Nicolaus de Lyra

Psalmus 2

Numérotation du verset Ps. 2,1 

¶ Psalmus
¶Codd. : (Ps. 2) OCist . : D14 D30 . – OP: Δ ( ω 1 ω² P1076 P3255 ). – Parisiens. : ΩM ΩS ΩX1 (220va) ΩX2 (221rb). – Ps-G, def. C. Glossa ordinaria : Rusch. - Glossa magna : P15205
David.1
1 Psalmus David P15205 Ω N Ω X1+2 Ps-G cum graec. (Ps-α R106 Sedulius) ] Titulus praem. ΩS , om. U ΨB ΩM Ed1455 Clementina cum hebr. LXX Ps-R (V) Ps-π Ps-Moz C Ps-H , Ipsi David Ps-GP), + de conventu infidelium in Cristi passione D30 , + hic psalmus secundus ad nativitatem Christi pertinet Ω R ( alii tituli cod. huius sunt biblici )
Numérotation du verset Ps. 2,I 

Quare
fremuerunt gentes ¦
et populi
meditati sunt
inania ?
Numérotation du verset Ps. 2,2 II

Astiterunt
reges terre
et principes
convenerunt in unum ¦
adversus Dominum
et adversus christum eius2.
2 eius°] + Diapsalma Ps-G
Numérotation du verset Ps. 2,3 III

Dirumpamus3
3 dirumpamus Δ D14 Rusch, dirrump- Ω X1 P15205 ] disrumpamus Ω MSX² P10489 Ps-G ; diapsalma praem . Ps-G 
vincula eorum
et proiciamus a nobis
iugum ipsorum.
Numérotation du verset Ps. 2,4 IV

Qui habitat
in celis
irridebit eos ¦
et Dominus
subsannabit4 eos.
4 subsannabit Ps-G ] subsamnabit cacogr. Rusch
Numérotation du verset Ps. 2,5 V

Tunc
loquetur ad eos
in ira sua ¦
et in furore suo
conturbabit eos.
Numérotation du verset Ps. 2,6 VI

Ego autem
constitutus sum rex ab eo
super Sion montem sanctum eius ¦
predicans preceptum eius.
Numérotation du verset Ps. 2,7 VII

Dominus
dixit
ad me filius meus
es tu ¦ ego hodie
genui te.
Numérotation du verset Ps. 2,8 VIII

Postula a me
et dabo tibi
gentes
hereditatem tuam ¦
et possessionem tuam
terminos terre.
Numérotation du verset Ps. 2,9 IX

Reges eos
in virga ferrea ¦
et tamquam vas figuli5
5 et Ps-G (M* ΨB² V D*) ΩS Ed1530 Clementina cum Ps-R ] om. Ps-G Rusch
confringes eos.
Numérotation du verset Ps. 2,10 X

Et nunc
reges intelligite ¦
erudimini
qui iudicatis terram.
Numérotation du verset Ps. 2,11 XI

Servite
Domino
in timore ¦
et exultate ei
cum6 tremore.
6 cum Ps-G (R* F* ΨB V D edd. ) Ω Rusch cum Ps-R ] in Ps-G
Numérotation du verset Ps. 2,12 XII

Apprehendite
disciplinam
nequando
irascatur Dominus ¦ et pereatis de via iusta.
Numérotation du verset Ps. 2,13 XIII

Cum exarserit
in brevi ira eius ¦ beati omnes
qui confidunt in eo.

