Glossae Scripturae Sacrae-electronicae (Gloss-e)

^prol.| {LYR26P0.1} Incipit liber Psalmorum ¹. – {3.415} Propheta magnus surrexit in nobis (Luce² 7^a). Quamvis liber psalmorum³ apud Hebreos inter hagiographa computetur, tamen apud⁴ latinos⁵ inter libros propheticos reputatur, nec immerito⁶ quia David qui fecit psalmos, saltem pro maiori parte, non solum dicitur propheta sed etiam eximius prophetarum ⁷ ut dicitur in principio Glosse super librum psalmorum^b.

^a Lc. 7, 16.

^b Petrus Lombardus , In Ps prologus, PL 191, 55A.

¹ Incipit liber Psalmorum] om. Va162 P402 BAV, San Pietro B62 etc. ; Venerabilis doctoris fratris Nicolai de Lyra in Postillam super Psalterium Prefatio Ed1590 ; Prefatio autoris venerabilis doctoris fratris Nicolai de Lyra in postillam super psalterium prefatio incipit. Ed1603

² Luce] sic Va162

³ psalmorum] spsalmorum a . corr. Va162

⁴ apud] inter Va162

⁵ latinos Va162 P15257 Ed etc. ] hebreos P359

⁶ in merito P402

⁷ sed… prophetarum] om. Va162, corr. al. m. marg. : sed dicitur eximius prophetarum

^prol.| {LYR26P0.2} Propter quod de ipso⁸ convenienter dicitur⁹ verbum propositum: Propheta magnus etc. In quo quidem¹⁰ verbo possunt notari quatuor cause huius libri scilicet efficiens, materialis, formalis et finalis.

⁸ de ipso Va162 P359 P15257 ] om. Ed.

⁹ dicitur] + de eo Ed .

¹⁰ quidem] quidam P359

^prol.| {LYR26P0.3} Causa autem¹¹ efficiens duplex est¹², scilicet principalis et instrumentalis¹³. Principalis autem¹⁴ est ipse Deus revelans mysteria in hoc libro descripta. Instrumentalis autem est ipse David propheta¹⁵ cui, secundum Augustinum^c, omnia contenta in hoc libro fuerunt revelata et ab eo descripta. Secundum vero Ieronymum et Hilarium¹⁶ ^d et omnes doctores hebraicos, David non fecit omnes psalmos sed maiorem partem.

^c Fons : Augustinus Hipponensis , De Civitate Dei, 17, 14, CCSL 48. ‎Note générale 2.

^d Fons : Hieronymum et Hilarium] Cf. Prologus beati Hieronimi presbiteri in libro Ps. (éd . De Bruyne, Préfaces, Ps. n° 24, p. 73.36-40) <cuius fons> Cassiodorus, Expositio in Psalmos, praef., c. 12 (SL 97, p. 15) < Hilarius Pictaviensis , In Ps. prol. (CSEL 22, § 8, 11 et 12#) et Hieronymus , Praefatio in Ps. iuxta Hebreos (Epist. Sofronio) (Biblia Sacra, Stuttgart, p. 768.1-17); voir Note générale 28.

¹¹ autem] om. Va162

¹² est] om. Ed .

¹³ principalis et instrumentalis P402 Ed .] inv. P359

¹⁴ autem] om. Ed .

¹⁵ principalis Va162 etc.] om. Ed .

¹⁶ Ieronymum et Isidorum] I’ôm Va162 ; solû et hystorium P359 (!)

^prol.| {LYR26P0.4} Plures autem alii aliquos psalmos¹⁷ scripserunt¹⁸, ut Moyses, Salomon et aliqui alii ut magis patebit¹⁹ infra prosequendo per²⁰ titulos psalmorum. Psalmi tamen facti a David et aliis collecti fuerunt, et in uno libro congregati qui dicitur Liber Psalmorum , et hoc per Esdram scribam et prophetam, vel per alium prophetam sanctum quicumque fuerit, ut dicit Hieronymus in prologo super librum istum qui in modernis bibliis²¹ communiter non habetur. Tenetur tamen communiter a doctoribus nostris²² quod Esdras, qui legem combustam a Caldeis reparavit, psalmos a diversis factos in hoc volumine congregavit. Non tamen dicitur actor²³ libri seu causa efficiens intrumentalis, sed magis ipse David qui maiorem partem psalmorum fecit. Totum enim a maiori parte denominatur. Hec autem causa efficiens duplex, scilicet principalis et instrumentalis, tangitur cum dicitur Propheta .

¹⁷ psalmos] spsalmos Va162 ( a . corr. )

¹⁸ scripserunt Va162 P402 Ed. ] descripserunt P359

¹⁹ -bat P402

²⁰ per] om. Va162

²¹ bibliis Va162 P402 Ed .] libris P359

²² communiter - a doctoribus nostris Va162 P402 Ed .] inv. P359

²³ auctor Ed .

^prol.| {LYR26P0.5} Ad actum enim prophetandi concurrit Deus, mentem prophete tangens seu elevans ad supernaturalem cognitionem, et mens prophete hoc modo tacta seu illuminata. Oportet enim quod simul sint²⁴ movens actu et res mota. Propter quod²⁵ dicit Dominus, Numerorum 12^e, «Si quis inter vos propheta Domini fuerit, in visione apparebo ei aut per sompnium loquar²⁶«. In quo verbo tanguntur duo modi prophetandi ad quos omnes modi²⁷ prophetie proprie dicte reducuntur, prout infra magis videbitur. Unus est in vigilia qui notatur cum dicitur «in visione apparebo ei». Alius est in sompno qui notatur cum dicitur «aut per sompnium loquar». In utroque tamen modo concurrit Deus ut agens principale et mens prophete ut agens²⁸ instrumentale, quod patet manifeste²⁹ per hoc quod dicitur: «In visione apparebo ei», scilicet in vigilia veritatem supernaturalem ei³⁰ ostendens, «aut per sompnium loquar»^/f. 353rb/ occulta sibi revelans. Et sic patet primum scilicet causa effectiva.

^e Nm. 12, 6.

²⁴ sint] sciat P402

²⁵ quod] hoc Va162

²⁶ loquar] + ei P402

²⁷ prophetandi… modi] om. hom. P402

²⁸ ut agens Va162 P402 Ed .] om. P359

²⁹ manifeste] om. Ed .

³⁰ ei Va162 P402] eis P359 Ed

^prol.| {LYR26.P0.6} Secundo tangitur causa materialis sive subiectiva cum dicitur Magnus . Ad cuius intellectum sciendum quod³¹ propheta aliquis dicitur magnus et prophetia eius magna dupliciter. Uno modo intensive, et hoc³² contingit quanto clarior est cognitio ipsius prophete. Et secundum hoc David dicitur Propheta magnus . Unde et³³ in principio glose super librum istum dicitur: alii prophete per quasdam rerum imagines atque verborum tegumenta prophetaverunt ^f. David autem solius Spiritus Sancti intuitu ³⁴ sine omni exteriori adminiculo ³⁵ edidit prophetiam. Et hic³⁶ est modus excellentior prophetie, ut infra magis videbitur cum agetur de gradibus prophetie. Sed hic modus magnitudinis prophetie magis pertinet ad causam formalem que consistit in modo tractandi quantum ad subiectivam³⁷. Alio modo accipitur magnitudo prophete seu prophetie extensive, scilicet quando ad plura se extendit. Et hoc pertinet ad causam subiectivam seu³⁸ materialem. Et hoc modo prophetia in hoc libro contenta dicitur magna quia quodam modo se extendit ad omnia que in Sacra Scripturacontinentur. Secundum enim³⁹ Cassiodorum super librum istum^g, totus Christus quantum ad caput et membra est subiectum in tota Sacra Scriptura, accipiendo subiectum pro materia. Et similiter, secundum eum, totus Christus est materia huius libri, differenti⁴⁰ tamen modo a tota Sacra Scriptura, quia hic est subiectum seu⁴¹ materia per modum laudis, propter quod dicitur Liber Psalmorum id est laudum divinarum, propter quod etiam ab aliis doctoribus communiter dicitur quod continet totam⁴² Scipturam per modum divine⁴³ laudis. Et ideo de magnitudine materia huius libri potest dici illud Exodi 3^h : «Vadam et videbo visionem hanc magnam» quod est verbum Moysi, qui interpretatur extractus de aquis, quia nullus est aptus ad considerationem veritatis in hoc libro contente, nisi fuerit extractus⁴⁴ ab aquis voluptatum presentis vite. Unde dicitur Isaie 28ⁱ : «Quem intelligere faciet auditum,» scilicet Dominus, et respondet⁴⁵ propheta «Ablactatos a lacte, avulsos⁴⁶ ab uberibus» scilicet a corporis⁴⁷ voluptatibus.

^f Petrus Lombardus , In Ps. prologus, PL 191, 55A.

^g Cassiodorus, Expositio in Ps., præf., c. 13, CCSL 97, p. 16.

^h Ex. 3, 3.

ⁱ Is. 8, 9.

³¹ quod] et P402

³² hoc] + tanto magis Ed .

³³ et] om. P402

³⁴ intuitu] instinctu Va162

³⁵ adminiculo] + suam P402 Ed .

³⁶ hic Va162 etc ] huic P402

³⁷ subiectivam Va162 P402 Ed] subiectionem P359

³⁸ seu Va162 Ed etc] aut P402

³⁹ enim P402 etc. ] autem Ed.

⁴⁰ defferenti Va162

⁴¹ sive Va162

⁴² totam] + sacram Va162 Ed .

⁴³ divine Va162 P402 Ed.] om. P359

⁴⁴ extractus Ed etc] abstractus Va162

⁴⁵ respondet]- dit Va162

⁴⁶ avulsos Ed ] etc. avusos Va162

⁴⁷ corporis Ed etc. ] corporibus Va162

^prol.| {LYR26.P0.7} Tertio in verbo proposito tangitur causa^j formalis cum dicitur Surrexit . Circa quod sciendum quod duplex est forma⁴⁸ scilicet forma tractandi et forma tractus⁴⁹. Forma tractus⁵⁰ est divisio libri de qua dicetur postea in libri prosecutione. Forma vero tractandi est modus agendi, qui in proposito est modus Deum laudandi, ut predictum est. Quidquid enim in hoc libro continetur, per modum divine laudis ponitur^k. Laus vero divina oratio est seu species orationis. «Oratio autem, secundum Damascenum ⁵¹, est ascensus mentis in Deum». Qui quidem⁵² ascensus notatur cum dicitur: Surrexit {f. 83vb} propter quod dicitur Psalmo 56⁵³ ⁵⁴: «Exsurge gloria mea, exsurge psalterium et^l cythara». Gloria est clara noticia cum laude. Cognitio autem⁵⁵ David in hoc⁵⁶ libro contenta fuit valde clara quantum se extendit cognitio prophetica, ut iam in parte dictum⁵⁷ est et plenius postea tangetur. Est etiam descripta⁵⁸ per modum divine laudis ut dictum est. ^/f. 353va/Et ideo dictum⁵⁹ bene vocatur gloria propter quod dicit David «Exsurge gloria mea» et addit «Exsurge psalterium et cythara^m»⁶⁰ quia aliqui psalmi ab eo descripti cantabantur in musico instrumento quod vocatur psalterium, et aliqui in cythara, ut videbitur prosequendo sicut et modo aliqui cantus sine note magis proprie cantanturⁿ in viella^o et alii in aliis instrumentis.

^j causa] om. P402

^k per modum… ponitur] om. Va162

^l et] om. Va162

^m cithara Va162

ⁿ cantantur] om. P402

^o viella] viela P402, viola Ed

⁴⁸ forma Ed etc] formalis Va162

⁴⁹ tractus] tractatus Va162 P402 Ed . | forma tractandi…forma tractus] inv. P402

⁵⁰ tractus] tractatus Va162 P402 Ed .

