Nicolaus de Lyra

Psalmus 52

Numérotation du verset Ps. 52,1 

¶ In finem pro Abimelech
¶Codd. : (Ps. 52) D30 Rusch Ps-G, def. ΩF
intellectus David1.
1 Abimelech D30 Rusch ] Melech Ps-G | intellectus D30 ] intelligentie Ps-G | David] + propheta increpat Iudeos et infideles D30
Numérotation du verset Ps. 52,I 

Dixit insipiens
in corde suo ¦
non est Deus.
Numérotation du verset Ps. 52,2 II

Corrupti sunt
et abominabiles
facti sunt in iniquitatibus ¦
non est
qui
faciat bonum.
Numérotation du verset Ps. 52,3 III

Deus de celo prospexit
super2 filios hominum ¦
2 super plerique codd. et edd. D30 Rusch cum Ps-R Ps-H ] in Ps-G (R² F C I)
ut videat
si est intelligens
aut requirens Deum.
Numérotation du verset Ps. 52,4 IV

Omnes
declinaverunt
simul inutiles facti sunt ¦
non est qui faciat bonum
non est usque ad
unum.
Numérotation du verset Ps. 52,5 V

Nonne
scient
omnes
qui operantur iniquitatem ¦ qui devorant
plebem meam
ut cibum panis.
Numérotation du verset Ps. 52,6 VI

Deum3 non invocaverunt ¦
3 Deum Cor2 D30 Rusch ] Dominum I Ps-α* Ps-ε Ps-ζ Ps-MozX
illic trepidaverunt4 timore ¦
4 trepidaverunt plerique codd. et edd. D30 Rusch cum Ps-R ] trepidabunt Ps-G (I)
ubi non fuit5 timor.
5 fuit D30 Rusch] erat M Clementina cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 52,VII 

Quoniam Deus dissipavit ossa
eorum
qui hominibus placent ¦
confusi sunt
quoniam Deus sprevit eos.
Numérotation du verset Ps. 52,7 VIII

Quis
dabit ex Sion salutare Israel ¦ cum converterit6* Dominus*7
6 cum converterit plerique codd. et edd. D30 ] cum averterit ΨB² Rusch , dum convertit Ps-G ( F C I ) |
7 Dominus F ΨB² D Ω] Deus D30 Cor2 ( secundum anti. hebr. Hieron. et grecum ) Rusch Ps-G |
captivitatem plebis sue exultabit
Iacob
et letabitur
Israel.

