Nicolaus de Lyra

Psalmus 5

Numérotation du verset Ps. 5,1 

¶ In finem pro ea
¶Codd. : D30 Rusch Ps-G, def. C L Q ΦV G* (a v. 10: Quoniam)
que hereditatem consequitur1
1 hereditatem - consequitur Ps-G (U V) ΩS] consequitur hereditate Ω X1+2, + psalmus David Ps-G D30
Numérotation du verset Ps. 5,2 I

Verba mea
auribus
percipe Domine ¦ intellige clamorem meum.
Numérotation du verset Ps. 5,3 II

Intende voci orationis mee ¦
rex meus
et Deus meus
Numérotation du verset Ps. 5,4 III

Quoniam ad te orabo Domine ¦
mane exaudies vocem meam.
Numérotation du verset Ps. 5,5 IV

Mane astabo tibi
et videbo ¦
quoniam non Deus volens iniquitatem tu es.
Numérotation du verset Ps. 5,6 V

Neque
habitabit iuxta te malignus ¦
neque permanebunt iniusti ante oculos tuos.
Numérotation du verset Ps. 5,7 VI

Odisti
omnes qui operantur iniquitatem ¦
perdes
omnes qui loquuntur
mendacium.
Numérotation du verset Ps. 5,7 VII

Virum
sanguinum
et dolosum
abominabitur
Dominus ¦
Numérotation du verset Ps. 5,8 

ego autem
in multitudine misericordie tue.
Numérotation du verset Ps. 5,VIII 

Introibo
in domum tuam ¦
adorabo ad templum sanctum tuum
in timore tuo.
Numérotation du verset Ps. 5,9 IX

Domine
deduc me
in iustitia tua ¦
propter inimicos meos dirige in conspectu tuo
viam meam2.
2 tuo viam meam Ps-G (K V D) D30 Ω Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] meo viam tuam Ps-G Cor2 (Vaticano, BAV, Vat. lat. 3466, f. 66r-v; Firenze, Laurenziana, Plut. 25.sin.4., f. 138rb-va; Toulouse, BM, ms. 146., f. 182va ; Paris, BnF, lat. 15554, f. 54v) : « Et infra PROPTER INIMICOS MEOS DIRIGE IN CONSPECTU MEO VIAM TUAM . Hebr. et anti. et Remigius non habent IN CONSPECTU TUO VIAM MEAM sed e contrario Remigius. Hec vera lectio est : DIRIGE IN CONSPECTU MEO VIAM TUAM licet quidam codices habeant DIRIGE IN CONSPECTU TUO VIAM MEAM   ; hanc dicitur habere grecus. Sed primis auctoribus est standum quoad textum Psalmi, non quoad cantum responsorii*. Unde et Hieronimus habet ANTE FACIEM MEAM VIAM TUAM . Item hebr. et anti. et Ieronimus et Cassiodorus et Augustinus et grecus non interponunt ET ante hoc verbum DIRIGE  ». * Cf. Antiphona 1 ad matutinas officii defunctorum  ; resp . et vers . 6 in eodem officio ritus Romani ( HESBERT, Corpus antiphonalium , n° 2244 ; MARBACH , Carmina Scripturarum , p. 64) : « Dirige Domine Deus meus in conspectu tuo viam meam » ; cf. v. g. Diurnale Cartusiense , Montreuil-sur-Mer, 1900, p. lx ; Breviarium Romanum , Ratisbonne - Rome 1916, p. [225] ; Horæ diurnæ iuxta ritum Sacri Ordinis Prædicatorum , Rome, 1956, p. [146], etc.
Numérotation du verset Ps. 5,10 X

Quoniam non est in ore eorum
veritas ¦
cor eorum vanum est.
Numérotation du verset Ps. 5,11 XI

Sepulcrum
patens est guttur eorum†
linguis suis
dolose agebant ¦ iudica illos Deus.
Numérotation du verset Ps. 5,11 XII

Decidant
a cogitationibus suis† 
secundum multitudinem
impietatum eorum expelle eos ¦
quoniam irritaverunt
te Domine.
Numérotation du verset Ps. 5,12 XIII