Psalmus 2

Numérotation du verset Ps. 2,1 
ad litteram
marg.| {3.441} Quare fremuerunt. Hic consequenter incipit executio huius libri seu narratio. Et potest dividi in duas partes : quia primo agitur de Christi regno, secundo de eius sacerdotio. Est enim Christus rex et sacerdos, ut declarat apostolus ad Hbr. 7. Secunda incipit Ps. 109. Unde in illo psalmo dicitur de Christo : “Tu es sacerdos in eternum”. Ista tamen divisio non est precisa, quia in prima parte etiam aliquando agitur de Christi sacerdotio, et in secunda de eius regno. non enim in hoc libro apparet mihi artificialis divisio propter supradicta : tamen prima pars potest dividi in septem partes secundum septem eius distinctiones. Secunda incipit in principio secundi nocturni. tertia in principio tertii, et sic de aliis. Circa primam partem non video aliam divisionem rationabilem nisi quod quilibet psalmus per se exponatur, et maxime quia intendo quantum potero sensum inquirere litteralem. Sciendum igitur quod iste psalmus in Hebreo et in translatione Hieronymi que est iuxta Hebraicam veritatem est omnino sine titulo : et ideo si in aliquibus libris inveniatur aliquis titulus, ut Psalmus David.
marg.| Vel aliquid huiusmodi non est de textu, sed est appositus ab aliquo expositore, sicut et in multis aliis psalmis, propter quod de titulo Psalmi prout communiter scribuntur in bibliis, parum est curandum : sed solum prout scribuntur in Hebreo et in translatione Hieronymi iuxta Hebreos legitur : quia iste Psalmus non habet titulum, ex titulo non apparet quis fuerit auctor huius psalmi. Dicunt autem Hebrei moderni quod David fecit hunc psal. laudando Deum de victoria habita de Philisteis, qui ascenderunt ad pugnandum contra eum, quando audierunt eum fuisse inunctum publice super totum Israel. ut habetur. 2Rg. 5. licet enim primo fuisset inunctus in domo patris sui per Samuelem, ut habetur. 1Rg. 16. hoc tamen fuit secrete, et postea super tribum Iuda solam, ut habetur. 2Rg.. 2. tamen postea fuit inunctus publice super totum populum Israel : quo audito Philistei ascenderunt, ut destruerent regnum eius, et secundum istum intellectum exponunt Hebrei moderni Ps. istum dicentes : Quare fremuerunt gentes 1. Philisthei, quia omnes qui non erant de gente Iudeorum vocabantur gentes sive Gentiles ut habetur in no. et ve. te. in pluribus locis. Et populi, diversarum, scilicet civitatum in terra Philisteorum existentium. Meditati sunt inania : intendebant enim destruere regnum David, sed frustrati fuerunt ab intentione sua. Astiterunt reges ter. id est quinque Philisthinorum satrape. Et principes, qui sub eis regebant populum terre. Convenerunt in unum adversus dominum : quia venerunt contra David, qui erat inunctus in regem ex ordinatione divina : et sic dicebatur Christus domini. {3.442} id est unctus ex ordinatione eius : et sic venerunt contra dominum, scilicet ad destruendum eius ordinationem. Dirumpamus vincula eorum. secundum hunc intellectum, verba sunt Philisthinorum seipsos exhortantium ad bellandum contra David, ne regnum eius invalesceret, et sic subiiceret sibi Philistheos, quibus filii Israel prius erant subiecti : et hoc modo loquebatur. 1Rg. 4.b. Confortamini et estote viri Philisthiim, et ne serviatis Hebreis sicut illi servierunt nobis : confortamini et bellate. Et sic loquebantur in proposito, ne essent alligati iugo servitutis sub Hebreis, dicentes : Dirumpamus, etc. Qui habitat in celis. verbum est ipsius David ostendentis, quod virtute divina fuerunt frustrati ab intentione sua, quia eius virtute fuerunt debellati, ut habetur. 2Rg. 5. et sic fuerunt ab eo derisi. Tunc loquetur ad eos in ira sua. vindicta, que fuit locutio domini per factum. unde subditur : Ego autem constitutus sum rex. in Hebreo habetur : Ego autem constitui regem meum. et secundum hoc est verbum domini loquentis de David inuncto in regem de ordinatione domini quasi dicat dominus Philistheis : frustra nitimini contra regem David quem institui, quia non potestis resistere mee ordinationi. Super Sion montem sanctum eius, quia Ierusalem erat metropolis in regno Israel, et in monte Sion erat fortalitium illius civitatis et domus regis, et ibi fuit templum edificatum divino cultui deputatum. Predicans preceptum eius. in Hebreo habetur. Narrabo Dei preceptum vel statutum. et est principium versus sequentis, et similiter est in translatione Hieronymi iuxta Hebraicum : quod exponit Rabbi Salomon ut sit verbum ipsius David dicentis Dominus precepit mihi ut enarrem aliis illud quod sequitur : Dominus dixit ad me. per revelationem : Filius meus es tu. id est amicabilis sicut filius. Ego hodie genui te. Quod exponit Rabbi Salomon Ioseph sic. id est magnificavit te, constituens te principem super populum Israel, qui dicitur primogenitus filius meus, et per consequens tu speciali modo es filius meus. Postula a me, quando debebis contra Gentiles pugnare, et dabo tibi victoriam : ideo subdit : Et dabo tibi gentes etc. Reges eos in virga ferrea. id est subiicies in gladio. Et tamquam vas figuli confringes eos. Dicit Rabbi Salomonquodhoc specialiter fuit impletum, quando David super filios Amon debellatos circumegit ferrata carpenta, divisitque cultris, et traduxit eos in typo laterum, ut habetur. 2Rg. 12. Lateres autem fiunt de luto sicut vasa figuli. Et nunc reges intelligite. Hic convertit David verbum suum ad hortandum reges et iudices et potentes terre, ut attendant se habere Deum regem et iudicem super se, cui debent servire in reverentia et timore, ne devient a via veritatis et iustitie : et patet satis littera secundum istum intellectum.