Psalmus 52

Numérotation du verset Ps. 52,ad litteram 
marg.| {3.813} .1. Dixit insipiens. Huic Psalmo in Hebreo premittitur talis titulus, Ad victoriam super mahalath eruditio David. Et dicunt aliqui Hebrei, quod mahalath est hic nomen instrumenti musici, cui appropriabatur cantus huius Psal. Alii autem dicunt, quod signat chorum, et hoc modo accipit Hieron. in translatione sua, ubi ponit talem titulum, Victori per chorum eruditio David : secundum ergo hanc significationem, quam credo veriorem, sensus huius ti. est quod David fecit hunc Psalmum decantandum a choro Levitarum cum quodam conatu victorie sicut supra frequenter est expositum. In aliquibus Bibliis titulo predicto additur pro Amalech : Sed hoc est falsum, quia Hebreus et Hieron. non habent. nec Psalmus iste fuit factus contra Amalech, ut videbitur in processu. Sciendum ergo quod Psalmus tertiusdecimus est multum similis isti in sententia et verbis, ut patet intuenti propter quod dicit Rabbi Salomon quod David fecit hunc Psal. contra Titum, qui destruxit templum secundum, et populum iudaicum partim interfecit, et partim captivavit, sicut fecerat Ps. 13. contra Nabuchodonosor regem Babylonis, qui primum templum destruxit {3.814} et populum captivavit. Dicit etiam Rabbi Salomon quod in adventu Messie templum reedificabitur, et Iudei per orbem dispersi ibi in momento congregabuntur : Sed hoc est falsum et erroneum, ut supra dictum est frequenter : propter quod Psalmus iste, potest exponi de afflictione Iudeorum per regnum Grecorum, a quo multi Iudei fuerunt interfecti, et multi captivati, et maxime tempore Antiochi illustris, propter cuius tyrannidem Iudei qui remanserant in terra fugerunt ad montes, et ad alia loca, relinquentes omnia que habebant in civitatibus et villis, ut habetur 1. Macha. 2. Ab hac autem miseria seu captivitate fuerunt sublevati per Machabeos qui civitatem et templum recuperaverunt, et infideles de Iudee finibus eiecerunt, quod previdens David in spiritu fecit hunc Psal. qui dividitur in quatuor partes, quia primo describitur Grecorum et specialiter Antiochi malitia, secundo examinatio divina, ibi : Deus de celo prospexit : tertio debita pena, ibi : Nonne scient. et quarto liberatio populi ex Dei misericordia, ibi : Quis dabit. Circa primum dicitur.
marg.| Dixit insipiens. Idest, Antiochus.
marg.|  .2. Non est Deus. Quia cultum veri dei amovit de Ierusalem et civitatibus Iudee, et idolum posuit super altare dei, ut habetur 1.
marg.| Mach. 1. et sic facto et verbo negabat verum deum.
Numérotation du verset Ps. 52,ad litteram 
marg.| {3.815} .1. Corrupti sunt. Peccato luxurie. Greci enim erant luxuriosi, et de Antiocho nobili, qui fuit figura Antichristi, dicitur specialiter Dan. 11.f. et erit in concupiscentiis feminarum.
marg.|  .2. Et abominabiles facti. Peccato idololatrie, quod vocatur abominatio frequenter in scriptura, et de Antiocho dicitur 1. Macha. 1. quod edificavit abominandum idolum super altare Dei.
marg.|  .3. Non est, qui faciat. scilicet meritorium, quod fieri non potest sine fide, et caritate, licet aliquando facerent aliquod bonum de genere. Non est usque ad unum. hoc non est in Hebreo, nec in translatione Hieronymi sed infra ponitur ubi exponetur.
marg.|  .4. Deus de celo. Hic consequenter ponitur examinatio malitie cum dicitur. Deus de celo prospexit super filios hominum. quia nihil penitus latet ipsum, et hoc specialiter dicitur contra illos qui negabant divinam providentiam se extendere ad actus humanos.
marg.|  .5. Ut videat si est intelligens. Per veram cognitionem.
marg.|  .6. Aut requirens Deum. Per bonam operationem. Quales autem inventi fuerint subditur.
marg.|  .7. Omnes declinaverunt. A rectitudine iustitie.
marg.|  .8. Simul inutiles facti sunt. Id est, inepti ad consecutionem vite beate, sicut medicina dicitur inutilis, que est inepta ad consecutionem sanitatis.