⁵¹ Fons : Ioannes Damascenus, De fide orthodoxa , III , 24 , Burgundionis versio , c. 68 (Buytaert, p. 267.3 ; cf. Kotter , p. 167, 3; PG 94, 1090D): «Oratio est ascensus intellectus ad Deum»; in Deum = BAV, Vat. lat. 10611, s.13), ut ref. Thomas de Aquino, In Ps Prol . 1; Sup . Ps 24 [1]; 38, [8]; Sum . theol . IIa IIae , q. 83, a. 1.

⁵² quidem] quidam Va162

⁵³ 56] ibi Va162

⁵⁴ Ps. 56, 9 Erreur ! Signet non défini. .

⁵⁵ autem] + ipsius Va162 P402

⁵⁶ hoc Va162] om. P402

⁵⁷ dictum] tactum Va162 P402 Ed .

⁵⁸ descripta Va162 ] om. P402

⁵⁹ ideo dicitur] om. Va162

⁶⁰ Ps. 56, 9 ; Ps. 107, 3.

^prol.| {LYR26.P0.8} Quarto tangitur causa finalis cum dicitur In nobis id est ad utilitatem^p et salutem nostram. Homo enim eo quod est «capax Dei»⁶¹ per cognitionem et amorem est ordinatus ad quemdam finem supernaturalem, secundum illud Isaie 63^q ⁶²: «Quod occulus non vidit et auris non audivit et in cor hominis non ascendit, que preparavit Deus diligentibus se». Et quia ad finem totaliter incognitum nullus potest se dirigere, ideo necessarium fuit aliqua divinitus hominibus revelari per que dirigerentur in finem supernaturalem. Huiusmodi autem est Sacra Scripturadivinitus revelata propter quod de ea dicit Apostolus, <ad> Romanos 15^r capitulo⁶³: «Quecumque scripta sunt ad nostram doctrinam scripta sunt^s ut per pacientiam et consolationem Scripturarum spem habeamus». Que spes est expectacio certa future beatitudinis. Liber autem Psalmorum continet totam Sacram Scripturam per modum laudis. Ideo est toti Ecclesie valde utilis ad consecucionem future beatitudinis. De quo possimus dicere illud, Luce 1⁶⁴: «Erexit nobis cornu salutis in domo David pueri sui». Deus enim sanctus et benedictus «erexit nobis cornu salutis» id est Scripturam Sacram efficacem ad consequendum salutem que est scriptura libri Psalmorum^t, ut dictum est: «In domo David pueri sui» quia David pro maiori parte fuit auctor huius libri per quem, si corde teneatur et opere impleatur, in presenti gratia habebitur et gloria in futuro; quod nobis concedat etc. ^u

^p utilitatem] + nostram P359

^q Isaie 63] Psalmi lxiiii Va162 (!)

^r 15 Ed etc.] X P402

^s ad nostram…sunt Ed P402 (om. scripta)] om. P359

^t scriptura libri psalmorum] liber Psalmorum P359

^u etc. Va162 P402 Mz157 BAVSanPietroB62] enim praem Va162 (pro enim?) ; qui est benedictus in secula seculorum. Amen. Ed.

⁶¹ Cf. Augustinus Hipponensis, De Trinitate , X ; cf. Thomas de Aquino , Sum . theol . , Ia-IIae , q. 113 a. 10 co.

⁶² Revera 1Cor. 2, 9; cf. Is. 64, 4: «A sæculo non audierunt, neque auribus perceperunt; oculus non vidit, Deus, absque te, quæ præparasti exspectantibus te.»

⁶³ Rom. 15, 4: «Quæcumque enim scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt: ut per patientiam, et consolationem Scripturarum, spem habeamus.»

⁶⁴ Lc. 1, 69.

^prol.| {LYR26P0.9} [Expositio prologi Glossae Magnae ] Ad evidentiam maiorem huius libri et aliorum librorum prophetalium quorum expositionem intendo insistere post istum⁶⁵, antequam descendam ad textum huius libri, queritur utrum David fuerit eximius prophetarum.

⁶⁵ et aliorum…post istum P402 Ars18 Ars26 P359 P11972 P16782 Mz157 Mz162 BAV, SanPietroB62] om. P15257 (f. 254rb) Ed.

^prol.| {LYR26P1.2} Et arguitur primo quod non, quia dicitur Deuteronomii ultimo⁶⁶ ^v: «Non surrexit ultra propheta in Israel sicut Moyses» etc. Ergo videtur quod Moyses fuerit excellencior propheta quam David. Item, Matthei 21^w dicitur «Inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne Baptista» qui fuit propheta. Ergo David non fuit eo excellencior. In contrarium arguitur per Glosam psalmi supra allegatam que dicit quod David fuit eximius prophetarum.

^v Dt. 34, 10 Dt. 34, 10 «Et non surrexit ultra propheta in Israël sicut Moyses, quem nosset Dominus facie ad faciem».

^w Mt. 11, 11 iuxta antiphonam officii ; cf. Hesbert, Corpus antiphonalium officii, n° 3370.

⁶⁶ dicitur- D. ultimo] inv. p . corr. Va162

^prol.| {LYR26P1.3} Responsio: quoniam ista questio mota est propter intellectum prophetarum generaliter. Ideo quatuor sunt hic videnda. Primum est de quibus sit revelacio prophetica, secundum de gradibus prophetie, tercium⁶⁷ de vario tactu Spiritus Sancti circa mentem prophete⁶⁸, quartum de comparatione ipsius David ad alios prophetas.

⁶⁷ tertium Va162 Ed] tercio P402

⁶⁸ prophete Va162 P402 Ed .] P359

^prol.| {LYR26P1.4} Circa primum sciendum quod propheta secundum nominis interpretationem dicitur «quasi procul fans»^x quia denuntiat⁶⁹ que sunt procul seu remota a naturali cognicione humana. Et ideo de talibus est prophetia. ^/f. 353vb/Huiusmodi vero sunt in triplici⁷⁰ gradu quia quedam sunt sic remota propter cognicionem rei cognoscende, et aliqua ex⁷¹ cognoscentis condicione, et aliqua propter modum cognoscendi.

^x Sur cette éthymologie, voir M. Morard, La harpe des clercs, XIII.Note générale 7C.

⁶⁹ denuntiat] + ea Va162 Ed .

⁷⁰ in triplici P402 Ed] multiplici P359

⁷¹ ex] et Ed .

^prol.| {LYR26P1.5} Primum adhuc est in triplici⁷² gradu. Primus est propter rei cognoscende super⁷³ eminenciam, cuius modi sunt divina, maxime circa personarum propria. Ideo de talibus facte sunt revelaciones prophetice, Isaie 6^y, per seraphim ter sanctus clamancia; et clarius⁷⁴ in Novo Testamento, ut habetur Prima Ioannis 5^z «Tres sunt qui testimonium dant in celo: Pater, Verbum et Spiritus sanctus, et hii tres unum sunt».

^y Is. 6, 3 «Et clamabant alter ad alterum, et dicebant: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus, Deus exercituum; plena est omnis terra gloria eius.»

^z 1Io. 5, 7.

⁷² in triplici Va162 P402 Ed] multiplici P359

⁷³ super P402 P402 P359] om. Ed.

⁷⁴ clarius P402 P359 ] + est Ed .

^prol.| {LYR26P1.6} Secundus gradus est propter rei cognoscende latenciam cuius modi sunt cordium secreta soli Deo cognita. Unde et cogitacio Symonis magi per revelacionem fuit cognita Petro, Actuum 8^aa. Unde dixit ei⁷⁵ «In felle amaritudinis⁷⁶ video te esse». Cogitabat enim Spiritus Sancti graciam vendere.

^aa Act. 8, 23: «In felle enim amaritudinis et obligatione iniquitatis video te esse.»

⁷⁵ ei] om. P402

⁷⁶ amaritudinis] + obligatione iniquitatis Ed .

^prol.| {LYR26P1.8} 3.1.1.3 Tercius gradus est propter rei cognoscende distanciam. Que⁷⁷ distancia uno modo accipitur ex parte loci, et hoc modo Eliseus per Spiritum⁷⁸ propheticum, distans per magnum spacium⁷⁹, vidit Giezi accipientem munera a Naaman⁸⁰, ut habetur Quarto Regum 5^ab. Alio modo accipitur distancia ex parte temporis, scilicet preteriti vel futuri. Presens enim tempus non distat a nobis. De distantibus vero, secundum preteritum, facta fuit revelatio Moysi quando prophetavit de creacione mundi, ut dicit beatus Gregorius super Ezechielem ^ac. De distantibus autem⁸¹ secundum futurum fiunt communiter revelaciones prophetice, ut patet intuenti Sacram Scripturam; propter quod prophetia diffinitur a Cassiodoro ^ad sic: Prophetia est divina inspiratio rerum eventus ⁸² immobili ⁸³ veritate denuntans.

^ab Cf. 4Rg. 5, 20-27.

^ac Gregorius magnus, Hom. In Ezech., I, hom. 1 (SL 142, p #.10#.33): «Quae tamen tria prophetiae tempora verius loquimur, si ex Sacrae Scripturae testimoniis ostendamus. […] Prophetia de praeterito: in principio creavit Deus caelum et terram. […] Sciendum quoque est quia prophetiae tempora invicem sibi concinunt ad probationem, ut aliquando ex futuris praeterita, aliquando vero ex praeteritis probentur futura. Dixerat enim Moyses: in principio creavit Deus caelum et terram.»

^ad Petrus Lombardus , In Ps prologus, PL 191, 58 B, ex Cassiodorus, Expositio in Ps., præf., c. 1, CCSL 97, p. 7.2-3.

⁷⁷ Que Va162 Ed] om. P402

⁷⁸ Spiritum] ip<su>m Va162

⁷⁹ spatium] om. Va162

⁸⁰ Naman Va162

⁸¹ autem] vero Ed .

⁸² eventus] iter. P402

⁸³ in mobili Va162

^prol.| {LYR26P1.9} 3.1.2 Secundo aliqua fiunt remota a cognicione nostra propter conditionem cognoscentis. Et hoc propter aliqu<em> cognoscentis⁸⁴ defectum qui suppletur⁸⁵ per spiritum propheticum. Et hoc modo Abias⁸⁶ Silonites cognovit uxorem Ieroboam domum suam ingredientem quamvis cecus esset, ut habetur Tertio Regum 14⁸⁷ ^ae.

^ae 3Rg. 14, 1-6.

⁸⁴ cognoscentis] + conditionem et P359

⁸⁵ suppletur] impletur P359

⁸⁶ Abyas] Ahyas Va162, Habyas P402 , Abdias Ed

⁸⁷ XIIII P402 Ed] IX P359

^prol.| {LYR26P1.10} 3.1.3 Tercio modo aliqua sunt remota a cognicione humana propter cognoscendi modum, sicut Salomon habuit noticiam animalium et plantarum, ut habetur Tertio Regum 4^af, non per exercitium studii sed per inspirationem Spiritus Sancti.

^af 3Rg. 4, 33: «Et disputavit super lignis a cedro quæ est in Libano, usque ad hyssopum quæ egreditur de pariete: et disseruit de iumentis, et volucribus, et reptilibus, et piscibus.»

