Nicolaus de Lyra

Psalmus 117

Numérotation du verset Ps. 117,1 

¶Alleluia1.
¶Codd. : (Ps. 117)  D14 D30 Hi Lunel Rusch Ps-G
1Alleluia] + Ostendatur hominibus via idest Christus per quam ingreditur ad portam quam ingressus claudi non possit D30, + Hoc ALLELUIA ad principium CXVII pertinet psalmi Stut23 (hebr. diff.) ¶Nota : De notis criticis Psalterio adiunctis in psalterio Stut23 (Ps. 40, 71, 88, 105, 111, 112, 113 [ mutil. ], 114, 115, 116, 117 Hieronymo industria tributis , Donatiano De Bruyne , vide DE BRUYNE , «Le Psautier de Stuttgart (Landesbibliothek n° 23)», Speculum 3 (1932), 365. [MM2023]
Numérotation du verset Ps. 117,I 

Confitemini
Domino quoniam bonus ¦
quoniam in seculum misericordia eius.
Numérotation du verset Ps. 117,2 II

Dicat nunc
Israel
quoniam bonus ¦
quoniam in seculum misericordia eius.
Numérotation du verset Ps. 117,3 III

Dicat nunc domus Aaron ¦
quoniam
in seculum misericordia eius.
Numérotation du verset Ps. 117,4 IV

Dicant nunc2*
2 nunc Ps-G D30 Lunel ω 1 et ceteri ] + omnes ΨB Rusch cum Ps-R
qui timent
Dominum ¦ quoniam in seculum misericordia eius.
Numérotation du verset Ps. 117,5 V

De tribulatione
invocavi Dominum ¦ et exaudivit me
in latitudine3
3 latitudine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D14 D30 Hi Lunel ω1 Rusch cum Ps-R ] latitudinem Ps-G (F L Q ΦG)
Dominus.
Numérotation du verset Ps. 117,6 VI

Dominus4 mihi adiutor ¦ non timebo quid faciat5 mihi homo.
4 Dominus] praem. D14 Ps-G (R I Φ) |
5 faciat Ps-G D14 D30 Hi Lunel ω1 cum Ps-R ] faciet Rusch (hapax) |
Numérotation du verset Ps. 117,7 VII

Dominus mihi adiutor ¦ et ego despiciam
inimicos meos.
Numérotation du verset Ps. 117,8 VIII

Bonum est
confidere
in Domino ¦ quam confidere in homine.
Numérotation du verset Ps. 117,9 IX

Bonum est sperare in Domino ¦
quam sperare in principibus.
Numérotation du verset Ps. 117,10 X

Omnes gentes
circuierunt me : ¦
et in nomine Domini
quia ultus sum in eos.
Numérotation du verset Ps. 117,11 XI

Circumdantes
circumdederunt me : ¦
et in nomine6
6 et in nomine Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D14 D30 Lunel Hi Rusch cum Ps-R ] in nomine autem Ps-G
Domini ¦
quia ultus sum in eos.
Numérotation du verset Ps. 117,12 XII

Circumdederunt me sicut apes
et exarserunt sicut ignis in spinis ¦
et in nomine Domini
quia ultus sum in eos.
Numérotation du verset Ps. 117,13 XIII

Impulsus
eversus sum
ut caderem ¦
et Dominus suscepit me.
Numérotation du verset Ps. 117,14 XIV

Fortitudo mea
et laus7 mea Dominus ¦
7 laus Ps-G (Q* ΦV ΨB² V D) D14 D30 Hi Lunel Ω ω 1 edd. Rusch cum Ps-R ] laudatio Ps-G
et factus est mihi in salutem.
Numérotation du verset Ps. 117,15 XV

Vox exultationis et salutis ¦
in tabernaculis iustorum.
Numérotation du verset Ps. 117,16 XVI

Dextera Domini
fecit virtutem
dextera Domini
exaltavit me ¦ dextera Domini fecit virtutem.
Numérotation du verset Ps. 117,17 XVII

Non moriar
sed vivam ¦
et narrabo
opera Domini.
Numérotation du verset Ps. 117,18 XVIII

Castigans castigavit me Dominus ¦
et morti non tradidit me.
Numérotation du verset Ps. 117,19 XIX

Aperite mihi portas iustitie 8
8 iustitie Ps-G Lunel ω 1 Rusch ] + et Ps-G (R I M * Q* ΦR ΨB* V D) D14 D30 Hi cum Ps-R
ingressus in eas confitebor Domino ¦
Numérotation du verset Ps. 117,20 

hec
porta Domini iusti intrabunt in eam.
Numérotation du verset Ps. 117,21 XX

Confitebor tibi
quoniam exaudisti me ¦ et factus es mihi in salutem.
Numérotation du verset Ps. 117,22 XXI

Lapidem
quem reprobaverunt
edificantes ¦ hic factus est in caput anguli.
Numérotation du verset Ps. 117,23 XXII

A Domino
factum est
istud ¦
et9 est mirabile
9 et Ps-GB V D) D14 D 30 Hi Lunel Ω ω 1 Rusch Ed1530 ... Clementina cum Ps-R ] hoc Ps-G
in oculis
nostris.
Numérotation du verset Ps. 117,24 XXIII

Hec est dies
quam fecit Dominus ¦
exultemus et letemur in ea.
Numérotation du verset Ps. 117,25 XXIV

