Nicolaus de Lyra

Psalmus 95

Numérotation du verset Ps. 95,1 

¶ Psalmus
¶Codd. : (Ps. 95) D30 Ω F ΩP Ω R P748 Bari3 Rusch Ps-G
David1
1 Psalmus David Ps-G ( W V D ) Rusch ] Laus David ΩS, Canticum ipsi David Clementina , om. Ps-G
quando domus edificabatur
post captivitatem2.
2 post Ps-G ] per cacogr. Rusch | Psalmus... captivitatem] + canticum huic David Ps-G , Canticum huic David quando enim domus edificabatur post captivitatem D30
Numérotation du verset Ps. 95,I 

Cantate
Domino
canticum novum ¦
cantate Domino
omnis terra.
Numérotation du verset Ps. 95,2 II

Cantate Domino
et3 benedicite
3 et Ps-G (ΨB V D) Ω Bari3 P748 Rusch Clementina cum Ps-R ] om. Cor2 (grecus et hebr. et antiq. non interponunt) Ps-G
nomini eius ¦
annuntiate
de die in diem4 salutare eius.
4 de die in diem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] diem de die Ps-G , inter gentes praem. Bari3* (eras.)
Numérotation du verset Ps. 95,3 III

Annuntiate inter gentes
gloriam eius ¦
in omnibus populis
mirabilia eius.
Numérotation du verset Ps. 95,4 IV

Quoniam magnus
Dominus
et laudabilis
nimis5 ¦ terribilis est
5 nimis Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] valde Ps-G
super omnes deos.
Numérotation du verset Ps. 95,5 V

Quoniam
omnes dii gentium demonia ¦ Dominus autem6
6 Dominus autem Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] at vero Dominus Ps-G
celos fecit.
Numérotation du verset Ps. 95,6 VI

Confessio et pulchritudo in conspectu eius ¦
sanctimonia
et magnificentia
in sanctificatione eius.
Numérotation du verset Ps. 95,7 VII

Afferte
Domino
patrie gentium† afferte Domino gloriam et honorem ¦
Numérotation du verset Ps. 95,8 

afferte Domino gloriam nomini eius.
Numérotation du verset Ps. 95,VIII 

Tollite
hostias
et introite in atria eius ¦
Numérotation du verset Ps. 95,9 

adorate Dominum in atrio sancto eius.
Numérotation du verset Ps. 95,IX 

Commoveatur
a facie eius
universa terra ¦
Numérotation du verset Ps. 95,10 

dicite
in gentibus quia Dominus
regnavit.
Numérotation du verset Ps. 95,X 

Etenim correxit
orbem terre7 qui
7 terre Ps-G (C I ΨB D) Ω M Ω F ΩS Ω R Rusch edd. cum Ps-R ] om. Ps-G D30 P748 Cor2 (hebr. et antiq. et Ieron. non interponunt TERRE neque grecus) ΩP
non commovebitur8 ¦ iudicabit
8 commovebitur Ps-G ( plerique codd. et edd. ) Rusch cum Ps-R ] movebitur Ps-G
populos in equitate.
Numérotation du verset Ps. 95,11 XI

Letentur celi
et exultet terra†
commoveatur mare
et plenitudo eius ¦
Numérotation du verset Ps. 95,12 

gaudebunt campi
et omnia que in eis sunt.9
9 vv. XI : Letentur... sunt] om. Ω F
Numérotation du verset Ps. 95,XII 

Tunc exultabunt
omnia ligna silvarum
Numérotation du verset Ps. 95,13 

a facie Domini
quia venit ¦
quoniam venit
iudicare terram.10
10 <divisio.> silvarum... venit ¦ D30 Ω F Ω R Bari3 , silvarum... domini ¦... venit P748, silvarum ¦... venit’ P15613
Numérotation du verset Ps. 95,XII 

Iudicabit orbem terre
in equitate ¦
et populos
in veritate sua.

