Nicolaus de Lyra

Psalmus 80

Numérotation du verset Ps. 80,1 

¶In finem
¶Codd. : (Ps. 80) D30 Ω M, f. 172rb-173rb ; ΩX1, f. 233vb (Ps. 80:1-16) ; ΩX3, f. 239ra (Ps. 80:7-17) ; P10489 Δ Ps-G
pro torcularibus
quinta sabbati psalmus
Asaph1.
1 quinta sabbati psalmus Asaph Rusch ] Asaph Ps-G D14 , psalmus ipsi Asaph quinta sabbati ΩSX# Ed1530 , psalmus David quinta sabbati D30 , Asaph quinta sabbati Ps-G (I) cum Ps-R
Numérotation du verset Ps. 80,2 I

Exultate Deo
adiutori nostro ¦ iubilate
Deo Iacob.
Numérotation du verset Ps. 80,3 II

Sumite
psalmum
et date tympanum ¦
psalterium iocundum
cum cithara. 2
2 <divisio.> II psalmum… tympanum ¦ Ω M ω 1 P10489] psalmum ¦… tympanum ΩX VII me’… te’... tempestatis’ Ω M ΩX1, me… te ¦ … tempestatis ΩX3, me’… te’... tempestatis ¦ D30 ω 1 VIII meus… te ¦ Israel... recens Ω M ω 1] meus’… te Israel’… recens’ ΩX IX tuus qui eduxi te de terra Egypti ¦ dilata os tuum et implebo illud ΩM ω 1] tuus’ qui eduxi te de terra Egypti ’ ΩX XV adipe frumenti ¦ Ω MX1 ω 1] adipe ¦ frumenti ΩX3
Numérotation du verset Ps. 80,4 III

Bucinate
in neomenia tuba ¦ in insigni
die sollemnitatis vestre3
3 vestre Ps-G (ΨB) Ω ΩX1 Rusch edd. cum Ps-R ] nostre Ps-G D30 ² (in ras.?) Correc2 (hebr. et antiq. et grecus et Ieron. habent NOSTRE non habent VESTRE ) ω 1
Numérotation du verset Ps. 80,5 IV

Quia preceptum
in Israel4
4 in Ω Rusch Clementina Ps-G (rell. codd.) cum Ps-R ] om. Ps-G
est ¦ et iudicium Dei5 Iacob.
5 Dei] Deo ω 1
Numérotation du verset Ps. 80,6 V

Testimonium
in Ioseph
posuit
illud
cum
exiret de terra Egypti ¦
linguam
quam non noverat audivit.
Numérotation du verset Ps. 80,7 VI

Divertit6
6 Divertit Ps-G Ω ΩX P10489 Rusch ] Devertit Ps-G
ab oneribus
dorsum7 eius ¦
7 dorsum Ps-G ω 1 ΩX P10489 Rusch ] gressum Ω M
manus eius8 in cophino
8 eius² Ps-G D30 Ω MX] om. P10489 (hapax)
servierunt.
Numérotation du verset Ps. 80,8 VII

In tribulatione
invocasti me et liberavi te ¦ et9 exaudivi te in abscondito
9 et ΩS ΩX3 P10489 Ps-γ Ps-δ Rusch ] om. Ps-G D30 Ω M ΩX1 ω 1
tempestatis ¦ probavi te
apud aquam contradictionis.
Numérotation du verset Ps. 80,9 VIII

Audi10
10 Audi Ω MX ω 1 P10489 Rusch ] audivi ΩX3*, Diapsalma praem. Ps-G
populus meus
et contestabor
te ¦ Israel si audieris me11
11 audieris me Ps-G P10489 Ω ΩX ω1 cum Ps-R Rusch (inv. )] audias me Ps-G
Numérotation du verset Ps. 80,10 

non erit in te
deus recens ¦
neque adorabis12
12 neque Rusch Ω ΩX Ps-G (V D plerique codd. ) P10489 ω1 cum Ps-R ] nec Ps-G
deum alienum.
Numérotation du verset Ps. 80,11 IX

Ego enim
sum Dominus
Deus tuus
qui
eduxi te
de terra Egypti ¦
dilata os tuum
et implebo illud.
Numérotation du verset Ps. 80,12 X

Et non audivit populus meus
vocem meam ¦ et Israel
non intendit mihi.
Numérotation du verset Ps. 80,13 XI

Et dimisi eos13
13 eos Ps-G (V D plerique codd. ) Ω ΩX ω1 P10489 Rusch cum Ps-R ] illos Ps-G
secundum desideria
cordis eorum ¦
ibunt in adinventionibus suis.
Numérotation du verset Ps. 80,14 XII

Si populus meus audisset me ¦
Israel
si in viis meis
ambulasset.
Numérotation du verset Ps. 80,15 XIII

Pro nihilo
forsitan } inimicos eorum14
14 inimicos eorum] inimicus meus ΩX3*
humiliassem ¦ et super tribulantes eos misissem
manum meam.
Numérotation du verset Ps. 80,16 XIV

Inimici15 Domini
15 Inimici ω 1 Ps-G Rusch ] + vero ΩX (al. m.) P10489
mentiti sunt ei ¦
et
erit tempus
eorum in secula16.
16 secula Rusch Ω ΩX Ps-G (V D plerique codd. ) P10489 ω1 cum Ps-R ] seculo Ps-G
Numérotation du verset Ps. 80,17 XV