Et
letentur
omnes qui sperant in te ¦
in eternum
exultabunt et
habitabis in eis.3
3 habitabis Ps-G D30 Rusch ] inhabitabis Ps-R
Numérotation du verset Ps. 5,XIV 

Et gloriabuntur in te omnes qui diligunt nomen tuum ¦
Numérotation du verset Ps. 5,13 

quoniam tu benedices iusto.
Numérotation du verset Ps. 5,XV 

Domine ¦ ut scuto bone voluntatis tue4 coronasti nos.
4 tue Ps-G (K² ΨB² V D edd.) D30 ΩS Rusch cum Ps-R ] om. Ps-G

Psalmus 5

Numérotation du verset Ps. 5,ad litteram 
marg.| {3.467} .1. Verba mea. Huic psalmo premittitur titulus talis secundum Hbr. Ad victoriam super psal. David. Ad cuius intellectum sciendum, quod in hac dictione hannechiloth, li, ha non est de substantia vocabuli sed est articulare accusativi casus in Hebreo : sicut cum dicitur in Latino o magister, li o, non est de substantia dictionis, sed est articulare vocativi casus. Nechiloth autem dictio Hebraica est equivoca ad significandum quoddam instrumentum musicum, et sic est nomen singulare : et secundum hoc, sensus huius tituli est psal. David super Nechiloth. id est aptus ad cantandum in tali musico instrumento. Ad victoriam. id est cum conatu Levitarum sive cantorum, prout expositum est in titulo psalmi precedentis. Et ad significandum hereditates in plurali, quia est plurale huius nominis Nechilah quod significat hereditatem. Simile habetur frequenter in Latino : Pila enim ut est instrumentum terendi est singulare, et ut signat iacula est nomen plurale. unde versus. Pila terit pultes, sed pila geruntur in hostes. Et secundum alios Hebre. est psal. David super hereditates. idest, pro conservatione hereditatum duodecim tribuum Israel. Dicit enim Rabbi Salomon quod Psalmus iste factus est a David ad hoc, ut sacerdotes et Levite decantarent ipsum ad impetrandum divinum auxilium contra hostes Israel irruentes in terram suam : et sic ista dictio Nechiloth secundum utranque significationem ponitur in hoc titulo, quia denotat materiam psalmi, et instrumentum in quo cantabatur : quia Levite cantabant psalmos vocibus humanis et instrumentis musicis. Ad victoriam. id est cum conatu cantorum, {3.468} ut supra expositum est. In idem redit titulus positus in translatione Hieronymi iuxta Hebre. qui talis est : Victori super hereditatibus canticum David. hoc autem quod dicitur victori vel ad victoriam Secundum hebr<eum> potest referri ad modum cantandi Levitarum, qui erat cum quodam conatu vincendi, ut dictum est psal. prece. vel potest referri ad ipsum Deum cui dirigebant huiusmodi cantus, ut esset victor hostium. Igitur secundum sensum istum Psalmus iste dividitur in duas partes, quia primo describitur cantandi modus, et secundo effectus, ibi : Mane exaudies. Circa primum dicitur in persona cuiuslibet cantoris deputati ad decantationem huius psal. Verba mea, etc. exaudiendo ea in effectu.
marg.|  .2. Intellige clamorem meum. idest intentionem affectus. unde in Hebreo habetur hic, cogitationem meam : oratio debet esse vocalis et mentalis.
marg.|  .3. Intende voci orationis mee. Replicatio est eiusdem sententie sicut frequenter fit in his que pronuntiantur ex magno affectu.
marg.|  .4. Rex meus et Deus meus. idest, rex meus per specialem providentiam et protectionem. licet enim sit rex omnium per potentiam et generale regimen, tamen dicebatur specialiter rex Hbr. per specialem curam et protectionem : quia dedit illi populo quem eduxerat de Egypto per multa signa et prodigia in monte Sinai legem divinam, secundum quod dicitur Ps. 147.b. Non fecit taliter omni nationi, et iudicia sua non manifestavit eis.