O Domine
salvum me10 fac
10 me Ps-G (M² Q* ΨB V D) D14 D30 Hi Lunel Ω ω 1 Rusch Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G
o Domine bene11 prosperare ¦
11 bene Ps-G (R I M² Q* ΨB V D) D14 D30 Hi Lunel Ω ω 1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G
Numérotation du verset Ps. 117,26 

benedictus
qui venit12
12 venit Ps-G (K ΨB D) Hi ² (super rasur.) Ω ω 1 Rusch Ed1530 Clementina cum Ps-R ] venturus es ΦP² D14 ² (super rasur.) D30 , venturus est Ps-G (R F I L U V) D14 *Hi* Lunel , venturus Ps-G ( M Q W ΦRGVP* G ).
in nomine Domini.
Numérotation du verset Ps. 117,XXV 

Benediximus vobis de domo Domini ¦
Numérotation du verset Ps. 117,27 

Deus
Dominus
et illuxit nobis.
Numérotation du verset Ps. 117,XXVI 

Constituite diem sollemnem
in condensis ¦
usque ad cornu13 altaris.
13 cornu Ps-G ( plerique codd. et edd. ) D14 D30 Hi Lunel ω1 Rusch cum Ps-R ] cornua Ps-G (R L)
Numérotation du verset Ps. 117,28 XXVII

Deus meus
es tu
et
confitebor tibi ¦ Deus meus es tu14
14 es tu²] ÷ es tu bis | D14 cum restitutione Edmaior.
et exaltabo te.
Numérotation du verset Ps. 117,XXVIII 

Confitebor tibi quoniam exaudisti me ¦ et factus es15 mihi in salutem.
15 es Ps-G D30 Hi Lunel ω1] ê D14, est Rusch
Numérotation du verset Ps. 117,29 XXIX

Confitemini
Domino quoniam bonus ¦ quoniam in seculum misericordia eius.