^prol.| {LYR26P1.11} 3.2 Circa secundum considerandum quod ad prophetiam proprie⁸⁸ dictam requiritur cognicio intellectiva secundum quod habetur Danielis 10^ag. Intelligencia opus est in visione. Et ideo si alicui communicetur aliquid ad prophetiam pertinens absque tamen tali intelligencia, non dicitur prophetia nisi forsitan valde large et improprie. Quod contingit⁸⁹ tripliciter:

^ag Cf. Dn. 10, 7-9: «Vidi autem ego Daniel solus visionem: porro viri qui erant mecum non viderunt, sed terror nimius irruit super eos, et fugerunt in absconditum. Ego autem relictus solus vidi visionem grandem hanc: et non remansit in me fortitudo, sed et species mea immutata est in me, et emarcui, nec habui quidquam virium. Et audivi vocem sermonum eius: et audiens iacebam consternatus super faciem meam, et vultus meus hærebat terræ.»

⁸⁸ proprie] om. P402

⁸⁹ -gat P402

^prol.| {LYR26P1.12} – Uno modo in visione, sicut Pharao vidit spicas, Genesis 41^ah, et Balthasar⁹⁰ manum scribentem in pariete, Danielis ultimo⁹¹ ^ai, ille dormiens, iste vigilans, neuter tamen eorum fuit propheta quia visionem non intellexit⁹² sed Ioseph et Daniel qui visiones intellexerunt.

^ah Gn. 41, 5-6, 17-27.

^ai Dn. 5, 1-5.

⁹⁰ Baltasar Va162

⁹¹ ultimo] V Va162

⁹² intellexit] intellexerunt P359

^prol.| {LYR26P1.13} – Secundo⁹³ hoc contingit in locutione sicut⁹⁴ Caiphas, Ioannis 11^aj, dixit quid propheticum dicens: «Expedit vobis ut moriatur unus homo pro populo et non tota gens pereat⁹⁵». Intendebat enim solum dare {f. 354ra} consilium de morte Christi, quod esset expediens quamvis esset innocens, ne occasione ipsius «venirent romani et tollerent locum et gentem».^ak Sed⁹⁶ Spiritu Sancto factum est quod hoc consilium sic protulit quod mors Christi futura foret pro salute spirituali totius mundi, ipso Caipha hoc ignorante et propter hoc non fuit propheta⁹⁷ proprie loquendo. Sicut⁹⁸ nec asina Balaam fuit animal rationale quamvis per linguam eius fuerit prolatum verbum rationabile⁹⁹, angelo linguam illius movente^al, absque tamen cognitione asine, sicut¹⁰⁰ plenius dixi super¹⁰¹ Ioanem.

^aj Io. 11, 47-52: «Collegerunt ergo pontifices et pharisæi concilium, et dicebant: […] Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum, et venient Romani, et tollent nostrum locum, et gentem. Unus autem ex ipsis, Caiphas nomine, cum esset pontifex anni illius, dixit eis: Vos nescitis quidquam, nec cogitatis quia expedit vobis ut unus moriatur homo pro populo, et non tota gens pereat. Hoc autem a semetipso non dixit: sed cum esset pontifex anni illius, prophetavit, quod Iesus moriturus erat pro gente, et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum.»

^ak Io. 11, 48.

^al Nm. 22, 21-35.

⁹³ Secundum P402

⁹⁴ sicud Va162

⁹⁵ et tota gens non pereat Va162

⁹⁶ Sed] + a Va162

⁹⁷ hoc ingorante… propheta] om. P359# ?

⁹⁸ sicud Va162

⁹⁹ rationabilis (!) Va162

¹⁰⁰ sicud Va162

¹⁰¹ super] supra P402

^prol.| {LYR26P1.14} – Tertio modo contingit hoc in operacione, scilicet quando Spiritus Sanctus impellit aliquem ad aliquid¹⁰² agendum, quod habet prosperum eventum, quamvis homo sic motus hoc ignoret, sicut¹⁰³ Iudicum 11¹⁰⁴ ^am dicitur de Iepte quod irruit Spiritus Domini super ipsum¹⁰⁵, scilicet ad pugnandum contra filios Amon. Tamen non fuit sibi revelata futura victoria¹⁰⁶, propter hoc non dicitur propheta set¹⁰⁷ talis motus vocatur Spiritus Sancti instinctus, qui est casus prophetie, secundum doctores id est aliquid deficiens a racione prophetie. Et talis motus similis est motui¹⁰⁸ ipsius bene fortunati qui movetur ad aliquid bene agendum sine tamen racione et cognicione previa, ut habetur Libro de bona fortuna^an.

^am Idc. 11, 29-32 Iud. 11, 29-32 : «Factus est ergo super Iephte spiritus Domini, et circuiens Galaad et Manasse, Maspha quoque Galaad, et inde transiens ad filios Ammon, votum vovit Domino, dicens: Si tradideris filios Ammon in manus meas, quicumque primus fuerit egressus de foribus domus meæ, mihique occurrerit revertenti cum pace a filiis Ammon, eum holocaustum offeram Domino. Transivitque Iephte ad filios Ammon, ut pugnaret contra eos: quos tradidit Dominus in manus eius.»

^an Aristotiles , Ethic. Eudem., 7, 14, 20-22 (1248a14-32), ut refert thomas de Aquino, Sum. theol., Ia-IIae q. 68 a. 1 sol. Cf. T. Deman , « Le Liber de bona fortuna dans la théologie de St Thomas d'Aquin », RSPhTh 17 (1928) 38-58.

¹⁰² aliquid Va162] aliquem P402

¹⁰³ sicud Va162

¹⁰⁴ 11] IX P359

¹⁰⁵ super ipsum P402 ] super eum Va162 P359 , in eum Ed

¹⁰⁶ +et Va162

¹⁰⁷ set Va162 (s3)] et P402

¹⁰⁸ motui om. P359 #

^prol.| {LYR26P1.15} Differt tamen quia motus bene fortunati est a¹⁰⁹ causa naturali, scilicet ab influencia orbis vel intelligencie motricis ut dicunt aliqui. Vel ab utraque simul ut dicunt alii. Motus autem Iepte et consilium est a causa supernaturali, scilicet ex motione spiritus divini. Iste tamen instinctus magis appropinquat¹¹⁰ ad rationem prophetie, ut videtur, quam duo alii modi predicti. Igitur quia ad rationem vere prophetie requiritur intelligentia, ut dictum est, ideo secundum varietatem intelligencie accipiuntur gradus prophetie, quia ille gradus est excellencior ubi ceteris paribus¹¹¹ est intelligentia clarior, dum tamen prophetie limites non transcendat, ut magis videbitur infra.

¹⁰⁹ a] om. Va162

¹¹⁰ appropinquat] propinquat Va162 P359?

¹¹¹ paribus] partibus Va162

^prol.| {LYR26P1.16} Primus igitur gradus est quando cum¹¹² visione alicui communicata datur visionis intelligentia, sicut Ieremias vidit «ollam succensam et faciem eius a facie aquilonis», ut habetur Ieremie primo^ao. Et intellexit per hoc significari exercitium regis Babilonis venturum ad comburendum civitatem Ierusalem.

^ao Ier. 1, 13.

¹¹² cum] in P359

^prol.| {LYR26P1.17} Secundus gradus est quando non fit talis visio seu apparitio sed auditur vox instruens de aliquo supernaturali sicut primo Regum 3^ap Samuel audivit vocem Domini loquentis nec tamen vidit aliquam effigiem sibi apparentem. Quod patet ex hoc quod credidit esse vocem Hely¹¹³ ipsum vocantis, ut habetur ibidem. Et¹¹⁴ iste gradus prophetie est excellencior predicto quia voces sunt signa magis expressiva veritatis quam figure predicte.

^ap 1Rg. 3, 1, 10.

¹¹³ Heli Va162

¹¹⁴ Et Va162 ] Est P402

^prol.| {LYR26P1.18} Tertius¹¹⁵ gradus est quando non solum auditur vox¹¹⁶ instruens sed etiam cum hoc appareat¹¹⁷ persona aliqua loquens¹¹⁸, propter quod iste gradus est excellentior predictis. Iste tamen gradus variatur tripliciter quia persona sic instruens seu¹¹⁹ apparens in aliqua effigie,

¹¹⁵ Tertius] + vero P359 , + autem Va162 Va163 Ed

¹¹⁶ vox Va162 Va163 etc. ] + sed apparet P359

¹¹⁷ appareat] apparet Va162 P359

¹¹⁸ sed etiam… loquens] om. P359#

¹¹⁹ seu] vel Va162

^prol.| – aliquando est homo sanctus, sicut secundo Machabeorum 15^aq habetur quod Onias iam defunctus apparuit inde Machabeo¹²⁰ dicens ei de Ieremia propheta similiter apparente: «Hic est {f. 354rb} qui multum orat pro populo et universa sancta civitate Ierusalem» etc. ¹²¹

^aq 2Mcc. 15, 14 Mac. (II) 15, 14 : «Respondentem vero Oniam dixisse: Hic est fratrum amator, et populi Israël: hic est qui multum orat pro populo, et universa sancta civitate, Ieremias propheta Dei».

¹²⁰ -rum Va162

¹²¹] etc. om. Va162 P402

^prol.| – aliquando est angelus de quo non oportet exemplum ponere quia revelaciones Veteris ac Novi Testamenti ut communiter leguntur sic facte;

^prol.| – aliquando autem est effigies reputans¹²² ipsum Deum, sicut¹²³ Isaie¹²⁴ 6^ar dicitur: «Vidi Dominum sedentem super solium excelsum» etc. et sequitur ibidem¹²⁵ ^as «Et audivi vocem Domini dicentis mihi quem mittam¹²⁶» et iste tertius gradus prophetie est excellentior secundo et secundus primo sicut Dominus¹²⁷ est excellentior angelo et angelus homine¹²⁸.

^ar Is. 6, 1.

^as Is. 6, 8.

¹²² reputans] representans Va162 Va163 Ed1603

¹²³ sicud Va162

¹²⁴ Isaie Va162

¹²⁵ ibidem P402 Ed ] + angelus est maior homine et Deus angelo ; et secundum hoc gradus secundus est excellencior primo, et tercius secundo P359

¹²⁶ mittam] + etc. Va162 P359 Ed

¹²⁷ Dominus] Deus Ed

¹²⁸ et iste… homine] om. Va162 Va163 P359

^prol.| {LYR26.P1.21} Considerandum autem quod omnes isti gradus prophetie vere predicti variantur dupliciter quia tales aparitiones aliquando sunt¹²⁹ in sompnio et tunc vocantur revelaciones per sompnia, aliquando autem in vigilia, et tunc proprie vocantur visiones. Et iste secundus modus qui vocatur visio est excellentior¹³⁰ altero, quia maior illustracio mentis requiritur ad hoc quod ipsa distracta per operationes sensuum exteriorum¹³¹ in vigilia capiat intelligibilem veritatem de supernaturalibus quam in sompno in quo sensibus exterioribus quietatis¹³² anima magis disponitur ad capiendum huiusmodi veritatem.

¹²⁹ sunt] fiunt Va162

¹³⁰ excellentior] + visio P359

¹³¹ exteriorum] exterior Va162

¹³² quietatis] sic V162 Ed.

^prol.| {LYR26P1.22} E contrario¹³³ autem est in cognitione accepta via naturali, que accipitur per viam sensus, memorie et experimenti, ut dicitur Primo Metaphysicorum^at. Et ideo talis cognicio non potest accipi in sompno. Ad illum autem modum prophetie qui fit¹³⁴ in sompno reducitur ille qui fit in raptu vel extasi¹³⁵ quia pro tunc non est usus sensuum exteriorum sicut nec¹³⁶ in sompno.

^at Aristοteles. , Metaph. I 1 (980a28-981a1).