marg.| {3.443} Licet autem intellectu predicto in multis consonet littera, tamen non videntur mihi ad presens tenenda. Primo quia littera in pluribus discordat, ut videbitur. secundo quia Apostolus Hbr. 1. per illud quod dicitur in hoc Psalmo probat Christum esse maiorem angelis. d. Ad quem enim aliquando dixit angelorum, filius meus es tu, ego h. g. te ? probatio autem non valet ex sensu mystico, sed tantum ex litterali, secundum quod dicit Aug. contra Vincentium Donatistam. Et ideo secundum Apostolum qui scivit vetus testamentum per eruditionem Gamalielis, et perfectius per illuminationem spiritussancti. oportet dicere quod iste psalmus intelligitur ad litteram de Christo. Item Act. 4. apostoli post receptionem spiritussancti hunc psalmum allegaverunt tamquam de Christo dictum, ut patebit infra. Item Rabbi Salomon in principio glosse huius psalmi dicit sic : Magistri nostri exposuerunt hunc psalmum de rege Messia, per quem intelligitur Christus in lege et prophetis promissus. unde subdit : Sed ad intellectum psalmi planum. idest, litteralem. et propter responsionem ad hereticos exponitur de David. Ex hoc dicto Rabbi Salomon tria habemus. Unum est, quod doctores Hebreorum antiqui intellexerunt hunc psal. de Christo ad litteram. Secundum est, quod propter responsionem ad hereticos Rabbi Salomon et alii posteriores doctores Hebreorum exposuerunt hunc Psal. de David, vocat autem hereticos conversos de Iudaismo ad fidem catholicam, qui contra alios permanentes in perfidia iudaica arguebant de hoc Ps. non potest autem argumentum fieri nisi ex sensu litterali, ut supra dictum est : et sic patet secundum homines litteratos, de Iudaismo conversos, quod Ps. intelligitur de Christo ad litteram : Sic igitur duo predicta in verbo Rabbi Salomon inclusa vera sunt. Sed tertium quod ibi includitur, videtur omnino confictum, scilicet, quod Psalmus iste ad litteram exponendus sit de David, tum quia confitetur quod antiqui doctores Hebreorum hunc Psal. exposuerunt de Christo qui tantum sequebantur litteram seu sensum litteralem. Item quia confitetur, quod expositio huius psal. de David est propter responsionem ad conversos : ex quo videtur conficta ad evadendum apparenter conversorum argumenta. Ego igitur volens sequi doctrinam apostolorum et dicta doctorum Hebraicorum antiquorum, exponam hunc Psal. de Christo ad litteram, improbando ex textu expositionem predictam Rabbi Salomon et modernorum Hebreorum : convenio tamen cum ipsis in hoc quod ipse psal. sit factus a David, quia licet hoc non appareat ex titulo, cum nullus sit ibi, ut predictum est : nec ex processu psal. qui de Christo intelligendus est : tamen hoc apparet manifeste ex alia scriptura canonica, quia Act. 4.c. apostoli spiritusancto repleti dixerunt : Domine tu qui fecisti celum et terram et omnia que in eis sunt, qui spiritusancto per os patris nostri David dixisti : Quare fremuerunt gentes etc. Ex quo patet, quod iste Psalmus a David descriptus est, in quo describit regnum {3.444} Christi.
marg.| Et dividitur iste Psalmus in tres partes : quia primo describitur regni Christi institutio, secundo instituti dilatatio, ibi : Postula a me. tertio dilatati veneratio, ibi : Et nunc reges. Circa primum primo ponitur remotio impedimenti. secundo stabilitio regni, ibi : Ego autem constitutus. Circa primum sciendum quod regnum Christi impedire voluerunt persequentes Christum in persona propria et etiam in membris suis : persequentes autem eum in persona propria fuerunt principes Iudeorum, Herodes et Pontius Pilatus, qui facti sunt amici in persecutione Christi. Luc. 24.b. Istorum autem aliqui fuerunt Gentiles. scilicet, Pontius Pilatus et sui milites Christum crucifigentes : Iudei autem fuerunt Herodes et principes sacerdotum ipsum accusantes, et mortem eius nequiter procurantes : et hoc modo exponitur littera ista Act. 4. Unde post illud verbum supra allega. Quare fremuerunt gentes et populi meditati sunt inania. Astiterunt reges terre et principes convenerunt in unum adversus dominum et adversus Christum eius : subditur immediate pro expositione. Convenerunt enim vere in civitate ista adversus sanctum puerum tuum Iesum quem unxisti Herodes et Pontius Pilatus cum gentibus et populis Israel etc. Primo igitur in hoc Ps. ponitur persecutio Christi a Gentibus in generali, cum dicitur : Quare fremuerunt gentes id est Gentiles et est verbum ipsius David admirantis malitiam persecutorum Christi, quam previdebat in spiritu. Secundo a Iudeis in generali cum dicitur :
Numérotation du verset Ps. 2,ad litteram 
marg.|  .1. Et populi, scilicet Israel.
marg.|  .2. Meditati sunt inania. cogitantes per mortem Christi destruere regnum eius, cum tamen per hoc fuerit exaltatum et dilatatum : unde post resurrectionem suam dixit Mt. ult. d. Data est mihi omnis potestas in celo et in terra. Tertio describitur persecutio Christi a Iudeis et Gentibus magis in speciali. cum dicitur.
marg.|  .3. Astiterunt reges terre. id est Herodes qui vocatur rex Galilee : Mar. 6. et Mt. 14. et Pontius Pilatus, qui tenebat pro tunc in Iudea locum imperantis. Unde et Centurio sub eo constitutus vocatur regulus. Iob. 4.d.
marg.|  .4. Et principes, scilicet Iudeorum vel sacerdotum.
marg.|  .5. Convenerunt in unum. ad tractandum de morte Christi, ut expresse dicunt quatuor evangeliste : ideo subditur.
marg.|  .6. Adversus dominum etc. Ex hoc autem quod dicitur hic : Adversus Christum eius : absolute apparet, quod non intelligitur de David, sed de Christo in lege et prophetis promisso, quia ubicumque in veteri testamento fit sermo de Christo domini, intelligitur de Christo in lege et prophetis promisso qui antonomasice dicitur Christus, nisi per litteram precedentem vel subsequentem manifeste appareat quod sermo sit de alio, qui dicitur Christus de nominative, sicut. 2Rg. 1. dixit David de Saule : Quomodo ausus fuisti mittere manum tuam in Christum domini, Dixerat enim ille adolescens se Saulem interfecisse : Similiter Is. 45.a.
marg.| {3.445} Hec dicit dominus Christo meo Cyro cuius apprehendi, etc. Sed in loco non apparet, quod David dicatur hic Christus domini, nec ex titulo psalmi, quia non habetur, nec ex processu psalmi ut iam visum est, et amplius videbitur : et ideo de Christo ad litteram intelligitur.
Numérotation du verset Ps. 2,ad litteram 