Psalmus 117

Numérotation du verset Ps. 117,ad litteram 
marg.| {3.1327} .1. Confitemini domino. Huic Psalmo in translatione Hieronymi premittitur pro titulo. Halleluia, quia psalmus invitat ad Dei laudem. et dicunt aliqui, quod David fecit hunc psal. invitans populum ad Dei laudem pro sua liberatione de Saulis persecutione, et populi Israel a Gentilium circunstantium perturbatione sub suo regimine, ut patet 2Rg.. et hoc facit in hoc psalmo usque ad locum illum. Aperite mihi portas iustitie, {3.1328} etc. ab illo vero loco usque ad finem inducit ad laudem Dei pro edificatione templi, quod previdit et predixit edificandum tempore Salomonis filii sui, et secundum hoc quod ibi subditur. Lapidem quem reprobaverunt edificantes, hic factus, etc. exponunt de quodam lapide illius edificii, qui frequenter a latomis fuit oblatus in edificium muri, sed semper inveniebatur nimis longus, vel nimis curtus, et sic pluries reiectus fuit ab eis tamquam ineptus, sed in consummatione muri in copulatione duorum parietum inventus {3.1329} fuit aptissimus, quod pro mirabili fuit tunc reputatum, quod previdit David et scripsit fiendum : et sic sensus litteralis est hic de illo lapide materiali, et de Christo mystice tantum exponitur. Sed salvo meliori iudicio hoc non videtur mihi bene concordare verbis Christi Mt. 21. qui loquens de seipso a Iudeis reprobando dicit eis. Numquam legistis in scripturis Lapidem quem reprobaverunt edificantes, hic factus est in caput anguli. A domino factum est istud, etc. et idem habetur Luc. 20. Item Act. 4. Petrus ostendens principibus sacerdotum Christi glorificationem post eius passionum, Act. 4. dicit de eo. Hic est lapis qui reprobatus est a vobis edificantibus, qui factus est in caput anguli, et non est in aliquo alio salus. Ex quibus patet, quod psalmus iste quantum ad istam partem est intelligendus de Christo ad litteram. Tum quia probatio non valet ex scriptura sacra nisi per sensum litteralem, secundum quod dicit Augu. contra Vincentium Donatistam. Tum quia Iudei non recipiebant nisi sensum litteralem.
marg.| Item hoc dicit Rabbi Salomon Hebreus super illud Michee. 5.a. Et tu Bethlehem Ephrata parvulus es in milibus Iuda, ex te mihi egredietur qui sit dominator in Israel, etc. Glo. ex te mihi egredietur qui sit dominator Messias filius David sicut ipse dicit Ps. 117. Lapidem quem reprobaverunt edificantes, hic factus est in caput anguli. Ex hoc dicto tria patent secundum eius sententiam, primum est, quod David hunc psalmum fecit. Secundum quod in hac parte loquitur de Christo ad litteram. Tertium, quod Christus erat reprobandus et postea glorificandus, sicut narrant evangeliste. Quod autem supra inducitur de lapide angulari in edificio templi Salomonis, non obstat. Tum quia illud dictum non habetur ex Biblia. 3Rg. et 2Par. ubi agitur ad litteram de illo edificio, neque a Iosepho : sed solum hoc inveni dictum a magistro Petro Comestore in historia Scholastica super. 3Rg. et sic eius dictum secutus fuit Mt. 21. et ideo suppono quod dictum eius sit verum, tamen sensus litteralis in hoc psalmo est de Christo. Sensus enim litteralis est qui primo intenditur a scriptore, et ideo si de hoc lapide fuisset scriptum. 3Rg. ubi intenditur descriptio historica illius edificii, sensus litteralis esset de illo lapidis mysterium sensus litteralis est de Christo figurato per lapidem illum, sicut est in proposito, ut patet per dicta Christi et B. Petri, et Rabi Salomon Hebrei sicut Ex. 17. ubi Moyses, intendit scribere historiam aque de petra producte sensus litteralis est de illa petra materiali, sed. 1Cor.10.a. ubi : Paulus intendit scribere mysterium huius historie, dicit. Bibebant autem de spirituali consequente eos petra : petra autem erat Christus. sensus litteralis est de Christo et non de lapide materiali.
marg.| {3.1330} His igitur premissis psalmus iste in duas partes dividitur, quia primo David inducit ad Dei laudationem : secundo adducit ad hoc rationem ibi. De tribulatione. Circa primum inducit ad Dei laudationem populum generaliter dicens. Confitemini. confessione laudis omnes generaliter.
Numérotation du verset Ps. 117,ad litteram 
marg.|  .1. Domino quoniam bonus. Bonitate, cuius non est finis.
marg.|  .2. Quoniam in seculum misericordia eius. Quia subvenit eum semper devote requirentibus : secundo invitat specialiter populum Israel, dicens. Dicat nunc Israel. tertio specialius tribum sacerdotum dicens. Dicat nunc domus Aaron, quoniam in seculum, etc. Et patet sententia ex versu precedenti. et quia, non est speciosa laus in ore peccatoris. Eccl. 15.b. ideo circa predictos ad Dei laudem invitatos ostendit quorum laus est Deo accepta, dicens. Dicant nunc qui timent dominum, timore filiali, qui vitat patris offensam, Quoniam bonus, etc. exponatur sicut supra.
marg.|  .3. De tribulatione invocavi dominum. Hic consequenter David adducit rationes inducentes ad Dei laudem, et primo ex liberatione sui, secundo ex redemptione generis humani, ibi : Fortitudo. Prima in duas, quia primo recolit suam liberationem, secundo assurgit ad gratiarum actionem, ibi : Vox exultationis. Circa primum dicit David : De tribulatione invocavi dominum. Positus enim in persecutione Saulis legitur dominum consuluisse, primi Regum 23. et in persecutione filii sui Absalon 2Rg. 15. et in illis persecutionibus multos psalmos fecit ad Dei laudem, ut patet ex supradictis.
