du verset Ps. 43,9 X

In Deo14 laudabimur
14 Deo] Domino F cum Ps-δ Ps-H
tota die ¦
et
in nomine tuo confitebimur tibi15
15 tibi P10525 ΩS Rusch (cf. LXX cod. 1219)] om. D30 ΩV Ps-G
in seculum.
Numérotation du verset Ps. 43,10 XI

Nunc16 autem
16 Nunc] praem. diapsalma Ps-G
repulisti
et confudisti nos ¦
et non egredieris Deus17
17 Deus] om. Ps-G
in virtutibus nostris.
Numérotation du verset Ps. 43,11 XII

Avertisti nos retrorsum post inimicos nostros ¦
et qui oderunt nos diripiebant sibi.
Numérotation du verset Ps. 43,12 XIII

Dedisti18 nos
18 Dedisti] Vendisti ! ΩV
tamquam
oves escarum ¦
et in gentibus dispersisti nos.
Numérotation du verset Ps. 43,13 XIV

Vendidisti populum tuum
sine pretio ¦ et non fuit multitudo
in commutationibus eorum19.
19 eorum] nostris Ps-G
Numérotation du verset Ps. 43,14 XV

Posuisti
nos
opprobrium20 vicinis nostris ¦
20 opprobrium] retrorsum ΩV
subsannationem
et derisum
his qui in circuitu
nostro sunt21.
21 in circuitu nostro - sunt ΨB* ΩM² ΩS ΩV P10525 cum Ps-R ] inv. F² cett. codd. et edd. cum Ps-γ Ps-Moz C Ps-Med. Cor2 (ordo antiquorum : SUNT IN CIRCUITU NOSTRO ) D30, in circuitu nostro Ps-G (F* R L* ΨB² hebr. LXX)
Numérotation du verset Ps. 43,15 XVI

Posuisti nos in similitudinem
gentibus ¦ commotionem capitis in populis.
Numérotation du verset Ps. 43,16 XVII

Tota die
verecundia mea contra me est ¦
et22 confusio faciei23 mee24 cooperuit me.
22 et P106 Ps-G ] om. Rusch |
23 faciei mee D30 P106 Ps-G ] |
24 mee] mei cum Ps-R Rusch |
Numérotation du verset Ps. 43,17 XVIII

A voce exprobrantis
et obloquentis ¦
a facie25
25 facie] voce ΩV (hapax)
inimici
et persequentis.
Numérotation du verset Ps. 43,18 XIX

Hec omnia
venerunt super nos
nec obliti sumus te ¦
et inique
non egimus in testamento tuo.
Numérotation du verset Ps. 43,19 XX

Et non recessit retro26
26 retro P106 Rusch ] retrorsum Ps-G
cor nostrum ¦
et declinasti semitas nostras a via tua.
Numérotation du verset Ps. 43,20 XXI

Quoniam humiliasti nos in loco afflictionis ¦
et cooperuit nos umbra mortis.
Numérotation du verset Ps. 43,21 XXII

Si obliti sumus
nomen Dei nostri ¦ et si expandimus manus nostras
ad deum alienum.
Numérotation du verset Ps. 43,22 XXIII

Nonne27 Deus requiret
27 Nonne] [D]<omi>ne cacogr. ΩV
ista ? ¦
ipse enim novit abscondita cordis.
Numérotation du verset Ps. 43, XXIV 

Quoniam
propter te mortificamur tota28 die ¦
28 tota D30 ΩV Rusch ] omni Ps-G
estimati sumus
sicut oves occisionis.
Numérotation du verset Ps. 43,23 XXV

Exsurge
quare dormis Domine ? ¦
exsurge
et ne repellas in finem.
Numérotation du verset Ps. 43,24 XXVI

Quare
faciem tuam avertis ¦
oblivisceris
inopie nostre
et tribulationis nostre ?
Numérotation du verset Ps. 43,25 XXVII

Quoniam humiliata est
in pulvere
anima nostra ¦ conglutinatus est in terra venter noster.
Numérotation du verset Ps. 43,26 XXVIII