marg.|  .1. Dirumpamus. Verbum est ipsius David previdentis in spiritu sancto, quod colligationes predictorum contra Christum forent destruende et puniende : quia et Pontius Pilatus in vindictam mortis Christi per imperatorem Romanum in exilium missus, et similiter Herodes de regno deiectus, et in exilium relegatus, et principes Iudeorum et totus populus per Titum, et Vespasianum occisus et captivatus, secundum quod expresse narrat Iosephus et Scholastica historia. ideo subditur.
marg.|  .2. Qui habitat. quia machinati fuerunt in mortem Christi, ne perderent locum et gentem, ut habetur Io. 11. et ut impedirent regnum Christi : et contigit eis contrarium, quia per hoc perdiderunt locum et gentem, et regnum Christi fuit exaltatum, et dilatatum : unde et ad hoc subditur. .3.   Tunc loquetur. Ira, et furor in Deo non habent locum proprie, sed significat acerbitatem vindicte, quam Deus fecit de persequentibus Christum, ut dictum est : et sic Deus ad modum irati vel furentis se habuit. .4.   Ego autem. Descripta remotione impedimenti regni Christi, hic consequenter ponitur stabilitio eiusdem regni, cum dicitur : Ego autem. et secundum translationem que vocatur psalterium gallicanum, est verbum Christi hominis, quem Deus pater constituit regem super omnem creaturam, secundum quod dicitur ad Hbr. 1.a. Quem{3.446} constituit heredem universorum. .5.   Super Sion. Signum autem evidens glorificationis Christi et stabilitionis in regno celesti fuit missio spiritussancti in signo visibili, secundum quod dicitur Io. 7. quasi circa finem c. Nondum erat spiritus datus, quia nondum erat Iesus glorificatus. Hec autem missio in signo visibili facta fuit ad litteram in monte Sion super centum viginti credentium nomina. secundum quod dicit Hieronymus in epistola ad Paulinum, et satis habetur Act. 1. et 2. .6.   Predicans preceptum. In monte etenim Sion fuit templum in quo Christus pluries personaliter predicavit, ut testantur quatuor evangeliste, et ibi predicavit precepta moralia Dei. Ex illo etiam loco exierunt apostoli ad predicandum per orbem verbum Dei, sicut predictum fuerat Is. 2.a. De Sion exibit lex, et verbum domini de Ierusalem. Secundum autem translationem Hieronymi iuxta Hebraicam veritatem que sic habet : Narrabo Dei preceptum : et est principium versus sequentis : et sequitur in eodem versu. Ego autem orditus. idest, feci vel statui. Regem meum. verbum est Christi ostendentis ex voluntate seu precepto Dei patris, quomodo Deus pater instituit eum regem super omnia.
marg.|  .7. Dominus dixit. secundum utranque translationem et apostoli sententiam Hbr. 1. istud est verbum Christi declarantis suam eternam generationem a patre, cum dicitur ei in persona patris.
marg.|  .8. Ego hodie genui te. idest eternaliter. In eternitate enim nihil transit in preteritum, nec expectatur in futurum : et ideo eterna generatio filii a patre convenienter exprimitur per presens tempus cum dicitur. hodie. Generatio autem ipsius David iam transierat in preteritum, et {3.447} similiter sua promotio ad regnum, et ideo hoc verbum non potest intelligi de David, ut videtur, maxime eum Apostolu dicat ad Hbr. 1.b. dicens. Ad quem enim dixit aliquando angelorum, filius meus es tu, ego hodie genui te ? quasi dicat ad nullum, et multo minus potest dici de David, quia angeli sancti sunt magis filii Dei per adoptionem gratie quam David, et magis magnificati, secundum quod dicitur Mt. 11.b. Qui autem minor est in regno celorum, maior est illo. unde et dicuntur filii Dei, Iob. 1.a. Cumque assisterent filii Dei etc. et tamen filiatio hic expressa non potest intelligi de aliquo angelorum quantumcumque magno secundum Apostolum, et multo minus de David. Ex quo sequitur de filiatione naturali ipsius Christi, qua procedit eternaliter a patre.
Numérotation du verset Ps. 2,ad litteram 
marg.|  .1. Postula a me. Hic consequenter describitur regni Christi dilatatio, que facta est per hoc quod principes terre, et populi pro magna parte supposuerunt colla sua iugo Christi per fidem ei obediendo, et perfectius subiicientur circa finem mundi, et perfectissime in extremo iudicio quando omnia perfecte erunt subiecta Christo, ut dicit Apostolus ad Hbr. 2. et hoc est quod dicitur. Postula a me. verbum est Dei patris ad filium, quem filius frequenter oravit pro salute fidelium, que est per fidem Christi.
marg.|  .2. Et dabo, etc. In ve. enim testa. Iudei dicebantur hereditas et pars Dei, sed quia ad predicationem Christi et apostolorum remanserunt obstinati in infidelitate, et Gentiles receperunt fidem Christi devote, ut patet ex decursu libri Actuum apostolorum, ideo Gentiles hic merito dicuntur hereditas Christi.
marg.|  .3. Possessionem tuam. quia a tempore apostolorum fides Christi divulgata est per orbem universum, secundum quod dicitur, inf. Ps. 18.a. In omnem terram exivit sonus eorum etc. Per hoc etiam patet, quod hic Ps. non potest exponi de David ad litteram ut videtur, quia regnum eius non se extendit usque ad terminos terre, sed fuit satis strictum. Nec valet si dicatur quod scriptura hic loquitur de terminis terre Israel. Tum quia illos terminos non obtinuit David, quia non fuerunt integraliter obtenti usque ad tempus Salomonis filii sui. Tum quia indefinita videtur equipollere universali.
marg.|  .4. Reges eos. Per hoc designatur potestas Christi insuperabilis et eterna secundum quod dictum fuerat Dan. 7.d. Aspiciebam in visione {3.448} noctis, et ecce cum nubibus celi quasi filius hominis veniebat, et usque ad antiquum dierum pervenit, et in conspectu eius obtulerunt eum, et dedit ei potestatem et honorem et regnum. et subditur. Potestas eius potestas eterna que non auferetur, et regnum eius quod non corrumpetur. Vel per virgam ferream potest intelligi gladius materialis principum Christianorum, qui rebelles Christo tamquam eius ministri debellaverunt, sicut patet tempore Caroli magni, et aliorum principum fidelium, qui contra infideles victoriosissime se habuerunt.