¹³³ E contrario] Et contrario P359

¹³⁴ fit] insit P359

¹³⁵ exthasi Va162

¹³⁶ nec] om. Va162

^prol.| {LYR26P1.23} Quartus autem gradus prophetie proprie dicte est quando sine apparitione alicuius figure vel signi sensibilis capitur veritas intelligibilis de occultis per divinam revelationem. Et hoc modo facte sunt revelationes ipsi David, ut dicitur in principio Glosse super Psalmum (!) ut superius est allegatum^au, et¹³⁷ iste gradus prophetie est excellentior predictis, sicut¹³⁸ enim ille diceretur melioris ingenii et clarioris qui caperet veritatem conclusionum geometricalium sine descripcione figurarum sensibilium quam ille qui capere non posset absque¹³⁹ tali descriptione. Sic in cognicione prophetica, illa mens videtur excellencius divinitus illustrata, que veritatem intelligibilem capit absque sensibilibus signis cuius modi sunt figure et voces supra dicte, quam illa¹⁴⁰ que capit sub talibus signis sensibilibus. Et sic patet secundum principale, videlicet varietas¹⁴¹ graduum prophetie.

^au Petrus Lombardus , In Ps prologus, PL 191, 58D.

¹³⁷ et] est P402

¹³⁸ sicud Va162

¹³⁹ absque] sine Va162

¹⁴⁰ illa] ille P359

¹⁴¹ varietas P402 ] veritas P359 Ed

^prol.| {LYR26P1.24} 3.3 Circa tertium, sciendum quod Spiritus Sanctus:

^prol.| – Aliquando tangit mentem prophete de presenti tantum et non de futuro nec de preterito, sicut Actuum 10^av de nuntiis Cornelii dixit Spiritus Sanctus¹⁴² Petro «Ecce viri tres querunt te». Et sic facta est ei revelacio de presenti, non tamen de preterita¹⁴³ visione Cornelii qua vidit angelum sibi dicentem^aw: «Mitte viros in Ioppem et accersi Simonem» etc. Quam visionem Petrus postea cognovit per revelationem Cornelii, sicut ibidem habetur^ax, similiter nec de^ay descensu Spiritus Sancti futuro {f. 354va} super Cornelium et eius amicos verbum Petri audituros. Propter quod Petrus hoc videns fuit valde admiratus, quod non fuisset si hoc precognovisset.

^av Act. 10, 19.

^aw Act. 10, 5 : «… quemdam, qui cognominatur Petrus».

^ax Cf. Act. 10, 17-23.

^ay de] om. Va162 P359

¹⁴² Sanctus] + a P402

¹⁴³ preterita] preterito (!) Va162

^prol.| – Aliquando vero tangit Spiritus Sanctus mentem prophete tantum de preterito, sicut Moysi facta fuit revelatio creationis mundi, cum dixit^az «In principio creavit» etc.

^az Gn. 1, 1.

^prol.| – Aliquando vero tangit tantum de futuro sicut, Genesis 32^ba, Isaac benedicens filio¹⁴⁴ Iacob cognovit ea que circa eum erant futura. Tamen ipsum presentem non cognovit quia credebat ipsum esse Esau, nec consilium Rebecce preteritum quod dederat Iacob pro peticione benedictionis paterne^bb. Aliquando autem tangit de presenti et futuro simul, sicut Genesis 48^bc Iacob qui pre senectute¹⁴⁵ videre non poterat, Manasem et Effraim presentes per spiritum propheticum cognovit, propter quod cancellatis manibus dexteram super minorem posuit et quid esset futurum utrique fratri predixit.

^ba Revera Gn. 27, 27-29.

^bb Cf. Gn. 27, 5-27.

^bc Gn. 48, 1-22.

¹⁴⁴ filio] + suo Va162

¹⁴⁵ pre senectute] om. Va162

^prol.| – Aliquando vero tangit de presenti, preterito et futuro, sicut Luce primo^bd dicitur quod Elizabeth ad salutacionem Marie «repleta¹⁴⁶ est Spiritu sancto et exclamavit voce magna et dixit: ‘Benedicta tu inter¹⁴⁷ mulieres et benedictus fructus ventris tui», ex quo patet quod cognovit per spiritum eam habere in utero presentialiter Dei filiuum. Sequitur ibidem^be: «Et beata que credidisti» scilicet angelo nuntianti¹⁴⁸ tibi conceptionem Christi. Ex quo patet quod fuit illustrata de modo conceptionis preterito. Similiter fuit tacta de futuro. Unde subditur : «Perficientur ea que dicta sunt tibi a Deo ¹⁴⁹». Spiritus enim Sanctus operatur in mentibus hominum prout vult. Et ideo non solum modis predictis sed etiam aliis¹⁵⁰ potest eas tangere¹⁵¹. Tamen ille tactus qui est de presenti, preterito et futuro est perfectior quam ille qui est de duobus tantum; et ille qui est de duobus¹⁵² quam de uno solo. Et inter illos qui sunt de uno solo, ille qui est de futuris contingentibus videtur perfectior quia futura sunt magis remota a cognicione nostra quam presentia vel preterita que posunt etiam¹⁵³ via naturali cognosci, licet non illo modo quo spiritu prophetico cognoscuntur.

^bd Lc. 1, 42.

^be Lc. 1, 45: «Et beata que credidisti quoniam perficientur ea que dicta sunt tibi a Domino».

¹⁴⁶ repleta] impleta Va162

¹⁴⁷ inter Va162] in P402

¹⁴⁸ nuntianti Va162] nuntiante P402

¹⁴⁹ Domino Va162

¹⁵⁰ aliis Va162] alii P402

¹⁵¹ tangere] attingere P402

¹⁵² et ille… duobus Va162] om. P402

¹⁵³ etiam] om. P402

^prol.| {LYR26P1.30} 3.4.1 Hiis predictis¹⁵⁴ descendendum est ad quartum principale quod est de¹⁵⁵ comparatione David ad alios prophetas. Circa quod sciendum quod David potest comparari ad prophetas Novi Testamenti cuius mos fuerunt apostoli. Et sic David non fuit excellentior prophetarum, quia apostoli fuerunt de secretis divinis magis illuminati et maiori plenitudine receperunt gloriam¹⁵⁶ Spiritus Sancti ut habetur Secunda ad Corinthios tertio. (!) Si autem comparetur ad prophetas Veteris Testamenti sic adhuc non fuit excellentior prophetarum¹⁵⁷ ut dicit sanctus Thomas de Aquino, Secunda Secunde ^bf, sed Moyses fuit eo excellentior cuius rationem principalem assignat eo quod fuit ei concessum videre divinam essenciam in presenti vita existenti, secundum quod dicit Augustinus ad Paulinam, de videndo Deum^bg.

^bf Thomae de Aquino, Summae theologiae Secunda Secundae, q. 174 a. 4.

^bg Augustinus Hipponensis, Ep. 147, 13, PL 33, 610, ut refert Thomas de Aquino, Sum. theol., IIa-IIae q. 175 a. 3, s.c. et sol.: «ResponDeodicendum quod, licet quantum ad aliquid aliquis alius prophetarum fuerit maior Moyse, simpliciter tamen Moyses fuit omnibus maior. In prophetia enim, sicut ex praedictis patet, consideratur et cognitio, tam secundum visionem intellectualem quam secundum visionem imaginariam; et denuntiatio; et confirmatio per miracula»; dans la q. 174, Thomas cite plutôt le De Genesi ad litteram XII.

¹⁵⁴ predictis Va162] dictis P359

¹⁵⁵ de] + cognicione et P359

¹⁵⁶ gloriam] graciam Va162

¹⁵⁷ quia apostoli… prophetarum] om. hom. P359#

^prol.| {LYR26P1.31} Dictum est autem supra quod gradus prophetie excellencior est ubi est¹⁵⁸ cognitio clarior, et sic dicit quod Moyses fuit excellentior simpliciter. Tamen David secundum quid fuit excellentior quia plura Christi mysteria magis expressit; ad hoc etiam inducit rationem secundam ex parte denuntiationis prophetice quia Moyses prophetiam suam denuntiavit toti populo Iudeorum, non sic autem David nec alii prophete^bh. Terciam rationem adhuc¹⁵⁹ adducit¹⁶⁰ ex parte confirmationis prophetie nuntiate quod est: {f. 354vb} per miracula maiora vero signa fecit Moyses in Egypto, in mari rubro et in deserto quam David vel alii prophete^bi.

^bh Il s’agit en fait du troisième point de l’argumentation de Thomas: Sum. theol., IIa-IIae q. 175 a. 3 sol.: «Tertio, quantum ad denuntiationem, quia loquebatur toti populo fidelium ex persona dei quasi de novo legem proponens; alii vero prophetae loquebantur ad populum in persona dei quasi inducentes ad observantiam legis Moysi, secundum illud Malach. 4, mementote legis Moysi, servi mei…»

^bi Thomae de Aquino, Summa theologiae, IIa-IIae q. 175 a. 3 sol.: «… Quarto, quantum ad operationem miraculorum, quae fecit toti uni populo infidelium.»

¹⁵⁸ ubi est] om. P359

¹⁵⁹ adhuc] ad hoc Va162

¹⁶⁰ inducit Va162

^prol.| {LYR26P1.32} 3.4.2. Sed quidquid¹⁶¹ sit de conclusione, rationes tamen inducte non videntur valere ad propositum, quia claritas cognicionis, actum prophetandi excludens, non potest constituere excellentiorem gradum prophetie, quia idem constitueret et excluderet, ut videtur.

¹⁶¹ quicquid Va162

^prol.| {LYR26P1.33} Visio autem¹⁶² divine essentie excludit actum prophetandi sicut et actum fidei quia uterque actus est necessario enigmaticus. Et ideo visio divine essencie non potest constituere excellentiorem gradum prophetie licet faciat clariorem cognicionem seu aliquem clarius cognoscentem. Propter hoc superius dixi quod claritas cognicionis maior constituit excellentiorem gradum prophetie, dum tamen talis claritas limites cognitionis prophetice non transcendat. Preterea, si predicta racio valet, sequitur quod Moyses fuit excellentior omnibus apostolis, preter Paulum, quibus non fuit concessum videre divinam essentiam in vita presenti. Quod tamen ipse negat ibidem¹⁶³ dicens quod apostoli fuerunt excellentiores Moyse^bj. Igitur¹⁶⁴ ex tali visione non potest dici ut videtur quod Moyses fuerit excellencior propheta ipso David.

^bj Thomas de Aquino, Sum. theol., IIa-IIae q. 174 a. 4 ad 3: «Ad tertium dicendum quod Ioannes pertinet ad novum testamentum, cuius ministri praeferuntur etiam ipsi Moysi, quasi magis revelate speculantes, ut habetur II ad Cor. III»

¹⁶² autem] om. Va162

¹⁶³ idem Va162

¹⁶⁴ Igitur Va162] Ergo Ed .

^prol.| {LYR26P1.34} Similiter ratio secunda non videtur valere quia denunciacio prophetie est aliquid sequens cognicionem propheticam. Et ideo non videtur variare gradum prophetie ex hoc quod pluribus vel paucioribus¹⁶⁵ nuntiatur.

¹⁶⁵ vel paucioribus Va162 etc ] om. P359

^prol.| {LYR26P1.35} Similiter tertia non valet eadem ratione quia confirmacio per signa sequitur prophetia. Unde et Ioannis Baptista nullum signum fecit, ut dicitur Ioannis 10^bk, et tamen a dicto doctore conceditur maior prophetia ipso Moyse.

^bk Io. 10, 41: «Ioannes quidem signum fecit nullum.»