marg.|  .4. Et exaudivit me in latitudine dominus. Dilatando potestatem meam, et dominium.
marg.|  .5. Dominus mihi adiutor. Utpote in bello contra Goliath gigantem, et in periculis contra Saulem me persequentem, et consimilibus, et ideo dicit.
marg.|  .6. Non timebo quid faciat mihi homo. scilicet timore deiiciente a virtute : Aliquando enim David in periculis positus timuit, sicut quando mutavit os coram Achis primi Regum vicesimoprimo, sed ille timor non fuit vitiosus deiiciens in desperationem de Deo .
marg.|  .7. Dominus mihi adiutor. Cuius virtuti nullus potest resistere.
marg.|  .8. Et ego despiciam inimicos meos. Sicut Goliath despexit de divino auxilio confisus contra eum, unde dixit primi Reg. 17.f. Tu venis ad me cum gladio, et hasta et clypeo, ego autem venio ad te in nomine domini. Et sequitur. Et auferam caput tuum a te, et dabo cadavera castrorum Philisthiim hodie volatilibus celi, et bestiis terre, etc.
marg.|  .9. Bonum est confidere in domino. Qui non deficit in necessitate.
Numérotation du verset Ps. 117,ad litteram 
marg.| {3.1331} .1. Quam confidere in homine. Hoc dicit propter habitatores Ceile et Zipheos, in quibus confidebat eo quod Ceilam ab hostibus liberaverat, et de genere Zipheorum erat et tamen isti voluerunt cum in manum Saul tradere primi Reg. 23.
marg.|  .2. Bonum est sperare in domino. Qui reddit premium pro virtutum operibus absque dubio.
marg.|  .3. Quam sperare in principibus. Hoc dicit propter principes duodecim tribuum Israel, qui adheserunt Absalom in persecutione David reddentes ei malum pro bono.
marg.|  .4. Omnes gentes circumierunt me. Idest, filii Israel gentes erga me sicut extranei, et Gentiles quia existentes cum Absalom intendebant David obsidere, ita quod non posset evadere, ut habetur. 2Rg. 17.
marg.|  .5. Et in nomine domini. Supple contigit contrarium.
marg.|  .6. Quia ultus sum in eos. Quia multi occisi fuerunt, et alii confusibiliter fugerunt. 2Rg. 18.
marg.| {3.1332} .7. Circumdantes circumdederunt me. Repetitio eiusdem sententie ad maiorem assertionem.
marg.|  .8. Circumdederunt sicut apes. Volentes me pungere gladiis suis tamquam aculeis.
marg.|  .9. Et exarserunt. Nimia ira contra me.
marg.|  .10. Sicut ignis in spinis. Nitentes me velociter consumere ad modum ignis spinas velociter comburentis.
marg.|  .11. Impulsus. Idest, compulsus fugere de loco ad locum in persecutione Saulis, et in persecutione Absalom de civitate regia ad desertum.
marg.|  .12. Eversus sum ut caderem. Videlicet quando Iesbidenob nisus fuit percutere David, sed presidio fuit ei Abisai filius Sarvie. 2Rg. 21. ideo subditur.
marg.|  .13. Et dominus suscepit me. Succurrens mihi quia per Abisai et in aliis multis periculis dominus succurrit ei.
marg.|  .14. Fortitudo. Hic consequenter post sue salvationis narrationem insurgit ad gratiarum actionem, dicens. Fortitudo mea et laus mea {3.1333} dominus. Quasi dicat ex quo de predictis periculis divina virtute sum salvatus, a me est magnifice laudandus, et ideo consequenter invitat Dei ministros ad laudem dicens.
Numérotation du verset Ps. 117,ad litteram 
marg.|  .1. Vox exultationis et salutis. Idest, pro mea salute resonet.
marg.|  .2. In tabernaculis iustorum. Idest, in loco divini cultus, circa quem ministri habitant.
marg.|  .3. Dextera domini. id est virtus eius, que per dexteram significatur eo quod est fortior manus.
marg.|  .4. Fecit virtutem. Me de persecutione Saulis liberando.
marg.|  .5. Dextera domini exaltavit me. Loco eius ad regnum me promovendo.
marg.|  .6. Dextera domini fecit virtutem. Me ab Absalom salvando. Ideo subditur.
marg.|  .7. Non moriar sed vivam. Post dictas persecutiones secundum totum cursum vite mee naturalis, secundum quod dicitur 3Rg. 1.a. Et rex David senuerat, habebatque etatis plurimos dies, etc.
marg.|  .8. Et narrabo opera domini. Quia circa finem vite sue precepit Salomoni edificare templum dans ei exemplar ipsius, et edificiorum in circumitu, ut habetur 1Par. 28. Ampliavit etiam cultum divinum per ordines sacerdotum, et Levitarum primi Paralipomenon 24. et 26.
marg.|  .9. Castigans castigavit me dominus. Persecutio enim filii sui Absalom immissa fuit sibi a Deo ad puniendum eius adulterium cum Bethsabee, {3.1334} et homicidium Urie, secundum quod predixit ei Nathan, 2Rg. 12.
marg.|  .10. Et morti non tradidit me. Licet meruissem propter adulterium et homicidium, que morte puniuntur secundum legem.
marg.|  .11. Aperite mihi. Quoniam persecutio et salvatio ipsius David fuerunt figura persecutionis ipsius Christi et sue salvationis in se per resurrectionem et corporis glorificationem, et in membris suis per gratie collationem in presenti, et glorie in futuro, ideo postquam David adduxit rationem laudandi Deum ex liberatione sui, hic consequenter adduxit ad hoc rationem ex salvatione generis humani per Christum. Et dividitur in duas partes, quia primo describitur dicta salvatio, secundo ex hoc subditur gratiarum actio ibi. Hec est dies. Circa primum sciendum, quod salvatio generis humani facta est per fidem Christi passi et glorificati, propter quod David loquens in persona generis humani, primo petit sibi aperiri ingressum huius fidei dicens. Aperite mihi portas iustitie. id est accessum ad fidem et sacramenta ecclesie, per que datur ingressus ad locum glorie. Sacramenta enim veteris legis non iustificabant, secundum quod dicitur Rom. 3.a. Ex operibus legis non iustificabitur omnis caro, Et subditur. Iustitia autem Dei est per fidem Iesu Christi, sed sacramenta nove legis iustificant, et ideo dicuntur porte iustitie.