marg.|  .5. Et Deus meus. Licet enim sit Deus omnium per creationem, tamen dicebatur Deus Iudeorum specialiter per verum cultum et fidem gentibus aliis ad idololatriam deditis.
Numérotation du verset Ps. 5,ad litteram 
marg.| {3.469} .1. Quoniam ad te orabo. et non ad idola, sicut Gentiles faciebant, et sic apparet modus cantandi devotus. .2.   Domine. Hic incipit versus in Hebreo, et in translatione Hieronymi iuxta Hebreos, Ubi ponitur orationis sive psalmi effectus, qui est duplex, scilicet deiectio hostium et protectio civium, secundus ponitur ibi. Et letentur. Prima in tres, quia primo petitur hostium deiectio, secundo adhuc subditur deprecandi modus, ibi. Ego autem in multitudine. tertio resumitur ipsa petitio, ibi. Domine deduc me. Circa primum dicitur. .3.   Mane exaudies. Hebrei enim non habent modum optativum, sed pro eo utuntur futuro indicativi. .4.   Vocem meam. Faciendo de hostibus vindictam, et dicit mane duplici ratione. Prima est, quia illa hora in scriptura dicitur apta ad faciendum vindictam de peccatoribus secundum quod dicitur infr. psal. ca. b. In matutino interficiebam omnes peccatores terre. unde et illa hora fecit dominus vindictam de Egyptus, submergendo eos in mari rubro, secundum quod habetur Ex. 14. Iamque advenerat vigilia matutina, et ecce respiciens dominus super castra Egyptiorum per columnam ignis et nubis, interfecit exercitum eorum, et subvertit rotas curruum, ferebanturque in profundum. Secunda ratio est, quia illa hora surgebant sacerdotes et Levite et disponebant se ad offerendum sacrificium matutinum, quod cum divinis laudibus offerebatur, ideo subditur :
marg.| {3.470} .5. Mane astabo tibi. paratus ad tuum obsequium.
marg.|  .6. Et videbo. deiectionem hostium per te. Cuius causa subditur.
marg.|  .7. Quoniam non Deus volens. sicut demones qui a Gentilibus pro diis colebantur, ideo subditur.
marg.|  .8. Neque habitabit iuxta te malignus. Idest, idololatra malo igne ignitus, licet enim Deus sit ubique per essentiam, presentiam, et potentia, tamen dicebatur specialiter habitare in Ierusalem, secundum quod dicitur. 2Par. 6.a. Elegi Ierusalem ut sit nomen meum in ea. Et hoc ratione templi suo cultui deputati, et ideo iuxta eum dicebantur habitare Iudei in regno Iudee, cuius metropolis erat Ierusalem, et ideo non erat dignum quod Gentiles habitarent in terra illa, qui erant dediti idololatrie.
marg.|  .9. Neque permanebunt iniusti. Idest, hostes nostri invadentes nos iniuste.
marg.|  .10. Ante oculos tuos. per approbationem, sed magis deiicies eos per reprobationem.
marg.|  .11. Odisti omnes qui operantur iniquitatem. idest, adversarios nostros inique nos persequentes.
marg.|  .12. Perdes omnes qui loquuntur mendacium. quia multi de gentibus circa Iudeos existentibus fraudulenter simulabant cum Iudeis amicitiam, cum tamen quererent eorum subversionem, secundum quod habetur Nehemie. 6.
Numérotation du verset Ps. 5,ad litteram 
marg.| {3.471} .1. Virum sanguinum. Idest, effusorem sanguinis innocentis.
marg.|  .2. Et dolosum. amicitiam, ut decipiat simulantem, quales erant hostes Iudeorum.
marg.|  .3. Abominabitur Dominus. eum a se reiiciendo.
marg.|  .4. Ego autem. Hic consequenter adhuc subditur de psallendi seu orandi modo, cum dicitur in persona cuiuslibet cantoris huius psal. Ego autem. et incipit hic versus in Hebreo et in translatione Hieronymi iuxta Hebraicum. Ego autem in multitudine misericordie. id est presumens de tua misericordia, non de mea iustitia.