^prol.| {LYR26P1.36} 3.4.3. Similiter nec ex gradibus prophetie suprapositis potest¹⁶⁶ Moyses dici excellencior David quia excellentior gradus est capere¹⁶⁷ veritatem supernaturalem absque quibuscumque figuris et signis sensibilibus. Qui gradus fuit in David, ut predictum est, per Glosam Psalmi preallegatam. Et idem videtur per illud quod habetur Secundo Regum 23¹⁶⁸ ^bl: «Sicut lux aurore orietur sole mane absque nubibus rutilat» quod dicitur de David. Visiones enim imaginarie et signa sensibilia quecumque sunt quasi quedam¹⁶⁹ nubes claritatem solis excedentem virtutem visus nostri nobis contemperantes. Ille enim accutioris et fortioris visus est qui claritatem solis potest nude intueri quam ille qui non potest absque comparamento tali. Et ideo David, qui absque signis sensibilibus capiebat radium divine lucis, habuit excellentissimum gradum prophetice cognitionis. Et licet Moyses eundem gradum habuerit, secundum quod dicitur Numerorum 12^bm, de ipso «palam et non per enigmata Deum videt¹⁷⁰» id est absque figuris et sensibilibus signis, ut ibidem fuit expositum, tamen non habuit totiens nec ita communiter tales illustrationes sicut David. Item, secundum quod dicit doctor predictus^bn, ‘David plenius et clarius expressit mysteria Christi quam Moyses’. Lex autem vetus et prophete ordinabantur ad Christum sicut¹⁷¹ ad finem. Unde dicit Apostolus <ad> Galatas tertio^bo: «Lex pedagogus noster fuit in Christo», et Actuum 10^bp dicitur de Christo: «Huic omnes prophete testimonium perhibent». {f. 355ra} Et rabbi Moyses dicit in libro directionis perplexorum quod omnes prophete non sunt locuti nisi ad dies Messie^bq. Et ideo, cum finis sit nobilior hiis que sunt ad finem, prophetia David videtur sortiri quamdam excellenciam et hoc ex hoc¹⁷² quod Christi mysteria sic expressit¹⁷³. Et ideo probabiliter videtur posse dici excellentior propheta ipso Moyse, quamvis Moyses excellentior¹⁷⁴ fuerit in aliis predictis, que prophetiam transcendunt vel eam consequuntur¹⁷⁵. Beatus ergo Gregorius expresse dicit quod David clariorem cognitionem quam Moyses habuerit (homelia quarta super finem Ezechiel^br).¹⁷⁶

^bl 2Rg. 23, 4.

^bm Nm. 12, 5-8: «Descendit Dominus in columna nubis, et stetit in introitu tabernaculi, vocans Aaron et Mariam. Qui cum issent dixit ad eos: Audite sermones meos: si quis fuerit inter vos propheta Domini, in visione apparebo ei, vel per somnium loquar ad illum. At non talis servus meus Moyses, qui in omni domo mea fidelissimus est: ore enim ad os loquor ei: et palam, et non per ænigmata et figuras Dominum videt. Quare ergo non timuistis detrahere servo meo Moysi?»

^bn Thomas de Aquino, Sum. theol., IIa-IIae q. 174 a. 4 ad 1.

^bo Gal. 3, 24.

^bp Act. 10, 43.

^bq Non inveni in Moyses Maimonides, Dux seu director dubitantium aut perplexorum (Parisiis, 1520); l’édition Munk, 1964 (livre II, c. 36, p. 289) aioute cependant cette phrase, omise par la traduction latine citée (c. 37, f. 64r): «La prophétie nous reviendra à l’époque du Messie comme on nous l’a promis.» Ie n’ai pas su trouver d’autre allusion aux iours du Messie dans le Guide des égarés. Par contre on lit par exemple dans le Mishné Torah de Maïmonide (Lois sur les rois et les guerres, 11, 2): «Et quiconque ne croit pas en lui ou qui n’attend pas sa venue, ce n’est pas seulement qu’il renie tous les autres prophètes, mais la Torah et Moïse, notre maître. […] Et toutes ces paroles, mentionnées dans la Torah, englobent toutes les paroles que diront tous les prophètes.» [MM2008]

^br Gregorius magnus , Super Hiez. hom., 2, hom. 4, CCSL 142, lin. 352: «Sed videamus si prophetae plus quam Moyses divinam scientiam apprehendere potuerunt. Certe psalmista dicit: ‘Quomodo dilexi legem tuam, Domine? Tota die meditatio mea est.’ [Ps 118, 97] Atque subiungit: ‘Super omnes docentes me intellexi; quia testimonia tua meditatio mea est’. [Ps 118, 99] Et iterum: ‘Super seniores intellexi.’ [Ps 118, 100] Qui ergo legem meditari se memorat, et super omnes docentes se ac super seniores intellexisse testatur, quia divinam scientiam plus quam Moyses acceperat, manifestat.»

¹⁶⁶ potest Va162 ] om. etc.

¹⁶⁷ capere] carpere Va162

¹⁶⁸ 23] 13 P402

¹⁶⁹ quedam] om. P359

¹⁷⁰ videt Va162 P402 ] vidit etc.

¹⁷¹ sicut Va162 cett ] + et P359

¹⁷² et hoc ex hoc] et hoc Va163 P402 , ex hoc Va162 P359

¹⁷³ expressit] exprexit Va163

¹⁷⁴ propheta ipso… excellentior Va162 Va163 etc. ] om. hom. P359

¹⁷⁵ consecuuntur] ratio sequuntur Va163

¹⁷⁶ Beatus ergo… Ezechiel] om. Va162 Va163 P359

^prol.| {LYR26P1.37} 3.4.4. Ad primum^bs dicendum quod illud est verbum Iosue^bt scribentis de Moyse et tempore Iosue non surrexerat¹⁷⁷ propheta maior Moyse¹⁷⁸. Tamen non est contra illud dictum quod postea maior surrexerit¹⁷⁹. Et oportet hoc dicere saltem de prophetis Novi Testamenti, ut predictum est.

^bs Cf. Thomas de Aquino, Sum. theol., IIa-IIae q. 174 a. 4 arg. 2: «Maiora miracula facta sunt per iosue, qui fecit stare solem et lunam, ut habetur Iosue X, et per Isaiam, qui fecit retrocedere solem, ut habetur Isaiae XXXVIII, quam per Moysen, qui divisit mare rubrum…»; ibid., ad 2: «Ad secundum dicendum quod illa signa illorum prophetarum fuerunt maiora secundum substantiam facti, sed tamen miracula Moysi fuerunt maiora secundum modum faciendi, quia sunt facta toti populo.»

^bt Ios. 10, 12-13.

¹⁷⁷ surrexerat] surrexit Va162

¹⁷⁸ et tempore… Moyse] om. hom. P359

¹⁷⁹ (!) Va162

^prol.| {LYR26P1.38} 3.4.5. Ad secundum^bu dicendum quod Ioannes Baptista pertinet ad Novum Testamentum. Unde dicit salvator, Matthei 11^bv: «Lex et prophete usque ad Ioannem» scilicet exclusive. Unde et prophetia Ioannis in Novo scribitur Testamento et ideo excellentior dicitur prophetis Veteris¹⁸⁰ Testamenti.

^bu Cf. Thomas de Aquino, Sum. theol., IIa-IIae q. 174 a. 4 arg. 3 et ad 3.

^bv Mt. 11, 13: «Omnes enim prophetæ et lex usque ad Ioannem prophetaverunt.»

¹⁸⁰ Testamento… Veteris] om. hom. P359

^prol.| {LYR26P1.39} 4.1 Ad maiorem autem evidentiam dicendorum sciendum quod beatus Hieronymus ter¹⁸¹ transtulit Psalterium:
– Primo secundum LXX interpretes quod dicitur ‘Psalterium¹⁸² Romanum’ eo quod Ecclesia¹⁸³ beati Petri illo utitur;
– secundo fecit aliam translacionem, non multum distantem a prima, et tamen magis appropinquantem hebraico¹⁸⁴. Et vocatur ‘Psalterium gallicanum’ eo quod Damasus papa ad rogatum Hieronymi illud fecit cantari in ecclesiis gallicanis. Propter hoc dicitur in regula frarum minorum^bw: «Clerici faciant divinum officium secundum ordinem romane Ecclesie, excepto psalterio», quia fratres utuntur Psalterio gallicano;
– tertio ad preces Sophronii qui frequenter disputabat cum iudeis, qui solum recipiunt illud quod est in hebreo ¹⁸⁵. Fecit translationem inmediate acceptam ab hebreo; propter quod vocatur Psalterium Ieronimi iuxta hebraicam veritatem.

^bw Regula bullata, c. 3, ed. Saint Fran)ois, Écrits, éd. Th. Desbonnets, et alii, 1981, p. 184.

¹⁸¹ beatus… ter] Hieronimus Ed.

¹⁸² Primo… Psalterium Va162] om. hom. P359

¹⁸³ Ecclesia Va162 ] + romana P359

¹⁸⁴ hebraico] hie. Ed .

¹⁸⁵ ebreo Va162

^prol.| {LYR26P1.40} 4.2 Media autem translatio est communior inter latinos. Et ideo in expositione huius libri intendo eam prosequi. Et ubi notabiliter discrepat ab hebreo vel a translatione Hieronymi iuxta hebraicum¹⁸⁶ tangam illud secundum gratiam a Domino¹⁸⁷ mihi datam.

¹⁸⁶ hebraicum Va162, Hbr. veritatem Ed.

¹⁸⁷ Domino] + Deo Ed.

^prol.| {LYR26P1.41} 5. Item¹⁸⁸ notandum quod secundum quod¹⁸⁹ dicit Hieronymus in prologo super librum Psalmorum^bx, septemdecim sunt psalmi sine titulo. Alii autem sunt intitulati. Et hoc idem patet in hebreo . Qui autem sunt intitulati et qualiter et qui¹⁹⁰ non, videbitur in prosecutione libri¹⁹¹. De titulis autem istis, communis est opinio Latinorum quod appositi fuerunt ab Esdra, psalmos in hoc volumine colligente et congregante, ut supra dictum est. Tamen¹⁹² apud Hebreos sunt autentici¹⁹³, sicut et psalmi ceteri¹⁹⁴, sicut et primus psalmus, ab Esdra¹⁹⁵ per modum prologi compositus sive appositus, inter psalmos computatur, ut infra plenius¹⁹⁶ dicetur.

^bx Prologus beati Hieronimi presbiteri in libro Ps., éd. De Bruyne, Préfaces, Ps. n° 24, p. 76.6: «Psalmi qui non sunt suprascripti sunt XV [3 mss. sur 5 omettent ce chiffre] id est 1, 2, 91, 99 [= ms. Paris, BSG 1186] et alii quos diligentis lectoris invenerit». Un ms. (Köln, Dombibl. 45) cite: Ps. 91, 99; un autre Ps. 14 et 32 (Paris, BnF, lat. 15497); deux autres (BAV, Vat. lat. 5729 et Paris, Maz. 4) les Ps. 3, 91 99, 150, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 130, 131.

¹⁸⁸ Item Va162 ] om. Ed .

¹⁸⁹secundum quod Va162 P402 Mz 157 Mz162 Ars26 Ed] sicut P359

¹⁹⁰ qui] quid Ed.

¹⁹¹ libri] om. Ed.

¹⁹² Tamen]+ est Va162

¹⁹³ autentici] attentici P402 , auctentici Va162

¹⁹⁴ sicut et psalmi ceteri] om. Va162 P359 P Mz162 Ars26 #

¹⁹⁵ ab Esdra] om. Va162 P402

¹⁹⁶ plenius] om. Va162 P402 Ars18 Ars26 Mz162 Va153 Ed.