Et cibavit eos17
17 eos Rusch Ps-G (D) Ω ω1 cum Ps-R ] illos Ps-G ( codd. et edd. ) D30
ex adipe frumenti ¦
et de petra melle
saturavit eos18.
18 eos Rusch Ps-G P10489 ω1 cum Ps-R ] illos Ps-G

Psalmus 80

Numérotation du verset Ps. 80,ad litteram 
marg.| {3.1057} Exultate Deo . Huic Psalmo premittitur talis titulus in Hebreo Ad victoriam super haggittith Asaph. ad cuius intellectum sciendum, quod prima syllaba huius dictionis haggittith non est de substantia vocabuli, sed est articulare accusativi casus, sicut dicitur in Latino, o magister, li o, non est de substantia dictionis, sed est articulare vocativi casus. Gittith autem in hebreo habet duplicem significationem quia significat instrumentum musicum sic nominatum, eo quod repertum fuit in civitate Geth, ut dicit Rabbi Salomon Significat etiam torcular, et hoc modo transtulit Hieronymus qui ponit talem titulum. Victori in torcularibus Asaph. ita quod secundum eum ibi accipitur singulare pro plurali, scilicet torcular pro torcularibus, sicut frequenter fit in scriptura et econverso. Potest autem convenienter dici quod gittith hic accipitur in utraque significatione. Ad cuius intellectum sciendum, quod Psalmus iste specialiter erat decantandus in festo tubarum, ut magis videbitur persequendo, quod incipiebat prima die Septembris, que apud Hebreos est in novilunio propinquiori equinoctio autumnali sive sit ante equinoctium sive post, sive in ipso equinoctio illo autem tempore communiter complete sunt vindemie in terra promissionis, que calida est, et ideo de vino tunc expresso de torcularibus fiebant libamina sacrificiorum in templo, propter quod Psalmus iste intitulatur a torcularibus seu torculari. Item quia Levite cantabant psal. non solum vocibus humanis, sed etiam musicis instrumentis ut frequenter dictum est, et {3.1058} cantus huius ps. magis proprie cantabatur instrumento musico, quod Hebraice vocatur gittith propter hoc etiam iste Psalmus intitulatur hagattith prout est nomen instrumenti musici, et sic accipitur hoc tit. in significatione duplici. His premissis sciendum, quod una de causis quibus Psalmus iste cantabatur in festo tubarum, erat pro gratiarum actione de fructibus anni collectis, quorum collectio tunc erat completa, ut dictum est. Et ideo Psalmus iste dividitur in duas partes, quia primo inducitur populus ad gratitudinem erga Deum, secundo ostenditur eius ingratitudo per oppositum, ut opposita iuxta se posita magis elucescant. secunda ibi. In tribulatione. Prima in duas, quia primo populus ad Dei laudem incitatur, secundo ad hoc ratio adducitur, ibi. Quia preceptum. Circa primum dicitur.
marg.|  .1. Exultate. devotione.
marg.|  .2. Deo adiutori nostro. in omnibus periculis et negotiis.
marg.|  .3. Iubilate. ore vocis, secundum illud Ps. 83.a. Cor meum et caro mea exultaverunt in Deum vivum.
marg.|  .4. Deo Iacob, etc. Dicitur autem Deus Iacob, eo quod votum fecit ei de cultu speciali, Gn. 28.d. Si Deus fuerit mecum etc. Sequitur. erit mihi dominus in Deum, et lapis iste quem erexi in titulum, vocabitur domus Dei, etc.
marg.|  .5. Sumite psalmum. ad decantandum non solum vocibus, sed etiam instrumentis musicalibus. ideo subditur.
marg.|  .6. Et date tympanum, etc. Non exprimit hic instrumentum gittith {3.1059} quamvis sit magis proprium cantus huius psal. quam alia, quia principalem mentionem fecerat de ipso in tit. Psa. Secundum enim Hbr. tituli fuerunt appositi in principiis Psalmorum ab autoribus ipsorum.
Numérotation du verset Ps. 80,ad litteram 
marg.|  .1. Buccinate in neomenia tuba. id est novilunio, et dicitur a νέος Grece quod est novum Latine. In omnibus enim noviluniis faciebant festum propter beneficium divine gubernationis, eo quod in novilunio communiter magis apparet transmutatio temporis. Sed in novilunio mensis septimi, cum hoc concurrebat festum tubarum, quod erat valde solenne apud Iudeos. ut habetur Levit. 23. et Nm. 29. ideo subditur.
marg.|  .2. In insigni die solennitatis vestre. id est tubarum. In Hebreo habetur, In termino diei festi vestri. et est eadem sententia, quia terminus diei festi quantum ad eius inchoationem erat prima dies mensis septimi. In translatione vero Hierony. sic habetur : In medio mense die solennitatis vestre, Et ad idem potest referri, quia prima dies mensis septimi est in medio anni, secundum quod incipit annus principio Martii, alio tamen modo incipit a principio Septembris, prout dictum fuit plenius Gn. 7. et Ex. 12. Si autem referatur hoc ad medium mensis septimi, sic dies solennitatis refertur ad quintamdecimam diem eiusdem mensis, in qua incipiebat solennitas tabernaculorum. Levit. 24. et Nume. 29.