Psalmus 95

Numérotation du verset Ps. 95,ad litteram 
marg.| {3.1181} Cantate domino. Huic Psalmo premittitur talis titulus in translatione communi : Psalmus David cum domus edificabatur post captivitatem. Et secundum istum titulum David fecit hunc psalmum. secundum autem Hebreos Moyses fecit hunc psalmum, ut dictum est supra Ps. 89. Sed hec varietas authoris non multum refert ad propositum, quia uterque, scilicet Moyses et David spiritum propheticum habuit, et de Christi mysteriis prophetavit, ut patuit per predicta. Sed de materia huius psal. a qua dependet intellectus litteralis, est magis curandum. Et secundum titulum istum Psalmus iste est divinarum gratiarum actio seu divina laudatio de reedificatione templi post captivitatem Babylonicam tempore Zorobabel, ut habetur 1Esr. 1. Sed hoc dictum impugnat Hieronymus per hoc quod dicitur in principio huius psal. Cantate domino canticum novum, etc. Quod non legitur tunc factum, sed magis cantaverunt canticum antiquum, secundum quod dicitur 1Esr. 3.c. Steterunt sacerdotes in ornatu suo cum tubis, et Levite filii Asaph in cymbalis ut laudarent Deum per manum regis David. Id est per cantica ab eo facta, ut ibidem fuit dictum, a tempore vero David usque ad illam reedificationem fluxerunt quingenti anni, vel circiter, quia primum templum fundatum quarto anno Salomonis stetit 410. annis, et tempus captivitatis duravit septuaginta annis. Item per hoc quod subditur. Cantate domino, etc. Gentiles non fuerunt admissi ad illam reedificationem sed magis repulsi, ut habetur 1Esr. 4. Preterea in Hebreo et in translatione Hieronymi nullus penitus est titulus, et ideo predictus titulus, videtur appositus ab aliquo expositore, secundum imaginationem suam litteram huius psal. ad dictum edificium applicante. Rabbi Salomon vero dicit, quod hic Ps. loquitur ad tempus futurum, et vocat tempus futurum tempus Messie quod ipse et alii Iudei dicunt esse futurum, et tunc edificabitur eis templum nobilissimum, in quo fient iste laudes et oblationes, que videntur tangi in hoc Psalmo cum dicitur in principio. Cantate domino, etc. et postea in medio subditur. Tollite hostias, etc. Sed istud secundum est erroneum, scilicet quod Christus sit venturus in mundum et reedificaturus materiale templum, sicut frequenter superius expressum est. Sed primum est verum, quod iste Psalmus loquitur pro tempore Christi, quod proprie incepit a principio predicationis Evangelii, et ex tunc incepit templum reedificari per Christum non ex lapidibus insensibilibus, sed ex Christi fidelibus, qui sunt lapides vivi in edificio celestis Ierusalem collocandi. Et secundum hoc psalmus iste dividitur in duas partes, quia primo psal. inducit {3.1182} ad Christi preconium, et secundo ad eius debitum obsequium, ibi : Confessio. Prima in duas, quia primo inducit ad actum preconii, secundo ad divulgationem Evangelii, ibi : Annuntiate, etc. Circa primum dicitur.
marg.|  .1. Cantate domino. Id est, domino Iesu Christo, qui est rex regum, et dominus dominantium, Apoc. 19.
marg.|  .2. Canticum novum. Ad novum enim testamentum pertinet canticum novum, secundum quod dicitur. Novus rex, nova lex, nova gaudia, unde et angeli novum canticum cantaverunt in nativitate Christi Luce 2.b. Gloria in altissimis Deo etc.
marg.|  .3. Cantate domino omnis terra. Id est, omnes habitatores terre, quibus adventus Christi fuit causa letitie.
marg.|  .4. Cantate domino. Repetitio est eiusdem ad maiorem excitationem, sicut solet fieri in canticis.
marg.|  .5. Et benedicite. Gratias agendo de tanto beneficio.
marg.|  .6. Annuntiate, etc. Id est, continuate huiusmodi laudem.
marg.|  .7. Annuntiate inter gentes. Hic consequenter psal. inducit ad predicationem Evangelii, que facta est non solum Iudeis, sed etiam Gentilibus per orbem dispersis, et hoc est quod dicitur hic. Annuntiate inter gentes gloriam eius. Id est : gloriam sue resurrectionis et ascensionis, et alia ad fidem pertinentia.
marg.|  .8. In omnibus. Id est, opera miraculosa Christi, que annuntiaverunt apostoli, aliique Christi discipuli, non solum verbo sed etiam facto, facientes miracula in nomine et virtute Christi secundum quod dicitur : Marci ult. d. Illi autem profecti predicaverunt ubique domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis.