marg.|  .5. Et nunc. Hic consequenter describitur regni Christi debita veneratio, quia cum sit rex regum et dominus dominantium, ut habetur Apoc. 17.d. Omnes reges potentes et domini debent ipsum debite venerari. ideo dicitur. Et nunc reges intelligite. ipsius Christi regiam maiestatem.
marg.|  .6. Erudimini. idest scitote vos habere superiorem iudicem omnia clare intuentem, secundum quod dicitur Hbr. 4.d. Omnia nuda et aperta sunt oculis eius. .7.   Servite, etc.  in timore. scilicet filiali. .8.   Et exultate ei. per cordis devotionem et elevationem in Deum, unde dicitur exultatio quasi extra saltatio.
marg.|  .9. Cum tremore. Hoc additur ne dicta exultatio in dissolutionem vertatur, sicut faciunt dissolute cantantes in ecclesia, cum tamen omnis cantus ecclesiasticus ad excitandum devotionem fidelium ordinetur.
marg.|  .10. Apprehendite disciplinam. id est subiicite vos humiliter discipline Christi. In translatione vero Hieronymi iuxta Hebraicum habetur. Adorate pure. scilicet Deum adoratione latrie sine fictione, antiqui Hebrei dicunt hic. Osculamini filium. idest facite Christo debitum homagium, de cuius filiatione eterna agitur in hoc Psalmo ut predictum est, et bene dicitur. Osculamini. quia facientes homagium fidelitatis alicui, ipsum osculantur, et de isto osculo dicitur, Cant. 1.a. Osculetur me osculo oris sui etc. Ratio autem dicte diversitatis in hac littera est, quia in Hebraico sunt ibi due dictiones equivoce. Prima est verbum, et sonat sic nasseku : et signat apprehendite, et adorate, et osculamini, tamen frequentius accipitur pro osculamini. Alia dictio sic sonat bar, et signat disciplinam et puritatem et filium, tamen frequentius accipitur pro filio, unde dicitur, Beatus es Simon Bar Iona. id est filius Iona. littera autem sequens satis convenienter potest coniungi triplici littere predicte, cum dicitur.
Numérotation du verset Ps. 2,ad litteram 
marg.| {3.449} .1. Nequando irascatur. Si non apprehendatis eius disciplinam, vel si non adoretis eum pure, vel si non osculemini filium facientes ei debitum homagium, et per consequens, idest.
marg.|  .2. Pereatis de via. veritatis declinando. Et quia ad talem declinationem sequitur divina punitio, et frequenter in presenti, quod est signum {3.450} divine clementie in illis qui sustinent patienter, ideo subditur.
marg.|  .3. Cum exarserit. inferendo vindictam in presenti, et bene dicitur in brevi, quia brevis est omnis pena presentis vite respectu future.
marg.|  .4. Beati omnes qui. in afflictione positi non franguntur impatientia seu desperatione, sed fiducialiter expectant remunerationem vite future.
Numérotation du verset Ps. 2,moraliter 
marg.| {3.441} .1. Quare fremuerunt. Sicut dictum fuit in expositione litterali, Psalmus iste secundum sensum litteralem intelligitur de regno Christi. Potest autem exponi mystice de corpore suo mystico. quod est ecclesia : contra quam multipliciter fremuerunt Iudei et Gentiles post resurrectionem et ascensionem Christi ad celos, ut patet in Actibus apostolorum, et legendis sanctorum. Sic igitur exclamat {3.442} ecclesia. Quare fremuerunt. Querebant enim persequendo fideles ecclesiam destruere, sed frustrati fuerunt intentione sua, quia per hoc magis fuerunt multiplicati fideles, nam videntes unum vel paucos martyres agonizare, et circa eos fieri miracula potestatis divine, in magna multitudine convertebantur, non solum in una civitate sed in multis. Item seviente persecutione in una civitate vel regione, aliqui discipuli se transferebant alio, et sic ex eorum predicatione in pluribus locis multitudo credentium augebatur.
Numérotation du verset Ps. 2,moraliter 
marg.| {3.443} .1. Astiterunt. nam Herodes Agrippa Iacobum decollavit et Petrum incarceravit, Act. 12. postea vero imperatores Romani multipliciter conati sunt ecclesiam Christi destruere, ut pater per historias et sanctorum legendas. Et quoniam hec persecutio in patrem {3.444} et filium redundabat, subditur.
marg.|  .4. Adversus dominum. Et quia multi fideles hanc persecutionem contemnebant, et aliqui ex fervore fidei in ea gaudebant, sicut dicitur Act. 5.g. Ibant apostoli gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Iesu contumeliam pati, ideo subditur in persona talium.
Numérotation du verset Ps. 2,moraliter 
marg.| {3.445} .1. Dirumpamus. et subditur causa.
marg.|  .2. Qui habitat. nos transferens in gloriam, et eos deiiciens in gehennam.
marg.|  .4. Ego autem. Hoc dicitur in persona summi pontificis, qui caput est ecclesie in terris, et constitutus rex in spiritualibus.
marg.|  .5. Super Sion montem. idest ecclesiam, de quo monte dicitur Is. 2.a. Erit in novissimis diebus preparatus mons domus domini, etc. {3.446} Sequitur : Et fluent ad eum omnes gentes.
marg.|  .6. Predicans preceptum. nam ad summum pontificem pertinet fidem per se et per alios predicare.
marg.|  .7. Dominus dixit ad. per adoptionem, quod convenit cuilibet Christiano. Io. 1.a. Dedit eis potestatem filios Dei fieri etc.
marg.|  .8. Ego hodie genui te. idest, tempore novi testa. quod dicitur. dies. Rom. 13. cap. Nox precessit, dies autem appropinquavit etc.
Numérotation du verset Ps. 2,moraliter 
marg.| {3.447} .1. Postula a me. Per petitionem enim ecclesie conversa est multitudo orbis terre.
marg.|  .4. Reges eos. id est inflexibili iustitia, nam ecclesie sententia pro nulla re debet a rectitudine declinare.
marg.|  .5. Et nunc. per quos possunt intelligi principes et prelati, qui iudicant terram, principes in temporalibus, et prelati in spiritualibus, {3.448} quod non potestconvenienter fieri, nisi fuerint eruditi de lege domini, quantum spectat ad officia sibi commissa.
marg.|  .7. Servite. ne cadatis, quia quanto status altior, tanto casus gravior.
marg.|  .8. Et exultate. per devotionem in officiis.
marg.|  .9. Cum tremore. reverentie filialis.
marg.|  .10. Apprehendite disciplinam. id est Christi humilitatem. Mt. 6.d. Discite a me, quia mitis sum, et humilis corde.
Numérotation du verset Ps. 2,moraliter 