Exsurge Domine29
29 Domine R* C I* L² Q² W U ΨB V D D30 Cor2 (... sed de versiculo Ecclesie est positum qui de littera greca sumptum fuit) ΩM ΩS ΩV Ed1455 Rusch Ed1530 Clementina cum LXX Ps-R, cf. HIERONYMUS, ep. 106 ] om. Cor2 (hebr. et anti. et Ieron. non interponunt DOMINE... ) Ps-G
adiuva nos ¦ et redime30 nos propter nomen tuum.
30 redime] libera L cum Ps-R

Psalmus 43

Numérotation du verset Ps. 43,ad litteram 
marg.| {3.733} Deus auribus nostris. Huic psalmo premittitur talis titulus in Hebreo : Ad victoriam filiis Core eruditio. Et exponatur sicut titulus psal. precedentis, qui est idem in sententia cum isto et etiam in verbis, nisi quod hec dictio eruditio ponitur hic in fine, ibi autem ponitur in secundo loco. De materia autem huius psalmi dicunt aliqui, quod psalmus iste est de statu captivitatis Babylonice, que previsa fuit a filiis Core, ut supra dictum est, ita quod in hoc Psalmo recordantur beneficia populo Israel prestita, et miserie in quibus erat in Babylone, petitur liberatio ab ipsis, secundum hoc Psalmus iste non differt a precedente in sententia, nisi forte modicum, propter quod alii exponunt de statu populi captivitate facta per Romanos, in qua sunt modo. Sed hoc non videtur rationabiliter dictum, quia ab ista captivitate non reducentur ad terram nativitatis sue. unde dicitur Luce. 21.e. de ista captivitate. Captivi ducentur in omnes gentes, et Ierusalem a gentibus calcabitur, donec impleantur tempora nationum. Et ideo de ista captivitate non diceret propheta illud quod ponitur in fine huius psal. Exurge domine adiuva nos, et redime, et. Et ideo salvo meliori iudicio, mihi videtur melius dicendum, quod Psalmus iste sit factus de persecutione quam sustinuit populus iudaicus sub Antiocho nobili, ut habetur. Primo et Secundo Machabeorum quam in spiritu previderunt filii Core. Secundum hoc igitur iste Psalmus dividitur in tres partes, quia primo describitur antiquorum Dei beneficiorum recordatio. Secundo presentium malorum deploratio, ibi : Nunc autem repulisti. Tertio pro liberatione deprecatio, ibi : Hec omnia. Prima ad hoc in duas, quia primo recordantur preterita facta, secundo verba, ibi : Tu es ipse. Circa primum dicitur :
marg.|  .1. Deus auribus. Secundum quod dicit Rabbi Salomon et bene. ex ista littera patet quod filii Core non loquebantur pro seipsis, quia mirabilia que fecit Deus in exitu de Egypto et in deserto populo Israel, non cognoverunt {3.734} per narrationem patrum suorum, quia ipsimet propriis oculis viderunt et ideo loquuntur pro populo tunc futuro, quod impletum fuit tempore Machabeorum, quo populus existens in magna afflictione, recolebat beneficia antiquis patribus collata. Unde et 2. Machab. 8.d. dicitur de Iuda Machabeo : Admonuit autem eos et de auxiliis Dei que facta sunt erga parentes, et quod sub Sennacheribus 185. milia perierunt, etc. ideo subditur.
marg.|  .2. Opus quod operatus es in diebus eorum, etc. Idest Moysi et Iosue, et aliorum patrum.
marg.|  .3. Manus tua gentes disperdidit. qua habitabant in terra promissionis, quod impletum est tempore Iosue.
marg.|  .4. Et plantasti eos. scilicet filios Israel in eadem terra.
marg.|  .5. Afflixisti populos. quia aliqui eorum fuerunt in preliis trucidati, utpote Chananei, et Iebusei.
marg.|  .6. Et expulisti eos. quia aliqui eorum recesserunt pre timore ante ingressum filiorum Israel, ut dictum fuit in libro Iosue. Sed quia historie iste fuerunt facte divina virtute magis quam humana, et ideo subditur :
marg.|  .7. Nec enim in gladio suo possederunt terram. et patet littera.