^marg.| SEQUUNTUR ADDITIONES Pauli Burgens. ad postillas Nicolai de Lyra super Psalterium cum Replicis Matthie Doring etc. {3.420} In prologo ubi dicitur in postilla. Tamen apud Latinos inter libros propheticos reputatur. Oppositum videtur sentire beatus Hieronymi qui in prologo galeato trifarie distinguens sacram scripturam, ait. Tertius ordo Agiographa possidet. Et primus liber incipit a Iob, secundus a David etc. que quidem distinctio Hieronymi tripertita tenenda videtur. Nam ut auctor postille in principio primi psal. ait. Hieronymus diligentius studuit circa textum sacre scripture : propter quod in huiusmodi magis est sibi assentiendum etc. presertim cum sua opinio in hoc auctoritate evangelica firmetur. Nam Luc. 24.f. legitur. Necesse est implere omnia que scripta sunt in lege Moysi et prophetis et psalmis, ubi satis patet quod psalmi tertium ordinem tenent in sacris scripturis distinctum a lege et prophetis.

^marg.| In eodem prologo ubi dicitur in postilla. Sed quicquid sit de conclusione, Obiectiones contra rationes S. Tho. per postillatorem facte non videntur habere vigorem. Quod de prima obiectione patet sic. Nam visio clara divine essentie licet in beatis in termino existentibus prophetiam seu actum prophetandi excludat, non tamen in viatoribus, alias enim sequeretur quod Christus qui a primo instanti sue conceptionis habuit claram divine essentie visionem, non fuisset propheta, quod est contra utriusque testamenti auctoritatem. Legitur enim Deut. 18.c. Prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum. quod intelligitur ad litteram principaliter de Christo prout ibidem communiter exponitur. Similiter Luc. 24.c. Duo discipuli de Christo adinvicem conferentes dicebant. Fuit vir propheta potens in opere et sermone. et sic in aliis locis. Cum igitur Christus verus viator et verus propheta fuerit, oportet concedere quod claritas visionis divine essentie limites cognitionis prophetice in vero viatore non transcendat, et si hoc est concedendum de Christo, qui licet verus fuisset viator non tamen purus, a fortiori de puris viatoribus, ut de Moyse et Paulo. Ratio autem quare in statu vie claritas cognitionis divine essentie non excludit prophetiam, sicut in statu termini, est ista : Nam viatores clare Deum videntes, licet ex parte ipsius cognitionis non sint quasi procul existentes, cum talis visio non sit enigmatica, ex parte tamen cognoscentium qui in statu vie non totaliter in ultima sui perfectione existunt, procul existere dicuntur. Unde. 2. Cor. 5.b. Quandiu in corpore sumus, a domino peregrinamur. Potest etiam alia ratio assignari, quare visio clara divine essentie excludit actum fidei, non autem excludit actum prophetie. Nam fides est eorum que non videntur ab ipso credente, sed prophetia est eorum que sunt procul a communi hominum cognitione, cum quibus propheta conversatur et communicat in statu vie, licet propheta eadem clare videat. Ex quibus sequitur, quod actus prophetandi non semper est enigmaticus sicut actus fidei, et ideo visio clara divine essentie in viatore constituere debet excellentiorem gradum prophetie propter clariorem cognitionem, quod satis ostenditur Nm. 12. ubi ipse Deus distinguens inter prophetias Moysi et aliorum, sic dicit. Si quis fuerit inter vos propheta domini, in visione apparebo ei, vel per somnium etc. Et sequitur. At non talis servus meus Moyses etc. ore enim ad os loquor ei et palam et non per enigmata. Ex quibus verbis duo manifeste habentur. Primum quod actus prophetandi non semper est enigmaticus. quod patet in Moyse. Secundum quod prophetia non enigmatica excellentiorem gradum prophetie constituit, ut patet recte intuenti verba predicta. Item secunda obiectio postil. non videtur valere. scilicet illa in {3.421} qua dicit, quod ex predicta ratione S. Tho. sequeretur Moysen excellentiorem fuisse omnibus Apostolis preter Paulum etc. Nam inter ministros no. testa. et veteris est tam lata distantia, quod ministri novi test. preferendi sunt super antiquis, etiam ipsi Moysi, que quidem preminentia quo ad donum prophetie de quo agitur, potest considerari ex duobus. primo quia prophete antiqui prout communiter tenetur, et modus loquendi scripturarum testatur, ipsum donum prophetie habuerunt tantummodo in actu seu dispositione, non autem in habitu, et ideo in illis consuetum est dicere. Locutus est dominus ad talem prophetam. Loquere talia, et huiusmodi. Similiter factum est verbum domini super talem, seu manus domini et huiusmodi. Qui quidem modus loquendi manifeste denotat, quod mentes talium prophetarum indigebant de singulis nova revelatione, quod non contingeret si in habitu prophetiam habuissent. Habitus enim est, quo quis utitur cum voluerit, ut dicit commentator in 3. de Anima . Apostolis vero donum prophetie videtur fuisse habitualiter collatum. non enim indigebant nova illustratione de singulis, qui ex copiosa effusione spiritussancti fuerunt de omnibus etiam supernaturalibus ad doctrinam pertinentibus salutis repente edocti, testante veritate Io. 14.d. Ipse docebit vos omnia etc. Similiter Luc. 21. cap. Dabo vobis os et sapientiam, cui non poterunt resistere omnes adversarii etc. que et similia manifeste denotant apostolos habuisse in huiusmodi supernaturalibus quasi habitualem illustrationem per modum forme permanentis, qua cum volebant utebantur, non autem antiqui.

^marg.| Potest etiam hoc deduci ex gestis utrorunque. Eliseus enim qui in illo statu magnus fuit propheta, turbatus aliqualiter ex intuitu regis Israel psalterium fecit applicari, ut per laudem psalmodie spiritum prophetie attingeret. 4Rg. 3. Apostoli vero et alii quam plurimi ecclesie primitive non solum gaudentes contumelias patiendo, sed in medio tormentorum acerrime cruciati, spiritum propheticum retinebant, quo magnalia Dei et supernaturalia que ad prophetiam pertinent, sepe reserabant, quod maximum signum est ipsos habere prophetiam habitualem atque immobilem. Constat autem, quod ille qui habet aliquam perfectionem in habitu, sicut scientia vel huiusmodi, simpliciter precellit in eadem perfectione seu scientia illum qui tantum in actu seu dispositione eandem habet perfectionem seu scientiam, et sic Moyses qui in actu seu dispositione tantum donum prophetie habuit, non potest dici excellentior in prophetia apostolis qui habitualiter eam modo predicto habuerunt, non obstante quod aliquando clariorem cognitionem ipse Moyses habuit, qua excellentior omnibus prophetis antiquorum dici debet.

^marg.| Et nota quod licet sanctus Thom. in secunda secunde. q. 171. art. 2. in deci. questionis concludit, quod prophetia non est habitus, hoc tamen intelligendum est de prophetia secundum suam propriam rationem. Ad hoc enim quod aliquis dicatur propheta, non requiritur quod insit anime sue aliquis habitus propheticus per modum forme, ut patet de antiquis qui fuerunt prophete sine tali habitu, sed ex hoc non excluditur quod quis posset habere donum prophetie habitualiter, prout dictum est de apostolis. Unde notanter concludit sanctus Thom. ibidem, quod prophetia proprie loquendo non est habitus, id est, quod de propria sui ratione non est quod sit habitus.

^marg.| Secundo preeminentia prophetie apostolorum respectu antiquorum posset considerari ex hoc quod donum prophetie communiter acceptum, prout in antiquis fuit, est gratia gratis data tantum, ut patet Mt. 7. cap. ubi respondetur. Numquam novi vos, his qui dixerunt. In nomine tuo prophetavimus. Unde Hieronymus super illud verbum dicit. Prophetare et virtutes facere, interdum non est eius meriti qui operatur. Sed in apostolis donum prophetie fuit gratia gratum faciens, vel ex ea immobiliter derivatum. Ex ipsa enim repletione spiritussancti qua in gratia gratum faciente fuerunt confirmati, omnium charismatum dona (prout communiter tenetur) habuerunt, inter que donum prophetie connumeratur, ut patet. 1. Cor. 12.b. Et sic manifestum est donum prophetie in eis fuisse gratia gratum faciens, vel inseparabiliter se habens ad eam, et per consequens donum propheticum in eis excellentius fuit quam in antiquis, sicut gratia gratum faciens excellentior est, quam gratia gratis data.

^marg.| Ad supradicta videtur facere illud. 2. Corin. 3.d. ubi Apostolus de se et aliis primitive ecclesie dicebat. Nos vero omnes revelata facie gloriam domini speculantes, etc. prout domino concedente ibidem declarabitur.

^marg.| Item obiectio postillatoris contra secundam rationem sancti Thom. ubi dicit, quod cum denuntiatio prophetie est aliquid sequens propheticam cognitionem, ideo non debet variare gradum prophetie etc. non videtur valere. Dignitas enim seu excellentia eorum que sunt ad finem, ex maiori appropinquatione seu adeptione finis sumi debet, etiam si talis finis non sit de essentia rei, sed eam aliquando consequatur. Homo enim qui maiorem gratiam habet seu magis virtuosus est, excellentior est alio hoc non habente, licet gratia et virtutes non sint de essentia hominis, sed eam quandoque consequuntur. Cum igitur finis prophetie est utilitas ecclesie. 1. Cor. 14.a. Qui prophetat hominibus, loquitur ad edificationem, exhortationem, et consolationem : sequitur quod {3.422} qui pluribus prophetiam suam denuntiat, excellentior est illo qui paucioribus ceteris paribus. Bonum enim secundum Philosophum quanto universalius tanto divinius. unde denuntiatio prophetica pluribus facta excellentiorem prophetiam facit : et sic altiorem constituit gradum prophetie presertim cum toti populo cultui divino mancipato suas denuntiat prophetias, ut Moyses.

^marg.| Item obiectio contra tertiam rationem S. Tho. qua dicitur quod confirmatio per signa sequitur prophetiam, etc. non videtur valere, prout ex dictis contra secundum obiectionem satis patet. Confirmatio enim per signa licet non sit de essentia prophetie, pertinet tamen ad eius finem certius seu efficacius consequendum. Ad hoc enim quod prophetia credatur dantur miracula, et ideo turba videns Christum adolescentem resuscitare, quod est de magnis miraculis, magnum prophetam ipsum iudicabat, Luc. 7. ca. Propheta magnus surrexit in nobis. Unde et confirmatio apostolice doctrine signis a Deo factis attribuitur, iuxta illud Mar. ult. d. Domino cooperante, et sermonem confirmante sequentibus signis. Quod autem dicitur de Iohanne Baptista, quod nullum signum fecit, ut Iohan. 10.a. et tamen fuit propheta, et plus quam propheta. Ad hoc possent dari rationes. Prima, quia eius vita fuit tam preclara, quod non indigebat confirmatione miraculorum. Secunda, quia videbat dicta eius impleri evidenter in Christo, cui tanquam principaliori miracula reservabat, prout ibidem communiter dicitur. Et potest ad hoc reduci illud verbum Christi de Ioanne, s. quod est plus quam propheta. Nam ceteri confirmatione miraculorum indigebant, ipse vero non : licet hoc verbum alias etiam habeat expositiones.

^marg.| Ad illud quod subiungit de gradibus prophetie etc. ex dictis patet quod tam David quam Moyses habuerunt propheticam illustrationem absque signis sensibilibus, quod est valde excellens in gradibus prophetie, non tamen est summus gradus. Nam visio clara divine essentie in statu vie quem Moyses habuit, ut dictum est, excellentiorem gradum prophetice cognitionis constituit.