marg.| {3.449} .1. Nequando irascatur dominus. qui superbis resistit.
marg.|  .2. Et pereatis de via, etc. declinantes ad viam iniquitatis tortuosam. Et quoniam contra tales irascitur, sequitur.
marg.| {3.450} .3. Cum exarserit in brevi. id est punitio que aliquando venit repente, et improviso, ideo subditur.
marg.|  .4. Beati omnes qui confidunt, etc. Isti sunt humiles et recti, non de fastu mundi, sed de domino confidentes.
Numérotation du verset Ps. 2,additio 1 
marg.| {3.449} In secundo Psal. Quare fremuerunt gen. Circa materiam huius psal. licet ad eruditionem fidelium sufficiant auctoritates apostolorum in post. allegate, scilicet Hbr. 1. et Act. 4. quibus manifeste asseritur hunc psal. de Christo filio Dei intelligi, tamen hoc non sufficeret ad convincendam Hebraicam infidelitatem, que auctoritates no. te. minime recipit. Et ideo ex necessitate littere assumenda est, ratio quare hic psal. non de David nec de aliquo puro homine posset intelligi, ut allegationes apostolorum in predictis locis sint valide contra Hebreos quos concludere intendebant tamquam a sensu litterali accepte. Nec ad hoc sufficit ratio post. sumpta ex hoc adverbio hodie, cum dicit hodie genui te. Nam licet eterna generatio convenientius significetur, per presens tempus, quod non transit in preteritum, nec spectatur futurum quam per alia tempora, adhuc possent adversarii dicere, quod ly hodie, non sumitur in hoc loco pro eternitate, sed pro tempore propinquo tempori presenti, prout frequentius et communius accipitur in tota sacra scriptura. Et quod addit post. di. quod cum generatio ipsius David et eius promotio ad regnum iam transierat in preteritum, ideo de ipso David non poterat verificari ly hodie, etc. non videtur valere. Nam sepe in scripturis sacris, hodie accipitur pro tempore preterito, vel per modum recapitulationis, vel iusiurando quod non a longissimis preteritis temporibus illud de quo agit, transiverat, unde Deut. 7.a. Hodie te elegit dominus in populum peculiarem etc. quod refertur ad tempus dationis legis, quod iam transiverat per 40. ann. fere in preteritum, et sic de multis aliis. Unde non obstante ratione predicta possent adversarii intelligere illud hodie genui te. de promotione David ad regnum, quod licet preterita, non tamen tam magnum transiverat tempus. Et ideo est ostendendum quod hic psal. ex necessitate littere de Christo intelligatur, et per consequens quod allegationes apostolorum contra adversarios de hoc psal. sint efficaces, aliter videtur dicendum. Ad cuius declarationem attendendum, quod Deus multipliciter dicitur pater in sacris scripturis respectu creaturarum, similiter et generare secundum quod diversimode representationem seu similitudinem suam in creaturis producit. Quia aut per solam creationem secundum quam eius vestigium in creaturis representatur, et sic intelligitur illud Iob 38.c. Quis est pluvie pater, aut quis genuit stillas roris ? Aut secundum similitudinem imaginis, ut in creatura rationali Deut. 33.a. Ipse est pater tuus. Et inf. Deum qui te genuit, dereliquisti. Aut secundum filiationem adoptivam per gratiam, ut Ro. 8.c. Sumus filii Dei et heredes. Aut secundum hereditatem glorie iam possessam, ut ibi. Gloriamur in spe filiorum Dei. Ro. 5.a. Circa quod considerandum quod in nullo predictorum modorum in tota sacra scriptura Deus dicitur pater alicuius scripture in singulari, nec aliquam creaturam puram singulariter generat, sed tantum in universali respectu alicuius termini communis speciem significantis ut in supradictis, seu alicuius multitudinis collective, ut Ex. 4.e. Filius meus primogenitus Israel. quod refertur ad totum populum. Ratio autem huius est, ut amoveatur animus legentis ab errore, {3.450} ne forte quis credat Deum generare seu habere filium in puris creaturis per generationem nature secundum quam filius est de substantia patris, unde Aug. super orationem dominicam. Noli orare dicendo, pater mi, solius Christi singularis est pater, nobis vero omnibus in communi, illum enim solum genuit, nos autem creavit, hec Aug. Patet ergo quam Apostolus efficacissime ex necessitate littere arguebat Hbr. 1.b. di. Cui enim aliquando angelorum dixit. Filius meus es tu, ego hodie genui te. quasi dicat Scrutamini scripturas in quibusnumquam invenitur Deum alicui pure creature in singulari dixisse. Filius meus es etc. quia nec etiam ipsis angelis, qui licet filii Dei dicantur in communi, ut Iob. 1. numquam tamen singulariter alicui eorum dixit. Filius meus es tu. presertim cum hac additione, genui te, que exprimit modum filiationis etiam per generationem. Nec obstat illud quod legitur. 2Rg. 7.c. Ipse erit mi. in fi. etc. que verba ad litteram de Salomone intelliguntur, licet de Christo principalius, nam dicendo. Erit mi. in fi. manifeste denotatur filiationem illam esse adoptivam. Adoptio enim est acceptio extranee persone in filium, quod non convenit filio naturali, qui est de substantia patris in quantum naturalis est, licet posset ei competere per gratiam superadditam substantie. Similiter et illud Psal. Ipse invocabit me pater meus es tu etc. oportet intelligi de Christo. Numquam enim legitur de David, nec de aliquo puro homine vocasse Deum in singulari patrem. Ex quibus satis patet, quod necessitas intelligendi filiationem Christi in hoc Psalmo contentam secundum generationem eternam, non sumitur ex illo adverbio hodie, quod secundum propriam significationem posset temporaliter intelligi, sed sumitur ex significatione verborum, quibus antecedenter et consequenter adiungitur, scilicet, ex hoc quod predixit. Filius es tu. in singulari, et ex hoc quod subiungit, genui te. Intelligentia enim dictorum secundum Hilarium, ex causis est sumenda dicendi. Et ideo Apostolus Hbr. 1.b. totum versum sumit ad propositum suum ostendendum. d. Cui enim aliquando an. etc. Similiter et magister in primo, di. 2. volens eternam generationem filii per auctoritatem huius psal. demonstrare sequendo Apostoli