marg.|  .8. Tu es ipse. Hic consequenter recoluntur antiquorum verba, quia Iosue et alii bellatores illius temporis videntes victorias mirabiles quas Deus dabat eis, attribuebant eas divine virtuti, et ita sperabant de futuris, et ideo sic dicebant. Tu es ipse rex meus, per specialem gubernationem, propter quod etiam Deus dedit illi populo legem, secundum quod dicitur infra Ps. 157.b. Non fecit taliter omni nationi, et iudicia sua non manifestavit eis. Et hoc fuit, quia Christus de illo populo erat nasciturus.
marg.|  .9. Et Deus meus. per specialem.
marg.|  .10. Qui mandas salutes Iacob. idest victorias in bellis. Populus enim iudaicus exivit de Iacob per duodecim patriarchas, a quibus denominate duodecim tribus Israel.
marg.|  .11. In te. idest per tuam virtutem.
marg.|  .12. Inimicos nostros ventilabimus. idest fugere faciemus.
Numérotation du verset Ps. 43,ad litteram 
marg.| {3.735} .1. Cornu. id est potestate nobis a te data. Sicut enim de preterito et de presenti habebant victorias virtute Dei, ita sperabant de futuro.
marg.|  .2. Et in nomine tuo spernemus etc. id est nullo modo timebimus de eorum insultibus de tua virtute confidentes, ideo subditur.
marg.|  .3. Non enim in arcu meo, etc. et patet littera usque ibi.
marg.|  .4. In Deo laudabimur tota die. id est si laudemur de talibus victoriis totum attribuatur Deo et non nobis.
marg.|  .5. Et in nomine tuo confitebimur. confessione laudis pro beneficiis collatis nobis.
marg.|  .6. In seculum. hoc est semper in futuro.
marg.|  .7. Nunc autem repulisti. Hic consequenter recoluntur miserie, in quibus erat populus iudaicus tempore Antiochi regis, cum dicitur. Nunc autem repulisti quia videbatur gens Iudeorum a Deo repulsa sicut mulier cui dabatur libellus repudii.
marg.|  .8. Et confudisti nos. Unde dicitur. 1. Machab. primo capitulo Et universa domus Iacob induit confusionem. et maxime quia Antiochus rex posuit abominandum idolum desolationis super altare Dei, ut dicitur.
marg.|  .9. Et non egredieris Deus etc. In Hebreo, et in translationeHieronymi habetur. In exercitibus nostris. et idem est. Tum quia Iudei non poterant tunc congregare exercitum. Tum quia si tunc congregarent, pugnare tamen contra Antiochum regem non auderent.
marg.| {3.736}
marg.| .10. Avertisti nos retrorsum, etc. id est fugere nos fecisti, et inimicos nostros nos insequi. Unde dicitur. 1. Machab. 2. a quod Mathathias et filii eius fugerunt ad montes, et quod multi secuti fuerunt eos.
marg.|  .11. Et qui oderunt nos diripiebant, etc. Quia Antiochus, et milites sui rapiebant bona Iudeorum.
marg.|  .12. Dedisti nos tanquam oves escarum. que interficiuntur ut edantur. Sic tempore Antiochi multi de Iudeis valde fuerunt interfecti.
marg.|  .13. Et in gentibus dispersisti nos. quia multi de eis tunc fuerunt capti, et aliis gentibus in servitutem venditi.
marg.|  .14. Vendidisti populum tuum sine pretio. Tot enim de Iudeis vendebantur, quod dabantur pro modico pretio, quod quasi pro nihilo reputabatur, ideo subditur.
marg.|  .15. Et non fuit multitudo, scilicet pecunie vel ementium.
marg.|  .16. In commutationibus eorum. et propter hoc, pretium erat modicum et quasi nullum, quia pauci erant emptores respectu vendentium. De hac autem venditione Iudeorum, et captivatione et occasione dicitur secundi Machabeo. 5.c. Erant autem toto triduo. 80. milia interfecti. 40. milia vincti, non minus autem venundati.
marg.|  .17. Posuisti nos opprobrium. id est Gentilibus qui erant circa terram promissionis, qui gaudebant de infortunio Iudeorum exprobrantes eis, et deridentes eos. ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 43,ad litteram 
marg.| {3.737} .1. Posuisti nos in similitudinem gentibus. Quando enim loquebantur de infortunio aliquorum, ponebant pro exemplo vel similitudine infortunium Iudeorum.
marg.|  .2. Commotionem capitis in populis. Solent enim homines movere capita pre admiratione, quando vident aliquid magnum repente deiectum et annihilatum, qualis erat status Iudeorum.
marg.|  .3. Tota die verecundia mea contra me est. Idest occurrit mihi occasio verecundandi.