marg.|  .9. Non est, qui faciat bonum. Exponatur ut supra.
marg.|  .10. Non est usque ad unum. Quod dupliciter exponitur. Uno modo inclusive, ut sit sensus, quod nec unicus talis reperitur in eis, scilicet in hominibus Antiochi, quia sine fide impossibile est placere Deo Hbr. 11.a. Alio modo exclusive, ut sit sensus in omnibus populis non est, nisi unus, qui de Deo habeat legem veram, et cultum, scilicet populus iudaicus cui, data fuit lex in monte Sinai, de qua datione dicitur inf. Ps. 146.a. Non fecit taliter omni nationi, et iudicia sua non manifestavit eis.
marg.|  .11. Nonne scient. Hic consequenter ponitur determinatio pene debite cum dicitur, Nonne scient, etc. quasi dicat imo ipsi scient Dei iustitiam {3.816} per pene infligende experientiam, unde in persona talium dicitur Sap. 5.b. Lassati sumus in via iniquitatis, et perditionis, etc. Et subditur postea : Talia dixerunt hi, qui in inferno positi sunt.
marg.|  .12. Qui devorant plebem meam, etc. Id est, ita delectantur in spoliatione, et occisione innocentum, ac si comederent bonum cibum.
marg.|  .13. Deum non invocaverunt. Quia non crediderunt in eum, propter quod dicitur, Rom. 10.c. Quomodo invocabunt eum, in quem non crediderunt ?
marg.|  .14. Illic trepidaverunt, etc. Secundum quod scribitur Pro. 28.d. Fugit impius nemine persequente. propter enim mala, que fecerunt, timent in omni loco sibi insidiari, et in omni cibo impotionari. Propter quod dicit Betius tertio de consolatione de Dionysio tyranno, qui propter mala, que fecerat, erat in continuo timore sortis sue periculorum expertus tyrannus regni, metus pendentis super verticem gladii terrore simulavit. Cum enim quidam amicus suus diceret eum felicem, fecit eum sedere in solio regali, et optima cibaria fecit apponi, et super caput sedentis gladium acutissimum tenui filo appendi, quem prospiciens ille, qui sedebat, nullo modo comedere poterat, sed pre timore timebat, et pallebat : Tunc dixit ei Dionysius : Quomodo dicis me felicem, qui continue sum in tali statu quali tu es modo ?
marg.|  .15. Quoniam Deus dissipavit ossa eorum. Idest virtutem eorum, Qui hominibus placent, sicut sunt vane gloriosi, applausu hominum, et adulationibus delectati, de divino beneplacito non curantes. In Hebreo, habetur : Deus dispergit ossa obsidentium te, et in translatione. Hierony. Circundantium te, et idem est, et refertur ad Antiochum, et eius exercitum, qui obsederunt, et destruxerunt civitates Iudee : Sed ipsi postea fuerunt fugati, et debellati a Machabeis, et Antiochus miserabiliter mortuus fuit in montibus Cadens enim de curru habuit ossa collisa, et tandem miserabiliter mortuus est, ut habetur. 2. Mach. 9.d.
Numérotation du verset Ps. 52,ad litteram 
marg.| {3.817} .1. Confusi sunt, etc. Intantum enim fetebat Antiochus ex languore a Deo immisso, quod eius fetore exercitus gravabatur, ut ibidem habetur quod erat maxima confusio sibi, et toti exercitui.
marg.|  .2. Quis dabit ex Sion, etc. Hic consequenter describitur populi liberatio ex Dei misericordia. Et loquitur David per modum optantis, ad exprimendum desiderium huius liberationis dicens. Quis dabit ex Sion. id est ex habitantibus seu ministrantibus in templo, quod erat in monte Sion.
marg.|  .3. Salutare Israel. id est remedium contra Antiochum, et eius exercitum. Et hoc fuit adimpletum, quando dominus dedit constantiam et audaciam Mathathie, et filiis eius ad pugnandum pro populo : qui Mathathias fuit sacerdos ministrans in templo, {3.818} et mansit in Ierusalem, ut habetur. 1. Mach. 2.
marg.|  .4. Cum converterit Deus captivitatem plebis etc. Inductam per Antiochum.