vestigia, non tantum allegavit ly hodie genui te. sed totum versum, quod debet intelligi modo predicto. Circa materiam huius psal. notandum quod decem mysteria Christi in eo per ordinem exprimuntur. Primum est quod regnum Christi nullo suffragio humano sed potius regibus et principibus gentibus et populis toto suo posse adversantibus convaluit, unde dicit. Quare fremuerunt gentes etc. usque ibi adversus dominum et adversus Christum eius. prout declaratur in post. Secundum est, quod huiusmodi adversarii Dei et Christi eius duo principaliter intendebant seu intendunt, dirumpere vincula in quibus fides catholica precipue fundatur scilicet, unitatem essentialem patris et filii, et unionem personalem duarum naturarum in Christo. Ita enim, nedum a Phariseis et infidelibus negantur, qui doctrinam Christi minime recipiebant, sed etiam ab hereticis evangelium recipientibus pervertuntur, ut patet de Arrio et similibus in quorum persona Psal. dicebat. Dirumpamusvinculaeorum. scilicet domini et Christi eius. Nexus enim atque unio spiritualis {3.451} ab apostolo vinculum dicitur, ad Eph. 4.a. Soliciti servare unitatem spiritus in vinculo pacis. Item huiusmodi adversarii intendebant obedientiam Dei et Christi eius a se et toto universo subtrahere, que fuit communis intentio persequentium Christi et suorum, unde et in persona eorum psal. ait. Et proiiciamus a nobis iugum ipsorum. Iugum n. lex evangelica posset dici a iungogis. est enim lex amoris que adinvicem fideles iungit, unde Mt. 11.d. Tollite iugum meum super vos. unde et huiusmodi adversarii sicut vinculum unitatis essentialis in divinis personis et unionis personalis in naturis Christi dirumpere per subversionem fidei conabantur, sic etiam unitatem ecclesiasticam a se proiicere nitebantur, in quibus omnes persecutiones que adversus dominum et adversus Christum eius insurgunt, virtualiter includi possunt, ut patet intuenti. Sed quia hec intentio inanis est et vacua, ideo subditur. Qui habitat in celis, etc. ut in post. declaratur. Tertium est quod regnum Christi constitutum est a solo Deo, cuius ordinationi nemo potest resistere, unde dixit in persona Dei iuxta Hebraicam veritatem. Ego autem constitui regem meum super Sion montem sanctum meum. Quartum est, quod Christus rex annunciaturus erat preceptum domini, cum dixit iuxta Hebraicam, veritatem. Narrabo Dei preceptum, prout in post. declaratur. Quintum est quod Christus rex est filius Dei patris secundum generationem eternam, et hoc cum dixit. Dominus dicit ad me etc. prout sup expositum est. Sextum est, quod regnum Christi comprehensurum est etiam temporalia, unde dicit. Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam. prout in post. declaratur. Septimum est quod regnum Christi potius consistit in spiritualibus, et hoc cum dicit, Et nunc reges intelligite etc. quasi dicat intus legite regnum Christi, non superficietenus meditando, nam in interioribus seu spiritualibus maxime consistit. Octavum quod huius regni, scilicet Dei, et Christi recognitio in cultu interiori consistit potius, quam in exteriori, iuxta illud Luc. 20.d. Que sunt Cesaris, date Cesari, etc. unde dicit. Servite Deo cum timore et exultate ei cumtremore. Cultus enim latrie per quem Deus principaliter a nobis colitur in fide et spe, et caritate secundum Augustinum consistit, quibus timor sanctus filialis et exultatio devotionis cum contritionis tremore semper associantur. Nonum ad participationem regni Christi obtinendum necessaria est incorporatio mystica cum ipso Christo, quod notatur cum dicit. Apprehendite disciplinam. ubi in Hebraica veritate aperte legitur. Osculamini filium. id est incorporamini filio per osculum enim ut dicit glo. super illud Can. 1.a. Osculetur me, etc. diversa corpora coniunguntur, quod designat unionem corporis Christi mystici iuxta illud Apost 1. Cor. 12.h. Omnes unum corpus sumus. Et sic simpliciter et proprie filium s. Christum sui fideles osculantur per osculum enim homagii de quo loquitur post. non dicitur quis simpliciter alium osculari, sed secundum quid, scilicet osculari pedem eius vel manum. Decimum quod pena eorum qui filium s. Christum per incorporationem non osculantur est duplex. Prima in hac vita per carentiam gratie, que est pena contracta, et hoc cum dicit. Pereatis de via iusta. Tales enim a filio separati pereunt a Christo, qui est vera via in presenti : Secunda vero eorum pena est inflicta s. in futuro, et spiritualiter cum in finali iudicio traduntur in ignem eternum, ut ibi. Ite maledicti, etc. Mt. 25. quod notabiliter innuit cum dicit. Cum exarserit in brevi ira eius. id est filii cui noluerunt uniri, qui veniens ad iudicium in forma serui gloriosa, terribilis impiis apparebit, secundum Augustinum super Io. Et proprie dicit in brevi. Nam iudicium finale et si maximum sit et innumerabilium suppositorum et causarum definitivum, brevissimum tamen est in determinatione et executione sententie, iuxta illud Apostoli. In momento et in ictu oculi etc. 1. ad Cor. 15.g.
Numérotation du verset Ps. 2,replica 
prol.| In Ps. 2. post. arguit contra Iudeos ex circumstantiis littere generationem hic expressam de David vel creatura alia non posse intelligi. Burgens. autem illam rationem parui pendens quasi Iudeis non concludat promittit aliam rationem, que ut ipse dicit, ex necessitate littere debeat concludere Iudeis. Hic primo videndum est, quomodo Burgens. irrationabiliter movetur contra rationem postil. Secundo ad ostendendum est, quod ratio Burgens. quam promittit etiam nec puro philosopho, minus pertinaci IuDeoconcludit. Quoad primum Burgens. dicit rationem postil. non valere, quando ex dicto huius Ps. Ego hodie genui te, probat eternitatem generationis, que David convenire non potest. Et putat quod postil. arguat eternitatem ex solo adverbio hodie et noluit advertere quod arguit eternitatem ex coniunctione verbi preteriti temporis scilicet, genui, et hodie, quod est temporis presentis, que coniunctio nulli creature convenire potest, prout ostensum est circa. 