marg.|  .5. Introibo in domum. id est in templum tuo nomini dedicatum.
marg.|  .6. Adorabo ad templum sanctum tuum. quia Iudei etiam extra Ierusalem existentes versa facie versus Ierusalem adorabant, ut habetur 2Par. 6. et Dan. 6.
marg.|  .7. In timore tuo. id est reverendo modo.
marg.| {3.472} .8. Domine deduc me. Hic consequenter resumitur petitio de subiectione hostium, cum dicitur in persona populi iudaici. Domine deduc etc. 1. deduc me in protectione tua, ut sim instrumentum iustitie tue, ad deiiciendum hostes me iniuste persequentes.
marg.|  .9. Dirige in conspectu. faciendo eam prosperam, et ad hoc allegat adversariorum malitiam tanquam causam, dic.
marg.|  .10. Quoniam non est in ore etc. Quia post simulationem amicitie inimicitias exercebant, ut supra dictum est.
marg.|  .11. Cor eorum. Nihil habens amicitie stabilis.
marg.|  .12. Sepulchrum patens. quasi dicat vellent nos si possent, vivos deglutire.
marg.|  .13. Dolose. prius amicitiam simulando.
marg.|  .14. Iudica. Condemnando eos ad penam et interitum. Unde in translatione Hieronymi iuxta Hebreos habetur. condemna eos Deus.
marg.|  .15. Decidant a cogitationibus. quibus cogitant nos perdere et hereditates nostras possidere.
Numérotation du verset Ps. 5,ad litteram 
marg.| {3.473} .1. Secundum multitudinem. Multiplicatio enim peccatorum meretur exterminium gentis.
marg.|  .2. Quoniam irritaverunt. attribuendo veritatem tuam idolis, et demonibus secundum quod dicitur infra Ps. 95.b. Omnes dii gentium demonia, etc.
marg.|  .3. Et letentur. Hic consequenter ponitur secundus effectus, qui est civium protectio, cum dicitur : Et letentur, etc. habita victoria de adversariis, ex qua causatur letitia.
marg.|  .4. In eternum, etc. id est exultent : quia sicut dixi, Hebrei pro modo optativo utuntur futuro indicativi : Et dicit in eternum : ut in presenti in domino gaudeant ipsum laudando, et perfectius in futuro.
marg.|  .5. Et habitabis in eis. In presenti per gratiam, et in futuro per gloriam. ideo subditur.
marg.|  .6. Et gloriabuntur. et subditur causa.
marg.| {3.474} .7. Quoniam tu benedices. In bonis temporalibus et spiritualibus multiplicando. Et subditur pro victoria de adversariis gratiarum actio, cum dicitur in fine psalmi.
marg.|  .8. Domine, etc. id est per tuam bonam voluntatem, non per nostram iustitiam vel fortitudinem.
marg.|  .9. Scuto. scilicet, tue protectionis et defensionis.
marg.|  .10. Coronasti nos. Dando victoriam de adversariis nostris : que per coronationem designatur, eo quod corona victoribus antiquitus donabatur. Secundum autem sensum allegoricum iste psalmus est oratio Ecclesie contra infideles terram fidelium invadentes. Secundum vero sensum moralem est oratio ecclesie contra demones, fideles suis tentationibus persequentes, et querentes eos deiicere a consecutione hereditatis eterne. Sed istos sensus non intendo prosequi, exponendo totaliter. Tum quia de facili a quolibet intelligente potest ad hoc applicari littera huius psal. Tum quia alii doctores, et expositores valde sufficienter prosecuti sunt istas expositiones.
Numérotation du verset Ps. 5,moraliter 
marg.| {3.467} .1. Verba mea. Secundum Hebreos fecit David hunc psalmum ad cantandum per sacerdotes et Levitas domino pro conservatione regni Israel, in quo erant 12. tribuum Israel hereditates. Sic igitur allegorice iste Psalmus est oratio ecclesie contra infideles terra sanctam occupantes. Ponuntur autem in principio tria, scilicet {3.468} verbum cum dicitur : Verba mea, etc. Clamor cum dicitur :