^marg.| Item quod addit postil. Moysen non habuisse toties nec ita communiter illustrationes propheticas sicut David, non videtur habere aliquod fundamentum in sacra scriptura, nec ipsemet aliquam allegat autoritatem ad hoc facientem. et ideo non requiritur aliqua solutio, presertim cum oppositum ex sacra scriptura rationabiliter posset deduci. Si enim numerentur psal. a David editi, et prophetie singule ipsius Moysi in pentateucho contente, indubitanter prophetie excedunt psalmos : et per consequens si in quolibet psalmo requiritur nova illustratio, pari ratione et in qualibet prophetia Mosaica. Nec enim verisimile videretur, quod ille qui tam familiariter cum Deo se habebat, ut de illo legeretur. Loquebatur Deus Moysi facie ad faciem, sicut homo solet loqui cum amico suo. Ex. 23.b. haberet pauciores illustrationes quam ipse David, de quo nihil tale legitur, sed potius aliud quod est satis ad propositum. Legitur enim Deus misisse prophetam suum Nathan ad David, ut ei revelaret aliqua de voluntate divina erga eum. 2Rg. 7. et 12. Similiter. 1Rg. 22. et 2Rg. ulti. legitur Gad propheta missus a Deo ad ipsum David, ut eidem denuntiaret quedam ventura. Ex quibus satis demonstratur David non habuisse tam frequentes illustrationes sicut Moyses, qui numquam legitur instructus nisi a Deo vel angelo. Et notandum quod Gad propheta intitulatur in capitulo alleg. videns David, id est propheta ipsius David. Qui enim propheta dicitur hodie, vocabatur olim videns. 1Rg. 9. Ex quibus patet, quod Gad propheta frequenter denuntiabat ipsi David aliqua prophetica, quod de Moyse simile numquam legitur.

^marg.| Item ad hoc quod posti. ait prophetiam David sortiri quamdam excellentiam ex eo quod Christi mysteria magis expressit cum finis totius legis est Christus etc. Dicendum, quod licet talis excellentia sit vera, non tamen concludit excellentiam simpliciter, sed secundum quid. Excellentia n. prophetie Moysis ex omnibus que ad prophetiam efficacem communiter requiruntur, consurgit, unde excellentior debet dici simpliciter. Excellentia tamen prophetie David ex maiori expressione mysteriorum Christi tantum consideratur, que quidem consideratio est secundum quod. Nec etiam secundum hanc considerationem excellentior ceteris posset dici prophetis. Nam de Is. ait Hieronymus. in eiusdem prologo, quod ita universa Christi ecclesieque mysteria ad liquidum prosecutus est, ut non eum putes de futuro vaticinari, sed de preteritis historiam texere, hec ille. Constat ergo quod maior excellentia est universa mysteria Christi et ecclesie in liquidum redigere, quam illud quod doctores tradunt de David, de quo non universaliter dicunt, sed indefinite mysteria Christi exprimere, et tamen nec ob hoc Esaias dicitur eximius prophetarum, et a fortiori nec David sic debet dici.

^marg.| Circa quod etiam attendendum est, quod Moyses omnia Christi mysteria implicite tradidit seu singulariter, licet non explicite. Totum enim novum testamentum in veteri continetur, iuxta sententiam Greg. super illud Ezech. id est d. Tanquam rota in medio rote. Cum igitur Moyses fuit precipuus veteris testamenti quasi de novo legem proponens, ad cuius legis observationem alii prophete populum inducebant, sequitur quod Moyses omnia mysteria Christi tradidit. Nec ex hoc eius excellentia diminuitur, quia non expresse tradidit, sed implicite. Nam hoc ex defectu populi contingebat qui rudis erat ut dicunt, et ideo non{3.423} expediebat talia talibus exprimere, sicut et Christus apostolis dicebat : Multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo, Io. 16.c.

^marg.| Conclusio igitur S. Tho. non obstantibus predictis obiectionibus firmissime videtur tenenda tanquam vera, et in sano seu plano intellectu sacre scripture fundata. Illa enim verba Deut. 45. a. Non surrexit propheta maior Moyse, non habent stringi ut postillator dicit, usque ad tempus Iosue tantum, quia si sic, potius dixisset. Non surrexit usque in hodiernum diem, prout in similibus solet dici. Non surrexit ultra denotat, exclusionem respectu futuri temporis, nec ex hoc excluduntur ministri novi test. quia status antiquorum in scripturis sub quodam seculo quasi perpetuo sepe nominantur, ut Nm. 18.d. Legitimum sempiternum erit vobis, quod non se extendit ad tempus nove legis, ut patet intuenti, etc. Autoritas igitur beati Greg. dicentis, quod David clariorem cognitionem habuit quam Moyses, exponenda est ut intelligatur sic, quod David clarius expressit mysteria Christi modo et ratione predictis, similiter et quod Glo. ponit David fuisse eximium prophetarum, intelligendum est hagiographorum. unde 2Rg. 23.a. ubi tota excellentia illustrationis ipsius David habetur, dicens. Spiritus domini locutus est in me etc. ibidem intitulatur egregius psalmista Israel. ubi notandum quod non dixit egregius propheta, sed egregius psalmista, in quo propositum satis innuitur.

^prol.| REPLICA. Circa psalterium Burgens. amplius quam circa alium aliquem librum laboravit addendo. In additionibus autem illis quamvis nonnulla videantur absurda, manebunt tamen a me intacta ea que directe non sunt contra post. Nam hoc opere non est intentionis mee Burge. male dicta reprehendere, sed solum postil. bene dicta defensare contra Burgens. invalida machinamenta. Unde cum in aggressu post. dixerat, quod liber psalmorum apud Latinos reputatur inter prophetales, quamvis apud Hebreos computetur inter agiographa. Burgens. contradicit ex facto Beato Hieronymi qui Latinus fuit, qui in prologo galeato ponit psalmos inter hagiographa. Hic dico quod bene respicienti prologum galeatum, qui est prologus in libros Regum, statim clare patebit quod illam distinctionem tripartitam non asserit beatus Hieronymus nisi ut ostendat libros ab Hebreis receptos distingui contra apocryphos. Ipse autem non asseruit illam Hebreorum distinctionem sed allegat eorum opinionem. Constat enim hagiographa sicut et prophetica multipliciter dici, secundum enim vocum proprietatem hagiographa dicuntur omnes sacre scripture. Sic accipiendo Beatus Dion. cap. 1. ecclesiastice hierarchie dicit. Venerandissima eloquia dicuntur esse que in hagiographis tradita sunt, etc. Secundo dicuntur hagiographa, ut abusu nominis per Hebreos contra prophetica et legalia distincta, et bene Hebrei hoc nomine abutuntur, quia hagiographum dicitur ab hagios quod est sanctus, et graphos scriptura, quasi sancta scriptura vel a sanctis conscripta. quod nomen cum sit commune legalibus, prophetalibus et aliis, per quamdam antonomasiam Hebrei fortassis specialiter David et Danielis, Iob et aliorum scriptis deputarunt. Similiter propheticus liber secundum Hug. de sancto Victore dupliciter dicitur Vel quia scriptus stylo prophetico, scilicet de futuris, vel naturaliter ignotis. vel quia scriptus a propheta. In prima acceptione et David et Danielis et Iob libri prophetales dici possunt, quia altissimas prophetias stylo prophetico texuerunt. Secundo modo loquendo propheta tripliciter consideratur. ut videlicet sit propheta officio, missione vel gratia. Quamvis igitur David, Daniel, Iob spiritu et gratia fuerint prophete, non tamen officio vel missione, ideo libri eorum inter prophetales non computantur, et quia inter legales etiam proprie computari non poterant, Hebrei nomen hagiographum eis imponebant. Illum igitur modum Hebreorum beatus Hieronymus non asserit nec laudat, sed allegat, ut patet studiose respicienti prologum eius. Nec valet quod Burgens. pro confirmatione sue intentionis adducit, Luce 24.f. Oportet impleri omnia que scripta sunt in lege, prophetis et psalmis de me. Nam Christus non intendit per illa verba distinguere libros, sed materias librorum. Non enim liber psalmorum excluditur a libris propheticis, cum in eo omnia Christi et ecclesie mysteria sint stylo prophetico scripta. Nec auctor libri excluditur a prophetis, cum sit eximius prophetarum, quamvis non legatur missus ad prophetandum, tanquam ex officio. Sed quo ad materias librorum distinguuntur psalmi, prophetie et lex, que tria in eodem reperiuntur libro. Lex enim est materia de agendis, prophetia de futuris eventibus, psalmus de divinis laudibus cantandis. Nunc autem in libris Moysi reperitur lex dirigens actus humanos : in eisdem, reperitur prophetia pronuntians eventus futuros, reperiuntur etiam in ipsis cantica ad psallendum et laudandum Deum. et illa quadam precellentia dicuntur hagiographa, que tres materie etiam reperiuntur in psalterio, et quasi in singulis libris sacre scripture. Christus igitur per sua verba distinguere voluit librorum materias, non libros, ut dictum est. Item in eodem aggressu postil. movit questionem, an David fuit prophetarum eximius. Et dicit quod sanctus Thom. vult quod non, {3.424} sed Moyses. Ad quam questionem S. Thom. aliquas rationes adducit. Postil. non faciens vim de illa questione, pertractat rationes adductas ostendens eas non valere. Sed Burgens. assumit hic certamen pro sancto Tho. putans solvere et evacuare rationes postil. contra sanctum Tho. factas sed potius videtur eum involvere quam defensare. Ad quod videndum tangam secundum ordinem rationes sancti Tho. sigillatim, et obiectiones postil. et factum Burgens. pertractabo. Est igitur prima ratio sancti Thom. quia Moyses vidit clare essentiam divinam, David non, igitur Moyses est excellentior propheta quam David. Contra effectum huius argumenti arguit postil. primo sic. Ex eo nemo potest dici excellentior propheta, quod rationem et actum prophetandi excludit sed clara visio essentie divine est huiusmodi, ergo, etc. Burgens. autem dicit hanc obiectionem non valere, quia si valeret inquit, Christus non posset dici propheta, quia semper clare vidit divinam essentiam. Sed huic Burgens. obiectioni respondet, S. Tho. secunda secunde q. 174. art. 5. in responsione ad tertium argumentum, dic. Christus fuit comprehensor et viator, inquantum comprehensor non competit sibi ratio prophetie, sed solum inquantum viator, hec ille. Unde apparet quod S. Tho. sic per Burgensem non velit defendi. Clarius etiam dicit idem ibidem. q. 176. artic. ult. in solutione tertii argumenti. unde sicut data visio excludit rationem prophetie a Christo secundum sanctum Thom. sic eadem clara visio excludit rationem prophetie a Moyse et Paulo durante visione. per consequens clara visio nullum gradum dicit pertinentem ad rationem prophetie, quod est propositum postil. Ea autem que Burgens. dicit de Moyse arguunt eum fuisse prophetis sui temporis excellentiorem, non ratione visionis clare, sed magis familiaris locutionis Dei ad ipsum, et hoc signatur cum dicitur. Ore ad os loquor ei, palam et non per enigmata : quia precepta et leges loquebatur Deus sine enigmatibus. Postil. etiam suam obiectionem contra primam rationem S. Thom. confirmat per hoc, quod si clara visio arguit excellentiorem gradum prophetie : igitur Moyses fuit excellentior propheta quam omnes apostoli, preter Paulum, quod S. Th. negat. Hanc confirmationem Burgens. volens evacuare ponit duas differentias inter habere spiritum prophetie. Primo dicit quod antiqui ipsum habuerunt in quadam dispositione et solo actu, apostoli autem habitu. Ideo apostoli habuerunt donum prophetie excellentius quam Moyses. Secunda differentia quia antiqui habuerunt hoc donum ut gratiam gratis datam, apostoli autem ut gratiam gratum facientem, ideo apostoli erant excellentiores prophete. Sed utrunque membrorum illius distinctionis est contra sanctum Thom. Nam oppositum prime differentie disputat et concludit sanctus Thom. ubi supra. q. 171. arti. 2. per totum, ostendens quod lumen propheticum se habet per modum passionis et impressionis, non per modum habitus. Idem dicit. q. 174. artic. 3. in responsione ad secundum arg. et q. 176. ar. ult. in responsione ad tertium argu. Sed quod addit Burgens. quod apostoli erant in actu prophetandi quando volebant, quod est signum habitus, hoc falsum videtur, Nam apostolis dictum est. Dum steteritis ante reges et presides, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini : dabit enim vobis in illa hora quid loquamini : Non enim vos estis qui loquimini, sed spiritus patris vestri qui loquitur in vobis. Quod exponens beatus Greg. dicit. Vos verba editis, sed ego sum qui loquor, que frustra essent apostolis promissa pro certo tempore, si id facere ratione habitus esset semper in eorum potestate. Oppositum etiam secunde differentie. Burgens. disputat, et concludit idem S. Thom. ubi supra. et a q. 176. usque ad questionem. 179. in omnibus questionibus et articulis, ostendens prophetiam esse gratiam gratis datam. Nec est quis doctorum notabilium tractans illud Apostoli. 1. Corint. 12. ubi enumerat inter alias gratias prophetiam, qui exponat illum passum de gratiis gratuitis. Ponunt enim differentias inter gratias, quia gratia gratum faciens solum utilis est habenti, gratia autem gratis data etiam non habenti, quia ecclesie et his quibus directione opus est. Unde puerile argum. facit Burgens. arguens, quia apostoli ex repletione spiritussancti habuerunt charismatum dona, igitur illa dona omnia erant gratum facientia, vel inseparabiliter se habentia ad illa. Nam secundum Apostolum. 1Cor.13. illa cessabunt in beatitudine, gratuita autem non, sed perficientur, quia gloria dicitur gratie consummate, igitur nec inseparabiliter erant in apostolis coniuncta. Fateor quod post missionem spiritussancti illa dona fuerunt coniuncta gratie gratuite, sed ex hoc non sequitur : Igitur illa dona facta sunt gratuita, vel inseparabiliter coniuncta, sicut non sequitur, albedo et dulcedo coniunguntur in lacte, igitur albedo fit dulcedo. Nec est verisimile ante missionem spiritussancti apostolos dona gratis data non habuisse, quia regressi cum gaudio, eo quod spiritus eis in nomine domini subiicerentur, audierunt dominum dicentem. In hoc nolite gaudere, quia spiritus vobis subiiciuntur, sed gaudere quia nomina vestra scripta sunt in celis. Nec verisimile est illa dona post missionem spiritussancti facta fuisse alterius rationis, manserunt igitur gratis data, quamvis perfectiori gratie coniuncta. Et quia omnia que Burgens. hic ad salvandum dicta S. Thom. contra obiectionem {3.425} primam postil. adducit, sunt contra sanctum Tho. ideo querit salvare ea, unde sanctus Thom. ea salvari non vult. Male igitur ingressus est certamen pro eo, quia contra eum sentiens secum non est, etc.