marg.|  .9. Quoniam magnus dominus. quasi dicat Non est mirum, si talia fiunt virtute eius, quia magnus est in potentia, cuius magnitudinis non est finis.
marg.|  .10. Et laudabilis nimis. Quia transcendit limites cuiuscumque create virtutis, propter quod dicitur Eccles. 43.a. Magnificate eum, quantum potestis : maior est enim omni laude.
marg.|  .11. Terribilis. Quia terribilis est demonibus, qui pro diis colebantur in idolis a Gentilibus, ideo subditur : Quoniam omnes dii gentium demonia.
marg.|  .12. Dominus autem celos fecit. Non autem dii gentium.
marg.|  .13. Confessio. Hic consequenter psal. inducit ad obsequium Christi debitum, et secundo adducit ad hoc motivum, ibi : commoveatur. Ad debitum autem obsequium Christi primo requiritur interior et exterior munditia, quia ipse est sanctus sanctorum, Dan. 9. et quantum ad hoc dicitur. Confessio. Qua tolluntur immunditie interiores.
Numérotation du verset Ps. 95,ad litteram 
marg.| {3.1183} .1. Et pulchritudo. Id est, munditie exteriores apposite.
marg.|  .2. In conspectu. Id est, in cultu ipsius, hoc dicitur ad excludendum immunditias que fiebant in cultu Gentilium, sicut in sacris Priapi viri et mulieres incedebant nudi, et flebant ibi alie vilitates, quas non facerent modo meretrices. Similiter in cultu veteris legis erant alique immunditie corporales in effusione sanguinis animalium immolatorum, que non sunt in cultu nove legis, ubi offertur corpus et sanguis Christi sub speciebus panis et vini.
marg.|  .3. Sanctimonia. Id est, applicatio ad divina.
marg.|  .4. Et magnificem in sanctificatione. Id est, in cultu nove legis, qui sanctificatio dicitur, eo quod sanctificat cultores, quod non faciebat cultus veteris legis, propter quod dicit Apostolus Hebr. 10.a. Impossibile enim est sanguine taurorum et hircorum auferri peccata, ideo subditur. Sanctificati sumus per oblationem corporis Iesu Christi. In hac igitur sanctificatione est magnificentia, quia in Eucharistia totus Christus continetur, quo non potest aliquid maius cogitari ratione sue Deitatis, ideo subditur.
marg.|  .5. Afferte domino patrie gentium. Ad fidem Christi conversarum.
marg.|  .6. Afferte domino gloriam et honorem. Secundum commentatorem 1. Ethicorum. Honor est reverentia exhibita alicui in testimonium sue bonitatis, etiam si fiat in secreto sive coram paucis : Tunc est gloria, quando exhibetur ei palam coram multis, per hoc enim inducimur ad exhibendum reverentiam domino nostro Iesu Christo in publico et in secreto.
marg.|  .7. Tollite hostias. Id est, laudibus divinis extollite corpus et sanguinem Iesu Christi sub speciebus panis et vini, que dicuntur hostie in plurali, quia licet sit unum sacramentum perfecte, tamen sunt ibi due consecrationes distincte, quarum una alteram non expectat. Item quia hoc sacrificium in omnibus sacrificiis et oblationibus veteris legis variis et multiplicibus succedit tanquam perfectum imperfectis.
marg.|  .8. Et intrabit in atria eius. Id est, loca cultui Christi dedicata, quia tamen in omnibus est unica ecclesia, ideo subditur : Adorate dominum in atrio sancto eius.
marg.|  .9. Commoveatur. Hic consequenter adducit ad hoc motivum precipuum, et secundo subditur exultatio fidelium, ibi : Letentur celi. Circa primum. Commoveatur a facie eius universa terra. Id est, habitatores terre moveantur coram Christo motu timoris, et reverentie. Cuius causa subditur, cum dicitur.
marg.|  .10. Dicite in gentibus. Quia dominus, scilicet Iesus Christus.
marg.| {3.1184}
marg.| .11. Regnavit. Id est, regnum super totam creaturam accepit in sua resurrectione et ascensione, secundum quod dicitur Mt. ult. d. Data est mihi omnis potestas, etc. et Mar. ult. d. Et dominus quidem Iesus postquam locutus est eis, assumptus est in celum, et sedet a dextris Dei.
marg.| August. et Cassiodorus Hic addunt dicentes, quia dominus regnavit a ligno, sed hec additio, a ligno, non est in Hebreo nec in Greco nec in translatione Hieronymi loquendo de translationibus eius quas vidi, et ideo credo quod assumptum sit de translat. Theodotionis vel Symmachi vel alicuius alterius, quia plures fecerunt diversas translationes. Et quia Christus exaltationem regni meruit per suam passionem in cruce, secundum quod dicitur Philip. 2.a. Humiliavit semetipsum, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis, propter quod et Deus exaltavit illum, ideo aliquis translatorum hoc addidit, a ligno scilicet crucis, et secundum hoc dicitur in hymno ecclesiastico. Impleta sunt que concinit David fidelis, carmine, dicens in nationibus regnavit a ligno Deus, et patet quod iste hymnus procedit secundum opinionem August. dicentis, quod David fecerit hunc psal. et omnes alios.