marg.|  .3. Quia preceptum. Hic consequenter ponitur dicte inductionis ratio, cum dicitur : Quia preceptum in Israel. quasi dicat bene debetis Deum laudare in dicta solennitate, quia dominus precepit hoc Israel in lege Levi. 23. et Nu. 29. ut predictum est.
marg.|  .4. Et iudicium Deo Iacob. id est faciet vindictam de precepti omissione. Ratio vero quare dominus precepit illam solemnitatem tubarum, fuit propter memoriam liberationis Isaac ab immolatione. vel potius propter memoriam obedientie Abrahe qui paratus fuit filium immolare, et ipsius Isaac qui paratus fuit ex eadem obedientia ad Deum immolationem sustinere sicut plenius fuit declaratum Gn. 22. Unde et in festo predicto Iudei clangebant in cornibus arietum memoriam arietis oblati pro Isaac.
marg.|  .5. Testimonium in Ioseph. Dicit Rab. Sab. quod eadem die post revolutionem annorum Ioseph eductus fuit de carcere, et sic ille dies fuit solemnis, {3.1060} etiam pro Ioseph liberatione.
marg.|  .6. Cum exiret de terra Egypti. In Hebreo habetur super terram Egypti, quod secundum istam expositionem fuit, quando Ioseph factus fuit prepositus super Egyptum, et tunc ivit ad videndum terram Egypti, et ad providendum de conservatione frumenti, secundum quod dicitur Gn. 41.f. Egressus est itaque ad terram Egypti, etc.
marg.|  .7. Linguam quam non noverat, audivit. Dicit Rabbi Salomonquod hic accipitur lingua pro idiomate, sicut frequenter accipitur in scriptura, et etiam in modo communi loquendi. Dicit ergo quod Gabriel docuit Ioseph. 70. idiomata que ante non noverat sed tantum Hebraicum.
marg.|  .8. Divertit ab oneribus dorsum. Quia liberatus fuit a servitute principis militie qui ipsum emerat in servum, Gene. 29.
marg.|  .9. Manus eius in cophino servierunt. Sicut modus est ministrantium in domibus principum. Quod autem dictum est in hac expositione, Gabrielem omnia idiomata Ioseph docuisse, falsum est, quia ad hoc se non extendit virtus angeli, ut in instanti vel tempore tam brevi hoc faciat, sed solum ad virtutem spiritussancti, qui donum linguarum dedit apostolis, Act. 2. Preterea, sancti et doctores catholici dicunt communiter, quod hoc donum primo datum fuit apostolis, ut possent predicare fidem catholicam in omni lingua, que ratio non habuit locum in Ioseph, et ideo aliter exponitur hec scriptura ab illo loco. Testimonium in Ioseph, etc. id est in populo Israel nominato nomine Ioseph, qui populum illum salvavit in Egypto tempore famis, ut dictum est in Psalmo precedenti. Cum exiret de terra Egypti, quia cito post exitum de Egypto dedit dominus preceptum de festo tubarum Moysi in deserto, sed sicut dictum est in Hebreo habetur : Super terram Egypti : et tunc supplendum est libere, quia ante retinebatur populus Israel in aliquibus civitatibus sub servitute, unde non poterat exire, sed primogenitis interfectis habuerunt licentiam exeundi ad aliam terram Egypti, et eundi per quam partem vellent. Linguam quam non noverat audivit, quia populus audivit Deum loquentem dando. 10. legis precepta, Ex. 20. Divertit ab oneribus dorsum eius, quia populus de servitute Egyptia fuit divinitus liberatus. In translationeHieronymi habetur : Amovi ab onere humerum eius : et est eadem sententia, nisi quod mutatur modus loquendi de {3.1061} Deo de tertia persona ad primam, que mutatio frequens est in prophetis. Manus eius in cophino servierunt. id est instrumento facto ad exportandum feces de civitatibus, ad quod compellebantur filii Israel in Egypto, prout dictum fuit Ex. 1. in Hebreo et in translationeHieronymi habetur : Manus eius a cophino transierunt, vel recesserunt : et sic refertur ad tempus, in quo fuerunt a dicta servitute liberati, translatio autem ista refertur ad tempus quo fuerant in servitute occupati.
Numérotation du verset Ps. 80,ad litteram 
marg.|  .1. In tribulatione. Hic consequenter describitur ingratitudo populi, et primo quantum ad culpam, secundo quantum ad penam, ibi ; et dimisi eos. Circa primum dicitur in persona Dei primo recolentis sua beneficia prestita. In tribulatione. Qua fuisti oppressus in Egypto dura servitute.
marg.|  .2. Inuocasti me. Ut te liberarem.
marg.|  .3. Et liberavi te. In signis et prodigiis te educendo.
marg.|  .4. Et exaudivi te. id est quando tempestas veniebat super Egyptos exaudivi te salvando quasi in abscondito, et loco tuto.
marg.| {3.1062} .5. Probavi te apud. Declarando tuam ingratitudinem et rebellionem, Nm. 20.
marg.|  .6. Audi populus. cui specialem legem dedi in monte Sinai.
marg.|  .7. Et contestabor. id est ero contra te testis sicut, et iudex, si legem meam transgressus fueris, ideo subditur.
marg.|  .8. Si audieris me. obediendo ei quod dixi tibi in datione legis, Ex. 20.a. Non habebis Deo s alienos coram me.
marg.|  .9. Non erit in te Deus. idest nulla creatura naturaliter, vel artificialiter facta, erit apud te, a te pro Deo reputata. Omnis enim creatura in tempore est facta, et per consequens est recens respectu eternitatis.