^marg.| Nunc sequitur secunda ratio S. Tho. arguit sic. Moyses prophetiam suam denuntiavit toti populo, non sic David, nec aliquis aliorum, igitur Moyses fuit propheta excellentior. Contra illam rationem arguit postil. sic. Denuntiatio et publicatio est accidens sequens propheticam cognitionem, ideo non variat gradum prophetie. Burgens. autem dicit hanc obiectionem non valere, dans instantiam de homine habente magnam gratiam et virtutem, quoniam ille est excellentior homine tantam gratiam non habente, licet gratia et virtus non sit de essentia hominis, sicque causa quandoque consequitur sum effectum, Sed illud non est scholastice dictum, nam homo habens gratiam, non est per se et intrinsece excellentior homine non habente, sed bene secundum denominationem virtutis et gratie, que extrinsecus adveniunt, sed hoc nihil ad propositum, nam gradus rei est ipsi rei modus intrinsecus, qui per nihil extrinsecus potest variari, albus enim homo non est magis homo quam niger, quamvis sit alius vel alter. Omnis enim qualitas adveniens variat, si intrinsecus intrinsece, et si extrinsecus extrinsece. Nunc autem denuntiatio prophetie uni vel pluribus non solum est accidens extrinsecum, sed accidens per accidens ratione prophetie, ideo nihil talium variat gradum eius intrinsecum, qui gradus etiam secundum sanctum Thom. attenditur penes maiorem et perfectiorem illustrationem luminis prophetici non ex maiori perfectione prophete saltem generali. Unde stat aliquem prophetam esse in gratia perfectiorem, qui non est perfectior propheta, ut puta Ieremias sanctificatus in utero, nec graviter legitur peccasse, et pro veritate multa sustinuisse dicitur, ideo ille propheta dicitur perfectior quam David, cum quo stat quod David fuit perfectior propheta, quia perfectius illustratus, ut etiam tenet Burgens. Pro consolatione Burge. qui hic putavit perfectionem accipi a fine, dico quod stat Moysen propter denuntiationem fuisse prophetam utiliorem, sed David propter illustrationes mentales excellentiorem. Exemplum familiare. Sint duo doctores, unus excellentissime litterature, alter solum competentis litterature : iste competentis litterature bene predicat, alter balbutiens non potest predicare, numquid predicans non predicanti debet censeri doctor excellentior ? certe non, sed bene conceditur utilior, sic in proposito. Tandem sequitur tertia ratio sancti Thom. Arguit enim sic : Moyses confirmavit prophetiam suam pluribus miraculis quam David vel quicumque alius, igitur fuit propheta excellentior. Contra illam rationem arguit postil. sicut contra secundam, quia talis confirmatio per miracula est accidens. Sed Burgens. minus erudite dicit respondendo ad illam obiectionem sicut ad priorem. Nam facere miracula cum sit accidens extrinsecum non sequens de necessitate spiritum propheticum, plura vel pauciora facere miracula, non variat rationem nec gradum intrinsecum spiritus prophetie. Confirmatur, quia spiritus faciendi virtutes ac miracula, et spiritus prophetie sunt dona gratis data et essentialiter distincta, ideo unum non specificat gradum alterius. Stat igitur excellentiorem prophetam, ut puta Ioannem Baptistam, pauciora vel nulla facere miracula, et minorem prophetam facere plura, imo stat aliquem facere miracula qui numquam fuit propheta, et econverso esse prophetam, qui numquam fecit miraculum.

^marg.| {3.426} Burgens. autem inter alias duas assignat rationes invalidas, quare Iohannes Baptista cum esset plus quam propheta, nullum legitur fecisse miraculum, ad colorandum suum errorem. Prima est, quia vita eius fuit tam preclara quod non indigebat confirmatione miraculorum. Patet autem quod vita Christi fuit multo preclarior, cuius tota vita et omnis actio nostra est instructio. Si igitur ratio Burgens. valet, Christus minus quam Iohannes debuit facere miracula, cuius oppositum docuit dicens. Opera que ego facio, testimonium perhibent de me.

^marg.| Secunda ratio Burgens. ad idem est, quod Iohannes operationem miraculorum Christo tanquam principali reservabat. Nec illa valet, quia ea Christo reservare ad ipsum non pertinebat, sicut nec ad quemcumque sanctum alium, prout dictum est in correctione prime Additionis circa octavum capitulum Ex. Nec valet obiectio Burgens. contra postil. dicentem quod Moyses non habuit toties, nec ita communiter illustrationes propheticas sicut David, specialiter intellectuales. Contra quod Burgens. arguit, quod quia in scripturis plures reperiuntur prophetie Moysi quam psalmi quos fecit David, et cum quelibet prophetia requirat specialem illustrationem, sequitur Moysen frequentius illustratum quam David. Etiam quia David sepe fuit instructus ab hominibus et aliis prophetis, sicut per Natham et Gad, quod non legitur de Moyse, igitur amplius a Deo illustratus. Ad hec dicendum, quod posito sed non concesso, quod Moyses habuisset plures illustrationes quam David, illas tamen habuit communiter per sensibilia signa visui vel auditui presentata, non sic David qui semper habuit intellectuales illustrationes sine huiusmodi sensibilium specierum presentatione. igitur David habuit frequentius illum excellentissimum gradum prophetie quam Moyses. Raro enim legitur Moyses illustratus, nisi intervenerit aliquod sensibiliter visum vel auditum per ministerium angelorum presentatum, ne obstat si David aliquando fuit informatus ab aliis prophetis in agibilibus vel alias, hoc enim fiebat illis temporibus, quando David non fuit capax prophetalium illustrationum, ut puta in fuga a facie Saul, de qua 1Rg.. 22.a. vel in cura et sollicitudine quando cogitavit de domo domini construenda, de qua 2Rg. 7. vel in peccato de quo. 2Rg. 12. et ult. in talibus enim dispositionibus non est mens apta ad propheticas illustrationes maxime intellectuales, quia in his oportet animum esse a sensibilium occupationibus absolutum. Sed et Moyses huiusmodi instructiones in agendis recepit ab homine, scilicet, Iethro, ut patet Ex. 18. Nec valet quod Burgens. respondet ad rationem postil. acceptam ex dictis. scilicet, Thom. Nam excellentia David non est secundum quid et extrinsecum, sed simpliciter et intrinsecum, quia secundum propriam rationem, quia sicut secundum sanctum Thom. David plura mysteria Christi plenius et clarius expressit, ita etiam plenius et clarius vidit, qui modi videndi constituunt eum in esse prophete excellentioris simpliciter secundum propriam rationem prophete, qui olim ob hoc videntes dicebantur. Et quod arguit Burgens. de Esaia non urget, quia etsi Esaias prout dicit beatus Hieronymi ratione pluralitatis mysteriorum de Christo expressorum fuit magnus propheta, ipse tamen illum gradum illustrationis intellectualis sicut David communiter non habuit, sed per imagines visas vel auditas, sicut Moyses communiter prophetiam texuit. Male igitur concludit Burgens. pro opinione sancti Thom. quia per dicta a sancto Thom. negata, ut patuit supra.

^prol.| {LYR 26D1 } Didaci de Deza defensio circa librum Psalmorum in prologo

^marg.| Sed contra hoc videtur illud quod dicit Hieronymus in epistola ad Paulinum {3.420} in descriptione viri iusti, cum eum David arbori que est in paradiso compararet, inter ceteras virtutes hoc etiam intulit : In lege domini voluntas eius, et in lege eius meditabitur die ac nocte. Hoc autem assumptum est de primo Psalmo. Ergo David fecit eum et non Esdras. Dicendum quod hoc nomen David aliquando accipitur pro libro psalmorum, et sic dicit Hieronymus in prologo galeato qui premittitur libris Regum, quod inter hagiographa primus liber est Iob, et secundus David, et sic consequenter. Et hoc modo accipit Hieronymus in proposito, cum dicitur. Cum eum David ligno paradisi compararet etc. id est liber psalmorum. Unde consequenter in eadem epistola enumerat libros Veteris ac Novi Testamenti. Et est similis modus loquendi, cum dicitur “David comparat” sicut cum dicitur “evangelium hoc dicit” id est liber evangeliorum. Et ideo non valet argumentum quia David non est hic nomen auctoris libri psalmorum, quorum fuerunt multi auctores, ut dicitur in expositione primi Psalmi. Explicit prefatio auctoris.

<26. Liber Psalmorum*>

<26.5853> Prologus ‘Propheta magnus’