marg.|  .4. Et confusio faciei mee cooperuit me. Homo enim confusus solet faciem operire, et se quantum potest, abscondere.
marg.|  .5. A voce exprobrantis et obloquentis. Contra populum iudaicum.
marg.|  .6. A facie inimici et persequentis. quia non solum molestabant eos verbis, sed etiam factis.
marg.|  .7. Hec omnia. Hic consequenter ponitur deprecatio pro liberatione, et primo ad hoc allegatur ratio ex parte populi afflicti, secundo ex parte Dei, ibi   Exurge. Ratio autem que debet movere Deum ad liberandum populum afflictum, ex parte eius est, quando sustinet patienter, et non movetur a lege Dei. Sic fuit in proposito, quia in persecutione regis Antiochi, licet aliqui Iudei legem dereliquerint, tamen maior pars satis stetit in lege Dei et pro ea sustinent afflictiones, et tormenta exquisita, ut habetur. Primo Machabeorum et Secndo et hoc est quod dicitur hic. Hec omnia, scilicet mala supra dicta.
marg.|  .8. Venerunt super nos, nec obliti sumus te. quia colimus te sicut Deum nostrum.
marg.|  .9. Et inique non egimus in testamento tuo. mandata legis tua transgrediendo.
marg.|  .10. Et non recessit retro cor nostrum. per apostasiam a fide.
marg.| {3.738}.11. Et declinasti semitas nostras a via tua. quia per afflictiones quas sustinemus, videtur quod repuleris nos a te.
marg.|  .12. Quoniam humiliasti nos in loco afflictionis. quia Iudei tempore illo fugerunt ad loca deserta, que erant afflictiva, ita quod habebant afflictionem super afflictionem. Unde dicitur. 2. Macha. 5.d. Iudas autem Machabeus secessit in desertum locum, ibique inter feras vitam in montibus cum suis agebat, et feno cibo vescentes demorabantur. Unde hic in Hebreo et in translationeHieronymi iuxta Hebraicum habetur, in loco draconum, pro quo nos habemus in loco afflictionis.
marg.|  .13. Et cooperuit nos umbra mortis. quia quolibet momento erant in mortis periculo.
marg.|  .14. Si obliti sumus. eius recordationem debitis temporibus omittendo.
marg.|  .15. Et si expandimus manus. scelus idololatrie committendo.
marg.|  .16. Nonne Deus requiret ista. ad puniendum suo iusto iudicio, quasi dicat sic, unde subditur.
marg.|  .17. Ipse enim novit. Hoc dicitur contra errorem Gentilium quorundam, qui negabant divinam providentiam, se extendere ad actus hominum.
marg.|  .18. Quoniam propter te. id est propter custodiam legis tue.
marg.|  .19. Mortificamur tota die. Iusserat enim Antiochus interfici Iudeos qui nollent ad ritum transire, ut habetur. 1. Machabe. 1.
marg.|  .20. Exurge. Hic consequenter ad liberationem populi allegatur ratio ex parte Dei cui serviebat populus iudaicus, et ipse poterat eum liberare in momento, ideo dicitur : Exurge. et loquitur de Deo more humano, quia ille qui oppresso vult auxilium ferre, surgit ad iuvandum ipsum.
Numérotation du verset Ps. 43,ad litteram 
marg.| {3.739} .1. Quare obdormis domine. Deus enim ad modum dormientis, dicitur se habere, quando permittit malos dominari, et iustos tribulari, unde quando aliqua talia videntur, communiter dicitur : Deus dormit.
marg.|  .2. Exurge. repetitur hoc verbum ad exprimendum desiderium liberationis.
marg.|  .3. Et ne repellas. scilicet preces nostras.
marg.|  .4. In finem. idest finaliter.
marg.|  .5. Quare faciem tuam avertis. loquitur de Deo more humano, quia quandiu orationem aliquorum non exaudit, faciam suam avertit.
marg.|  .6. Oblivisceris inopie nostre. in tanta enim inopia erant, quod feno cibo vescebantur, ut predictum est.
marg.|  .7. Et tribulationis nostre. quia multis modis et variis tribulabantur, ut patet. 1. Mach. et 2.
marg.|  .8. Quoniam humiliata est etc. id est vita nostra. Tum quia in signum humilitatis {3.740} nostre vel humiliationes ponebant cinerem super capita sua, sicut mos erat Iudeorum. Tum quia habitabant in montibus inter feras, ut dictum est, ubi non habebant lectisternia, sed iacebant in pulveribus, et ideo subditur :