marg.|  .12. Ingressus in eas confitebor domino. Et quid debeat confiteri subditur.
Numérotation du verset Ps. 117,ad litteram 
marg.| {3.1335} .1. Hec porta domini. Id est, ipse Christus, qui dicitur hic porta in singulari, quia omnes articuli fidei, et etiam sacramenta ecclesie, que dicuntur porte in plurali, non habent efficaciam nisi ab uno Christo, quia omnes articuli sunt de eius divinitate vel humanitate, et omnia sacramenta fluxerunt de latere eius dormientis in cruce et ideo dicitur hic porta in singulari, secundum quod ipse dicit Io. 10.b. Ego sum ostium : per me si quis introierit, salvabitur, et ideo subditur.
marg.|  .2. Iusti intrabunt. Per fidem et devotionem, et sic per eam intrabunt gloriam.
marg.|  .3. Confitebor tibi, quoniam exaudisti me. David enim et alii sancti in limbo detenti hoc confessi sunt, quando Christus eduxit eos de loco inferni, et quia hoc fuit per meritum sue passionis, ideo subditur.
marg.|  .4. Lapidem. scilicet Christum, qui vocatus est lapis, ut supra allegatum est, et etiam Dan. 2.e. ubi dicitur de Christo. Lapidem autem qui percusserat statuam, factus est mons magnus, implevit universam terram. quod intelligitur de Christo secundum expositores Hebraicos et Latinos.
marg.|  .5. Quem reprobaverunt edificantes. Id est, sacerdotes Iudeorum et doctores, ad quorum spectabat officium edificare in fide et moribus populum.
marg.|  .6. Hic factus est in caput anguli. Constituens unam ecclesiam ex Iudeis et gentibus, cuius ipse est caput et pastor. Propter quod dicit Ioam. 10.c. Et alias oves habeo, que non sunt ex hoc ovili, et illas oportet {3.1336} me adducere, ut fiat unum ovile et unus pastor.
marg.|  .7. A domino factum. Id est, a domino Iesu Christo facta est ista unio.
marg.|  .8. Et est mirabile in oculis. Fideles enim qui ex Iudeis crediderunt in Christum, admirati fuerunt quando viderunt spiritum sanctum dari in signo visibili Cornelio et aliis Gentilibus qui erant cum eo. Act. 10.g. Et obstupuerunt ex circumcisione fideles, qui venerant cum Petro, quia et in nationes gratia spiritussancti effusa est, que gratia univit Gentiles et Iudeos in una Christi ecclesia.
marg.|  .9. Hec est dies. Hic consequenter ponitur gratiarum actio, cum dicitur : Hec est dies. Idest, tempus novi Testamenti, quod vocatur dies ratione veritatis revelate, que latebat in veteri Testamento sub figurarum obscuritate. Propter quod Paulus Rom. 13.c. vocat vetus Testamentum noctem, et novum diem, dicens. Nox precessit, dies autem appropinquabit, etc.
marg.|  .10. Quam fecit dominus. Licet faciat omnia tempora generaliter, dicitur tamen facere aliquod tempus specialiter, propter bonum, quod in illo contingit, secundum modum usitatum loquendi, quem tenet hic scriptura loquendo de tempore Christi.
marg.|  .11. Exultemus. Idest, interius et exterius, tamen cum modestia devotionis, secundum illud Ps. 83.a. Cor meum et caro mea exultaverunt in Deum vivum. Consequenter convertit se David ad deprecandum Christum de salute eterna obtinenda per ipsum di.
Numérotation du verset Ps. 117,ad litteram 
marg.| {3.1337} .1. O Domine salvum me fac. Educendo me de limbo cum patribus sanctis.
marg.|  .2. O Domine bene prosperare. Multiplicando ecclesiam tuam in fidelibus tuis.
marg.|  .3. Benedictus qui venit in nomine domini. Idest, Christus, qui venit in nomine patris, pro salute mundi, et hoc modo cantabant pueri Christo ad passionem venienti, Mt. 21. Et de illa laude videtur hic David prophetasse.
marg.|  .4. Benediximus vobis, etc. Hoc est verbum apostolorum Christi, qui fuerunt primi in domo eius que est ecclesia, et benedixerunt populis, veritatem evangelii nuntiando et sacramenta ministrando, et unde habuerunt hanc potestatem, subditur.
marg.| {3.1338} .5. Deus dominus, et illuxit nobis. Idest, Christus dominus noster qui est verus Deus ipse illuxit nobis, spiritum sanctum conferendo ad scripturas intelligendum, et sacramenta ecclesiastica conferendum, et quia eadem potestas remanet in rectoribus ecclesie, ideo ad eos sermo dirigitur, cum dicitur.
marg.|  .6. Constituite diem solennem. Idest, dies solennes nativitatis Christi, resurrectionis, ascensionis, et consimiles, qui constituti sunt solennes per ecclesiam.
marg.|  .7. In condensis. Idest, ut populus fidelis conveniat ad ecclesiam in densitate plebis, ideo subditur.
marg.|  .8. Usque ad cornu altaris. quasi dicat ita quod ecclesia impleatur populo et clero.
marg.|  .9. Deus meus es tu. Iesu Christe.
marg.|  .10. Confitebor. Confessione laudis.
Numérotation du verset Ps. 117,ad litteram 
marg.| {3.1339} .1. Deus meus. Tua magnalia enarrando. In diebus enim solemnibus maxime debet in ecclesia fieri talis confessio, et enarratio.
marg.|  .2. Confitebor tibi. Vox est ecclesie Deum laudantis.
marg.|  .3. Quoniam exaudisti me etc. Deprecantem te devote.
marg.| {3.1340} .4. Et factus es mihi in salutem. Conferendo gratiam in presenti, et gloriam in futuro, propter quod invitantur omnes generaliter ad Dei laudem, cum dicitur.