marg.|  .2. Intellige clamorem meum. et vox cum dicitur :
marg.|  .3. Intende voci orationis mee. Verbum proprie dictum est in mente vox in ore. Clamor signum est voluntatis intense, per que significatur quod iste psalmus dici debet ab ecclesie ministris cum mentis attentione et debita pronuntiatione et magna devotione.
Numérotation du verset Ps. 5,moraliter 
marg.| {3.469} .1. Quoniam ad te orabo domine. non ad idola, sicut Gentiles idololatre.
marg.|  .3. Mane exaudies vocem meam. id est cito exaudias eam. Heb enim pro optativo utuntur indicativo.
marg.|  .5. Mane astabo tibi. quasi dicat si cito exaudies, cito astabo ad reddendum gratias. .7.   Quoniam non Deus volens iniquitatem, scilicet infidelium.
marg.| {3.470} .8. Neque habitabit, etc. quasi diceret, non est dignum, ut Saracenus vel alius infidelis habitet iuxta sepulchrum tuum.
marg.|  .9. Neque permanebunt, etc. id est non decet quod increduli maneant in terra super quam sunt oculi tui. Deu. 9.
marg.|  .12. Perdes omnes qui loquuntur mendacium. id est perdas Saracenos, qui falso dicunt Mahumetum vilissimum, fuisse prophetam domini magnum.
Numérotation du verset Ps. 5,moraliter 
marg.| {3.471} .1. Virum sanguinum et dolosum abominabitur dominus. Hic ponitur singulare pro plurali, sicut Ex. 8.f. Venit musca gravissima, id est, multitudo muscarum. Igitur hic viri sanguinem dicuntur Mahumetus et tenentes legem eius, que a gladio cepit, et per gladium tenetur. Et ut dicunt aliqui doctores, per gladium terminabitur.
marg.|  .4. Ego autem in multitudine, etc. Hic incipit versus in Hebreo, et ponitur modus adeundi terram illam, cum dicitur. Ego autem in multitudine misericordie tue principaliter confidens, et non in merito iustitie mee et apparatu militie.
marg.|  .5. Introibo in domum tuam. id est sanctum sepulchrum in quo quievisti.
marg.| {3.472} .6. Adorabo ad templum sanctum. id est modo reverenti et devoto. Et quid orabo ?
marg.|  .8. Domine deduc me in iustitia tua, etc. id est deduc me in virtute tua ad faciendum iustitiam de inimicis tuis et meis. Et allegatur ad hoc ratio, cum dicitur.
marg.|  .10. Quoniam non est in ore eorum veritas. sed falsitas, quia lex Mahumenti quam confitentur, est conficta multis falsis.
marg.|  .12. Sepulchrum patens est guttur eorum. de quo non exit nisi fetor.
marg.| † Linguis suis dolose agebant. frequenter cum Christianis.
marg.|  .14. Iudica illos Deus. iudicio condemnationis.
marg.|  .15. Decidant a cogitationibus suis. quibus machinantur inferre mala fidelibus tuis.
Numérotation du verset Ps. 5,moraliter 
marg.| {3.473} .1. Secundum multitudinem impietatum eorum expelle eos. Quasi dicat iniquitates eorum demerentur, ut de terra illa deiiciantur.
marg.|  .2. Quoniam irritaverunt te Domine. Auferentes cultum tuum de terra, in qua potissime deberet vigere.
marg.|  .4. Et letentur omnes qui sperant in te. De eorum deiectione.
marg.|  .6. Et gloriabuntur in te. id est glorientur in te de victoria a te sibi collata.
marg.| {3.474} .7. Quoniam tu benedices iusto. in bonis ipsum multiplicando.
marg.|  .9. Scuto bone voluntatis tue coronasti nos. id est coronabis. Scriptura nanque sacra loquitur frequenter de futuro per modum preteriti, et econverso, idest reddes nobis coronam Ierusalem.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 5), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 30/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_5)
Signaler un complément d'information

Notes :