marg.|  .9. Conglutinatus. idest immediate adherens.
marg.|  .10. In terra venter noster. quia nec etiam paleas habebant, quas inter se et terram ponerent, ideo concluditur :
marg.|  .11. Exurge domine adiuva nos. tantis malis oppressos.
marg.|  .12. Et redime nos. quod colimus ne ex malis que sustinemus veniat apud Gentiles in contemptum.
marg.| Moraliter potest exponi Psalmus iste de quolibet fideli in magna afflictione posito mentis vel corporis, vel utroque modo, qui tamen patienter sustinet pristina beneficia Dei sibi collata, recolens, ut se ostendat gratum, et per consequens dispositum ad alia in futuro recipienda, et sic ulterius explicat mala que sustinet coram Deo, petens humiliter et devote ab eis liberari divina misericordia et virtute.
Numérotation du verset Ps. 43,moraliter 
marg.| {3.733} .1. Deus auribus nostris etc. Psalmum istum litteraliter exposui de filiorum Israel afflictione per Antiochum nobilem. Mystice vero potest exponi de persecutione Christianorum per Saladinum et eius gentem, ut sic in persona Christianorum dicatur. Deus auribus nostris audiuimus, patres nostri annuntiaverunt nobis. Opera magna per te facta pro populo Christiano in terra promissionis tempore Godefridi de Bullione.
marg.| † Et in diebus antiquis. scilicet tempore Helii Adriani imperatoris qui Ierusalem a Tito destructam reedificavit, et eius habitationes Christianis concessit, et prohibuit Iudeis.
marg.|  .1. Manus tua gentes disperdidit. id est Saracenos, veniente dicto Godefredo cum exercitu Christiano contra eos.
marg.|  .4. Et plantasti eos. scilicet Christianos, qui terram de manibus{3.734} Saracenorum ereptam tenuerunt 88. annis.
marg.|  .5. Afflixisti populos. Saracenorum.
marg.|  .7. Nec enim in gladio suo possederunt terram. Licet enim haberent exercitum magnum et fortem, tamen victoria virtute Dei principaliter fuit facta. Nam die qua capta fuit Ierusalem, Christianis propter nimiam afflictionem volentibus retrocedere ab insultu, apparuit angelus in specie hominis super montem Oliveti, eos ad prelium revocantis, et sic civitas fuit capta. ideo subditur.
marg.| † Sed dextera tua, etc. qui mandas salutes Iacob. idest, populo Christiano supplantatori vitiorum.
marg.|  .11. In te inimicos nostros ventilabimus etc. quia post captionem Ierusalem dedit Deus Christianis plures victorias contra Saracenos insurgentes contra eos, de quibus Deus erat laudandus. ideo subditur.
Numérotation du verset Ps. 43,moraliter 
marg.| {3.735} .4. In Deo laudabimur etc. Nunc autem repulisti nos et confudisti nos, scilicet tempore Saladini, et successorum eius.
marg.| {3.736}
marg.| .12. Dedisti nos tanquam oves escarum. quia multi Christiani fuerunt occisi, et multi capti, et in servitutem venditi, et pro parvo pretio quasi nullius reputationis.
Numérotation du verset Ps. 43,moraliter 
marg.| {3.737} .3. Tota die verecundia mea contra me est. quia sepulchrum Christi et civitas sancta sunt in manu populi Saraceni.
marg.|  .7. Hec omnia venerunt super nos. que sunt valde gravia.
marg.| {3.738} † Nec obliti sumus te. recedendo a catholica fide.
marg.|  .11. Et declinasti semitas nostras a via tua. non enim possumus pro libito nostro accedere ad sepulchrum tuum, et ad alia loca sancta. Cetera patent de afflictione Christianorum usque ibi :
Numérotation du verset Ps. 43,moraliter 
marg.| {3.739} .1. Quare obdormis domine. dicitur enim dominus dormire {3.740} secundum communem modum loquendi, quando dissimulat mala magna et publica punire.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 43), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 30/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_43)
Signaler un complément d'information

Notes :