marg.|  .5. Confitemini. Et exponatur sicut in principio psal. quia hic versus in sine resumitur, sicut in cantilenis solet fieri.
Numérotation du verset Ps. 117,moraliter 
marg.| {3.1327} .1. Confirmata. Hunc psal. fecit David invitans populum suum ad gratias agendum domino pro bono statu regni sui, et adventu Christi futuro.
marg.| {3.1328} Moral. autem potest exponi de bono prelato ad Dei laudem suum populum invitante pro bono statu sue diecesis et adventu Christi spirituali, quo per suam gratiam venit in mentem humanam, quantum ad primum dicit. Con. do. Laudis confessione.
Numérotation du verset Ps. 117,moraliter 
marg.| {3.1329} .1. Quoniam bonus. Non solum in se, sed etiam in nobis effective ideo subditur.
marg.|  .2. Quoniam in seculum misericordia eius. Dicat nunc domus Israel. quoniam bonus, etc. Per domum Israel significantur religiosi, qui debent esse contemplativi. Per domum Aaron pontifices, clerici. Per timentes dominum, ceteri Christiani. Omnes enim isti debent Dei bonitatem devote confiteri.
marg.|  .3. De tribulatione. Populi mei per tentationes.
marg.| {3.1330} Invocavi dominum. Per orationem devotam.
marg.|  .4. Et exaudivit me in latitudine dominus. Non solum a malis liberando, sed etiam in bonis dilatando.
marg.|  .5. Dominus mihi adiutor. Cui resisti non potest.
marg.|  .6. Non timebo, quid faciat mihi homo. Idest tyrannus.
marg.|  .7. Dominus mihi adiutor. Exponitur ut prius.
marg.|  .8. Et ego dispiciam inimicos meos. Idest spiritus malignos, ideo concluditur.
marg.|  .9. Bonum est confidere in domino. Qui non deficit in adiuvando.
Numérotation du verset Ps. 117,moraliter 
marg.| {3.1331} .1. Quam confidere in homine. Defectivo.
marg.|  .2. Bonum est sperare in domino. Qui certitudinaliter reddit premium.
marg.|  .3. Quam sperare in principibus. Qui querunt proprium bonum.
marg.|  .4. Omnes gentes circumierunt me. Hic describitur acerbitas persecutionis que contingit aliquando bonis prelatis, ut patet de S. Thoma Cantuariensi, in cuius persona dici potest. Omnes gentes circumierunt me. idest, Gentiliter viventes quesierunt mihi nocere.
marg.|  .5. Et in nomine domini, quia ultus sum in eos. Nam ultione divina {3.1332}fuerunt terribiliter mortui, et ipse translatus ad gloriam paradisi.
marg.|  .7. Circumdantes circumdederunt me et in nomine domini, quia vultus sum in eos. Repetitio est eiusdem sententie ad maiorem expressionem.
marg.|  .8. Circumdederunt me sicut apes. Ad pugnandum me suis gladiis.
marg.|  .9. Et exarserunt sicut ignis in spinis. Idest ira pessima, nam occiderunt eum in ecclesia.
marg.|  .11. Impulsus eversus sum. Minis, et persecutionibus magnis.
marg.| Ut caderem. A stabilitate virtutis.
marg.|  .13. Et dominus suscepit me. In protectione sua ne caderem a virtute. Ideo subditur.
marg.|  .14. Fortitudo mea et laus mea dominus, et factus est mihi in salutem, Aeternam.
Numérotation du verset Ps. 117,moraliter 
marg.| {3.1333} .1. Vox exultationis, et salutis in tabernaculis iustorum. Nam de eius martyrio fit in ecclesia solemnitas magna.
marg.|  .3. Dextera domini fecit virtutem. Per quam steti.
marg.|  .5. Dextera domini exaltavit me. Ad palatium celi.
marg.|  .7. Non moriar. Morte culpe nec gehenne, Sed vivam. Vita glorie.
marg.|  .8. Et narrabo opera domini. Id est, narrari faciam in miraculis, {3.1334} que Deus faciet ad testimonium mee glorificationis.
marg.|  .9. Castigans castigavit me dominus. Pro venialibus, que contingunt etiam in perfectis hominibus.
marg.|  .10. Et morti non tradidit me. Idest, mortali culpe.
marg.|  .11. Aperite mihi portas. scilicet portas celi, quas non intrant nisi iustificati perfecte.
marg.|  .12. Ingressus in eas confitebor domino. Nam in patria est confessio laudis sempiterna.
Numérotation du verset Ps. 117,moraliter 
marg.| {3.1335} .4. Lapidem. Hic agitur de secundo principali, scilicet de Christi adventu spirituali, cum dicitur, Lapidem quem reprobaverunt. Idest Christus quem reprobaverunt scribe et sacerdotes.
marg.|  .6. Hic factus est in caput anguli, etc. Coniungens caritate fidelium mentes, per quam venit ad humanam mentem.
marg.| {3.1336} .7. A domino factum est, etc. Nam ab alio fieri non potest.
marg.|  .9. Hec est dies, etc. Idest, presentia solis iustitie, quem in nobis facit ipsemet Iesus Christus.
marg.|  .11. Exultemus, etc. Sicut dicitur Phil. 4.a. Gaudete in domino semper, iterum dico gaudete, etc. Et quoniam augmentum gratie est valde desiderandum, subditur.
Numérotation du verset Ps. 117,moraliter 
marg.| {3.1337} .1. O Domine salvum me fac, o domine prosperare, etc. In nobis augendo donum gratie et quomodo cives celestes in hoc nos adiuvent, in eorum persona subditur.
marg.| {3.1338} .4. Benediximus vobis, etc. Imprecando vobis eius bona celestia, sicut ea dedit vobis.
marg.|  .6. Constituite diem solennem in condensis. Id est, in sapientia magna cleri et populi in ecclesia militante, dicentes quod sequitur.
Numérotation du verset Ps. 117,moraliter 
marg.| {3.1339} .1. Deus meus es tu et confitebor. Confessione laudis corde et ore. Cetera patent.
Numérotation du verset Ps. 117,additio 
marg.| {3.1339} In Ps. 117. Confitemini domino.