marg.|  .5. Exultabit Iacob et letabitur etc. Quod factum fuit, quando Iudas Machabeus, et populus qui erat cum eo, recuperata civitate mundaverunt templum, reedificantes altare, et super illud offerentes cum gaudio magno, ut habetur 1. Mach. 4. unde ibidem dicitur. Facta est letitia in populo magna valde.
marg.| Moraliter. Autem potest exponi psalmus iste de quolibet peccatore in malis suis obstinato, qui licet confiteatur Deum verbis negat tamen factis, secundum illud Apostoli ad Tit. 1.d. Confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Cuius malitiam Deus examinat et punit, et innocentem de manu eius eripit. Et huic sententie de facili consideratis predictis potest littera applicari.
Numérotation du verset Ps. 52,moraliter 
marg.| {3.813} .1. Dixit insipiens in corde suo, etc. Psalmum istum litteraliter exposui de Antiocho illustri, qui posuit idolum abominandum in templo Dei, ut habetur 1. Mac. 1. Moraliter autem potest exponi {3.814} de quolibet blasphemo de quo potest dici. Dixit insipiens in corde suo, non est Deus. nam blasphemus de Deo dicit illud quod non potest stare cum vera deitate, ut quod sit latro vel aliquid huiusmodi, et sic negat eum ore, et per consequens corde, nam ex abundantia cordis os loquitur, Mt. 12.
Numérotation du verset Ps. 52,moraliter 
marg.| {3.815} .1. Corrupti sunt. Omnes tali corruptione peccati contra deum quod est pessimum.
marg.|  .2. Et abominabiles facti sunt. Deo, et angelis sanctis, et hominibus bonis.
marg.|  .3. Non est qui faciat bonum. scilicet de numero talium. Et quoniam sic audacter peccant, ac si Deus non viderent. Sequitur.
marg.|  .4. Deus de celo prospexit. Nam omnia nuda, et aperta sunt oculis eius, Hbr. 4.d.
marg.|  .5. Ut videat si est intelligens, aut requirens Deum. scilicet in talibus blasphemis, ideo subditur.
marg.|  .10. Non est usque ad unum. Id est, non est unicus. Et quoniam {3.816} non remanet dedecus culpe sine decore iustitie, Ideo sequitur.
marg.|  .11. Nonne scient omnes, qui operantur iniquitatem. Quasi dicat imo scient per punitionis experientiam, quando pena oculos eorum aperiet, quos modo clausit culpa.
marg.|  .12. Qui devorant plebem meam. Auferentes eius substantiam.
marg.|  .13. Deum non invocaverunt. Per penitentiam.
marg.|  .14. Illic trepidaverunt, etc. Reformidantes tantum mala presentis vite, que non sunt timenda cum sint patientibus meritoria, sed mala vite future sunt timenda, ideo sequitur.
marg.|  .15. Quoniam Deus dissipavit ossa eorum, qui hominibus placent. Id est, tyrannis, et isti sunt eorum satellites, ut eis placeant bona pauperum rapientes, et robur eorum, quod per ossa designatur, in inferno punientur.
Numérotation du verset Ps. 52,moraliter 
marg.| {3.817} .1. Confusi sunt, etc. Extrema confusione.
marg.| † Quoniam Deus sprevit eos. A consortio sanctorum eiiciens ipsos. Et quoniam hoc est valde formidandum, ideo subditur vox iustorum.
marg.| {3.818} .2. Quis dabit ex Sion. id est ex celo ubi est Dei clara visio, et respondetur.
marg.|  .4. Cum converterit Deus captivitatem Iacob. scilicet per adventum salvatoris, quod impletum fuit per liberationem patrum in limbo detentorum.
Numérotation du verset Ps. 52,additio 1 
marg.| {3.817} In psalmo 52. Dixit insipiens. ubi dicitur in postilla. Propter quod psalmus iste.
marg.| Psalmus iste magis proprie potest exponi presupposita veritate fidei de Antichristo, et de afflictione fidelium per ipsius tyrannicam potestatem, cuius Antichristi figura fuit Antiochus prout communiter tenetur a qua afflictione maxima liberandi sunt per Christum. Ad quod attendendum est, quod sicut in Ps. 13. (qui pro maiori parte assimilatur huic) agitur de Iudeo Christum in persona contemnente (qua ratione de ipso Iudeo proprie dicitur. Dixit insipiens in corde suo non est Deus prout in additione super eundem psal. fuit ostensum) sic in hoc Psalmo agitur de Antichristo, cuius principalis et propria nequitia consistit in negando