marg.|  .10. Neque adorabis etc. unde Ex. 20. subditur : Non adorabis ea neque coles. Ego enim sum dominus Deus, etc. Et non alius sicut falso dixisti de vitulo, Ex. 32.a. Isti sunt Dii tui Israel, qui te eduxerunt de Egypto.
marg.|  .11. Dilata os tuum. petendo tibi utilia.
marg.|  .12. Et implebo illud. dando petitionem tuam, si tamen me solum recognoveris.
marg.|  .13. Et non audivit populus meus. mihi obediendo.
Numérotation du verset Ps. 80,ad litteram 
marg.| {3.1063} .1. Et Israel non intendit. mandata mea parvipendendo, in quo apparet maxima ingratitudo.
marg.|  .2. Et dimisi eos. Hic consequenter ponitur huius ingratitudinis sequens pena que est multiplex. Prima est privatio gratie spiritualis, que notatur cum dicitur. Et dimisi eos. subtrahendo ab eis meam gratiam a peccatis conservantem, ideo subditur.
marg.|  .3. Secundum desideria. id est secundum inclinationem fomitis ad malum.
marg.|  .4. Ibunt in adinventionibus. id est in peccatis enormibus ab ipsis inventis. Secunda pena, est subtractio subsidii temporalis, que notatur cum dicitur.
marg.|  .5. Si populus meus. id est populus Israel quem redemi de Egypto.
marg.|  .6. Audisset me. Mihi obediendo.
marg.|  .7. Si in viis meis. precepta mea observando, que sunt vie perveniendi ad beatitudinem, Mt. 19.b. Si vis ad vitam ingredi, serva mandata. .8.   Pro nihilo. idest, gratis.
marg.|  .9. Forsitan inimicos. eos ad nihilum deducendo. Et dicit forsitan, non propter mutabilitatem divine voluntatis, que est immutabilis, sed propter vertibilitatem hominis de bono ad malum, propter quod frequenter impeditur divine promissionis effectus, qui est sub conditione scilicet si homo perseveret in bono.
marg.|  .10. Et super tribulantes. eos interficiendo, sicut feci Pharaoni in mari rubro, que subsidia eis non feci propter eorum ingratitudinem de preteritis beneficiis. Tertia pena est inflictio supplicii gehennalis, {3.1064} que notatur cum dicitur.
marg.| .11. Inimici domini. Isti sunt perversi Iudei qui promiserant observare legem Dei. Ex. 24. dicentes. Omnia que mandaverit nobis dominus faciemus, et erimus obedientes : et tamen scienter et a proposito cito transgressifuerunt enormiter, vitulum conflatilem adorantes, Ex. 32.
marg.|  .12. Et erit tempus. id est tempus punitionis huius peccati. quia licet tunc in parte fuerit punitum, ut ibidem habetur, quia ceciderunt in illa die quasi. 23. milia. tamen adhuc reservatur punitio in futurum secundum quod dixit dominus Moysi post illam mortalitatem. Ego autem in die ultionis visitabo hoc peccatum eorum.
marg.|  .13. Et cibavit eos. id est de pane facto de simila tritici, quia non obstante dicta transgressione introduxit populum ad terram promissam tritico abundantem.
marg.|  .14. Et de petra melle. quia apes mellificant in rupibus terre promissionis, ubi abundanter mel colligitur, unde et terra illa dicitur manans melle, Ex. 3. Moraliter potest exponi Psalmus iste, ut sit gratiarum actio ecclesie pro aliquo seu pro aliquibus beneficiis a Deo exhibitis populo Christiano, verumtamen quia secundum dictum salvatoris Mt. 13. ecclesia est sicut sagena non dum tracta ad littus, et sic habet bonos cum malis permistos, ideo gratitudinem bonorum considerans erga Deum primo in hoc Psal. in Deum per exultationem et iubilum elevatur, secundo ingratitudinem malorum considerans eos in persona domini detestatur, et patent partes secundum predicta.
Numérotation du verset Ps. 80,moraliter 
marg.| {3.1057} Exultate Deo . Hunc psal. fecit Asaph ad decantandum per Levitas in principio mensis septimi, cui apud nos correspondet September pro gratiarum actione ex fructuum collectione. Fructus autem bonorum operum est beatitudo, Sap. 3. ca. Bonorum laborum gloriosus est fructus. Qui fructus colligitur post hanc vitam in re, sed in presenti quodammodo colligitur in spe, quoniam ex {3.1058} degustatione bonorum celestium sentitur aliqua dulcedo celestis patrie, et talibus dicitur.
marg.|  .1. Exultate. mentis devotione.
marg.|  .2. Adiutori nostro. in omni boni promotione.
marg.|  .3. Iubilate Deo Iacob. licet enim sit Deus omnium per creationem tamen Deus est supplantantium vitia per cultum specialem.
marg.|  .5. Sumite psalmum, etc.  date tympanum, etc. per hec instrumenta musicalia {3.1059} significantur varii motus animi per devotionem in Deum.
Numérotation du verset Ps. 80,moraliter 
marg.|  .1. Buccinate in neomenia etc. id est laudate Deum in renovatione mentis per gratiam, neomenia nanque dicitur a νέος neos, quod est novum.
marg.|  .2. In insigni etc. idest, quando per probabilem coniecturam percipitis in vobis gratie renovationem.
marg.|  .3. Quia preceptum etc. idest, in populo Christiano, ut de tali beneficio reddantur gratie Deo .