marg.| Iste Psalmus est ultimus istius hymni magni, qui incipit ab illo psal. Laudate pueri do. etc. ut dictum est, et finitur in hoc Psalmo qui continuatur precedenti sic : Nam in precedenti psalmo Psalmista tractavit brevissime de statu ecclesie per orbem dilatate post primitivam, de quo solum declaravit unionem gentium cum Iudeis in unam ecclesiam, ut dictum est. In hoc vero ps. agit de statu ecclesie sic dilatate, in quo floruerunt multi S. doctores et pontifices, similiter et confessores et virgines.
marg.| Circa quod undecim facit. Nam primo universaliter invitat ad Dei laudem omnes di. Confitemini domino quoniam bonus etc. Cuius sententia est. Nam Deo reddenda est confessio laudis principaliter ex duobus. Primo ex sua bonitate ineffabili in seipso, de quo dicit. Quoniam bonus, supple est, scilicet naturaliter et secundum essentiam. Secundo modo, quia ex sua misericordia alios facit bonos, et de hoc dicit. Quoniam in seculum misericordia eius, et sic continuat se Psalmista cum ultimo versu precedentis psalmi ubi dixerat. Quoniam multiplicata est super nos misericordia eius, volens in hoc psalmo specialius declarare quomodo misericordia Dei participatur in ecclesia, que quidem participatio aliquo modo in distinctione sanctorum relucet.
marg.| Consequenter secundo distinguit gradus seu ordines sanctorum in ecclesia predicto modo dilatata pro variis temporibus existentium, et hoc tripliciter, scilicet cum dicit. Dicat nunc Israel, etc. Dicat nunc domus Aaron, etc. Dicant nunc qui timent dominum, etc. ut intelligatur quod dicit. Dicat nunc Israel, specialiter de sanctis confessoribus. Qui videntes Deum per fidem, iuxta illud 1. Cor. 13.d. Videmus nunc per speculum, aliis eandem fidem confitentur. Intelligitur etiam quod dicit. Dicat nunc domus Aaron, de pontificibus seu sacerdotibus sanctis, et cum hoc de S. doctoribus. Ex officio enim competit sacerdotibus, et maxime pontificibus doctrina legis divine Malac. 2.b. Labia sacerdotis custodiunt scientiam, et legem requirent de ore eius. Intelligatur etiam quod dicitur. Dicant nunc qui timent dominum, de his qui ex timore Dei filiali carnis maceratione se castigant, ut virgines et ceteri religiose viventes.
marg.| Consequenter tertio specialius declarat divinam misericordiam circa ecclesiam dilatatam di. De tribulatione invocavi dominum. et est sensus, quod ecclesia primitiva maximis angustiis tribulata invocabat dominum pro relevatione harum tribulationum, quam Deus exaudivit eam dilatando, ideo subdit. Et exaudivit me in latitudine dominus.
marg.| Consequenter quarto ostendit quomodo facta fuit talis dilatatio, scilicet per divinum adiutorium contra humanas persecutiones et de hoc dicit. Dominus mihi adiutor, non timebo quid faciat mihi homo. Et. Dominus mihi adiutor, et ego despiciam inimicos meos.
marg.| Consequenter quinto ex dictis concludit, quod bonum est confidere in domino, et quod hoc per experientiam viderat impletum in dilatatione ecclesie, que fuerat prius oppressa tam sub hominibus vulgaris status, quam sub principibus terre, ut patet in historiis, unde dicit. Bonum est confidere in domino. Et. Bonum est sperare in domino quam sperare in principibus.
marg.| Consequenter sexto dicit. Omnes gentes circumdederunt me. Ad quod sciendum, quod licet in ecclesia iam dilatata cessaverunt seu mitigate fuerunt acerbe persecutiones corporales quantum ad publicum statum, surrexerunt tamen persecutiones spirituales latentes, unde Greg. in homilia. Pugnavit ecclesia, scilicet primitiva adversus leonem, pugnat modo adversus draconem. Cuius quidem pugne tria sunt genera principalia. Quorum unum est hominum male viventium, quorum vite exemplo sepe simplices decipiuntur. Et de istis dicit in persona ecclesie, scilicet iustorum. Omnes gentes circumdederunt me. id est Gentiliter viventes, quos ecclesia Dei quandoque superat. Nam sepe tales {3.1340} in nomine domini. id est divina virtute conversi ad iustitiam et penas sustinent penitendo. Et de hac ultione dicit. Et in nomine domini, quia ultus sum in eos. Secundum genus pugne, est diabolica tentatio, de quo dicit. Circumdantes circumdederunt me. Diabolus enim ad devorandum homines communiter circumit. Unde prime Petri 5.c. Adversarius vester diabolus circumit, querens quem devoret. Et Iob. 1.b. in persona diaboli dicit. Circumivi terram et perambulavi, etc. Et de istis intelligitur. Circumdantes circumdederunt me. quasi diceret. Diaboli qui ex rabie sue malitie circumdantes sunt per orbem, modo predicto circumdederunt me ad devorandum. Et quia in istos divina virtute semper infliguntur pene gehennales, ideo dicit. Et in nomine domini, quia ultus sum in eos. Tertium genus predicte pugne est hereticorum, qui falsas doctrinas suggerentes quotidie impugnant ecclesiam, de quibus dicitur. Circumdederunt me sicut apes. Apes enim mel portant, et cum aculeo pungunt, sic heretici eloquia divina de quibus dicit. Quam dulcia faucibus meis eloquia tua domine, etc. allegant. Sed cum hoc ledunt fidem veram pungendo seu corrumpendo. Similiter tales fingunt se quandoque illuminare scripturas, quod non faciunt, sed eas devastant et consumunt. Unde de eis dicit. Et exarserunt sicut ignis. Heretici enim eo quod fideles quantum in se est consumunt, ignis dicuntur a sanctis patribusUnde 24. quest. 