Christum esse Deum : et sic proprie de ipso posset dici : Dixit insipiens in corde suo non est Deus. Nam licet Antichristus in ore suo verum Deum profiteatur esse in mundo, cum legem pentateucham asserat veram esse : cuius legis ceremonialia, et iudicialia et huiusmodi restaurare attentabit, ut doctores communiter dicunt in qua lege manifesta sunt testimonia de Deo : nihilominus tamen in corde Deum negat verum negando Christum esse verum Deum eo modo quo supra fuit expositum in predicta additione. Unde isti duo psal. adinvicem correspondent sicut primum et ultimum unius rei. Nam sicut persecutio Iudeorum facta in capite Christo fuit prima, et principalis inter omnes ecclesie persecutiones, sic persecutio Antichristi est ultima et maxime principalis inter persecutiones ecclesie in Christi membris perpetratas. Et ideo iste psalmus distinguendus est et exponendus sicut compar suus scilicet. 13. exceptis duobus versibus qui non ponuntur eo modo in utroque psal. scilicet quia ubi dicitur in primo. Quoniam dominus in generatione iusta est, consilium inopis confudistis, quoniam Deus spes eius est. In hoc psalmo legitur. Quoniam Deus dissipavit ossa eorum, qui hominibus placent : confusi sunt quoniam Deus sprevit eos. Primus versus fuit expositus in additione super predictum psalmum applicando illa verba proprie ad Iudeos, qui consilia Christi inopis contempserunt, vide ibi. Sed versus contentus in hoc psalmo scilicet. Quoniam{3.818} Deus dissipavit. proprie applicatur impiis adherentibus Antichristo, quorum ossa, scilicet membra erunt dissipata, quia separata a regno Dei et etiam inter se confracta in contrarium membrorum Christi, cuius os nemo confregit, ut in epistola ad 2. Tes. 2.b. unde quia hec persecutio ultima terminatur in separatione perfecta membrorum Christi a diabolo, et Antichristo, et eorum membris. Idcirco postquam hic psalmista dixit de reprobis quoniam Deus dissipavit ossa eorum qui hominibus placent scilicet Antichristi et sequacium eius, qui hominibus placebunt largiendo eis bona temporalia de quibus dicit Quoniam Deus dissipavit. Idest, sprevit eos : statim subiunxit, de electis : Quis dabit ex Sion salutare Israel, etc. iuxta illud Mt. 25.d. ibunt in vitam eternam. et sic confunditur manifeste insipiens s. Antichristus, qui dicebat in corde suo : Non est Deus, etc. Que quidem verba, scilicet Quis dabit ex Sion, etc. et cum averterit dominus captivitatem plebis sue que in utroque psal. finaliter continentur, denotant salutem universalem fidelium, prout fuit in passione Christi secundum sufficientiam et erit in adventu secundo quantum ad omnes electos quod non proprie potest dici de liberatione a captivitate Babylonica nec de oppressione Antiochi, cum in utraque populus Israeliticus erat dispersus per orbem, et sic tales liberationes non erant universales. Cetera autem contenta in hoc psalmo faciliter applicantur proposito ex his que dicuntur in postilla, et etiam in additione supradicta mutatis mutandis, etc.
Numérotation du verset Ps. 52,additio 2 
marg.| In eodem Psalmo ubi dicitur in postilla. Non est qui faciat bonum.
marg.| Veritas Hebraica in hoc loco sic habet : Non est qui faciat bonum, nec etiam unus cuius sensus est, nam licet etiam in tempore Antichristi aliqui boni erunt, quia tamen erunt pauci numero, ut Mt. 24. idcirco in nihilum reputantur iuxta Philosophum in 2. Physicorum quod modicum est, quasi nihil reputatur.
prol.| $replica
prol.| REPLICA. Circa psal. Dixit insipiens. ostendit Burgens. suam insipientiam, sicut supra circa psal. eiusdem principii, et ibi vide correctionem.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 52), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 30/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_52)
Signaler un complément d'information

Notes :