marg.|  .12. Etenim. Ab errore idololatrie, que a tempore predicationis Christi et apostolorum cepit cessare, secundum quod predictum fuit Zach. 13.a. In illo die perdam nomina idolorum de terra.
marg.|  .13. Qui non commovebitur, scilicet a veritate Christiane fidei, que stabit usque ad finem mundi quantumcumque tribulationibus impellatur.
marg.|  .14. Iudicabit. Quod intelligitur de iudicio discretionis, quod a tempore Christi incepit, quia per predicationem eius et suorum discipulorum aliqui vocati sunt ad fidem aliis in infidelitate dimissis iusto Dei iudicio sed nobis occulto. De quo dicit salva. Io. 12.c. Nunc iudicium est mundi. Iudicium autem discussionis pro penis et premiis reddendis expectatur in fine mundi, et de isto duplici iudicio est nonus psal. sicut dictum fuit supra in Psalmo illo.
marg.|  .15. Letentur. Hic consequenter ponitur exaltatio fidelium, quia adventus Christi in mundum non solum fuit causa exultationis fidelibus, sed etiam creaturis omnibus, et hoc est quod dicitur : Letentur celi. Id est, cives celi, cuiusmodi sunt angeli sancti, qui in nativitate Christi cantaverunt canticum letitie, ut dictum est in princ. huius psal. Celi etiam materiales letati sunt, quia Christo nato stellam novam miserunt, Mt. 2.
marg.|  .16. Et exultet terra. Id est, principes terre, quod impletum est, quando reges venerunt Christum natum adorare, Mt. 2.b.
marg.|  .17. Commoneatur, etc. Id est, mare et eius unde, sibi reverentiam{3.1185} exhibebant quod factum fuit, quando mare et eius unde se ei calcabiles prebuerunt, Mt. 14.c.
Numérotation du verset Ps. 95,ad litteram 
marg.|  .1. Gaudebunt campi. Quod impletum fuit quando pastores in campis congregati super gregem suum vigilantes Christum natum adoraverunt gaudentes. Luc. 2.c. Et reversi sunt pastores glorificantes et laudantes Deum.
marg.|  .2. Tunc exultabunt. Idest, signa exultationis erunt.
marg.|  .3. Omnia ligna. Hoc impletum est in adventu Christi ad Ierusalem. quando populi cedentes ramos de arboribus sternebant in via clamantes et di. Osanna filio David. Mt. 21.a. in signum exultationis magne. Quod autem dicitur ligna omnia, hyperbolice est sicut dicitur, Omnes de civitate cucurrererunt ad spectaculum, licet plures remaneant quam vadant.
marg.| {3.1186} .4. Quoniam venit iudicare terram. Iudicio, scilicet discretionis separando fideles ab infidelibus, vocando electos ad fidem per suam et ecclesie predicationem, propter quod dicit salvator Io. 12.e. Nunc iudicium est mundi. iudicium enim discussionis pro penis et premiis reddendis, de quo agit sequenti Psal. expectatur in futuro.
marg.|  .5. Iudicabit, etc. Iudicium enim discretionis quo aliqui vocantur ad fidem et gratiam, alii non, est valde iustum, licet hoc sit nobis occultum, propter quod dicit Ps. 35.b. Iudicia tua abyssus multa. Moraliter potest exponi Psalmus iste de quolibet fideli, qui est Dei filius per gratiam et adoptionem, sicut Christus est Dei filius per naturam. Et ideo sicut Christo competit iudicium discretionis super alios modo predicto, ita cuilibet fideli impositum est iudicium discretionis super proprias cogitationes, locutiones, et operationes, ut nulli iniusto consentiat corde, nullum iniustum proferat ore, nec exerceat in opere.
Numérotation du verset Ps. 95,moraliter 
marg.| {3.1181} .1. Cantate domino. Psalmus iste ad litteram loquitur de primo adventu Christi, quo venit in mundum ad iudicium discretionis {3.1182} per predicationem suam et discipulorum suorum, et sic exposui litteraliter, propter quod non videtur mihi nunc alia spiritualis expositio requirenda.


Comment citer cette page ?
Martin Morard, ed., Nicolaus de Lyra (Ps. 95), in : Sacra Pagina, IRHT-CNRS, 2024. Consultation du 01/12/2024. (Permalink : https://gloss-e.irht.cnrs.fr/php/editions_chapitre.php?id=lyr&numLivre=26&chapitre=26_95)
Signaler un complément d'information

Notes :