3. Arius una scintilla erat in Alexandria, etc. Dicitur autem in spinis, quia sicut conmuniter exponitur illud verbum Eccl. 7.a. Sicut sonitus spinarum sub olla ardente, sic risus stulti, etc. Ignis in spinis magnum sonum et inutilem facit, et cito consumit et devastat. Quod etiam faciunt heretici, non magna, sed sonorosa loquentes, sine aliqua utilitate, sed potius cum devastatione spirituali. Sequitur. Et in nomine domini, quia ultus sum in eos, scilicet eos quandoque convertendo, et sic patiuntur penas penitentie, ut supra dictum est. Vel quandoque per ultionem seu vindictam temporalem, scilicet quando igni traduntur iudicio ecclesie. Et sic in nomine domini, quia ultus sum. Et quia huiusmodi persecutiones, specialiter hereticorum aliquando fuerunt tam valide, quod videbatur fides quasi subverti, sicut patet de heresi Arianorum, que totam ecclesiam maxime turbavit, et de aliis heresibus prout in historiis ecclesiasticis habetur, ideo subdit. Impulsus eversus sum ut caderem et dominus suscepit me. Qualiter autem dominus susceperit ecclesiam ne caderet, subditur dicens. Fortitudo mea et laus mea dominus. Et quia non solum dedit Deus fortitudinem ecclesie, ut possit adversariis resistere, declinando pericula per eos inducta, sed etiam de eis triumphum prestando, dicitur. Et factus est mihi in salutem.
marg.| Consequenter septimo ostendit, quod per doctores ecclesie spiritualis triumphus habetur de hereticis, et de hoc dicit. Vox exultationis et salutis in tabernaculis iustorum. Nam talis victoria non attingitur per arma corporalia, sed per vocem sacre doctrine, que letificat, iuxta illud psal. Iustitie domini recte letificantes corda. Doctrina autem vera salutaris communiter acquiritur a viris vacantibus studio in tabernaculis, iuxta illud Deuteron. 33.c. Letare Issachar in tabernaculis tuis. Quod sic exponitur, nam illi de tribu Issachar non intendebant negotiationibus, sicut illi de tribu Zabulon convicini sui, sed vacabant in tabernaculis studio scripture, et ideo de eis erant quamplurimi doctores legis divine, ut ibidem dicitur.
marg.| Unde proprie Psalmista dicit, quod vox istius salutis que ab hereticis ecclesiam tuebatur, personabat in tabernaculis iustorum, scilicet in studiis sanctorum doctorum. Et ne ista victoria humano ingenio attribueretur, subdit. Dextera domini fecit virtutem. Et notanter repetit ter. Dextera domini. Et in primo loco et in tertio seu ultimo subiunxit. Fecit virtutem. In medio autem loco dicit. Dextera domini exaltavit me, ad denotandum, quod principium et finis huius victorie, soli virtuti divine attribuendum est. Medium autem, scilicet huius victorie attribuendum est humano ingenio tamquam instrumento a Deo exaltato. {3.1325} unde in medio, loco dixit. Dextera Domini exaltavit me.
marg.| Consequenter octavo dicit. Non moriar, sed vivam. Quod videtur referri ad illud quod dixerat in Psalmo Credidi, propter quod locutus, etc. qui est quartus Psal. huius hymni. Ibi enim Psal. tractans de martyribus dixit. Pretiosa in conspectu domini mors sanctorum eius. ut ibidem fuit expositum. Et ne quis putaret, quod sancti doctores non essent magni in conspectu domini, eo quod non fuerunt talem mortem pretiosam consecuti, ideo dixit. Non moriar, sed vivam, et narrabo opera domini. Quasi diceret quilibet sanctus doctor. Licet ego non moriar pro Deo tamquam martyr, vivo tamen Deo, ut narrem opera domini contra hereticos impugnatores. Et quia isti doctores sancti licet non fuerint mortui pro Christo per martyrium corporale, fuerunt tamen multa passi incommoda et anxietates, similiter martyria intrinseca per abstinentias et vigilias, et huiusmodi, ideo subdit. Castigans castigavit me dominus, et morti non tradidit me. Hoc est dicere morti non fui traditus a Deo per martyrium extrinsecum, eo quod disposuerat de me ut narrarem opera domini. Castigans, tamen castigavit me, id est, multipliciter castigavit me modo predicto, quod quodammodo est martyrium.
marg.| {3.1326} Consequenter nono quasi loquens populus fidelium ad huiusmodi doctores sanctos dixit. Aperite mihi portas iustitie, idest, exponite mihi doctrinam sacre scripture, per quam homo iustificatur. Talis enim expositio seu declaratio, apertio dicitur, unde Luc. 24.g. Aperuit illis sensum, ut intelligerent scripturas. Et ingressus in eas confitebor domino, quia per scripturas recte intellectas intratur ad confessionem Dei, scilicet confessionem fidei et laudis, et sequitur. Hec porta domini, iusti intrabunt per eam. Cuius sensus est, quod intellectus sanus scripture sacre per sanctos doctores apertus, est porta domini, per quam iusti intrant ad laudem Dei et fidei confessionem.
marg.| Consequenter decimo, populus hoc quod petebat habens, scilicet apertionem portarum iustitie, Deo alloquitur reddens gratiarum actiones, et hoc est cum dicit. Confitebor tibi quoniam exaudisti me, scilicet aperiendo mihi per tuos sanctos doctores portas iustitie, quibus possem tibi recte confiteri et vere cognoscere, quod factus es mihi in salutem idest, meus salvator.
marg.| Consequenter undecimo ostendens quomodo factus est Deus salvator subdit. Lapidem quem reprobaverunt edificantes, hic factus est in caput anguli. Exponatur hic versus et sequens de Christo lapide angulari, prout in post.



Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 117), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 06/02/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_117)

Notes :