marg.|  .4. Et iudicium Deo Iacob. Iudicium, scilicet, approbationis, nam {3.1060} Deus approbat talem gratitudinem hominis.
marg.|  .5. Testimonium in Ioseph. Per Ioseph qui crescens interpretatur. augmentum in bonis operibus significatur, et hoc est quoddam testimonium divine gratie crescentis in mente.
marg.|  .6. Dum exiret de terra Egypti. idest, de tenebris ignorantie ad illuminationem sapientie divine.
marg.|  .7. Linguam quam non noverat audivit. Quia tunc divinas consolationes percepit. Osee. 2. ca. Loquar ad cor eius, etc.
marg.|  .8. Divertit ab oneribus dorsum. Quia talis absolvitur a iugo mundi carnis, et diaboli.
Numérotation du verset Ps. 80,moraliter 
marg.| {3.1061} .1. In tribulatione. Homo sic a Deo illuminatus et consolatus aliquando fortiter impugnatur a demone, propter quod debet fortius semper orare et ferventius, et sic Deus eum exaudit. ideo dicit : In tribulatione etc. exaudivi te, etc. idest, in forti impugnatione demonum invisibilium.
marg.|  .5. Probavi te apud. Non solum enim demones per seipsos iustos homines molestant, sed etiam per homines malos, ut eos ab incepto bono retrahant, et hoc vocatur aqua contradictionis. Nam iustus probatur quando per hoc a bono non impeditur, sed magis per constantiam in hoc firmatur, et talibus dicit Deus.
marg.|  .6. Audi populus meus. Et quid dicat subditur.
marg.|  .8. Si audieris me. in mandatis meis perseverando.
marg.| {3.1062} .9. Non erit in. Deus recens dicitur creatura que male amatur sicut pecunia est Deus avari, et ribalda luxuriosi, et sic de aliis.
marg.| † Ego enim sum dominus. Latria colendus.
marg.| † Qui eduxi. id est, de tenebris peccati.
marg.|  .11. Dilata os tuum. id est desiderium tuum ad bonum.
marg.|  .12. Et implebo illud. quia solus Deus appetitum hominis potest satiare.
marg.|  .13. Et non audivit. Ecclesia militans est sicut sagena ad littus mundi tracta, propter quod habet malos homines cum bonis admistos, et pro illis subditur : Et non audivit populus meus vocem. Et dimisi eos secundum desideria cordis eorum ibunt. quia propter suam malitiam divina gratia subtrahitur, et sic sensualitatem sequuntur de malo in malum ruendo.
Numérotation du verset Ps. 80,moraliter 
marg.| {3.1063} .5. Si populus meus. mihi obediendo.
marg.|  .8. Pro nihilo. id est pro modico servitio mihi facto demones et malos homines eis subiecissem.
marg.|  .11. Inimici vero domini. id est mali Christiani.
marg.| † Mentiti sunt ei. recedentes a promisso, quod ei fecerant in baptismo.
marg.| {3.1064}
marg.| .12. Et erit tempus. id est eorum punitio erit eterna.
marg.|  .13. Et cibavit eos. id est sacramento Eucharistie.
marg.|  .14. Et de petra melle. id est de Christo de quo dicitur. 1. Cor. 10.b. Petra autem erat Christus. Qui mel consolationis administrat suis fidelibus, sed quando fiunt ingrati de tantis beneficiis permittuntur a Deo in fecibus suis, et aliquando usque ad mortem, et sic incurrunt penam eternam.
Numérotation du verset Ps. 80,additio 1 
marg.| {3.1063} In Ps. 70. Exultate Deo, ubi dicitur in postil. Et ideo Psalmus iste dividitur in duas.
marg.| Psalmus iste non videtur vere exponi in postil. eo quod presupponitur falsum tam circa causam celebrationis festi tubarum, quam etiam circa tempus complete collectionis fructuum in terra promissionis. Quod patet sic, nam festum tubarum non celebratur pro gratiarum actione de fructibus collectis ipsius anni, sicut neque collectio fructuum tunc erat completa, prout postil. supponit in hoc loco, cuius contrarium ipsemet fatetur infra Ps. 83. ubi dicit quod 22. mensis Septembris erat tempus ad hoc assignatum. Falsitas autem presuppositi predicti patet. Legitur enim Deut. 16.c. Solennitatem quoque tabernaculorum celebrabis per septem dies, quando collegeris de area, et de torculari fruges tuas : Ex quo patet manifeste, quod in festo tabernaculorum de hoc agebatur, et quod pro tunc erant fructus collecti, non autem in festa tubarum. Idem patet Levi. 23. ubi sic dicitur. Quintadecima ergo die mensis septimi, quando congregaveritis omnes fructus terre vestre celebrabitis ferias domini. 7. diebus. Unde ad veriorem intellectum huius Psal. premittenda sunt duo.