3. ca. Ex. 1. in correctorio illius dicti. Ero qui ero. ubi dictum est quod omne cexistens omnibus differentiis temporum et simul eas complectens est necessario eternum, sed Deus solus cexistit omni differentie temporum, et est simul complectens omnem huiusmodi temporum differentiam, igitur solus Deus est eternus, puto infidelem non posse negare maiorem. Minor autem probatur circa. 3.c. Ex. allegatum per litteram {3.452} sacre scripture et sanctos doctores, ibi vide. Ita non vult post. hic arguere ex solo adverbio hodie, sed ex adverbio temporis presentis, et verbo adiuncto preteriti temporis. Cum igitur illa tempora in nulla creatura concurrant, et nulla creatura simul illis differentiis temporum cexistat quod solus Deus est talis, de quo utrumque simul verificari poterit, igitur illa generatio in hoc Ps. descripta per hodie genui te, nulli creature convenire potest, per consequens nec ipsi David, que est conclusio quam intendit post. Est igitur ratio sua sufficiens contra Iudeos, et ita de solo Deo potest exponi illud Deut. per Burgensemallegatum. Dominus te elegit, ut vere propter cexistentiam eternitatis respectu omnium temporum Deus poterit dicere vere proprie et simul, hodie elegite, non creatura quecumque, sed vere et proprie et simul, oportet dicere creaturam, hodie eligo te. Irrationabiliter igitur Burgens. motus est contra bonam rationem post. Quoad secundum videndum est quantum concludit ratio Burgens. quam multum magnificat, ponens vim rationis sue in eo quod dicitur. Filius meus es tu. quod ut dicit, nulli creature respectu Dei convenire potest, igitur nec ipsi David, quod sic declarat. Nam si reperiatur in scripturis quod Deus dicatur pater creature vel generare creaturam, vel creatura filius Dei hoc solum intelligendum est in quodam generali, non in singulari, probatur hoc per dictum Aug. dicentis, quod nemo debet dicere Deo, pater mi, quia hoc dicere solum Christi est, sed homines debent dicere in communi, pater noster, etc. Sed quamvis hoc dictum sit satis catholicum, tamen non convenit pertinacem Iudeum. Tum quia non fundatur in littere huius necessitate, prout Burgens. promisit concludere ex necessitate littere. Tum quia vis sue rationis est Be. Aug. cuius dictum non grandi pendit Iudeus. Tum quia ex necessitate huius littere non habetur, quod scripture sonantes deum patrem creature : et creaturam filium dei solum debeant intelligi in universali non in singulari, et quod Deus generavit creaturam solum in universali respectu alicuius termini communis speciem significantis, seu respectu alicuius multitudinis collective. Illud inquam dictum non convincit purum philosophum, multo minus pertinacem Iudeum, cum non sit dictum artificiose. Nam secundum principia theologi, et philosophi, potest persuaderi oppositum. Omnium enim una vox est, quod actus sunt suppositorum, ita et passiones : cum igitur generare, et generari sint actus et passio erunt suppositorum, supposita autem sunt singularia, et individua, igitur generans omne generat individuum. Sed Deus generat creaturas secundum scripturas Iob. 38. Deut. 32. Ro. 8. et multis aliis locis, igitur generat eam secundum rationem individualem, et non secundum speciem, quia species sunt eterne, ingenerabiles, et incorruptibiles. Hec est schola peripateticorum. Item omne generans multitudinem filiorum generat, quodlibet singulare illius multitudinis : sed Deus est pater totius multitudinis filiorum Israel, et genuit eam totam, ut patet Deuter 32. igitur genuit quodlibet suppositum eiusdem multitudinis : talis generatio non terminatur ad aliquod in communi, quemadmodum somniat Burgens. sed potius ad per se singulare et primo. Nec videtur de virtute sermonis quilibet homo a Deo generatus non possit dicere Deo . Pater mi, sicut creatus potest vere dicere, creator mi, nisi quia generare Dei respectu creature accipitur transsumptive pro facere, qualiter frequenter in sacra scriptura terminorum fit transsumptio, sicut igitur quilibet a Deo factus potest dicere proprie Deum suum factorem, sicut redemptorem, ita improprie et transsumptive potest dicere Deum suum patrem. Nec hoc est contra Beatus Augu. cum secundum ipsum transsumptive propositiones non sunt vere essentialiter, sed nuncupative, ita et grammaticus Eberhardus cum de masculinis posuisset multas acceptiones illius nominis pater, dicens. Est pater hic cura, pater est alius genitura, concludit finaliter. Ac summum regem vocat ipsa creatio patrem, quasi velit dicere. Deus non est pater creature proprie, sed dicitur pater quemadmodum de Christo dicitur, ovis, leo petra, etc. que secundum Augustinum super Io. magis sunt vera secundum similitudinem quam secundum proprietatem. Et ista multiplici acceptione patris stante, nemo etiam modici intellectus errare poterit quin intelligat quod Deus est pater Christi ratione generationis, et hoc proprie : sed est pater creature ratione factionis transsumptive, Hoc igitur quod Apostolus Hbr. 1. de hoc psal. allegavit, cui aliquando angelorum dixit Deus. Filius meus es tu, ego hodie genui te. ut patet ex dictis, non conclusisset Iudeis secundum motivum vocale Burgens. sed concludit secundum motivum reale post. Nec Magister Sent. hanc auctoritatem allegat in sensu vocali quem pretendit Burgens. sed in sensu reali postil. Et hunc sensum iuvat littera que sequitur in Apostolo. Ego ero illi in patrem, etc. ut significet in divina generatione cexistere, non solum presens ut hodie, et preteritum ut genui, sed et futurum, quia ero illi in patrem. Hic autem concursus omnium differentiarum temporis non est possibilis in generatione David, igitur de David non potest iste Psalmus exponi, quod est propositum Apostoli et postil.



Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 2), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2025. Consultation du 06/02/2025. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_2)

Notes :