marg.| {3.1064} Primum est, quod inter festa veteris testamenti de quibus agitur Levitici predicto capitulo, et in aliis locis quedam erant celebranda cum gaudio et letitia in memoriam preteritorum beneficiorum sicut festum pasche in memoriam redemptionis Egyptiace et festum Pentecostes in memoriam dationis legis, et festum tabernaculorum quando celebrabatur. 15. die mensis septimi, in memoriam beneficiorum Dei in deserto exhibitorum, de quo festo dicit in predicto capitulo : Habitabitis in umbraculis septem diebus, et infra. Ut discant quod in tabernaculis fecerim habitare filios Israel. In quo quidem festo, scilicet tabernaculorum reddebantur gratiarum actiones cum magna letitia de fructibus collectis de eodem anno, unde in c. preallegato cum dixisset : Quando congregaveritis omnes fructus terre vestre, celebrabitis ferias domini septem diebus : postea subiungit : Sumetisque vobis in die primo fructus arboris pulcherrime, spatulasque palmarum, et sequitur : Et letabimini coram domino Deo vestro semptem diebus. Quedam vero alia festa celebrabantur ad hoc ut in illis temporibus ad Deum converterentur, et ideo talia festa licet celeberrima, non tamen cum gaudio saltem corporali celebrabantur : Que quidem festa duo erant.
marg.| {3.1065}Primum, scilicet prima dies mensis septimi in qua excitabantur ad contritionem, ut ad Deum converterentur : et ideo illa dies vocabatur dies clangoris, Nu. 29.a. Dies clangoris est et tubarum. Similiter vocabatur, et festum memoriale, Leu. 23. Quod quidem memoriale potest intelligi dupliciter. Uno modo respectu celebrantium, qui habebant reducere ad memoriam flagitia preterita, ut contererentur. Alio modo respectu Dei, qui memor iustitie patrum, et promissionum quas eis fecerat, et specialiter Abrahe, filios eorum reduceret ad statum penitentie, et averteret ab eis iram suam, ut patet. Ex. 32. ubi agitur de propitiatione peccati vituli, et in aliis locis quamplurimis, ubi memoria patrum, pro venia posteritatis eorum allegabatur.
marg.| Secundum vero festum, erat x. die huius mensis septimi, quod vocabatur dies expiationis celeberrimus et sanctus, propter expiationem peccatorum, quam in illa die a Deo expectabant, unde Leu. 16. In quo quidem festo cessabant gaudia quecumque temporalia, imo tenebantur affligere animas. Dicitur enim Levit. 23.e. Omnis anima que non fuerit afflicta, die hoc, peribit a populis suis. Ratio autem quare dies prima et dies decima mensis septimi erat assignata ad huiusmodi penitentiam et propitiationem, Nume. predicto ca. est videnda.
marg.| Secundo premittendum est, quod tube in veteri lege dupliciter accipiuntur. Uno modo pro tubis ductilibus, que de metallo fiunt, que quidem tube vocantur in Hebreo hacosroth. et istis utebantur in solemnibus letitiis, et in bellis, et in aliis congregationibus similiter et in festis primo modo dictis, et in neomeniis communibus. unde Nm. 10.c. Si quando habebitis epulum et dies festos et calendas canetis tubis super holocaustis, etc. que quidem tube erant argentee, ut ibidem dicitur, et vocabantur hocasrot, ut dictum est. Alio modo accipitur tuba pro cornea, que quandoque dicitur buccina, et talis tuba semper vocatur in Hebreo non hacosrot, sed sophar, et talibus tubis utebantur specialiter quando Deus vel eius ministri populum intendebant excitare ad attentionem alicuius magni, sicut in datione legis legitur : Clangorque buccine vehementius perstrepebat, ubi loco buccine habetur in Hebreo sophar. Ex. 19.c. Similiter quando prophete exhortabantur populum ad penitentiam, talis, exhortatio assimilabatur in scripturis voci tube cornee, ut Is. 58.a. Quasi tuba exalta vocemtuam : et Ezech. 33.a. Si audiens autem quis sonitum buccine, non se observaverit, etc. sanguis ipsius super caput eius erit. Unde in quolibet istorum locorum, et similium habetur in Hebreo sophar non hacosrot, licet translatio nostra indifferenter videatur ista accipere, ut in pluribus. In hoc igitur festo, scilicet clangoris seu tubarum non tuba ductilis, sed cornea ad provocationem penitentie clangebatur ratione predicta. His premissis Psalmus iste fuit proprie ordinatus pro festo tubarum, sicut etiam hodie Hebrei eundem psal. cantant in eodem festo, sed non ordinatur ad gratiarum actiones, de fructibus collectis, ut in postil. sed potius, ut prepararentur per timorem Dei ad expiationem, seu indulgentiam in proximo futuram, scilicet in decima huius mensis, ut dictum est. Unde Psal. circa hoc octo facit.
marg.| Primum preponit, quod communiter, scilicet in aliis temporibus presertim festivis exultandum est Deo, et iubilandum tanquam vero adiutori et gubernatori, et hoc non solum mente et ore, sed etiam cum musicis instrumentis, et de hoc intelliguntur duo versus primi, scilicet Exultate Deo, etc. Date tympanum.
marg.| Consequenter secundo dicit, quod in festo tubarum aliter est agendum, scilicet quod non in musicis instrumentis iucundis, sed potius in tuba cornea est clangendum seu buccinandum, eo quod hoc festum non ordinatur ad gratiarum actionem de preteritis, seu potius ad contritionem de commissis, et ad disponendum populum ad suscipiendam expiationem. unde dicit : Buccinate in neomenia tuba, scilicet cornea. unde in Hebreo in hoc loco dicitur sophar, quod nullo modo significat nisi tubam corneam, quod facit ad excitationem peccatorum ad penitentiam provocando eos non ad letitiam, sed ad timorem. Et quia neomenie sunt. 12. in quolibet anno, sicut et 12. lunationes : idcirco declarat que sic ista neomenia, de qua in hoc Psalmo loquitur dicens : In insigni die solennitatis vestre. Cetere autem neomenie non erant solemnes, quod patet ex hoc, quod non connumerabantur inter alias ferias domini sanctas. Levi. 23. unde et in eis poterant opera servilia facere, sicut et in aliis diebus prophanis. Sed hec neomenia, scilicet septimi mensis erat solennis et sancta, in qua non licebat aliquid operari, ut in predicto ca. habetur. Et hoc notatur cum dicit : In insigni die solennitatis vestre, id est in illa neomenia tantum debet buccinari tuba cornea modo predicto, et non in aliis. In ceteris autem neomeniis tube ductiles clangebantur, ut Nu. 10. ubi supra. Cuius rationem reddit. d. Quia preceptum in Israel est, etc. exponatur ut in postil.
marg.| Consequenter tertio, quia homines sepe retrahuntur a divino timore : igitur Psalmista ducit contra tales testimonium dicens : Testimonium in Ioseph posuit illud : Cuius sensus est, quod in historia Ioseph habetur manifestum testimonium, quod homo debet preponere divinum timorem timori humano. Ioseph enim cum ab uxore domini sui agitaretur, ut committeret adulterium, divinum timorem allegavit dicens : Quomodo possum facere malum hoc, et peccare in Deum meum ? Gn. 39.b. qui quidem Ioseph licet ob hanc causam fuit acriter incarceratus, de eo enim legitur in Ps. 104.b. Humiliaverunt in compedibus pedes eius, etc. postea tamen de carcere eductus prepositus fuit {3.1066}super totam terram Egypti, ut habetur, Gn. 4.b. Et hoc est quod dicitur : Testimonium in Ioseph posuit illud, etc. hoc est dicere, manifeste videmus, quod Ioseph fuit ab oneribus et servitutibus in quibus fuerat positus, divinitus liberatus, eo quod timuit Deum plus quam homines. Et non solum hoc, sed etiam super terram Egypti quasi dominus exivit. Gn. 41.c. cuius regionis linguam non noverat, quod est magis mirabile quam habere dominium in propria patria. Et ex his patet propria expositio horum versuum usque ibi exclusive : In tribulatione.
marg.| Consequenter quarto inducit aliud testimonium de populo Israelitico. d. In tribulatione inuocasti me, etc. Ad quod sciendum, quod testimonium de Ioseph predictum non omnino suffecisset ad inducendum peccatores ad penitentiam, cum ipse Ioseph esset iustus, de quo nullus defectus peccati in scriptura legitur, quod non invenitur in communi statu hominum, de quibus. 1. Io. primo capitulo Si dixerimus quod peccatum non habemus, etc. Misericordia igitur divina circa Ioseph facta forte non esset trahenda ad consequentiam quantum ad manifestos peccatores, ideo psal. sufficiens inductivum allegat quo ad peccatores, ut timore peccatorum commissorum a contritione non desistant. unde dicit : In tribulatione inuocasti me, et liberavi te, ubi loquitur populo Israelitico quem Deus liberavit a tribulatione Egyptiaca, de qua ut in glos. metu Egyptiorum non audebant gemere cum affligerentur. unde Ex. 2.d. Post multum vero temporis mortuus est rex Egypti, et ingemiscentes filii Israel propter servitium, quod erat durum, etc. Ex quo apparet, quod in temporibus longe retroactis gemere non audebant, et ideo dicit : Exaudivi te in abscondito tempestatis, quia tribulationes ille quasi in cordibus abscondebantur. Sed quod hec liberatio non fieret eis tanquam bonis et iustis, sicut facta fuit Ioseph, ostendit cum sequitur : Probavi te apud aquam contradictionis, de qua legitur Nume. 20.b. in contradictione de qua potentia divina, et eius bonitate detraxerunt dicentes, ut in ps. 78.c. Numquid poterit Deus mensam parare in deserto ? Ex quibusconcluditur, quod non solum bonis Deus providet de sua misericordia, sed etiam peccatoribus, quod introducit Psal. ad excitandum populum, ut converteretur ad Deum.
marg.| Consequenter quinto, quia homines frequenter retrahuntur a timore divino propter falsas suggestiones demonum, qui ut plurimum in idolis coluntur. idcirco Psal. dicit ; Audi popule meus, etc. que verba plane intelliguntur ad idololatriam, contra quam dupliciter prohibet. Primo, scilicet in corde, cum dicit, Non erit in te. id est intra te. Deus recens, quia secundum gl. cum imago recentis Dei, scilicet non eterni in mente portatur, tunc imago veri Dei, in ipsa creatione anime impressa, remanet vetusta. Secundo idololatriam prohibet in exteriori cultu, et hoc cum dicit. Neo adorabis deum alienum : et quia ad ista erant obligati per precepta divine legis, in prima tabula contenta, que incipiebat a cognitione Dei, Ex. 20. Ego sum Dominus Deus tuus, qui eduxi te, etc. Idcirco Psal. hic commemorat illud verbum, scilicet primum in decalogo, cui immediate sequuntur predicta precepta, unde proprie premisit ; Audi popule meus, et contestabor te. id est testimoniis scripturarum probabo quod dicam tibi : Non erit in te Deus recens.
marg.| Consequenter sexto, quia multi retrahuntur a divino timore seu cultu timentes ne deficiant in temporalibus, que credebant habere a demonibus, quos in idolis colebant, iuxta illud Osee. 2.a. Vadam post amatores meos qui dant panes mihi, etc. Idcirco Psal. contra hoc dicit : Dilata os tuum, et implebo illud : quod potest dupliciter intelligi. Primo respectu bonorum temporalium, quia Deus numquam deficit in necessariis, iuxta illud Ps. 33.b. Requirentes autem dominum, non minuentur omni bono. Secundo respectu bonorum spiritualium, que in bonum infinitum ordinantur, circa quod notanter dicit : Dilata os tuum : quia desideria temporalium licet multa et varia, angusta tamen sunt et modici valoris, eo quod sunt finita. Sed desiderium celestium bonorum que sunt infinita, requirit magnam dilatationem, seu capacitatem in recipiente. ideo dicit, Dilata os tuum. quasi dicat non desideres brevia et finita, sed infinita et eterna. Et ego implebo illud, quia solus Deus potest tale desiderium satiare.
marg.| Consequenter septimo, quia secundum Philosophum plures sunt, quos sensus certificat, quam quos ratio persuadet, idcirco Psal. ad certificationem predictorum inducit testimonium experimentale de ipso populo Israel, qui quandiu recesserunt a Deo, et adheserunt idolis, fuerunt deserti a divina protectione, ut patet in multis historiis sacris, specialiter in libro Iudi. quasi per totum, et hoc est quod dicit. Et non audivit populus vocem meam, etc. Et dimisi eos. id est permisi eos ambulare secundum desideria cordis eorum, et exponatur prout in postil. et sequitur : Ibunt in adinventionibus suis, iuxta illud Osee 9.c. Facti sunt abominabiles, sicut ea que dilexerunt : et loquitur de idololatris.
marg.| Consequenter octavo idem intendit inducere ab opposito, quia scilicet quando populus ille obediebat mandatis Dei communiter, proficiebat in duobus. Primo scilicet, quia a Deo protegebatur specialiter ab hostibus. Secundo quia providebatur ei a Deo, non solum circa necessaria vite, sed etiam circa quedam delectabilia, que conferunt ad vite conservationem. {3.1069}Primum ostendit, cum dicit : Si populus meus audisset me. Et nota, quod in Hebreo nulla dictio ponitur hic que sonat forsan, vel forsitan, que est dictio dubitandi, sed habetur sic : Israel si in viis meis ambulasset, quasi pro modico inimicos eius humiliassem. quasi dicat sine ulla difficultate, quia quod modicum est, quasi pro nullo reputatur, secundum Philosophum 2. Physicorum. et hoc est manifestum, quia voluntati divine non est qui resistat. Et quia quandocumque populus Dei in viis eius ambulat, tribulantes eos, sunt inimici Deo eo quod persequuntur populum suum, et turbant eius cultum, idcirco cum Psalmista dixisset : Super tribulantes eos misissem manum meam : Subdit, Inimici vero domini mentiti sunt ei. quasi dicat tribulantes populum Dei inimici domini sunt, eo modo quo dicitur Ex. 23.c. in simili materia. Inimicis ero inimicis tuis. Similiter et tales inimici Deo mentiuntur, inquantum denegant eis dominium generale, secundum quod tenentur servos suos servare, et non turbare cultum eius, et sequitur : Et erit tempus eorum in secula, exponatur prout in postilla. Quo ad secundum dicit : Cibavit eos ex adipe frumenti. {3.1070} ad ostendendum quod Deus providebat populo suo de pertinentibus ad conservationem vite, que in nomine panis includunt. Similiter providebat eis de aliis delectabilibus ad conservationem vite conferentibus. Et circa hoc dicit : Et de petra melle saturavit eos : quia terra promissionis de his omnibus abundabat. Ex quibus Psal. intendit inducere populum ad divinum timorem, per clangorem tube cornee in prima parte signatum, ostendendo eis exempla de bonis temporalibus, quibus populus ille ad actus virtutum inducebatur.
Numérotation du verset Ps. 80,replica 
prol.| REPLICA. In Psalmo Exultate Deo . Postil. et Burgens. satis concordant in conclusione, quia quod Burgens. exponit de timore Dei, Postil. de laude Dei, quia timor filialis non sine laude, nec laus sine timore. In quibus vero dissonant, pertinet ad cultum Iudeorum, quem puto secundum usum modernorum Burgens. fuisse magis notum, Postil. tamen secundum usum antiquum in scriptura satis ostendit fundamentum : Nec multum pertinet ad intellectum sensus litteralis ille vel iste usus cultus, certum non esse omnino eundem etc.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 80), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 21/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_80)
Signaler un complément d'information

Notes :